myśl polityczna; zaj. x Rozważania o rewolucji we Francji E.

Burke

rewolucja doprowadza do terroru (terror rodzi się od wprowadzonej przez rewolucje

przemoc)

Kanclerz Francji posłużył się w roli retorycznego ornamentu zdaniem, iż wszystkie zawody
są zaszczytne
 Burke uważa, że gdyby miał na myśli to tylko, że żadne uczciwe zatrudnienie nie jest
hańbiące, nie minąłby się z prawdą
 działanie jest zaszczytne, jeśli się korzystnie wyróżnia – ludzie wykonujący np.,
zawód fryzjera lub fabrykanta nie mają zaszczytnych zawodów; wobec tego nie mogą
rządzić państwem, bo doprowadza to do hańby

wg Burke władza i autorytet powinny być zastrzeżone dla krwi, nazwisk i tytułów; do
rządzenia predestynują wyłącznie cnota i mądrość

Burke potępia państwa, które:

a) są na tyle szalone i bezbożne, by odrzucić służbę talentów i cnót – politycznych,
wojskowych, religijnych – owe cnoty i talenty zapewniają państwu chwałę
b) uważa niskie wykształcenie, ciasne horyzonty, nędzny los najemnika za najbardziej
godne tytułu do rządzenia

wszystko powinno być dostępne, lecz nie dla każdego, bez różnicy

władza nie może był wybierana poprzez rotacje, wybór przez losowanie – nie prowadzi to
do wyboru ludzi ze względu na ich powinności lub dopasowanie

świątynia zaszczytów powinna być usytuowana wysoko; jeśli kluczem do niej miałaby być
cnota, to należy pamiętać, że jedynie probierzem cnoty są trudności i zmagania

państwa nie może reprezentować nić, co nie reprezentują zarówno jego zdolności, jak i
właściwości

własność – opieszałą, nieruchawa, bojaźliwa; własność może być zabezpieczona jedynie

przez dominację ciała przedstawicielskiego
 własność musi być reprezentowana w postaci zakumulowanej
 własność nie może być rozdzielona równo; wszelkie zasoby własności,
wzbudzające zawiść i wyzwalające zachłanność, chronić trzeba przed wszelkimi
możliwymi niebezpieczeństwami; wtedy tworzą one naturalny szaniec wokół
wachlarza mniejszych majętności
 podział własności mniejsza jej siłę obronną

umiejętność zachowania własności stanowi jedno z najdonioślejszych i godnych znamion i

przyczynia się w największym stopniu do odwiecznego trwania samego społeczeństwa

własność służy cnocie i zaszczepia dobroczynność

posiadacze własności majątkowych są naturalnymi gwarantami jej zachowania

jakaś stosowna forma pierwszeństwa, pewien prymat nadawany urodzeniu nie jest ani
nienaturalny, ani niesprawiedliwy, ani niepolityczny

wola wielu ludzi i ich interesy są bardzo często różne, a różnice te stają się wielkie, gdy
dokonują niewłaściwego wyboru

Burke argumentuje, że rządzący Francji zboczyli z wyznaczonej przez naturę drogi

 dzieje się tak, gdyż Francją nie rządzi jej własność; została ona zniszczona, nie
istnieje racjonalna wolność
 organy władzy w porewolucyjnej Francji nie dostrzegą równości; w konstytucji
Francuskiej nie ma miejsca na stolice, gdyż kraj został rozczłonkowany; osobie,
którą nadal nazywają królem, nie pozostawiono ani setnej części władzy koniecznej
dla utrzymania jedności tego zbioru republik

Burke prowadzi polemikę z podejmowanymi przez Towarzystwo Rewolucjonistów

inicjatywami zdyskredytowania systemu brytyjskiego
 polemika z pojęciem, że reprezentacja narodu w ciele ustawodawczym królestwa jest
nie tylko fundamentem wszelkich konstytucyjnych swobód, lecz także wszelkiej
prawowitej władzy, tak że bez niej władza jest tylko uzurpacją

Burke mówi, że kolejna rewolucja, mająca na celu pozbycie się tej nieprawowitej i
uzurpatorskiej władzy, byłaby oczywiście całkowicie usprawiedliwiona, a może nawet
absolutnie konieczna

Towarzystwo Rewolucjonistów dąży do czegoś więcej niż zmiany w sposobie wyboru Izby
Gmin, bo jeśli powszechność reprezentacji lub wybór stanowią konieczne warunki
prawowitości wszelkiej władzy, to Izba Lordów okazuje się bastardem o niejasnym
pochodzeniu

Rewolucja służąca za uprawomocnienie sama potrzebuje uprawomocnienia –

Rewolucjoniści muszą coś zniszczyć, bo inaczej ich życie byłoby w ich własnych oczach
pozbawione celu
 jedni chcą zniszczyć władzę świecką z pomocą władzy kościelnej, inni przywieść do
upadku kościelną z pomocą władzy świeckiej
 rewolucjoniści zdają sobie sprawę, że najgorsze konsekwencje dla społeczeństwa
miałoby zrujnowanie zarazem Kościoła i państwa – jednak ich zawziętość w teoriach
sprawia, że ta ruina (…) nie byłaby im niemiła lub byłaby całkowicie niezgodna z ich
życzeniami

Burke uważa rewolucjonistów za opętanych przez swoje wyobrażenia (…) pogardzających

doświadczeniem, uznając je za mądrość prostaków

Burke mówi o prawach człowieka, jednak ich nie krytykuje (daleki jestem od negowania
teorii i przeciwstawiania się stosowaniu w praktyce rzeczywistych praw człowieka)
 krytykuje on jednak Francuskie rozwiązanie dot. praw człowieka; nie może ich objąć
przedawnienie, żadna niezgodna z nimi umowa nie może być wiążąca; prawa te nie
dopuszczają żadnych półśrodków, żadnego kompromisu, a jakiekolwiek ich
ograniczenie jest oszustwem i niesprawiedliwością
  w świetle praw człowieka żadna władza nie może traktować jako gwarancji długości
swego trwania, ani też sprawiedliwości i łagodności, z jakimi jest sprawowana

społeczeństwo obywatelskie zostało stworzone po to, by służyć człowiekowi – wobec tego

wszystkie korzyści, dla których je stworzono są prawem
 instytucja społeczeństwa obywatelskiego ma służyć dobru, a samo prawo to dobro
uosobione w regule
o ludzie mają prawo do życia zgodnie z tymi regułami, mają prawo do
sprawiedliwego traktowania (…), mają prawo do dorobku swoich rodziców,
do wykarmienia i wychowania potomstwa, do pouczenia w życiu i pocieczenia
w chwili śmierci. Każdy człowiek ma prawo do zrobienia tego, co zrobić
potrafi bez naruszenia cudzych praw; ludzie mają równe prawa, ale nie do
tego samego

władza dla jednostki nie jest bezpośrednim, pierwotnym prawem człowieka w

społeczeństwie obywatelskim

prawo musi być stanowione przez konsekwencje; konsekwencja musi wyznaczać ganicę i
przenikać wszystkie aspekty konstytucji stworzonej w jej ramach
 konsekwencja tworzy organy władzy ustawodawczej, sądowniczej i wykonawczej
 jednym z pierwszych motywów tworzenia społeczeństwa obywatelskiego jest zasada,
że nikt nie może być sędzią w swojej sprawie – wobec tego człowiek pozbawia siebie
pierwszego fundamentalnego prawa człowieka, tzn. prawa sądzenia i dochodzenia
swych praw na własną rękę; człowiek wstępując do społeczeństwa zrzeka się bycia
panem samego siebie

władza państwowa nie jest ustanawiana na mocy praw naturalnych

 prawa naturalne istnieją niezależnie od władzy; cechuje je większa jawność i większy
stopień abstrakcyjnej doskonałości; jednak prawa naturalne mają pewną wadę, tj.
mając prawo do wszystkiego, ludzie pragną wszystkiego

władza państwowa – wynalazek ludzkich mądrości służącym zaspokajaniu ludzkich

pragnień

społeczeństwo wymaga ujarzmienia nie tylko namiętności jednostek a często hamowania

skłonności ludzi, kontrolowania ich woli i powściągania namiętności; tego dokonać może
tylko władza zewnętrzna

praw człowieka (swobód i ograniczeń) nie można określić przez odwołanie się do
jakiejkolwiek abstrakcyjnej zasady

ustanowienie konstytucji państwa i właściwego rozdziału władzy państwowej wymaja

najbardziej subtelnych i wyrafinowanych zdolności, tj:
i. głębokiej wiedzy o ludzkiej naturze i potrzebach oraz rzeczach, które ułatwiają
lub utrudniają osiąganie różnorodnych celów przez system obywatelskich
instytucji

państwo musi dysponować środkami wzmacniania swych sił i leczenia swych

dolegliwości
proste reguły rządzenia są z zasady ułomne; wg Burke lepsza jest sytuacja, gdy potrzeby
całości zaspokajane są w sposób niedoskonały i nieprawidłowy

rozum polityczny jest rachmistrzem: dodającym, odejmującym, mnożącym i dzielącym

słuszne kategorie moralne

teoretycy mieszają prawa ludzi z ich władzą; jeżeli władza i prawo są tożsame, wspólnota
nie może mieć praw sprzecznych z cnotą, a szczególnie z roztropnością

najgorszą stroną rewolucyjnych idei jest to, że hartują i zatwierdzają serce, by przygotować
je na przyjęcie desperackich ciosów

jak Burke widzi sytuacje w porewolucyjnej Francji:

I. Król, królowa i ich nieletnie dzieci zostali zmuszeni do opuszczenia swojego
azylu
II. tebańskie i trackie orgie organizowane we Francji i oklaskiwane wyłącznie na
Old Jewry wzbudzają profetyczny entuzjazm w umysłach niewielu ludzi w tym
kraju,
III. cierpienie monarchów stanowi wspaniałe danie dla pewnego typu podniebień

Burke głosi, że czasy rycerstwa przeminęły. Nastały czasy sofistów, ekonomistów i

kalkulatorów, a chwała Europy zgasła na zawsze
 Nigdy już nie ujrzymy tej wspaniałomyślnej lojalności wobec urodzenia i płci, tego
dumnego poddania, pełnego godności posłuszeństwa, serdecznego oddania, które
nawet w niewoli ożywiały ducha podniosłej wolności
 Zanikło przywiązanie do zasad, nieskazitelności honoru

honor rycerstwa wytworzyło szlachetną równość i wpoiło ją wszystkim warstwom

społecznym; zanikły system przekonań (oddanie, lojalność, poddaństwo, honor) sprawiało,
że królowie mogli być dobrymi kompanami, a zwykli ludzie mogli obcować z królami na
równej stopie

w obecnych warunkach iluzje, które czyniły władzę łaskawą, a posłuszeństwo

szlachetnym, które harmonizowały różne strony życia, a za sprawą naturalnej
asymilacji zaszczepiały życiu politycznemu uczucia upiększające i tonujące życie
towarzyskie, mają ustąpić miejsca nowemu, zdobywczemu imperium światła i rozumu
 życie w obecnych warunkach ma być brutalnie odarte z wszystkich pozorów
przyzwoitości

wedle nowego schematu król jest wyłącznie człowiekiem, królowa wyłącznie kobietą, a
kobieta wyłącznie zwierzęciem i to najniższej rango

władza przetrwa ten zanik obyczajów oraz przekonań i odnajdzie inne, gorsze,
wspierające ją środki

uzurpatorzy obalając stare instytucje, zburzyli starodawne zasady

Kiedy odbiera się nam dawne przekonania i zasady życia, tracimy coś nieskończenie
cennego. Od tej chwili nie mamy już kompasu, który mógłby nam przewodzić, nie wiemy
tez dokładnie, do jakiego portu zdążamy
w okresie świetności Europy obyczaje, cywilizacja i dobro opierały się na dwóch zasadach:
I. idei gentlemana
II. ducha religii