PSYCHOSOMATYKA

Psychika (Psyche) ← WSPÓŁDZIAŁANIE → Ciało (Soma) „Niemożliwe jest oddzielenie zdrowia ciała od zdrowia umysłu” Księga Hioba
„Leczyć trzeba nie tylko ciało ale i duszę chorego” Hipokrates
Psychika RELACJE PSYCHOSOMATYCZNE → Ciało „ Leczenie wielu chorób nie jest znane lekarzom Hellady, gdyż nie baczą oni
na całość (…), nie może być zdrowa część, kiedy niedomaga całość” Platon
(Psyche) ← RELACJE SOMATOPSYCHICZNE (Soma)

Starożytność (Hipokrates, Platona i in.)

Emocje ← układ krążenia, układ
pokarmowy, układ hormonalny, układ
immunologiczny, zaburzenia łaknienia,
zaburzenia snu, napięcie mięśni
Choroba somatyczna ← apatia
przygnębienie niepokój drażliwość złość
strach smutek
J.Ch. Heinroth- 1818r. pojęcie psychosomatyka
I. Pawłow, F. Dunbar, F. Alexander, F. Deutsch – wpływ emocji na przebieg
choroby
Pojęcie zaburzenia psychosomatyczne przyjęte dopiero w 1922r.
Medycyna psychosomatyczna- psychoanaliza stosowana

Ujęcie Szerokie - Psychosomatyka jako dziedzina zajmująca się

występowaniem i leczeniem chorób somatycznych, u których podłoża leżą Badanie zależności pomiędzy biologicznymi a psychospołecznymi zmiennymi
określone przeżycia psychiczne, np. choroba wrzodowa, anoreksja, bulimia określającymi zdrowie i chorobę. Holistyczne ujmowanie człowieka:
(Mirosław Jarosz i in., 2001).

Ujęcie Szerokie - Psychosomatyka jako dział medycyny i psychologii Czynniki natury psychicznej i psychospołecznej wpływające na powstawanie
zajmujący się wzajemnymi związkami pomiędzy psychiką a ciałem. Opiera się chorób somatycznych:
na istniejącym widocznym wpływie czynników emocjonalnych i psychicznych
(często nie uświadamianych) na stan zdrowia człowieka, np. zaburzenia Osobowość
(choroby czynnościowe): jadłowstręt na tle psychicznym (anoreksja) i bulimia Środowisko i czynniki sytuacyjne
(Wielka Internetowa Encyklopedia Multimedialna, 2003). Stres (teoria Lazarusa i Folkmana)

Ujęcie wąskie - Psychosomatyka obejmuje wszelkie dolegliwości somatyczne,
dla których nie ma wyjaśnienia w etiologii organicznej, a które zostały
prawdopodobnie wywołane konfliktem psychicznym lub społecznym
(Bräutigam i in., s. 36).
prof. J. Tylka
Nurty badań współczesnej medycyny psychosomatycznej:
Rola sytuacji stresowej w etiopatogenezie chorób psychosomatycznych
Zależności między charakterystycznym wzorem zachowania i określonymi
cechami osobowości a odpornością bądź wrażliwością na choroby
Oddziaływanie choroby somatycznej na funkcje psychiczne i zachowanie
pacjenta (somatopsychologia)
Różne metody psychoterapii i psychofarmakologii w leczeniu chorób
psychosomatycznych
 1. Zaburzenia równowagi, zaburzenia układu współczulnego i przywspółczulnego
2. Zaburzenia wydzielania gruczołów dokrewnych - wydzielania określonych
Jako symbol, wyraz ekspresji narządu, odzwierciedlającego tendencje osobowości hormonów
chorego. 3. Osłabienie sił odpornościowych
Choroby/zaburzenia spowodowane zwiększeniem stanu normalnej
i fizjologicznej ekspresji emocji (PTP)
Źródło: na podstawie Wirga, M. (1998). Zwyciężyć chorobę.
Zaburzenia psychosomatyczne to choroby, w których przebiegu istotną rolę
odgrywają czynniki psychiczne, a szczególnie cz. emocjonalne (Jarosz, 1988).
„Nadzieja, wiara, zdrowe myślenie (ani nie pozytywne, ani nie negatywne),
Zaburzenia psychosomatyczne, to takie których etiologia, przebieg oraz terapia są
oczekiwanie oraz związane z nimi emocje stanowią psychiczny napęd poruszający
uwarunkowane czynnikami psychicznymi (gł. emocjonalnymi) i socjokulturowymi
biologiczne tryby...”(Wirga, s. 55)
(Tylka, 2000).

Osobowość, czynniki psychospołeczne

Wg WHO Choroba Psychosomatyczna – ostry lub przewlekły uraz psychiczny jest ↓

Układ Limbiczny
Jedynym czynnikiem powstania (jadłowstręt psychiczny, wymioty nawykowe,
łysienie plackowate)
Podstawowym, ale nie jedynym czynnikiem (choroba wrzodowa, nadciśnienie
↓
Podwzgórze
tętnicze)
Istotnie znaczącym czynnikiem zaostrzenia objawów (cukrzyca, łuszczyca) ↓
(↕) Autonomiczny (↕) Przysadka (↑) Układ
Układ Nerwowy Mózgowa Immunologiczny
Źródło: na podstawie Wirga, M. (1998). Zwyciężyć chorobę.

Osobowość, czynniki psychospołeczne ↓

↓
Układ Limbiczny

↓ ① Doświadczany przewlekle stres psychologiczny może wpływać na osłabienie

Podwzgórze konstytucjonalne organów ciała

↓ ② Poszczególne rodzaje stresu mają wywoływać określone choroby

(ϟ)1. Autonomiczny (ϟ) 2.Przysadka (ϟ) 3.Układ
Układ Nerwowy Mózgowa Immunologiczny ③Najbliższa modelowi biopsychospołecznemu! Połączenie predyspozycji

↓
fizjologicznych oraz stresu psychologicznego skutkuje powstawaniem zaburzenia
psychosomatycznego
Stwierdzono, że choroby psychosomatyczne mają pewne wspólne cechy :

Zależność między czynnikami emocjonalnymi i socjalnymi o dostatecznie długim Model podstawowy psychosomatyki
trwaniu i dużym nasileniu a początkiem choroby somatycznej
Obecność zaburzeń emocjonalnych w okresie zaostrzeń i nawrotów choroby Bodziec środowiskowy wywołuje stres
Przewlekły fazowy przebieg Powstaje centralne pobudzenie z odczynem fizjologicznym
Tendencja do występowania u jednej osoby wielu objawów typu W jego następstwie powstają objawy fizjologiczne choroby
psychosomatycznego
Rodzinne występowanie
Model swoisty (Alexander, French; za Łazowski, 1978)
Cechy osobowości sprzyjające chorobom
Konflikt psychologiczny, specyficzny dla danej choroby (Alexander, French),
 Neurotyczność – silne niezrównoważenie emocjonalne o charakterze
zachowania regresyjne, początek w nieświadomym konflikcie, powstaje specyficzna
nerwicowym, niskiej odporności na stres i skłonności do popadania w stany
konstelacja cech osobowości.
lękowe. Większa skłonność do angażowania się w sytuacje niekorzystne/
ryzykowne dla zdrowia Bodziec Środowiskowy – aktywizacja konfliktu dla danej choroby – lęk –
 Ugodowość – niski poziom ugodowości zw. z cyniczną wrogością jest zachowania regresyjne – reakcje fizjologiczne – objawy choroby
czynnikiem choroby wieńcowej, wysoka ugodowość zw. z wypieraniem emocji
może być czynnikiem powstawania choroby nowotworowej.  regresja oralna – choroba  wczesna separacja – astma
 Introwersja – duszenie emocji w sobie może być czynnikiem powstawania wrzodowa żołądka  utrata rodziców,
 rygorystyczne wychowanie- niepowodzenia szkolne –
choroby nowotworowej.
choroba wrzodowa dwunastnicy choroba wieńcowa
Inne właściwości sprzyjające chorobom
 Temperament np. u choleryków Czynniki ryzyka wg Aleksandra:
 Gniew i wrogość np. neurotyczna wrogość
specyficzna konstelacja cech osobowości,
 Negatywna emocjonalność np. niskie stany emocjonalne, ale też mnogość
sytuacyjne reaktywowanie konfliktu
emocji, Brak /słaba ekspresja emocjonalna

Model niespecyficzny (Mahl)

Istnieje fizjologiczny odpowiednik emocji i zależność między silnymi i
długotrwałymi emocjami a zdrowiem somatycznym
Objawy psychosomatyczne nie są tożsame z neurotycznymi ani
psychofizjologicznymi
Jedność psychosomatyczna – zmienne psychologiczne i fizjologiczne
reprezentują różne aspekty emocji
Zespoły psychosomatyczne są wieloprzyczynowe
Wrodzona słabość narządu
Model reakcji nieswoistych: bodziec środowiskowy – stan chronicznego lęku
z rozlanymi cechami fizjologicznymi (w różnych obszarach ciała)– objawy
psychofizjologiczne determinowane przez słabość narządu
Model indywidualnej reakcji swoistej (Lockey)
Bodziec środowiskowy odbierany jako stres – reakcja emocjonalna charakterystyczna
dla danej osoby – objawy zależą od rodzaju reakcji
Związek między osobowością a zdrowiem/chorobą
OSOBOWOŚĆ → CHOROBA
MECHANIZMY BIOLOGICZNE → OSOBOWOŚĆ → ZDROWIE / CHOROBA
OSOBOWOŚĆ → STRES → ZDROWIE / CHOROBA
OSOBOWOŚĆ → ZACHOWANIA ZDROWOTNE → ZDROWIE / CHOROBA
OSOBOWOŚĆ → STRES I RADZENIE SOBIE
ZACHOWANIA ZDROWOTNE
↓ (DolińskaZygmunt, 2001)
ZDROWIE
↓
SATYSFAKCJA Z ŻYCIA
Określony typ osobowości sprzyja rozwojowi określonej choroby
psychosomatycznej
Określony zespół objawów predysponuje do chorób
psychosomatycznych
Każda choroba psychosomatyczna jest raczej rezultatem
zależności: sytuacja trudna – stres psychologiczny – ujawnienie
choroby, niż jakichkolwiek cech osobowości
Ad. I. Cechy osobowości
Nawiązanie do Freuda (histeria konwersyjna) - trzy stanowiska
Określony profil osobowości sprzyja rozwojowi określonej choroby
psychosomatycznej. Osobowość wieńcowa (wysoka potrzeba dominacji osiągnięć,
samodyscyplina, cechy kompulsywne, represja; Dunbar, 1943)
Traumatyczne doświadczenia dzieciństwa (utrata więzi) (Groen, Hamilton,
Rees, Wrześniewski 1988)
Próby łączenia w/w nurtów (Aleksander, French) – powstanie choroby jest
uwarunkowane:
 Specyficzną konstelacją cech osobowości i nieświadomym konfliktem okresu
dzieciństwa
 Sytuacją, bezpośrednio przed zachorowaniem- reaktywacja starego konfliktu
 Konstytucjonalną (najczęściej wrodzoną) słabością danego narządu
Wieloczynnikowa koncepcja chorób psychosomatycznych
(wg aleksandra za Luban-Plozza 1995)
Dziedziczna konstytucja Przebieg ciąży i urazy porodowe
Późniejsze urazy fizyczne Rodzaj opieki i warunki w niemowlęctwie
Choroby przebyte w okresie niemowlęcym zwiększające podatność narządów na
czynniki szkodliwe
Urazy - fizyczne, emocjonalne w niemowlęctwie i dzieciństwie
Atmosfera rodzinna, osobowość rodziców, rodzeństwa
Doświadczenia emocjonalne w relacjach z bliskimi i w pracy zawodowej
Konflikty swoiste dla danej choroby, początek w nieświadomym konflikcie, powstaje
specyficzna konstelacja cech osobowości
Sytuacja trudna reaktywująca stary konflikt > powstaje nowy konflikt
Czynnik X - konstytucjonalne słabość narządu
Każdy stan emocjonalny ma swój syndrom fizjologiczny
Gotowość współczulna – nierozładowana agresja, przygotowanie do walki lub
ucieczki
Gotowość przywspółczulna – niezaspokojona potrzeba zależności, bierności,
otrzymywania pomocy
Uproszczona koncepcja chorób psychosomatycznych (wg Aleksandra)
Pierwotna Wtórna
Istnieje liniowa zależność przyczynowa, zamiast złożonej wieloczynnikowej.
 Organiczna  rozwija się w skutek traumy
Czynniki niezbędne do rozwinięcia się choroby wg Alexandra:  nabyta w dzieciństwie

Określona konfiguracja psychodynamiczna(odnosząca się do popędowości) Neurobiologiczne podłoże aleksytymii:

Określona sytuacja życiowa (aktywizująca nieświadomą konfliktowość)
Podatność danego narządu  deficyt transferu międzypółkulowego (ciało modzelowate)
 nieprawidłowości prawej półkuli
Dopiero interakcja tych czynników jest przyczyną choroby.
 nieprawidłowości przedniej części zakrętu obręczy (32 pole Brodmanna)
AD. II określony zespół objawów predysponuje do chorób psychosomatycznych
Ad III. Jako wynik zależności: sytuacja-stres-choroba
Zespół psychosomatyczny (Płużek, Łazowski, 1980)
Każda choroba psychosomatyczna jest raczej rezultatem zależności:
Choroby układu krążenia, choroba wrzodowa. Potrzeba osiągnięć, dominacji,
wytrwałości, porządku, rozumienie siebie i innych, duża samokontrola, postawa
(Wrześniewski 1993; Cohen, Rodriguez, 1995; Clark, Carey, 1998; Cozolino, 2008)
obronna, pozytywna samoocena. U chorych z choroba układu krążenia wyższa triada
neurotyczna Niewłaściwa przeróbka emocji negatywnych:

Aleksytymia (Sifnoes, Nemiah, 1972; Taylor i in. 1997; Williams 2006)

 Lęk  Agresywność/złość  Wrogość  Depresja
 Niezdolność do werbalizacji emocji
Trzy komponenty emocji:
 Niezdolność do odróżniania pobudzenia emocjonalnego od emocji
 Ubóstwo życia wyobrażeniowego Psychologiczny –Intensyfikacja procesów umysłowych
 Operacyjny styl myślenia (koncentracja na powierzchownych aspektach Motoryczny –Może dochodzić do wzrostu napięcia mięśniowego/
zjawisk, konkretach, niechęć do sięgania do istoty rzeczy organizm w ciągłym trybie czuwania
 Brak umiejętności rozpoznawania różnych stanów emocjonalnych Wegetatywny – dotyczy pobudzenia układu autonomicznego, a to z kolei,
 Przewaga emocji negatywnych nad pozytywnymi, trudności w ekspresji pobudza parasympatyczny, prowadzi to do zmiany pracy narządów
emocji, trudność w radzeniu sobie ze stresem, unikanie poszukiwania wewnętrznych
wsparcia
Właściwe (zdrowe) rozładowanie emocji to takie, które jest odpowiednie do
Struktura Aleksytymii wg Bermonda komponentów

Aspekt Poznawczy Aspekt Emocjonalny

 Identyfikowanie  Pobudliwość emocjonalna
Skutek: nadmierne i chaotyczne obarczenie narządów pozostających pod kontrolą
 Werbalizowanie  Fantazjowanie
układu autonomicznego (barometrów emocji) - układy: krążenia, pokarmowy,
 Analizowanie
hormonalny, immunologiczny

Teorie wyjaśniające powstawanie chorób psychosomatycznych
 Teorie zakładające swoistość etiologii - Powstały pod wpływem
psychoanalizy, m.in. Freund, Ferenczi, Jelliffe, Teutsch -teorie specyfiki
osobowości, m.in. Cattela, Eysencka
Założenia teorii swoistości etiologii: każde schorzenie psychosomatyczne ma
swoistą dla siebie przyczynę w postaci np. charakterystycznego konfliktu
psychicznego, bądź cech osobowości
Freud - konwersja histeryczna; istnienie nieświadomych konfliktów
Alexander – dynamiczna konstelacja cech osobowości + trudna sytuacja
(odnawia stary konflikt) + słabość któregoś z narządów organizmu- czynnik X
Teoria osobowości Cattella czynnik C = siła ego – skłonność do zachowań
neurotycznych czynnik L = skłonność do reakcji paranoidalnych
Eysenck - dwa główne wymiary osobowości: ekstrawersja – introwersja oraz
neurotyczność – stabilizacja emocjonalna
Dunbar - związek określonego typu osobowości z chorobą, biorąc pod uwagę
dane dot.:
dziedziczności konstytucji fizycznej stanu rodzinnego przebytych chorób urazów
psychicznych
przystosowanie charakterystyczne wzory zachowania nałogi i zainteresowania
sytuacje i reakcje na chorobę
określenie pola konfliktu społecznego, typowej reakcji na ten konflikt oraz
wyrazu somatycznego tego konfliktu w każdej z omawianych chorób
Profil osobowości chorych wieńcowych wg Dunbar
 stłumiony konflikt w obszarze autorytetu
 starają się dorównać zwierzchnikowi
 starają się być pozytywnie oceniane, przewyższać otoczenie
 na ogół ekstrawersja
 ukrywanie tendencji agresywnych i niezadowolenia
 duża reaktywność z wciągnięciem całego układu wegetatywnego
 intensywność konfliktu przejawia się przeważnie w intensywności pracy
„Człowiek, który pierwszy wstaje i ostatni kładzie się spać, którego chlebem
powszednim jest dokładność, dążenie do sukcesu finansowego, zawodowego
lub politycznego, po 25 lub 30 latach nieustannej harówki dochodzi do punktu
w którym może sobie powiedzieć: ”duszo, zgromadziłaś oto dobra na wiele
lat, możesz odpocząć” nieświadomy tego, że sierżant polowy już wysłał
ostrzeżenie.”
~ W. Osler, Kanada XIXw.
Teorie zakładające nieswoistość etiologii - Powstały głównie pod wpływem
koncepcji stresu Selye’go m.in. teorie Leght, Klumbies
Założenia teorii nieswoistości etiologii: każdy, długo działający stres może
wywołać zmiany czynnościowe, które z upływem czasu mogą doprowadzić do zmian
organicznych. To, którego organu lub układu będą one dotyczyć zależy od ich
wrodzonej podatności na chorobę.
Hans Selye – działanie niespecyficznego stresora na narząd, a jego
wrazliwość powodują czynniki usposabiające
Leght i Klumbies - „jeżeli przyczyna psychologiczna trafi na
odpowiednią osobowość, da zaburzenia o charakterze organicznym w
fizjologicznie uczulonym narządzie”
Koncepcja wzorów zachowań:
 Utrwalone, sztywne sposoby reagowania względnie niezależne od sytuacji
stresowej
 Konstelacja komponentów poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych
 Powiązanie z cechami temperamentu
 Występują w różnym nasileniu, nie zawsze zawierają wszystkie
komponenty, duża zmienność międzyosobnicza
 Czynniki ryzyka somatycznego wielu chorób
 Sposób regulacji stosunków z otoczeniem
 Wzór zachowania A

„Zespół jawnego zachowania lub styl życia charakteryzujący się: skrajnym

współzawodniczeniem, walką o osiągnięcia, agresywnością, napięciem, pobudliwością,
WZA – choroba wieńcowa, zawał serca, choroba reumatyczna u mężczyzn nadmierną czujnością, wybuchowym sposobem mówienia, napięciem mięśni twarzy,
WZB – odwrotność WZA, czynnik bezpieczeństwa kardiologicznego poczuciem presji czasu i nadmiernej odpowiedzialności ~Eliasz Wrześniewski, 1998
WZX – mieszany, rzadki
WZC – choroba nowotworowa, choroba reumatyczna u kobiet, osteoporoza WZA jako czynnik ryzyka chorób somatycznych
WZD – predyktor chorób kardiologicznych, wpływa na efektywność rehabilitacji
kardiologicznej, ma związek ze śmiertelnością w chorobach serca (głownie u kobiet)  patogenna rola wrogości i gniewu w rozwoju chorób układu krążenia
WZO – osobowość optymalna – bez ryzyka psychosomatycznego  rola bezradności, beznadziejności ujawnianej w sytuacjach braku lub utraty
kontroli
CZYNNIKI RYZYKA  rola WZA w rozwoju innych chorób somatycznych: choroba wrzodowa,
choroba reumatyczna
 niezależne od zachowania
 częściowo zależne od zachowania WZA u dzieci i młodzieży
 całkowicie lub w znacznym stopniu zależne od zachowania
 Tendencja do rywalizacji o skłonność do wyróżniania się o niższe poczucie
WZA (FRIEDMAN, ROSENMAN, 1959) własnej wartości
TABP – Type A Behaviour Pattern /M. Friedman, R. Rosenman (1959)  Częstsze doświadczanie stresu
Wzór zachowania A (WZA) jako czynnik ryzyka niedokrwiennej choroby serca.  Większa skłonność do depresji
 Lepsza koncentracja, ignorowanie przeszkód zewnętrznych, większe
KLASYCZNE CZYNNIKI RYZYKA osiągnięcia
 wysoki poziom cholesterolu  palenie tytoniu
 nadciśnienie tętnicze  cukrzyca WZA przyczyny rozwoju
 otyłość  płeć i wiek (częściej u mężczyzn
 brak aktywności fizycznej i częściej pow. 40 r.ż. ) genetyczno-temperamentalne (30% zmienności)
środowiskowe
WZA (FRIEDMAN, ROSENMAN, 1959)
SPOSÓB
 Obserwacja  Wywiad  Kwestionariusze, inwentarze, skale
BADANIA
 duża dynamika, energia,  wrogość, agresywność(często
pośpiech, niecierpliwość tłumiona), rywalizacja Skala Typu A-Framingham
 silne napięcie emocjonalne  zdobycie dużej liczby celów w Skala Typu A/B- wersja DM-TAB TAB
 życie pod presją czasu krótkim czasie Skala Typu A/B - wersja DM Autorzy testu: N. Ogińska-Bulik i Z. Juczyński
 znaczne zaangażowanie w pracę  ambicja, potrzeba osiągnięć Skala TAB jest narzędziem samoopisu, składa się z 16 par przeciwstawnych
zawodową  potrzeba uzyskania kontroli nad stwierdzeń, ocenianych w skali pięciostopniowej. Przeznaczona jest do
 permanentna walka otoczeniem
badania Typu A/B u dzieci i młodzieży, w tym jego czterech elementów
 zgodność i niezgodność
składowych, tj. rywalizacji, niecierpliwości, pośpiechu i wrogości. Czas
temperamentalna
badania - na ogół nie przekracza 10 minut.
Opis narzędzia, jego własności psychometryczne, instrukcja badania i normy znajdują → Niezłośliwe
się w zbiorze "Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia" NOWOTWORY → O miejscowej złośliwości (półzłośliwe)
Zygfryda Juczyńskiego → raki (carconoma)
. → Złośliwe → mięsaki (sacronoma)
WZB - charakterystyka → inne (np. Leukemia)
Typ B – przeciwstawny typowi A
Czynniki Kancerogenne - Podział czynników rakotwórczych

 Nie spieszy się „slow life”  Chemiczne Np. Węglowodory aromatyczne, pierścieniowe, arsen, azbest,
 Potrafi się odprężyć smoły, oleje mineralne, pył drzewny i skórzany. Dym tytoniowy, brak witamin
 Bardziej poddaje się prądowi życia, niż podejmuje ciągłą walkę zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania, niezdrowe diety, z nadmiarem
 Łatwo doznaje satysfakcji wędzonych rzeczy, dużej ilości soli,
 Fizyczne – promieniowanie jonizujące, promieniowanie np. radu,
WZB vs. WZA
promieniowanie nadfioletowe (uszkodzenia w strukturze DNA),
Model zależności między typem A i B a stanem zdrowia  Biologiczne – onkogenne wirusy, obciążenie genetyczne

(Morris, Greer 1980; Temoshok, Hellen, 1991) Niejednoznaczny obraz typu C

TŁUMIĄCY RYWALIZUJĄCY,
S P R Z Y J A N I E→

WROGOŚĆ WROGI
 silne, ale zahamowane emocje,  brak silnych więzi z życiem,
dyspozycja do dyspozycja do
tłumienie, wypieranie niedostatki motywacji
innych chorób chorób serca
 niezdolność do wyrażania  pomijanie własnych potrzeb,
gniewu, pośrednie formy agresji niska samoakceptacja
Zrelaksowany, Charyzmatycznie
 pogotowie lękowe, bezradność,  fasada dobroci,
spokojny, zdrowy
ukryta depresja pseudonaturalizm
odprężony
 zaprzeczanie problemom,  konformizm, zależność
TYP B DIAGNOZA TYPU TYP A →
nadmierna kontrola

Rozwój nowotworu:

1. Inicjacja – zapoczątkowanie, zachodzi w genach zmiana, np. Poprzez

Osobowość typu C– Cancer Personality
2.
Nowotwór złośliwy – stan, w którym dochodzi do niekontrolowanego rozwoju
własnych, zmienionych morfologicznie i czynnościowo komórek; początkowo
w miejscu pierwotnej zmiany, potem do naciekania otaczających tkanek i wreszcie do 3.
wędrowania i namnażania zmienionych komórek w miejscach odległych.
~ Wronkowski i WSP, 1986r.
czynniki kancerogenne,
Promocja – czynniki zewnętrzne umożliwiają uszkodzonej komórce
”usamodzielnienie”, komórka przestaje wymieniać substancje z innymi
komórkami, nie hamuje wzrostu.
Progresja – zachodzi proliferacja, czyli komórki bardzo intensywnie
namnażają się, naciekają do innych komórek, do innych tkanek, mogą
dawać przerzuty
 Osobowość Typu D Osobowość Stresowa – Typ D
(distressed personalisty – J. Denollet, 1995)
Względnie stałe cechy osobowości:
 Negatywna emocjonalność
 Hamowanie społeczne
Główne cechy :
 Negatywna emocjonalność,
 Zahamowanie społeczne,
 Dysforia,
 Zamartwianie się
Denollet, 1998, 2005)
słabe wyrażanie emocji,
przewaga negatywnych,
pesymizm, napięcie, irytacja
Wsparcie
Przybliżenie sposobu funkcjonowania chorego (potrzeba refleksji)
② Uświadomienie konieczności zmiany zachowania (osobowości)
Osobowość typu D rozpatrywana jest
w kategoriach normy, a nie patologii
③ Działania na rzecz zrozumienia przez chorego mechanizmów choroby –
obniżenia poziomu napięcia:
emocji, przewaga mechanizmu
 Stawianie sobie realnych celów życiowych
represji
 Wykluczanie pośpiechu i przesady
poczucie bezradności
mniejsza odporność na stres  Tolerancyjne podchodzenie do ludzi, spraw i problemów
zahamowanie społeczne,  Przewidywanie reakcji własnej i otoczenia w różnych okolicznościach
alienacja, izolacja społeczna  Unikanie jałowych dyskusji doprowadzających do konfliktów
niska samoocena, obwinianie  Wypełnianie dnia pożytecznymi zajęciami, racjonalną rekreacją
siebie
słaba więź z ludźmi

Osobowość Odporna Typ H Susenne Kobasa

Głęboko zaangażowane w swoje wartości, przekonania prace rodzinne,

w diagnostyce wskazana jest ocena: poczucie kontroli nad własnym życiem,
interpretacja sytuacji jako wyzwanie

 Osobowości przedchorobowej
 Obciążenia urazami psychicznymi
 Przejawów maskowanego lęku, agresji, depresji Historyczny aspekt znaczenia emocji

Leczenie: Historię temperamentu emocjonalnego rozpoczął grecki filozof i lekarz Hipokrates .

Wyjaśnił on zdrowie i chorobę za pomocą sformułowanej przez siebie koncepcji
Farmakologiczne Psychoterapia soków (humorów)

Diagnoza zachowania chorych Hipokrates skojarzył humory z temperamentami osobowości według schematu:

Przyczyny złego samopoczucia w ocenie chorych
 Lokalizacja zewnętrzna
 Konfliktowość otoczenia
 Przepracowanie
 Chaotyczne działania
 Krew – temperament sangwiniczny: wesoły i aktywny
 Flegma – temperament flegmatyczny: apatyczny i ospały
 Złe pożycie domowe
 Czarna żółć – temperament melancholiczny: smutny i zadumany
 Brak odpoczynku
 Choroby somatyczne  Żółć – temperament choleryczny: łatwo wpadający w złość, pobudliwy
Cztery pierwotne typy temperamentu emocjonalnego, Galen nazwał w zależności Szewczuk Włodzimierz (1913-2002)
od przewagi któregoś z soków w organizmie:
Emocje - powstają w wyniku zakłócenia równowagi organizmu i są odzwierciedleniem
 Sangwinik (łac. Sanguis- krew), stosunku osobnika do zjawisk zachodzących w nim samym.
 Choleryk (gr. Chole- żółć),
 Melancholik (gr. Melas- czarna, chole- żółć),
 Flegmatyk (gr. Phlegma, śluz). - osoba zostaje czymś poruszona.

Cztery obiektywne sytuacje, w których zachodzą emocje: zagrożenie, ograniczenie,

typologia Galena -prototyp przyczynowej, wyjaśniającej koncepcji temperamentu
emocjonalnego.
Wilhelm Wundt (1832-1920) – ojciec psychologii naukowej; twórca psychologii
eksperymentalnej
Uczucie- odrębny jakościowo rodzaj zjawisk, które można opisać za pomocą trzech
wymiarów:
Przyjemność-przykrość ② Podniecenie-ukojenie ③ Napięcie- ulga
pozbawienie, zaspokojenie.
W sytuacjach tych emocje charakteryzują się:
 Wartością – wynika ze znaczenia przedmiotu, zdarzenia dla danej osoby
 Kierunkowością – od osoby lub do osoby
 Ruchliwością – intensywność, może wyrażać się poprzez zaangażowanie
w działanie
 Czasem trwania – krótkotrwałe , długotrwałe

1. Komponent - znak emocji – wskazuje na zabarwienie przeżycia, które można

scharakteryzować dwubiegunowo, w dwóch wymiarach przyjemne –
---Ekspresje---
nieprzyjemne znak dodatni (przyjemne) lub ujemny(nieprzyjemne) ----Zmiany----
autonomiczne
---------Emocje ---------
2. Komponent - intensywność emocji – zwana również pobudzeniem werbalizowane
emocjonalnym, zw. Z pobudzeniem ośrodkowego układu nerwowego – wyraża ------------Nastroje------------
----Zaburzenia----
się we wzroście napięcia mięśniowego lub spadku Emocjonalne
----Cechy----
Osobowości
3. Komponent - Treść emocji – zależy od wielu czynników wśród których
najważniejszym będzie bodziec wywołujący emocje sekundy minuty godziny dni tygodnie miesiące lata Całe
życie

John Watson ( 1878-1958) - twórca behawioryzmu

Emocje - dziedziczny wzorzec obejmujący zmiany w całym organizmie.

 Trzy zasadnicze dziedziczne wzorce reakcji emocjonalnych (z czasem

modyfikowalne): Strach Gniew Miłość
  Teoria emocji Jamesa-Langego J. Reykowski: Proces emocjonalny to specyficzna reakcja organizmu na zmiany
w środowisku zew i wew.
(Teoria trzewiowa, peryferyczna) jako specyficzny rodzaj procesów fizjologicznych.
Funkcja p. emocjonalnego:
Emocja to świadomość zachodzenia zmian w organizmie, które są specyficzne dla
określonych emocji. np. jest mi smutno bo płaczę, boję się bo uciekam (przyczyny  wykrywanie określonych przedmiotów i zdarzeń mających znaczenie dla
emocji są fizjologiczne) Bodziec →Reakcja →Odczuć osoby
 mobilizacja organizmu do wykonania reakcji na te zdarzenia i przedmioty
 Talamiczna teoria uczuć Cannona-Barda
Pobudzenie:
TEORIA MÓZGU EMOCJONALENEGO -Emocje jako procesy zachodzące w jądrach
wzgórza Ośrodki podkorowe- siedlisko emocji Autonomiczny ukł. nerwowy (AUN)
Ośrodkowy ukł. nerwowy (OUN)
 Korowa teoria emocji Arnold-Lindsleya (t. aktywizacji) Ukł. mięśniowy
Oś przysadka-nadnercze
Cannona Barda teoria mózgu emocjonalnego Cannon i Bard uważali, że
przetworzone przez wzgórze bodźce zewnętrzne kierowane są do kory mózgowej
W tym stanie mózg jest
(droga 2b) i do podwzgórza (droga 2a). Podwzgórze z kolei wysyła impulsy zarówno
BETA nastawiony na odbiór bodźców
do mięśni i narządów (droga 3a), jak i do kory (droga 3b). Wzajemne oddziaływanie 14-30 cykli na minute zewnętrznych i uwagę
impulsów docierających do kory, informujących o tym czym jest dany bodziec
(droga 2b), i o jego znaczeniu emocjonalnym (droga 3b), daje w wyniku świadome
przeżycie emocji (odczucie). Według tej teorii reakcje emocjonalne i odczucia Rytm wyciszenia umysłu. W tym
występują równolegle (równocześnie). ALPHA stanie łatwiej przyswoić wiedzę
7-14 cykli na minute i zwiększa się intencja twórcza
Odczucie

|4 Fale, na jakich pracuje mózg

Kora Mózgowa THETA przez większą część snu – wtedy
2b 2a 3b 4-7 cykli na minute przyswajana i utrwalana jest
Wzgórze Podwzgórze wiedza

↑ ↓3a Stan nieświadomości. Ten zakres

Bodziec emocjonalny Reakcja Fizjologiczna DELTA charakteryzuje najgłębszy sen –
0-4 cykli na minute gdy nic się nam nie śni, a cała
energia zużywana jest na
BODZIEC – OCENA - SKŁONNOŚĆ DO DZIAŁANIA – ODCZUCIE regeneracje ciała
K. Konarski: Uczucia, afekt, emocja to swoiste rodzaje sentymentu bardziej lub Funkcje emocji:
mniej warunkowane somatycznie. Sentyment ma charakter psychosomatyczny:
„ zjawisko bio-psycho-społeczne charakteryzujące się specyficznymi zmianami  Motywacja do podjęcia działania  Ukierunkowanie
fizjologicznymi, w szczególności w specyficznych obszarach CUN, w wyniku  Komunikacja i podtrzymywanie działania
 Organizowanie doświadczeń  Intensyfikacja wybranych
zadziałania określonej sytuacji”
 Regulacja interakcji społecznych doświadczeń życiowych

Organizujące funkcje emocji występują w formach wg Reykowskiego:

 Ekspresji emocjonalnej  Zeznań o odczuwanych stanach Definicja:

 Czynności emocjonalnych emocjonalnych
 Określonego stosunku do otoczenia  „Uczucie trwogi, obawy przed czymś;strach” Słownik języka polskiego

Czynniki kształtujące zmiany wyrazu twarzy (mimike):  „Uczucie przykre, zbliżone do strachu, ale w odróżnieniu od niego występujące
bez widocznej przyczyny”. Lękowi towarzyszą te same co przy strachu symptomy
 wrodzone  nabyte indywidualne fizjologiczne…” Ekel, Jaroszyński, Ostaszewska Mały słownik psychologiczny

Dowody na uniwersalność wyrazów twarzy:  „Częsty objaw należący do zaburzeń życia uczuciowego. Termin zarezerwowany
dla stanów patologicznych…” Korzeniowski, Pużyński Encyklopedyczny słownik
ludzie z różnych kultur rozpoznają poprawnie (60-80% trafnych rozpoznań) psychiatrii
wyrażane twarzą emocje złości, pogardy, wstrętu, strachu, smutku
i zaskoczenia
u ludzi z różnych kultur pojawia się taki sam wyraz niektórych emocji,
np. śmiechu podczas zabawy, złości podczas kłótni, emocji negatywnych
Ujęcie psychoanalityczne Freud: duże znaczenie lęku w rozumieniu zachowania
w trakcie oglądania stresującego filmu
człowieka
duża zgodność opinii dotyczących typowych ekspresji dla poszczególnych
emocji ZNACZENIE EMOCJI Dowody na kulturowe zróżnicowanie wyrazów  1894 teoria lęku powiązana z teorią libido
twarzy:  1926 teoria lęku: rozróżnienie lęku i strachu
przedstawiciele różnych kultur przypisują różną intensywność malującym się na
twarzach emocjom Lęk- nieprzyjemny stan emocjonalny, stanowi subiektywne odczucie zagrożenia ,
u ludzi z różnych kultur podobne wyrazy twarzy wywołane są przez różne pochodzące z reguły z wewnątrz. Uruchamia mechanizmy obronne
zdarzenia poprzedzające
Strach- racjonalna reakcja na obiektywne, zewnętrzne zagrożenie; stanowi wyraz
międzykulturowe różnice rzeczywistych zachowań ekspresyjnych
instynktownej obrony przed światem zewnętrznym, który generuje atak lub ucieczkę.
–np. zagryzanie języka w przypadku emocji samoświadomościowych (wstyd,
Strach to również „lęk obiektywny”.
zażenowanie)
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________-----
Problemy egzystencjalne działają na zasadzie popędów – motywują do działania i
Ujęcie psychoanalityczne Adler: nie popęd seksualny a dążenie do dominacji nad decydują o kształcie osobowości. Nie radzenie sobie z problemami egzystencjalnymi
otoczeniemdążenie do mocy jest głównym napędem zachowania człowieka. Lęk jest lub niewłaściwe radzenie sobie z nimi prowadzi do patologii – stanów lękowych,
podłożem poczucia niższości i dążenia do mocy. depresji, nerwic, a nawet schizofrenii.

_____________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________-----
Byt ludzki to jedność trzech wymiarów – Frankl
Ujęcie psychoanalityczne Horney: lęk podstawowy i lęk wtórny
cielesny – biologiczno-fizjologiczny (procesy życiowe wspólne dla roślin,
Lęk podstawowy - związany z konfrontacja ze środowiskiem zewnętrznym, obawa zwierząt i ludzi)
przed negatywna oceną otoczenia lub przed wrogimi jej reakcjami. psychiczny – psychospołeczny, wspólny ludziom i zwierzętom (odruchy
warunkowe, instynkty, emocje)
Lęk wtórny może pogłębić lęk pierwotny. duchowy (noetyczny) - właściwy tylko ludziom (myślenie, świadome
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ -----
chcenie, wolne decyzje i postawy)

Ujęcie egzystencjalne Ludzka świadomość a w tym samoświadomość sprawia, że wymiary te układają się w strukturę hierarchiczną, w której wyższy wymiar bytu
możemy rozważać i analizować swoją egzystencję pod wieloma względami. zakłada istnienie bytu niższego, np.
Psychologia egzystencjalna zajmuje się tym, co w człowieku jednostkowe, co stanowi
życie na poziomie biologicznym zakłada istnienie elementów fizycznych,
o jego indywidualnej egzystencji.
świata nieożywionego,
Wolność jest zasadniczym wyznacznikiem człowieczeństwa. wymiar psychiczny zakłada istnienie ciała,
wymiar duchowy zakłada istnienie psychiki.
Możliwe przyczyny lęków egzystencjalnych:

 utrata wolności i własnej autentyczności Frustracja egzystencjalna – pojawia się, gdy podstawowa potrzeba usensownienia
 życie w perspektywie nieuchronnej śmierci swojego życia nie jest zaspokojona (Frakl) jest podłożem różnych zaburzeń
 poczucie przemijalności, braku, niespełnienia psychicznych – stanów lękowych, depresji, nerwicy.

Celem psychologii egzystencjalnej jest radzenie sobie z takimi problemami

Objawy frustracji egzystencjalnej:
Pełnia życia wymaga kontaktu z:
 poczucie potrzasku i ograniczenia rozwoju
 samym sobą (również na poziomie ciała)  poczucie bezsensu podejmowanych działań
 otoczeniem (zwłaszcza otoczeniem społecznym)  uczucie pustki i nudy
 brak motywacji i nadziei na przyszłość
Brak kontaktu z którymkolwiek z tych obszarów jest przyczyną lęku.

Egzystencjaliści podkreślają jedność ciała i psychiki oraz sztuczność podziału „ja –

inni”. Ludzkie istnienie to „bycie-w-świecie”.
Frankl wyróżnia cztery postawy ucieczkowe, które pozornie i tymczasowo Trzy grupy lęków:
wypełniają pustkę egzystencjalną:
 Werbalne  Behawioralne  Fizjologiczne
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________-----
postawa fatalistyczna – polega na ignorowaniu swojej wolności, przejawia się
w bierności, uległości wobec tego co nas spotyka, wobec zdarzeń sytuacji Ujęcie lęku wg Kępińskiego
życiowych
postawa kolektywistyczna – roztapianie się w masie ludzkie, dopasowanie, Nawiązanie do koncepcji walka-ucieczka Cannona
zatracanie się jednostki w tłumie, zatracenie Indywidualności, uzależnienie
Reakcje lękowe występują w całym świecie zwierzęcym
siebie od innych również w aspekcie swoich wartości i działań
Reakcje lękowe należą do uczuć negatywnych, stanowią odpowiedz na
postawa fanatyczna – ignorowanie wolności i indywidualności innych osób, bodziec, który wywołuje tendencję „od” (ucieczka)
zwykle współwystępuje z p. kolektywistyczną Reakcje „od” i „do”- reakcje mobilizacyjne, powstające w wyniku
postawa prowizoryczna – instrumentalne traktowanie innych ludzi wyładowania w układzie wegetatywno-hormonalnym
i ujmowanie życia jako zespołu ról które wystarczy odegrać, aby osiągnąć Reagowanie lękiem może być wynikiem indywidualnej właściwości
zamierzone cele, jest powiązana z ucieczka od autentyczności percepcyjnej jednostki

Nerwica noogenna - związana z obniżonym poczuciem sensu życia lub jego Rodzaje lęków wg Kępińskiego:
brakiem.
 Lęk biologiczny- związany z zagrożeniem zachowania własnego życia,
____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________-----
np. lęk o podłożu seksualnym - zagrożenie życia gatunku
Ujęcie poznawcze Mc Reynolds: lęk pierwotny i lęk wtórny (wskazanie na ich  Lęk społeczny- zerwanie łączności ze środowiskiem
etiologię)  Lęk moralny- internalizacja zwierciadła społecznego- „głos sumienia”
 Lęk dezintegracyjny- lęk zwiększa dezintegrację, a dezintegracja zwiększa
Koncepcja systemu poznawczego: system poznawczy to ta cześć układu
lęk- „błędne koło”; dezintegracja systemu wartości-brak celu lęk
nerwowego, która odpowiada za odbieranie, przetwarzanie, magazynowanie i
odtwarzanie informacji. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _-----

Ujęcie neurofizjologiczne
Rozbieżności poznawcze prowadza do pobudzenia emocjonalnego, odbierane jako
przykre, co aktywizuje motywację do redukcji tej niezgodności, może prowadzić do Emocja lęku jako część kontinuum:
powstania lęku.
LĘK
_____________________________________________________________________________________________________________________________ _______________________________________________________-----

Ujęcie behawioralne Układ siatkowaty- neuroanatomiczne podłoże emocji.

„Gdy źródło strachu jest niejasne lub zaciemnione przez wyparcie, strach nazywamy „kora pnia mózgu” – rozciąga się w pniu mózgu od międzymózgowia do rdzenia
przeważnie lękiem” (Dollard, Miller, 1967) przedłużonego, a następnie przechodzi w twór siatkowaty rdzenia kręgowego.

Lęk i strach- popęd wyuczony

Neurony tworu siatkowatego mają następujące cechy charakterystyczne:
ich dendryty słabo się rozgałęziają,
neuryty dzielą się na gałęzie wstępujące i zstępujące,
perykariony ich są w niektórych miejscach rozproszone.
W rdzeniu kręgowym twór siatkowaty znajduje się w warstwie pośredniej pomiędzy
istotą szarą tworzącą rogi (słupy) przednie i tylne, w pobliżu kanału środkowego.
Udało się wyodrębnić 96 jąder tworu, z których najważniejsze to:
 jądro boczne,  jądro konarowo-mostowe
 jądro podtrójdzielne, nakrywki,
 jądro szwu,  jądro śródmiąższowe,
 jądro brodawkopodobne,  jądro siatkowate wzgórza,
 jądro miejsca sinawego,  jądro śródblaszkowe wzgórza,
 jądro olbrzymiokomórkowe,  jądro brzuszne przednio-boczne
 jądro środkowe górne, wzgórza.
Układ siatkowaty jest pojęciem czynnościowym. Neurony tego układu
przewodzą impulsy nerwowe drogami nieswoistymi. W skład tego układu wchodzą
neurony przekazujące lub hamujące impulsacje za pośrednictwem niemalże
wszystkich rodzajów neurotransmiterów. Odpowiada za regulację wielu czynności
wegetatywnych, mając możliwość wpływania na jądra nerwów czaszkowych
i ośrodki wegetatywne, które są wręcz „wtopione” pomiędzy struktury układu
siatkowatego. Twór siatkowaty wpływa na czuwanie, sen i świadomość. Uszkodzenie
jego struktur wprowadza pacjenta w stan wegetatywny. Fizjologicznie dzieli się ten
układ na:
1. część zstępującą – kontroluje czynność odruchową rdzenia kręgowego, wpływa
na czynność ośrodków oddechowych, krążeniowych oraz na napięcie
mięśniowe. Część zstępująca dzieli się na:
2. część pobudzająca – toruje lub przyspiesza przewodnictwo innych neuronów,
3. część hamująca – blokuje lub zwalnia przewodnictwo innych neuronów,
4. część wstępującą – przewodzi impulsy aferentne jako droga nieswoista oraz
kontroluje czynność neuronów jąder ruchowych mostu, jąder ruchowych
nerwów kontrolujących ruch gałek ocznych.
Dzieli się na:
układ siatkowy wstępujący pobudzający (RAS) – prowadzi impulsację do
wszystkich pól kory, ośrodków autonomicznych oraz ośrodków podkorowych
motywacyjnych,
układ wstępujący hamujący czyli układ rekrutujący wzgórza – działa
antagonistycznie do RAS, synchronizuje czynność bioelektryczną mózgu
(wygasza jego aktywność).
Drogi tworu siatkowatego
Drogi doprowadzające
droga rdzeniowo-siatkowa – biegnie w sznurze przednim oraz bocznym rdzenia
kręgowego. Przewodzą impulsację czuciową eksteroreceptywną,
proprioreceptywną oraz interoreceptywną do tworu siatkowatego, duża część
impulsacji biegnie do jądra olbrzymiokomórkowego. Połączenie to stanowi
podstawę ośrodkowego hamowania bólu.
droga móżdżkowo-siatkowa górna, dolna oraz środkowa – biegną przez
konary móżdżku. Móżdżek za pośrednictwem tworu siatkowatego oddziałuje na
rdzeń kręgowy, korygując ruchy wykonywane w danej chwili.
drogi rozpoczynające się w międzymózgowiu – przewodzą impulsację od
wzgórza, podwzgórza oraz układu limbicznego.
droga korowo-siatkowa – włókna tej drogi biegna razem z włóknami drogi
korowo-rdzeniowej i korowo-jądrowej do poszczególnych jąder tworu
siatkowatego.
Drogi odprowadzające
drogi wstępujące – układ siatkowaty wstępujący pobudzający i hamujący
(układ rekrutujący).
droga siatkowo-rdzeniowa przednia (przyśrodkowa) – rozpoczyna się od
jąder śródmózgowiowych i mostu, jest drogą nieskrzyżowaną. Działa
pobudzająco na komórki rogów przednich – droga torująca.
droga siatkowo-rdzeniowa boczna – rozpoczyna się od jąder rdzenia
przedłużonego i jest drogą skrzyżowaną. Działa hamująco na komórki rogów
przednich.
droga siatkowo-móżdżkowa – rozpoczyna się głównie w jądrach mostu.
Znaleziono korelację pomiędzy pobudliwością tworu siatkowatego a typem Uszkodzenia:
osobowości:
nadpobudliwość; niepokój;
u twór siatkowaty łatwo się pobudza, nie szukają więc utrata kontroli nad emocjami;
silnych wrażeń zewnętrznych złudzenia węchowe; zanik wrażeń węchowych;
u twór siatkowaty słabo się pobudza, potrzebują więcej wrażenia ciągłego bólu lub brak wrażeń bólowych.
zewnętrznej stymulacji by utrzymać wysoką aktywność mózgu

Ujęcie neurofizjologiczne:
 Drżenie  Napięciowe bóle głowy
Ze względu na kierunek przebiegu dróg, układ siatkowaty możemy podzielić na:  Pocenie się  Krztuszenie się
 Suchość w j. Ustnej  Jadłowstręt
 wstępujący: czucie, percepcja, czuwanie i zachowanie świadomości  Duszność  Nudności
 zstępujący: koordynacja ruchów i kontrola układu autonomicznego  Kołatanie serca  Ból brzucha
 Ból w klatce piersiowej  Osłabienie fizyczne
Wzgórze: część międzymózgowia znajdująca się pod spoidłem wielkim.  Zawroty głowy  Częste oddawanie moczu
Przylega do niego podwzgórze.

Odpowiada za:

 wstępną ocenę bodźców zmysłowych i przesyłanie ich do kory mózgowej

(oprócz węchu) Leczenie zespołu lękowego
 integrację informacji czuciowych i ruchowych

Podwzgórze: kieruje ośrodkami współczulnymi i przywspółczulnymi Trzy rodzaje

reakcji uruchamiane przez pobudzenie podwzgórza:
Terapia
Behawioralna Terapia
strach- ucieczka
Psychoterapia i poznawcza Grupowa
obrona z elementami strachu Analityczna
Układ limbiczny: jądra śródmózgowia tworu siatkowatego, jądra wzgórza, struktur
podkorowych, korowych- umożliwia powstawanie reakcji emocjonalnych. Leczenie sztuką Lęk
Płat limbiczny i jego okolice:
Terapia Dialog
kontrola negatywnych emocji; współpraca z ciałem migdałowatym; zajęciowa z lekarzem
analiza wrażeń węchowych; Farmakoterapia
analiza wrażenia bólu;
skupienie uwagi;
reprezentacja pojęć dotyczących "ja".
Reakcja na lęk i mechanizmy walki z lękiem C. Zaburzenie nie występuje wyłącznie w przebiegu zaburzeń nastroju
lub psychoz.
Mechanizmy walki z lękiem
D. Co najmniej 6 z 18 wymienionych poniżej objawów często występuje w
Świadomy Nieświadomy stanie lęku (nie dotyczy objawów występujących tylko w czasie napadów
paniki):
Racjonalne Mechanizmy Konwersja
podejście do obronne
Napięcie motoryczne
problemu
1) drżenie, tiki lub wrażenie trzęsienia się,
2) napięcie lub bolesność mięśni,
Fobie,
nerwica Ostra Przewlekła 3) niepokój,
natręctw 4) duża męczliwość.

Histeria Bez zmian Ze zmianami Nadmierna reaktywność wegetatywna

Raptus, organicznych organicznymi
Stupor 5) krótki oddech lub uczucie duszenia się,
Nerwica Choroba
6) kołatanie lub przyspieszone bicie serca (tachykardia),
narządowa Psychosomatyczna
7) pocenie lub wilgotne, zimne ręce,
8) suchość w ustach,
Kryteria diagnostyczne uogólnionych zaburzeń lękowych 9) zawroty głowy,
10) nudności, biegunka lub inne dolegliwości brzuszne
A. Irracjonalny lub nadmierny lęk albo zmartwienie (lękowe oczekiwanie) 11) uderzenia ciepła lub zimna,
z powodu dwóch lub więcej spraw życiowych, np. obawa przed jakimś 12) częste oddawanie moczu,
nieszczęściem mogącym spotkać dziecko (choć nie jest ono zagrożone) i lęk 13) trudności w połykaniu lub „kluska w gardle".
przed złą sytuacją materialn (bez racjonalnych podstaw), utrzymujący
się przez co najmniej 6 miesięcy, w czasie których lęki nawiedzają daną Zwiększona czujność
osobę częściej niż w co drugim dniu, U dzieci i młodzieży lęk może
dotyczyć wyników szkolnych, sportowych lub spraw towarzyskich. 14) poczucie skrajnego pobudzenia, „rozkręcenia",
15) przesadna reakcja na bodźce „straszące
B. Jeśli współistnieje inna choroba z osi 1, to przedmiot lęku nie dotyczy 16) trudności w koncentracji, „pustka w głowie",
tej choroby, tzn. powodem lęku lub zmartwienia nie jest możliwość 17) trudności w zasypianiu lub budzenie się w nocy,
wystąpienia napadu paniki (zespół paniki), publiczne wystąpienie (fobie 18) drażliwość,
społeczne), możliwość zatrucia (nerwica natręctw) lub przybranie na wadze
(jadłowstręt psychiczny). E. Nie stwierdza się organicznych czynników mogących inicjować
podtrzymywać napad, np. zatrucie kofeiną, nadczynność tarczycy.
Zależności między lękiem, a chorobą somatyczną i psychiczną Stałe uczucie strachu towarzyszące kontaktom z ludźmi,
szczególnie nieznajomymi, bądź też występujące w sytuacjach, które zazwyczaj
Lęk powodują zakłopotanie.
Przewlekły Ostry Czynniki Rozwój
dziedziczne nerwicowy Objawy:
Przewlekłe reakcje Ostre Depresja nerwica
lekowe lub reakcje lękowe lub endogenna  Zaczerwienienie twarzy,
stresowe stresowe  Unikanie jedzenia, picia w obecności innych,
 Zabieranie głosu.
Depresja z
wyczerpania  Pojawiają się w młodości, dziecinstwie.
Somatyzacja  Wystepuję u 2% populacji
 Częściej u kobiet
Depresja Zaburzenie
maskowana psychosomatyczne, Napad paniki -Niespodziewany, niezwiązany z żadną szczególną sytuacją atak lęku
nerwica wraz z objawami ze strony AUN.
narządowa, zmiany
czynnościowe Objawy:
Uszkodzenie
organiczne  Spłycenie oddechu,
Choroba  Strach przed śmiercią lub choroba psychiczną,
psychosomatyczna,
 Nagła potrzeba ucieczki bez względu na konsekwencje.
zmiany
strukturalne
Wg Hale(1998) objawy narastają i osiągają apogeum w ciągu 10 min.

Początek: w okresie adolescencji albo w wieku ok. 35 r.ż., rzadko po 45 r.ż.

Zaburzenia Lękowe w postaci fobii
Przebieg:
Najczęściej w postaci Agorafobii ( z napadami paniki bądź bez nich)
 zmienny, czasem przewlekły,
Diagnoza na podstawie reakcji i zachowań:  zmienne nasilenie, rzadko jako pojedynczy epizod,
 warunkowany genetycznie (4-7 x częściej u osób obciążonych genetycznie)
 Lęk pojawia się w sytuacjach, gdy jest niemożliwa ucieczka lub uzyskanie
pomocy Specyficzne postacie fobii (ograniczone do specyficznych sytuacji)
 Lęk występuje w sytuacjach: samotne przebywanie w domu, przebywanie
w tłumie, środkach lokomocji, na mostach, w windzie Tanatofobia - śmierć Klaustrofobia - zamknięcie,
 Unikanie sytuacji generujących lęk Zoofobia - zwierzęta małe pomieszczenia
Akrofobia - wysokość Nyktofobia - noc, ciemność
 Wdrożenie ograniczeń w życie codzienne
cancerofobia - choroba Hematofobia - krew – często
 Początek: 15-35 r.ż.
nowotworowa pobraniu krwi towarzyszy
 2 x częściej u kobiet Algofobia - ból bradykardia i omdlenie 
Napad paniki - obraz kliniczny

 składnik emocjonalny obezwładniające uczucie zagrożenia, przerażenia, Definicja/ Zespół lęku uogólnionego to przewlekłe, częste i znacznie zaburzające
depersonalizacja funkcjonowanie zaburzenie psychiczne. Istotną cechą jest lęk uogólniony, lecz
 składnik somatyczny reakcja alarmowa: przyspieszenie akcji serca, wzrost występujący niezależnie od jakichkolwiek szczególnych okoliczności zewnętrznych
lub spadek ciśnienia tętniczego krwi, uczucie duszności i inne objawy ani nawet nienasilający się pod ich wpływem ( tzn. Jest „wolnopłynący ”)/ I C D- 1 0
wzbudzenia układu wegetatywnego
 składnik poznawczy „stanie się coś strasznego”, przeżycie nagłej śmierci, Pierwotne objawy lęku dominują przez większość dni w okresie co najmniej kilku
„szaleństwa”, „ataku choroby psychicznej”, utraty kontroli tygodni, a zazwyczaj - kilku miesięcy. Objawy te zwykle obejmują:
 składnik behawioralny unikanie lub wycofanie, pobudzenie
a) obawy (martwienie się przyszłymi niepowodzeniami, uczucie napięcia,
psychoruchowe, krzyk, ucieczka
trudności w koncentracji itp. )
Rozpowszechnienie napadów paniki b) napięcie ruchome ( niemożność spokojnego siedzenia, bóle napięciowe
głowy, drżenie, niemożność odprężenia się );
 W ogólnej populacji 0.6 - 2.4 % c) Wzmożona aktywność układu autonomicznego ( zawroty głowy. pocenie
 Wśród kobiet 1.6 - 2.9 % się, tachykardia, przyspieszenie oddechu, „niepokój" w nadbrzuszu, suchość
 Wśród mężczyzn 0.4 - 1.7 % w ustach itp.)
 Leczonych kardiologicznie 10 -14 % (Shean, 1982)
U dzieci mogą dominować : częsta potrzeba rozpraszania obaw i nawracające skargi
 pacjenci z zespołem wypadania płatka zastawki dwudzielnej 20 - 50 %
somatyczne
Współzachorowalność Fobie proste i społeczne - najczęściej zaczynają się
Kryteria diagnostyczne GAD wg ICD-10
w dzieciństwie lub we wczesnej adolescencji
Trudności w rozpoznawaniu i leczeniu GAD
 Agorafobia- najwyższe ryzyko rozwoju między 20-30 r. ż.
 Napady paniki- 25-35 r.ż. ①GAD często uważane jest za trudne do rozpoznania i nie poddające się leczeniu
 Depresje endogenne- 30-40 r.ż.
 Nadużywanie substancji- 30-40 r.ż. ②Niedostatek wiedzy wśród pracowników służby zdrowia i pacjentów nt. dostępnych
metod leczenia, narzędzi diagnostycznych, materiałów edukacyjnych
:
③Pacjenci z GAD najczęściej zgłaszają się do lekarza ze skargami somatycznymi
① W przeważającej większości przypadków zaburzenia lękowe, głównie fobie(mniej
④Pacjenci z GAD i współtowarzyszącymi innymi zaburzeniami psychicznymi
napady paniki) występują przed zachorowaniem depresyjnym
uważają, że zamartwianie się charakterystyczne dla GAD jest normalne
② Zachorowania depresyjne(zwłaszcza depresje endogenne) stanowią komplikacje
zaburzeń lękowych.

③Zachorowanie depresyjne, dołączające się w każdym momencie do zaburzenia

lękowego, powoduje poważne zakłócenia w obszarze psychospołecznym oraz
wpływa negatywnie na przebieg choroby.
Cechy odróżniające GAD od innych zaburzeń

Definicja: Zespół chorobowych zaburzeń życia psychicznego, którego dominującym

Zaburzenie Cechy objawem jest uczucie smutku, zniechęcenia lub stan zobojętnienia i niezdolności do
GAD przeżywania wszelkich stanów emocjonalnych
Przesadny lęk, martwienie się, lękliwe oczekiwanie,
lęk wolno płynący, liczne skargi somatyczne, bez cech Objawy wskazujące na depresję:
fobii, bez ciężkiego obniżenia nastroju lub anhedonii.
Bez częstych ataków paniki. Przez co najmniej 2 tygodnie bez żadnej przyczyny somatycznej; co najmniej 5/9
objawów (w tym obniżony nastrój i/lub brak odczuwania przyjemności):
Zaburzenie paniczne
Nawracający, samoograniczający lęk o charakterze. Obniżony nastrój,
ataków paniki z lękiem antycypacyjnym przed
Brak odczuwania przyjemności i zanik zainteresowań,
kolejnym atakiem.
Zaburzenia apetytu i/lub masy ciała (np. chudnięcie),
Fobia społeczna Zaburzenia snu,
Unikanie, nie tylko lęk przed sytuacjami ekspozycji Pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe,
społecznej Uczucie zmęczenia,
Niska samoocena i poczucie winy,
Agorafobia
Zaburzenia koncentracji uwagi,
Lęk przed znalezieniem się w sytuacji (nie musi być to
Myśli o śmierci i/lub samobójcze
sytuacja społeczna), z której ucieczka może być trudna
lub krępująca. Wyraźne zachowania unikające o
charakterze Fobii. Maski depresji:

Lęk separacyjny (dzieci)  Bezsenność lub znaczne skrócenie snu nocnego z wczesnym budzeniem się
Lęk przed separacją od rodziców lub opiekunów,  Zaburzenia lękowe, lęk przewlekły bądź napadowy, o falującym nasileniu,
natomiast dobre samopoczucie w domu okresowe występowanie natręctw
 Maski psychosomatyczne: pseudoangina pectoris, stany spastyczne jelit
i dróg żółciowych, świąd, zespół niespokojnych nóg
 Maski bólowe: bóle głowy, okolicy krzyżowej, neuralgia nerwu trójdzielnego,
1. Wysoka zachorowalność i rozpowszechnienie zaburzeń lękowych.
twarzowego i kulszowego
2. Rozumienie etiopatogenezy zaburzeń lękowych, również jako dysfunkcji  Jadłowstręt
neurobiologicznych jest istotnym czynnikiem prowadzenia nowoczesnej terapii  Okresowe nadużywanie alkoholu lub leków (próby złagodzenia złego
tego rodzaju zaburzeń psychicznych. samopoczucia)

3. Podstawą terapii zaburzeń lękowych jest terapia kompleksowa:

psychofarmakoterapia( leki o działaniu przeciwdepresyjnym i przeciw lękowym
oraz psychoterapia).
Najczęstsze postacie lęku endogennego (depresyjnego):

Lęk wolno płynący objawy kliniczne: niepokój, wewnętrzne drżenie, Występuje w F 40 Zaburzenia lękowe w postaci fobii
chorobach somatycznych, trwa długo(tyg, m-ce)nie zależny od czynników
zewnętrznych F 40.0 Agorafobia .
o 00 Bez napadów paniki .
lęk napadowy (panic attacks) Gwałtownie pojawiający się intensywny lęk o fobie o 01 Z napadami paniki
okresowe: F 40.1 Fobie społeczne
F 40.2 Specyficzne (izolowane) postacie fobii
 Agorafobia - lęk przed otwartą przestrzenią F 40.8 Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii
 Klaustrofobia - lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami F 40.9 Zaburzenia lękowe w postaci fobii BNO
 Aichmofobia - lęk przed ostrymi przedmiotami
F 41 Inne zaburzenia lękowe

lęk psychiczny: Nieokreślony dyskomfort, tęsknota, żal, uczucie braku
czegoś lub utraty
Objawy lęku endogennego (depresyjnego):
 uczucie „ciężaru”, ściskanie, duszność, płytki oddech,
drżenie, kłujący ból – „nerwica serca”
 : ból, kłucia, wzdęcia, przelewanie, rozdygotanie, lodowate
zimno- „ nerwica żołądka”, „nerwica jelita drażliwego”
 zawroty głowy, pieczenie skóry, osłabienie mięśni kończyn
- „dystonia neurowegetatywna”
Objawy somatyczne mogą wskazywać na depresje, ale i depresja może wpływać na
somatykę (zwłaszcza na ukł. krążenia) i tak…
Wpływ depresji na funkcje somatyczne:
F 41.0 Zaburzenia lękowe z napadami lęku (lęk paniczny) [epizodyczny lęk
napadowy]
F 41.1 Zaburzenia lękowe uogólnione
F 41.2 Zaburzenia depresyjne i lękowe mieszane
F 41.3 Inne mieszane zaburzenia lękowe
F 41.8 Inne określone zaburzenia lękowe
F 41.9 Zaburzenia lękowe, nie określone
F 42 Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne (nerwica natręctw)
F 42.0 Zaburzenie z przewagą myśli czy ruminacji natrętnych
F 42.1 Zaburzenia z przewagą czynności natrętnych
F 42.2 Myśli i czynności natrętne mieszane
F 42.8 Inne zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne
F42.9 Zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne nieokreślone Kategorie diagnostyczne wg
ICD-10

 Wolno płynący lęk (w depresji)-wzrost częstości akcji serca oraz pojemności F 43 Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne
minutowej
 stymuluje oś podwzgórze-przysadka-nadnercza i zwiększa napięcie układu F 43.0 Ostra reakcaja na stres
współczulnego F 43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe
 wzmaga opór obwodowy naczyń krwionośnych F 43.2 Zaburzenia adaptacyjne
o .20 Krótka reakcja depresyjna
 Powoduje wahania ciśnienia tętniczego krwi
o .21 Reakcja depresyjna przedłużona
o .22 Reakcja mieszana depresyjno – lękowa
o .23 Głównie z zaburzeniami innych emocji
 o .24 Głównie z zaburzeniami zachowania Trzy nurty w określaniu stresu psychologicznego
o .25 Z mieszanymi zaburzeniami zachowania i emocji
o .28 Z innymi określonymi objawami dominującymi 1. jako bodźca, sytuacji lub wydarzenia zewnętrznego o określonych
właściwościach
F 45.0 Zaburzenia somatyczne (z somatyzacją) Sytuacja trudna

F 45.1 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, niezróżnicowane

2. jako reakcji wewnętrznych człowieka, zwłaszcza reakcji emocjonalnych,
F 45.2 Zaburzenie hipochondryczne
doświadczanych wewnętrznie w postaci określonego przeżycia
F 45.3 Zaburzenia autonomiczne występujące pod postacią somatyczną
o .30 Serce i układ krążenia
Czynniki zewnętrzne jako przyczyny stresu-stresory
o .31 Górny odcinek przewodu pokarmowego Przykra reakcja emocjonalna najczęściej o treści lękowej
o .32 Dolny odcinek przewodu pokarmowego Stan napięcia/poczucia zagrożenia/lęku
o .33 Układ oddechowy
o .34 Układ moczowo-płciowy 3. jako relacji między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami człowieka
o .38 Inny narząd lub układ  Czynnik pośredniczący
F 45.4 Uporczywe bóle psychogenne
 Spostrzeganie sytuacji przez podmiot
F 45.8 Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną
 Nie jest lokalizowany ani w podmiocie, ani w otoczeniu →
F 45.9 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, nie określone
interakcja/transakcja między nimi = zakłócenie bądź zapowiedź zakłócenia
F 48.0 Neurastenia równowagi pomiędzy zasobami/możliwościami jednostki z jednej strony a
wymaganiami otoczenia z drugiej
 F 48.1 Zespół depersonalizacji - derealizacji
 F 48.8 Inne określone zaburzenia nerwicowe
 F 48.9 Zaburzenia nerwicowe, nie określone
Prekursorem w tym zakresie był kanadyjski fizjolog pochodzenia węgierskiego Hans
Dr Widget ICD 10 - aplikacja Selye, profesor Instytutu Medycyny i Chirurgii Eksperymentalnej Uniwersytetu
w Montrealu. Stres (1960) jako niespecyficzna reakcja organizmu na działanie
Zachorowalność na zespoły lękowe bodźców szkodliwych-stresorów, zwana Ogólnym Zespołem Adaptacyjnym (General
Adaptation Syndrom)GAS

Najczęściej cytowaną jest definicja R.S. Lazarusa (1984): Stresem jest określona
reakcja (relationship) między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę
jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

J. Strelau (1996) stres to stan, który charakteryzowany jest przez silne emocje
negatywne, takie jak strach, lęk, złość, wrogość, a także inne stany emocjonalne,
wywołujące dystres oraz sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne
ewidentnie przekraczając bazalny poziom aktywacji.

Tomaszewski: sytuacje trudne = takie, w których została naruszona równowaga
podstawowych elementów konstytuujących każdą sytuację: zadań, czynności
warunków i cech podmiotu. Znaczenie cech indywidualnych.
Reykowski: stres = obiektywny stosunek czynników zewnętrznych do cech
człowieka tak, że ustalenie, wystąpił stres czy nie, nie wymaga badania człowieka
na dany czynnik = czynniki stanowiące zagrożenie i zakłócenie, ingerujące
w istniejący tok aktywności, zmuszając osobę do nowej koordynacji. Aby ustalić czy
dany czynnik jest stresem, trzeba znać kierunek dążeń człowieka i jego stałe
właściwości.
Strelau: stres = stan, char. silnymi emocjami negat., inne stany emoc, wywołujące
dystres i sprzężone z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne, przekraczające
bazalny poziom aktywacji. Brak równowagi między wymaganiami a możliwościami
ich spełnienia. Do stresu dochodzi pod warunkiem, że jest motywacja do walki.
 Eustres (pozytywny stres) – stan fizycznego i psychicznego dobrego
samopoczucia, w jakim umysł i ciało osiągają pełnię swoich możliwości.
Eustres to stres konstruktywny i mobilizujący do działania.
 Dystres (negatywny stres) – nadmierne obciążenie pozostające wtedy, gdy
napięcie nie zostanie skutecznie rozładowane. Przedłużający się dystres jest
szkodliwy, ponieważ zostaje zachwiana harmonia pomiędzy ciałem
i umysłem.
:
Wymagania: Możliwości:
obiektywne (uniwersalne stresory) obiektywne (przedmiot pomiaru)
subiektywne (rezultat subiektywnej subiektywne (rezultat
oceny) indywidualnej oceny)
Fenomenologiczno-poznawcze ujęcie stresu Wg Lazarusa
 znaczenie kontekstu sytuacyjnego:
 znaczenie relacji jednostka-otoczenie → transakcja (bo stanowią całość,
a nie sumę elementów składowych)
 transakcja z otoczeniem podlega ocenie poznawczej podmiotu, mającej
charakter ciągłego procesu (ocena pierwotna)
 ocena dotyczy elementów relacji, które są ważne dla dobrostanu jednostki
1. relacja niemająca znaczenia
2. sprzyjająco-pozytywna
3. stresująca (o tym rozstrzyga subiektywna ocena jej znaczenia przez jednostkę !)
Transakcja stresowa ujmowana w ocenie pierwotnej jako:
 krzywda/strata (dotyczy już zaistniałej szkody w postaci utraty
wartościowych obiektów (samoocena, bliska osoba) złość, żal, smutek
(najbardziej obciążająca) sytuacja, która się już wydarzyła
 zagrożenie (te same szkody, ale takie jakie mogą zaistnieć, aktualnie są
antycypowane) strach, lęk, martwienie się(sytuacja która jeszcze się nie
wydarzyła)
 wyzwanie (też charakter antycypacyjny, ale dotyczy sytuacji, w których
możliwe są zarówno straty jak i korzyści) emocje negatywne (jak
w zagrożeniu) + pozytywne (nadzieja, zapał, podniecenie)
Jeśli w ocenie pierwotnej sytuacja zostanie uznana za stresową → ocena wtórna:
dotyczy możliwości podjęcia działania usuwającego przyczyny stresu lub
łagodzącego jego skutki, a w wypadku wyzwania – prowadzącego do osiągnięcia
dostępnych korzyści (więc, ocena wtórna odnosi się do źródeł stresu i własnych
zasobów) ocena pierwotna i wtórna przebiegają równocześnie i są ze sobą
sprzężone.
3 POZIOMY ANALIZY (u Lazarusa te poziomy są do pewnego stopnia niezależne): ② Cztery Rodzaje Zasobów:

 społeczny – odnoszący się do transakcji między jednostką a otoczeniem Przedmioty (mieszkanie,samochód)

 psychologiczny – obejmujący jednostkową ocenę sytuacji, reakcje Warunki (stała praca, dobre małżeństwo, rodzina)
emocjonalne i organizację zachowania Zasoby osobiste (umiejętności interpersonalne, poczucie skuteczności
 fizjologiczny – mobilizacja do działania, oraz przyczynia się za osobistej, poczucie sprawności)
pośrednictwem mechanizmów psychosomatycznych do „chorób Zasoby energetyczne (pieniądze, wiedza)
z przystosowania”

Wyznaczniki Procesy Skutki → Skutki odległe

→ → bezpośrednie - zagrożenie utratą zasobów netto
przyczynowe pośredniczące - utrata zasobów netto (najbardziej dotkliwa)
- brak wzrostu zasobów następujący po ich zainwestowaniu
Zmienne Ocena Jakość Poziom
osobowe pierwotna rozwiązania funkcjonowania ③ Znaczenie subiektywnej oceny, ale nie jest to konieczny i wystarczający warunek
(rodzaj konfrontacji społecznego uznania stresu
- Wartości i cele transakcji):
- Ogólne ④ Źródło stresu – zakłócenie równowagi w wymianie zasobów między jednostką i

3 poziomy analizy
przekonania -krzywda/strata otoczeniem (zagrażające/zaistniałe)
(samoocena, Zagrożenie
poczucie wyzwanie ⑤ Akcent na zasoby jednostki, a nie ocenianie relacji z otoczeniem
kontroli
Zmienne Ocena wtórna Stan Dobrostan ⑥ Narzędzie do pomiaru gospodarowania zasobami – Ocena COR = miara
otoczenia: emocjonalny psychiczny obciążenia czynnikami stresowymi lista 74 zasobów jako miara obciążenia stresem
(możliwości
- Wymagania radzenia sobie)
- Zasoby
Radzenie Zmiany Zdrowie/
Czynniki powodujące stres =
sobie: fizjologiczne Choroba
Somatyczna Pod uwagę brana jest ich siła i zakres oddziaływania (dotyczą wielu ludzi czy
- zorientowane
pojedynczych osób), stanowi to rozróżnienie na:
na problem
- zorientowanie
Dramatyczne wydarzenia o rozmiarze katastrof, obejmujące całe grupy
na emocje
(wojny, katastrofy, to stresory uniwersalne)

atakują najbardziej podstawowe wartości (życie, schronienie)

(conservation of resources theory- COR) stawiają niezwykle wysokie wymagania, którym nie można sprostać
posługując się istniejącymi strategiami
① Ogólny cel ludzkiej aktywności: uzyskiwanie, utrzymywanie i ochrona cenionych
obiektów, określonych jako ZASOBY
 często przychodzą bez ostrzeżenia 4. pozostawiają potężny ślad, który jest Pobudza nadnercza do wydzielania adrenaliny i noradrenaliny- powoduje skutki:
reaktywowany, ilekroć pojawią się sytuacje skojarzone z danym przyspieszenie tętna i oddechu szybszą i bardziej efektywną pracę serca rozszerzenie
wydarzeniem oskrzeli oraz źrenic rozłożenie tłuszczu na kwasy tłuszczowe i glicerol rozkład
glikogenu zmagazynowanego w wątrobie do glukozy odpłynięcie krwi z kończyn
Poważne wyzwania i zagrożenia, dotyczące jednostek lub kilku osób w kierunku mięśni, serca i mózgu ustanie procesów trawiennych.
(koncepcja zmian życiowych – śmierć współmałżonka!)
Przywspółczulne drogi eferentne Współczulne drogi eferentne
Drobne, codzienne utrapienia
(szczególne znaczenie, bo są częste i powszechne) (Lazarus, Folkman, 1984)  zwęża źrenice  rozszerza źrenice
 pobudza wydzielanie śliny  pobudza wydzielanie śliny
Charakterystyka stresora w wymiarze czasowym: (obfitej, wodnistej) gęstej śluzowatej
 zwalnia czynność  przyśpiesza czynność
 wydarzenia stresowe jednorazowe,zajmujące określony odcinek czasowy serca(rozszerza tętniczki) serca(zwęża tętniczki)
(nieprzyjemne spotkanie)  zwęża oskrzela  rozszerza oskrzela
 pobudza perystaltykę żołądka  hamuje perystaltykę żołądka
 wydarzenia periodyczne/cykliczne,powtarzające się z pewną
i wydzielanie soku i wydzielanie soku
regularnością (obowiązkowe, nielubiane wizyty)  pobudza wydzielanie trzustki  hamuje wydzielanie trzustki
 stresory chroniczne, działające permanentnie, będące źródłem ciągłych  pobudza perystaltykę jelit  pobudza wydzielanie adrenaliny
napięć (nieudany związek)  wywołuje skurcz pęcherza i noradrenaliny
 sekwencja, ciąg wydarzeń stresowych, gdzie stresor inicjujący pociąga za  do narządów płciowych –  hamuje perystaltykę jelit
sobą następne (rozwód-podjęcie pracy przez matkę-trudności z wzwód członka  hamuje skurcze ściany pęcherza
zapewnieniem opieki dzieciom)  nerw nadnerczy  do narządów płciowych –
wytrysk nasienia
Kontrolowalność Stresorów = to, w jakim stopniu ich wystąpienie, przebieg  łańcuch zwojów współczulnych
i następstwa zależą od celowego działania osób zaangażowanych
System podwzgórze-przysadka-nadnercza
Niekontrolowalne ↔ Kontrolowalne
Podwzgórze wydziela kortykoliberynę (CRH )
Kontrola ma charakter ograniczony, są one kontrolowane częściowo, w pewnych Przysadka- kortykotropinę (hormon adrenokortykotropowy-ACTH)
warunkach/okresie, pod pewnym względem Kora nadnerczy- glukokortykoidy (m.in. kortyzol).

Skutki kortyzolu: o zwiększa stężenie glukozy we krwi o przyspiesza

rozkład kwasów tłuszczowych do ciał ketonowych o zmiana przetwarzania
W reakcji stresowej biorą udział dwa systemy biologiczne: informacji docierających do narządów zmysłów o zmniejsza wrażliwość
zmysłów glukokortykoidy-hamowanie aktywności przysadki i podwzgórza,
Współczulny układ nerwowy, który aktywuje się jako pierwszy część
dzięki czemu regulują aktywność reakcji stresowej.
autonomicznego układu nerwowego unerwia narządy wewnętrzne, jest
odpowiedzialny za tzw. reakcję walki lub ucieczki.
Stres a układ odpornościowy
Kortyzol i inne hormony glikokortykoidowe, wydzielane przez korę nadnerczy działają
na niego negatywnie (mniejsza reaktywność i produkcja limfocytów). Krótkotrwały
stres nie zmniejsza odporności, a wiele badań wskazuje nawet na jego korzystne
działanie na układ odpornościowy(wzrost stężenia komórek NKnatural killers).
Hormony reakcji stresowej
③ Faza wyczerpania - stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres)
prowadzi do wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób
psychosomatycznych. W szczególnych wypadkach prowadzi nawet do śmierci.
Fazy Stresu - Model reakcji na stres H. Selye - GAS:
Stres psychologiczny: emocje(lęk, gniew, przygnębienie)

Układ sympatyczny( reakcja: ucieka lub walka)

Adrenalina
Noradrenalina Mobilizacja organizmu
Kortyzol
Reakcja alarmowa: po wstępnym etapie obniżonej odporności -faza szoku
Endorfiny i enkefaliny-
zmniejszają percepcję bólu
Wydzielanie ACTH, stymulacja kory nadnerczy(ukł sympatyczny)
Tyroksyna - przyspiesza
uruchamianie energii
Stan pogotowia organizmu
nagromadzonej w tłuszczu
Aldosteron- podnosi
Faza oporu: optymalizacja sił obronnych
ciśnienie tętnicze krwi
Melanotropina o Faza wyczerpania: zanik reakcji przystosowawczej, choroby, śmierć
tyreotropina
Wazopresyna Prolaktyna
Renina Parathormon Działanie stresu
Hormon wzrostu Kalcytonina ↓ ↓
Glukagon, Gastryna i wiele innych. Emocje pozytywne Emocje negatywne
↓ ↓
Na podstawie: Paul Martin „Umysł, który szkodzi. Mózg, zachowanie, odporność i choroba” Mobilizacja Reakcja Obronna
↓ ↓
Pobudzenie Organizmu Demobilizacja Organizmu

① Faza reakcji alarmowej - początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju

z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacją.
- aktywność podejmowana w obliczu czynników powodujących stres:
Wyróżniamy w niej dwie subfazy:

Stadium szoku
Stadium przeciwdziałania szokowi. Jednostka podejmuje wysiłki obronne.
② Faza przystosowania (odporności) - organizm uczy się skutecznie i bez
nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z
trudną sytuacją wszystko wraca do normy. W innym wypadku następuje trzecia faza.
Proces: cała aktywność podejmowana przez człowieka w danej sytuacji stresowej
(o złożonej strukturze, długotrwała, wpływająca na pierwotną sytuację,
wprowadzając w niej zmiany, które zwrotnie oddziałują na przebieg aktywności
zaradczej
Strategia: mniejsze jednostki aktywności, dające się wyróżnić w procesie radzenia
sobie
Styl: indywidualne zróżnicowanie dyspozycji decydujących o danym zachowaniu się
w warunkach stresujących (od wymagań sytuacji zależy, które spośród dostępnych
strategii zostaną wykorzystane) Styl radzenia sobie (Heszen-Niejodek): będący
w dyspozycji jednostki i charakterystyczny dla niej zbiór strategii czy sposobów
radzenia sobie, z których część uruchamiana jest w procesie radzenia sobie
z konkretną konfrontacją stresową.
Strategie radzenia sobie ze stresem:
Człowiek w sytuacji stresu notorycznie narusza zasady racjonalnego podejmowania
decyzji, w rezultacie polega na zachowaniach rutynowych, heurystykach,
uproszczeniach i uogólnieniach (Edwards, 1988).
① Ustosunkowanie się do wszelkich możliwych alternatyw
② Rozważenie konsekwencji zastosowania strategii (skuteczność każdej metod
i potencjalny wpływ na jej obecną sytuację
③ Wybór strategii, która minimalizuje stres i prowadzi do dobrego samopoczucia.
Strategie radzenia sobie ze stresem:
Konfrontacja (zachowania zgodne z pierwszym impulsem) - „zrobiłem coś, nie
wiem czy pomoże, ale przynajmniej spróbowałem" np. okazanie złości
Dystansowanie się (usuwanie problemu ze świadomości) - „nie dopuszczam
do siebie tej myśli, staram się zapomnieć"
Samokontrola (kontrola emocji) - „przebiegłem w myślach co zrobię"
Przyjęcie odpowiedzialności (uznanie własnej winy za zdarzenia)
Poszukiwanie wsparcia społecznego (korzystanie z rzeczowej, emocjonalnej
i informacyjnej pomocy) - „prosiłem o radę, przyjąłem współczucie"
Ucieczka, unikanie - (sen dłuższy niż zwykle, jedzenie, picie, leki itd.)
Planowe rozwiązywanie problemu - plan działania, koncentracja na tym co
zrobić
Pozytywne przewartościowanie - „odkryłem na nowo, co w życiu jest ważne,
zmieniłem się na lepsze jako człowiek„
4,6,8 - regulacja emocji (zależą w większym stopniu niż inne od cech osobowości -
optymizm / pesymizm, samoocena, poziom lęku)
2,6 - stosowane w celu redukcji lęku (niekorzystne)
8 - bardzo korzystne przy stresie związanym z przewlekłą chorobą
Styl radzenia sobie ze stresem – traktowany jest jako trwała dyspozycja podmiotu
do określonego zmagania się z sytuacjami stresowymi.
Lazarus i Folkman wyróżnili 3 podstawowe style radzenia sobie ze stresem:
 Styl Zadaniowy – polega na podejmowaniu zadań; osoby cechujące się tym
stylem w sytuacjach stresowych mają tendencje do podejmowania wysiłków
zmierzających do rozwiązania problemu poprzez poznawcze przekształcenia lub
próby zmiany sytuacji. Główny nacisk położony jest na zadanie i planowanie
rozwiązania problemu.
 Styl Emocjonalny - cechuje osoby, które w sytuacjach stresowych wykazują
tendencje do koncentracji uwagi na sobie, własnych przeżyciach emocjonalnych
tj. złość, poczucie winy czy napięcie. Obecne jest u takich osób myślenie
życzeniowe i fantazjowanie.
 Styl Unikowy - cechuje osoby, które w sytuacjach stresowych wykazują
tendencję wystrzegania się myślenia, przeżywania i doświadczania tej sytuacji.
formy stylu unikowego:
Angażowanie się w czynności zastępcze np. oglądanie telewizji, objadanie
się myślenie o sprawach przyjemnych, przesypianie problemów itp.
Poszukiwanie kontaktów towarzyskich np. częstsze odwiedzanie lub
poszukiwanie przyjaciół.
(Coping Inventory for Stressful Situations)
jest operacjonalizacją koncepcji Richarda Lazarusa i Susan Folkman. Konteksty, w których może być dokonywana ocena efektywności radzenia sobie
(Lazarus)
Kwestionariusz CISS pozwala na określenie następujących stylów radzenia sobie ze
stresem: Poziom analizy Funkcja Moment czasowy

Skala Styl skoncentrowany na zadaniu (SSZ) określa styl radzenia sobie fizjologiczny: koszt ze strony organizmu
ze stresem polegający na podejmowaniu zadań. Osoby uzyskujące wysokie psychologiczny: rodzaj przeżyć emocjonalnych
wyniki w tej skali mają w sytuacjach stresowych tendencje - do społeczny: ze względu na interes grupy
podejmowania wysiłków zmierzających do rozwiązania problemu poprzez radzenie sobie instrumentalne: kształtowanie relacji będącej istotą
poznawcze przekształcenia lub próby zmiany sytuacji. Główny nacisk transakcji stresowej
położony jest na zadanie lub planowanie rozwiązania problemu. radzenie sobie z własnymi emocjami
bezpośrednio po zakończeniu transakcji stresowej
Skala Styl skoncentrowany na emocjach (SSE) dotyczy stylu
w jakiejś perspektywie czasowej
charakterystycznego dla osób, które w sytuacjach stresowych wykazują
tendencje do koncentracji na sobie, na własnych przeżyciach
Zdrowotne skutki stresu
emocjonalnych, takich jak złość, poczucie winy, napięcie. Osoby te mają
Układ krążenia Układ pokarmowy Sfera psychiczna Układ
także tendencje do myślenia życzeniowego i fantazjowania. Działania takie
immunologiczny
mają na celu zmniejszenie napięcia emocjonalnego związanego z sytuacją  Nadciśnienie  Choroba  Depresje  Alergie
stresową. Czasami jednak mogą powiększać poczucie stresu, powodować  Choroba wrzodowa  Nerwice  Infekcje
wzrost napięcia lub przygnębienie. niedokrwienn  Biegunki lub lękowe  nowotwory
a serca zaparcia  Zaburzenia
 Skala Styl skoncentrowany na unikaniu (SSU) określa styl radzenia sobie
 Udary mózgu snu
ze stresem charakterystyczny dla osób, które w sytuacjach stresowych  Zaburzania
wykazują tendencje do wystrzegania się myślenia/ przeżywania i zachowania
doświadczania tej sytuacji. Styl ten może przyjmować dwie formy; (anoreksja,
angażowanie się w czynności zastępcze (ACZ), np. oglądanie telewizji, bulimia itp.)
objadanie się, myślenie o sprawach przyjemnych, sen, albo poszukiwanie
kontaktów towarzyskich (PKT).

CISS – Style a osobowość CISS a STAI (lęk) CISS a inteligencja

 Neurotycy:  Wysoka dodatnia (APS-Z WAIS-R)
pozytywna korelacja korelacja z SSE  Ujemna korelacja z
ze SSE  Wysoka ujemna SSE i SSU
 Ekstrawersja – korelacja z SSZ  Dodatnia korelacja z
związek z SSZ  Wysoka ujemna SSZ
 Sumienność – korelacja z podskałą  Wysoka ujemna
otwartość; SSZ SSU/PKT korelacja z podskałą
 Ugodowość- PKT SSU/ACZ
 Zdarzenia Skala siły wpływu Doświadczam
100 Tak Nie
Ranking sytuacji stresowych 73 Tak Nie
86 Tak Nie
W 1970 roku doktor Thomas H. Holmes wraz ze współpracownikami stworzył 63 Tak Nie
63 Tak Nie
hierarchiczna skalę zdarzeń stresowych opatrzona w jednostkę zmian życiowych 53 Tak Nie
(LCU – Life Change Units) na jej podstawie mierzył poziom stresu, jaki może wywołać 60 Tak Nie
poważne choroby w przeciągu dwóch lat, jeśli suma zdarzeń przekracza poziom 300 47 Tak Nie
LCU 45 Tak Nie
45 Tak Nie
44 Tak Nie
100 40 Tak Nie
73 39 Tak Nie
65 39 Tak Nie
63 39 Tak Nie
63 38 Tak Nie
53 37 Tak Nie
50 36 Tak Nie
47 35 Tak Nie
45 31 Tak Nie
45 30 Tak Nie
44 29 Tak Nie
40 29 Tak Nie
39 29 Tak Nie
39 28 Tak Nie
39 26 Tak Nie
38 26 Tak Nie
37 25 Tak Nie
36 24 Tak Nie
29 23 Tak Nie
29 20 Tak Nie
28 20 Tak Nie
26 20 Tak Nie
25 19 Tak Nie
23 19 Tak Nie
20 18 Tak Nie
19 17 Tak Nie
16 16 Tak Nie
15 15 Tak Nie
13
11 15 Tak Nie
13 Tak Nie
12 Tak Nie
11 Tak Nie
Kwestionariusz Thomasa Holmes’a i Richarda Rahe’a
 G.L. Engel przedstawił zmodyfikowaną klasyfikację Heima:

Somatyczne: Zaburzenia Psychogenne (zjawiska pierwotne psychiczne, które nie dot. ciała lub
dotyczą go w wyobrażeniu pacjenta), należą do nich:
 perystaltyka (biegunka,ból brzucha)
 układ krążenia (tachykardia, bledniecie/czerwienienie) Objawy konwersyjne,
 zwiększona potliwość i diureza Reakcje hipochondryczne,
Reakcje na zaburzenia psychopatologiczne
Behawioralne :
Zaburzenia Psychofizjologiczne (reakcje somatyczne wyzwalane przez czynniki
napięcie/agresja bezpośrednia lub przemieszczona(wyładowanie na psychiczne), są to:
niewinnej osobie lub rzeczy)
wycofanie/rezygnacja (przeszkoda w ocenie nie do przejścia), powoduje Objawy fizjologiczne towarzyszące emocjom i stanom afektywnym,
stłumioną agresję Zaburzenia organiczne nasilane przez stres
fiksacja: niezmienne powtarzanie czynności, bezcelowe ponawianie próby
E. Ścigała dokonuje podziału zaburzeń psychosomatycznych na trzy grupy.
pokonania problemu(gdy próby jednostki krzyżuje wielokrotna kara np.
chirurg mimo niepowodzeń stosuje wciąż tę samą metodę operacyjną) I gr- choroby, dla których czynnikami etiologicznymi jest bodziec psychiczny, są to:
regresja: zachowania dziecięce lub wulgarne KONSEKWENCJE ODLEGŁE o tzw. nerwice wegetatywne o bóle głowy na podłożu napięcia psychicznego o
(silny, częsty stres) nawykowe wymioty o jadłowstręt psychiczny o niektóre postacie otyłości
zaburzenia psychosomatyczne czynnościowe
choroby psychosomatyczne II gr - czynnikiem istotnym (nie wyłącznym) są urazy psychiczne. o chorobę
wrzodową żołądka i dwunastnicy o zapalenie jelita grubego o samoistne
nadciśnienie tętnicze o chorobę wieńcową o dychawicę oskrzelową o choroby
alergiczne (astma, atopowe zapalenie skóry)
Jedną z najbardziej znanych jest klasyfikacja Manfreda Bleulera:
III gr - choroby, w których czynnik psychiczny jest czynnikiem zaostrzającym
Choroby Zaburzenia Pośrednie zaburzenia
proces chorobowy. o cukrzycę o nadczynność tarczycy o gościec pierwotnie
organiczne: funkcjonalne: psychosomatyczne:
przewlekły
Nadciśnienie tętnicze Przewlekłe Otyłość
Wrzód żołądka zaparcia Uzależnienia lekowe
i dwunastnicy Moczenie Narkomania
Wrzodziejące zapalenie mimowolne Alkoholizm Wrzód trawienny Anoreksja Nadwaga i otyłość
jelita grubego Większość Samouszkodzenia Jelito nadwrażliwe Bulimia
Choroba zaburzeń i samobójstwa
niedokrwienna serca seksualnych
Przewlekły gościec Choroba tikowa
stawowy i inne

Wg Alexandra (1934)
dominującą cechą osobowości: frustracja pragnień i potrzeb sfery oralnej
(np. wzruszenie, uzależnienie, wynagrodzenie), które przejawiają się jako:
Potrzeby zaspokojenia głodu, jedzenia
Zaspokojenie pragnienia miłości, kontaktu z osobą troskliwą, opiekuńczą
Oralna frustracja oralna agresja
Mechanizm obronny: kompensacja przechodzi w nad kompensację (Łazowski)
Żołądek jest pobudzany przez nerw błędny nawet poza okresem trawienia
Ruchomość, ukrwienie, wydzielanie - czynności żołądka skorelowane z układem
nerwowym i sfera psychiczną.
Agresja i gniew: przyspieszenie drogi treści pokarmowej przez żołądek
Lęk i silne emocje: kurcz odźwiernika i spowolnienie trawienia w żołądku
Lęki, pragnienie ucieczki, przygnębiające myśli, zły nastrój: zmniejszenie
wydzielania HCl i przepływu krwi przez ścianę żołądka
Przewlekłe lęki, stany konfliktowe(wrogość, agresja): większa sekrecja
żołądkowa , uszkodzenia błony śluzowej żołądka → nadżerka wrzód,
wrzody trawienia: pojawiają się w sytuacji napięcia psychicznego u ludzi
których osobowość i doświadczenie predysponują do somatycznych reakcji
na bodźce stresogenne!
Objawy:

Typy chorych z chorobą wrzodową żołądka: Uczucie pustości w żołądku Wewnętrzne wibracje, drżenia
Tępy ból Uczucie palenia
Typ aktywny – nad kompensacja sfrustrowanych potrzeb uwidacznia się „bulgotanie” w żołądku
jako: zapracowanie, podejmowanie zadań o dużej odpowiedzialności.
Niepokój wywołany narastającymi ambicjami, aspiracjami  poczucie winy,
„Błędne koło” choroby wrzodowej:
wstydu( czynniki wewnętrzne)
Typ pasywny- uległy, jawnie zależny, potrzeba zależności sfrustrowana
przez warunki zewnętrzne Nasilenie konfliktu wywołane przeszkodami zew
i wew uniemożliwiającymi zaspokojenie potrzeby miłości-bycia kochanym Zmiany
(t. a.) i bycia uległym-pasywnym (t.p.) w błonie Dolegliwości
śluzowej
Mechanizm rozwoju ch. wrzodowej żołądka w ujęciu teorii korowo-trzewiowej
System rąbka(limbiczny) (łac. limbus-rąbek lub brzeg) odpowiedzialny za
Napięcie
pobudzenia doprowadzające do zaburzeń funkcjonalnych narządów wew
i kurcz błony Lęki
mięśniowej
Drogi zstępujące:
żołądka
Wpływ na układ
Rdzeń kręgowy Układ podwzgórze-przysadka-nadnercza
nerwowy
Produkcja gastryny Wzmożenie/hamowanie czynności ruchowej lub
Przekrwienie śluzówki wydzielniczej (aktywacja nerwu błędnego w
żołądka ścianie żołądka
Pojawienie się Wzrost ilości i stężenia HCL
owrzodzenia w Śródmózgowie
śluzówce
Profil osobowości pacjentów z chorobą wrzodową (Overbeck i Biebl)
① - czynność ego prawidłowa. Wrzód jest jedną
psychosomatyczną rekcją na bardzo silne stresy psychospołeczne- regresja ego
i resomatyzacja
② - skłonność do reagowania w sposób rzekomo
niezależny. Cechy impulsywno depresyjne- agresje ukierunkowują na otoczenia
③ - słabość ego, bierność bardzo duża zależność od obiektów, skłonni do
impulsywnych wybuchów i pieniactwa (alkoholizm też)- choroba wyraża ich
potrzeby emocjonalne.
④ - mała wyobraźnia i zdolność ekspresji-
sztywni w zachowaniu. Na stres reagują licznymi reakcjami psychosomatycznymi
(gorączka, objawy ze strony układu krążenia)
⑤ - nadmierni przystosowani, ich ego ograniczają silne, strategiczne
zaprzeczenia. Sami indukują sytuację stresową.
zwykle zaburzenia depresyjne. Potrzeby zależności
ujawniają w sposób bezpośredni. Wrzody- następstwo w postaci niepowodzeń w
dążeniu do świadomych i nieświadomych celów. Duże znaczenie lęku przed
utratą matczynej opieki i troski. Całe życie dominuje potrzeba bycia pod czyjąś
ochroną, często pochodzącą z rodzin przesadnie zorganizowanych z chłodnym i
zarządzającym ojcem.
- podobna potrzeba zależności ale tłumiona,
charakteryzująca siebie jako aktywnych, dobrych liderów- a podświadomie silna
tęsknota do czyjejś opieki. Nieustający konflikt z samym sobą, potrzeba
sprawdzenia siebie, chęć zdobycia poważania i prestiżu
Leczenie:
Farmakologiczne: blokery receptorów H2
Psychoterapia: trening autogenny Shultza, terapia grupowa i indywidualna,
 Niechętnie podejmują psychoterapię -lęk przed uzależnieniem się od
terapeuty
 Konfrontacja rodzinna - wywiera korzystny wpływ(Luban-Plozza) osoba
chora to najsłabsze ogniwo rodziny
„nosiciel konfliktu”; znaczenie profilaktyczne dla rozwoju chorób
psychosomatycznych i innych czynników rodzinnych
Osoby z drażliwością jamy brzusznej, towarzyszą zaparcia i biegunki
50% pacjentów z dolegliwościami brzusznymi, rozlane bóle brzucha,
zaparcia
Pogłębiające się w stresie i napięciu emocjonalnym
Osobowość z cechami konwersji w mmpi
Różnicowanie bardzo skomplikowane
Dlatego zabiegi chirurgiczne
Weryfikuje podejrzenie różnych chorób i niepotrzebnych
Leczenie dietetyczne z pomocniczą psychoterapią
przebieg ostry lub powolny
Ból brzucha, krew w stolcu
Choroba leśniewskiego- crohna nieswoista choroba zapalenia w 60%
przypadków zaburzenia depresyjnymi w skutek przebytej traumy. Pacjenci
wywodzą się w dużym odsetku z rodzin symbiotycznych. Samoocena niska,
głęboko przezywają porażki
Depresyjni neurotyczni, tłumią agresję- duża potrzeba osiągnięć nawet przy
słabej kondycji fizycznej „jelitowe samobójstwo”
Pacjenci hamują ekspresję emocji
Nie potrafią zweryfikować konfliktów, straty
Wspólna cecha obu grup
Unikanie ekspresji emocji i niezdolność do akceptacji własnych emocji
Leczenie farmakologiczne i psychoterapia na bazie stabilnych relacji
lekarz- pacjent
Leki prawie psychotropowe, zdetonowanie lęku, powoduje wyciszenie
emocjonalne
 Czynniki ryzyka:

Anorexia nervosa z grec. an - brak, pozbawienie, orexis - apetyt Negatywne wydarzenia życiowe,
choroba cywilizacyjna polegająca na utracie wagi wywołanej przez osobę Sytuacja rodzinna,
chorą, z objawami dysmorfofobii, w której odczuwa ona lęk, ponieważ nie Sytuacja zawodowa,
spełnia wymogów współczesnego świata dot. własnego wyglądu oraz w Styl odżywiania się rodzinie
sposób zaburzony spostrzega własne ciało. Starszy wiek rodziców w chwili urodzenia się osoby z anoreksją,
Lęk przybiera postać uporczywej idei nad wartościowej, pacjent wyznacza Problemy z akceptacją własnej seksualności i roli kobiety
sobie niski limit wagi.
czynniki: biologiczne i społeczne: Profil osobowościowy:
częste w kulturach zachodnich i u dziewcząt a rzadkie w Ameryce
Dziewczęta z dobrze sytuowanych rodzin
Południowej i na Dalekim Wschodzie
Często jedynaczki (lub gorzej traktowane od rodzeństwa)
zwiększone ryzyko wystąpienia w sytuacji asymilacji innej kultury
Inteligencja
(imigracji)
Sumienność
trudności badań epidemiologicznych
Posłuszność
zaburzenia odżywiania się występują również po okresie dorastania (bulimia
Podejście idealistyczne do życia
częściej u osób które bez powodzenia stosowały dietę).
Rywalizacja z rodzeństwem
początek anoreksji- zwykle skryty, ograniczenia ilościowe i jakościowe
Lęk przed rozłąką
pokarmów, prowokowanie wymiotów
Silny, symbiotyczny związek z matką paradoksalnie skojarzony z
kategoryczna odmowa przyjmowania pokarmów
pragnieniem odizolowania się(Ziolko, 1985)
utrata masy ciała 20-40%
Próba koncentracji uwagi innych na sobie
zwykle rozpoczyna się przed 25 rokiem życia
Odmowa jedzenia jako protest-ambiwalencja: uwaga innych vs. zdobycie
powoduje utraty łaknienia oraz spadek wagi co najmniej o 25 % poniżej wagi
niezależności
wyjściowej.
Brak walki ego z ideą „odchudzania się”
Jest ona najczęściej jednym z przejawów somatyzacji
nieświadomość choroby i odmowa pomocy
śmiertelność 10%
głównie u kobiet Dwa typy anoreksji:
przewaga układu przywspółczulnego
hipotonia, bradykardia, mniejsza objętość minutowa serca (Deter i in.) Typ restrykcyjny - charakteryzuje się tym, że chory ogranicza
zakłócenia oceny wyglądu własnego ciała: nie zauważają, że są chudzi przyjmowanie pokarmu do bardzo niewielkich ilości oraz nieregularnie
(Bruch, Slade i Russel) stosuje środki przeczyszczające.
upośledzenie zdolności do nawiązywania kontaktów
Typ bulimiczny - anorektyk ogranicza ilość przyjmowanego pokarmu, ale
regularnie miewa okresy przejadania się, a następnie prowokowania
wymiotów i nadużywania leków przeczyszczających i moczopędnych.
 Stosowane metody zwykle prowadzą do zaburzeń czynności fizjologicznych Metody biologiczne:
i prowadzą do wyniszczenia organizmu.
www.psychologia.apl.pl farmakoterapia
nawadnianie
Warunkiem rozpoznania jadłowstrętu psychicznego jest spełnienie odżywianie
następujących pięciu kryteriów: wyzdrowienie 40-70% (bulimia 30-60%)
częściowa poprawa od kilku do 40%
① waga ciała jest utrzymywana przynajmniej 15% poniżej oczekiwanej (albo
chroniczny przebieg ok. 20%
wskutek utraty albo nigdy nie osiągnięta), lub BMI (wskaźnik Queteleta) wynosi 17,5
lub mniej. Pacjenci przedpokwitaniowi mogą unikać osiągnięcia oczekiwanego Metody psychoanalityczne:
wzrostu wagi w okresie wzrostu
psychoterapia grupowa terapia poznawczo - behawioralna
② utrata wagi jest prowokowana poprzez unikanie „tuczącego jedzenia”. Może być grupy wsparcia terapia skoncentrowana na ciele
także obecne jedno lub więcej z następujących zachowań: prowokowanie wymiotów, terapia rodzinna
przeczyszczanie się, nadmierne ćwiczenia fizyczne, używanie substancji
zmniejszających apetyt i/lub środków moczopędnych.

③obecne jest zaburzone spostrzeganie obrazu ciała w formie specyficznej
psychopatologii, poprzez którą strach przed tłustością utrzymuje się jako natrętna
idea nad wartościową i pacjent narzuca sobie sam niski próg wagi.
④ zaburzenia endokrynologiczne obejmujące oś podwzgórze-przysadka-gonady
objawia się u kobiet jako brak miesiączki, a u mężczyzn jako utrata zainteresowania
seksualnego i potencji. Oczywistym wyjątkiem jest utrzymywanie się krwawień
z dróg rodnych u anorektycznych kobiet, które otrzymują terapię hormonalną,
najczęściej przyjmowaną jako pigułka antykoncepcyjna. Może być także podniesiony
poziom hormonu wzrostu, podniesiony poziom kortyzolu, zmiany w obwodowym
metabolizmie hormonów tarczycy i nieprawidłowości w wydzielaniu insuliny.
⑤ jeżeli początek jest w wieku przedpokwitaniowym to sekwencja zdarzeń
pokwitaniowych jest opóźniona lub nawet zatrzymana (zatrzymanie wzrostu, u
dziewcząt nie rozwijają się piersi i obecny jest pierwotny brak miesiączki, u
chłopców genitalia pozostają niedojrzałe). Po wyleczeniu pokwitanie często
przebiega normalnie, ale miesiączkowanie jest opóźnione.
Medycyna Praktyczna – psychiatria, „Jadłowstręt psychiczny”, J. Morris, S.Twaddle, s. 59
81% dziesięciolatków boi się, że kiedyś utyje
51% dziewięcio- i dziesięciolatków czuje się lepiej będąc na diecie
przeciętna kobieta ma około 165 cm wzrostu i waży około 75 kg
przeciętna modelka ma 175 cm wzrostu i waży około 55 kg.,
większość modelek jest o wiele szczuplejsza niż 98% kobiet
91% kobiet, które ukończyły szkołę średnią próbowało kontrolować swoją
wagę
22% kobiet jest na diecie od czasu do czasu lub stale
35% ludzi, którzy stosują diety popada w choroby typu bulimia czy anoreksja
10% dziewcząt i kobiet i około 6% chłopców i mężczyzn zmaga się
z chorobami takimi jak anoreksja czy bulimia
W 70-80% obserwowanych wypadków anorektyczka w odpowiednim czasie
zaczyna jeść
80% przypadków po ok. dwóch latach wracają miesiączki
przynajmniej 50.000 ludzi umrze z powodu złych nawyków żywieniowych
5-10% chorych na anoreksje umiera z wycieńczenia i niedożywienia
organizmu
w USA na reklamę i promocję środków odchudzających wydaje się rocznie
33 miliony dolarów.
 Ośrodek leczenia anoreksji - Film dokumentalny „ jak ustrzec się anoreksji” Czynniki wywołujące:

Po filmie ~ Główne cechy: Czynniki stresowe (dojrzewanie, zmiana szkoły, dramatyczne wydarzenia
losowe, zmiana sytuacji rodzinnej, doświadczenia seksualne, urodzenie
 Niska samoocena,  Występowanie głównie dziecka)
niezadowolenie, u dziewcząt w wieku
 Trudności w okazywaniu uczuć, dojrzewania, Czynniki podtrzymujące:
 Zaburzenia lękowe przed  Samoocenianie siebie jako
dorosłością, osoby otyłej, Indywidualne – potrzeba poczucia autonomii i kontroli, podwyższenia
 Szczupła figura – klucz do  Chorobliwy lęk przed otyłością, samooceny
sukcesu.  Perfekcjonizm,
Biologiczne – zaburzenia mechanizmu sytości i głodu, zaburzenia
Etiopatogeneza wydzielania enzymów jelitowych, zaburzenia perystaltyki jelit
Rodzinne – próba utrzymania homeostazy w rodzinie
Czynniki predysponujące:
Przebieg choroby:
Podatność konstytucjonalna i fizyczna (skłonność do otyłości).
Czynniki psychologiczne:  Jadłowstręt może występować jako jeden rzut choroby, może przebiegać
przewlekle z remisjami i nawrotami.
Cechy osobowości: perfekcjonizm, uległość, trudności separacyjne, niska samoocena  Współczynnik umieralności wynosi od 4 do 22%
 Chore nie zgłaszają dolegliwości somatycznych bądź też im zaprzeczają, są
Deficyt w sferze emocjonalnej – rozpoznawanie, okazywanie i nazywanie
długo aktywne, utrzymują sprawność fizyczną, co może uśpić czujność
uczuć
opiekuna
Deficyt w sferze poznawczej
Częste epizody depresji i zaburzenia lękowe Zmiany w badaniu fizykalnym

Typ osobowości anorektycznej wg Ziółkowskiej (2005)  Wyniszczenie,  Obrzęki dłoni i stóp,

 Zwolnienie czynności serca i  Sucha, łuszcząca się skóra
Perfekcjonizm tętna,  Zanik tkanki tłuszczowej
Wzmożona potrzeba rywalizacji, kontroli i sukcesów  Niskie ciśnienie krwi,  Nadmierne owłosienie ciała
Niezadowolenie z własnych osiągnięć  Wzdęcia,
Nieśmiałość, skłonność do reagowania lękiem  Zaparcia,
Obniżona odporność na stres
Objawy
Uwarunkowania rodzinne:
 Stałe rozmyślanie i sny o  Meszek na twarzy i ciele,
„Usidlenie” w relacjach, zmiana ról
jedzeniu  Znaczna utrata włosów,
 Bardzo powolne jedzenie  Nadmierne pocenie się stóp,
Nadopiekuńczość
 Brak zdecydowania  Niedokrwistość (anemia),
Sztywność w relacjach, nie ujawnianie konfliktów, tłumiona wrogość  Zaburzenia  Tendencje do manipulowania
(Jablow,1993)  Drażliwość, lęk otoczeniem
  Zaburzenia snu  Brak miesiączki lub bardzo
 Brak poczucia choroby i wydłużone okresy między
motywacji do leczenia menstruacjami Bulimia nervosa
 Dezorientacja/zakłopotanie,  Częste bóle głowy Nawracające epizody przejadania się dużymi ilościami pokarmu co najmniej
 Nastroje depresyjne (poczucie  Wycofanie się z kontaktów 2 razy w tygodniu w przeciągu 3 miesięcy, uporczywa koncentracja na
beznadziejności, niska społecznych jedzeniu i silne pragnienie lub poczucie przymusu jedzenia (głód).
samoocena),  Zawężenie zainteresowań
Przeciwdziałanie efektom tycia za pomocą prowokowania wymiotów, stolca,
 Zachowania obsesyjne,  Obniżenie libido
okresów głodowania, stosowania leków obniżających łaknienie,
zwłaszcza w odniesieniu do  Zimne dłonie,
jedzenia moczopędnych
Ocenianie siebie jako osoby otyłej oraz zaburzający strach przed przytyciem
Rokowanie:
Metody kompensujące obżarstwo
 Zawsze musi być ostrożne
 Jest to zespół chorobowy wymagający wielokrotnych hospitalizacji  85% - prowokowanie wymiotów
 W 40 do 60% pomyślne wyniki leczenia  15% - środki przeczyszczające
 W przypadkach zaniedbanych śmiertelność wynosi 5 do 25%  30% - środki moczopędne
 60% - ćwiczenia fizyczne
Leczenie:
Epidemiologia
 Motywacja pacjenta i rodziny do leczenia
 Leczenie powikłań spowodowanych wyniszczeniem  Częstość występowania żarłoczności psychicznej 4-19%
 Przywrócenie stanu prawidłowego odżywiania przez zachęcenie chorego do  Chłopcy stanowią 2-20% chorych
normalnej, zrównoważonej diety  Żarłoczność występuje u 50% osób wcześniej chorych na jadłowstręt
 Nagrody za zwiększenie masy ciała  Okresy żarłoczności szczególnie w godzinach nocnych, w tajemnicy przed
 Wyraźne instruowanie o znaczeniu prawidłowego odżywiania rodziną kończą się prowokowaniem wymiotów
 Modyfikacja zaburzeń związanych z nieprawidłowym odżywianiem się i
koncentracji na kształcie i masie swojego ciała Model rozumienia bulimii:
 Karty samoobserwacji
 Wzorzec prawidłowego odżywiania
 Zapewnienie wsparcia ze strony rodziny
 Psychoterapia rodziny
 Wzmacnianie poczucia autonomii, poprawa samooceny
 Leczenie farmakologiczne (środki przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne,
hormonalne)
Przyczyny bulimii Leczenie:

Traktowanie jedzenia jako namiastki miłości  Terapia poznawczo-behawioralna: - Oparta na założeniu, że wzorzec
Obrona przed seksem fałszywego myślenia o swoim cielepodstawa bulimii - może być rozpoznany
Stresujące wydarzenia życiowe i zmieniony, poprzez zmianę odpowiedzi i wyeliminowanie niezdrowej
Niska samoocena i brak samoakceptacji reakcji na jedzenie.

Cechy osobowości:  Terapia interpersonalna -Polega na zwalczaniu depresji i lęków, które

mogą być podłożem zaburzenia odżywiania razem z czynnikami
Niestabilność emocjonalna socjologicznymi, które wpływają na zachowania związane z jedzeniem.
Skłonność do depresji
 Terapia rodziny - Oparta na założeniu, że główną rolę w powstawaniu
Poczucie osamotnienia i niedostosowania (nadużywanie środków
zaburzeń odżywiania grają niewłaściwe relacje w rodzinie.
psychoaktywnych)
 Terapia psychodynamiczna - W terapii psychodynamicznej główną rolę
Uwarunkowania rodzinne:
gra wzajemne postrzeganie się terapeuty i pacjenta, oraz przeniesienie
Wysokie natężenie konfliktów wydarzeń z przeszłości na tą relację.
Wysoki poziom stresu,” rozchwianie emocjonalne rodziny”
 Podejście zintegrowane - Niektórzy terapeuci stosują połączenie
Niski poziom wsparcia psychologicznego i autotomii jednostki.
elementów właściwych dla różnych rodzajów psychoterapii, tworząc
indywidualne podejście dla danego przypadku. np. prowadzenie dziennika
Powikłania:
żywienia i emocji w połączeniu z elementami terapii psychodynamicznej
 Bóle i zawroty głowy  Rozstępy skórne daje pozytywne efekty w wielu przypadkach zaburzeń odżywiania, w tym
 Uczucie stałego zmęczenia  Poczucie choroby bulimii.
 Bóle mięśni  Szukanie pomocy lekarskiej
 Omdlenia  Niska samoocena  Terapia wg modelu Maudsley Podstawowym założeniem jest wykluczenie
 Arytmie, skurcze dodatkowe  Tendencje samobójcze udziału środowiska rodzinnego, a zwłaszcza rodziców z udziału
serca  Poczucie osamotnienia w powstaniu zaburzenia odżywiania. Etapy:
 Stany zapalne dziąseł  Zmienność nastrojów
 Próchnica zębów Odzyskiwanie wagi
Przywrócenie kontroli nad spożywanymi posiłkami
Powikłania Pozytywne: gdy wcześnie jest podjęte leczenie Praca nad poczuciem tożsamości

 Program psychoterapeutyczny leczenia zaburzeń odżywiania, skierowany

Powikłania Negatywne: gdy późno zaczęte leczenie lub częste nawroty objadania
do osób cierpiących z powodu bulimii, kompulsyjnego objadania się i anoreksji.
się przy nieoczekiwanych zmianach nastroju
Cel programu: zmniejszenie dolegliwości i częstotliwości objawów związanych
Rokowania:
danym zaburzeniem poprzez psychoterapię poznawczo-behawioralną
 Psychoterapia indywidualna indywidualną lub grupową oraz wprowadzenie nowych, zdrowych nawyków
żywieniowych.
 Przykład psychoterapii poznawczo-behawioralnej: Zaburzenia Snu
Etap ① Diagnoza SEN to stan czynnościowy układu nerwowego, przeciwstawny do stanu czuwania,
występujący okresowo w ciągu doby (rytm sen-czuwanie), obejmujący:
Etap ② Psychoterapia i zmiana nawyków żywieniowych

Etap ③ Zakończenie terapii ograniczenie aktywności

obniżenie reaktywności na bodźce
 Liczba chorych na zaburzenia odżywiania się nie jest dokładnie znana. Wynika spowolnienie funkcji
to z faktu, że pewna część osób nie zgłasza się na leczenie, są też takie, które fizjologicznych
przeszły tylko krótki okres choroby i powróciły do zdrowia bez pomocy czasowe zawieszenie świadomości
lekarskiej czy psychologicznej.
 Szacuje się, bulimia dotyka ok. 4 % osób w wieku 19–30 lat. Czym jest sen? Sen to składowa rytmu
 Umiera ok. 2% chorych. Zaburzenia odżywiania w głównej mierze dotyczą biologicznego. Zasadnicza cechą snu jest
dziewcząt i młodych kobiet (ok. 90–95 % przypadków). znaczna redukcja wymiany energetyczno-
 Niższą zachorowalność u chłopców tłumaczy się mniejszym stresem związanym informacyjnej ze środowiskiem Kępiński
z dojrzewaniem płciowym oraz słabszą podatnością na presję otoczenia

Niepokojące statystyki
Właściwości Bulimia Anoreksja Faza snu Elektroencefalogram % czasu Zachowanie
Początek choroby Po dojrzewaniu Przed dojrzewaniem trwania snu
Osobowość Ekstrawertywna Introwertywna Sen NREM Okres I. 2-5 Płytki sen, reagowanie
Samokontrola Niska Wysoka Dezorganizacja rytmu na własne imię
Przebieg choroby Przewlekły Przewlekły beta
Potrzeba leczenia Duża Mała Okres II. Wrzeciona, 45-55 Pogłębienie się snu,
Krytycyzm Zachowany Brak zespoły K ruchy ciała, zmiana
Rokowanie Poważne Poważne położenia
Śmiertelność Brak danych 0-22% Okres III. Serie fal 3-8 Sen głęboki
Spożywanie posiłków Szybkie Powolne
delta
Ilość Duża Mała
Okres IV. Fale delta 10-15 Sen bardzo głęboki
Waga Częste wahania Ubytek
Środki przeczyszczające Często Rzadko Sen REM Podobny jak w okresie 20-25 Szybkie ruchy gałek
Myśli depresyjne Częste Częste I snu NREM ocznych. Zmniejszenie
Samookaleczenia Często Rzadko napięcia mięśniowego,
Zaburzenia snu Bardzo często Często Erekcja prącia
Uzależnienie Często Rzadko Obudzenie Podobny jako podczas <50 Jak podczas czuwania,
Skargi somatyczne Często Rzadko w czasie snu czuwania niekiedy niepamięć
Ośrodek Leczenia Nerwic i Zaburzeń Jedzenia „Dąbrówka” ul. Asnyka 10 44-100 zdarzeń
Gliwice tel. 032 238 34 70 www.psychoterapia-silesia.pl
Fazy Snu
Cały cykl snu trwa ok. 90 minut, czyli półtorej godziny.
Aby być wyspanym, należy przespać wielokrotność pełnego cyklu:
 3 godziny snu to 2 cykle,
 6 godzin snu to 4 pełne cykle,
 9 godzin to 6 pełnych cykli
 Sen NREM
 Sen REM
Zapis czynności bioelektrycznej mózgu
Bezsenność- to konsekwencja zaburzeń w ośrodku podwzgórzowym.
Obecnie: rytm snu i czuwania jest powiązany z aktywnością układu siateczkowatego,
a ośrodek podwzgórzowy jest jego częścią. Wiele zaburzeń snu występuje
przejściowo i mogą być wywoływane np. zmiana strefy czasowej, efekt lęku
przedegzaminacyjnego itd. (Volka)
 W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów
Zdrowotnych (ICD-10) zaburzenia snu dzieli się na nieorganiczne
i organiczne, czyli niezwiązane lub związane z chorobami układu
nerwowego lub somatycznymi.
 Amerykańska klasyfikacja chorób i zaburzeń psychicznych (DSMIV) dzieli
zaburzenia snu na pierwotne i wtórne, czyli na występujące samoistnie lub
towarzyszące innym chorobom.
 Z praktycznego punktu widzenia najbardziej przydatny jest jednak podział
bezsenności ze względu na czas trwania objawów:
Bezsenność Przygodna (do kilku dni) i Bezsenność Krótkotrwała
(do 4 tygodni) są najczęściej powodowane reakcją na stres (np. problemy rodzinne,
zawodowe, szkolne) lub zmianą tryby życia (np. przeprowadzka, podróż ze zmianą
stref czasu). Bezsenność krótkotrwałą mogą wywołać również choroby somatyczne,
na przykład infekcje, choroby przebiegające z bólem.
Bezsenność Przewlekła (pow. m-ca) najczęściej związana z:
 zaburzeniami psychicznymi (szczególne depresją i zaburzeniami lękowymi),
 przewlekłymi chorobami somatycznymi (np. zaburzeniami hormonalnymi,
 przewlekłymi stanami zapalnymi np. reumatoidalnymi,
 przewlekłymi zespołami bólowymi, chorobami neurologicznymi i narządu
ruchu, które uniemożliwiają aktywność fizyczną w ciąg dnia)
 uzależnieniami np. od alkoholu.
Pierwotne zaburzenia snu, nawet w ośrodkach medycyny snu, do których
kierowani są pacjenci już po wykluczeniu zaburzeń psychicznych i chorób
somatycznych, rzadziej są. przyczyną problemów ze snem niż choroby
wymienione poniżej
Bezsenność psychoreaktywna:
 Bezsenność początkowa – na tle uświadomionych konfliktów; ścisły
związek z rozwojem nerwic,
 Bezsenność przerywana – podłożem są konflikty leżące poniżej
świadomości
 Lęki, agresja
 Depresja (bezsenność poranna lub końcowa)
Częstość występowania
 Objawy bezsenności w wywiadach epidemiologicznych stwierdza się
u 30–50% badanych dorosłych osób.
 U 16–21% badanych objawy występują co najmniej trzy razy w tygodniu lub
stale, a 10–28% badanych określa nasilenie objawów jako umiarkowane
lub ciężkie.
 Około 9–15% osób dorosłych w populacji ogólnej zgłasza, że objawy
bezsenności istotnie wpływają na ich funkcjonowanie i samopoczucie
w ciągu dnia.
 Diagnostyczne kryteria bezsenności pierwotnej spełnione są u co najmniej 6%
badanych dorosłych osób.
Kryteria rozpoznawania zaburzeń snu wg Amerykańskiego Towarzystwa
Psychiatrycznego (1987):
Ostateczne diagnozy postawione u pacjentów kierowanych do ośrodka medycyny
 Zaburzenia snu nocnego utrzymujące się przez ponad 4 tyg. snu z powodu przewlekłej bezsenności
 Czas potrzebny do zaśnięcia jest dłuższy niż 30 min.
 Całkowity czas snu jest krótszy niż 6 godz.  Zaburzenia psychiczne 36%  Zespół niespokojnych nóg 12%
 Bezsenność pierwotna  Bezsenność subiektywna 9%
 Występuje obniżone samopoczucie w ciągu dnia.
psychofizjologiczna 15%  Zespól bezdechu sennego 6%
 Uzależnienie od alkoholu i  Wpływ leków 6%
leków 12%  Inne 4%
Imię i nazwisko : ………………….....
Data urodzenia : …………………….. Międzynarodowa klasyfikacja zaburzeń snu
Czas badania od: ……….………………. Do: …………………………
wg. American Sleep Disorder Association, 1990
Prosimy o wypełnienie dzienniczka codziennie rano i zwrot wypełnionego dzienniczka na następnej
1. Dyssomnie
wizycie
Data O której O której Jak długi Jak długo Jak ocenia Pan/ W tym polu
godzinie godzinie był Pan/ trwało Pani jakość snu może Pan/
a) Zaburzenia snu wywołane czynnikami endogennymi – np. zaburzenia
położył/a się wstał/a Pan/ Pani sen zaśnięcie ostatniej nocy w Pani wpisać ośrodkowej regulacji oddychania
Pan/ Pani Pani z łóżka ostatniej (w minutach) skali swoje uwagi/ b) zaburzenia snu wywołane czynnikami egzogennymi – np. zaburzenia
wczoraj dzisiaj rano? nocy (w 1- jakość snu przyjmowane
wieczorem godzinach) bardzo zła leki wywołane hałasem lub innymi czynnikami środowiskowymi
do łóżka 2- zła c) zaburzenia rytmu snu i czuwania – np. Zaburzenia snu przy pracy
3-dostateczna
4-dobra zmianowej
5- bardzo dobra
①②③④⑤ 2. Parasomnie
①②③④⑤ a) zaburzenia budzenia – np. lunatyzm (somnambulizm)
①②③④⑤
b) zaburzenia okresu przejścia między stanem czuwania a snem – np.
①②③④⑤
nagłe wybudzenia podczas zasypiania mówienie przez sen, koszmary
①②③④⑤
①②③④⑤ nocne
①②③④⑤ c) Parasomnie zwykle związane ze snem REM – np. zgrzytanie zębami
①②③④⑤ d) inne parasomnie
①②③④⑤
3. Zaburzenia związane ze schorzeniami somatycznymi lub psychicznymi
①②③④⑤
①②③④⑤ a) z chorobami psychicznymi - np. depresje
①②③④⑤ b) z chorobami neurologicznymi –np. choroba Parkinsona
①②③④⑤
c) z innymi chorobami somatycznymi – np. wrzód żołądka, choroba
①②③④⑤
reumatyczna
①②③④⑤
①②③④⑤ 4. Inne bliżej nie określone zaburzenia snu
①②③④⑤
①②③④⑤ Np. nagle wybudzenia ze snu
 Interwencje poznawczo-behawioralnych w leczeniu bezsenności :
 Zaburzenia snu jako jeden z objawów choroby organicznej lub psychozy;
Technika skrócenia czasu snu, Techniki restrukturyzacji
 Bezsenność przerywana- przy guzach lub zmianach degeneracyjnych
Technika kontroli bodźców poznawczej,
mózgu;
Higiena snu Techniki zatrzymania myśli,
 Bezsenność początkowa połączona z lękiem - np. przy procesach Treningi relaksacyjne, uruchomienia wyobraźni,
psychotycznych; Edukacja na temat snu i jego myślenia paradoksalnego.
 Łagodna bezsenność egzogenna i psychoreaktywna roli,
 bezsenność początkowa- brak wysiłku fizycznego, hałas, późne jedzenie
kolacji, spanie do południa;
 Łagodne formy bezsenności bez przewlekłych napięć konfliktowych trening
autogenny, trening psychosomatyczny
 Bezsenność psychoreaktywna początkowa i przerywana – psychoterapia
zorientowana na wykrywanie konfliktów
 Terapia poznawczo-behawioralna Cognitive-behavioral therapy – CBT jest
podstawową formą leczenia bezsenności pierwotnej. Przeprowadzenie
interwencji behawioralnych, czyli zmieniających zachowanie, wskazane jest
jednak również u pacjentów z wtórnymi postaciami bezsenności
przewlekłej, czyli współistniejącej z innymi chorobami.

Czynniki utrwalające bezsenność:

 wydłużenie czasu spędzanego w łóżku,

 próby wyrównywania niedoboru snu poprzez wcześniejsze kładzenie się
spać lub pozostawanie dłużej w łóżku po bezsennej nocy,
 drzemki w ciągu dnia,
 rezygnacja z aktywności fizycznej,
 próby zaśnięcia na siłę i oczekiwanie na sen w łóżku, nawet wtedy, gdy sen U badanych, których sztucznie pozbawiono fazy REM, już po kilku nocach
nie przychodzi, dochodziło do poważnych zaburzeń nerwicowych. Po zakończeniu badania osoby te
 wieczorne oczekiwanie z napięciem i lękiem na to jaka okaże się kolejna nadrabiały niedobór snu paradoksalnego, ponieważ faza ta trwała o wiele dłużej
noc, aniżeli zwykle
 nadmierne zajmowanie się jakością własnego snu,
 zbyt częste i długie przyjmowanie leków nasennych lub spożywanie
alkoholu przed snem.
 Leczenie zaburzeń seksualnych:

Zaburzenie - dysfunkcja o ograniczonym zakresie Farmakoterapia Psychoterapia

Do zaburzeń ginekologicznych zalicza się m.in.:

Bolesne miesiączkowanie (dysmenorrhoea)
 Różne postacie zaburzeń cyklu menstruacyjnego,
 Bóle w podbrzuszu,  Wystąpienie bolesnego miesiączkowania jest powiązane z istnieniem napięć
 Niepłodność, wewnętrznych.
 Zaburzenia seksualne.  Dysmenorrhoea nawykowa- na skutek konfliktów emocjonalnych
o głębokim podłożu
Jak historia podaje…  Zaburzenia cyklu miesiączkowego są skorelowane z sytuacją rodzinną
w okresie menarche
„ Kobieta dotknięta miesiączką szkodzi żniwu, wyjaławia ogrody, niszczy nasiona,
 Zaburzenia pojawiają się najczęściej w fazie przedmiesiączkowej
sprawia, że owoce spadają z drzew, wybija pszczoły; na jej dotyk wino obraca się w
ocet, a mleko kwaśniej…” Profil osobowości z bolesnym miesiączkowaniem (Condrau, 1965; de Senarclens, 1966/1968)

Pliniusz Starszy „Historia naturalna”  Kobiety znerwicowane

Skutki konfliktów wg Luban-Plozza, Poldinger:
 Zagrożenie chorobą somatyczną, np. wskutek ostrych wymiotów w czasie
ciąży
 Zaburzenia czynnościowe, tj. zaburzenia funkcji narządu bez zmian
organicznych, np. amenorrhoea secundaria- wtórny brak miesiączki
 Ból fizyczny, lecz bez zmian organicznych lub zrozumiałych zaburzeń
Leczenie
czynnościowych, np. dyspareunia , bóle krzyża
 Źle zaadaptowane
 Oziębłe
 Świadomie obawiające się kontaktów seksualnych
 Osobowość może nosić znamiona męskie (dominacja, duża aktywność)
 W przekonaniu pacjentki: cykl menstruacyjny deprecjonuje
 Pozostanie na etapie infantylnie biernego zachowania emocjonalnego

Menstrual cycle  Leczenie zaburzeń cyklu menstruacyjnego zorientowane jest na eliminacje

konfliktów leżących u podłoża.
Zaburzenie popędu seksualnego u kobiet występuje w postaci (Kępiński):  Brak orientacji na czynniki psychiczne
 niepotrzebne metody diagnostyczne i lecznicze
 Nieregularnego miesiączkowania  stres
 Bolesnego miesiączkowania  Ankieta Prill’a
Zaburzenia Seksualne

 Pierwotne - od początku
 Wtórne - po fazie prawidłowego funkcjonowania
Zaburzenia mogą także występować jako następujące zespoły: Leczenie PSM I PMDD

- PMS (premenstrual syndrome)  Zmiana diety  Unikanie stresu , nauka technik

 Relaksacja, ćwiczenia fizyczne radzenia sobie ze stresem
PMS występuje u około 10–30% miesiączkujących kobiet  Zaprzestanie palenia tytoniu  Terapia poznawczo-behawioralna
 Zwiększone spożycie  Stosowanie mikroelementów
Objawy: węglowodanów (preparaty zawierające Ca i Mg)
 Ograniczenie kofeiny, alkoholu, soli oraz witamin B6 , D i E
 Somatyczne Behawioralne  Zaburzeń i cukru rafinowanego
emocjonalnych
Rozpoznanie- kryteria:

Potwierdzenie związku objawów z cyklem

Uciążliwe dolegliwości są uzasadnieniem podjęcia leczenia
Wykluczenie innych zaburzeń: somatycznych lub psychicznych,
np. depresji, z. lękowych, z. osobowości Zależności między zaburzeniami psychicznymi a chorobą somatyczną
Curr Probl Psychiatry 2011; 12(1): 67-72

- PMDD (premenstrual dysphoric ① Niezależnie współwystępują zaburzenia psychiczne i choroba somatyczna

disorder )
② Zaburzenie psychiczne jest jednym z czynników wywołujących objawy
Występuje u ok. 2–9% miesiączkujących kobiet somatyczne/chorobę somatyczną (jadłowstręt psychiczny, zaburzenia
somatyzacyjne, niezróżnicowane zaburzenia pod postacią somatyczną, zaburzenia
 W przebiegu PMDD występują objawy typowe dla PMS, ale charakteryzują się
konwersyjne, dużą depresję)
większym natężeniem i dłuższym czasem trwania
 PMDD nie stanowi zaostrzonych stanów innych zaburzeń psychicznych, ③ Zaburzenia psychiczne są wtórne, mogą być spowodowane:
tj. z. depresyjne, z. lękowe lub z. osobowości
Chorobami somatycznymi,
Etiologia objawów zaburzeń cyklu Farmakoterapia
Różnymi czynnikami fizycznymi i chemicznymi (np. Intoksykacje
Mogą być zależne od zmian stężenia estrogenów i progesteronu oraz
substancjami psychoaktywnymi, zatrucia metalami ciężkimi, udar cieplny),
miejscowego uwalniania prostaglandyn
Czynnikami fizjologicznymi (zaburzenia związane z połogiem – smutek
Możliwy jest wpływ estradiolu i progesteronu na układy
poporodowy – baby blues, menopauza).
neuroprzekaźników: serotoniny i kwasu gamma-aminomasłowego
Może też zależeć od czynników genetycznych ④ Szczególnym rodzajem związków są zaburzenia somatyczne (astma oskrzelowa,
zapalenie skóry, wyprysk, pokrzywka, choroba wrzodowa, wrzodziejące zapalenie
jelita grubego), których rozwój/przebieg zależny jest od czynników
psychologicznych i behawioralnych
 Choroby somatyczne manifestują się także zaburzeniami psychicznymi

 5% zaburzenia psychiczne - stanowi nieodłączny objaw większości chorób somatycznych, odgrywa także
 20-30% zaburzenia psychiczne współistniejące z somatycznymi istotną rolę w genezie wielu chorób somatycznych, a jego nasilenie wiąże się ze
 25% osób nie ma schorzenia somatycznego świadomością ciężkiej choroby. Może on wywołać choroby, może być ich objawem,
 9-12% zespół somatyzacji może je nasilać.

Trojaki charakter związku zaburzeń psychicznych i schorzeń somatycznych:

 Jako skutek choroby somatycznej  Niedotlenienie (choroby serca, układu oddechowego, niedokrwistość,
 Jako przyczyna choroby somatycznej krwawienia)
 Współistnienie na zasadzie zbieżności w
 Zaburzenia hormonalne (dysfunkcje tarczycy, przysadki mózgowej,
Najczęściej: przytarczyc, nadnerczy)

 Zaburzenia nastroju  Choroby układowe (toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne

zapalenie stawów, guzkowe zapalenie tętnic)
 lęk,  2/3 zaburzeń ustępuje
 obniżenie nastroju samoistnie w procesie
 Zatrucia (np. leki sympatyko-mimetyczne i kurczące naczynia, penicylina,
 poczucie zagrożenie przystosowania do
sulfonamidy, związki arsenu, rtęci, fosforu, benzen, dwusiarczek węgla,
życia, choroby ,
alkohol, kofeina i środki psychostymulujące)
 inwalidztwo,  - 1/3 wymaga terapii
 hospitalizacja  Stany niedoborowe (niedobór witaminy B12, pelagra)

Wyższe ryzyko zaburzeń psychicznych w ch. somatycznej u osób:  Inne schorzenia (hipoglikemia o różnej etiologii, choroby nowotworowe,
infekcyjne, porfiria, mocznica)
 Wywiad stwierdza zaburzenia psychiczne
 Niemających oparcia społecznego Zaburzenia lękowe przebiegają jako:

Zaburzenia somatyczne a styl życia ① , czasem spełniają kryteria rozpoznania

zaburzenia panicznego. Napady paniki najczęściej pojawiają się w:
 Nadużywanie alkoholu - schorzenia przewodu pokarmowego, wątroby,
zaburzenia neurologiczne Stanach zagrożenia życia,
 Palenie tytoniu Silnej duszności,
 Niska/brak aktywności fizycznej Ostrych zespołach bólowych,
 Nadmiar węglowodanów, lipidów zwierzęcych- miażdżyca Zespole wypadania płatka zastawki dwudzielnej,
 Nadużywanie leków i środków odurzających Zaburzeniach rytmu serca,
 WZW, bakteryjne zapalenia wsierdzia, zakażenia wirusem HIV Zaburzeniach czynności tarczycy i nadnerczy,
Nagłych zaburzeniach metabolicznych.
②

Lęk towarzyszy wielu chorobom somatycznym: – zaburzenie homeostazy glukozowej u chorych na cukrzycę
wywołane bezwzględnym lub względnym nadmiarem insuliny
 Chorobie Alzheimera, Choroba Parkinsona
 Zaburzenia rytmu serca Przyczyny:
 Guzom ośrodkowego układu nerwowego
 Guzowi chromochłonnemu nadnerczy  Nadmiar insuliny,  Alkohol,
 Zwiększone zużycie glukozy  Choroby wątroby,
 Padaczce
(wysiłek),  Miesiączka.
 Zaburzeniom funkcjonowania tarczycy  Za mały posiłek,
 Hipoglikemii (zaburzenia kontroli glikemii)
 Zaburzeniom krążenia mózgowego
 Zawrotom głowy (o różnych przyczynach) Cukrzyca typu 1 oraz epizody hipoglikemii niekorzystnie wpływają na rozwój
umysłowy i funkcje poznawcze.
Przykłady somatycznych przyczyn zespołów depresyjnych
(Leib,Heßlinger,Jacob 2007) Objawy Hipoglikemii:

 Choroby mózgu: guz mózgu, ch. Alzheimera, ch. Parkinsona, stwardnienie  Niemożność skupienia,  Zaburzenia mowy, równowagi
rozsiane, padaczka;  Niemożność zapamiętywania, oraz widzenia,
 Utrudniony kontakt,  Utrata przytomności,
 Choroby immunologiczne: toczeń rumieniowaty układowy, polimaligia  Drgawki.
reumatyczna, zapalenie guzkowe tętnic, cukrzyca typu 1;

 Choroby endokrynologiczne: niedoczynność tarczycy, nadczynność tarczycy, Hiperglikemia - wysokie stężenie glukozy we krwi przy niskiej insulinie
choroba Addisona, choroba Cushinga, nadczynność i niedoczynność lub insulino-oporności
przytarczyc, cukrzyca typu 1 i 2 oraz cukrzyce wtórne (np. akromegalia),
cukrzyce ciężarnych Objawy hiperglikemii:

 Choroby układu żołądkowo-jelitowego: zapalenie trzustki, zakaźne  nadmierne pragnienie,

schorzenie jelitowe, choroba Whipple’a;  częstomocz
 Przy stężeniach powyżej 200mg% (250 mg%) może także występować
 Zaburzenia metaboliczne – mocznica, niewydolność wątroby, niedobór
kwasica ketonowa objawiająca się obecnością ciał ketonowych w moczu
witaminy B12 lub kwasu foliowego, choroba Wilsona, porfirie; (ketonuria).
 Choroby sercowo-naczyniowe – bezdech senny, POCHP, niewydolność
serca, powikłania cukrzycy;  Objawy: Pragnienie, senność, chudnięcie, apatia, ogólne zmęczenie,
płytki oddech, wymioty, bóle głowy i w ostatnim stadium.
 Leki i używki – leki steroidowe, leki antykoncepcyjne,
leki przeciw ciśnieniowe, benzodiazepiny, alkohol, odstawienie kofeiny.
 Zaburzenia Zaabsorbowanie myślami o fizycznym zniekształceniu swojego
Dzieci o mniej widocznych symptomach choroby mają więcej problemów dysmorficzne ciała o prawidłowym wyglądzie (np. uporczywe myślenie,
emocjonalnych i adaptacyjnych niż dotknięte chorobą o widocznych dla wszystkich somatyczne że nos jest za duży)
objawach.

Patomechanizm depresji u osób z padaczką
U osób z padaczką dużą rolę odgrywają czynniki psychospołeczne oraz ogniskowe
uszkodzenie mózgu i zmiany jego funkcji spowodowane wyładowaniami
napadowymi.
Przesadne obawy dotyczące obecności choroby somatycznej.
Zaburzenia której nie potwierdza badanie przedmiotowe i badania
Hipochondryczne laboratoryjne (np. doszukiwanie się choroby wieńcowej mimo
braku dowodów w badaniach diagnostycznych)

Zależność między depresją a padaczką:

Przewlekłe zaburzenia bólowe przy braku choroby
Zaburzenia somatycznej tłumaczącej ich obecność i nasilenie, niezgodne
Chorzy na padaczkę 7 razy częściej zapadają na depresję,
Bólowe z lokalizacją neuroanatomiczną. Często ścisły związek między
Ponad 3 razy częściej wystąpienie epizodu depresyjnego poprzedza pierwszy wystąpieniem bólu lub nasileniem bólu a stresem lub
napad padaczkowy, konfliktem
Świadczy to o wspólnej patogenezie obu jednostek chorobowych.

Do cech charakterystycznych depresji w przebiegu padaczki należą:

Uporczywe skargi na objawy somatyczne, podczas gdy
Zaburzenia wielokrotnie powtarzane badania diagnostyczne nie wykazują
 Wysoki poziom lęku  Objawy irytacji
somatyzacyjne choroby soma- tycznej ani podłoża organicznego, które
 Wrogość  Niska tolerancja tłumaczyłoby dolegliwości
 Wątki obsesyjne  Mniej objawów anhedonii
w treści myślenia  Drażliwość

Dolegliwości
Ciemna strona depresji
somatyczne Objawy somatyczne towarzyszące depresji (osłabienie,
towarzyszące zmęczenie, brak apetytu)
 Samobójstwo - najpowszechniejsze zjawisko (ponad połowa dotkniętych
zaburzeniom
chorobą osób dokonuje udanej próby samobójczej) psychicznym
 Przemoc i agresja wobec innych często w błahych sprawach
 Okaleczenia
Dolegliwości
somatyczne Zapalenie oskrzeli i kaszel w uzależnieniu od nikotyny,
spowodowane zapalenie błony śluzowej nosa wciąganiu kokainy
uzależnieniem
Zakłócenia funkcji fizycznych organizmu są przejawem
od substancji
Zaburzenia konfliktu psychicznego (np. psychogenny bezgłos). Objawy
psychoaktywnych
konwersyjne często są niezgodne z lokalizacją neuroanatomiczną, mają
charakter symboliczny i pozwalają uzyskać wtórne korzyści
 Kryteria rozpoznawania zaburzeń psychicznych związanych
z występowaniem choroby somatycznej wg ICD-10
Istnieje potwierdzona lub znana z wywiadu choroba, uszkodzenie lub
dysfunkcja mózgu albo ogólne zaburzenie.
Zachodzi przypuszczenie związku między pojawieniem się / zaostrzeniem
zaburzenia psychicznego podczas rozwoju lub w trakcie choroby
somatycznej.
Usunięcie/poprawa w zakresie stanu somatycznego powoduje ustąpienie
lub istotną poprawę stanu psychicznego.
Nie ma dowodów na inne przyczyny stwierdzanych zaburzeń psychicznych.
Zaburzenia psychiczne mogą albo:
Wyprzedzać (zwiastun) rozwój pełnego obrazu klinicznego choroby
somatycznej
Pojawiać się w trakcie jej pełnego
Pojawić się okresie rekonwalescencji
Najczęstsze zespoły psychopatologiczne obserwowane w przebiegu chorób
somatycznych to:
 Zaburzenia depresyjne,
 Zaburzenia świadomości (majaczenie),
 Zaburzenia lękowe,
 Rzadziej zaburzenia psychotyczne (urojeniowe, o obrazie schizofrenii,
omamice – halucynozy),
 Rzadziej inne zespoły, np. submaniakalne i maniakalne, katatonia,
 Zaburzenia dysocjacyjne.
Zasady:
Szczegółowe zebranie wywiadu od pacjenta, rodziny/opiekunów, przegląd
dostępnej dokumentacji medycznej pod katem występowania zarówno
objawów somatycznych, jak i psychiatrycznych oraz stosowanego leczenia.
Przeprowadzenie odpowiedniej diagnostyki choroby somatycznej i jej
różnicowania z innymi schorzeniami somatycznymi, ale także
psychiatrycznymi.
Leczenie podstawowej choroby somatycznej.
Odpowiedni dobór lęków na schorzenie somatyczne, nieindukujących
i nienasilających istniejącego zaburzenia psychicznego.
Stosowanie psychoterapii w przypadkach łagodnie nasilonych zaburzeń
psychicznych.
Wybór odpowiedniej bezpiecznej psychofarmakoterapii (poznanie
przeciwwskazań i ewentualnych interakcji), nie pogarszającej schorzenia
somatycznego i nie prowadzącej do poważnych objawów niepożądanych
i powikłań.
Choroby psychosomatyczne – dają objawy somatyczne jako skutek stanów
psychicznych, objawy somatyczne są wtórne, są następstwem psychiki.
Zaburzenia somatopsychiczne – pierwotnie pojawiają się objawy somatyczne,
psychika zaś wtórnie reaguje na te objawy.
Somatopsychologia – obejmuje wpływ choroby na psychiczne funkcjonowanie
człowieka, samą chorobę i jej następstwa, jak też leczenie, które wywołuje określone
reakcje emocjonalne, niekiedy mogące prowadzić nawet do zmian osobowości
człowieka chorego
Relacja między sferą somatyczną a sferą psychiczną
Zaburzenia somatopsychiczne mogą mieć podwójną genezę:
 pochodzenie egzogenne - w przebieg niektórych sytuacji somatycznych
wpisane są konsekwencje psychiczne: zaburzenia układu hormonalnego
i OUN.
 pochodzenie psychogenne – stan somatyczny człowieka powoduje reakcję
psychologiczną na wystąpienie tego stanu somatycznego:
 wystąpienie uszkodzenia somatycznego w organizmie,
 Jego konsekwencją jest rejestracja psychiczna,
 Reakcja psychologiczna, która powoduje zmiany funkcji psychicznej,
 Wtórne zaburzenia somatyczne.
 Definicja: nawykowe, nieświadome sposoby redukcji napięcia i lęku, zmierzające
do utrzymania pozytywnej samooceny bez zmiany sytuacji zagrażającej.
Rehabilitacja z łac. habilitas – zdatność, przydatność przedrostek re – ponownie, na Dają czas na oswojenie się, zaadaptowanie do trudnej sytuacji jaką jest choroba.
nowo
Mechanizmy obronne w chorobie
Przywrócenie utraconej ( w wyniku choroby) sprawności, zdolności, przydatności
Regresywne Selektywne przetwarzanie inf.
Prof. Wiktor Dega wyróżnia rehabilitację: Zaprzeczania, Zachowania „magiczne”
Tłumienie, Rozszczepienie obrazu choroby
 Medyczną  Zawodową Społeczną Wypieranie Ucieczka w marzenia
Racjonalizacja Zabezpieczanie
Główne właściwości polskiej szkoły rehabilitacji: Projekcja Postawa samowystarczalności
Sensytywne
 Powszechność  Kompleksowość
 Wczesne zapoczątkowanie  Długofalowość Psychoonkologia - Nowotwór jako choroba cywilizacyjna

Teorie psychologiczne wyjaśniające reakcję na inwalidztwo: Czynniki kancerogenne (rakotwórcze) są to czynniki mogące indukować
powstawanie nowotworów. Cechuje je zdolność do specyficznego oddziaływania
 Koncepcja stosunków  Teoria kryzysu i modyfikowania materiału genetycznego komórki. Rozwój cywilizacyjny znacząco
międzyosobniczych  Teoria struktury osobowości- wpływa na wzrost liczby c.k., z którymi stykamy się na co dzień.
 Teoria obrazu własnej osoby postaw
 Teoria motywacji Czynniki zewnętrzne można podzielić na pewne grupy w zależności od ich typu
lub też od miejsca występowania.
Cohn wyróżnia 5 stadiów reakcji na zaistnienie trwałej niepełnosprawności:
Wyróżniono typy czynników zewnętrznych:
Szok,
Oczekiwanie wyleczenia,  Biologiczne (np. Wirusy);  Fizyczne (np. Promieniowanie
Opłakiwanie straty,  Chemiczne (np. Azbest); rentgenowskie);
 Szeroko rozumiany „styl życia”  Czynniki rakotwórcze związane
Zachowanie obronne(neurotyczne, pozytywne)
(np. Palenie tytoniu); z zanieczyszczeniem
Końcowe przystosowanie środowiska.
Nowotwór –grupa chorób w których komórki organizmu dzielą się w sposób
Wg Hulka cele rehabilitacji psychicznej osiąga się poprzez:
niekontrolowany przez organizm, a nowo powstałe komórki nowotworowe nie
 Poznanie inwalidy różnicują się w typowe komórki tkanki; utrata kontroli nad podziałami jest
 Zwalczenie błędnych przekonań o inwalidztwie związana z mutacjami genów białka uczestniczących w cyklu komórkowym; mutacje
 Zwiększenie poczucia własnej wartości te powodują, że komórka wcale lub niewłaściwie reaguje na sygnały z organizmu.
 Uświadomienie konieczności rehabilitacji Powstanie nowotworu złośliwego wymaga kilku mutacji, stąd długi, ale najczęściej
 Poczucie realnych możliwości bezobjawowy okres rozwoju choroby.
 Możliwość rehabilitacji zawodowej
Nowotwór– rozwój mutacji → Psychoprofilaktyka

działanie medycyny zapobiegawczej którego przedmiotem są działania

nastawione na ochronę człowieka przed zaburzeniami psychicznymi lub
nerwicowymi.
Psychoonkologia Interscyplinarna - Personelu medycznego:
dziedzina medycyny.
przeciwdziałanie zespołowi wypalenia przez wypracowanie umiejętności
Obejmuje:
rozładowania napięć,
Psychoprewencję i promocję zdrowia ze szczególnym uwzględnieniem przestrzeganie naprzemienności pracy i odpoczynku i inne działania
zachowań ułatwiających zapobieganie oraz wczesne wykrywanie i leczenie zmniejszające niebezpieczeństwo przeciążenia stresem pracy.
choroby nowotworowej;
Potencjalnych pacjentów:
Usuwanie lub łagodzenie psychologicznych i psychopatologicznych
następstw choroby i leczenia u pacjentów i ich rodzin; Zwalczanie alkoholizmu i nikotynizmu;
Psychoprofilaktyka nastawiona na personel medyczny zatrudniony na Tworzenie w społeczeństwie korzystnych zachowań prozdrowotnych -
oddziałach onkologicznych. poddawanie się badaniom przesiewowym i kontrolnym, przestrzeganie
zaleceń dietetycznych i innych.
Twórczyni psychoonkologii dr Jimmie Holland, kierująca Katedrą Psychiatrii
Psychoedukacja pacjentów czyli przekazywanie wiedzy jest też wsparciem,
i Nauk Behawioralnych Centrum Onkologicznego im. Sloan-Kettering w Nowym
czyli niezbędnym elementem opieki psychologicznej wobec chorych
Jorku.
onkologicznie; 
Zadania psychoonkologii Uczestnikami powinni być pacjenci z podobnym rozpoznaniem
i w podobnej fazie leczenia lub stadium zaawansowania choroby. gdy w
 Starania o poprawę jakości życia pacjentów z chorobą nowotworową
grupie uczestniczą pacjenci z różnym rozpoznaniem czy też w różnej fazie
i ich rodzin;
leczenia może stać się to źródłem negatywnych emocji, lęku, czy też
 Włączenie problemów psychoonkologicznych do programu nauczania
sprzyjać może rozwijaniu się depresji;
studentów i personelu medycznego,
Psychoedukacja pacjentów Prowadzący zajęcia nie musi być onkologiem,
 Działalność naukowo badawcza.
może to być psycholog pracujący na oddziale onkologicznym, który ma
Formy pracy w psychoonkologii odpowiedni poziom wiedzy z zakresu choroby różnych form jej leczenia. 
W trakcie pracy prowadzący nie odnosi się do problemów indywidualnych –
psychoedukacja, one poruszane są w ramach pomocy indywidualnej dla każdego chętnego
wsparcie, pacjenta, z którym psycholog może spotkać się na oddziale.
przeuczenie postaw, Grupa powinna liczyć od ok. 8 do 12 uczestników. Spotkania najlepiej
obalenie mitów związanych z chorobą nowotworową oraz wykorzystywanie powinny odbywać się raz na tydzień, ale nie rzadziej niż raz na miesiąc.
technik stosowanych psychoterapii
niektórzy pacjenci ich rodziny poddają się też własnej psychoterapii.
 Depresja:

 Możliwe przyczyny powstania choroby i jej przebieg
 Formy leczenia, objawy niepożądane podczas leczenia sposoby ich
łagodzenia
 Dodatkowe formy leczenia, w tym metody alternatywne
 Informacje na temat tego, gdzie można uzyskać pomoc, ośrodki
onkologiczne, ośrodki pomocy psychologicznej, możliwości skorzystania z
opieki psychologa
 Informacje na temat możliwości pomocy psychologicznej dla rodziny
chorego
 Aspekty prawne związane chorowaniem
Psychoedukacja personelu medycznego
Rozwój umiejętności dobrego porozumiewania się -przeprowadzania
rozmowy we właściwy sposób i określający podstawowe problemy;
Dostarczanie informacji nt. Psychicznych potrzeb pacjenta (różnych
w różnych okresach choroby i leczenia) oraz jego reakcji psychicznych,
zwłaszcza emocjonalnych.
Rozwój umiejętności radzenia sobie z tzw. Pacjentem trudnym:
agresywnym, odmawiającym współpracy, przygnębionym itp.
opanowanie umiejętności przekazywania złych informacji
wskazówki leczniczo - psychofarmakologiczne i psychoterapeutyczne
(zwłaszcza w zakresie tzw. psychoterapii podtrzymującej).
Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby nowotworowej
Wśród typowych reakcji na chorobę nowotworową, wyróżnionych przez Elizabeth
Kűbler-Ross (zaprzeczanie, złość, targowanie się, załamanie, akceptacja) bardzo
często pojawiają się także problemy i zaburzenia psychiczne. Zaburzenia psychiczne
w przebiegu choroby nowotworowej
 Nawet ok. 40% całej populacji chorych onkologicznie;
 czynniki: niepewność, utrata kontroli, bezradność, wyłączenie z życia,
dolegliwości somatyczne, zmiana wyglądu…
 terapia: się leczenie farmakologiczne oraz pomoc psychologiczna;
 Długość przeżycia wśród osób bez objawów depresyjnych jest dłuższa niż u
pacjentów z nie efektywnie leczoną depresją. Zaburzenia psychiczne w
przebiegu choroby nowotworowej
Lęk:
 związany jest przede wszystkim z sytuacją zagrożenia zdrowia i życia, oraz
obawami przed mogącym wystąpić bólem;
 typowa reakcja dla psychiczna na chorobę nowotworową;
 dezadaptacyjny i demobilizujący.
Zaburzenia psychiczne w przebiegu choroby nowotworowej
Zaburzenia świadomości spowodowane zaburzeniem homeostazy organizmu:
Stan majaczeniowo – pomroczny.
Jakościowe zaburzenia świadomości: zaburzenia w orientacji miejsca i czasu
i sytuacji własnej,
Pobudzenie psychoruchowe,
Zaburzenia spostrzegania o charakterze halucynacji.
Zaburzenia psychotyczne:
towarzyszące chorobie psychicznej (np. schizofrenia);
brak rozpoznanej choroby psychicznej (np.. Gdy nowotwór wpływa na
CUN): objawy paranoidalne – halucynacje słuchowe, urojenia prześladowcze
i ksobne, pobudzenie psychoruchowe;

Najczęściej w przebiegu choroby nowotworowej obserwuje się występowanie zaburzeń

dezadaptacyjnych, depresji, zaburzeń lękowych. Mogą wystąpić także zaburzenia
świadomości oraz zaburzenia psychotyczne; Zaburzenia psychiczne w przebiegu
choroby nowotworowej
Psychoterapia pacjentów onkologicznych W Polsce Psychoonkologów kształciła do tej pory Krajowa Szkoła
Psychoonkologii.
 Wykorzystuje wiedzę z zakresu psychoneuroimunologii;
 Ćwiczenia relaksacyjne: oddechowe, wizualizacyjne; Założona w 2005 r. w Gdańsku przez prof. Krystynę de Walden-Gałuszko, Bożenę
 Badania potwierdzają lepsze i sprawniejsze działanie układu Winch i Justynę Pronobis.
odpornościowego u pacjentów stosujących w/w ćwiczenia;
 Szkoliła osoby, które już pracowały z chorymi na raka w szpitalach
 Trening autogenny Schultza - rozluźnianie poszczególnych części ciała,
i hospicjach.
wyobrażanie sobie, że stają się coraz cięższe ciepłe.
 Przeszkoliła na kursach ponad dwieście osób: psychologów, lekarzy
 Trening Jacobsona – napinanie rozluźnianie poszczególnych części ciała
i pracowników hospicjów. Wyższe uczelnie nie kształcą w tej dziedzinie.
psychoterapia pacjentów onkologicznych
 Od roku szkoła jest zawieszona ze względu na brak funduszy.
 Terapię rozpoczyna subiektywna ocena jakości życia dokonywana przez
 Definicja: nawykowe, nieświadome sposoby redukcji napięcia i lęku,
pacjenta;
zmierzające do utrzymania pozytywnej samooceny bez zmiany sytuacji
 Ocena jakości życia to obraz własnego położenia życiowego dokonanego
zagrażającej. Dają czas na oswojenie się, zaadaptowanie do trudnej sytuacji
przez człowieka w danym momencie życia;
jaką jest choroba.
 Pozwala ona na zastosowanie określonej metody terapeutycznej
i psychoterapeutycznej;
 Jest istotnym predykatorem czasu przeżycia;
Psychoonkologia „Istota ludzka stanowi jedną całość, która jest zdrowa lub
Psychoterapia pacjentów onkologicznych – narzędzie oceny jakości życia chora.[...] istota medycyny psychosomatycznej polega nie tyle na łączeniu ze sobą
czynników somatycznych i psychicznych, ale na próbie pojmowania istoty ludzkiej
taką jaką ona jest: żywym połączeniem ciała i duszy” - Eugeniusz Minkowski -1923
Pacjent określa ogólny dystres + obecność
konkretnych problemów (tak/nie) w sferach
takich jak: fizyczność, praca, rodzina, emocje
duchowość
praca z emocjami -bo tłumienie silnych emocji
ujemnie wpływa na układ immunologiczny;
„terapia rodzin” – przygotowywanie
najbliższych do uczestnictwa w chorobie
i umieraniu pacjenta;
pomoc w godnym odchodzeniu;
Psychoonkologia w Polsce:
Termometr dystresu