Jan Kochanowski był osobą wybitnie wykształconą.

Uczył się
na Akademii Krakowskiej (Wydział Sztuk Wyzwolonych),
w Królewcu (literatura) i Padwie (języki klasyczne – greka, łacina,
hebrajski). Potrafił więc czytać Biblię w języku oryginalnym, hebrajskim
oraz w tłumaczeniach – Septuagincie (z aramejskiego na grecki,
przełom III i II wieku przed naszą erą; nazwa pochodzi od liczby 70)
oraz Wulgacie (tłumaczenie na łacinę z IV wieku, autorstwo przypisuje
się św. Hieronimowi).

Najprawdopodobniej pisząc „Psałterz Dawidów,” korzystał głównie z

Septuaginty, z Wulgaty zaczerpnął jedynie incypt (tu: podtytuł),
zgodnie z renesansową zasadą ad fontes (u źródeł). Idea tłumaczenia
prawdopodobnie narodziła się u niego w okresie służby dworskiej,
inaczej nazywany łacińsko-polskim. Kochanowski początkowo pisał
tylko po łacinie, jednak jego podejście zmieniło spotkanie z
Piotrem Ronsardem, który był ogromnym zwolennikiem pisania w
językach ojczystych („Zbrodnią jest pomiatać językiem ojczystym,
a odgrzebywać Bóg wie jakie popioły”).

Tworzenie „Psałterza” czarnoleski humanista uważał za swoje

największe osiągnięcie poetyckie, o czym świadczy m.in. wiersz
dedykacyjny dla biskupa Piotra Myszkowskiego, listy do króla
Zygmunta Augusta, jak i przyjaciela, Stanisława
Fogelwedera. Tłumaczenie można uznać bardziej za literacką
parafrazę niż dosłowne odniesienie. Kochanowski odniósł się w
utworach do polskiej obyczajowości, by ułatwić zrozumienie psalmów
odbiorcom. Zastosował wersy zamiast wersetów, które są używane
w przekładach biblijnych i oryginalnym zapisie. Można zaryzykować
stwierdzenie, iż był to eksperyment poetycki, sprawdzenie, czy
czytelnicy i środowisko zaakceptuje wyjście poza ramy ortodoksji
biblijnej.

Poeta z Czarnolasu stworzył odpowiedni podniosły charakter w swoim

przekładzie. Adresatem utworu, jak we wszystkich psalmach, jest
Bóg. Jest to pieśń religijna, często wykonywana przy
akompaniamencie muzycznym. Psalm 13 składa się z czterech strof,
każda ma po cztery wersy. Jest regularny, wszystkie rymy są parzyste,
żeńskie i dokładne. Meliczność psalmu budują anafory („Dokąd”,
„Dosyciem”) i równa liczba sylab w wersach. Dla utrzymania
harmonijnej formy i regularności, autor zastosował
liczne przerzutnie (trzeci wers pierwszej strofy, czwarta strofa).

odobnie jak w innych psalmach z „Psałterza Dawidowego”, utwór

rozpoczyna apostrofa do Boga („Ojcze dobrotliwy”). Tekst obfituje
w epitety („człowiek zazdrościwy”, „nieogarnionym światłem”, „snem
nieprzebudzonym”), które ukazują w większości potęgę Bożą i małość
człowieka. Stanowią również artystyczną wartość psalmu. Kochanowski
zastosował również liczne pytania retoryczne oraz peryfrazę („abych
nie zasnął snem nieprzebudzonym”, jako peryfraza śmierci).

Podmiotem lirycznym w psalmie jest osoba wierząca, gotowa

zawierzyć się Bogu, jednak czuje się przez niego pozostawiona. Chce,
aby znów zesłał na niego łaski i wsparł w problemach.

Utwór ma charakter błagalny, podniosły nastrój, ale jest również

przesiąknięty żalem i smutkiem. Podmiot liryczny błaga Boga o
wsparcie w trudnych chwilach, deklarując najszczerszą i czystą wiarę.

Osoba mówiąca czuje się pozostawiona sama sobie i opuszczona. Pyta

Boga, czemu jest głuchy na jego modlitwy i prośby („Dosyciem znał
dotychmiast uszy Twe zamnkione/ Dosyciem znał i znabyt oczy
odwrócone”). Opowiada Stwórcy o swoim cierpieniu, bólu, który go
dotyka. Mówiąc o swoich zmartwieniach, zadaje pytania, ile będą
trwały i kiedy Bóg znów się nad nim pochyli. Wszystkie te trudy i
pytania mają figurę pytań retorycznych – podmiot liryczny nie
oczekuje odpowiedzi, jednak zadaje je i zostawia z nim odbiorcę. Nie
mówi tego wprost, by Go nie urazić, jednak czuje, dlaczego zapomniał
o swoim wiernym dziecku. Brak wsparcia ze strony Stwórcy sprawia, że
problemy go przerastają. Uważa, że przyszedł czas, aby przyszedł mu z
pomocą.
Druga i trzecia strofa to głównie prośby podmiotu lirycznego.
Błaga Wszechmogącego, aby wysłuchał go i pomógł mu w cierpieniu,
którego doświadcza („Chciej na mię kiedy wejźrzeć, chciej uprzejme
moje? Prośby, o wieczny Panie, przyjąć w uszy Twoje!”). Przyjmuje
charakter modlitwy. Tłumaczy mu swoją trudną sytuację i oczekuje
wsparcia. Stara się jednak nie urazić Boga zuchwałymi prośbami,
dlatego w trzeciej strofie buduje je z pomocą licznych epitetów
wychwalających Stwórcę. Prosi o oświetlenie drogi życia, wsparcie w
nieprzyjemnościach, jakich doświadcza od nieprzyjaciół („Niechaj tej ze
mnie nie ma nieprzyjaciel chluby/ Aby miał rzec »Jam go zstarł i
przywiódł do zguby«”).

Ostatnia strofa zawiera zapewnienie, że jeśli Bóg da mu te łaski, o

które prosi, będzie mu wierny i będzie go wysławiał wśród
wszelkiego stworzenia. Zawierza swoje życie boskiej mocy i zapewnia
o pełnym zaufaniu, jakie ma do Ojca.

Psalm 13 opowiada o historii człowieka doświadczonego przez życie,

którego doświadczyli nieprzyjaciele. Czuje się samotny, dlatego zwraca
się do Stwórcy, bo wierzy, że jako jedyny może naprawić jego los.

 PSALM 47

Psalm 47 Jana Kochanowskiego to jeden z tłumaczonych przez niego

utworów. Jego przekład „Księgi Psalmów” jest jednym z
najpiękniejszych zabytków języka polskiego. Jest to pieśń pochwalna, z
charakterystyczną dla poety bogatą w odniesienia biblijne i środki
stylistyczne warstwą liryczną i klasycystyczną, regularną budową.

Jan Kochanowski był wybitną jednostką. To prawdziwy człowiek

renesansu – świetnie wykształcony, genialny artysta. Znał świetnie
łacinę, jego pierwsze utwory powstawały właśnie w tym języku. Wiele
miesięcy zajęło mu przetłumaczenie „Psałterza Dawidowego”, które
poprzedził wielomiesięcznymi studiami biblistycznymi i teologicznymi,
o czym wiadomo ze względu na listy, które pisał do ówczesnego
władcy, Zygmunta Augusta (poeta był doradcą królewskim). Uznawał
go za projekt swojego życia.

W Polsce wcześniej pojawiały się translacje psalmów, najstarsze

pochodzą z XV wieku – „Psałterz floriański”, prawdopodobnie
utworzony dla królowej Jadwigi, „Psałterz puławski” i „Psałterz
krakowski”. W renesansie niektóre psalmy przetłumaczył Mikołaj Rej,
jednak jego tłumaczenie nie stało się tak popularne, jak
Kochanowskiego. Wtedy pierwszy raz stworzono też dedykowaną
muzykę, skomponowaną przez Mikołaja Gomółkę – „Melodia na
psałterz polski”. Ostateczne wydanie zbioru miało miejsce w Krakowie,
w drukarni Łazarzowej w 1579 roku.

Psalm jako gatunek

Psalmy to pieśni biblijnego króla Dawida, który opisywał w nich swoje

przeżycia i stosunek wobec Boga. Są to pieśni liryczne, podobne do
hymnu. Były pisane przez autora natchnionego. Zawierają refleksje,
dziękczynienia, pouczenia, lamentacje. Dzielą się one na błagalne
(prośby) dziękczynne i pochwalne. Inny umowny podział dzieli je na
królewskie, prorockie, dydaktyczne, lamentacyjne i
pochwalne. Omawiany „Psalm 47” należy do pieśni pochwalnych
dla Stwórcy. Zwyczajowo psalmy przypisuje się królowi Izraela
Dawidowi, dziś wiadomo jednak, iż nie napisał wszystkich 150 pieśni
zawartych w starym testamencie. Prawdopodobnie powstawały one
przez kilkuset lat.

analiza utworu
Pieśń składa się z pięciu czterowersowych strof o regularnej budowie.
Wszystkie rymy są parzyste. Utwór, jak wszystkie psalmy należy do
liryki bezpośredniej. Środki stylistyczne, które zastosował autor,
mają na celu podkreślić chwałę bożą. Rozpoczyna
go apostrofa skierowana do wszystkich ludzi, by wysławiali Boga.
Występuje mnóstwo epitetów, które ukazują radość podmiotu
lirycznego. Ich funkcją w głównej mierze jest wysławianie Boga („Bogu
wiecznemu”, „cześć niezmierzona” „król wszego świata”). Środki
językowe, takie jak przenośnie dodatkowo podkreślają bezmiar
boskiej mocy. Ma podniosły charakter, bardzo radosny.

Podmiotem lirycznym jest osoba wierząca, która wychwala Boga za

wszystkie dary i dobro, jakie od niego otrzymał. Jest wdzięczny
Stwórcy za jego działanie i moc. Jest przepełniony radością i zachęca
innych ludzi do tego, by również dziękowali Bogu tańcem i śpiewem.

interpretacja
Jak często w psalmach dziękczynnych i pochwalnych, podmiot
namawia do dziękowaniu Bogu śpiewem i tańcem („Kleszczmy
rękoma wszyscy zgodliwie/ Wszyscy śpiewajmy Panu chętliwie”). Taki
sposób oddawania czci wywodzi się z kultury opisanej w Starym
Testamencie, gdzie bóstwa były otaczane czcią właśnie w ten sposób.
Żydzi również z niego korzystali, by pokłonić się przed swoim Panem.

Pierwsza strofa nawołuje do dziękowania Bogu i opisuje go –

jest wszechmocny, panuje nad wszelkim stworzeniem, ale jest
również groźny. Taki wizerunek Boga dopełnia się w całym Starym
Testamencie, gdzie za nieposłuszeństwo Bóg zsyła na ludzi kary
(Potop, Plagi zesłane na Egipt i zatopienie w czasie przejścia przez
Morze Czerwone z Księgi Rodzaju, potraktowanie Sodomy i
Gomory, zapowiedź zniszczenia Niniwy, jeśli się nie nawróci –
Księga Jonasza).

Druga strofa opisuje boską pomoc, jaką otrzymywali Żydzi w czasie

odnajdywania swojej ziemi obiecanej. Podmiot liryczny nawiązuje do
otrzymanych przez Boga „Włości Jakubowych”, czyli terenu, gdzie
osiadły po wyprowadzeniu z Egiptu plemiona izraelskie. Przywołany
Jakub był patriarchą, miał 12 synów, którzy zapoczątkowali późniejsze
pokolenia. Od ich imion wzięły się również późniejsze nazwy
geografii biblijnej (np. ziemie Judy, Symeona). To nawiązanie
pokazuje, iż Kochanowski naprawdę dokładnie przestudiował biblię
przed przygotowaniem translacji.

W trzeciej i czwartej strofie widać dziękczynienie podmiotu

lirycznego. Opisana jest radość wierzących, którzy są objęci boską
opieką. Znów nawołuje do śpiewu i głośnego chwalenia Boga.
Podkreślona zostaje wieczna wszechwładza, co jest bardzo wyjątkową
cechą Boga. Wszelka władza w ludzkim rozumieniu prędzej czy później
przemija, tak samo, jak człowiek. Bóg jest jednak na to niewrażliwy,
jego potęga i życie jest nieśmiertelne.

W ostatniej strofie osoba mówiąca w wierszu zauważa, że Bóg jest

uznawany również przez władze ziemskiego świata („Mocarze
ziemscy k’Niemu przystali/ Królowie królem swym go wyznali”). XVI
wieczna Europa była zdominowana przez państwa religijne, mimo
reformacji, chrześcijaństwo miało bardzo wielu wyznawców, a
królowie przyjmowali władzę najczęściej z rąk biskupów lub za
pozwoleniem papieskim.

Psalm mówi o mocy boskiej. Ma charakter dziękczynno-pochwalny.

Podmiot liryczny nawołuje do oddania się Bogu i chwalenia go.