Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 27

KPSS

2016
ÖABT Pegem Akademi
Sınav Komisyonu;
2015 KPSS’ye
Pegem Yayınları
ile hazırlanan adayların,
40'ın üzerinde soruyu
kolaylıkla

DİN KÜLTÜRÜ ve çözebildiğini


açıkladı.

AHLAK BİLGİSİ
Alan Eğitimi
Alan Bilgisi

Eğitimde

30. yıl
KOMİSYON
ÖABT Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-318-404-1
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: 2016, Ankara

Proje-Yayın: Neslihan Gürsoy


Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan
Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI

Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.


İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA
(0312 394 55 91)

Yayıncı Sertifika No: 14749


Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA


Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
E-ileti: pegem@pegem.net
İnternet: www.pegem.net
ÖN SÖZ

Sevgili Öğretmen Adayları,

Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan
Bilgisi Testi (Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi) kapsamındaki soruları çözmek için
gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme sürecinde siz değerli öğretmen
adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.

Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın


taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT ’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda
ihtiyacınızı maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması
hedeflenmiştir.

Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı
açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü
test sorularıyla pekiştirilmiştir. Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm
tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir.

Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve
önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak bizimle paylaşabilirsiniz.

Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi


ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...

Başarılar...
DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

ÖABT DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan
Bilgisi (Hz. Muhammed'in Hayatı ve Sünneti, Kur'an-ı Kerim'in Muhtevasını Anlama, Temel Dini Bilgiler, İslam Ahlakı,
Estetiği ve Felsefesi, Günümüz Türkiye’sindeki İslam Mezhep ve Yorumları, Din Bilimleri) ile Alan Eğitimi alanlarındaki
bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Din Kültürü Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik
disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a) Hz. Muhammed'in Hayatı ve Sünneti % 12

b) Kur'an-ı Kerim'in Muhtevasını Anlama % 12

c) Temel Dini Bilgiler (İslam, İman Esasları ve İbadetleri) % 16

d) İslam Ahlakı, Estetiği ve Felsefesi % 12

e) Günümüz Türkiye’sindeki İslam Mezhep ve Yorumları %4

g) Din Bilimleri (Din Sosyolojisi, Din Psikolojisi, Dinler % 24


Tarihi, Din Eğitimi, Din Felsefesi)

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile
ilgili verilen bu bilgiler 2014 - 2015 ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde
yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER

1 KISIM
HZ. MUHAMMED'İN HAYATI/SİYER VE SÜNNETİ/HADİS

1. BÖLÜM
HZ. MUHAMMED'İN HAYATI/SİYER
I. Ünite Hz. Muhammed’in Doğduğu Ortam.................................................................................................................. 5

1. Siyer ve Siyer Kaynakları Hakkında Genel Bilgi .......................................................................................................... 5

2. Arap Yarım Adasının Coğrafi Özellikeri ........................................................................................................................ 5

3. Arabistan’ın Siyasi Tarihi .............................................................................................................................................. 6

4. İslam Öncesi Dönemde Araplarda Yaşam.................................................................................................................... 9

5. Fil Olayı ...................................................................................................................................................................... 13

II. Ünite Peygamberlik Öncesi Hz. Muhammed .......................................................................................................... 13

1. Hz. Muhammed’in Soyu, Ailesi ve Doğumu .............................................................................................................. 13

2. Hz. Muhammed’in Çocukluk Dönemi ......................................................................................................................... 14

3. Hz. Muhammed’in Gençlik Dönemi ............................................................................................................................ 15

4. Hira Günleri/Vahye Hazırlık ........................................................................................................................................ 17

III. Ünite Peygamber Olarak Hz. Muhammed ve Mekke Dönemi .............................................................................. 17

1. İlk Vahiy ...................................................................................................................................................................... 17

2. Hz. Peygamber’in Varaka B. Nevfel İle Görüşmesi .................................................................................................... 17

3. Vahyin Bir Süreliğine Kesilmesi (Fetretü’l-Vahiy) ........................................................................................................ 18

4. Gizli Davet Dönemi ve İlk Müslümanlar ...................................................................................................................... 18

5. İslam’a Açık Davetin Başlaması ve Sonuçları ............................................................................................................ 18

6. Peygamber’in Taif Yolculuğu (620) ............................................................................................................................. 23

7. İsra ve Mirac Olayları (621) ........................................................................................................................................ 24

8. Yesriblilerle (Medineliler) Görüşmeler ve Akâbe Biatları ............................................................................................ 24

9. Yesrib’e Hicret ve Müslümanların Hicreti (622) .......................................................................................................... 25

IV. Ünite Hz. Muhammed’in Çağrısı: Medine Dönemi ................................................................................................ 28

1. Medine’de İlk Etkinlikler ............................................................................................................................................. 28

2. İbadet Konusundaki Gelişmeler ................................................................................................................................. 30

3. Müşriklerle Mücadele ................................................................................................................................................. 30

4. İslam’a Çağrı Mektupları/Hükümdarlara Mektup ....................................................................................................... 39

5. Bazı Seriyyeler ........................................................................................................................................................... 39

6. Hayber Kalesinin Fethi (H.7/M.628) ........................................................................................................................... 39

7. Umretu’l-Kaza (H.7-M.629)......................................................................................................................................... 40
vi

8. Mute Savaşı (H.8/M.629)............................................................................................................................................ 40

9. Zatü’s-Selasil Seriyyesi (H.8/M.629) .......................................................................................................................... 41

10. Mekke’nin Fethi (H.8-M.630) .................................................................................................................................... 41

11. Halid B. Velid Seriyyesi (H.8/M.630) ......................................................................................................................... 42

12. Huneyn Savaşı/Ganimetlerin Taksimi (H.8/M.630) ................................................................................................... 42

13. Evtas Seriyyesi (H.8/M.630) ..................................................................................................................................... 43

14. Taif’in Müslüman Olması (H.8-M.630) .................................................................................................................... 43

15. Tebük Gazvesi (H.9-M.630) ...................................................................................................................................... 43

16. Muhammed (As)’a Gelen Elçiler/Senetü’l-Vüfûd (H.9/M.630) .................................................................................. 44

17. Hz. Ebu Bekir’in Hac Emirliği (H.9/M.631) ................................................................................................................ 44

20. Veda Haccı ve Veda Hutbesi (H.10/M.632) .............................................................................................................. 44

21. Hz. Muhammed’in Vefatı (H.10/M.632) .................................................................................................................... 45

22. Peygamber’in Eşleri.................................................................................................................................................. 45

23. Hz. Peygamber’in Çocukları ..................................................................................................................................... 46

Kaynakça ....................................................................................................................................................................... 47

Çözümlü Test ................................................................................................................................................................ 48

Çözümler ....................................................................................................................................................................... 51

2. BÖLÜM
PEYGAMBER A.S.IN SÜNNETİ/HADİS
Giriş ................................................................................................................................................................................ 55

Peygamberlik .................................................................................................................................................................. 55

I. Ünite Hadis İlminin Temel Kavramları ..................................................................................................................... 57

1. Hadis .......................................................................................................................................................................... 57

2. Sünnet ........................................................................................................................................................................ 59

3. Eser ............................................................................................................................................................................ 60

4. Haber .......................................................................................................................................................................... 60

5. Râvi ............................................................................................................................................................................ 60

6. Rivayet - Mervi............................................................................................................................................................ 60

7. Tarîk ............................................................................................................................................................................ 60

8. Tabaka ........................................................................................................................................................................ 60

II. Ünite Hadis İlminin Alt Dalları ................................................................................................................................. 61

1. Hadis Tarihi ................................................................................................................................................................. 61

2. Garibu’l-Hadis ............................................................................................................................................................. 71

3. Muhtelifu’l- Hadis ........................................................................................................................................................ 71

4. Fıkhu’l- Hadis.............................................................................................................................................................. 71

5. Esbâbu Vurudi’l-Hadis ................................................................................................................................................ 72


vii

III. Ünite Hadis Usulü����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������72

Hadis Usulünün Oluşum Dönemi����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 72

Rical İlmi�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������73

Cerh ve Ta’dil������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������73

Hadis Tenkidinin Temel İlkeleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 75

Hadis Öğrenim ve Öğretim Yöntemleri (Tahamul’ü-L Hadis)����������������������������������������������������������������������������������������� 75

IV. Ünite Hadis Çeşitleri����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 77

A. Kaynağına Göre Hadis Çeşitleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 78

B. Senedin Özelliklerine Göre Sınıflandırmalar�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 78

C. Râvilerinin Sayılarına Göre Hadis Çeşitleri���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 79

D. Sened ve/veya Metninin Ortak Özellikleri Açısından Hadis Çeşitleri������������������������������������������������������������������������� 80

E. Sıhhat Derecesine Göre Hadis Çeşitleri�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 81

F. Zayıf Hadis ve Çeşitleri�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������82

G. Mevzû Hadis��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������85

Kaynakça�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������88

Çözümlü Test����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������89

Çözümler�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������92

2. KISIM
TEMEL DİNÎ BİLGİLER

1. BÖLÜM
İSLAM-İMAN ESASLARI/KELAM
I. Ünite: Kelam İlmi������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������97

İnanç Esasları�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������97

1. Kelam İlminin Tarifi�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������97

2. Kelamın Konusu Ve Gayesi (Maksad) ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 98

3. Kelam İlminin Diğer İsimleri���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 98

4. Kelam İlminin Kaynakları�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 99

5. Kelam İlminin Ortaya Çıkmasının Nedenleri�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 99

II. Ünite Başlangıç Dönemi İnanç Grupları ve Kelam İlminin Geçirdiği Evreler���������������������������������������������������� 102

1. Başlangıç Dönemi İnanç Grupları ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 102

2. Kelam İlminin Geçirdiği Evreler�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 107

III. Ünite Bilgi ve Delil������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 111

1. Bilgi����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������111

2. Varlık������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 113
viii

IV. Ünite İman ve İman Esasları ................................................................................................................................. 114

1. İman Kavramı .......................................................................................................................................................... 114

2. Allah’a İman/Allah’ın Varlığı ...................................................................................................................................... 116

3. Peygamberlere İman ................................................................................................................................................ 120

4. Meleklere İman ......................................................................................................................................................... 122

5. Kitaplara İman .......................................................................................................................................................... 124

6. Ahirete İman/Kıyamet ............................................................................................................................................... 125

7. Kaza ve Kadere İman ............................................................................................................................................... 127

Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 133

Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 134

Çözümler ..................................................................................................................................................................... 137

2. BÖLÜM
İSLAM HUKUKU VE İBADET ESASLARI
Giriş .............................................................................................................................................................................. 141

I. Ünite Kavramsal Çerçeve ....................................................................................................................................... 141

Fıkıh Kavramı ............................................................................................................................................................... 141

Şeriat Kavramı .............................................................................................................................................................. 142

İslam Hukuku Ve Temel Özellikleri ............................................................................................................................... 142

İslam Hukukunun Kaynakları ........................................................................................................................................ 144

II. Ünite İslam Hukukunun Oluşumu ve Tarihsel Gelişimi ...................................................................................... 153

1. Rasulullah A.S. Dönemi............................................................................................................................................ 153

2. Sahabe Dönemi ........................................................................................................................................................ 154

3. Tabiûn Dönemi.......................................................................................................................................................... 155

4. Müctehid İmamlar Dönemi........................................................................................................................................ 156

5. Mezhep Merkezli Dönem .......................................................................................................................................... 161

6. Kanunlaştırma Hareketleri Ve Yeni Dönem .............................................................................................................. 162

3.Ünite Hükmün Tanımı Ve Kısımları............................................................................................................................ 163

1. Teklifi Hükümler ........................................................................................................................................................ 163

2. Vaz‘î Hükümler ......................................................................................................................................................... 165

Hükmün Muhatabı (Mükellef) ....................................................................................................................................... 166


ix

IV. Ünite İlmihal İbadetler Bölümü Özeti������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 168

Temizlik�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������168

Namaz��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������171

Oru�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������182

Zekat����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������183

Hac�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������185

Umre�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������187

Kaynakça���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������188

Çözümlü Test��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������189

Çözümler���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������192

3. KISIM
KUR'AN MUHTEVASINI ANLAMA/TEFSİR
I. Ünite Kur’an Tarihi ve Tanıtımı������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 197

A. Kur’an’ın Tarihi���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������197

B. Kur’an’ın Tanıtımı�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������202

II. Ünite Tefsir Usulü ve Tarihi����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 206

1. Tefsir Usulü Kaynakları��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 206

2. Tefsir Tarihi���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������208

III. Ünite Kaynak ve Yöntem Bakımından Tefsir Çeşitleri��������������������������������������������������������������������������������������� 212

A. Kaynak Bakımından Tefsir Çeşitleri������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 212

B. Yöntem Bakımından/Niteliklerine Göre Tefsirler������������������������������������������������������������������������������������������������������ 214

IV. Ünite Kur’an İlimleri���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 220

1. Kur’an’ın İndiriliş Süreci İle İlgili Özellikleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 220

2. Kur’an Lafızlarına Dair İlimler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 222

3. Kur’an’da Lafızlar Arası İlişkiler�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 225

4. Dil Merkezli Kur’an İlimleri���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 226

5. Kur’an’ın Manalarına Dair İlimler������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 227

6. Kur’an Tefsirinde İsrâiliyat���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 232

Kaynakça���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������233

Çözümlü Test��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������234

Çözümler���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������237
x

4. KISIM
GÜNÜMÜZ TÜRKİYE'SİNDE MEZHEPLER VE YORUMLARI/
MEZHEPLER TARİHİ

1. Mezhepler Tarihi ve Konusu ..................................................................................................................................... 241

2. Mezhepler Tarihi İle İlgili Kavramlar .......................................................................................................................... 241

3. Mezheplerin Ortaya Çıkış Nedenleri......................................................................................................................... 242

4. İlk Mezhepler ............................................................................................................................................................ 244

5. Ehl-İ Sünnet .............................................................................................................................................................. 255

6. Nusayrilik .................................................................................................................................................................. 261

7. Dürzilik ...................................................................................................................................................................... 264

8. Alevilik/Bektaşilik ...................................................................................................................................................... 266

9. Yezidilik ..................................................................................................................................................................... 269

10. Vehhabilik ............................................................................................................................................................... 273

11. Babilik/Bahailik........................................................................................................................................................ 275

12. Kadıyanilik .............................................................................................................................................................. 278

Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 281

Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 282

Çözümler ..................................................................................................................................................................... 285

5. KISIM
DİN BİLİMLERİ

1. BÖLÜM
DİN SOSYOLOJİSİ
1. Din Sosyolojisinin Doğuşu ve Gelişimi ..................................................................................................................... 291

2. İslam Dünyasında ve Türkiye’de Din Sosyolojisi ...................................................................................................... 296

3. Sosyolojik Din Tanımları ........................................................................................................................................... 298

4. Dinî Tecrübenin İfade Şekilleri .................................................................................................................................. 300

5. Toplumsal Değişim ve Din ........................................................................................................................................ 302

6. Din-Sosyal Farklılaşma ve Sosyal Bütünleşme ........................................................................................................ 306

7. Toplumsallaşma ve Din............................................................................................................................................. 307

9. Küreselleşme ve Din................................................................................................................................................. 313

10. Kamusal Alan ve Din .............................................................................................................................................. 314

11. Gündelik Hayatta Din .............................................................................................................................................. 316

12. Dinî Gruplar ve Yeni Dinî Hareketler ...................................................................................................................... 317

13. Din Ve Terör ............................................................................................................................................................ 322

Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 324

Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 325

Çözümler ..................................................................................................................................................................... 328


xi

2. BÖLÜM
DİN PSİKOLOJİSİ
I. Ünite Kavramsal Çerçeve ve Tarih ......................................................................................................................... 333

Tanım ve İçerik ............................................................................................................................................................. 333

Din Psikolojisinin İslam Dünyasındaki Öncüleri ............................................................................................................ 335

Din Psikolojisinin Batıdaki En Önemli Temsilcileri ....................................................................................................... 336

Din Psikolojisi İle İlgili Temel Kavramlar ....................................................................................................................... 337

II. Ünite Dindarlık ........................................................................................................................................................ 340

Dindarlığın Kaynakları .................................................................................................................................................. 341

Dindarlığı Etkileyen Faktörler ....................................................................................................................................... 342

Dindarlığın Psikolojik Etki ve İşlevleri ........................................................................................................................... 344

Dindarlığın Fizyolojik Etki ve İşlevleri ........................................................................................................................... 345

Dindarlığın Sosyal Etki ve İşlevleri ............................................................................................................................... 345

Dindarlık-Davranış İlişkisi ............................................................................................................................................. 346

Dindarlığın Boyutları ..................................................................................................................................................... 346

Dindarlığın Gelişimi ...................................................................................................................................................... 346

III. Ünite İnanç Psikolojisi .......................................................................................................................................... 351

İnanç, İman ve Şüphe (İnanç Psikolojisi)...................................................................................................................... 351

İnanç Gelişimi ............................................................................................................................................................... 353

Dinî Şüphe .................................................................................................................................................................... 354

Dinî İlgisizlik, Dinî İnkâr ve Din Karşıtlığı ...................................................................................................................... 355

Tanrı Tasavvurları ......................................................................................................................................................... 356

Dinî Davranışlar ............................................................................................................................................................ 358

Dua ............................................................................................................................................................................... 359

Dinî Tören ..................................................................................................................................................................... 359

Tövbe-Dine Dönüş/Dinsel Değişim .............................................................................................................................. 360

Din Değiştirme .............................................................................................................................................................. 360

Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 362

Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 363

Çözümler ..................................................................................................................................................................... 366


xii

3. BÖLÜM
DİNLER TARİHİ

Giriş .............................................................................................................................................................................. 369

Dinin Tanımı ve Önemi ................................................................................................................................................. 369

Dinlerin Sınıflandırılması .............................................................................................................................................. 370

Geçmişten Günümüze Dinler ....................................................................................................................................... 371

Zerdüştlük/Mecusilik ..................................................................................................................................................... 374

Sabiilik .......................................................................................................................................................................... 376

Hint Dinleri .................................................................................................................................................................... 380

Hinduizm....................................................................................................................................................................... 380

Budizm.......................................................................................................................................................................... 383

Jainizm (Cainizm Veya Caynizm) ................................................................................................................................. 387

Sihizm ........................................................................................................................................................................... 390

Uzak Doğu Dinleri......................................................................................................................................................... 392

Taoizm .......................................................................................................................................................................... 392

Konfüçyanizm ............................................................................................................................................................... 393

Şintoizm ........................................................................................................................................................................ 394

Yahudilik ....................................................................................................................................................................... 395

Hristiyanlık .................................................................................................................................................................... 409

Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 418

Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 419

Çözümler ..................................................................................................................................................................... 423


xiii

4. BÖLÜM
DİN EĞİTİMİ
I. Ünite Eğitim-Öğretim Ve Din................................................................................................................................... 427

1. Eğitim-Öğretim.......................................................................................................................................................... 427

2. Din/Eğitim İlişkisi....................................................................................................................................................... 428

II. Ünite Din Eğitim Bilimi ........................................................................................................................................... 429

1. Dinî Eğitim/Din Eğitimi/Din Öğretimi ......................................................................................................................... 429

2. Din Eğitimi Biliminin Amacı ...................................................................................................................................... 429

3. Din Eğitim Biliminde Kullanılan Metotlar ................................................................................................................... 429

4. Din Eğitiminin Temelleri ............................................................................................................................................ 430

III. Ünite İslam Din Eğitiminin Tarihsel Gelişimi....................................................................................................... 432

1. Peygamber Döneminde Din Eğitimi..........................................................................................................................432

2. Medrese Öncesinde İslam Dünyasında Din Eğitimi ................................................................................................. 432

3. Medreselerin Kurulmasından Sonra Eğitim Çalışmaları ........................................................................................... 432

4. Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi.......................................................................................................................... 434

5. Din Öğretimine Özgü Modelleri ve Yaklaşımları ....................................................................................................... 436

6. Din Eğitimi ve Öğretiminde İlkeler ve Yöntemler ...................................................................................................... 438

7- Türkiye’de Din Eğitimi Alanları ................................................................................................................................. 442

8- Din Hizmetlerinde İletişim ve Rehberlik .................................................................................................................... 444

Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 451

Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 452

Çözümler ..................................................................................................................................................................... 455


xiv

5. BÖLÜM
DİN FELSEFESİ
1. Felsefe ve Din����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������459

2. Tanrı Tasavvurları�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������462

3. Tanrı ve Sıfatları�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������464

4. Tanrı’nın Varlığının Delilleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 465

5. Vahiy ve Mucize��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������466

6. Akıl ve İman �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������468

7. Din Dili����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������469

8. Ateizm: Tanımı ve Çeşitleri��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 471

9. Kötülük Meselesinin Mahiyeti ve Ateistik Eleştiriler�������������������������������������������������������������������������������������������������� 473

10. Dini Çeşitlilik�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������475

11. Din ve Ahlak������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������477

12. Dinî Tecrübe�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������478

13. Din ve Bilim������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������479

14. Ölüm Sonrası Hayat�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������480

Kaynakça���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������482

Çözümlü Test��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������483

Çözümler���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������486

6. KISIM
İSLAM AHLAKI, SANAT VE ESTETİĞİ, FELSEFESİ

1. BÖLÜM
İSLAM AHLAKI
I. Ünite İslam Ahlakı Kavramsal Çerçeve����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 493

1. Ahlak Kavramı����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������493

2. Ahlak İlminin Konusu ve Gayesi������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 493

3. Din-Ahlak İlişkisi�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������494

4. İslam Ahlakının Kaynakları��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 495

5. Ahlaki Değerler���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������496

6. İslam Ahlak Literatüründe Kavramsal Çerçeve������������������������������������������������������������������������������������������������������� 497

II. Ünite İslâm Ahlak Teorileri������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 500

1. Kuralcı Ahlak Teorileri�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������500

2. Karakterci Ahlak Teorileri������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 503


xv

III. Ünite İslâm Ahlakının Bireysel Boyutu ................................................................................................................ 506

1. Hz. Muhammed (Sav)’In Ahlaki Şahsiyeti ................................................................................................................ 507

2. İslâm Ahlakında Faziletler ........................................................................................................................................ 507

3. İslam Ahlakında Reziletler ........................................................................................................................................ 510

4. Ahlaki Hayatta Temel Davranış Kuralları .................................................................................................................. 511

Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 513

Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 514

Çözümler ..................................................................................................................................................................... 516

2. BÖLÜM
İSLAM SANAT VE ESTETİĞİ
İslam Sanat ve Estetiği ................................................................................................................................................. 519

İslam ve Sanat .............................................................................................................................................................. 519

A. Mimari ...................................................................................................................................................................... 521

B. Hat Sanatı ................................................................................................................................................................ 535

C. Tezhip Sanatı ........................................................................................................................................................... 537

D. Ciltleme/Ciltçilik ........................................................................................................................................................ 537

E. Minyatür Sanatı ........................................................................................................................................................ 537

F. Ebru .......................................................................................................................................................................... 539

G. Kündekârî ................................................................................................................................................................ 539

F. Dinî Musiki ................................................................................................................................................................ 539

Kaynakça ..................................................................................................................................................................... 542

Çözümlü Test .............................................................................................................................................................. 543

Çözümler ..................................................................................................................................................................... 547


xvi

3. BÖLÜM
İSLAM FELSEFESİ
I. Ünite��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������551

1. Felsefe ve Filozof Kavramlarının Tanımları�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 551

2. İslam Düşünce Okulları�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 551

3. İslam Felsefesinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Sebepler������������������������������������������������������������������������������������ 552

4. İslam Felsefesinin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Felsefeler ve Kişiler������������������������������������������������������������������� 553

II. Ünite�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������556

1. İslam Felsefi Akımları�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������556

2- İslam Felsefi Ekoller (Meşşaiyye, Rivakiyye, İşrakiyye, İhvanu’s-Safa)������������������������������������������������������������������� 557

3. Doğu İslam Filozofları�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������562

4. Batı İslam Filozofları/Endülüs Filozofları������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 568

5. Bağımsız Filozoflar���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������571

III. Ünite������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������574

1. Osmanlı’da Felsefe��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������574

Kaynakça���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������576

Çözümlü Test��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������577

Çözümler���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������580

5 DENEME
Deneme 1���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������585

Çözümler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������593

Deneme 2���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������599

Çözümler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������607

Deneme3����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������613

Çözümler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������321

Deneme 4���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������629

Çözümler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������641

Deneme 5���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������647

Çözümler����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������659
HZ.MUHAMMED’İN
HAYATI/SİYER VE
SÜNNETİ/HADİS

I. KISIM
HZ.MUHAMMED’İN
HAYATI/SİYER

1. BÖLÜM
5

I. ÜNİTE Peygamber (A.S.)


HZ. MUHAMMED’İN DOĞDUĞU ORTAM
Ahlaki Özellikleri Fiziki Özellikleri
Şemail türü eserler Hilye türü edebi eserler
1. SİYER VE SİYER KAYNAKLARI
HAKKINDA GENEL BİLGİ
Siyer kelime olarak, “yol” anlamına gelmektedir. Sire ve NOT
İlk dönem yazılan şemail eserleri
siret kelimelerinin çoğuludur. Terim olarak ise siyer; Hz.
Peygamber'in hilyesini de kapsamaktaydı.
Muhammed’in hayatını anlatma anlamında kullanılmış-
tır. Doğumundan vefatına kadar geçen süre içerisinde
Hz. Muhammed’in hayatında meydana gelen olayları 2. ARAP YARIM ADASININ COĞRAFİ
kapsar. Siyer kavramı, “Siyer-i Nebi” veya “Es-Siretu’n- ÖZELLİKERİ
Nebeviyye” şeklinde de kullanılmaktadır. Arap Yarımadası coğrafi olarak Asya, Afrika ve Avrupa
Peygamberimizin hayatını anlatmak için kullanılan diğer kıtalarının kesiştiği bir noktada yer almaktadır. Doğusun-
bir kelime “Meğazi”dir. Aslında birbirinden farklı olan bu da Basra Körfezi (İran Körfezi) ve Uman Denizi, Güne-
kelimeler bazen aynı anlama gelecek şekilde kullanıl- yinde Arap denizi ve Aden Körfezi, Batısında ise Kızılde-
maktadır. Meğazi sözlükte savaş yeri, savaş anlamlarına niz ve AKâbe Körfezi yer almaktadır.
gelmektedir. “Meğza” kelimesinin çoğuludur. Terim ola-
rak ise Hz. Muhammed’in savaşlarının anlatıldığı kitap- Arap yarımadası “Şibhü Cezîreti’l-Arab” NOT
lara verilen isimdir. veya “Cezîretü’l-Arab” şeklinde de ifade edil-
mektedir.
Peygamber'in Hayatı
Siyer Meğazi
Arap yarımadası kıtaları birbirine bağlayan coğrafi ko-
Peygamber’in savaşlarını Peygamber’in Savaşları numu itibarıyla deniz ve kara yolu ticaretinde önemli bir
da kapsayan tüm hayatı kavşak noktası olmuştur. İslam öncesinin önemli mer-
Siyer ilminin başlıca üç kaynağı vardır. Bunlar: kezlerinden Mekke, Yesrib (Medine) ve Taif şehirleri Arap
yarımadasının “Hicaz Bölgesi'nde” yer almaktadırlar. Bu
1. Kur’an. Kur’an, Peygamber'in hayatında gerçekleşen
şehirler İslam Devri'nin de en önemli şehirleridirler.
bazı olaylardan bahsetmektedir. Örneğin; Bedir, Uhut
vb. savaşlardan Kur’an bizlere bahsetmektedir. Yesrib/Medine şehrinde Yahudi olan Beni Nadir, Beni Ku-
rayza ve Beni Kaynuka kabileleri ile Evs ve Hazrec gibi
2. Siyer’in ikinci kaynağı ise hadislerdir. Bu anlamda
putperest Arap kabileleri yer almaktaydı. Tarım ve ticaret
yazılan hadis eserleri Peygamber'in hayatı hakkın-
ile uğraşılmaktaydı.
da bizlere kaynaklık etmektedirler.
Mekke şehri tarıma elverişli bir iklime sahip değildi. Ticari
3. Siyer ilminin üçüncü kaynağı siyer-meğazi kitapla-
bir merkezdi. En önemli özelliği Kâbe’nin burada bulun-
rıdır. Siyer kitaplarının ilk öncülerinin eserleri yazılı
masıdır ki bunun sayesinde dinî bir merkez hüviyetine
olarak elimize geçmemiştir. Siyer’in bu ilk öncü kişi-
sahip olmuştur.
leri şunlardır:
Taif şehrinde Sakif kabilesi mensupları ikamet ediyordu.
a. Urve B. Ez- Zübeyr (Ö.H. 92)
Sakiflilerde tarım ve ticaret ile uğraşıyorlardı.
b. Ebân b. Osman (Ö.H.105)
Çöl ikliminin hâkim olduğu Arap Yarımadası iklimin kurak
c. Vehb b. Münebbih (Ö.H.110) yapısı nedeniyle tarıma fazla elverişli değildir. Hayvan-
d. İbn-i Şihab ez-Zührî (Ö.H.124) cılık ile uğraşan göçebe yaşam tarzı bölgeye hâkimdir.
Yarımadanın kıyı kesimleri iç kısımlara nazaran daha
Bu isimlerden sonraki dönemde siyer ve meğazi ilmiyle
fazla yağış almaktadır. Bundan dolayı iklim tarıma elve-
uğraşan ve eserleri yazılı olarak elimize ulaşan kişiler ön-
rişlidir. Tarım ile uğraşmak yerleşik hayatı da beraberinde
celik sırasına göre şunlardır:
getirmiştir.
a. İbn-i İshak (Ö.H. 151). “Es-Sire”i Elimizde bulu-
Arabistan için hurma önemli bir meyvedir. Hurmanın mey-
nan en eski yazılı siyer kitabıdır.
vesinden, odunundan ve lifinden faydalanılmaktadır. Çöl
b. Vakıdî (Ö.H. 208). “Kitabu’l-Meğazi” ikliminin hâkim olduğu Arabistan'da ulaşım ve nakliye için
c. İbn-i Hişam (Ö.H. 219) - “es-Siretu’n- uzun bir süre su içmeden yol alabilen deve kullanılmaktadır.
Nebeviyye”: İbn-i İshak’ın eserine dayanmak-
tadır. Deveye uzun süre su içmeden çölde kalabil- NOT
d. İbn Sa’d (Ö.H. 230). “Kitabu’t-Tabakat. Biyog- diğinden dolayı Sefînetü’s-Sahrâ (Çöl Gemi-
si) ismi de verilmiştir.
rafik bir eserdir. Hz. Peygamber’in yanı sıra
sahabelerden de bahsetmektedir.
6

Himyer Krallığı'na Habeşistan son vermiştir. Habeşliler


3. ARABİSTAN’IN SİYASİ TARİHİ kendilerinden yardım isteyen Hristiyanların çağrısı üze-
Arap yarımadasının kuzey ve güneyinde, coğrafi ya- rine bölgeye geldiler. Habeşlilerden sonra bölge Sasani
pısından kaynaklanan nedenlerden dolayı İslam ön- hâkimiyetine geçti. Bu durum Hz. Peygamber’in risaleti
cesi dönemlerde çeşitli devletler kurulmuşken, Hicaz dönemine kadar devam etti.
Bölgesi'nde ise çöl ikliminin olumsuz etkileri bir devlet Habeşistan ordusunda bulunan Ebrehe daha sonra
kurulmasını olumsuz etkilemiştir. Mekke üzerine içerisinde fillerin de bulunduğu bir or-
duyla saldırmıştır. Olay Kur’an’da “Fil suresinde” an-
İslam öncesi dönemde Hicaz Bölgesi'nde bir NOT latılmaktadır.
devletin kurulmaması İslam devletinin geniş
bir bölgeye hızla yayılmasına neden olmuş-
tur. Sasanilerin son Yemen valisi Bazan, Pey- NOT
gamber Dönemi'nde İslam dinini kabul etti
ve İslam devletinin valisi olarak görev yaptı.
3.1. Güney Arabistan’da Kurulan Devletler
Güney Arabistan’da Main, Sebe ve Himyeri devletleri
3.2. Kuzey Arabistan’da Kurulan Devletler
hüküm sürmüştür. Habeşliler ve Sasaniler de bölgede Kuzey Arabistan bölgesinde İslam’dan önce Nebatî, Ted-
hâkimiyet kurmuşlardır. Bu bölgede yaşayanlara Arap- mür, Gassani, Hîre (Lahmîler) ve Kinde devletleri kurul-
ların Kahtan kolundandır. Kahtan ismi Hz. Nuh’un torunu muştur.
“Kahtan”a nispetle verilmiştir. Güney Arap yarımadası
için en önemli yerleşim yeri Yemen’dir. Yemen hem tica- 1- Nebatîler (M.Ö.IV yy.)
ret hem de tarım için uygun bir bölgedir. Önemli ticaret Başkentleri Petra (Ürdün’de) şehridir. Yerleşim yerlerini
kavşaklarının bulunduğu Yemen aynı zamanda bol yağış taş oymalarıyla inşa etmişlerdir. Roma İmparatorluğu ta-
almaktadır. rafından varlıklarına son verilmiştir.

1- Mainliler (M.Ö.1400-700) 2- Tedmürlüler


Başkenti Main şehri idi. Mainlilerin geçim kaynağı büyük Tedmür Krallığı (Palmira) Suriye çölünün ortasında Şam
oranda ticarete dayanmaktaydı. ile Fırat arasında kurulmuştur. Romalıların ticaret rotası
üzerinde yer alan şehir ticari olarak gelişmiş ve zengin-
2- Sebeliler (M.Ö.700115)
leşmiştir. Tedmür Devleti Roma ve Sasani İmparatorlukla-
Sebelilerin merkezi Ma’rib şehridir. Sebeliler ticaret ile rının hâkimiyet yarışında Roma’nın yanında yer almıştır.
uğraşmanın yanı sıra inşa ettikleri su setleri sayesinde
tarım ile de uğraşmışlardır. Tedmür Devleti Halid b. Velid tarafından sa- NOT
vaşılmaksızın fethedilmiştir.
Ma’rib Seddi (Sebe Seddi ya da Arim Sed- NOT
di) Sebelilerin en önemli seddidir. Sebeliler,
Himyerîler tarafından yıkılmıştır. ÖABT Çıkmış Soru
Himyer kralı Zûnûvâs, Yahudiliğe geçmeyen
3- Himyerîler (M.Ö.115-M.S.525) Hristiyanları “uhdud” ismiyle bilinen “ateş çukurla-
rında yaktırmıştır.
Devlet ismini Arapların Kahatani koluna mensup olan
ataları Himyer b. Yeşcud’tan almaktadır. Ticarete önem Yukarıda anlatılan olay Kur’an’da hangi sure-
vermişlerdir. Sebelilerden kalma setleri tamir ettirerek de geçmektedir?
tarım ile uğraşmışlardır. Himyer kralı Zûnûvâs Yahudilik A) Ğaşiye
dinini seçmiş, halkı da zorla bu dinî kabule zorlamıştır. B) Mearic
C) Buruc
D) Fecr
Ayet-olay irtibatı: Zûnûvâs, Yahudiliğe geçmeyen
Hristiyanları “uhdud” ismiyle bilinen “ateş çukurlarında E) Tarık
yaktırmıştır. Bu olay Kur’an’ın Buruc suresinin 85/4-9. Çözüm
ayetlerinde anlatılmaktadır. Yemen’de kurulan Himyer Devleti'nin kralı Zûnûvâs Ya-
hudiliğe geçmeyen Hristiyanları ateş çukurlarında yak-
mış olay, Buruc suresinde anlatılmıştır.

Cevap C
7

3- Gassaniler
İsmail’in Cürhümlülerden bir kız ile evlenmesinden
Gassaniler, Sebe ve Himyer devletlerinin yaptıkları ba- dolayı soyundan gelenlere "Arabu’l-Musta’rebe" yani
rajların yıkılmasından sonra Arabistan’ın kuzey bölge- “sonradan Araplaşanlar”denmiştir.
sine göç eden Kahtaniler tarafından Suriye ve Irak’ta
kurulmuştur. Bölgedeki Bizans ve Sasani çekişmelerinde
Bizans'tan yana tavır koyan Gassaniler bu etkiden dolayı Ayet-olay iritbatı: İbrahim’in ailesini Mekke’de bırak-
Hristiyanlık dinine geçtiler. ması olayından Kur’an, İbrahim suresi 14/35-37. ayet-
lerinde bahsetmektedir.
Hz. Peygamber döneminde Gassanilere NOT
“İslam’a Davet Mektubu” gönderilmiştir. Ailesini Mekke’de ziyarete gelen Hz.İbrahim Allah’ın emri
Mute Savaşı'nda karşı karşıya gelinmiş, Te-
(Bakara 2/127-129) üzerine Kâbe’yi oğlu İsmail ile bir-
bük seferide Gassani tehlikesine karşı dü-
likte inşa etmiştir. İbrahim ve İsmail’in Mekke’yi inşası
zenlenmiştir.
Kur’an’da Bakara suresi2/127-129. ayetlerde anlatılmak-
tadır.
4- Hireliler/Lahmîler
Mekke şehrinin isimleri NOT
Hîreliler de Gassaniler gibi güneydeki su setlerinin yıkıl-
1- el-Beledû’l-Harâm/Dokunulmaz toprak
masından sonra kuzeye gelmişlerdir. Onlar da Arapların
Kahtani koluna mensupturlar. Irak Bölgesi'ne yerleşmiş- 2- el-Beledû’l-Emin/Güvenli Belde
lerdir. Bölgede Bizans'a karşı Sasanilerin yanında yer al- 3- Harem (Mukaddes/Korunan yer) Güvenli
mışlardır. Ticaret, tarım ve hayvancılık ile uğraşmışlardır. yer
4- Beytullah/Allah’ın evi
5- Kindeliler/M.S.480
5- Ümmü’l-Kura/Şehirlerin Anası
Kindeliler de Kahtani koluna mensuptur. Başlangıçta Kabe'nin isimleri
Himyerlilere bağlı idiler. Fakat zamanla bölgede bir güç 1- el-Beytü’l-harâm,Beytü’l-muharrem/Kut-
hâline geldiler ve Bizans'ın yanında yer aldılar. sal ve dokunulmaz ev
2- el-Beytü’l-atîk/Eski ev
3.3. Hicaz Bölgesi ve Mekke 3- el-Mescidü’l-harâm/Kutsal ve korunmuş
mescid
Hicaz, coğrafi özelliklerinden dolayı (coğrafi özellikleri-
4- Bekke/Mekke
nin olumsuz etkilerinden dolayı) bölgede büyük bir güç
olan devletlerin ilgisini çok fazla çekmemiştir. Hicaz Cürhümlüler tarafından yönetilen şehir daha sonra böl-
Bölgesi'nin üç önemli şehri Mekke, Medine/Yesrib ve geye gelen Huzaalıların kontrolüne geçmiştir. Huzaalı-
Taif’tir. lar bölgeye güneyde meydana gelen sel felaketlerinden
sonra gelmişlerdir.
Mekke
İslam tarihi açısından Arap yarımadasında en önemli yer Cürhümlüler Mekke’den ayrılırken Hacerü’l-Esved ta-
Hicaz bölgesinde kurulmuş olan Mekke şehridir. Mekke şını saklamış ve Zemzem kuyusunu kapatmışlardır.
denince akla gelen ilk isim Hz. İbrahim’dir. Mekke tarihi
Hz. İsmail’in soyuna mensup olanlar Cürhümlüler ve Hu-
Hz. İbrahim’in eşi ve çocuğunu bu bölgeye getirmesi ile
zaalılar arasındaki mücadelede tarafsız kalarak bölge-
başlamaktadır.
deki mevcudiyetlerini devam ettirmişlerdir. Huzaa Kabi-
Hz. İbrahim eşi Hacer ve çocuğu İsmail’i Mekke’ye lesinin lideri Amr b. Luhay'dır. Amr b. Luhay putperestliği
getirdiğinde bu bölge bir yerleşim yeri değildi. Çöl ikli- Mekke’ye getiren kişidir. Amr b. Luhay ticaret için gittiği
minin hâkim olduğu bölge, yerleşim için gerekli olan Suriye'de puta tapanları görmüş ve onlardan bir put ala-
insani gereksinimlerden (su, barınak vb.) mahrumdu. rak Mekke’ye getirmiştir.
Hz. İbrahim’in Hacer ve İsmail’i böyle bir yerde bırakıp
Filistin'e dönmesinden sonra Hacer kendisi ve çocuğu
Amr b. Luhay’ın getirdiği put Hübel putudur. NOT
için su aramaya başladı. İlahi bir lütuf olarak İsmail’in
bulunduğu yerden su fışkırdı. Zemzem suyu olarak isim-
lendirilen bu su sayesinde bölge tercih edilen bir ticaret Mekke yönetiminin Cürhümlülerden Huzaalılara geçme-
rotasına dönüştü. Kervanlar burada konaklamaya baş- si esnasında tarafsız tavırlarıyla bölgede kalan İsmailo-
ladılar. Bir süre sonra Yemen’den göçeden Cürhümlüler ğulları dağınık bir şekilde yaşıyorlardı. Onları bir araya
Mekke’ye yerleştiler. Cürhümlüler İsmail’in yaşamında toplayarak bir kuvvet hâline getiren Kureyş Kabilesidir.
da etkili olmuştur. Bunlar sayesinde Arapça öğrenmiştir. Kureyş, Hz. İsmail’in torunlarından Adnan’ın soyundan
Evliliğini de bu kabileye mensup bir kız ile yapmıştır. gelmektedir.
8

Kusay b. Kilab, Mekke’de siyasi bir organizasyon ku-


Kureyş Kabilesi ismini Fihr (Kureyş) NOT rulmasındaki en önemli kişilerden biridir.
b. Malik’ten almıştır.
Kusay b. Kilab öldükten sonra Mekke yönetimi ve Kâbe
Fihr (Kureyş)in torunlarından Kusay b. Kilab, İsmailoğul- hizmetleri ile ilgili görevler Abdüddâr ve Abdümenâf
larını bir araya getirerek Huzaalılara karşı mücadele et- oğulları arasında bir mücadeleye neden olmuştur.
miş ve Mekke yönetimini ele geçirmiştir. Göçebe hâlinde
Kusay’ın Oğulları
çadırlarda yaşayan Kureyş’i yerleşik hayata geçirmiştir.
Abdümenâf Abdüddâr
Kusay, Kureyş'i bir araya getirdiği için tarihçiler tarafın-
dan “el-Mücemmi” diye isimlendirilmiştir. Mutayyebun Ahlaf (Hılfu’l-Ahlaf)

Mekke’yi on bölgeye ayıran Kusay, bu bölgeleri Kureyş’in


Abdüddâr oğullarına bir kaba koydukları kanı yala-
koları arasında paylaştırmıştır. Kusay, Mekke yönetimi ile
dıkları için leakatu’l-dem (kan yalayıcılar) denmiştir.
ilgili bir takım düzenlemeler yapmıştır. Mekke yönetimi ve
Abdümenâf oğullarına ise "güzel kokanlar" anlamında
Kâbe hizmetleri ile ilgili düzenlemeler şunlardır:
"mutayyebun" diye isimlendirilmişlerdir.
1. Dârünnedve: Kırk yaşını doldurmuş Kureyş boyla-
rının başkanlarının, Mekke’nin önemli meselelerini Başlangışta bütün görevleri kendisinde toplayan
çözmek için toplandıkları yerdir. Abdüddâr oğulları bu görevlerden bazılarını bırakmak
zorunda kalmışlardır.
2. Kıyâde: Savaşlardaki ordu komutanlığını ifade et-
mektedir. Mekke Yönetimi/Kâbe Görevleri

3. Liva: Bayraktarlık görevini ifade etmektedir. Abdüddâroğulları Abdümenâfoğulları

4. Eşnak: Diyetlerin ödenmesi ve zararların tespiti ile Darünnedve Kıyâde


ilgili görevleri ifade etmektedir. Liva Sikâye

5. Kubbe: Savaşa hazırlık için kurulan çadırdır. Savaş Hicâbe/Sidâne Rifade


paraları vb. malzemeler burada toplanır. Buna göre Darünnedve yöneticiliği ile Liva, Hicâbe/
6. Einne: Süvari birliğine komutanlık yapma görevini Sidâne görevleri Kusay’ın oğlu Abdüddâr’a verilirken
ifade eder. Kıyâde, Sikâye ve Rifade görevleri Abdumenaf’a verildi.
Bundan sonraki dönemde ise Sikâye ve Rifade görevle-
7. Sefaret: Kureyş’in dış temsilciliği görevini ifade ri Haşimoğullarına, Kıyâde görevi ise Ümeyyeoğllarına
eder. geçmiştir.
8. Hicâbe/Sidãne: Hicâbe, Kâbe’nin bakımı ve anah- Mekke’nin gelişmesi ve kalkınmasında Kusay, Kusay’ın
tarlarının korunması ile ilgili görevi ifade etmektey- oğlu Abdülmenâf ve onun oğlu Haşim’in büyük çabaları
ken, Sidâne ise Kâbe’nin perdedarlığı görevi için vardır.
kullanılan bir kavramdır.
Abdülmenâfoğulları
9. Rifade: Kâbe’yi ziyarete gelenlerin yiyecek ihtiyaç-
Haşim Abdüşems Muttalib Nevfel
larını karşılama ve onları ağırlama görevini ifade
Abdülmuttalib’in Ümeyyeoğulları
etmektedir.
Babası
10. Sikâye: Hacılara su dağıtma görevini ifade eder.
Rifade Kıyâde
11. Eysâr ve Ezlâm: Fal oku çekilmesi görevidir. İnsan- Sikâye
lar, herhangi bir işe karar verecekleri zaman “ezlâm”
Haşim ticari yetenekleri olan bir kişiydi. Haşim’in çabaları
denilen bu oklara müracaat ederek, çıkan sonuca
neticesinde aile Mekke’nin bölge ile olan ticaretinde bü-
göre hareket ederlerdi.
yük bir söz sahibi oldu. Nitekim Suriye Bölgesi'ne ticaret
12. Emvâl-i Muhaccere: Kâbe’de bulunan putlara su- için Bizans İmparatoru'ndan izin belgesi alan Haşim, kar-
nulan malların muhafaza edilmesi. Ayrıca hükûmet deşlerini de bu yönde teşvik etmiş bölgede bulunan dev-
görevi. letlerle sorunsuz ticaret için gerekli güvenceler alınmıştır.

Ayet-olay irtibatı: Kur’an’da Kureyş Suresi Haşim ve


Cahiliye Dönemi'nde “eşnak” görevini Hz. NOT
kardeşlerinin bölgedeki ülkelerle serbest dolaşım hak-
Ebu Bekir, “sefaret” görevini ise Hz. Ömer
kı elde etmelerini “ilaf” kavramıyla anlatmaktadır.
yerine getirmekteydi.
9

Haşim, Medineli Neccâroğullarından Selma ile evlen- pıp yapmama konusunda Hübel’in yanındaki görevlinin
miş ve bu kadından Şeybe adında bir çocuğu olmuştur. huzurunda “Ezlâm” denilen fal okları çeker, buna göre
Haşim’in ölümü üzerine Şeybe Haşim’in kardeşi Muttalib davranırlardır. Bu fal oku çekme işlemine “meysir” den-
tarafından Mekke’ye getirilmiştir. mekteydi.

Muttalib, kardeşi oğlunu Mekke’ye getirdi- NOT Abdülmuttalib’in on oğlu olursa birini kurban NOT
ğinde çocuğa Mekkeliler “Abdülmuttalib” de- edeceğine dair yeminini “deve kurban etme”
mişlerdir. Abdülmuttalib, Hz. Peygamber’in yoluyla değiştirmesi olayında kaç deve kese-
dedesidir. ceğini fal oku çekerek belirlemiştir.

Abdülmuttalib, amcasının ölümünden sonra kabilenin Lât: Bu put Taif’te yaşayan Sakîf kabilesinin putuydu. Di-
lideri olmuştur. Abdülmuttalib gördüğü bir rüyadan son- ğer bölgedeki Araplar'da ziyaret ederlerdi.
ra Cürhümlüler tarafından kapatılan Zemzem kuyusunu
Menât: Evs ve Hazrec kabilelerinin putlarıydı. Fakat di-
araştırıp tekrar bulmuştur.
ğer Araplar için de Menât putu önemli bir yere sahipti. Bu
4. İSLAM ÖNCESİ DÖNEMDE put Mekke ile Medîne arasında bulunuyordu.
ARAPLARDA YAŞAM Uzzâ: Kureyş ve Kinane kabilelerine ait olan bu put diğer
Arap kabileleri tarafından da ziyaret edilirdi. Araplar ço-
cuklarına bu putun ismini koyarlardı.
4.1. Dinî Hayat
Ayet-olay irtibatı: Bu putlardan Kur’an’da Necm su-
Arabistan'da putperestlik inancı yaygındı. Bu inancı resi 53/19. ve 20. ayetlerde bahsedilmektedir. “Gördü-
Arabistana’a sokan kişi Amr b. Luhay’dır. Amr b. Luhay nüz mü o Lât ve Uzzâ’yı? Ve üçüncüleri olan ötekini,
Suriye'den Hübel adındaki putu getirmiştir. Menât’ı...” (Necm 53/19-20)
Arapların dinî hayatında Kâbe’nin özel bir yeri vardır.
İsâf ve Nâile: Cürhümllerden İsâf adlı erkek ile Nâile adlı
Dört bir taraftan gelen hacılar Kâbe’yi ziyaret ediyorlar-
kadın Kâbe’ye girip burada birlikte olmuşlar ve bu büyük
dı. Araplar hacı olmak için haram ayları (eşhuru’l-hurum)
günahlarından dolayı taşlaşmışlardır. Bu taşlar Safâ ve
beklerlerdi. Haram aylar Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve
Merve tepesine dikilmiştir. Amr b. Luhay insanları bunla-
Receb’dir. Bu aylarda savaştan uzak durup bu dönemi
ra tapmaya yönlendirmiştir.
barış içinde geçirmeye çaba sarf ederlerdi.

Putlardan; demir, altın ve tunçtan NOT


Haram Aylar (Eşhuru'l-Hurum) yapılanına → Sanem (Esnam)
Şekilsiz dikili taştan yapılanına → Nusub
M uharrem
(Evsan)
R eceb Ahşaptan yapılanına → Vesen (Evasan)
Z ilkade denmektedir.

Z ilhicce’dir.

İslam öncesi döneme ait putçuluk ögeleri arasında bu-


lunan Ved, Süva, Yegus, Yeuk ve Nesr’den Kur’an’da
Araplar ay takvimini takip ediyorlardı. Buna NOT Nuh suresi 23.ayetinde bahsedilmektedir.
göre haram ayların mevsimi sürekli değiş-
mekteydi. Araplar kendi çıkarları uğruna Mekke’de müşrik (putperstlerin) dışında Hz. İbrahim’in
(hac mevsiminin nisbeten serin mevsime takipçileri olup “tevhid inancı”na sahip hanifler de bulu-
denk gelmesi gibi) bu ayların zamanları ile nuyordu. Hanifler, putperestliği reddediyorlardı. Bunlar
oynama yapıyorlardı. Buna “nesî” denmek- aynı zamanda Yahudilik veya Hristiyanlık dinine de men-
tedir. sup değillerdi.

Arapların taptığı, Mekke’de ve Arabistan’ın diğer bölge- Varaka b. Nevfel, Ubeydullah b. Cahş, Zeyd NOT
lerindeki önemli putlardan bazıları şunlardır: b. Amr, Osman b. Huveyris, Kuss b. Sâide ve
Hübel: Hübel, kırmızı akik taşından yapılmıştır. Amr b. Ümeyye b. Ebu’s-Salt haniflerin önde gelen-
Luhey tarafından Meke’ye getirilmiştir. Kâbe’de bulun- lerinden bazılarıdır.
maktadır. Hubel putların en büyüğüdür. Araplar bir işi ya-
10

Müşrik ve haniflerin dışında bölgede Yahudi ve Hristiyan İslam öncesi dönemde kurulan panayırlardan bazıları
dinlerine mensup topluluklar da vardı. Medine’de Nadir, şunlardır:
Kurayza ve Kaynukaoğulları Yahudi idi. Ayrıca Yahudi
Ukâz: Bu panayır Arafat yakınlarında kurulmaktadır.
nüfus Hayber, Fedek, Teymâ, Vâdilkurâ ve Yemen gibi
Zilkade ayının ortalarında kurulup sonuna kadar devam
yerlerde de mevcuttu. Gassan, Kudâa ve Tağlib kabilele-
ederdi. Birçok Arap kabilesi katıldığından dolayı bu pa-
ri ise Hristiyanlık inancına mensuptular. İran’ın komşusu
nayır en büyük panayırlardan biridir.
Bahreyn, bu ülkenin etkisiyle Mecusi (ateşe tapan) inan-
cına sahipti. Rabiye: Bu panayır Hadramut'ta Ukâz panayırıyla aynı
anda kurulmaktadır. Güvenliğin çok fazla sağlanamadığı
bir panayırdır.
4.2. Ekonomik Hayat
Mecenne: Bu panayır Mekke yakınlarındaki Merruzzah-
Mekke şehri tarıma elverişli bir bölge değildi. Mekkeliler ran denilen yerde kurulurdu.
gelirlerinin büyük kısmını ticaretten elde ediyorlardı. Hi-
Zülmecâz: Bu panayır Arafat’ın yakınlarında Zülmecâz
caz bölgesinde tarım ve hayvancılığın daha yoğun ya-
adlı yerde kurulurdu. Zilhicce ayının başında kurulan
pıldığı yerler Medine (Yesrib) ve Taif şehirleriydi. Mek-
bir panayırdır. Zülmecâz’ın bitiminde hac için gelenler
ke tüccarları Haşim Dönemi'nde elde edilen ayrıcalıklar
Mina’ya hareket ederlerdi.
ile uzak bölgelerle ticaret yapıyorlardı. Onların ticaretini
Arabistan içinde kolaylaştıran diğer bir etken de Kâbe’nin Hubâşe: Bu panayır Receb ayının başında kurulurdu.
koruyucuları olarak görülmeleriydi. Mahalli bir özellik taşıyan panayır Hicaz-Yemen arasında
bir bölgede yer alırdı.
Mekke içerisinde çarşı ve pazarlar kurulurdu. Buralar ti-
caretin döndüğü merkezlerdi. Asıl büyük çarşılar haram Bu panayırların dışında Araplar Hayber, Hacer, Muşak-
aylar döneminde kurulur Arabistan’ın dört bir yanından kar, Dümetu’l-cendel, Suhâr, Debâ ve San’a gibi pana-
gelen Araplar, buralardan alışveriş yaparlardı. Panayır yırlar da kurarlardı.
olarak isimlendirilen bu büyük çarşılarda alışverişin yanı
sıra yeni dostluklar kurulur ve ilişkiler geliştirilirdi. Bu panayırlarda yapılan alışverişlerde daha NOT
çok takas kullanılırdı.
Araplar çarşıya “Suk (Esvak)” derlerdi. NOT

4.3- Kabile Yapısı

Araplar

Arabul baide Arab-ı bâkiye


(Soyu tükenmiş olan) (Soyu devam eden)

Arabü’l-âribe Arab-ı müsta'ribe Arab-ı -mustaceme


Ad, Semud vb.kavimler (Saf Araplar) (Sonradan Araplaşanlar) (Fetihler sonrasında
Araplaşanlar)
• Kahtaniler • Kureyş
• Tunus
• Hevâzinliler • Sakif
• Fas
• Mısır
• Libya
11

Arabü’l-âribe (asıl Araplar) Arap yarımadasının güneyin- Arap kabileleri arasında savaşlar ve mücadeleler dai-
de bulunan Yemen’deki Kahtanilerdir. Arab-ı müsta'ribe ma var olmuştur. Arap kabileleri arasında çıkan ve uzun
(sonradan Araplaşanlar) ise İsmail’in Cürhümlülerden bir yıllarca düşmanlıkların sürmesine neden olan savaşlar
kız ile evlenmesi ile onların soyundan gelenler için kulla- “Eyyamü’l-Arab” olarak isimlendirilmiştir.
nılmaktadır. Bundan dolayı Hz.İsmail’in soyundan gelen-
Besûs, Buhas Harbi, Ficâr savaşları, Dâhis ve Gabra
ler sonradan Araplaşanlardır (Arab-ı müsta'ribe).
“Eyyamü’l-Arab” olarak adlandırılan kabileler arasın-
Araplarda sosyal yapının temelini kabile teşkil etmek- daki meşhur savaşlara örnektir.
teydi. Kabile, kan ve soy bakımından akraba olanların
Besüs Savaşı: Bekir ve Tağlib kabileleri arasında ya-
meydana getirdiği topluluklara verilen isimdir. Kabile
pılmıştır.
başkanlarına emir, seyyid, şeyh ve melik gibi isimler veri-
lirdi. Kabile başkanlarının problemleri çözme noktasında Buâs Savaşı: Evs ve Hazrec kabileleri arasında ya-
danıştığı bir meclis vardı. Göçebe hayatta danışmanlık pılmıştır.
görevini yerine getiren meclis, yerleşik hayat süren top- Dâhis ve Garba Savaşları: Abs ve Zübyân kabileleri
lumlarda yerini “mele” denen kuruma bırakmaktadır. arasında meydana gelmiştir.
Toplumun tamamına hâkim olarak siyasi birlikteliği sağ- Ficâr Savaşları: Haram aylarda (Zilkade, zilhicce, Mu-
layacak bir devletten yoksun olan Araplar için aynı kan harrem ve Recep) yapılan savaşlara verilen isimdir.
bağına mensup insanların oluşturduğu kabileler bir nevi
Zükar Savaşları: Araplar ile İranlılar arasında yapılan
korunak imkanı sağlıyordu. Kabile üyeleri arasında çok
savaşlardır.
sıkı bir bağlılık mevcuttu. Kabile asabiyeti denilen ortak
hareket şuuru sayesinde insanlar, can ve mal güvenlikle-
Arap Toplumu
rini sağlıyorlardı. Bir kabile üyesi herhangi bir nedenden
dolayı kendi kabilesinden ayrıldığında başka bir kabi- Yerleşik Yaşayanlar Göçebe Yaşayanlar
lenin üyeliğine geçebilirdi. Araplar bu anlaşmalı geçişe Medeni/Hadari Bedevi/Ehlu'l-Badiye
“hilf” derlerdi. Ticaret Hayvancılık

Toplum
Bir kişinin herhangi bir nedenden dolayı NOT
Hürler Mevlâ Halif Köle
kendi kabilesinden atılması "el-Hal" kavra-
mıyla ifade edilmekteydi. Eşraf Azat edilmiş Başka kabileden
Avam köle anlaşma ile diğer
İslam öncesi dönemdeki Araplarda aile kabile içerisinde kabileye geçen kişi
bir yapı olarak varlığını devam ettirirdi. Aileden çok ka- Şairler Arap toplumunda önemli bir yere sahiptiler. Şair
bile bağlılığı ön plana çıkmaktaydı. Bu dönemde çeşitli kabilenin sözcülüğünü yapar, ihtiyaç hâlinde kendi kabi-
evlenme biçimleri vardı. Bunlarda bazıları şunlardır: lesini savunur, düşman olan kabileleri aşağılayıcı, küçük
1. Mut’a Nikâhı: Bu nikâh süreli nikâh olarak adlan- düşürücü şiirler yazar, savaş hâlinde kabile üyelerini ga-
dırılır. Nikâh, belli bir süre kapsamında kıyılır. Süre leyana getirecek şiirler okurdu.
bittiğinde nikâhta biter.
Şairler panayırlarda şiirler okurdu. Arapların NOT
2. Nikâh-ı Bedel: Eşlerin karşılıklı değiştirmesi ile ger-
en büyük panayırlarından biri olan Ukâz pa-
çekleştirilen bir nikâh çeşididir.
nayırında şairlerin beğenilen şiirleri Kâbe’ye
3. Nikâh-ı Makt: Babasının ölümünden sonra büyük asılırdı. Kâbe’ye beğenilip asılan yedi şiire
oğlun üvey annesiyle evlenmesi şeklindeki nikâhtır. Araplar “Muallakât-ı Seb'a” demişlerdir.
4. Nikâh-ı Şiğar: Mehir veya başlık vermemek için
ailelerin karşılıklı olarak kızlarını birbirine vermesi Tefahür; kendi kabilesini övmek için kullanılan bir kav-
şeklinde gerçekleştirilen nikâhtır. ramdır. Ayrıca Arapların iyi, güzel yönlerine Fedai’lu’l-
Arab denirken; kötü, çirkin yönlerine Mesalibu’l-Arab
5. Nikâh-ı İstibda: Erkek çocuğu olmayanların erkek
denmiştir.
evlat sahibi olmak için eşini başkasına sunmasıdır.
İslam’ın gelmesiyle birlikte bu nikâh çeşitleri kaldırılmştır. Araplar, ataerkil bir aile yapısına sahiptirler. Dolayısıy-
la soyların devamı erkek ile olurdu. İslam öncesi Arap
Asabiyet (kabile dayanışması) haklı veya NOT toplumunda kadına değer verilmezdi. Kızı olanlar bu du-
haksız her durumda kabile üyesinin yanında rumdan utanç duyarlardı. Kız çocuklarını diri diri toprağa
yer almaktır. Kabile asabiyetinin önemli ol- gömenler de vardı. Kabilelerin ve ailelerin varlıklarını de-
ması, Araplar arasında “ensâb (soy) bilgisi”ni vam ettirmeleri güce dayandığından dolayı savaşta ya-
de çok önemli kılmaktadır. rarlılık sağlayacak erkek çocuk sahibi olmak övünülecek
bir olaydı.
12

4.4. Kültürel hayat


Ayet-olay irtibatı: Arapların kız çocuğu sahibi ol-
duklarında bu durumdan utandıkları Kur'an'da Nahl İslam öncesi Arap dünyasında okuma ve yazma çok yay-
16/58-59. ayetlerde ifade edilmektedir. gın değildi. Şiir ve şairlik önemli bir konuma sahipti. Ayrı-
ca kabilecilik anlayışının öneminden dolayı soy (ensâb)
bilimiyle uğraşanlar da vardı. Şairlik, büyücülük ve kahin-
Ayet olay iritbatı: Kız çocuklarının diri diri toprağa gö- lik ile içi içe girmiş bir yapıydı. Bu anlamda kahinler ve
mülmesi olayını Kur’an Tekvir suresi 81/8-9.ayetlerde büyücüler toplumda önemli bir yere sahiptiler. Şairlerin,
anlatılmaktadır. soy bilginlerinin, kahin ve büyücülerin faaliyetleri çoğun-
lukla sözlü kültüre dayanmaktaydı.

ÖABT Çıkmış Soru İslam öncesi dönemde yazı çok yaygın NOT
olmamakla birlikte Araplar “müsnet” adı
İslam öncesi Arap toplumu; hürler, köleler ve verilen bir yazı şeklini kullanıyorlardı.
azatlılar şeklinde üç sınıftan oluşmaktaydı. Azat-
lılar, hürler ile köleler arasında bir statüye sahipti.
Bir köle, sahibi tarafından azat edilirse azat
Sözlü rivayete dayanan kültür, şairliğin ön plana çıkma-
edenin azatlısı olur ve onun kabilesinin bir üyesi
sına sebep olmuştur. Kültür büyük oranda hafızalarda
sayılırdı. Bunlar, köleler gibi alınıp satılmazlar,
korunup nesilden nesile aktarılıyordu. Sözlü geleneğin
fakat hürlerin haklarına da sahip olmazlardı. Bu
önemini artırdığı diğer bir ilim de hitabetti. Hem şairler
toplumsal statü, Emeviler Dönemi’nde daha da
hem de hatipler kabilelerin sosyal, siyasal ve ekonomik
genişletilmiş ve Arap olmayan yeni Müslümanları
durumlarını ilgilendiren olaylar ile ilgili faaliyette bulunur-
tanımlamak için kullanılmıştır.
lardı. Arap toplumunda sözlü geleneğin önemli olması
Bu parçada sözü edilen toplumsal statü aşa- dilin doğru ve etkili kullanılmasını da önemli kılmaktaydı.
ğıdakilerden hangisidir? Araplar dili iyi öğrenmeleri için çocuklarını süt annelerinin
A) Ensâb yanına veriyorlardı.

B) Mutayyebun
C) Halif
ÖABT Çıkmış Soru
D) Mevali
Aşağıdakilerden hangisi İslam öncesi Arap
E) Zımmi
toplumuna ait güzel hasletlerden (güzel ah-
Çözüm lak) birisi değildir?
Ensâb: Araplarda soy bilgisi ile ilgili bilgidir. A) Şairlerin kabilelerini öven şiirler söylemeleri
Mutayyebun: İslam öncesi dönemde Kureyş kabilesin-
B) Haksızlığa uğrayanları korumak için cemiyet-
den Abdümenafoğulları Mekke yönetimi ve Kâbe hiz-
ler kurmaları
metlerinin paylaşımı ile ilgili olarak, Abdüddâr ile ihtilafa
düşmüş olanlar ile olan mücadelelerinde birbirlerini des- C) Kendilerine sığınanları canları pahasına
tekleyeceklerine dair bir kaba konulmuş güzel kokulu bir korumaları
sıvıya ellerini batırarak Kâbe duvarına sürmüşlerdir. Bu D) Dışarıdan gelenlere ikramda bulunmaları
yaptıklarından dolayı onlara “mutayyebun” yani “güzel
E) Fakirlere, yoksullara yardımda bulunmaları
kokulular” denilmiştir.
Çözüm
Halif: İslam öncesi cahiliye toplumunda Araplar arasın-
Şairler panayırlarda ve özellikle kabilelerinin başka ka-
da yapılan ittifak yeminine “hilf” denilmekteydi. Bu an-
bileler ile olan mücadelelerinde övücü şiirler söylerlerdi.
laşmayı (hilf) yapan kişiye ise “halif” denilmekteydi.
Hamaset içeren bu şiirler kabileler arasındaki yakınlaş-
Mevali: İslam öncesi Arap toplumunda azat edilen kö-
maları olumsuz etkilemekte ve çoğu zaman savaşları
lelere “mevali” denilmekteydi. Bu toplumsal statü Eme-
kışkırtıcı bir rol oynamaktaydı.
viler Dönemi'nde genişletilmiş ve Arap olmayan Müslü-
manlar için de kullanılmıştır. Cevap A
Zımmi: Bu kavram İslam toplumuyla beraber geliştiril-
miştir. Buna göre kavram; İslam egemenliğine giren top-
raklarda bulunan ve yaşama hakkı elde eden Ehl-i kitap
için kullanılmaktadır.

Cevap D
13

II. ÜNİTE
5. FİL OLAYI PEYGAMBERLİK ÖNCESİ HZ. MUHAMMED
İslam öncesi Arap toplumunda putperestliğin yanı
sıra Yahudilik ve Hristiyanlık dini mensupları da vardı. 1. HZ. MUHAMMED’İN SOYU, AİLESİ VE
Yemen’de hüküm süren Himyerlilerin lideri Zûnüvâs Ya- DOĞUMU
hudiliği seçmiş ve halkı da zorla Yahudi inancını kabul
etmeye zorlamıştır. Yahudiliğe geçmeyenler ise ateş çu- Araplar iki büyük kola ayrılmaktadır. Bunlar Kahtaniler
kurlarında (Uhdud) diri diri yakılmışlardı (Buruc suresi (Arabü’l-âribe) ve Adnaniler (Arab-ı müsta'ribe)dir. Hz.
4-8). Peygamber’in soyu Hz. İsmail’in torunu Adnan vasıta-
sıylayla Hz. İbrahim’e kadar uzanmaktadır. İsmail babası
Bu durum Hristiyan olan Habeşistan’ın tepkisini çek- Hz. İbrahim tarafından annesi Hacer ile birlikte Mekke’ye
miştir. Habeş hükümdarı bölgedeki Hristiyanlara yardım yerleştirilmişti. İsmail, bölgenin yerleşime uygun hâle gel-
etmek ve Zûnüvâs’ın yaptıklarına son vermek amacıyla mesinden sonra buraya gelen Cürhümlülerden bir kız ile
Eryat komutanlığındaki bir orduyu Zûnüvâs ile savaşmak evlendi. İşte Peygamber'in ceddi bu evliliği neticesinde
üzere göndermiştir. Bu ordu Zûnüvâs’ı yenilgiye uğrat- ortaya çıkan nesle dayanmaktadır.
mış ve Zûnüvâs ölmüştür.
Habeşistan’ın gönderdiği ordu içerisinde Ebrehe de var- Bakara suresi 2/124-129. ayetlerde Hz. NOT
dır. Ebrehe zaman içinde Eryat ile anlaşmazlığa düşü- İbrahim’in “neslinden imamlar çıkarması”
müş ve sonucunda onu öldürmüştür. Yemen yönetimini için Allah’a yaptığı dua Peygamber’in soyu-
ele geçiren Ebrehe, Habeş hükümdarına bağlılığını bil- nun onlara (İbrahim-İsmail) dayandığını gös-
dirmiştir. termektedir.

Ebrehe, bölgedeki insanların hac için yöneldikleri


Hz. Peygamber’in babasının ismi Abdullah’tır. Abdul-
Kâbe’den vazgeçmeleri amacıyla, Yemen’in başkenti
lah, Kureyş’in Benî Hâşim kolundan Abdülmuttalib ve
San’a’da Kulleys adında büyük bir mabed yaptırmıştır.
Şeybe’nin oğludur. Abdülmüttalib oğlu Abdullah’ı Ku-
Ancak insanlar buraya teveccüh etmemişlerdir. Hatta bir
reyş kabilesinin Benî Zühre koluna mensup Vehb b.
Arap buraya gelerek mabedin içine pislemiştir.
Abdümenâf’ın kızı Âmine ile evlendirmiştir. Hz. Peygam-
Çok büyük zorluklarla inşa edilen ve insanların gelmesi ber bu evlilikten dünyaya gelmiştir.
için çalışmalar yapılan mabede karşı böyle bir davranışın
sergilenmesi Ebrehe’yi çok kızdırmıştır. Ebrehe, başın-
Abdülmutalib Zemzem kuyusunu ortaya çı- NOT
da fillerin olduğu bir ordu hazırlatarak Mekke’ye doğru
kardığı esnada Kureyşlilerin kendisi ile alay
Kâbe’yi yıkmak için yola çıkmıştır.
etmesi üzerine şayet on erkek çocuğu olursa
Mekke’nin önlerine gelen Ebrehe, Abdülmuttalib ile birini kurban keseceğini söylemiştir. On er-
teslim olmaları konusunda görüşmüştür. Abdülmutta- kek çocuğu olunca bir kura çekmiş bunun
lib Ebrehe’ye Kâbe’yi Allah’ın koruyacağını söylemiştir. sonucunda ise oğlu Abdullah kurban edile-
Ebrehe Kâbe’ye saldırıya geçtiğinde ebabil kuşları taşı- cek isim olarak belirlenmiştir. Fakat yapılan
dıkları taşları Ebrehe ordusunun üstlerine atarak onların itirazlar sonucu bu fikrinden vazgeçmiştir. Bir
kahinin önerisi üzerine bir insanın diyeti olan
dağılmalarına sebep olmuşlardır.
on deve ve Abdullah arasında kura çekmiş
kura develere isabet edinceye kadar sayıyı
artırarak devam etmiştir. Neticede Abdül-
Ayet-olay irtibatı: Bu olay Kur’an’da “Fil suresi”nde muttalip yüz deve keserek bu vaadini yerine
anlatılmaktadır. getirmiştir.

Anlatılanlara göre Hz. Peygamber’in babası Abdullah’ın


yüzünde “nübüvvet nuru” denen bir parlaklık vardır ki bu
Hz. Peygamber'in dünyaya geleceğinin bir göstergesidir.
Müşrik Araplar Fil Olayı'ndan önce "Ficâr NOT Bu nuru gören bir çok kız Abdullah ile evlenmek istemiş-
savaşlarını" takvim başlangıcı olarak alırken tir. Abdullah, Âmine ile evlenince bu nur Âmine’ye geç-
"Fil Olayı"ndan sonra bu olay takvim baş-
miştir. Âmine’de nurun sahibini dünyaya getirmiştir.
langıcı olarak kabul edilmiştir.
Hz. Peygamber, 20 Nisan (9 Rebiulevvel) 571 yılında
pazartesi dünyaya gelmiştir. O, dünyaya gelmeden önce
babasını kaybetmiştir. Ticaret ile uğraşan babası bu
amaç için Gazze’ye gitmiş, dönüş yolunda Yesrib (Me-
dine)e yaklaştığında hastalanmış, iyileşemeyerek vefat
etmiştir. Abdullah, Yesrib’e defnedilmiştir.

You might also like