Professional Documents
Culture Documents
Tối ưu hóa các thông số thiết kế máy lái điện khí
Tối ưu hóa các thông số thiết kế máy lái điện khí
Tối ưu hóa các thông số thiết kế máy lái điện khí
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trên cơ sở khảo sát các thông số thiết kế máy lái điện - khí tên lửa đối hải dưới
âm (chiều dài thanh nam châm vĩnh cửu lm; cường độ từ trường của nam châm vĩnh
cửu Hm; khe hở công tác của nam châm điện δkk; thiết diện ngang đầu thanh từ cảm
So; bán kính quay thanh từ cảm Ltc; đường kính dây của nam châm điện dcd; số
vòng cuộn dây của nam châm điện ncd; đường kính lỗ vòi phun dv; thiết diện hiệu
dụng piston Sp) thông qua việc tích phân số mô hình toán động lực học đã xây
dựng, ta xác định được miền thay đổi hợp lý của các thông số thiết kế đó cũng như
các giá trị gưỡng khống chế của các chỉ tiêu chất lượng đánh giá hoạt động và hiệu
quả sử dụng máy lái điện - khí (thời gian đáp ứng tín hiệu điều khiển tp; sai số bám
vị trí của trục piston ε; độ quá chỉnh δ; công suất điện tiêu thụ tín hiệu điều khiển
Nđk; công suất tiêu thụ nguồn khí động lực Nđl; hệ số hiệu quả sử dụng Khq).
Yêu cầu của bài toán thiết kế tối ưu động lực học máy lái đặt ra là cần phải tìm
một tập hợp các thông số thiết kế trong miền xác định của chúng để thỏa mãn tốt
nhất một chỉ tiêu chất lượng nào đó nhưng các chỉ tiêu chất lượng còn lại phải nằm
trong giới hạn cho phép (tối ưu đơn chỉ tiêu) hoặc thỏa mãn tốt nhất đồng thời các
chỉ tiêu chất lượng có tính đến các trọng số ưu tiên khác nhau của mỗi chỉ tiêu (tối
ưu đa chỉ tiêu).
Trên cơ sở nghiên cứu các phương pháp tối ưu tham số khác nhau [2-6], bài báo
lựa chọn phương pháp tối ưu Monte - Carlo. Đây là phương pháp tối ưu tham số
dựa trên cơ sở tìm ngẫu nhiên giá trị các thông số cần thiết kế trong miền tồn tại
của chúng thông qua một bộ thông số ngẫu nhiên phân bố đều. Ưu điểm của
phương pháp này là tối ưu được đồng thời nhiều thông số (tối đa 30 thông số), tối
ưu được đa chỉ tiêu và thuận lợi trong lập trình tính toán. Nhược điểm của phương
pháp là khối lượng tính toán lớn.
2. XÂY DỰNG BÀI TOÁN TỐI ƯU CÁC THÔNG SỐ THIẾT KẾ
MÁY LÁI ĐIỆN - KHÍ THEO PHƯƠNG PHÁP MONTE - CARLO
2.1. Phát biểu bài toán
Xác định tập mô hình thiết kế tối ưu x op x1op , x2op ,..., xnop cho phép cực trị hóa
hàm mục tiêu [2]:
132 T. X. Long, Tr. H. Anh, H. X. Vĩnh, “Tối ưu hóa… phương pháp Monte-Carlo.”
Nghiên cứu khoa học công nghệ
trong đó: D - vùng tồn tại các thông số thiết kế; xi* , xi** - giới hạn dưới và giới hạn
trên của thông số thiết kế thứ i; r - số lượng các thông số thiết kế cần khảo sát;
f* (x) , f** (x) - giới hạn dưới và giới hạn trên của hàm chỉ tiêu chất lượng thứ ;
k - số lượng các hàm chỉ tiêu chất lượng đặt ra.
2.2. Nội dung phương pháp
Dưới đây, bài báo trình bày các bước tiến hành xác định tập các mô hình thiết kế
tối ưu máy lái theo từng chỉ tiêu chất lượng và theo đa chỉ tiêu chất lượng tổng hợp
có tính đến trọng số ưu tiên của từng chỉ tiêu chất lượng cụ thể theo phương pháp
Monte – Carlo [2, 4].
* Bước 1: Xác định vùng tồn tại các mô hình thiết kế D:
a) Xác định các giá trị giới hạn trên và giới hạn dưới của các thông số thiết kế
xi , xi** . Từ kết quả bài toán khảo sát phân tích động lực học máy lái, ta có [1]:
*
Tạp chí Nghiên cứu KH&CN quân sự, Số Đặc san Tên lửa, 09 - 2016 133
Cơ học & Điều khiển thiết bị bay
ở đây: min f x 0 - giá trị nhỏ nhất của chỉ tiêu chất lượng fν trong số chỉ tiêu chất
N
lượng N đã tính toán. Rõ ràng, giá trị nhỏ nhất của chỉ tiêu đánh giá j là min 1 .
Đối với máy lái điện - khí tên lửa đối hải dưới âm, ta có:
j
f1 j xi , j t pj xi , j j
f2j xi , j j xi , j
1 , 2 ,
min f1 x min t p x min f2 x min x
N N N N
3j
f 4
j
x
i, j
N j
ñk x
i, j
, j
f5j xi , j
N ñlj xi , j
,
4
min f4 x min N ñk x min f5 x min N ñl x
N N N N
134 T. X. Long, Tr. H. Anh, H. X. Vĩnh, “Tối ưu hóa… phương pháp Monte-Carlo.”
Nghiên cứu khoa học công nghệ
j
f 6j x i , j K hqj xi , j
5 .
min f6 x min K hq x
N N
j
Chỉ tiêu đánh giá tổng hợp Λ được sử dụng để đánh giá toàn diện N mô hình
theo đa chỉ tiêu chất lượng đặt ra.
k
.j , 1 j N
j
(5)
1
ở đây: ρν - trọng số ưu tiên của chỉ tiêu chất lượng thứ ν. Giá trị ρν được cho trước
theo yêu cầu về mức độ ưu tiên quan trọng khác nhau của từng chỉ tiêu chất lượng
đặt ra phụ thuộc vào từng bài toán tối ưu đa chỉ tiêu cụ thể.
Bảng số với các mô hình thiết kế được sắp xếp theo thứ tự tăng dần của chỉ tiêu
đánh giá tổng hợp Λj gọi là bảng đánh giá đa chỉ tiêu. Mô hình tối ưu xop đa chỉ
tiêu trong số N các mô hình được xác định theo công thức sau:
x op min j (6)
1 j N
Trên đây trình bày tóm tắt các bước giải bài toán tổng hợp thiết kế tối ưu theo từng
chỉ tiêu chất lượng và bài toán tổng hợp thiết kế tối ưu đa chỉ tiêu chất lượng tổng hợp
máy lái điện - khí tên lửa đối hải dưới âm.
Chương trình giải bài toán tổng hợp thiết kế tối ưu được lập trình bằng ngôn ngữ
Visual Basic và các kết tính toán được xử lý bằng phần mềm Excel.
Dưới đây là kết quả các bước thực hiện của các bài toán nêu trên.
3. KẾT QUẢ TÍNH TOÁN VÀ ĐÁNH GIÁ
3.1. Các bảng số đánh giá từng chỉ tiêu chất lượng j và bảng số đánh giá
tổng hợp đa chỉ tiêu chất lượng Λj
Đối với từng bộ tọa độ điểm ngẫu nhiên, ta chọn được từng bộ tọa độ các thông
số thiết kế X , trong vùng tồn tại D (bước 1) để tiến hành tích phân số mô hình
toán động lực máy lái, trên cơ sở đó sẽ xác định được từng giá trị của các chỉ tiêu
chất lượng (bước 2) với độ chính xác xác định mô hình thiết kế tối ưu được chọn
Δ = 0,005 và độ tin cậy P = 0,99 thì số phương án tính toán là N = 919 [2]. Trong
số N mô hình động lực học máy lái được thử nghiệm ta chọn ra N* (N* = 195) mô
hình đồng thời thỏa mãn các điều kiện khống chế chất lượng đặt ra. Đối với N* mô
hình được chọn tiến hành lập các bảng số để đánh giá j và Λj trong đó từng chỉ
tiêu chất lượng λν(x) có giá trị tốt nhất được xắp sếp theo thứ tự tăng dần.
Trong bảng số j (bảng 1) đưa ra 5 mô hình tốt nhất trong số N* mô hình theo
từng chỉ tiêu chất lượng, trên tử số là số hiệu mô hình, ở mẫu số là giá trị chỉ tiêu
chất lượng λν của mô hình đó. Bảng số đánh giá tổng hợp đa chỉ tiêu chất lượng Λj
(bảng 2) của 10 mô hình tốt nhất được xếp theo thứ tự tăng dần với hai phương án
điển hình: phương án các chỉ tiêu chất lượng có mức độ ưu tiên quan trọng ngang
nhau ρν = 1 và phương án các chỉ tiêu chất lượng có mức độ ưu tiên quan trọng
khác nhau: ρ1 = 6; ρ2 = 2; ρ3 = 4; ρ4 = 2; ρ5 = 1.
Tạp chí Nghiên cứu KH&CN quân sự, Số Đặc san Tên lửa, 09 - 2016 135
Cơ học & Điều khiển thiết bị bay
Bảng 1. Bảng số đánh giá từng chỉ tiêu chất lượng j , 1, 2,3, 4,5 .
j j j j j
TT
1j 2j 3j 4j 5j
0 0 0 0 0
1
1.335 1.905 1.281 1.304 1.891
792 218 134 382 63
2
1.000 1.000 1.000 1.000 1.000
22 584 692 275 166
3
1.010 1.048 1.056 1.000 1.011
861 835 733 56 623
4
1.016 1.095 1.062 1.002 1.032
215 9 814 118 688
5
1.017 1.095 1.073 1.016 1.046
699 768 355 586 22
6
1.018 1.143 1.096 1.018 1.074
Bảng 2. Bảng số đánh giá tổng hợp đa chỉ tiêu chất lượng j
(với 1 2 3 4 5 1 ).
TT j 1j 2j 4j 5j 6j j
1 0 1.335 1.905 1.281 1.304 1.891 6.906
2 529 1.060 1.095 1.188 1.249 1.165 5.758
3 218 1.078 1.000 1.140 1.235 1.373 5.827
4 692 1.064 1.238 1.056 1.231 1.268 5.857
5 584 1.254 1.048 1.180 1.266 1.331 6.078
6 152 1.089 1.190 1.404 1.215 1.261 6.159
Bảng 3. Bảng số đánh giá tổng hợp đa chỉ tiêu chất lượng j
(với 1 6; 2 2; 3 4; 4 2; 5 1 ).
TT j 1j 2j 4j 5j 6j j
1 0 1.335 1.095 1.281 1.304 1.891 6.061
2 692 1.064 1.238 1.056 1.231 1.268 5.028
3 218 1.078 1.000 1.140 1.235 1.373 5.052
4 529 1.060 1.095 1.388 1.249 1.165 5.102
5 584 1.254 1.048 1.180 1.266 1.331 5.274
6 152 1.089 1.190 1.404 1.215 1.261 5.278
136 T. X. Long, Tr. H. Anh, H. X. Vĩnh, “Tối ưu hóa… phương pháp Monte-Carlo.”
Nghiên cứu khoa học công nghệ
Tạp chí Nghiên cứu KH&CN quân sự, Số Đặc san Tên lửa, 09 - 2016 137
Cơ học & Điều khiển thiết bị bay
Bảng 5. Giá trị các chỉ tiêu chất lượng của các mô hình thiết kế tối ưu máy lái.
Giá trị chỉ tiêu
chất
tp ε Nđk Nđl Khq
lượng
[s] [%] [W] [W] [m2/W]
Mô hình
thiết kế
j 0 0.142 2.0 0.228 648 5.4×10-5
j 792 0.105 1.47 0.233 640 3.8×10-5
j 218 0.113 0.21 0.203 614 3.9×10-5
j 134 0.139 0.70 0.178 633 4.9×10-5
j 382 0.141 1.33 0.242 497 5.2×10-5
j 63 0.144 1.06 0.317 643 2.8×10-5
j 529 0.111 0.30 0.211 621 3.3×10-5
j 692 0.112 0.35 0.188 612 3.6×10-5
3.3. Đánh giá
Phân tích so sánh các thông số thiết kế và các chỉ tiêu chất lượng của máy lái
nguyên mẫu với các mô hình thiết kế tối ưu trên các bảng 4 và 5 ta rút ra một số
nhận xét sau:
Trong số các mô hình thiết kế tối ưu nhận được, mô hình thiết kế tối ưu theo chỉ
tiêu chất lượng công suất tín hiệu điều khiển đầu vào Nđk (mô hình j 134 ) có
giá trị thông số thiết kế và các chỉ tiêu chất lượng gần nhất so với các thông số
tương ứng của mô hình mô hình thiết kế máy lái nguyên mẫu và mô hình thiết kế
tối ưu theo chỉ tiêu chất lượng hệ số hiệu quả sử dụng bộ truyền động máy lái Khq
(mô hình j 63 ) có các thông số và các chỉ tiêu chất lượng khác xa nhất so với
các thông số tương ứng của mô hình mô hình thiết kế máy lái nguyên mẫu. Như
vậy, mô hình thiết kế máy lái nguyên mẫu nằm ở ngưỡng trên trong vùng tối ưu
theo chỉ tiêu chất lượng công suất tín hiệu điều khiển Nđk.
So với các chỉ tiêu chất lượng của mô hình thiết kế máy lái nguyên mẫu: t *p , * ,
* *
N ñk , N ñl* , K hq , ta thấy:
- Mô hình thiết kế tối ưu theo chỉ tiêu chất lượng thời gian quá độ chấp hành tín
hiệu điều khiển tp (mô hình j 792 ) có giá trị t p min x op 0,105s , giảm khoảng
1,35 lần so với giá trị t*p .
- Mô hình thiết kế tối ưu theo chỉ tiêu chất lượng sai số kèm bám vị trí trục
piston (mô hình j 218 ) có giá trị min x op 0, 21% , giảm khoảng 9,5 lần
so với giá trị * .
138 T. X. Long, Tr. H. Anh, H. X. Vĩnh, “Tối ưu hóa… phương pháp Monte-Carlo.”
Nghiên cứu khoa học công nghệ
- Mô hình thiết kế tối ưu theo chỉ tiêu chất lượng công suất tín hiệu điều khiển
đầu vào Nđk (mô hình j 134 ) có giá trị N ñk min x op 0,178W , giảm khoảng
*
1,3 lần so với giá trị N ñk .
+ Mô hình thiết kế tối ưu theo chỉ tiêu chất lượng công suất động lực tiêu thụ
nguồn khí nén để truyền động mang tải Nđl (mô hình j 382 ) có giá trị
N ñl min x op 497W , giảm khoảng 1,3 lần so với giá trị N ñl* .
- Mô hình thiết kế tối ưu theo chỉ tiêu chất lượng hệ số hiệu quả sử dụng bộ
truyền động Khq (mô hình j 63 ) có giá trị K hq min x op 2,8.105 m 2 /W , giảm
*
khoảng 1,93 lần so với giá trị K hq . Đây là mô hình thiết kế có kích thước bộ truyền
động (tương đương đường kính piston) nhỏ nhất mà vẫn đảm bảo yêu cầu các chỉ
tiêu chất lượng khác nằm trong giới hạn cho phép;
- Mô hình thiết kế tối ưu đa chỉ tiêu chất lượng với các trọng số ưu tiên như
nhau 1 2 3 4 5 1 và các trọng số ưu tiên khác nhau
1 6; 2 2; 3 4; 4 2; 5 1 (mô hình j 529 và j 692 ) đều có chỉ
tiêu chất lượng tốt hơn so với các chỉ tiêu chất lượng tương ứng của máy lái
nguyên mẫu.
Phụ thuộc vào yêu cầu của bài toán thiết kế tổng thể quả đạn tên lửa đối hải
của Tổng công trình sư đưa ra, kỹ sư thiết kế máy lái có thể đưa ra lựa chọn
phương án thiết kế tối ưu theo từng đơn chỉ tiêu chất lượng cụ thể hoặc theo đa
chỉ tiêu chất lượng tổng hợp với các hệ số trọng lượng ưu tiên khác nhau của
từng chỉ tiêu chất lượng.
4. KẾT LUẬN
Trên cơ sở phương pháp tối ưu Monte-Carlo tìm tối ưu toàn cục, bài báo đã áp
dụng để tìm mô hình thiết kế (bộ thông số thiết kế) tối ưu cho máy lái điện - khí
tên lửa đối hải dưới âm theo hàm đơn chỉ tiêu hoặc hàm đa chỉ tiêu tùy thuộc vào
yêu cầu chiến - kỹ thuật cụ thể. Bên cạnh đó, bài báo cũng so sánh đánh giá các mô
hình thiết kế tối ưu nhận được với mô hình thiết kế của máy lái nguyên mẫu.
Các kết quả thu được về các mô hình thiết kế tối ưu máy lái là tài liệu tham
khảo khoa học trong tính toán, thiết kế mới mẫu máy lái điện - khí.
Tạp chí Nghiên cứu KH&CN quân sự, Số Đặc san Tên lửa, 09 - 2016 139
Cơ học & Điều khiển thiết bị bay
ABSTRACT
Based on the analysis of optimal design methods, the paper selects the
Monte - Carlo random search method to synthesize optimal design parameters
of the electro-pneumatic actuator of subsonic anti-ship missiles. This
optimization method belongs to the group of nonlinear and multi-objective
programming problems. Thanks to this method the design parameters of the
electro-pneumatic actuator will be optimally selected in a convenient and
effective way with single objective or multiple objective functions.
Keywords: Electro - pneumatic automatic transmission, Missile electro - pneumatic actuator, Parameters
optimization.
140 T. X. Long, Tr. H. Anh, H. X. Vĩnh, “Tối ưu hóa… phương pháp Monte-Carlo.”