Professional Documents
Culture Documents
Abraham Maslow - W Stronę Psychologii Istnienia
Abraham Maslow - W Stronę Psychologii Istnienia
Abraham Maslow - W Stronę Psychologii Istnienia
tir
r
M f i5 fi
Część I
SZERSZE POLE DZIAŁANIA
DLA PSYCHOLOGII
1. WSTĘP: PSYCHOLOGIA ZDROWIA
Nowa koncepcja choroby i zdrowia człowieka ukazuje
się na horyzoncie, psychologia, która jest moim zdaniem
tak pasjonująca i pełna nadzwyczajnych możliwości, że
nie mogę się oprzeć pokusie i przedstawiam ją publicz-
nie, nie czekając na weryfikację i potwierdzenie, a więc
zanim jeszcze będzie można ją uznać za prawdziwie na-
ukową.
Główne przesłanki tej koncepcji są następujące:
1. Każdy z nas ma swą zasadniczą, biologicznie uwa-
runkowaną wewnętrzną naturę, która w pewnym stop-
niu jest „naturalna", wrodzona, dana i w pewnym ogra-
niczonym sensie stała, a przynajmniej nie zmieniająca
się.
2. Wewnętrzna natura każdego człowieka jest częścio-
wo tylko jemu właściwa, częściowo zaś należy do całego
gatunku.
3. Jest możliwe naukowe zbadanie tej wewnętrznej
natury i wykrycie, jaka ona jest (wykrycie, a nie
wymyślenie).
4. Ta wewnętrzna natura, na ile ją dotychczas pozna-
liśmy, nie zdaje się być w swej istocie czy przede wszyst-
kim, czy też z konieczności zła. Główne potrzeby ludzkie
(życia, bezpieczeństwa i pewności, poczucia więzi i uczu-
cia, szacunku i własnej godności, samorealizacji), podsta-
wowe ludzkie uczucia i zdolności są na pozór albo ne-
utralne, przed-moralne, albo zdecydowanie „dobre".
Skłonności .niszczycielskie, sadyzm, okrucieństwo, złośli-
kdalej, nie zdają się być wrodzone, lecz raczej
11
Część II
WZROST I MOTYWACJA
3. MOTYWACJA BRAKU I MOTYWACJA WZROSTU
Pojęcie „potrzeby podstawowej" można określić for-
mułując pytania, na które ono stanowi odpowiedź, i dzia-
łania, jakie to pojęcie ujawniły (97). Moje wyjściowe py-
tanie dotyczyło genezy psychopatologii i brzmiało: „Co
wywołuje nerwicę u ludzi,?" Odpowiedzią na nie (będącą
modyfikacją i, mam nadzieję, ulepszeniem metody anali-
tycznej) było, krótko mówiąc, iż newroza w swej istocie
i swym zalążku jest chorobą wywołaną brakiem; że po-
wstaje z powodu pozbawienia pewnych zaspokojeń, które
nazwałem potrzebami takiego samego rodzaju, jak woda,
.aminokwasy i wapno, których brak wywołuje chorobę.
Na większość newroz składają się, oprócz innych złożo-
nych czynników determinujących, niespełnione pragnie-
nia bezpieczeństwa, przynależności i tożsamości, bliskich
/związków miłości, szacunku i uznania. Zbierałem swoje
„dane" w ciągu dwunastu lat pracy badawczej i psycho-
terapeutycznej i dwudziestu lat badań nad osobowością.
Jedno niewątpliwe badanie kontrolne (dokonane w tym
samym czasie i w trakcie tej samej operacji) dotyczyło
skutków terapii zastępczej; wykazało ono, z wieloma za-
strzeżeniami, że z chwilą usunięcia takich braków, scho-
rzenia miały tendencję do ustępowania.
Wnioski te są obecnie podzielane przez większość kli-
nicystów, terapeutów i psychologów dziecka (wielu z nich
stosuje inną nomenklaturę); coraz bardziej umożliwiają
one naturalny, łatwy i spontaniczny sposób określenia
potrzeby przez uogólnienie rzeczywistych danych do-
świadczalnych (a nie przez arbitralne i przedwczesne
pry-
:*-;.
narzueeniei&
czeństwa, przynależności, miłości, szacunku i godności
własnej, tak że motywację dla nich stanowi przede
wszystkim dążenia do samoaktualizacji (określonej jako
ciągła aktualizacja możliwości, zdolności i talentów, ja-
ko wypełnienie misji albo wezwania, losu, przeznaczenia
czy powołania, jako pełniejsze rozpoznanie i akceptacja
własnej wewnętrznej natury, jako ustawiczne dążenie ku
jedności, integracji czy harmonii wewnętrznej).
Od tej ogólnikowej definicji lepsza jest definicja opi-
sowa i funkcjonalna, którą podałem we wspomnianej już
książce (97). Definiuję tam ludzi zdrowych opisując ich
cechy zaobserwowane klinicznie; ............
Tymi cechami są:
1. Wyższa percepcja rzeczywistości.
2. Większa akceptacja siebie, innych i natury. K
3. Większa spontaniczność. ".;;
4. Większa koncentracja nad problemami. r
5. Większy stopień oderwania się i pragnienie
watności.
6. Większa niezależność i opór przed
wzorca kultury.
7. Większa świeżość oceny i bogactwo reakcji
ciowej.
'.',
8. Większa częstotliwość doświadczeń szczytowych. "",
D. Większy stopień utożsamienia się z rodzajem ludz-
kim.
10. Zmienirne (klinicyści powiedzieliby „ulepszone")
stosunki interpersonalne.
11. Bardziej demokratyczny charakter. |
12. Znacznie zwiększona zdolność twórcza.
13. Pewne zmiany w systemie wartości.
W książce tej opisuję ponadto ograniczenia definicji
wynikające z nieuniknionych błędów w wyborze i z trud-
ności w zbieraniu danych. Jednym z większych manka-
mentów dotychczas przedstawionej koncepcji jest zbyt
statyczny charakter. Samoaktualizacja, ponieważ bada-
łem ją głównie u ludzi starszych, łatwo sprawia wrażenie
ostatecznego czy końcowego stanu rzeczy, a więc raczej
odległego celu, niż dynamicznego procesu, aktywnego w
ciągu całego życia, raczej Bytu niż Stawania się.
Jeśli określimy wzrost jako ciąg różnych procesów pro-
wadzących jednostkę do ostatecznej samoaktualizacji, to
V
31
: *'
organizmowi, na przykład występuje zarówno u niemo-
wlęcia, jak u osoby dorosłej, u zwierzęcia, jak i u czło-
wieka.
Możliwość, jaka się tu otwiera przed teoretykiem, jest
bardzo nęcąca. Może te wszystkie zawiłe koncepcje Jaźni,
Wzrostu, Samorealizacji i Zdrowia Psychicznego, na-
leżą do tego samego systemu wyjaśnienia z eksperymen-
tami dotyczącymi apetytu u zwierząt, obserwacjami wol-
nego wyboru przy karmieniu niemowląt i wyboru zajęć
oraz z licznymi badaniami nad homeostazą (27).
Oczywiście takie określenie „wzrostu-przez-radość"
prowadzi do koniecznego postulatu, że to, co smakuje,
jest również w sensie wzrostu „lepsze" dla nas. Opiera-
my się na wierze, iż jeśli wolny wybór jest rzeczy-
wiście wolny i jeśli wybierający nie jest ani zbyt
chory, ani zbyt przestraszony, by dokonać wyboru, to
częściej dokonuje mądrego wyboru w kierunku zdrowia
i wzrostu.
Postulat ten jest już poparty wielu doświadczeniami,
ale głównie na zwierzętach, trzeba więc przeprowadzić
więcej szczegółowych badań dotyczących wolnego wybo-
ru u ludzi. Musimy znacznie więcej wiedzieć o przyczy-
nach konstytucjonalnych i psychodynamicznych złego
i bezsensownego wyboru.
Jest jeszcze inny powód, dla którego mojej systema-
tycznej naturze odpowiada ta koncepcja wzrostu-przez-
-radość. Można ją bowiem ściśle powiązać z teorią dyna-
miczną, ze wszystkimi teoriami dynamicznymi
Freuda, Adlera, Junga, Schachtela, Horney, Frcmma,
Burrowa, Reicha i Ranka jak również z teoriami Ko-
gersa, Buhlera, Combsa, Angyala, Allporta, Goldsteina,
Murraya, Moustakasa, Perlsa, Bugentala, Assagioli, Fran-
kla, Jourarda, Maya, White'a i wielu, wielu innych.
Mam zastrzeżenia do klasycznych freudystów za skłon-
ność (w krańcowych przypadkach) do patologizowania
wszystkiego i za niedostrzeganie w wystarczająco jasny
sposób ludzkich możliwości ukierunkowanych na zdro-
wie, i za patrzenie na wszystko przez ciemne okulary.
Jednak i szkoła wzrostu (w jej krańcowym przypadku)
również ma słabe punkty, bowiem jej zwolennicy są
skłonni patrzeć przez zbyt różowe okulary i zazwyczaj
prześlizgują się przez problemy patologii, słabości, nie-
powodzenia wzrostu. Klasyczny freudyzm jest jak
54
Część III
WZROST I POZNANIE
6. POZNANIE BYTU
W DOŚWIADCZENIACH SZCZYTOWYCH
A
Wnioski w tym i następnym rozdziale to pierwsze przy-
bliżenia, impresjonistyczna, idealna „złożona fotografia",
czyli zestawienie osobistych wywiadów z około osiem-
dziesięciu osobami i pisemnych odpowiedzi 190 studen-
tów na następujące instrukcje:
Chciałbym, żebyś pomyślał o najwspanialszym doświad-
czeniu czy doświadczeniach twojego życia; najszczęśliw-
sze chwile, momenty ekstazy, zachwytu — może w
związku z zakochaniem czy słuchaniem muzyki lub na-
głym „urzeczeniem" książką czy obrazem albo w związku
z jakimś wielkim aktem twórczym. Najpierw je wymień.
Potem zaś spróbuj opowiedzieć, co czujesz w takich przej-
mujących momentach, co w tych doznaniach jest o d-
miennego od twoich odczuć w innych okolicznościach,
co stanowi o tym, że w takim momencie jesteś pod pew-
nymi względami inną osobą. [W zastosowaniu do innych
osób pytania dotyczyły raczej tego, pod jakimi względa-
mi świat wyglądał inaczej.]
Żadna z osób nie podała pełnego syndromu. Podsumo-
wałem więc wszystkie częściowe odpowiedzi, żeby otrzy-
fnać „doskonały" zbiorowy syndrom. Ponadto około pięć-
dziesięciu osób, po przeczytaniu moich uprzednio opubłi-
kowanych prac, z własnej inicjatywy napisało do mnie
listy, w których podali swe osobiste sprawozdania z do-
świadczeń szczytowych. Wreszcie zaznajomiłem się z
ogromną literaturą, dotyczącą mistycyzmu, religii, sztuki,
twórczości, miłości itd.
jest piękna, lub silna wiara żony, że jej mąż jest odważ-
ny, w pewnym stopniu tworzy to piękno i tę odwa-
gę. Jest to nie tyle percepcja czegoś, co już istnieje, ile
stworzenie czegoś przez wiarę. Może uznamy to za przy-
kład percepcji możliwości, ponieważ każda osoba mo-
że być piękna i odważna? Jeśli tak, to różni się to od
postrzegania realnej możliwości zostania wielkim skrzyp-
kiem, co n i e jest możliwością powszechną.
A jednak, pomijając nawet te wszystkie komplikacje,
nadal czają się wątpliwości u tych, którzy mają nadzieję
włączenia tych wszystkich zagadnień do dziedziny nauko-
wej. Dość często miłość do drugiej osoby wywołuje ilu-
zje, percepcję cech i możliwości, które nie istnieją, a więc
nie są naprawdę percypowane, lecz są tylko wytworem
umysłu obserwatora, czyli opierają się na systemie po-
trzeb, represji, wyrzeczeń, projekcji i racjonalizacji.
Wprawdzie miłość może być bardziej spostrzegawcza niż
nie-miłość, ale może też być bardziej ślepa. I nadal bę-
dzie nas dręczył problem, z którym z tych dwóch przy-
padków mamy do czynienia;? Jak dobierać takie przykła-
dy, w których percepcja rzeczywistego świata jest
ostrzejsza? Opisywałem już moje obserwacje na poziomie
osobowym, że jedną z odpowiedzi na to pytanie znajdu-
jemy w zmienności psychologicznego zdrowia osoby per-
cypującej w relacji miłości czy poza nią. Im lepsze zdro-
wie, tym ostrzejsza i bardziej przenikliwa percepcja świa-
ta, w takich samych uwarunkowaniach. Ponieważ wnio-
sek ten jest owocem potwierdzonej obserwacji, trzeba go
traktować tylko jako hipotezę wymagającą badań kontrol-
nych.
Ogólnie rzecz biorąc stajemy wobec podobnych proble-
mów przy wybuchach twórczości estetycznej oraz intelek-
tualnej, jak też w doświadczeniach intuicji. W obu przypad-
kach zewnętrzne uzasadnienie doświadczenia nie korelu-
je w sposób doskonały z fenomenologicznym samouzasad-
nieniem. Jest możliwe, iż wielka intuicja zawiedzie, wiel-
ka miłość zniknie. Wiersz spontanicznie powstały w chwi-
li doświadczenia szczytowego może być później odrzu-
cony jako niezadowalający. Stworzenie dzieła, które wy-
trzyma próbę czasu, odczuwa się subiektywnie tak samo,
jak stworzenie dzieła, które potem zostanie odrzucone
w świetle chłodnego, obiektywnego i krytycznego bada-
nia. Osoba z natury twórcza wie o tym dobrze i nie
103
Część IV
TWÓRCZOŚĆ
10. TWÓRCZOŚĆ
U OSÓB SAMOAKTUALIZUJĄCYCH SIĘ
Musiałem po raz pierwszy zmienić moje poglądy na
twórczość, kiedy zacząłem zajmować się osobami abso-
lutnie zdrowymi, wysoce rozwiniętymi i dojrzałymi, sa-
moaktualizującymi się. Musiałem najpierw wyzbyć się
stereotypowego poglądu, iż zdrowie, geniusz, talent i
produktywność to synonimy. Wiele badanych przeze mnie
osób, chociaż zdrowych i twórczych w szczególnym sen-
sie, o jakim chcę tutaj powiedzieć, nie było produk-
tywnych w zwykłym sensie; nie mieli oni ani wielkiego
talentu, ani geniuszu, nie byli poetami, kompozytorami,
wymalazcami, artystami czy twórczymi intelektualistami.
Oczywiście, niektóre największe talenty w dziejach ludz-
kości z pewnością nie należały do ludzi zdrowych psy-
chicznie, dotyczy to na przykład Wagnera albo Van
Gogha czy Byrona. Niektórzy byli zdrowi, inni nie byli,
to było oczywiste. Szybko musiałem wyciągnąć wniosek,
że wielki talent nie tylko nie zależy w żadnym stopniu
od dobrego bądź zdrowego charakteru, lecz także, że na-
sza wiedza na ten temat jest znikoma. Mamy na przykład
pewne dowody, że wielki talent muzyczny lub matema-
tyczny jest częściej dziedziczny niż nabyty (150). Wobec
tego wydawało się rzeczą jasną, że zdrowie i specjalny
talent są zmiennymi niezależnymi, które być może w ma-
łym stopniu korelują ze sobą, a może wcale nie korelują.
Można też od razu założyć, że psychologia bardzo mało
wie o szczególnym talencie typu genialnego. Nic więcej
o tym nie powiem, ograniczając się do bardziej rozpo-
wszechnionego rodzaju twórczości, która jest powszech-
135
WNIOSKI
Sądzę, że ostateczny wynik owych rozważań można
podsumować jako zwiększony nacisk na rolę integracji
(bądź wewnętrznej koncentracji, jedności, całości) w te-
orii twórczości. Przekształcenie dychotomii na wyższą,
szerszą jedność równa się wyleczeniu danej osoby z roz-
dwojenia i pogłębieniu jej wewnętrznej jedności. Ponie-
waż omówione tu rozdwojenia zachodzą wewnątrz jed-
nostki, można je porównać do wojny domowej, do kon-
frontacji jednej części danej osoby z jej drugą częścią.
W każdym razie, jeżeli chodzi o twórczość SA, zdaje się
ona bardziej bezpośrednio wynikać z połączenia procesów
pierwotnych i wtórnych niż represyjnej kontroli zaka-
zanych impulsów i pragnień. Zachodzi, rzecz prosta, mo-
żliwość, iż obrona wywołana obawą tych zakazanych
impulsów też sprowadza te procesy pierwotne do czegoś
w rodzaju totalnej, ślepej, panicznej wojny na wszyst-
kich głębokościach. Jednak można sądzić, że taki brak
rozróżnienia nie jest w zasadzie konieczny.
Podsumowując, twórczość SA kładzie przede wszyst-
kim nacisk na osobowość, nie zaś na jej dokonania, któ-
re uważa się raczej za epifenomeny emitowane przez
osobowość, a przeto wobec niej wtórne. Podkreśla takie
cechy charakterologiczne, jak śmiałość, odwaga, wolność,
spontaniczność, przejrzystość, integracja i samoakcepta-
cja; wszystkie one umożliwiają pewien rodzaj ogólnej
twórczości SA, która się wyraża w twórczym życiu bądź
twórczej postawie lub twórczej jednostce. Położyłem rów-
nież większy nacisk na ekspresyjną czy bytową jakość
twórczości SA niż na jej jakość jako rozwiązującą pro-
blemy czy wytwarzającą produkt. Twórczość SA jest
„emitowana", czyli wypromieniowana, i charakteryzuje
całość życia bez względu na jego problemy, podobnie jak
pogodna osoba „emituje" radość bez specjalnego zamie-
rzenia lub zaplanowania, a nawet bez świadomości tego
faktu. Jest ona emitowana jak blask Słoneczny; rozszerza
się na cały obszar; sprawia, że pewne rzeczy rosną (te,
które mogą rosnąć), zaś marnuje się na skałach i innych
przedmiotach nie podlegających wzrostowi.
Wreszcie zdaję sobie doskonale sprawę z tego, że usi-
łuję przełamać szeroko przyjęte koncepcje twórczości nie
będąc w stanie zaofiarować na ich miejsce jasno określo-
nej i precyzyjnie sformułowanej koncepcji zastępczej.
145
f, ;•]
, V.
Część V
cn> WARTOŚCI
11. DANE PSYCHOLOGICZNE I WARTOŚCI LUDZKIE
Przez tysiące lat humaniści próbowali zbudować natu-
ralistyczny, psychologiczny system wartości, który dałby
się wyprowadzić z natury ludzkiej bez konieczności od-
woływania się do autorytetu zewnętrznego wobec samej
istoty ludzkiej. W ciągu dziejów powstawało wiele takich
teorii. Wszystkie one zawiodły z wielu praktycznych
względów, tak samo zresztą jak działo się ze wszystkimi
innymi teoriami. Mamy obecnie nie mniej łotrów i neuro-
tyków na świecie niż dawniej.
Większość z tych niezadowalających teorii opierała się
na takich lub innych założeniach psychologicznych. Dziś
w świetle ostatnio zdobytej wiedzy można wykazać, że
prawie wszystkie one są fałszywe, nieodpowiednie, nie-
pełne, że im czegoś brakuje. Jednak w moim przekona-
niu pewne osiągnięcia w zakresie nauki i sztuki psycho-
logicznej w ostatnich paru dziesięcioleciach pozwalają po
raz pierwszy zaufać, że ta, nadzieja żywiona przez setki
lat może się spełnić, jeżeli tylko włożymy dostatecznie
dużo pracy. Wiemy, jak krytykować stare teorie; wiemy,
choć niejasno, jaką postać będą miały przyszłe teorie,
a przede wszystkim wiemy, w którą stronę kierować po-
szukiwania, i co robić, by wypełnić luki w naszej wiedzy
i by odpowiedzieć na te odwieczne pytania: „Co to jest
dobre życie? Kto jest dobrym człowiekiem? Jak nauczyć
ludzi, aby woleli żyć dobrze? Jak powinno się wycho-
wywać dzieci na zdrowych dorosłych? itd." Uważamy
wiec, iż naukowa etyka jest osiągalna i wiemy jak się
zabrać do jej stworzenia.
147
WZROST I OTOCZENIE
Sama natura człowieka nadaje mu pęd ku coraz,
pełniejszemu Bytowi, coraz doskonalszej aktualizacji swe-
go człowieczeństwa w dokładnie tym samym naturali-
stycznym, naukowym sensie, w jakim o żołędziu można
powiedzieć, że „prze do" stania się dębem, albo w jakim
można zaobserwować, że tygrys „dąży do" bycia tygry-
sim, a koń — końskim. Człowiek nie jest do końca
ukształtowany czy uformowany w człowieczeństwo ani
nauczony być człowiekiem. Rola otoczenia polega osta-
tecznie na tym, żeby pozwolić mu lub pomóc w aktuali-
zacji jego własnych możliwości, nie zaś możli-
wości otoczenia. Otoczenie nie obdarza go możli-
wościami i uzdolnieniami; on je ma w formie zacząt-
kowej czy embrionalnej, tak samo jak ma embrionalne
ręce i nogi. Twórczość, spontaniczność, osobowość, auten-
tyczność, troska o innych, zdolność do miłości, pragnie-
nie prawdy — to embrionalne możliwości właściwe jego
gatunkowi, tak samo jak jego ręce, nogi, mózg i oczy.
Nie stanowi to sprzeczności z już zebranymi danymi,
które jasno wskazują, że życie w rodzinie i w kulturze
jest niezbędne dla zaktualizowania tych psycho-
logicznych potencjalności, które określają człowieczeń-
stwo. Unikajmy tutaj pomieszania pojęć. Ani nauczyciel,
ani kultura nie tworzą istoty ludzkiej. Nie zasiewają w
nim zdolności do kochania, do ciekawości, do filozofowa-
nia, do używania symboli lub tworzenia; raczej tylko
pozwalają czy pielęgnują, czy zachęcają i pomagają, że-
by to, co istnieje jako embrion, stało się realne i rzeczy-
wiste. Ta sama matka czy ta sama kultura obchodząc
się w dokładnie ten sam sposób z kotkiem lub szczenię-
ciem nie może go zamienić w istotę ludzką. Kultura to
słońce, pokarm i woda, ale to nie ziarno.
V ,' TEORIA „INSTYNKTU"
Grupa myślicieli, którzy pracują nad samoaktualizacją,
nad jaźnią, nad autentycznym człowieczeństwem itd. usta-
liła raczej niezbicie, iż człowiek ma tendencję do samo-
urzeczywistnienia. Przez implikację jest upominany, że-
by był wierny własnej naturze, żeby ufał sobie, żeby
był autentyczny, spontaniczny, szczery w wyrazie, żeby
159
STRESZCZENIE
Oto czego mogą nas nauczyć nasze dotychczasowe roz-
ważania o teorii zdrowia:
1. Nie wolno zapominać o autonomicznej jaźni czy
czystej psyche. Nie wolno jej traktować jedynie ja-
ko instrumentu adaptacyjnego.
2. Nawet kiedy zajmujemy się naszymi związkami z
otoczeniem, musimy zostawić teoretyczne miejsce zarów-
no dla receptywnej, jak i władczej relacji do środowiska.
3. Psychologia stanowi częściowo gałąź biologii, a czę-
ściowo socjologii. Ale nie ogranicza się tylko do tego.
Ma również swój własny zakres działania, tę część psy-
che, która nie jest odbiciem zewnętrznego świata
ani czynnikiem, który go kształtuje.
Część VI
PRZYSZŁE
14. PEWNE PODSTAWOWE PROPOZYCJE
PSYCHOLOGII WZROSTU I SAMOAKTUALIZACJ1
Kiedy się zmienia filozofia człowieka (dotycząca jego
natury, jego celów, możliwości, jego spełnienia), to
wszystko się zmienia, nie tylko filozofia polityki, ekono-
mii, etyki i wartości, stosunków międzyludzkich i samej
historii, lecz także filozofia wychowania, psychoterapii
i wzrostu osobowego, teoria tego, jak pomagać ludziom,
aby stali się tym, czym mogą i czym bardzo potrzebują
zostać.
Jesteśmy obecnie w połowie drogi wiodącej do takiej
zmiany koncepcji ludzkich uzdolnień, możliwości i ce-
lów. Wyłania się nowe spojrzenie na możliwości człowie-
ka i na jego przeznaczenie; implikacje tego są liczne, nie
tylko dla naszych koncepcji wychowania, lecz również
dla nauki, polityki, literatury, ekonomii i religii, a nawet
dla naszych koncepcji świata poza-ludzkiego.
Sądzę, iż jest obecnie możliwe naszkicowanie takiego
poglądu na naturę ludzką jako całościowego, pojedyncze-
go, obszernego systemu psychologii, mimo że znaczna je-
go część powstała jako reakcja przeciw ogranicze-
niom (jako filozofie natury ludzkiej) dwu najbardziej
obszernych systemów psychologicznych, jakimi obecnie
rozporządzamy, a mianowicie behawioryzmu (lub asocja-
cjonizmu) i klasycznej freudowskiej psychoanalizy. Zna-
lezienie pojedynczego określenia dla tego poglądu nadal
pozostaje zadaniem trudnym i być może jeszcze przed-
wczesnym. W przeszłości nazywałem go psychologią
„holistyczno-dynamiczną" dla wyrażenia mego przekona-
nia co do jej głównych korzeni. Niektórzy, idąc za Gold-
APENDYKS A
Czy nasze publikacje i zjazdy
są stosowne dla psychologii osobowej? *•
Przed paru tygodniami zdałem sobie naraz sprawę, w jaki
sposób mógłbym scalić pewne aspekty teorii postaci (Gestalt)
z moją psychologią zdrowia i wzrostu. Problemy, które mnie
od lat dręczyły, same się kolejno rozwiązały. Był to typowy
przykład doświadczenia szczytowego, może tylko bardziej roz-
szerzonego. Po przejściu burzy (pierwszym przebiciu się) długo
jeszcze trwały jej echa w miarę jak przychodziły mi do głowy
implikacje pierwszych intuicji. Ponieważ mam zwyczaj myśleć
przelewając myśl na papier, napisałem to wszystko. Potem ogar-
nęła mnie pokusa, aby odrzucić ten raczej profesorski referat,
jaki przygotowywałem na dzisiejsze zebranie. A miałem auten-
tyczne żywe doświadczenie szczytowe uchwycone w locie,
pięknie przedstawiające („w kolorach") różne punkty, jakie za-
mierzałem omówić w związku z ostrym czy przejmującym „do-
świadczeniem tożsamości".
Tymczasem z uwagi na prywatność i niekonwencjonalność tego
opracowania poczułem wielką niechęć do przeczytania go publicz-
nie na głos i nie uczynię tego.
Wszelako autoanaliza tej niechęci uświadomiła mi pewne za-
gadnienia, o których chcę tu. mówić. Zdanie sobie sprawy, że
tego rodzaju opracowanie „nie pasuje" ani do publikacji, ani do
wygłoszenia na zjeździe czy konferencji, doprowadziło do pyta-
nia: „Dlaczego nie pasuje?" Co jest właściwe konferencjom
czy periodykom naukowym, co' sprawia, iż pewnego rodzaju
prawdy osobiste i pewien styl wyrażania się nie są „stosowne"
czy właściwe? . »
Odpowiedź, do jakiej doszedłem,' nadaje się do dyskusji.
Na tym zebraniu kroczymy po omacku w kierunku tego, co fe-
nomenologiczne, doświadczalne, egzystencjalne, idiograficzne, nie-
świadome, prywatne i wybitnie osobowe; ale widzę teraz wyraź-
nie, że próbujemy to czynić w dawnej atmosferze intelektualnej
czy ramach bynajmniej nie nadających się i nie sprzyjających,
a nawet powiedziałbym raczej odstręczających.
Nasze periodyki, książki i referaty konferencyjne nadają się
przede wszystkim do dyskusji i przekazywania tego, co racjo-
nalne, abstrakcyjne, logiczne, powszechne, nieosobowe, nomote-
i Uwagi wygłoszone przed formalnym referatem na zabraniu Stowa-
rzyszenia Rozwoju Psychoanalizy, 5 października 1960 roku. poświęconym
pamięci Karen Horney.
211
BIBLIOGRAFIA '
Niniejsza bibliografia obejmuje nie tylko pozycje zawarte
w przypisach, ale również inne tytuły autorów piszących na te-
mat psychologii i psychiatrii egzystencjalnej. Najlepszym wpro-
wadzeniem do ich pism jest Moustakas (118). Dobre opracowa-
nia ogólne — Jourarda (72) i Colemana (33).
1. Allport G. The Naturę of Personality, Addison-Wesley 1950.
2. — Becoming, Yale Univ. 1955.
3. — Normatiue compatibility in the light of social science,
w: Maslow A. H. (ed.), New Knowlsdge in Human Yalues,
Harper 1959.
4. — Personality and Social Encounter, Beacon 1960.
5. Anderson H.H. (wyd.), Creativity and Its Cultivation, Har-
per 1959.
6. Angyal A, Foundations for a Science of Personality, Com-
monwealth Fund 1941.
7. Anonim, Finding the real self. A letter with a foreword by
Karen Horney, „Amer. J. Psychoanal." 9 (1949), 3.
8. Ansbacher H. i R. The Individual Psychology of Alfred
Adler, Basic Books 1958.
9. Arnold M. i Gasson J. The Human Person, Ronald 1954.
10. Asch S. E. Social Psychology, Prentice-Hall 1952.
11. Assagioli R. Self-Realization and Psychological Disturban-
ces, Psychosynthesis Research Foundation 1961.
12. Banham K. M. The development of affectionate behavior in
infancy, „J. General Psychol." 76 (1950) 283-289.
13. Barrett W. Irratianal Mań, Doubleday 1958.
14. Bartlett F. C. Remembering, Cambridge Univ. 1932.
15. Begbie T. Twice Born Men, Revell 1909.
16. Bettelheim B. The Informed Heart, Free Press 1960.
16a. Bossom J. i Maslow A. H. Security of judges as a factor in
impressions of warmth in others, „J. Abn. Soc. Psychol."
55 (1957) 147-148.
17. Bowlby J. Maternal Care -and Mental Health, Geneva: World
Health Organization 1952.
18. Bronowski J. The values of science, w: Maslow A. H. (wyd.),
New Knowledge in Human Values, Harper 1959.
19. Brown N. Life Against Death, Random House 1959.
20. Buber M. I and Thou, Edinburgh: T. and T. Clark 1937.
21. Bucke R. Cosmic Consciousness, Dutton 1923.
22. Buhler C. Maturation and motivation, „Dialectica" 5 (1951)
312-361.
23. — The reality principle, „Amer. J. Psychother." 8 (1954)
626-647.
rtełnm ,
Mi nss
?8 i ^-f
K
INDEKS
absolut 153 " -<af
absolutna u"raga 77
„absolutne" 89, 90
absolutny idealizm XIX w. 77
abstrahowanie 93, 94, 98
abstrakcja(e) 23, 119, 122, 132,
138, 204, 212
abstrakcyjne (to, co abstrak-
cyjne) 211
abstrakcyjne pojęcie 204
— myślenie, zob. myślenie ab-
strakcyjne
abstrakt i konkret 155 :;-'
accidie 13 l^<"
Adam i Ewa 67
adaptacja 142, 143, 180, 181 .*L
adaptacja kulturalna 139 ,
Adler Alfred 54, 125 J
adoracja 117
adrenalina 148, 149 ?aj> ,
a gapę 108 ' ,^
agresja 160 ","
agresja osoby chorej 161
agresja reaktywna 190
agresywność niska, zob. niska
agresywność
agresywność zdrowa 161
akceptacja 97, 126, 127, 140, 157,
192, 193 (zob. też aprobata)
akceptacja-B 128
akceptacja jaźni 195
akceptacja rzeczywistości 97
Aksjologiczne ujęcie 154
akt obserwacji 212
aktualizacja 12, 13, 19, 20, 102,
159, 161, 190
aktywność 36, 40, 42, 46, 54, 144
Alcoholics Anonymous 199
alienacja 213
Allport Gordon 17, 22, 24, 29,
35, 37, 40, 41, 54, 179
altruizm 22, 140, 154, 161, 189
Amerykanie 178, 179
amerykańska psychologia (jaź-
ni i wzrosću), zob. psycholo-
gia amerykańska
amoralność, zob. choroby war-
tości
Amerykańskie Stowarzyszenie
Psychiatryczne 188
analiza 132
analiza atomistyczna (redukcyj-
na) 107
— holistyczna 107 '!
analna faza 63
analny typ 133 ;
Angyal A. 29, 35, 42, 54, 82, 118
anhedonia, zob. choroby war-
tości
anomia, zob. choroby wartości
antropolog 105
antyintelektualizm 67 ,
anty nauka 24 ;
antypsychologia 24
apatia, zob. choroby wartości
apolińska (osoba) 95
apolinizująca kontrola 193
apoliński typ samoaktualizacji
120
apolińskie (to, co apolińskie w
osobie) 157
Apollo 144
aprobata 196 (zob. też akcep-
tacja)
archaiczne (w naturze ludzkiej)
180
artysta 93, 101, 106, 115, 125,
135, 136, 140, 179
artyzm 136
Arystoteles 45, 156
arystotelesowska logika 45, 140,
172
arystotelesowskie metody 212
Arystotelesowy świat (podział
świata) 45, 98
ascety zm 118, 195 -
99Q
asocjacje 186
asocjacjonizm, zob. behawio-
ryzm
asocjacyjne uczenie się 44, 45
Assagioli R. 54
atomistyczne myślenie, zob.
myślenie atomistyczne
autentyczność 159
autoanaliza 133, 213
autonomia 22, 29, 40, 41, 109,
151, 176, 309
autonomiczne (osoby) 44, 178
autorytatywny (w przeciwień-
stwie do taoistycznego) 195
autoterapia 212
badania korelacyjne 102
behavioralne kryterium, zob.
kryterium behavioralne
behaviocryzm(y) 20, 22, 33, 184
Bergson Henri 93
bezinteresowność 161, 202
beznadziejność, zob. choroby
wartości
bezpieczeństwo 26, 30, 31, 39, 53,
55, 59, 60, 64, 65, 69, 70, 139,
164, 170, 195, 196 (zob. też
poczucie bezpieczeństwa)
bezpieczeństwo (najbardziej
podstawowa potrzeba u
dzieci) 58, 138
bierność 144
Biblia — biblijne znaczenie
„poznania" 69
biologia subiektywna 182
biologiczna determinacja jaźni
185
bodhisattwa 123
bodziec — reakcja (teoria psy-
chologiczna) 20
bogowie 67, 69, 85, 86, 96
bogowie (podobni bogom doro-
śli) 206
boska osoba 114
— radość 110
boski humor i zabawa (teoria)
114
Bóg 18, 96, 97, 117, 168
brak (cechy charakterystyczne)
27
brak (choroba braku) 162
brak(i) 115, 119, 151
Brown N. 116 m^^m-
brzydota 166 t5
Buber Martin 179
Bucke R. 118
Budda 124 ~*;
buddyjski mnich 128 " l"n
buddysta-zen 124
buddyści 123, 182
Bugental J. 54
Buhler Chorlotta 24, 29, 35, 82
Buhler Karl 29, 54, 154
Burrow T. 54 tfs
bycie dobrym 153 ffc
— osobą 198
— samym sobą (jako cechą
wtórna) 110
bycie twórczym 153
Byron George Gordon 135
Byt 31, 45, 50, 51, 75-78, 85, 95,
96, 101, 121, 125, 146, 152, 153,
158, 206, 210
Byt (aspekty) 87
Byt (celowość) 79
Byt, całość 92 | .
Byt czysty (atrybuty) 51 ,,"
całkowity brak frustracji, cier-
pienia lub zagrożenia jest
niebezpieczny 195 (zob. też
cierpienie, frustracja)
Cantril H. 94
cechy histeryczne (dobre) 175
cechy obsesyjne (dobre) 175
cel(e) 36, 38, 51, 52, 83, 86, 115,
129, 157, 162, 176, 181, 186,
215
cel, doświadczenie, zob. do-
świadczenie celu w przeci-
wieństwie do doświadczenia
środka
cel edukacji 30
— religii Wschodu 118
— terapii 108, 172
— tożsamości (samoaktualiza-
cja, autonomia, indywidua-
cja, prawdziwa jaźń, auten-
tyczność) 118
— życia 152, 201
cele indywidualne a cele orga-
nizacji (instytucji) 216
— obejmujące cały rodzaj ludz-
ki i cele indywidualne 39
celowość 182
cenzurowanie 143 f
230
— dychotomia 203
freudowski (sens procesu języ-
kowego) 93
freudowskie mechanizmy (ży-
czenia i lęki) 100
freudyści 21, 217
— klasyczni 54
Fromm Erich 15, 17, 28, 29, 37,
54, 125, 140
frustracja 12, 14, 62, 63, 77, 123,
160, 162, 189, 195, 196, 198,
206
Funktionslust 29, 38, 210
Galileusz Galileo 7
gang (młodzieżowy) 202 '.'Ł'~\
geniusz 135 :
— muzyczny 186
Gesell, zob. normy Gesella
gestaltyści 111 » ,
Ghiselin Brewster $9
gimnastyka 204
głębiny (głębie natury ludzkiej)
179, 180, 192
głosy-impulsy 186
głód miłości 47
główne potrzeby ludzkie 11
— bezpieczeństwa, zob. bezpie-
czeństwo; poczucie bezpie-
czeństwa
— godności, zob. godność
— pewności 11
— poczucia więzi 11
— samorealizacji, zob. samo-
aktualizacja
— szacunku, zob. szacunek
— uczucia 11
— życia 11
gniew 12, 120, 126, 157, 190, 191
gniew, jakość, zob. jakość gnie-
wu
godność 31, 132, 133
Goldstein Kurt 17, 24, 28, 54,
82, 93, 122, 125, 139, 173, 185,
. 192
gra 112 x.u .u'
— biologiczna 160 (H- iy»
— intelektualna 193 u ,.j-|
— socjologiczna 160 \^ ; ^
grecki styl 204 , <
grupy-T 199
grzech 13, 96
— pierworodny 163 ( i , ,1
hamowanie 208 r ,:
Hanfmann Eugenia 214 »łg
Harlow H. F. 70 - '; .—
Hartman Robert 86, 154, 168,
174 -..- v:;. : ; ••.. ••
hedonistyczna teoria wartości -
149 ...••••'
hedonistyczny (czynnik) 53
hedoniści 33
hedonizm 140
Heidegger Martin 18
hierarchia potrzeb 78
— wartości 170
hierarchiczna integracja 172,
173, 179
hierarchiczne (uporządkowanie)
204
hierarchicznie integrujący spo-
sób myślenia 177
hierarchiczny system wartości
152
Hindusi 82, 124
histeryczne cechy (dobre), zob.
cechy histeryczne
historia 88, 117 . ,
Hokusai 179 Ł~,'-•«*
holistyczna zasada 62
holistyczne myślenie 172 ; >[s
holistyczny organizm 44
homeostatyczne tendencje 200
homeostaza 28, 30, 31, 37, 54, 70,
148
homonomia 22, 118
homonomia niska 208 L
homonomia wysoka 208
homonomiczna osoba 42
homonomiczne doświadczenie,
zob. doświadczenie homono-
miczne
homoseksualizm 128
Horney Karen 13, 17, 28, 29, 54,
118, 211
hubris 67, 118
humanistyczna filozofia nauk
187
humanistyczny punkt widzenia
191 :
humaniści 147
humor 19, 137, 142, 192
Huxley Aldous 82, 89
id 100, 203
idealizm sfrustrowany, zob.
sfrustrowany idealizm Ą.:, > ,
234
— mitologiczne 180
— werbalne 204
nacisk regresyjny 171 :
nadir, zob. doświadczenie nadi*
ru
nadzieja 24 t
nagłe objawienie 44
nagroda (płaca) 215
naiwność wtórna, zob. wtórna
naiwność
najwyższe wartości, zob. war-
tości najwyższe
napięcia fizyczne 116 it
— psychologiczne 116 *{
napięcie 14, 34, 47
nastawienie na innych 39
natchnienie 143, 144
natura 167
— ludzka 19, 75, 147, 159, 164,
168, 173, 180, 184, 189, 191,
195, 206, 215, 216
natura ludzka (jej rdzeń biolo-
giczny i instynktoidalny) 75
— nie jest zła 12
— (uczenie się jej) 209
natura niższa, zob. niższa na-
tura _
— wewnętrzna, zob. wewnętrz-
na natura
— wrodzona człowieka 17, 160,
199
— wyższa (człowieka), zob.
wyższa natura człowieka
— zwierzęca (pierwotna) czło-
wieka 163
naturalistyczna teoria wartości
172
naturalistyczny system wartości
156, 201
naturalne procesy wzrostu 194
naturalne zachowanie, zob. za-
chowanie naturalne
nauczyciel-uczeń 123
nauka 144, 186, 204, 205, 213
nauka humanistyczna jako spo-
sób realizacji zadania stwo-
rzenia lepszego świata 8
nauka klasyczna 215
— mechanomorficzna 216
— nieosobowa 212 .'I
— obiektywna 189 ,_.. ,..0i, ...
— osobowa 212 os
— pozbawiona wartości 216 •
— społeczna 215 'tui
— subiektywna 189 sig
nauki humanistyczne 216 Hff
naukowcy 136
nawyki 148, 162
neurotycy obsesyjno-kompul-
sywni 139
neurotyczne pseudo-problemy,
zob. pseudo-proolemy neuro-
tyczne
neurotyczny charakter 193
— kompromis, zob. kompromis
neurotyczny
neurotyk 58, 60, 87, 100, 108,
119, 141, 147-149, 165
— (oglądany z boskiego punktu
widzenia) 95
neuroza (newroza, nerwica) 14,
24, 26, 28, 96, 132, 149, 162,
189, 192, 199, 201, 206
neuroza jako choroba wynika-
jąca z braku 43
„New Yorker" 213
nie-arystotelesowskie wnioski
212
niebezpieczeństwo (dla dziecka)
57
niebo 36, 106, 124, 152, 153, 208
niebo wewnętrzne 142
„niech będzie" 90, 120, 123, 194
„niech będzie" (w przypadku
niemowlęcia) 122
nie-chorzy 43
nieczyste sumienie 14
niedojrzałość 198 /
nieemocjonalne (to, co nieemo-
cjonalne) 212
nie-ja 108, 113, 178 ;;
nie-naukowcy 213, 215 '
nieokreślone (to, co nieokreślo-
ne) 213
nieosobowe (to, co nieosobowe)
211
niemotywowany stan, zob. stan
niemotywowany
nienawiść 160, 191
niepoczytalność 98
niepokój 14, 25, 122, 156, 206
nie-poznanie 130
nieracjonalne (to, co nieracjo-
nalne) 213 ( ) . , 3
238
nie-rośnięeie 200
nie-szczytowcy 108, 115
nieświadome 100, 203, 211 (zob.
też świadome i przedświa-
dome)
— sposoby poznania 187
nieświadomość 108, 180, 187,
192, 205
Nietzsche Fryderyk 18, 166
nietzscheańska żartobliwość-B
116
„niewinne oko" dziecka 94
niewinne poznanie 111, 128
niewolitywny (a nie wolicjonal-
ny) charakter poznania-B 91
niewolnik 16
niezdrowa psychika 193
nirwana 50
— niska, zob. niska nirwana
— wysoka, zob. wysoka nirwa-
na
niska agresywność 190
— nirwana 114, 153, 163, 208
niższa natura (człowieka) 171,
216
— przyjemność 61
niższe potrzeby 170, 171
nomotetyczne (to, co nomote-
tyczne) 211-212
— ujmowanie świata 98
normatywna psychologia spo-
łeczna 215
normy estetyczne 89
— Gesella 79
Northrop F. C. 82
nostalgia 200
„nowe spojrzenie" w percepcji
(poznanie musi być motywo-
wane) 81
nuda 156
obowiązek 140
obrazy abstrakcyjne 205
obrona 28, 142, 145, 154, 164
— i wzrost 49-65
obsesyjne cechy (dobre), zob.
cechy obsesyjne
obsesyjny typ samoaktualizacji
210
oceaniczne doświadczenie, zob.
doświadczenie oceaniczne
O'Connell V. 132
odkrycie 188 ;jj'
— jako droga uzyskiwania
wartości 173
odkrywanie jaźni 21
— wartości, techniki, zob. tech-
niki odkrywania wartości
odpowiedniki (wskaźniki) sta-
nów subiektywnych — ich
znaczenie dla psychologii 27
odpowiedzialność 21, 22, 67, 100,
119, 122, 123, 126, 128, 162,
163, 197-207
odsłanianie 174
odwaga 21, 55, 56, 102, 119, 144,
145, 189, 200, 207, 208
— wzrastania 52, 61 l
odwrócenie się od świata 179
ofiara (złożenie) 117
okresy szczytowe 206
okrucieństwo 11, 157, 161, 190 >
Olds J., zob. doświadczenie ;j.
Oldsa
olśnienie 143
ontologia 17 q
ontopsychologia 25
opiekuńczość 194 p
opór 111, 143 c
— (definicja) 66 >»
— wobec umieszczenia w okre*,*
słonej rubryce 129-134
oralna faza 63 ~'
oralność 162
organizacja 89, 92, 108, 193 .^
— centrum 114 H
— przedmiotu 94
— (zorganizowanie się) 181 *.'••
orgazm 76, 115
orientacja w kierunku ze-
wnętrznym i wewnętrznym
176
osoba autentyczna 20, 25, llS^i
-118, 186, 188
— jako aktualizacja i poten-tf
cjalność 19 rv
— jako swój własny projekt;
188
— jako zmienna zależna 40
— najpełniej ludzka 128
— „pełniej ludzka" 126
— samoaktualizująca się, zob»r
samoaktualizująca się osoba
— w pełni funkcjonująca 138
— zintegrowana 144
osobowość 109, 112, 131, 145,
159, 189, 191
norii,! •'
— i rozwój 203 ;f ~
— niedojrzała 178 :/iW .
— psychopatyczna 162 4^°
— silna 199
— (warstwy zewnętrzne) 180
— wolna 174
osobowość, zagadnienie — uję-
cie klasyczne, zob. zagadnie-
nia osobowości — ujęcie kla-
syczne
osoby SA 139
ostrożność 144, 193 'L!O
ośrodek zaspokojenia 121 "^
oświecenie 123, 124
Oświęcim 15
otoczenie, zota. środowisko
— jako stała lub zmienna nie-
zależna 40
otwartość na doświadczenie 138,
141, 155
pacjent 44, 66, 85, 108, 126, 129,
132-134, 137, 140, 212
pan 69
pan-niewolnik 68
paranoja 118
patologia (patologiczne) 30, 47,
50, 53, 54, 118, 158, 209
— dychotomizująca, zob. dycho-
tomizacja
patologizowanie 164, 173
pełne funkcjonowanie 109, 110,
192
pełnia człowieczeństwa 146, 154,
155, 206
percepcja 42, 49, 79, 87, 88, 94,
102-104, 137-139, 141, 155, 187,
198, 199
percepcja (przedmiot) 212
percepcja-B 96
percepcja bezinteresowna 45
percepcja-D 95
percepcja estetyczna 41, 73, 89,
93, 205
'— ćwiczenie, zob. ćwiczenie
percepcji estetycznej i
twórczości
percepcja fizjonomiczna 204
percepcja holistyczna 41
— idiograficzna 41, 93, 97, 98
— interesowna 45
— kontemplatywna 90 v-o
— miłości 102 tó!
percepcja motywowana brakiem
i percepcja motywowana
wzrostem 45-47
percepcja motywowana potrze-
bą 46
— normalna u osób samoaktu-
alizujących się (nieumoty-
wowana, nieegoistyczna) 82
percepcja, nowe spojrzenie, zob.
„nowe spojrzenie" w per-
cepcji
— obiektywna (niezaangażowa-
na) 45
— rubrykująca 78
— świata 92, 103, 117
— umotywowana 181
— z miłością i troską 205
— zasadniczego Bytu świata 99
Perls F. 54
Piaget J. 179, 198
piekło wewnętrzne 142
pierwotne kryterium motywa-
cji (subiektywne) 27
pierwotny proces poznania 180
piękno 87, 115, 117, 163, 166,
191, 192, 216
pisarze 125, 136
poczucie bezpieczeństwa 171
171 (zob. też bezpieczeństwo)
— braku własnej wartości (u
dziecka) 196
— humoru 180
— niższości lub małej wartości
14
— winy (realne) 206 (zob. też
wina)
podmiot 213
podmiot-przedmiot 212
podstawowa kondycja ludzka
67
„podstawowa potrzeba" do-
świadczenia 157
podział pracy 122
— (zasada) 124
poezja, poeci, poetyckie 89, 115,
135, 136, 143, 180, 213 , .,
Polanyi M. 9
polarność 95
policyjna metoda 195
polityka 33
popędy 32, 114, 129 o
popularność (w oczach
loga) 16 -•
do
540
— różne rodzaje
i niższego rzędu
195,
przeniesienie 213 4
przestępczość 16 Ł
przeszłość 88, 112, 117, 121, 200>
przeszłość (doświadczenie) 24
przewodnik etyczny 207
„przydatny" organizm 176
przyjacielskość 156 J
przyjaźń 195 T
przyjemność 33, 34, 50, 59, 64,
140, 149, 157, 158, 174, 193,
194, 200
przyjemność
wyższego
37, 38
przymus powtarzania 66
przynależność 26, 31, 65,
199
przystosowanie (przystosowany)
13, 16, 39, 142, 176, 177, 180,
196, 206-208
przyszłość (problem czasu przy-
szłego w psychologii) 23, 24,
37, 88, 112, 114, 121, 200, 210
pseudogłupota 68, 71
pseudo-jaźń 58
pseudo-problemy neurotyczne
206
pseudo-wzrost 66
psyche 7, 23, 177, 180, 193
209
psyche czysta 113, 183
psyche zdrowa 176
psychiatra (psychiatrzy)
131, 132, 136, 182
psychiatria kraepelinowska
133
— szpitalna 133
— taksonomiczna 133
psychika 193
psychoanalitycy 18, 72, 100, 133,
149
psychoanalityczna
213
— psychologia ego
— warstwa 179
psychoanalityczne
psychoanalityczni
ego 21
psychoanalityczny układ odnie-
sienia 99
psychoanaliza 28, 175
— jako terapia (cel) 143
— klasyczna 132, 184 \o
194,
105,
literatura :
142
dane 174
psycholodzy
psychologia 43
psycholodzy amerykańscy 18,
22, 83
— behawioryści (behawioralni)
27, 53
— dynamiczni 160
— dziecka 26, 107
psycholodzy ego, psychoanali-
tyczni, zob. psychoanalitycz-
ni psycholodzy ego
psycholodzy jaźni 100
— katolicy 29 : ?q
— naukowi 213
— organizmalni 204 >o
— osobowości 18, 212
— postaci 115
psycholog kliniczny 22
psychologia amerykańska (za-
chodnia) 81
— jaźni i wzrostu 142
psychologia-B 189
psychologia behawiorystyczna
7
— czwarta (ześrodkowana ra-
czej na kosmosie niż na po-
trzebach ludzkich) 8
psychologia-D 189
psychologia dynamiczna 163
— dziecka 29
— egzystencjalna 17
— eksperymentalna 213
— freudowska 7, 33
— funkcjonalna 81
— głębi 142
— holistyczno-dynamiczna 184
— humanistyczna 7, 17, 185
idiograficzna 22
— istnienia 50, 65, 75
— definicja 76 ;
— jako gałąź biologii i socjolo-
gii 183
— jaźni 185
psychologia ludzi przeciętnych
76
— marksistowska 177
— mechanomorficzna, zob. psy-
chologia behawiorystyczna
— międzyosobowa 42
— obiektywistyczna 7, 84
— ogólna 30, 179 i
— organizmiczna 185
— osobowa 211, 213
„psychologia" (po prostu) 185
psychologia pozytywna (orto-
243
— ekonomiczna 216
— etyczna 149, 163, 174 " ."*
— filozoficzna 158
— Freuda, klasyczna, zob. kla-
syczna teoria Freuda
— hedonizmu 158
— instynktu 159-161
teoria metamotywacji 48
teoria(e) motywacji 32, 42, 62,
177, 216
teoria nudy 114
— osobowości 24
— polityczna 216
— postaci 211
— potrzeb podstawowych 160
— potrzeby jako utrapienia 34
teoria(e) samoaktualizacji 150,
210
teoria spoczynku 35
— społeczna 216
— sztuki 28
— twórczości (tworzenia) 114,
145
— uczenia się 44
— ulepszania osobowości 43
— wartości 37, 83, 148, 149, 163,
164
— wartości naturalistyczna, zob.
naturalistyczna teoria war-
tości
teoria wzrostu 210
— zaspokojenia potrzeby 62
— zdrowia 183
teorie biologiczne 150
terapeuci egzystencjalni 21
terapeuta 26, 46, 59, 60, 66, 106-
-108, 126, 132-134, 173, 175,
197, 212
terapeuta dobry 91
— idealny 95
terapeuta-pacjent 123
terapeuta zły 91
terapeutyczna dysocjacja, zob.
dysocjacja terapeutyczna
— sytuacja, zob. sytuacja tera-
peutyczna
terapia 7, 20, 30, 59, 63, 96,
132-134, 143, 164, 174-176, 213
terapia, cel, zob. cel terapii
— intuicyjna 134, 179
— jako poszukiwanie wartości
175 ,, ,.,
— kobiet 67 fr '
— odkrywająca (odsłaniająca)
21, 174, 175, 189, 190
— (terapeutyczne doświadcze-
nie) 131
— zastępcza 26, 47
— zła 134 .:...
teraźniejszość 88, 112
testy projekcyjne 19, 158
Thoreau Henry I?avid 8 :
tłumienie 187, 195
tolerancja 125
Tom-podglądacz 69
Toman Walter 122
tożsamość 8, 17, 19, 22, 25, 26,
130, 132, 133, 153, 162, 175,
188, 189, 211, 213
tożsamość, cel, zob. cel tożsa-
mości
— definicja 106, 107
— doświadczenie, zob. doświad-
czenie tożsamości
— (jej brak) 156
tragedia 12, 19, 25, 44, 45
— jako działanie terapeutyczne
23
tragiczny sens życia 22
traumatyczne wydarzenia 162
transcendencja 153, 176, 179,
182
— (znaczenie wyrazu) 177
— potrzeb wynikających z bra-
ku 198
transcendencja żartobliwość-B
116
treść 127
troskliwość 79, 81, 159
trójca prawdy, dobra i piękna
87
trychotomia (freudowska) 203
trzeci rodzaj mądrości (zdrowy
regres) 60
trzecia siła 185
twórca(y) 34, 67, 89, 101
twórcza zdolność, zob. zdolność
twórcza
twórcze doświadczenie, zob. do-
świadczenie twórcze
— uniesienie 118
twórczość 19, 28, 42, 50, 56, 59,
74, 83, 100, 102, 105, 111, 135,
159, 180, 188, 192-194, 204,
205
twórczość estetyczna 42