0

Cel wszelkiej wiedzy

0.0 Rozwijanie indywidualności

Jestem przekonany, że trafnie przedstawię podstawową cechę naszych czasów, kiedy powiem:
rozwijanie ludzkiej indywidualności staje się obecnie celem wszelkich ludzkich dążeń.

Przezwyciężenie autorytetów
Energicznie dąży się do przezwyciężenia wszelkiego rodzaju autorytetów.

Indywidualne weryfikowanie
Nic nie jest przyjmowane, co nie wypływa ze źródeł indywidualności.

Rozwój pełni swojego potencjału

Odrzucane jest wszystko, co przeszkadza w pełnym rozwoju sił jednostki.

Unikalny rozwój bez przywództwa

Powiedzenie: „Każdy musi wybrać swojego bohatera, którego śladami będzie się wspinał na
górę Olimp” już nas nie dotyczy.

Wybór własnych ideałów

Nie pozwalamy narzucać sobie ideałów.

Wewnętrzna godność każdego człowieka

Jesteśmy przekonani, że w każdym z nas żyje coś szlachetnego i wartościowego, jeśli tylko
potrafimy sięgnąć wystarczająco głęboko, do samej istoty naszego jestestwa.

Nonkonformizm
Nie wierzymy już, że istnieje norma życia ludzkiego, do której wszyscy powinni dążyć.

Unikalna doskonałość
Nasz pogląd na doskonalenie całości jest taki, że zależy ona od doskonałości każdej szczególnej
jednostki.

Wyjątkowy wkład w rozwój świata

Nie chcemy czynić tego, co równie dobrze może dokonać każdy inny człowiek. Chcemy, aby nasz
wkład w rozwój świata, jakkolwiek mały, zawierał to, co zgodnie ze specyfiką naszej istoty, jest
możliwe tylko dla nas.

1
Wolność wyrażania siebie
Nigdy wcześniej artyści nie troszczyli się w tak małym stopniu o normy i reguły w sztuce. Każdy
domaga się prawa do artystycznego wyrażania swojej istoty. Istnieją dramatopisarze, którzy
wolą pisać w dialekcie, niż w normalnym języku wymaganym przez gramatykę.

Dążenie do wolności
Nie znajduję lepszego wyrażenia dla opisania tych zjawisk niż: wynikają one ze
zintensyfikowanego do najwyższego punktu dążenia jednostki do wolności.

Niezależność
Nie chcemy być zależni w żadnym wymiarze; a tam, gdzie zależność jest nieunikniona, znosimy
ją jedynie wtedy, gdy jest zgodne z żywotnym interesem naszej jednostki.

0.1 Ścieżka Wewnętrznej Prawdy

Nasza epoka może chcieć czerpać prawdę tylko z głębi istoty ludzkiej'. Z dwóch znanych dróg
wymienionych przez Schillera:

„Prawdy szukamy obaj, ty na zewnątrz w życiu, ja wewnątrz

W sercu, i w ten sposób każdy z nas niechybnie ją znajdzie.
Jeśli oko masz zdrowe, spotkasz na zewnątrz Stwórcę;
Gdy takież masz serce, z pewnością stanie się świata zwierciadłem”.

współczesności przyda się zwłaszcza druga. Prawda, która dociera z zewnątrz, nosi zawsze
znamię niepewności. Możemy wierzyć tylko w to, co każdemu z nas jawi się jako prawda w jego
własnym wnętrzu.

0.2 Umocnieni prawdą

Tylko prawda może dać nam pewność w rozwijaniu naszych indywidualnych sił. Kogo dręczą
wątpliwości, tego siły są sparaliżowane. W świecie będącym dlań zagadką, nie może on znaleźć
celu dla swego działania.

0.3 Doświadczenie prawdy

Nie chcemy już tylko wierzyć; chcemy wiedzieć. Wiara wymaga uznania prawd, które nie
całkiem pojmujemy. To jednak, co nie całkiem pojmujemy, sprzeciwia się naszej
indywidualności, która chce przeżywać wszystko w swym najgłębszym wnętrzu. Zaspokaja nas
tylko ta wiedza, która nie podporządkowuje się żadnej zewnętrznej normie, lecz ma swe źródło
w życiu wewnętrznym danej osoby.

0.4 Rozwój wiedzy

Nie chcemy również takiej wiedzy, która raz na zawsze przybrała postać zastygłych szkolnych
reguł i która przekazywana jest w obowiązujących po wsze czasy kompendiach. Każdy z nas
uważa, że ma prawo do wychodzenia od najbliższych mu doświadczeń, od własnych
bezpośrednich przeżyć, i wznoszenia się od nich dalej ku poznaniu całego wszechświata.
Dążymy do wiedzy pewnej, ale każdy na swój sposób.

2
0.5 Dążenie do poznania
Nasze treści naukowe nie powinny już przyjmować takiej postaci, jakby ich uznanie było sprawą
bezwarunkowego przymusu. Nikt z nas nie chciałby dać swej pracy naukowej takiego tytułu jak
niegdyś Fichte: „Jasny jak słońce referat dla szerszej publiczności o prawdziwej istocie filozofii
współczesnej. Próba zmuszenia czytelnika do jej zrozumienia“ (Sonnenklarer Bericht an das
größere Publikum über das eigentliche Wesen der neuesten Philosophie. Ein Versuch, den Leser
zum Verständnis zu zwingen). Dzisiaj nie należy nikogo zmuszać do zrozumienia. Kogo ku
jakiemuś poglądowi nie popycha szczególna, indywidualna potrzeba, od tego nie żądamy
uznania ani zgody. Również człowiekowi jeszcze niedojrzałemu, dziecku, nie chcemy w
dzisiejszych czasach wbijać wiedzy do głowy, lecz staramy się rozwijać jego zdolności, tak aby
nie trzeba go było zmuszać do rozumienia, lecz by chciało ono rozumieć.

0.6 Dążenie do życia zgodnie z zasadami indywidualizmu

Nie mam żadnych złudzeń co do tej charakterystyki mojej epoki. Wiem, ile panoszy się w niej
szablonów, w których nie ma miejsca na indywidualność. Ale równie dobrze wiem, że wiele
współczesnych mi ludzi stara się urządzić swe życie zgodnie ze wskazanym tu kierunkiem. Im
chciałbym poświęcić tę pracę. Nie ma ona prowadzić do prawdy „jedyną możliwą drogą”, lecz
opowiedzieć o tej, która obrał ktoś, komu zależy na prawdzie.

0.7 Praktyka czystego myślenia

Książka ta prowadzi najpierw w obszary bardziej abstrakcyjne, gdzie myśl musi przybrać ostre
kontury, aby dotrzeć do punktów, w których osiągnie pewność. Czytelnika prowadzi się jednak
również od suchych pojęć do konkretnego życia. Jestem bowiem całkowicie przekonany, że
chcąc przeżywać istnienie wielokierunkowo, musimy wznieść się także do eterycznego
królestwa pojęć. Kto potrafi jedynie rozkoszować się zmysłami, ten nie zna smakołyków życia.
Wschodni mędrcy każą swym uczniom najpierw spędzać lata na życiu pełnym wyrzeczeń i
ascezy, zanim przekażą im to, co sami wiedzą. Na Zachodzie nie żąda się już od zdobywającego
wiedzę pobożnych ćwiczeń ani ascezy, wymaga się za to dobrej woli usunięcia się na krótki czas
od bezpośrednich wrażeń życia i udania się do dziedziny czystego świata myślowego.

0.8 Wiedza żywym organizmem

Wiele jest dziedzin życia i w każdej z nich rozwijają się odrębne nauki. Samo życie stanowi
jednakże jedność i im bardziej nauki te dążą do zagłębienia się w poszczególne dziedziny życia,
tym bardziej oddalają się od oglądu żywej całości świata. Musi więc istnieć wiedza poszukująca
w poszczególnych naukach elementów, które pozwolą poprowadzić człowieka znowu ku
pełnemu życiu. Uczony specjalista chce dzięki wynikom swych badań uzyskać świadomość
świata i istniejących w nim działań; cel niniejszej książki jest filozoficzny: nauka sama powinna
stać się żywa niczym organizm. Nauki szczegółowe są stopniami na drodze do wiedzy, do której
tu dążymy. Podobna relacja zachodzi w sztukach. Kompozytor opiera się w swej pracy na nauce
o kompozycji. Ta ostatnia stanowi sumę wiedzy, której posiadanie jest koniecznym warunkiem
komponowania. W trakcie komponowania prawa nauki o kompozycji służą życiu, realnej
rzeczywistości. Dokładnie w tym samym sensie filozofia jest sztuką. Wszyscy prawdziwi
filozofowie byli artystami pojęć. Ludzkie idee stawały się dla nich materiałem artystycznym,
naukowa metoda zaś techniką artystyczną. Dzięki temu myślenie abstrakcyjne nabiera

3
konkretnego, indywidualnego życia. Idee stają się mocami życia. Posiadamy wówczas nie samą
tylko wiedzę o rzeczach, lecz czynimy ją realnym, panującym nad samym sobą organizmem;
nasza rzeczywista, aktywna świadomość wznosi się ponad bierne przyjmowanie prawd.

0.9 Nauka o wolności

Jak filozofia jako sztuka ma się do wolności człowieka, czym jest owa wolność, czy ją posiadamy
bądź też możemy posiąść - oto główny temat mojej książki. Wszelkie inne naukowe wywody
znalazły się w niej tylko dlatego, że ostatecznie dają one wyjaśnienie owych, moim zdaniem,
najbliższych człowiekowi kwestii. Na stronach mojej książki ma być przedstawiona „filozofia
wolności”.

0.10 Wszechstronny rozwój

Wszelka wiedza służyłaby jedynie zaspokojeniu próżnej ciekawości, gdyby nie zmierzała do
podniesienia wartości istnienia ludzkiej osoby. Nauki uzyskują prawdziwą wartość dopiero
wtedy, gdy pokazują znaczenie, jakie ich wyniki mają dla człowieka. Ostatecznym celem
jednostki nie może być uszlachetnienie jakiejś pojedynczej władzy duszy, lecz rozwój wszystkich
drzemiących w nas zdolności. Wiedza ma wartość tylko dzięki temu, że przyczynia się do
wszechstronnego rozwinięcia całej istoty ludzkiej.

0.11 Idee winny służyć ludzkim celom

Dlatego też niniejsza książka nie pojmuje relacji między wiedzą a życiem w taki sposób, iż
człowiek miałby ugiąć się przed ideą i swoje siły poświęcić służbie jej, lecz w taki, że ma on
zawładnąć światem idei, by użyć go do swych ludzkich celów, wykraczających poza cele
wyłącznie naukowe.

0.12 Człowiek panem idei

Musimy umieć przeciwstawić się idei jako pan, przeżywając ją; w przeciwnym razie popadniemy
w jej niewolę.