Recenzenci

prof. dr hab. Stanisław A. Sroka

dr Norbert Mika
Redakcja
Mateusz Lachowicz
Korekta
Remigiusz Gogosz
Opracowanie typograficzne
Sławomir Onyszko
Projekt okładki i stron tytułowych
Studio PIWNICA
Twórca mapy
dr Stsiapan Tsemuchau
Na okładce
Pieczęć ks. Alberta z dokumentu z dnia 4 stycznia 1321, Archiwum Państwowe we Wrocławiu
Copyright by Marcin A. Klemenski, Kraków 2017, wyd. I
Wydawnictwo AVALON
ISBN 978-83-7730-337-5
Zamówieniaprzyjmuje
Wydawnictwo AVALON Sp. z o.o.
ul. Fiołkowa 4/13; 31-457 Kraków
tel. +48 606 750 749
zamowienia@wydawnictwoAVALON.pl
www.wydawnictwoAVALON.pl
 SPIS TREŚCI

Wykaz skrótów
Wstęp
Rozdział I
Pochodzenie, wczesne lata i życie rodzinne księcia Alberta
Data narodzin
Miejsce narodzin
Imię księcia
Rodzice
Rodzeństwo i początki działalności publicznej księcia Alberta
Małżeństwo Alberta
Potomstwo
Data śmierci
Rozdział II
W meandrach polityki zagranicznej
Relacje księstwa strzeleckiego z Królestwem Polskim
Relacje za rządów Władysława Łokietka
Relacje za rządów Kazimierza Wielkiego
Relacje księcia Alberta z dworem węgierskim
Poselstwo do Awinionu — 1346 r.
Relacje z Elżbietą Łokietkówną
Relacje księcia Alberta z Królestwem Czech
Stosunki z Janem Luksemburskim
Stosunki z Karolem IV
Landfryd wrocławski — 1351 r.
Relacje Alberta z pozostałymi książętami śląskimi
Podział księstwa raciborskiego — 1337 r.
Podział księstwa kozielsko-bytomskiego — 1355 r.
Sprawa sukcesji po śmierci księcia Alberta
Rozdział III
Polityka wewnętrzna księcia strzeleckiego
Rozwój terytorialny władztwa książęcego
Sprawa ziemi sośnicowickiej
Opis granic księstwa strzeleckiego
Tytulatura
Kontakty z rycerstwem
Kontakty z mieszczaństwem
Strzelce
Lubliniec
Krapkowice
Woźniki
Leśnica
Pozostałe miasta
Stosunki władcy z mieszczaństwem
Kontakty z duchowieństwem
Duchowieństwo diecezjalne
Cystersi z Jemielnicy
Cystersi z Lubiąża
Stosowanie prawa książęcego
Objazdy księstwa
Domniemana mennica w Strzelcach
Rozdział IV
Otoczenie księcia Alberta
Kasztelan oleski
Kasztelan książęcy (strzelecki)
Sędzia
Komornik
Prokurator (włodarz)
Skarbnik
Notariusz i protonotariusz
Kapelan dworski
Inne osoby towarzyszące księciu Albertowi
Zakończenie
Aneks
Bibliografia
Summary
Albert, Duke of Strzelce (ca. 1300–1370/1371)
Zusammenfassung
Albert, Herzog von Groß Strehlitz
 WYKAZ SKRÓTÓW

APWr Archiwum Państwowe we Wrocławiu

BUWr Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu
CDS Codex Diplomaticus Silesiae
CDM Codex Diplomaticus Moraviae
Katalog Katalog dokumentów przechowywanych w archiwach Dolnego Śląska
LuB Lehns- und Besitzurkunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter
MH Vetera monumenta historia Hungariam sacram illustrantia
MPH Monumenta Poloniae Historica
MPV Monumenta Poloniae Vaticana
PSB Polski Słownik Biograficzny
RBM Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae
RI Regesta Imperii
RŚ Regesty Śląskie
SUB Schlesisches Urkundenbuch
Urkundensammlung Urkundensammlung zur Geschichte des Usprungs der Städte und der
Einführung und Verbreitung Deustcher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der
Ober-Lausitz
ZDM Zbiór dokumentów małopolskich
ZfGS „Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Altherthum Schlesiens”
 WSTĘP

Czy wiele można powiedzieć o człowieku, który potomnym wyłania się

tylko ze starych pergaminowych dokumentów, pisanych średniowieczną
łaciną? O człowieku, o którym kroniki niewiele mówią, wręcz pomijają go
w opisach ówczesnych dziejów? O człowieku, po którym nie zachował się
nawet grób, a jedynym wizerunkiem przedstawiającym jego postać jest
barokowy portret wykonany prawie 300 lat po jego śmierci?
Przedmiotem niniejszego opracowania będzie biografia żyjącego w latach
1300–1370/1371 księcia strzeleckiego Alberta, a więc przedstawienie jego
działalności politycznej, otoczenia dworskiego, w jakim żył, a także życia
rodzinnego.
Baza źródłowa dotycząca księcia Alberta jest dość skromna. Dokumenty
wystawione przez niego, a także jego krewnych, w większości zostały
opublikowane w serii Codex Diplomaticus Silesiae1 oraz w zbiorze
Regestów Śląskich2. Z kolei dokumenty Jana Luksemburczyka i Karola IV, na
których Albert widnieje jako świadek, zostały wydane w Regesta Imperii3
oraz w Lehns-und Besitzurkunden Schlesiens4. Dokumenty papieskie są
dostępne w Monumenta Poloniae Vaticana5 i w dziele Vetera monumenta
historica Hungariam sacram illustriantia6 autorstwa zasłużonego na polu
edytorstwa dyplomatyki papieskiej Augustyna Theinera. Źródła narracyjne
dotyczące księcia Alberta są bardzo skąpe, w zasadzie ograniczają się do
Kroniki Jana z Czarnkowa7, Roczników Jana Długosza8 i dzieła Mikołaja
Henela, siedemnastowiecznego śląskiego kronikarza9. Materiał źródłowy
jest więc bardzo rozproszony, co nie ułatwia badań nad średniowiecznymi
dziejami Opolszczyzny. Kilka niepublikowanych dokumentów znalazło się
w zbiorach Archiwum Państwowego we Wrocławiu10 oraz w dziale
rękopisów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu11.
Moje zainteresowanie osobą księcia Alberta wzbudziła marginalizacja
działań tego władcy, rzadko wspominanego bądź pomijanego
w podręcznikach historii średniowiecznej12. Warto tu wspomnieć słowa
Bogusława Czechowicza o Piastach opolskich:
Władcy ci wydają się pozostawać w cieniu innych sobie współczesnych, ale uznanie ich za
pozbawionych znaczenia, a już szczególnie — prawnopolitycznej samoświadomości — byłoby
pochopne i sprzeczne ze źródłami13.

W dostępnej literaturze można o Albercie znaleźć tylko drobne wzmianki

bądź hasła encyklopedyczne, niestety zawierające czasami błędne lub
niepełne informacje14. Istnieje kilka artykułów dotyczących dziejów księstwa
strzeleckiego, a także poświęconych działaniom politycznym księcia
Alberta15; dostępne są również prace na temat genealogii książąt śląskich16.
Sam także opublikowałem kilka artykułów podejmujących zagadnienia
panowania księcia strzeleckiego17. Opracowań dotyczących dziejów
księstwa opolskiego i powstałych później, w wyniku podziału mniejszych
księstw — niemodlińskiego, strzeleckiego i opolskiego — jest niewiele. Do
najcenniejszych należy praca Jana Dąbrowskiego — mimo że wydana
w okresie międzywojennym, nadal jest zaliczana do najważniejszych
opracowańdotyczących dziejów politycznych Śląska18. Niestety, jak
zauważyła Ewa Wółkiewicz w swej recenzji, z dużą dozą ostrożności trzeba
korzystać z pracy Jerzego Horwata o podziałach księstwa opolskiego19.
Książęta górnośląscy także nie doczekali się głębszego zainteresowania ze
strony historyków. Dotychczas ukazały się biografie Mieszka
Laskonogiego20, Władysława I21 oraz Bolesława I22. Nie powstały do dziś
osobne biografie pozostałych książąt opolskich, niemodlińskich
i strzeleckich. Niewątpliwym uzupełnieniem tej luki są prace Tomasza
Sadowskiego oraz biogramy w leksykonach poświęcone Piastom23. Oprócz
wymienionych opracowań istnieje szereg innych, lecztraktują one osobę
księcia strzeleckiego Alberta marginalnie. Ich pełny spis jest umieszczony
w bibliografii.
Niniejsza publikacja składa się z czterech rozdziałów ianeksu.
W rozdziale I przedstawiłem podstawowe informacje dotyczące genealogii
księcia Alberta, a więc pochodzenia i związku małżeńskiego z Agnieszką
von Maidburg-Hardegg; udało mi się również ustalićdaty urodzin i śmierci
księcia (co jest podstawową sprawą w badaniach biograficznych).
W rozdziale II omówiłem zagadnienia polityki zagranicznej i działania
księcia Alberta na arenie międzynarodowej. Rozdział III zawiera obraz
rządów w księstwie strzeleckim, a ostatni IV, opis struktur urzędniczych
księstwa oraz charakterystykę otoczenia dworskiego księcia Alberta.
W zakończeniu zawarte zostały wnioski: krótka charakterystyka i ocena
rządów księcia strzeleckiego, a także określenie jego miejsca w historii
średniowiecznego Śląska. Aneks zawiera trzy tabele, pierwsza jest
opracowaniem itinerarium podróży Alberta, druga — spisem urzędników
księstwa strzeleckiego, a trzecia — wykazem dokumentów wydanych przez
księcia. Nie uwzględniłem w ostatniej tabeli dokumentów, na których Albert
występuje jako świadek; w ten sposób chciałem uświadomić, jak bardzo
skromna była działalność kancelarii strzeleckiej. Niżej znaleźć można
bibliografię z pełnym wykazem źródeł i literatury, a całość zamykają indeksy
osobowe i geograficzne oraz streszczenia w języku angielskim i niemieckim.
Przy podawaniu nazw geograficznych, nazwisk czy nazw osobowych
przyjąłem, poza wyjątkami, polskie nazewnictwo. W językach niemieckim
bądź łacińskim pozostawiłem te nazwy, dla których nie można było ustalić
polskiego odpowiednika. Dokumenty są cytowane w językach oryginalnych.
W pracy uwzględniłem literaturę naukową, która ukazała się drukiem do
początku lipca 2016 r. włącznie, gdyż wtedy zakończyłem pisanie biografii
księcia Alberta.

***
Niniejsza praca jest znacznie rozszerzoną wersją mojej pracy
licencjackiej, która została obroniona w Instytucie Historii Uniwersytetu
Jagiellońskiego w Krakowie dnia 30 czerwca 2014 r.

***
Kończąc wstępne uwagi, czuję się mile zobowiązany do wyrażenia
wdzięczności wszystkim, którzy w jakiekolwiek sposób przyczynili się do
powstania tej biografii.
Za pomoc, wsparcie, cenne uwagi dotyczące tej pracy i cierpliwość
serdecznie dziękuję moim Mistrzom dr. Vitalijowi Nagirnemu jak i prof.
Krzysztofowi Ożogowi.
Dziękuję za cenne uwagi recenzentom mojej pracy– prof. Stanisławowi
A. Sroce i dr. Norbertowi Mice. Za ważne dla mnie wskazówki dziękuję
również dr. Andrzejowi Marcowi.
 Szczególne podziękowania za pomoc przy kwerendzie źródeł kieruję do
pracowników Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu i Archiwum
Państwowego we Wrocławiu. Przy pisaniu biografii władcy strzeleckiego
cenna była również pomoc bibliotekarzy z biblioteki Instytutu Historii UJ,
Biblioteki Jagiellońskiej oraz biblioteki Leibniz-Institut für Europäische
Geschichte w Moguncji.
Za pomoc w dotarciu do wielu trudnych do zdobycia pozycji
bibliograficznych (zwłaszcza niemieckojęzycznych) dziękuję Marcie
Kołeczko oraz mgr. Marcinowi Musiałowi z Uniwersytetu Wrocławskiego,
z którym odbyłem wiele inspirujących i ciekawych rozmów.
Za wsparcie i pomoc udzieloną mi przy pisaniu pracy bardzo dziękuję
moim Rodzicom Andrzejowi i Joannie, siostrze Annie, przyjaciołom
Adamowi Hadale, Adrianie Mańkowskiej, Aleksandrze Staszak, Joannie
Szczepanowskiej, Kamilowi Gryczowi, Krzysztofowi Rajdzie, Maciejowi
Pasowiczowi, Michałowi Karasińskiemu, Michałowi Suwiczakowi
i Paulinie Andrzejewskiej.
Leszno–Kraków, 17 lipca 2016 r.
Marcin A. Klemenski
1
CDS, Bd. 1–36, Breslau 1857–1933.
2
RŚ, t. 1–5, red. W. Korta, Wrocław 1975–1992.
3
Die Regesten des Kaiserreichsunter Kaiser Karl IV (1346–1378), hrsg. Von J. Bőhmer, A. von
Huber, Hildesheim 1968 (RI, 8).
4
LuB, Bd. 2, hrsg. von C. Grünhagen, H. Markgraf, Leipzig 1883.
5
Analecta Vaticana 1202–1366, ed. J. Ptaśnik, [w:] MPV, t. 3, Cracoviae 1914.
6
Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia, t. 1–2, ed. A. Theiner, Romae 1859–
1860.
7
Kronika Jana z Czarnkowa, wyd. J. Szlachtowski, [w:] MPH, t. 2, wyd. A. Bielowski, Lwów 1872;
Kronika Jana z Czarnkowa, tłum. J. Żerbiłło, wstęp M.D. Kowalski, Kraków 2009.
8
Ioannis Dlugossi Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 9, Varsaviae 1978; Jana
Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 9, tłum. J. Mrukówna,
Warszawa 1975.
9
Nicolaus Henelius ab Hennefeld, Silesiographia renovata, t. 2, Wratislaviae–Lipsiae 1704, s. 225.
Jest to uzupełnione przez Michaela Johanna Fibigera wydanie kroniki Henela. Kronikarz pisze, że
Bolesław I opolski miał trzech synów: „Boleslaum II, Boleslaum III et Adalbertum […], Boleslaus II
in ducatu succeden […], Boleslaus III Falcomontanam, Albertus autem Strelitzensem ditiones adepti
sunt: hic improbis mortuus, ille vero […]”. Niejasna wzmianka w kontekście biografii Alberta
strzeleckiego, być może jest to pomyłka siedemnastowiecznego kronikarza. Warto tu przy okazji
przypomnieć, że Mikołaj Henel, żyjący w latach 1582–1656, był wybitnym śląskim historiografem, za
swą działalność dziejopisarską otrzymał tytuł szlachecki. Niestety do dziś nie doczekał się
krytycznego wydania swych dzieł, zob. C. Grünhagen, Henel von Hennefeld, Nicolaus, [w:]
Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. 11, Leipzig 1880, s. 737.
10
APWr, Rep. 4, s. 1240–1241; Rep. 4f, sygn. 29 (11q); Rep. 107, sygn. 14; Rep. 108, sygn. 3;
Rep. 135, sygn. D8, 436.
11
BUWr, Nekrolog klasztoru cysterskiego w Jemielnicy, rkps IV F171.
12
J. Wyrozumski, Historia Polski do 1505 r., Warszawa 1978; S. Szczur, Historia Polski.
Średniowiecze, Kraków 2008, s. 352, 357. Nieobecność Alberta w podręcznikach historii Polski
średniowiecznej ma swoje uzasadnienie ze względu na to, że Śląsk wówczas był podporządkowany
Koronie Czeskiej, więc trudno się spodziewać, by historycy mogli opisywać tę postać
w podręcznikach dziejów Polski. Jednakże, mimo wszystko, miał pewną rolę do spełnienia
w planach Kazimierza Wielkiego.
13
B. Czechowicz, W historiograficznym cieniu? Czternastowieczni Piastowie z linii opolskiej
między Krakowem a Pragą, [w:] Bunt wójta Alberta. Kraków i Opole we wzajemnych
związkach w XIV wieku, red. J. Rajman, Kraków 2013, s. 71.
14
M. Boniecki, Szkice historyczne. Książęta szlązcy z domu Piastów. Przyczynek do historyi
rodzin panujących w Polsce, zebrany i ułożony przeważnie z niemieckich źródeł, t. 1,
Warszawa 1874, s. 132–133; B. Snoch, Albert, [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, red.
A. Barciak, Katowice 1995, s. 12; S.A. Sroka, Albert, [w:] Piastowie. Leksykon biograficzny,
red. K. Ożóg, S. Szczur, Kraków 1999, s. 738–739.
15
J. Horwat, Księstwo strzeleckie za rządów księcia Alberta, „Rocznik Muzeum w Gliwicach”,
R. 13, 1998, s. 17–27; I. Panic, Książęta opolscy, niemodlińscy i strzeleccy na dworze
Karola IV, „Kwartalnik Opolski”, R. 35, 1989, s. 34–45; S.A. Sroka, Albert, s. 738–739.
16
J. Horwat, Piastowie górnośląscy, Bytom 2007; idem, Książęta górnośląscy z dynastii Piastów.
Uwagi i uzupełnienia genealogiczne, Ruda Śląska 2005; K. Jasiński, Rodowód Piastów
Śląskich, Kraków 2007; ważna recenzja tych prac: P.A. Dmochowski, A. Sikorski (rec.), Jerzy
Horwat, Piastowie górnośląscy, Bytom 2007, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”,
R. 9 (20), 2010, s. 151–167, jednak, co ważne, autorzy nie podważają ustaleń dotyczących Alberta;
N. Mika, G. Wawoczny, Książęta opolsko-raciborscy. Wybrane postacie, Racibórz 2000, s. 28–
29; Die Piasten. Eine polnisch-schlesische Fürstenfamilie, hrsg. von C. Vinkelau, Dreieich 2011,
s. 233–234.
17
M.A. Klemenski, Albert strzelecki — książę z pogranicza górnośląskiego, [w:] Problem
pogranicza w średniowieczu. Materiały z XI Studenckiej Sesji Mediewistycznej, red.
M. Jędrzejek, Kraków 2013, s. 45–56; idem, Mieszczaństwo w księstwie strzeleckim za czasów
księcia Alberta, „Studenckie Zeszyty Historyczne”, z. 20, 2015, s. 23–35.
18
J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska w latach 1290–1402, [w:] Historia Śląska, t. 1, red.
K. Maleczyński, Kraków 2013.
19
J. Horwat, Księstwo opolskie i jego podziały do 1532 r. Książęta — miasta — kościół —
urzędy — własność prywatna, Rzeszów 2002; E. Wółkiewicz (rec.), J. Horwat, Księstwo
opolskie i jego podziały do 1532 r., „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, R. 58, 2003, z. 1,
s. 93–100.
20
N. Mika, Mieszko, książę raciborski i pan Krakowa. Dzielnicowy władca Polski (ok. 1142–
1211), Kraków 2013.
21
W. Dominiak, Ostatni władca Górnego Śląska. Władysław I, pan na Opolu i Raciborzu (1225–
1281), Racibórz 2009.
22
A. Grabowska, „Książę opolski Bolesław I (ok. 1254/1256–1313)”, niepublikowana praca doktorska
obroniona w 2012 r. na Uniwersytecie Opolskim.
23
T. Sadowski, Książęta opolscy i ich państwo, Wrocław 2001; Książęta i księżne Górnego
Śląska, red. A. Barciak, Katowice 1995; Piastowie. Leksykon biograficzny, red. S. Szczur,
K. Ożóg, Kraków 1999.
 ROZDZIAŁ I

POCHODZENIE, WCZESNE LATA I ŻYCIE

RODZINNE KSIĘCIA ALBERTA

Data narodzin
Podstawową sprawą w każdej biografii jest podanie daty urodzin
opisywanej postaci, przedstawienie jej rodziców i charakterystyka stanu
społecznego, z którego się wywodzi. Pisząc o okresie średniowiecza,
historyk często napotyka trudności w ustalaniu dat urodzin czy śmierci,
ponieważ nie zawsze zapisywano tego typu informacje; jest więc często
zmuszony ustalać je na postawie tylko dalekich poszlak źródłowych.
W przypadku biografii księcia Alberta będziemy się zmagać właśnie z takim
zagadnieniem.
Popularne słowniki biograficzne urodziny księcia strzeleckiego
umieszczają najczęściej „po 1300 roku”, nierzadko w ogóle nie podejmując
próby ustalenia bardziej precyzyjnej datacji1. Jako pierwszy kwestię tę
podjął Kazimierz Jasiński w pomnikowym dziele dotyczącym genealogii
Piastów śląskich. Badacz uznał, że Albert urodził się między 17 listopada
1301r. a 1 września 1310 r.2, argumentując, że Albert mógł nie występować
na dokumencie ojca, księcia opolskiego Bolka I, z 1301 r., w którym
wspomina się o dzieciach książęcych, lecz nie wymienia się ich imion3.
W dokumencie z 1310 r. Albert już występuje: „unacum liberis nostris,
domino Bolkone primogenito et alio Bolkone necnon Alberto iuniore”4.
Należy zatem uznać, że Albert na pewno już żył w 1310 r. Jednakże
słabością tej hipotezy jest fakt, że w dokumencie z 1301 r. nie podano imion
dzieci, a więc nie można ze stuprocentową pewnością powiedzieć, że
Alberta wówczas jeszcze nie było na świecie. Kazimierz Jasiński uznał
także, że nie należy przesuwać daty urodzin przed 1300 r. z tego względu, że
pierwszy znany samodzielny dokument Alberta pochodzi z 1323 r.5 Można
przypuścić, że autor Rodowodu Piastów śląskich nie znał dokumentu z roku
1317 wydanego przez Alberta i ten fakt może podważać hipotezę o 1300 r.
jako dacie granicznej6.
Kolejnym badaczem zajmującym się genealogią Piastów górnośląskich jest
Jerzy Horwat7. W swoich pracach opowiada się on za 1299 r. jako rokiem
urodzin księcia. Przyjmuje dokument Alberta z 1317 r. za jego pierwszy
samodzielny akt8. W zasadzie rozumowanie Horwata opiera się tylko na tym
fakcie. Pojawia się więc kwestia, kiedy książęta śląscy uzyskiwali
samodzielność. Widocznie Jerzy Horwat przyjmuje osiągnięcie wieku
osiemnastu lat jako warunek uzyskania samodzielności i dojrzałości
w okresie średniowiecza; jednakże trzeba pamiętać, że wiek sprawny w tym
okresie nie był aż tak ściśle określony. Wystarczy zacytować słowa
Władysława Sobocińskiego:
Nie do utrzymania jest stanowisko, jakoby do każdego współudziału przy czynności rządowej
(czy w ogóle prawnej) wymagane było osiągnięcie określonego wieku. W dużej ilości wypadków
pochodzących z różnego okresu można stwierdzić z wszelką pewnością, że w charakterze
świadków lub współwystawców na dokumentach (a także udzielających zgody) występowały
osoby w różnym wieku, począwszy od niemowląt9.
Podobny wniosek sformułowała w swojej pracy również Małgorzata
Delimata10. W świetle badań nie można więc uznać za miarodajną hipotezę,
iż Albert dopiero w wieku osiemnastu lat osiągnął pełnię praw książęcych.
Odnosząc się do hipotez, można zauważyć, że większość historyków
przyjmuje, żeksiążę Albert urodził się około 1300 r. Jednakże Horwat,
uznając ukończenie osiemnastego roku życia za wiek sprawny,
konsekwentnie twierdzi, że Albert przyszedł na świat około roku 1299.
Ponieważ w świetle dostępnych dokumentów nie można ustalić dokładnej
daty, autor niniejszej pracy przyjmuje, jak większość historyków, iż książę
strzelecki urodził się około 1300 r.

Miejsce narodzin
Niestety nic nie da się powiedzieć na temat miejsca urodzin Alberta,
można jedynie przypuszczać, że stało się to w rezydencji książąt opolskich,
czyli na zamku w Opolu. Nie można uściślić, w którym zamku opolskim
książę przyszedł na świat, ponieważ Opole posiadało aż dwa zamki — jeden
na Ostrówku, gdzie obecnie znajduje się amfiteatr opolski, a drugi, tzw.
Zamek Górny, nieopodal kościoła na Górce, poświęconego św.
Wojciechowi. Istnieje przypuszczenie, że ten ostatni zamek został zbudowany
dopiero przez księcia Władysława Opolczyka11.

Imię księcia
Interesująca jest kwestia imienia księcia, które było bardzo rzadko
nadawane w dynastii Piastów. Ze śląskich Piastów znamy, poza księciem
strzeleckim, tylko jednego Alberta — prawdopodobnie syna Władysława II
Wygnańca albo Bolesława Wysokiego — ale na jego temat niewiele
wiadomo, a nawet przyjmuje się, że mogło to być drugie imię księcia
opolskiego Jarosława12. Znany jest także książę cieszyński Jan Albert
(Albrecht), lecz żył on dużo później, bo w latach 1578–157913.
W pracach historycznych najczęściej książę strzelecki występuje jako
Albert, chociaż są historycy, którzy piszą o nim jako o Wojciechu bądź
Olbrachcie. Forma „Olbracht” jest nieporozumieniem, gdyż w żadnych
źródłach nie pojawiło się takie imię księcia, natomiast używano nieraz formy
Albert–Wojciech14. Jest to związane z tym, że Albert jest uproszczoną wersją
łacińskiego imienia Adalbert, które znaczy Wojciech15. W tej pracy nie
będzie się używać imienia Wojciech, ponieważ w źródłowych dokumentach
konsekwentnie występuje forma Albertus, a nie Adalbertus16.
Zastanawiająca też jest przyczyna nadania księciu imienia Albert, tak
rzadkiego w dynastii Piastów śląskich. Kazimierz Jasiński przypuszcza, że
może to być imię kognatyczne, czyli występujące w rodzinie matki17. Można
też sądzić, że było związane z kultem św. Wojciecha w Opolu, ponieważ to
ojciec Alberta, książę Bolesław I, przekazał dominikanom kościół pod
wezwaniem św. Wojciecha na Górce18. Warto również zwrócić uwagę, że
dominikański kościół stoi nieopodal tzw. zamku górnego, hipotetycznego
miejsca urodzin Alberta, więc ten fakt może stanowić przesłankę
wyjaśniającą wybór imienia. Jednakże, jak słusznie zauważyła Ewa
Wółkiewicz, imię Albert jest tylko poszlaką, a nie dowodem kultu św.
Wojciecha w rodzinie Piastów opolskich19. Można również zaryzykować
hipotezę, że imię było nadane przez ojca na pamiątkę wspólnych walk
toczonych z Albrechtem Habsburgiem przeciwko Adolfowi nassauskiemu,
jak również udziału Bolesława I w wyprawie Albrechta po koronę
niemiecką20.
 Rodzice
Porozważeniu kwestii daty urodzin Alberta i jego imienia należałoby
przedstawić rodziców księcia strzeleckiego. Na pewno ojcem był książę
opolski Bolesław I, natomiast istnieją wątpliwości co do osoby matki
Alberta; nie wiadomo, czy była nią Grzymisława, czy Agnieszka. Książę
Bolesław (Bolko) I był synem księcia opolskiego Władysława I21
i wielkopolskiej księżniczki Eufemii, córki księcia Władysława Odonica.
Urodził się między 1254 a 1258 r. Po śmierci Władysława I w 1282 r. jego
synowie, Mieszko, Kazimierz i Bolesław, dokonali podziału księstwa
opolsko-raciborskiego22. Wówczas Bolesław otrzymał dział opolski.
W 1280 r. był obecny na zjeździe w Wiedniu, gdzie poznał króla
niemieckiego Rudolfa I Habsburga, zawarł tam też sojusz z księciem
wrocławskim Henrykiem IV Probusem. Konsekwencją owego sojuszu było
wystąpienie Bolesława I w 1287 r. w biskupiej Nysie w roli mediatora
podczas spotkania przedstawicieli Henryka IV Probusa i skonfliktowanego
z nim biskupa wrocławskiego Tomasza II. W 1288 r. Bolesław poparł
starania Probusa o tron krakowski. W 1289 r. walczył w bitwie pod
Siewierzem przeciwko księciu kujawskiemu Władysławowi Łokietkowi;
ranny, stał się jeńcem przyszłego króla. W 1290 r. zmarł Henryk Probus.
Istnieje hipoteza, że władca opolski miał zostać spadkobiercą jego praw do
Krakowa, ale, jak wiadomo, ostatecznie uzyskał je książę wielkopolski
Przemysł II23. Wobec tego Bolesław I poparł króla czeskiego Wacława II
w walce o koronę polską, o czym świadczy zawarty w 1291 r. układ
w Ołomuńcu, w którym książę opolski wystąpił jako świadek wśród
dworzan władcy Czech. W 1292 r., wyruszając zbrojnie przeciwko
Łokietkowi, Wacław II zatrzymał się w Opolu i tam hołdy lenne złożyli mu
Bolesław I, książę cieszyński Mieszko oraz książę raciborski Przemko.
W 1296 r. Bolesław wsparł księcia głogowskiego Henryka w walce o tron
polski. Na mocy układu Henryka z Łokietkiem zawartego w Krzywiniu,
Bolesław I uzyskał część ziemi kłobuckiej. W 1297 r. uczestniczył w Pradze
w koronacji Wacława II na króla Czech. Rok później towarzyszył
Albrechtowi Habsburgowi w walce z Adolfem nassauskim. W 1300 r.
w Gnieźnie był świadkiem koronacji swego seniora na króla Polski. Później
Wacław II mianował go starostą krakowskim. Książę opolski miał również
swój udział w wydarzeniach krakowskich w latach 1311–1312, zwanych
w historiografii buntem wójta Alberta24. Próbował wówczas zdobyć
umocniony przez zwolenników Łokietka Wawel. Istnieją przypuszczenia, że
Bolesław I opolski miał zamiar po zdobyciu Wawelu koronować się na króla
Polski; musiał jednak wycofać się z Krakowa25. Pojawiły sięteż hipotezy, że
książę był wówczas przedstawicielem Jana Luksemburskiego, króla
czeskiego, który ewentualnie mógł myśleć o koronie polskiej26. Bolesław
doprowadził także do uwięzienia w opolskiej wieży wójta krakowskiego
Alberta. Książę opolski Bolesław I zmarł 14 maja 1313 r. i spoczywa
w okazałej nekropolii Piastów opolskich we franciszkańskim kościele św.
Trójcy w Opolu27.
Jak wynika z tej krótkiej biografii, książę Bolesław I był osobą dużego
formatu, bywałą w świecie, obeznaną w arkanach dyplomacji i kulturze
dworskiej. Można sądzić, choć nie są znane przekazy źródłowe na ten temat,
że mógł, dzięki kontaktom z zagranicznymi dworami czeskim i niemieckim,
przenosić wzorce kultury rycerskiej na dwór opolski, np. organizować
turnieje rycerskie. Osobowość i doświadczenie polityczne
Bolesława I niewątpliwie musiały mieć wpływ na formację i edukację jego
synów, w tym Alberta.
Nierozstrzygniętym zagadnieniem pozostaje ustalenie osoby matki księcia
strzeleckiego. Według Kazimierza Jasińskiego żoną Bolesława I była
Grzymisława; dowodzi tego nekrolog wrocławskiego klasztoru
św. Wincentego na Ołbinie — pod datą 13 września jest w nim wymieniona
Grzymisława, księżna opolska28. Niemniej jednak na dokumencie
z 17 listopada 1301 r. jest mowa o Agnieszce, żonie księcia opolskiego,
o czym także pisze Jasiński. Badacz sformułował więc przypuszczenie, że
mogła istnieć jedna osoba używająca zamiennie tych imion bądź też
Bolesław I mógł mieć dwie żony, Grzymisławę, a po jej śmierci
Agnieszkę29. Natomiast Anna Grabowska uważa, że owa Grzymisława
zmarła około 1286 r. i prawdopodobnie była żoną Henryka IV Probusa, którą
ten po paru latach odesłał z dworu wrocławskiego. Matką Alberta była więc
Agnieszka, lecz niestety brakuje materiałów źródłowych na temat jej
pochodzenia30. Pozostaje tylko przypuszczenie, że mogła pochodzić
z terenów niemieckich lub czeskich, jako że Bolesław I często tam
podróżował i angażował się w tamtejsze sprawy polityczne.
 Rodzeństwo i początki działalności publicznej księcia Alberta
Wiadomo, że Albert był najmłodszym synem Bolesława I i Agnieszki. Miał
dwóch starszych braci. Najstarszy to Bolesław Pierworodny, późniejszy
książę niemodliński, urodzony pomiędzy 1290 a 1295 r.31 Średnim synem
Bolesława I był Bolesław II, który później otrzymał księstwo opolskie.
Urodził się po 1295 r.32 Z całą pewnością bracia byli wspólnie
wychowywani, jednak otwarta pozostaje sprawa, czy Albert, jako
najmłodszy, mógł być przygotowywany do stanu duchownego, czy też
Bolesław I przewidywał, że po jego śmierci będzie trzeba podzielić
księstwo opolskie między trzech synów. Prawdopodobnie mógł tę kwestię
rozważać, jako że sam uzyskał władzę w wyniku podziału księstwa opolsko-
raciborskiego pomiędzy niego a braci w 1281 r.33
Po raz pierwszy, jak wiadomo, na dokumentach książę Albert pojawia się
z imienia 1 września 1310 r., kiedy to jego ojciec wraz z wymienionymi
z imion synami sprzedaje miastu Wrocław myto z książęcych miast: Opola,
Lewina Brzeskiego, Krapkowic, Woźnik, Lublińca, Olesna Śląskiego i ze
Skorogoszczy34. Akt został wydany, jak wynika z edycji źródła zamieszczonej
w Codex diplomaticus Silesiae, „pod Opolem”. Ów dokument można uznać
za pewną formę oficjalnej prezentacji synów książęcych, którzy
symbolicznie współrządzili z ojcem.
W 1313 r. Bolesław I zmarł. Nie wiadomo, czy pozostawił testament, mógł
przekazać swoją ostatnią wolę ustnie. W roku śmierci ojca Albert był
jeszcze niepełnoletni. Jerzy Horwat przypuszcza, że już w 1310 r. Bolesław
Pierworodny mógł dzierżyć władzę w księstwie niemodlińskim,
wyznaczonym mu przez ojca35, co wynika z analizy Liber fundationis
episcopatus Vratislaviensis36. Tę hipotezę podważa fakt, że Liber została
spisana przed 1305 r., więc wówczas należałoby przesunąć o kilka lat
wstecz datę urodzin Bolesława Pierworodnego. Według Marka L. Wójcika
podział księstwa opolskiego został dokonany między 14 marca 1313 a 27
marca 1314 r. Autor artykułu dowodzi tego, analizując pieczęć Bolesława
Pierworodnego z dnia 27 marca 1314 r.37 Wtedy to bracia Bolesław
Pierworodny i Bolesław II podzielili księstwo na dwie części. Albert nie
otrzymał swego działu ze względu na bardzo młody wiek. Prawdopodobnie
pozostawał wtedy pod opieką Bolesława Pierworodnego, z którym łączyły
go silne więzy, co sugerowałyby zachowane dokumenty Alberta wydane
w dziedzictwie Bolesława, a także fakt, że Albert przywieszał swoją pieczęć
pod dokumentami starszego brata38. Wiadomo także o częstych kontaktach
Alberta z drugim bratem, Bolesławem II, lecz miały one miejsce już
w okresie późniejszym39.
Nasuwa się pytanie, czy Albert mógł w latach 1313–1317 sprawować
rządy niedzielne z którymś z braci. Niestety dostępne źródła nie pozwalają
stwierdzić, czy tak faktycznie było. W dokumentach z tych lat występują tylko
Bolesław Pierworodny jako dux Falkinbergensis40 i Bolesław II jako dux
Opoliensis41. Z analizy tytulacji książęcych należy więc wysunąć wniosek, że
zarówno Bolesław Pierworodny, jak i Bolesław II byli już książętami
niezależnymi oraz samodzielnymi, niedzielącymi się władzą z młodocianym
Albertem.
Prawdopodobnie bracia wyznaczyli Albertowi dział ze stolicą
w Sośnicowicach, ponieważ znany jest dokument z 1317 r. zawierający
wzmiankę, że Albert rządził ziemią sośnicowicką42. Nie wiadomo, kiedy
Sośnicowice weszły pod władanie książąt opolskich, ponieważ wcześniej
były pod władzą książąt bytomskich. Jerzy Horwat sądzi, że Kazimierz,
książę bytomski, by zapewnić godne wiano swojej córce Marii, późniejszej
żonie Karola Roberta, sprzedał Bolesławowi I Sośnicowice z okręgiem43.
Jednak nie ma śladu tego zdarzenia w zachowanych źródłach. Franz
Idzikowski, a za nim Artur Łojek uważali, że Albert otrzymał swój dział
wyodrębniony z dziedziny księcia niemodlińskiego44. Jednak i ta hipoteza nie
ma potwierdzenia źródłowego.
Rok 1317 kończy okres dzieciństwa i dorastania księcia Alberta. Aspekty
jego rządów wewnętrznych i polityki zagranicznej będą omawianie
w kolejnych rozdziałach. Warto natomiast w tym miejscu powiedzieć
o mariażu Alberta z Agnieszką oraz o ich jedynej córce, słynnej księżnej
kujawskiej Elżbiecie.

Małżeństwo Alberta
Mariaż księcia Alberta z Agnieszką von Maidburg-Hardegg — córką
burgrabiego Magdeburga oraz hrabiego Hardeck i Retzu Burcharda X (I)45
— może wydawać się zagadkowy. O matce Agnieszki nic pewnego nie
wiadomo. Pewne jest, że Burchard X (I) miał dwie żony, pierwszą była
Czudna von Bechin, która zmarła po 1335 r., a drugą Anna opawska, córka
Mikołaja II, księcia opawskiego46. Ślub Alberta i Agnieszki odbył się przed
bądź w samym 1347 r.47 Biorąc pod uwagę, że Burchard X (I) mógł ożenić
się z Anną opawską najwcześniej w 1335 r., należałoby skłaniać się ku temu,
że matką Agnieszki była Czudna von Bechin. Poza tym trzeba wziąć pod
uwagę, że Anna opawska była krewną księcia Alberta, ponieważ mieli
wspólnego przodka, księcia opolskiego Władysława I, który dla Anny
opawskiej był pradziadkiem, a dla Alberta dziadkiem. Najbardziej
prawdopodobne jest więc, że matką Agnieszki von Maidburg-Hardegg była
Czudna von Bechin. Zasadniczym pozostaje jednak pytanie, co skłoniło
Alberta do mariażu z córką dalekiego burgrabiego Magdeburga.
Prawdopodobnie taki wybór mógł mieć związek z polityką Karola IV, który
w 1346 r. został koronowany na króla niemieckiego; rok koronacji wydaje
się zbieżny z przypuszczalną datą ślubu Alberta i Agnieszki. Karol IV mógł
właśnie za pomocą takich koligacji wiązać ze sobą sprzyjające mu rody. Co
ważne, Burchard X (I) był ochmistrzem dworu Karola IV48. Jak zauważyła
Joanna Heluszka, małżeństwo Alberta z Agnieszką nigdy nie było
przedmiotem szczegółowych badań dynastycznych49, być może ze względu na
zbyt znikomą liczbę informacji dotyczących tej koligacji małżeńskiej.
Wnikliwszą próbę wyjaśnienia politycznych powodów związku
małżeńskiego Alberta i Agnieszki autor podejmie w rozdziale dotyczącym
polityki zagranicznej księstwa strzeleckiego.
O samej Agnieszce wspominają jedynie trzy dokumenty, wydane za
czasów jej rządów jako księżnej strzeleckiej. Tylko jeden z nich powstał za
życia Alberta. Ów dokument to suplika zięcia książęcej pary, księcia
kujawskiego Władysława Białego, w której Albert z żoną proszą o indult na
odprawianie mszy w miejscach obłożonych ekskomuniką50. Kolejne dwa akty
Agnieszka wydała już jako wdowa i samodzielna księżna strzelecka.
Pierwszy został sporządzony 28 października 1371 r., jest to potwierdzenie
posiadania dóbr w Borowej Łące, Krasnej Górze i w Ligocie przez Barbarę,
żonę Merboty z Krzyżowic51. Po raz drugi w źródłach księżna Agnieszka
występuje 25 września 1375 r., jako rozsądzająca sprawę patronatu nad
kościołem w Suchej między Baworem a plebanem Scale52.
Ustalenie daty śmierci Agnieszki nie sprawia kłopotów, ponieważ znane są
aż dwa zapiski w nekrologach. W nekrologu dominikanów z Retzen czytamy,
że „VI Idus Junii Anno Domini MCCCLXXVII obit Domina Agnes Ducissa
de Streliz, Soror domini Purchardi Comitis, in Vigilia Corporis Christi”53.
Wpis w odległym od Strzelec klasztorze dominikańskim w Retzen nie
powinien dziwić, jako że te tereny były pod panowaniem jej brata, grafa
Burcharda. Drugi wpis, pod datą 27 maja, pochodzi z nekrologu klasztoru
cystersów w Jemielnicy: „Obiit Agnes ducissa Strelicensis anno
MCCCLXXVII”54. Data jej śmierci została odnotowana, ponieważ była żoną
Alberta — fundatora murowanego klasztoru. Prawdopodobnie została też
w tym klasztorze pochowana55, lecz jest to tylko przypuszczenie, gdyż żadne
źródła nie przynoszą informacji o pochówkach książęcych w Jemielnicy. Bez
cienia wątpliwości można jedynie uznać, że księżna strzelecka Agnieszka
zmarła 27 maja 1377 r.56
 Potomstwo
Jedynym dzieckiem Alberta i Agnieszki była córka Elżbieta. Urodziła się
około roku 1347. Nie da się ustalić dokładnej daty, ponieważ nie znamy daty
ślubu jej rodziców57. Można jedynie podjąć próbę wyjaśnienia powodu
nadania jej imienia Elżbieta. Rodzice mogli nazwać tak córkę ze względu na
popularny w tym okresie kult św. Elżbiety Węgierskiej. Innym powodem
mógł być też fakt, że Albert wówczas służył na dworze królowej węgierskiej
Elżbiety Łokietkówny58. Na temat dzieciństwa i wykształcenia Elżbiety nic
nie można powiedzieć, choć na pewno musiała zetknąć się z ówczesną
kulturą rycerską, jako że jej ojciec, książę Albert, całkiem sporo podróżował
po Europie i musiał pewne nowinki przywozić na swój dwór. Niestety
w znanych nam źródłach nie napotykamy informacji na temat kultury
dworskiej na strzeleckim dworze. Albert nie miał własnego kronikarza, jak
książę Ludwik I brzeski, w którego otoczeniu żył Piotr z Byczyny,
prawdopodobny autor słynnej Kroniki książąt polskich.
Książę Albert niewątpliwie starał się wydać za mąż córkę jak najlepiej,
by przy okazjistworzyćjak najlepsze koligacje orazpotencjalne związki
rodzinno-polityczne. Prawdopodobnie dlatego zgodził się na małżeństwo
córki z księciem gniewkowskim Władysławem Białym, wujem Elżbiety
Bośniackiej, żony króla Węgier Ludwika Andegaweńskiego. Mógł też ten
mariaż popierać dwór węgierski, próbujący tworzyć środowisko
proandegaweńskie w tychże księstwach. Zasadnicze przyczyny polityczne
tego mariażu będą opisane w rozdziale dotyczącym polityki zagranicznej
księcia strzeleckiego.
Ślub odbył się przed 1 grudnia 1359 r., kiedy to Albert uzyskał od swego
bratanka, księcia opolskiego Bolesława III, zapewnienie, że ten nie będzie
sprzeciwiał się dziedziczeniu księstwa strzeleckiego przez kolejne dzieci
Alberta bądź dzieci urodzone w związku Elżbiety i Władysława
gniewkowskiego59. Co ważne, akt ten potwierdził 9 marca 1360 r., a więc
kilka miesięcy później, w Pradze Karol IV60. O małżeństwie Elżbiety
i Władysława można znaleźć wzmiankę w Kronice Janka z Czarnkowa: „dux
Wladislaus, dux Gnewcoviensis, tantunmodo filiam Alberti ducis de
Strzelcze unicam duxit in uxorem, quae sine prole ad Christum migravit”61.
Również Jan Długosz wspomniał o tej koligacji małżeńskiej: „Filius vero
Kazimiri prefati ducis, Wladislaus Albus dux cum ex filia Alberti ducis de
Strzelcze, que illi unica erat, nullam prolem generasset […]”62.
Książę Władysław Biały nie cieszył się długo życiem rodzinnym,
ponieważ Elżbieta strzelecka umarła między 9 marca 1360 r.63 a 17 kwietnia
1361 r., kiedy to już w dokumencie ojca wspominana jest jako zmarła: „Nos
Albertus dei gracia dux Opoliensis et dominus Strelicsis […] ob salutem
nostram et […] Elizabeth filie nostre karissime felicis memorie”64. Było to
małżeństwo bezdzietne. Władysław Biały po śmierci Elżbiety strzeleckiej
nie ożenił się, mimo powszechnych w tym czasie wśród owdowiałych
książąt ponownych mariaży. Józef Śliwiński sądzi, że powodem mogła być
wielka miłość, jaką książę Władysław darzył Elżbietę. Być może wynikało
to równieżz tego, że nie mógł znaleźć odpowiedniej kandydatki65. Oswald
Balzer pięknie napisał w swej pomnikowej Genealogii Piastów, że
Władysław Biały „nadmiar kochał żonę”66.
Co ważne, w grudniu 1359 r. książę Albert mógł się spodziewać kolejnego
potomka, być może wtedy Agnieszka była w ciąży. Świadczy o tym zapis
w dokumencie Bolesława III, że jeżeli Albert spłodzi nowe dzieci bądź jego
córka Elżbieta urodzi potomstwo, to ziemia strzelecka przejdzie w ich
władanie67.
 Data śmierci
Ostatnim aspektem biografii księcia strzeleckiego Alberta jest ustalenie
daty jego śmierci. Niestety, co zadziwiające, nie zachował się wpis
w nekrologu jemielnickim68, mimo że książę był fundatorem murowanego
budynku klasztoru cysterskiego. Należy więc podjąć próbę uściślenia niezbyt
dokładnej daty jego śmierci. Większość genealogów przyjmuje, że Albert
zmarł po 22 stycznia 1366 r., co jest pewnym uproszczeniem69. Kazimierz
Jasiński natomiast opowiada się za szerokim zakresem lat 1366–137570,
ponieważ ostatni znany dokument księcia Alberta pochodzi z 22 stycznia
1366 r.71, a książę na pewno już nie żył 25 września 1375 r.72, kiedy to został
wydany dokument, w którym pojawia się samodzielnie Agnieszka, księżna
strzelecka. Jak zauważył Jerzy Horwat, władczyni samodzielnie wydała
dokument już 28 października 1371 r. Można więc datę graniczną przesunąć
cztery lata wstecz. Ponadto znany jest też dokument księcia niemodlińskiego
Henryka, datowany 29 marca 1371 r., w którym tytułuje się panem Strzelec,
tak więc schedę po Albercie objął przed tą datą73. Ten fakt pozwala określić
datę śmierci Alberta, ponieważ Henryk 28 listopada 1369 r. oraz 4 maja
1370 r. występuje tylko jako książę niemodliński74. Można więc zawęzić
przedział czasowy, w którym zmarł książę Albert, do okresu między 4 maja
1370 r. a 29 marca 1371 r. Pochowany został najprawdopodobniej
w klasztorze Cystersów w Jemielnicy, nie ma jednak na to dowodów
źródłowych. Mimo to fakt, że bardzo dbał o tamtejszy klasztor, każe nam
przypuszczać, że właśnie tam dokonano jego pochówku75.

***
Książę Albert, jako najmłodszy z synów księcia Bolesława I, najpóźniej
objął samodzielną władzę w „krainie sośnicowickiej”, a następnie
w księstwie strzeleckim. W stosunkowo późnym wieku poślubił Agnieszkę
von Maidburg-Hardegg, z którą miał tylko jedno dziecko, córkę Elżbietę,
żonę księcia gniewkowskiego Władysława. Nie miał syna, któremu mógłby
bezpośrednio przekazać władzę. Jego bracia natomiast doczekali się męskich
potomków, dzięki czemu powstały linie Piastów opolskich76 oraz Piastów
niemodlińskich77, którzy po śmierci Alberta podzielili między siebie
księstwo strzeleckie.
1
Zob. B. Snoch, Albert, [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, red. A. Barciak, Katowice 1995,
s. 12; Die Piasten. Eine polnisch-schlesische Fürstenfamilie, hrsg. von C. Vinkelau, Dreieich
2011, s. 286; G.P.A. Hausdorf, Die Piasten Schlesiens, Breslau 1933, s. 161; W.K. von Isenburg,
Stammtafeln zur Geschichte der europäischen Staaten, Bd. 1, Marburg 1965, Taf. 196;
H. Grotefend, Stammtafeln der schlesischen Fürsten bis zum Jahre 1740, Breslau 1889, Taf.6,
s. 10.
2
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007, s. 537–538.
3
Ibidem, s. 537.
4
CDS, Bd. 16, nr 3157; Breslauer Urkundenbuch, hrsg. von G. Korn, Breslau 1870, nr 91.
5
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 538, przyp. 6.
6
Dokument znany jest z pracy Johannesa Chrząszcza, Beiträge zur Geschichte der Pfarreien im
Archipresbyterat Gleiwitz. Parochie Laband, „Oberschlesien”, Bd. 1, 1902/1903, s. 25–27.
Ryzykowne wydaje się uznanie dokumentu z 1317 r. za źródło; oryginał nie zachował się, znamy
tylko edycję z pracy J. Chrząszcza. Oczywiście dokument mógł być błędnie datowany, lecz nie ma
powodu, by negować jego istnienie. Mógł później zaginąć w wyniku działań wojennych w 1945 r.
Jest to instrument notarialny proboszcza Gerharda z Gliwic dla proboszcza parafii w Łabędach
Mikołaja Schosska i witryka Marcina Szmaty, znajduje się w nim wzmianka o dystrykcie
sośnicowickim i o rycerzu Janie, dziedzicu Rzeczyc, będących pod władzą Alberta. Według
J. Chrząszcza dokument miał być wpisany w Liber Archivalis archiprezbiteratu gliwickiego za rok
1728. Niestety nie znalazłem śladu danej pozycji. Być może spłonęła w trakcie spustoszenia Gliwic
w 1945 r. Treść dokumentu nie przynosi informacji, które można by uznać za nietrafne, zresztą
z 1317 r. nie znamy innych dokumentów dotyczących Sośnicowic, więc można przyjąć, że były one
wówczas pod władaniem Alberta.
7
J. Horwat, Piastowie górnośląscy, Bytom 2007; idem, Książęta górnośląscy z dynastii Piastów.
Uwagi i uzupełnienia genealogiczne, Ruda Śląska 2005.
8
J. Horwat, Piastowie górnośląscy, s. 139–140, idem, Książęta górnośląscy, s. 119.
9
W. Sobociński, Historia rządów opiekuńczych w Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, R. 2,
1949, s. 244–249.
10
Powołuję się na ustalenia Małgorzaty Delimaty w kwestii wieku sprawnego. Cytuje ona świętych
Kościoła, którzy przyjmują za wiek sprawny ukończenie siódmego (Ambroży z Mediolanu),
dwunastego (Hieronim) lub czternastego rok życia (Izydor z Sewilli, Beda Czcigodny, Gracjan).
W ustawodawstwie Polski piastowskiej prawdopodobnie na początku nie istniało ścisłe określenie
wieku sprawnego, dopiero statuty Kazimierza Wielkiego ustalają wiek sprawny na ukończony
dwunasty rok życia dla chłopców oraz dziewcząt. Przejmowanie władzy nie zależało od uzyskania
wieku sprawnego, lecz, co ważne, od predyspozycji fizycznej i psychicznej danego władcy. Badania
genealogiczne nie wykazują takiej korelacji obejmowania władzy poprzez uzyskanie wieku
odpowiedniego, zob. M. Delimata, Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań 2004, s. 31–32,
166–172.
11
T. Sadowski, Książęta opolscy i ich państwo, Wrocław 2001, s. 43, 128.
12
Więcej na ten temat zob. K. Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, s. 76–77.
13
Ibidem, s. 672.
14
J. Dąbrowski, Elżbieta Łokietkówna 1305–1380, Kraków 2007, s. 67; J. Horwat, Piastowie
górnośląscy, s. 139; H. Pichen, Powstanie i działalność cystersów w Jemielnicy na Ziemi
Strzeleckiej. Dziedzictwo kulturowe, które przetrwało wieki, [w:] Moja mała ojczyzna.
Historia lokalna powiatu strzeleckiego, red. W. Gaida, M. Stańczak, B. Kosielska, Strzelce
Opolskie 2003, s. 93–96; idem, Jemielnica — miejscowość, klasztor, kościół. Impresje
historyczne, [w:] Johannes Nucius. Epoka, duchowość, życie i twórczość. Materiały
z konferencji naukowej zorganizowanej z okazji 450-lecia urodzin Johannesa Nuciusa,
 opata cysterskiego w Jemielnicy, kompozytora i teoretyka muzyki. Kamień Śląski, 11
października 2006, red. R. Pośpiech, P. Tarliński, Opole 2008, s. 35–44.
15
E. Wółkiewicz, Jak powstawała legenda? Rola konwentu dominikanów opolskich w rozwoju
kultu świętego Wojciecha, [w:] Opolskie drogi św. Wojciecha, red. A. Pobóg-Lenartowicz,
Opole 1997, s. 71–72, przyp. 64.
16
Raz spotykamy tę formę w Regestach Śląskich, t. 1, red. W. Korta, Wrocław 1975, nr 56; można
jednak przypuszczać, że jest wynikiem błędnego zapisu bądź odczytu paleograficznego.
17
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 537.
18
E. Wółkiewicz, Jak powstawała legenda?, s. 71–72, przyp. 64.
19
Ibidem, s. 71–72.
20
A. Grabowska, Książę opolski Bolesław (Bolko) I (1254/8–1313), [w:] Opolanie znani
i nieznani. Średniowiecze, t. 1, red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2009, s. 100–101.
21
O nim zob. W. Dominiak, Ostatni władca Górnego Śląska — Władysław I, pan na Opolu
i Raciborzu (1225–1281), Racibórz 2009.
22
Według najnowszych ustaleń dr. Norberta Miki książę Władysław I umarł 27 sierpnia 1282 r. Trzeba
dodać, że pewne podziały księstwa były już planowane za życia Władysława I, lecz najtrwalszy
podział dokonał się po jego śmierci, zob. N. Mika, Początki klasztoru rudzkiego (do końca XIII
wieku), [w:] Klasztor cystersów w Rudach. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej
odbytej 7 czerwca 2008 r. w Rudach, red. N. Mika, Racibórz 2008, s. 15–16, 20; K. Jasiński,
Rodowód Piastów śląskich, s. 510–511.
23
A. Grabowska, Książę opolski Bolesław, s. 99.
24
J. Wyrozumski, Dzieje Krakowa, t. 1: Kraków do schyłku wieków średnich, Kraków 1992,
s. 192, 199–211, 215.
25
A. Pobóg-Lenartowicz, Plany koronacyjne Bolka I opolskiego, [w:] Jak powstawało Opole?
Miasto i jego książęta, red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2006, s. 181–189; W. Mrozowicz,
Korony niegodni? Bolko I opolski i inni książęta śląscy jako pretendenci do tronu polskiego,
„Opolski Rocznik Muzealny”, R. 20, 2014, s. 43–53.
26
W. Mrozowicz, Korony niegodni?, s. 49.
27
A. Grabowska, Książę opolski Bolesław, s. 95–104; J. Sperka, Bolesław (1254/8–1313), [w:]
Książęta i księżne Górnego Śląska, s. 26–29.
28
Nekrolog opactwa św. Wincentego we Wrocławiu, [w:] MPH s.n., t. 9, cz. 1, wyd.
K. Maleczyński, Warszawa 1971, s. 69; gdzie wzmianka: „Grimizlaua ducissa Opuliensis”.
29
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 520.
30
A. Grabowska, Książę opolski Bolesław, s. 97–98; J. Horwat, Agnieszka, [w:] Książęta i księżne
Górnego Śląska, s. 10.
31
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 535.
32
Ibidem, s. 536.
33
A. Grabowska, Książę opolski Bolesław, s. 96.
34
CDS, Bd. 16, nr 3157.
35
J. Horwat, Księstwo opolskie i jego podziały do 1532 r. Książęta — miasta — kościół —
urzędy — własność prywatna, Rzeszów 2002, s. 61, przyp. 5.
36
CDS, Bd. 14; Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, ed. H. Markgraf, J. Schulte, Breslau
1889.
37
M. L. Wójcik, Podział terytorialny Opolszczyzny po śmierci Bolesława I opolskiego ( † 1313)
w świetle najstarszej pieczęci księcia niemodlińskiego Bolesława z 1314 roku, [w:]
Monastycyzm. Słowiańszczyzna i państwo polskie. Warsztat badawczy historyka, red.
K. Bobowski, Wrocław 1994, s. 144–151.
38
Dokumenty z 1321 r.: CDS, Bd. 18, nr 4090; APWr, rep. 91, nr 193 (203); dokumenty z 1328 r.:CDS,
Bd. 1, nr 31. Znamy tylko jeden typ pieczęci ks. Alberta, który był używany w latach 1321–1361 (a
nie, jak stwierdził Sylwiusz Mikucki, w latach 1321–1342), była to pieczęć heraldyczna. Zgodnie ze
słowami badacza pieczęć „przedstawiała w tarczy ukośnej położonej w polu pieczęci orła w biało.
Nad tarczą hełm z pawim pióropuszem, w otoku napis
†‫﮲‬S‫﮲‬ALBERT‫﮲‬DEI‫﮲‬GRA‫﮲‬IUNIORIS‫﮲‬DUCIS‫﮲‬OPOLIEN”, zob. idem, Heraldyka Piastów śląskich
do schyłku XIV w., [w:] Historia Śląska od czasów najdawniejszych do roku 1400, t. 3, red.
W. Semkowicz, Kraków 1936, s. 463. Obecnie się zachowały tylko pięć odcisków tej pieczęci
w Archiwum Państwowym we Wrocławiu przywieszonych do dokumentów: Rep. 91, nr 193 (204),
194 (204); Rep. 85, nr 4 (7), 5 (8), 6 (9).
39
Dokument z 1343 r.: APWr, Rep. 108, nr 3.
40
CDS, Bd. 16, nr 3394; Bd. 18, nr 3649.
41
CDS, Bd. 18, nr 3649.
42
Dokument znany tylko z przekazu w: J. Chrząszcz, Beiträge zur Geschichte, s. 25, 27.
43
J. Horwat, Podziały księstwa na kasztelanie w II połowie XIII w., „Rocznik Muzeum
w Gliwicach”, R. 11–12, 1997, s. 64, przyp. 15.
44
F. Idzikowski, Opole — dzieje miasta do 1863 roku, tłum. A. Skoberla, Opole 2002, s. 42;
A. Łojek, Książę Bolesław II opolski na tle swoich czasów, [w:] Jednostka w czasach
przełomu. Człowiek wobec zmiany. Społeczeństwo — kultura — religia — gospodarka —
polityka — życie codzienne, red. A. Marzec, Kraków 2012, s. 142.
45
Prawidłowo X (I), a nie II, jak podają K. Jasiński (Rodowód Piastów śląskich, s. 538) oraz
J. Horwat (Piastowie górnośląscy, s. 142). Obaj badacze błędnie zapisują numerację, mimo że
w przypisach odwołują się do pracy Helmuta Lotzke o burgrabiach Magdeburga, która zawiera
poprawną numerację, zob. H. Lötzke, Die Burggrafen von Magdeburg aus dem Querfurter
Hause, Bad Langesalza 2005, Taf. 3.
46
D. Schwenicke, Europäische Stamtaffeln, Bd. 19, Frankfurt am Main 2000, Taf. 83; H. Lötzke,
Die Burggafen, s. 143–150; W. Wegener, Die Herzöge von Troppau und Leobschütz,
Jägerndorf und Ratibor des Stammes der Přemysliden 1278–1521, Göttingen 1964, Taf. 1.
47
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 538; J. Horwat, Piastowie górnośląscy, s. 142.
48
F. Kavka, Burchard, purkrabí magdeburský a hrabe z Hardeggu i Retzu-Hofmistr Karla IV
(1353–1368), [w:] Historia docet. Sborník prací k pocté šedesátých narozenin prof. Ph Dr.
Ivana Hlaváčka, CSc., ed. M. Polívka, M. Svatoš, Praha 1992, s. 145–155. Trzeba dodać, że
w świetle dokumentów sprawa urzędu ochmistrza Burcharda X (I) nie jest pewna. W dyplomie
Karola IV z 27 maja 1359 r. jest następujący zapis: „Burghardus Imperialis Curie nostre magister,
Johannes et Burglinus Magdeburgenses burggarauii” (CDM, t. 9, nr 129), 4 czerwca 1360 r. jako
świadkowiewystępują: „Burghardus burgrauius Magdeburgensis curie coquine magister, Burchardus
et Johannes de Recz comites” (CDM, t. 9, nr 171); w dokumencie z 13 kwietnia 1361 r.: „Burchard
Hofmeister, und Johann, burggrafen von Magdeburg” (RI, t. 8, nr 7089) oraz w akcie z 17 maja
1361 r. „die burggrafen Burchard, hofmeister, und Albert von Magdeburg” (RI, t. 8, nr 7056). Jak
widać, pojawia się czasem dwóch Burchardów, ochmistrz i burgrabia Magdeburga. Kwestia ta
wymaga dalszych badań.
49
J. Heluszka, Związki dynastyczne książąt opolskich w XIV wieku, [w:] Bunt wójta Alberta.
Kraków i Opole we wzajemnych związkach w XIV wieku, red. J. Rajman, Kraków 2013, s. 84.
50
MPV, t. 3, nr 500. Tam wzmianka: „duci Alberto et eius uxori Agneti”.
51
APWr, Rep. 4f, nr 29 (11q).
52
CDS, Bd. 6, nr 55.
53
MGH Necrologia, Bd. 5, ed. A. F. Fuchs, Berlini 1913, s. 165.
54
BUWr, Nekrolog klasztoru w Jemielnicy, rpks IV F 171, fol. 3v.
55
M. Kaganiec, Agnieszka (zm. 1377), [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, s. 12.
56
Chociaż tablice genealogiczne najczęściej podają datę śmierci „po 25 września 1375”, albo „po
1371”, zob. Die Piasten, s. 286; W.K. von Isenburg, Stammtafeln, Bd. 1, Taf. 196; H. Grotefend,
Stammtafeln, Taf. 6.
57
K. Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, s. 566.
58
J. Dąbrowski, Elżbieta Łokietkówna, s. 66–68. Jak zauważył K. Jasiński, kult św. Elżbiety był
popularny w dynastii Piastów ze względu na koligacje rodzinne. Był to kult dynastyczny,
wewnętrzny, wręcz zarezerwowany tylko dla Piastów, zob. K. Jasiński, Kult świętej Elżbiety
w dynastii piastowskiej, [w:] Europa Środkowa i Wschodnia w polityce Piastów, red.
K. Zielińska-Malewska, Toruń 1997, s. 197–212.
59
LuB, Bd. 2, nr 12, s. 307; RŚ, t. 5, nr 660.
60
RBM, t. 7, nr 453. Cesarz Karol IV zatwierdza dokument Bolesława III, księcia opolskiego, z 1
grudnia 1359 r., dotyczący rezygnacji tego księcia z ziemi strzeleckiej w razie posiadania przez
Alberta potomków.
61
Kronika Jana z Czarnkowa, wyd. J. Szlachtowski, [w:] MPH, t. 2, wyd. A. Bielowski, Lwów
1872, s. 661. W tłumaczeniu Józefa Żerbiłły: „Ten Władysław, książę gniewkowski, był ożeniony
z jedynaczką Alberta, księcia na Strzelcach, która bezpotomnie zeszła z tego świata”, zob. Kronika
Jana z Czarnkowa, tłum. J. Żerbiłło, wstęp M. D. Kowalski, Kraków 2009, s. 50–51.
62
Ioannis Dlugossi Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 9, Varsaviae 1978, s. 328.
W tłumaczeniu J. Mrukównej: „A syn wspomnianego księcia Kazimierza, książę Władysław Biały,
chociaż z jedyną żoną, córką księcia strzeleckiego Alberta, nie miał żadnego potomstwa[…]”, zob.
Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 9, tłum. J. Mrukówna,
Warszawa 1975, s. 414.
63
RBM, t. 7, nr 453.
64
CDS, Bd. 2, nr 69; K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, wyd. M. Górny,
Poznań–Wrocław 2001, s. 188–189; H. Grotefend, Stammtafeln, Taf. 6; W.K. von Isenburg,
Stammtafeln, Bd. 1, Taf. 196; Die Piasten, s. 286.
65
J. Śliwiński, Władysław Biały (1327/1333 — 20 luty 1388) Ostatni książę kujawski, największy
podróżnik spośród Piastów, Kraków 2011, s. 36–37.
66
O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895, s. 371–372.
67
LuB, Bd. 2, nr 12, s. 307; RŚ, t. 5, nr 660.
68
BUWr, Nekrolog klasztoru cysterskiego w Jemielnicy, rpks IV F 171.
69
G.P.A. Hausdorf, Die Piasten Schlesiens, s. 161; Die Piasten, s. 286; W.K. von Isenburg,
Stammtafeln, Bd. 1, Taf.196; H. Grotefend, Stammtafeln, Taf. 6.
70
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 538.
71
CDS, Bd. 6, nr 34.
72
CDS, Bd. 6, nr 55.
73
CDS, Bd. 6, nr 49; data poprawiona jest zgodnie z korekturą J. Horwata, Księstwo opolskie, s.
141–142.
74
Katalog, t. 5, nr 212; CDS, Bd. 6, nr 47.
75
Tak przypuszczali już A. Weltzel i K. Jasiński, zob. A. Weltzel, Das fürstliche Cistercienstift
Himmelwitz, „Schlesisches Pastoralblatt”, Bd. 13, 1892, s. 68; K. Jasiński, Rodowód Piastów
Śląskich, s. 538. Za nimi tak sądził również W. Mądry, „Nekropolie Piastów”, Poznań 2012,
doktorat napisany na UAM pod kierunkiem Ryszarda Grzesika, dostępny w Internecie na:
repozytorium.amu.edu.pl.
76
Bolesław II opolski doczekał się aż trzech synów: Władysława Opolczyka, Bolesława III oraz
Henryka, zob. K. Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, s. 558, 560, 561; B. Snoch, Bolesław II,
[w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, s. 30.
77
Bolesław I Pierworodny, książę niemodliński, doczekał się również trzech synów: Bolesława II,
Henryka i Wacława, zob. K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 551, 555, 556; B. Snoch,
Bolesław Pierworodny, [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, s. 30–31.
 ROZDZIAŁ II

W MEANDRACH POLITYKI ZAGRANICZNEJ

Na dziejach księstwa strzeleckiego najwyraźniejsze ślady odcisnęły

działania polityczne władców Królestwa Czech, będące wynikiem ich
konsekwentnej polityki śląskiej. Książę Albert podczas swego długoletniego
panowania krążył między polską, węgierską i cesarską opcją polityczną, aż
w końcu trafił w orbitę wpływów czeskich. Być może nie wynikało to z jego
własnej woli, ale z okoliczności, gdyż należy pamiętać, że w pierwszej
połowie XIV w. książęta śląscy przyjmowali zwierzchność króla Czech Jana
Luksemburczyka, a po jego śmierci — Karola IV. Była to prawdopodobnie
konieczność, choć możliwa do uniknięcia, o czym świadczą późniejsze
polityczne decyzje Alberta. Długoletnie panowanie strzeleckiego Piasta
pozwala dostrzec, jak książęta śląscy działali w ówczesnych realiach
politycznych, jak próbowali lawirować między różnymi opcjami
politycznymi w celu zachowania jak największej niezależności.
Jak wiadomo, w dniu 14 maja 1313 r. zmarł książę opolski Bolesław I,
ojciec Alberta1. Między 1313 a 1314 r. dokonał się podział księstwa
opolskiego na dwa działy: opolski i niemodliński2. Najprawdopodobniej
Albert, jako najmłodszy, był przez pewien czas pod opieką braci i wspólnie
z nimi zarządzał dziedzictwem opolskim, ale z 1317 r. pochodzi już pierwsza
wzmianka o działaniach Alberta jako udzielnego księcia3. Niewykluczone, że
Albert mógł pozostawać jeszcze pod opieką braci, jednakże w świetle
faktów, które zostały przedstawione wcześniej, można zaryzykować hipotezę,
że już w 1317 r. był udzielnym władcą. Zakładając, że faktycznie od tego
roku Albert rządził samodzielnie, można już mówić o jego polityce
zagranicznej oraz licznych podróżach związanych z realizacją polityki
zewnętrznej. Politykę zewnętrzną należy rozumieć szeroko: jako działania
związane z funkcjonowaniem księstwa strzeleckiego na Śląsku, jako kontakty
z innymi księstwami dzielnicowymi Śląska i Kujaw, a przede wszystkimjako
działania podejmowane na dworach monarszych ówczesnej Europy
Środkowej. Wiedza o działalności Alberta na terenie Królestwa Czeskiego,
Węgier, Cesarstwa Rzymsko-Niemieckiego i Królestwa Polskiego znajduje
oparcie w źródłach. Należy pamiętać, że Albert był księciem pogranicza,
żyjącym na terenie ścierających sięwpływów trzech królestw. Stosunek
władcy strzeleckiego do owych wpływów można współcześnie
scharakteryzować na podstawie zachowanych dokumentów, dostępne są
również źródła na temat polityki sąsiednich królestw wobec księstwa
strzeleckiego.

Relacje księstwa strzeleckiego z Królestwem Polskim

Jako że Albert pochodził z dynastii Piastów, słusznym będzie w pierwszej
kolejności zająć się politycznymi uwarunkowaniami wzajemnych relacji
księstwa strzeleckiego i Królestwa Polskiego. Jak powszechnie wiadomo,
Śląsk w pierwszej połowie XIV wieku został zhołdowany przez Jana
Luksemburczyka i Karola IV. Na temat zrzeczenia się Śląska przez
Kazimierza Wielkiego istnieje dość obfita literatura4. Historycy wciąż
dyskutują o przyczynach tej decyzji. Roman Grodecki uważał, że Kazimierz
Wielki nie mógł odzyskać Śląska, ponieważ już za życia króla jego następca,
Ludwik Węgierski, dobrowolnie zrzekł się pretensji do Śląska i przyrzekł, że
nie będzie starał się odzyskać księstw śląskich5. Z kolei Stanisław Szczur
stał na stanowisku, że Kazimierz Wielki dokonał zrzeczenia się Śląska, by
Luksemburgowie poparli go w procesie przeciwko zakonowi krzyżackiemu.
Poza tym uważał, że możnowładcy z otoczenia królewskiego Piasta nie byli
zainteresowani przywróceniemkrólestwu Śląska, gdyż nie mogliby tam
pełnić wysokich funkcji ze względu na silne nasycenie urzędów lokalnym
rycerstwem śląskim. Bardziej niż odzyskaniem Śląska byli zainteresowani
perspektywą zdobycia Rusi, gdyż tam istniały realne możliwości
urzędniczych karier6. Piastowie śląscy byli też poddani naciskom militarnym
ze strony Jana Luksemburczyka; świadczy o tym informacja z lutego1327 r.
o wyprawie zbrojnej króla Jana, która kierowała się z Brna na Śląsk7.
Jednakże trzeba pamiętać, że w czeskiej historiografii przyjmuje się, iż hołdy
książąt śląskich były dobrowolne, ponieważ Jan Luksemburczyk działał jako
prawny dziedzic Wacława II, który już wcześniej zhołdował niektórych
śląskich władców. Ważną rolę mogła też odgrywać działalność
mieszczaństwa Wrocławia, któremu zależało na korzyściach gospodarczych,
jakiemogło osiągać, pozostając w zależności lennej od króla Czech.
Zależność ta w większym stopniu aniżeli polityka Królestwa Polskiego pod
panowaniem Władysława Łokietka i później Kazimierza Wielkiego
zapewniała stabilność sytuacji gospodarczej. Bardzo prawdopodobne, że
mieszczaństwo wrocławskie, obawiając się utraty swej potęgi8, wzięło też
pod uwagę sposób, w jaki Władysław Łokietek rozprawił się
z mieszczaństwem krakowskim.

Relacje za rządów Władysława Łokietka

Jak kształtowały się relacje księstwa strzeleckiego z Królestwem Polskim
za panowania Władysława Łokietka, króla Polski w latach 1320–1333?
Zachowało się niewiele przekazów źródłowych na temat działalności księcia
Alberta w tym czasie, ale właśnie wówczas jego księstwo musiało zostać
zhołdowane przez władcę czeskiego Jana Luksemburczyka. W latach 1323–
1327 książę Albert prawdopodobnie nie składał homagium władcy Czech,
gdyż nie ma na to dowodu w postaci aktu lennego. Tomasz Nowakowski
przypuszczał, że Albert złożył hołd lenny wraz z Bolesławem II opolskim
5 kwietnia 1327 r. we Wrocławiu9. Josef Šusta, podając imiona
zhołdowanych w okresie od 18 do 24 lutego 1327 r. w Opawie i Bytomiu
książąt śląskich — Kazimierza cieszyńskiego, Leszka raciborskiego,
Władysława bytomsko-kozielskiego, Bolesława I Pierworodnego, Jana
I Scholastyka10 — zauważył, że wśród nich brakuje księcia Siemowita
bytomsko-gliwickiego i Alberta strzeleckiego. Badacz przypuszczał, że
również oni weszli wówczas w zależność lenną; podobnie sądził Emil
Schieche, który napisał, bez wymieniania imion książąt, że w tym czasie
wszyscy książęta górnośląscy złożyli hołd. Tak teżprzyjmowałJiří
Spěváček11. Zachowały się akty hołdownicze książąt cieszyńskiego,
raciborskiego, bytomsko-kozielskiego, niemodlińskiego i oświęcimskiego12.
Nietrudno zauważyć, że wśród wymienionych brakuje księcia strzeleckiego.
Jednakże wśród historyków panuje opinia, że wówczas homagium w imieniu
Alberta złożył książę niemodliński Bolesław I Pierworodny, ponieważ
w jego dokumencie hołdowniczymw wyliczeniu miejscowości księstwa
niemodlińskiego znajduje się nazwa Strelic13, co badacze odczytują jako
Strzelce14. Podobną opinię, ale bez argumentu o nazewnictwie Strelic,
wyraził Roman Grodecki. Zgodnie z nią Strzelce miały być w 1327 r. objęte
hołdem lennym władcy niemodlińskiego, a sam Albert w latach 1328–1335
miał złożyć hołd15. Wydaje się jednak, że tę nazwę miejscową należy
prawidłowo odczytać jako Strzeleczki (Klein Strehlitz), co proponują
wydawcy tego dokumentu. Jest więc całkiem prawdopodobne, że w akcie
hołdowniczym nie chodziło o Strzelce, ale Strzeleczki, występujące jako
miasto16. Pogląd, że Albert nie wszedł w zależność lenną, potwierdzałby
fakt, że wśród wymienionych miast nie ma Lublińca i Woźnik, a przecież
były one ważnymi miastami księstwa strzeleckiego. Poza tym nie wydaje się
logiczne, by Bolesław wówczas nadal sprawował opiekę nad Albertem,
ponieważ ten musiał mieć około 28 lat, a więc był już samodzielnym władcą.
Może zastanawiać, dlaczego Albert, choć mógł wówczas złożyć hołd, nie
zrobił tego. Czy przyjął postawę wyczekującą, chcąc sprawdzić, jak potoczą
się dalsze sprawy? Może wahał się, czy pozostać wiernym Władysławowi
Łokietkowi? Nie należy jednak zapominać, że najstarszy brat Alberta, pan na
Niemodlinie, stał się wrogiem Łokietka, gdy ten odebrał mu ziemię
wieluńską. Trzeba jeszcze dodać, że był zięciem wrocławskiego Henryka VI,
który walczył z Łokietkiem17. W latach 1327–1331 istniała bardzo silna
rywalizacja między Władysławem Łokietkiem a Janem Luksemburczykiem
o panowanie na Śląsku. Kiedy Luksemburczyk podporządkowywał sobie
książąt śląskich, Łokietek szybko osadził na tronie biskupstwa
wrocławskiego „swego człowieka”, Nankera. Tomasz Nowakowski
zinterpretował działanie Władysława Łokietka jako rozpaczliwą próbę
ratowania przez polskiego władcę swych wpływów na tamtym terenie18.

Relacje za rządów Kazimierza Wielkiego

O wiele więcej można powiedzieć o stosunkach księcia strzeleckiego
z Kazimierzem Wielkim19. Ważne jednak jest, aby pamiętać o słowach
Tomasza Nowakowskiego:
W małym stopniu znane są stosunki króla z książętami opolskimi. Wprawdzie nie znajdowali się
oni w uprzywilejowanej sytuacji, jednak stosunek do nich wydaje się odbijać zmienne koncepcje
całej polityki polskiej20.
Już pierwsze lata panowania Kazimierza mocno zaważyły na przyszłych
losach ziemi strzeleckiej. W okresie od 1335 do 1339 r. toczyły się rozmowy
dyplomatyczne między Kazimierzem Wielkim a Janem Luksemburskim. Jako
że Kazimierz związał się z Wittelsbachami i Węgrami, stał się groźny dla
Luksemburczyka21. Podjęto wówczas w Trenczynie rozmowy dyplomatyczne,
w wyniku których Jan Luksemburski zrezygnował z roszczeń do tronu
polskiego, a w zamian za to Kazimierz Wielki zrzekał się swych praw do
ziem śląskich zhołdowanych przez władcę czeskiego. Co ciekawe, w akcie
ugody trenczyńskiej z dnia 24 sierpnia 1335 r. wśród lenników czeskich
wymienia się Alberta strzeleckiego22. W odtwarzaniu przeszłości badacz
dziejów staje więc przed zagadką, ponieważ, o czym była już mowa, nie
zachował się akt homagium Alberta. W tej sytuacji trzeba założyć, że hołd
lenny został złożony przez Alberta między rokiem 1327 a 1335. Układ
trenczyński wraz z układami wyszehradzkimi wywołują wiele dyskusji
w ocenie działań Kazimierza Wielkiego. Zdzisław Kaczmarczyk i Jerzy
Wyrozumski uznawali je za sukces polityki polskiej, a Roman Grodecki za
„tragiczną decyzję”, w wyniku której w ostatecznym rozrachunku Polska
więcej straciła. Nie uzyskała bowiem odpowiedniego ekwiwalentu ze strony
czeskiej, co było efektem zręcznej polityki luksemburskiej, dzięki której
nawet Karol Robert, król węgierski, uznał prawa Luksemburgów do
Śląska23. Roman Grodecki opisywał, że w wyniku rozwoju sytuacji
międzynarodowej, a także wobec zbliżającego się terminu sądu
warszawskiego przeciwko krzyżakom, Kazimierz Wielki, by uzyskać dla
siebie poparcie w walce z zakonem krzyżackim, musiał 9 lutego 1339 r.
wydać dokument spełniający postulat strony czeskiej, w którym ostatecznie
zrzekł się swych pretensji do Śląska oraz opłacił Luksemburgów sumą
20 tysięcy kóp groszy praskich za ich rezygnację z praw do korony
polskiej24. W ten sposób ziemia strzelecka i reszta Śląska straciły szansę na
szybki powrót do Królestwa Polskiego.
W okresie późniejszym Kazimierz Wielki starał się o włączenie księcia
Alberta w orbitę swoich wpływów. Świadczy o tym dokument króla
polskiego z 22 września 1341 r. wystawiony w Lelowie, na pograniczu
Królestwa Polskiego ze Śląskiem. Dokument został wydany na prośbę
księcia strzeleckiego i jest w nim mowa o rozgraniczeniu między
Królestwem Polskim a księstwem strzeleckim25. Wówczas doszło
w lelowskim zamku do spotkania Alberta z królem. Książę w tym
dokumencie nazywany został „compater noster dilectus”26, co sugeruje, że
jego stosunki z dworem królewskim były bardzo dobre27. Wpływ na nie mógł
też mieć fakt, że Albert bywał w Budzie na dworze Elżbiety Łokietkówny,
siostry Kazimierza Wielkiego. Można też założyć, że ów dokument był
elementem polityki śląskiej Kazimierza Wielkiego. Problemem jest datacja
aktu, ponieważ, jak słusznie zauważył Tomasz Nowakowski, nie znamy
oryginału, zachował się tylko odpis z klasztoru jasnogórskiego. Z listy
świadków wynika, że dokument nie został wydany w 1341 r., ale około 10
lat później, ponieważ świadkowie Otto i Drogosz są znani z dokumentów
o wiele późniejszych28. Być może więc błędnie uważał Jan Dąbrowski, że
ten akt był próbą zacieśnienia związków dworu krakowskiego z księstwem
strzeleckim. Możliwe, że chodziło też o to, by książę strzelecki zachował
przynajmniej neutralność w nadchodzącej wojnie o Wschowę29. Ustalenie
Nowakowskiego możezostać zakwestionowane przez założenie, że Otto
i Drogosz mogli występować w dokumencie nie jako przedstawiciele dworu
Kazimierza Wielkiego, lecz jako rycerze zamieszkujący majątki w pobliżu
Lelowa, miejsca wystawienia dokumentu, gdzie pojawili się przy okazji
monarszej wizyty30. Najprawdopodobniej neutralność księcia Alberta wobec
nadchodzącej wojny o Śląsk została zachowana, ponieważ nie ma informacji
o walkach bądź zniszczeniach na terenach władztwa strzeleckiego (co
ważne, w czasie tej wojny Albert w 1346 r. posłował jako przedstawiciel
Andegawenów do Awinionu; to też może świadczyć o jego ówczesnej
neutralności31); natomiast dokument rozgraniczeniowy mógł być wydany
raczej w związku z planami Kazimierza Wielkiego planami dotyczącymi
małżeństwa Władysława Białego, księcia gniewkowskiego. Jak słusznie
zauważył Tomasz Nowakowski, pod koniec życia Kazimierz Wielki podjął
pewne działania w kierunku rewindykacji Śląska. Były one dość nieśmiałe,
ale na swój sposób widoczne. Znamy supliki Kazimierza Wielkiego do
papieża w sprawie księcia ziębickiego Henryka oraz księcia
oświęcimskiego Jana. Pewną formą działań rewindykacyjnych mogła być
pomoc władcy w aranżacji mariażu córki księcia strzeleckiego z księciem
gniewkowskim. Związek małżeński Elżbiety z Władysławem umacniał
kontakty Alberta z dworem w Budzie, a pośrednio z samym Kazimierzem
Wielkim, ponieważ siostrzenica księcia gniewkowskiego była żoną króla
węgierskiego Ludwika, który z kolei był siostrzeńcem władcy polskiego32.
Dzięki mariażowi córki Alberta z księciem gniewkowskim Kazimierz Wielki
niewątpliwie wzmacniał swoje wpływy na Śląsku, gdyż władca polski mógł
nakłonić Karola IV do potwierdzenia 9 marca 1360 r. aktu Bolka III
o zrzeczeniu się przez księcia opolskiego prawa do księstwa strzeleckiego,
gdy Elżbieta strzelecka urodzi spadkobierców33. Byłby to dowód
perspektywicznego myślenia polskiego władcy, poniewa zrodziła się
możliwość przejęcia w przyszłości ziemi strzeleckiej przez Królestwo
Polskie. Na konkretne zamysły Kazimierza Wielkiego wskazuje fakt, że
oddał księciu gniewkowskiemu w lenno ziemię inowrocławską34. Mógł
wówczas, jak uważał Józef Śliwiński, nadać lenno inowrocławskie pod
warunkiem, że książę Władysław odda swe księstwo w lenno Koronie
Polskiej, a w przypadku przyjścia na świat dzieci zrodzonych z jego
małżeństwa z Elżbietą — księstwo strzeleckie35. Jak wiadomo, taki plan nie
mógł zostać zrealizowany z powodu przedwczesnej śmierci Elżbiety
strzeleckiej (między 9 marca 1360 a 17 kwietnia 1361 r.).
W maju 1363 r. Albert mógł być uczestnikiem wielkiej uroczystości
w Krakowie, ślubu wnuczki Kazimierza Wielkiego Elżbiety, księżnej
pomorskiej, z cesarzem Karolem IV36. Jest to tylko przypuszczenie ze
względu na trudności w ustaleniu listy uczestników krakowskiej
uroczystości37. Książę strzelecki mógł też być uczestnikiem zjazdu
krakowskiego z 1364 r. jako gość z otoczenia Ludwika Węgierskiego bądź
Karola IV. Ówczesne kroniki wspominają o szeregu książąt
(niewymienionych z imienia) otaczających tych władców, można więc
założyć, że był wśród osób towarzyszących monarchom i Albert. Wprawdzie
obecności księcia strzeleckiego nie można definitywnie dowieść, ale też nie
można wykluczyć38.
Cele polityczne, dla których Kazimierz Wielki chciał pozyskać
przychylność Alberta, mimo że mogły przynieść wymierne korzyści, nie
zostały zrealizowane z powodu śmierci córki Alberta. Nie znamy kolejnych
faktów dotyczących tej całkiem możliwej współpracy, jednakże trzeba
pamiętać, że księstwo strzeleckie graniczyło z Królestwem Polskim, o czym
świadczy wspominany już akt o rozgraniczeniu między tymi państwami.
Pytaniem nadal pozostanie, czy Albert poczuwał się do szczególnych
związków z Królestwem Polskim jako państwem, w którym rządziła
dynastia, z której on sam pochodził. Na ten temat można jedynie snuć
przypuszczenia.

Relacje księcia Alberta z dworem węgierskim

 Kolejnym dworem, z którym Albert utrzymywał istotne związki, był dwór
Andegawenów węgierskich. Prawdopodobnie nawiązał z nimi stosunki ze
względu na kontakty z Kazimierzem Wielkim, który był bratem
przebywającej na Węgrzech Elżbiety Łokietkówny, a także ze względu na
małżeństwo swej córki z Władysławem Białym, którego siostrzenica była
drugą żoną Ludwika Węgierskiego. Królowa Węgier Elżbieta Łokietkówna
z racji swego pochodzenia z dynastii Piastów bardzo wspierała swoich
piastowskich krewnych przybywających na węgierski dwór. W jej otoczeniu
można było spotkać Bolesława, księcia toszeckiego, arcybiskupa
Ostrzyhomia, zwierzchnika węgierskiej organizacji kościelnej, kanclerzem
królowej był Mieszko, książę bytomski (biskup najpierw w Nitrze, później
w Veszprém). Przychylność królowej zyskiwali również inni, sporadycznie
pojawiający się na węgierskim dworze książęta39. Właśnie w takim
propiastowskim środowisku dworskim w latach 40. przebywał książę
strzelecki Albert. Prawdopodobnie przybył do Budy w ślad za swymi
krewnymi, by uzyskać jakieś stanowisko bądź po prostu poznać słynny dwór
Andegawenów.

Poselstwo do Awinionu — 1346 r.

Po raz pierwszy konkretny związek Alberta z dworem andegaweńskim
zaistniał w 1346 r. Wtedy jako przedstawiciel króla Ludwika Węgierskiego
wyruszył w poselstwie do Awinionu40. Towarzyszyli mu Tomasz z Újvár,
żupan Csenyek, Jakub, proboszcz Bacs oraz niezidentyfikowany Chenotus
Wgut comes41. Prawdopodobnie za tym, aby wysłać Alberta jako posła, była
stała królowa Elżbieta. Natomiast przyczyną wysłania poselstwa były
zabiegi dyplomatyczne króla węgierskiego, by papież Klemens IV poparł
starania Andegawenów o odzyskanie Neapolu, a także potępił zabójstwo
brata Ludwika Węgierskiego — Andrzeja, księcia Kalabrii, który zginął
w spisku w Awersie. Sprawa była trudna, ponieważ papież nie chciał
umocnienia wpływów andegaweńskich na Półwyspie Apenińskim. Istniała
więc groźba wojny. Awinion czynił zabiegi, by między Węgrami i Polską
a Czechami zapanował pokój42; jak wiadomo, do wojny nie doszło, gdyż król
Ludwik był zbyt zajęty problemem Dalmacji43.
 Relacje z Elżbietą Łokietkówną
Albert nie tylko działał w interesie Ludwika Wielkiego, ale również jego
matki — Elżbiety Łokietkówny. Ze źródeł wynika, że towarzyszył jej
w 1357 r. w podróży do Niemiec, która propagandowo miała służyć
„umacnianiu” przyjaźni między dwoma wielkimi rodami królewskimi:
Luksemburgami a Andegawenami44. Wiadomo też, że Elżbieta
pielgrzymowała do grobu swej patronki, świętej Elżbiety Węgierskiej do
Marburga, po drodze odwiedzając inne sanktuaria. Obok celów religijnych
podróż miała oczywiste cele polityczne — sprawdzenie, czy cesarz Karol IV
stoi po stronie Wenecji, pozostającej wówczas w konflikcie z Węgrami. Jak
okazało się, Karol IV nie popierał włoskiego miasta-państwa. Ową podróż
książę Albert wykorzystał dla własnych interesów. Znany jest dokument
cesarza Karola IV z dnia 31 maja 1357 r., wydany w Akwizgranie, w którym
cesarz zatwierdza przywileje dla Krapkowic45. Dzięki informacjom
z itinerarium Elżbiety Łokietkówny możemy prześledzić trasę tej politycznej
pielgrzymki. Z Pragi królowa podróżowała przez Wischelburg, Sulzbach
w Bawarii, Hersbruck, Heilsbronn, Mergentheim, Mittenberg nad Menem,
Frankfurt nad Menem, Kolonię, Akwizgran, Koblencję, Lüneburg, Winnsheim
i ponownie Sulzbach, skąd wróciła do Pragi46. Była to więc długa podróż,
podczas której zwiedzono najsłynniejsze niemieckie sanktuaria poświęcone
św. Elżbiecie z Turyngii w Marburgu, Trzem Królom w Kolonii i Karolowi
Wielkiemu, uznawanemu wtedy za świętego, w Akwizgranie. Albert nie
towarzyszył królowej podczas całej podróży, ponieważ wkrótce znalazł się
w otoczeniu Karola IV, swego seniora, i przebywał przez pewien czas
w jego kręgu47. Warto też zauważyć, że w orszaku królowej Albert nie był
jedynym Piastem. Znaleźli się w nim również książęta Przemko, władca
cieszyński, Bolesław I Pierworodny, książę niemodliński, oraz Bolesław II,
książę opolski. Towarzystwo Piastów, wychowanych w tym samym co
królowa kręgu kulturowym i językowym, mogło dla Elżbiety Łokietkówny
stanowić pewnego rodzaju namiastkę dworu rodzinnego. Piastowie skrzętnie
korzystali z jej przychylnościw nadziei na zrobienie u jej boku kariery.
Albert pełnił jedynie funkcję posła do Awinionu48, nie osiągnął
prawdopodobnie żadnych stanowisk na Węgrzech, ale można przypuszczać,
że przetarł ścieżkę do kariery swemu bratankowi, znanemu później księciu
Władysławowi Opolczykowi, który skorzystał z protekcji stryja, dochodząc
do tak znacznych urzędów jak na przykład palatyn Węgier49.

Relacje księcia Alberta z Królestwem Czech

Ważne dla księcia Alberta były związki z dworem jego seniora, króla
Czech. Oddzielnie wypada omówić stosunki Alberta z Janem
Luksemburczykiem, a później z jego synem Karolem IV ze względu na różne
natężenie i wagę wzajemnych kontaktów. Z królem Janem Luksemburczykiem
nie były one częste, natomiast bardzo istotne, ponieważ rzutowały na
późniejsze losy księstwa strzeleckiego.

Stosunki z Janem Luksemburskim

Stosunki Alberta z Janem Luksemburskim zostały przedstawione przy
opisywaniu uzgodnień dyplomatycznych między Luksemburczykiem
a Kazimierzem Wielkim. Należy jednak wrócić do kwestii hołdu lennego.
Jak wynika z wcześniejszych rozważań, Albert musiał złożyć hołd między
1327 a 1335 r. Nie ma możliwości uszczegółowienia daty homagium,
ponieważ znane dokumenty Alberta z lat 1328, 1330 i 133350 nie mówią
o ówczesnym statusie władcy strzeleckiego, nie da się więc na ich
podstawie stwierdzić, czy już wówczas książę był lennikiem króla Czech.
Niezaprzeczalnie w 1335 r. Albert był podporządkowany swemu seniorowi,
Janowi Luksemburskiemu51. Zdaje się, że złożenie hołdu lennego przez
Alberta czeskiemu władcy niczego księciu nie ułatwiało, o czym może
świadczyć działanie Luksemburga w sprawie podziału księstwa
raciborskiego. W 1339 r. wydał on we Wrocławiu wyrok korzystny dla
księcia opawskiego Mikołaja II, lekceważący roszczenia książąt
górnośląskich, w tym i Alberta52 (sprawa będzie opisana przy okazji
omawiania stosunków Alberta z innymi książętami górnośląskimi). Książęta
byli tym faktem mocno rozgoryczeni, najpewniej z tego powodu nie wzięli
udziału w uroczystości koronacji Karola IV na króla czeskiego we wrześniu
1347 r.53 Jak widać, kontakty Alberta z Janem Luksemburskim nie były
częste, mimo to istotne, gdyż zaważyły na orientacji politycznej Alberta.

Stosunki z Karolem IV
 Natomiast ściślejsze stosunki łączyły księcia strzeleckiego z kolejnym
czeskim władcą, Karolem IV. Albert przebywał w jego otoczeniu, co
zaświadczają liczne wzmianki źródłowe. Początek panowania Karola IV nie
nastrajał optymistycznie, ponieważ Albert i inni książęta opolscy
„zbojkotowali” koronację w Pradze. Jednakże to właśnie z dworem Jana
Luksemburskiego lub Karola IV należy wiązać plan małżeństwa Alberta
z córką burgrabiego Magdeburga, występującego w otoczeniu Karola IV
i zajmującego dworskie stanowisko ochmistrza cesarskiego54. Poślubienie
przez Alberta Agnieszki von Maidburg-Hardegg mogło prawdopodobnie
związać go z dworem luksemburskim, mimo że książę mógł być postrzegany
jako władca przyjazny Polsce55. Niewątpliwie miało także umocnić związek
seniora z jego strzeleckim wasalem.

Landfryd wrocławski — 1351 r.

W dniu 28 października 1351 r. Albert strzelecki przybył do Wrocławia,
gdzie wraz z innymi władcami śląskimi zawarł landfryd obowiązujący na
Śląsku z rozkazu Karola IV56. Była to sprawa ważna, ponieważ w ten sposób
Karol IV realizował politykę stabilizacji ziem sobie podległych, a w niej
właśnie mieli mieć udział książęta śląscy jako strażnicy pokoju na terenach
swych władztw. Był to landfryd ogólnośląski, ponieważ skupiał wszystkich
książąt z terenu Dolnego i Górnego Śląska: świdnickiego Bolka II Małego,
brzeskiego Bolka III Rozrzutnego, oleśnickiego Konrada I, bytomskiego
Bolesława, raciborskiego Mikołaja II, opolskiego Bolesława II,
niemodlińskiego Bolesława I Pierworodnego, strzeleckiego Alberta,
cieszyńskiego Bolesława, oświęcimskiego Jana I Scholastyka, legnickich
Wacława I i Ludwika I, ścinawskiego Jana oraz ziębickiego Mikołaja
Małego57.
Dopiero dla 1355 r. możemy wykazać na podstawie źródeł aktywny udział
Karola IV w sprawach interesujących Alberta. Otóż wtedy pan na Strzelcach
wraz z innymi książętami górnośląskimi popadł w konflikt z księciem
oleśnickim Konradem I oraz księciem cieszyńskim Przemysławem I
Noszakiem. Konflikt był związany z podziałem księstwa kozielsko-
bytomskiego po śmierci jego księcia Władysława w 1352 r. Interweniował
wówczas Karol IV. Albert z innymi książętami górnośląskimi zgłosił
roszczenia na podstawie więzi pokrewieństwa, z kolei książęta oleśnicki
i cieszyński swe pretensje zgłaszali na podstawie innych tytułów prawnych.
3 października 1355 r. zgromadzeni w Pradze książęta uznali prawo
Karola IV do dysponowania lennem. Cesarz 4 października 1355 r. zwołał
na zamku praskim sąd i wydał niekorzystny dla Alberta oraz jego krewnych
wyrok, na mocy którego nie otrzymali oni części wydzielonych z księstwa
kozielsko-bytomskiego58. Dzień później wydał też dokument, w którym
potwierdzał hołdy lenne złożone mu przez Alberta strzeleckiego, Bolesława
Pierworodnego oraz Bolesława III opolskiego59. Było to odnowienie
stosunku lennego przez książąt opolskich przy okazji ich bytności w Pradze.
Kolejne, potwierdzone w źródłach, spotkanie Alberta z seniorem odbyło się
16 maja 1357 r. Wtedy to książę świadkował na dokumencie Karola IV
dotyczącym inkorporacji kościołów parafialnych w Hirsau i Kirchtumbach60.
Miało to miejsce w trakcie podróży z dworem Elżbiety Łokietkówny
i pielgrzymki po sanktuariach niemieckich. Albert towarzyszył Karolowi IV
jeszcze od 29 do 31 maja 1357 r. Wówczas na prośbę księcia Karol IV
wydał dokument potwierdzający prawa miejskie dla Krapkowic, nadane
przez księcia opolskiego Bolesława I; za ich naruszenie groziła kara 100
grzywien w złocie, z czego połowa byłaby przekazana do królewskiej kasy61.
Zagadkową sprawą jest pojawienie się w dokumentach cesarskich osoby
Jana vel Alberta Magnopoliensis62. Prawdopodobnie chodziło o księcia
strzeleckiego, ponieważ tajemniczy Johannes vel Albertus pojawia się
w gronie książąt górnośląskich63. Wówczas można by założyć, że Albert
w maju opuścił dwór Elżbiety Łokietkówny i kontynuował podróż ze swym
seniorem Karolem IV. 17 sierpnia 1357 r. książę był świadkiem
potwierdzenia przywilejów dla górnołużyckiego klasztoru sióstr cysterek
w Marienthal koło Seifersdorf64. W styczniu 1358 r. również przebywał na
dworze praskim, gdyż tak zaświadczają dokumenty Karola IV z nadaniami
dla szpitala w Hradec Králové65. Mimo tak długiego pobytu na dworze
cesarskim brakuje informacji, by Albert uzyskał jakieś dworskie stanowisko.
Wkrótce opuścił dwór praski i wrócił do swoich posiadłości. 27 grudnia
1358 r. przebywał we Wrocławiu, gdzie wystąpił wśród świadków
dokumentu cesarskiego, potwierdzającego fundację ołtarza w Środzie
Śląskiej66. Wówczas odbył się zjazd książąt śląskich, który można
potraktować jako manifestację ich wierności wobec cesarza. Po raz ostatni
Albert pojechał do Pragi w marcu 1360 r., by uzyskać dla siebie
potwierdzenie dokumentu Bolesława III o rezygnacji z roszczeń
terytorialnych wobec księstwa strzeleckiego67. Na temat związków Alberta
z dworem Karola IV istnieje bogaty materiał źródłowy. Z owych przekazów
jasno wynika, że książę z tych kontaktów nie czerpał szczególnych korzyści,
poza potwierdzeniem układu z Bolesławem III oraz praw miejskich
Krapkowic. Można więc uznać, iż obecność Alberta na zjazdach i w
otoczeniu Karola IV była powodowana wolą manifestacji wierności
cesarzowi oraz chęcią poznania „wielkiego świata” z perspektywy praskiego
dworu. Mimo niewątpliwych umiejętności dyplomatycznych, o których
świadczy węgierska podróż do Awinionu w 1346 r., książę strzelecki nie
zajmował żadnego stanowiska na cesarskim dworze. Był po prostu
przedstawicielem zhołdowanego Śląska Opolskiego, jednym z wielu książąt.
Jednakże, cowarto odnotować, Idzi Panic uważał, że obecność górnośląskich
książąt na dworze Karola IV była dobrowolna, niewymuszana, więc
w pewnym sensie oznaczała sporą niezależność książęcych rządów68.

Relacje Alberta z pozostałymi książętami śląskimi

Istotnym elementem rządówAlberta były jego relacje z innymi książętami
śląskimi. Wiadomo, że księstwo strzeleckie bezpośrednio sąsiadowało
z księstwami opolskim, niemodlińskim oraz kozielsko-bytomskim69. Dwa
pierwsze należały do braci księcia Alberta, czyli Bolesława Pierworodnego
oraz Bolesława II. Bolesław Pierworodny zmarł między 1362 a 1365 r.,
władzę po nim przejęli synowie: Bolesław II, Henryk i Wacław70. Książę
opolski Bolesław II zmarł w 1356 r., a rządy po nim objął Bolesław III,
który później przejął część księstwa strzeleckiego71. Warto więc zastanowić
się, jak układały się stosunki Alberta z braćmi i ich potomkami, najbliższymi
mu krewnymi, oraz sąsiadującymi z nim książętami.
Jak wiadomo, po raz pierwszy Albert pojawia się w dokumentach
1 września 1310 r., gdzie jest wzmiankowany wraz ze swymi braćmi; był to
dokument ich ojca Bolesława I, więc jeszcze nie można w tym przypadku
mówić o jakichkolwiek konkretnych działaniach politycznych młodego
księcia72. Po raz kolejny bracia wspólnie występują 4 stycznia 1321 r.
w dokumencie Bolesława Pierworodnego, księcia niemodlińskiego. Ów
dokument, wydany w Głogówku, dotyczy zastawu czterołanowego folwarku
w Dzierżysławiu dla opata potężnego opactwa cysterskiego w Lubiążu73. Jest
to pierwsza wzmianka o wspólnym spotkaniu braci już jako udzielnych
Duo nowych róde/reinterpretacji

książąt. Niestety nic więcej na temat owego spotkania nie można powiedzieć
— jedynie to, że odbyło się w okresie świątecznym. Dokument z 4 stycznia
1321r. być może nie był znany Markowi L. Wójcikowi, gdyż pisze on
w swoim artykule, że pierwsza wzmianka o Albercie jako księciu
strzeleckim pochodzi z 1323 r.74 Taką też datę przyjmuje Stanisław A. Sroka
w haśle biograficznym Alberta75. Kolejne spotkanie Alberta z najstarszym
bratem, Bolesławem Pierworodnym, zostało odnotowane 20 listopada
1328 r. Znany jest dokument Pierworodnego wydany w tym dniu
w Czarnowąsach, w którym książę nadaje pewne dobra miejscowemu
klasztorowi sióstr norbertanek. W akcie nadania Albert jest nazywany frater
noster carissimus76. Zgodnie z tekstem koroboracji pozostawił on pod
dokumentem pieczęć, niestety niezachowaną do dziś. Albert świadkował
przy akcie nadania dóbr norbertankom, co niewątpliwie podnosiło rangę
braterskiego spotkania. Ciekawą hipotezę sformułował Jan Dąbrowski,
zadając pytanie o stosunek Bolesława Pierworodnego do Alberta77.
Zasugerował on mianowicie, że w latach 1325–1328 książę niemodliński
mógł próbować wydziedziczyć Alberta w związku z tym, że sam utracił
w 1326 r. Wieluń i walczył przeciwko Władysławowi Łokietkowi,
a w 1327 r. złożył ze Strzelec hołd lenny Janowi Luksemburskiemu78.
Jednakże po przeanalizowaniu dokumentu z 1328 r. można odrzucić takie
przypuszczenie, ponieważ Albert jest w nim tytułowany dominus ducis
Albertus, frater noster carissimus79. Trudno przypuszczać, by Albert
wkrótce po próbie pozbawienia go dziedzictwa nadal pokojowo spotykał się
z księciem niemodlińskim i był obecny przy nadaniu dóbr norbertankom.

Podział księstwa raciborskiego — 1337 r.

Dziewięć lat później, w dniu 14 stycznia 1337 r., książę strzelecki brał
udział w zjeździe wrocławskim, na którym byli obecni również książęta
bytomscy, cieszyńscy, niemodlińscy, opolscy i oświęcimscy. Tematem
rozmów była sprawa podziału księstwa raciborskiego, ponieważ rok
wcześniej umarł ostatni raciborski książę Leszek80. W tym czasie trwał spór
między księciem opawskim Mikołajem II a księciem bytomskim
Władysławem81.
Na zjeździe Jan Luksemburczyk miał rozpatrywać skargę książąt na,
według nich, niesprawiedliwy podział księstwa raciborskiego, niesłusznie
dziedziczonego przez księcia opawskiego Mikołaja II. Sąd królewski musiał
rozstrzygnąć, czy sprawa ma być sądzona według prawa polskiego, tak jak
chcieli książęta górnośląscy, czy według prawa lennego, jak żądał
Mikołaj II82. Gdy król czeski opowiedział się za prawem polskim, oburzony
tym książę opawski opuścił sąd. Takim postępkiem rozdrażnił króla, ale
sytuację załagodzili przyjaciele Mikołaja i zrobili to tak skutecznie, że Jan
Luksemburczyk nie dość, że został uspokojony, to jeszcze przyznał
Mikołajowi całe księstwo raciborskie, natomiast Koźle i Gliwice miały
wrócić do książąt opolskich83. Brakuje informacji w źródłach, czy Albert
i jego bracia uzyskali jakieś profity z podziału księstwa raciborskiego84.
Książęta górnośląscy, a więc i Albert, ponieśli klęskę, odczuwając tym
samym, jak dalece niekorzystna dla nich była polityka Jana Luksemburskiego
wobec Śląska85.
8 maja 1337 r., w dniu świętego Stanisława, odbył się zjazd górnośląskich
książąt w Koźlu. Albert spotkał się wówczas z braćmi — Bolesławem
Pierworodnym i Bolesławem opolskim — oraz z innymi książętami
górnośląskimi — Kazimierzem cieszyńskim i Władysławem kozielsko-
bytomskim86. Okazją do spotkania była sprzedaż przez księcia cieszyńskiego
dystryktu siewierskiego księciu Władysławowi. W latach 1335–1339 książę
Albert wraz z innymi książętami śląskimi występuje w szeregu dokumentów
Jana Luksemburczyka i Kazimierza Wielkiego, wydanych w wyniku
zawartego układu trenczyńskiego i hołdów książęcych87. W okresie między
30 maja a 6 czerwca 1343 r. książę strzelecki spotkał się w Opolu z bratem
Bolesławem II, co zaświadcza przygotowany wówczas dokument, w którym
Bolesław II ofiarowuje franciszkanom opolskim łąkę Lanczinoga pod wsią
Prószków88. Być może Albert przyjechał do Opola, by także być świadkiem
spisania testamentu przez swego brata. W 1351 r. książę strzelecki zawarł
landfryd we Wrocławiu wraz z książętami: Bolkiem II Małym świdnickim,
Bolesławem III Rozrzutnym brzeskim, Konradem I oleśnickim, Bolesławem
bytomskim, Mikołajem II opawsko-raciborskim, Bolesławem II opolskim,
Bolesławem I Pierworodnym niemodlińskim, Bolesławem cieszyńskim,
Janem I Scholastykiem oświęcimskim, Wacławem I oraz Ludwikiem I
legnickimi, Janem ścinawskim, Mikołajem Małym ziębickim i z biskupem
wrocławskim Przecławem z Pogorzeli89. Był to, o czym wcześniej
wspomniano, jeden z elementów polityki Karola IV wobec Śląska.
 Podział księstwa kozielsko-bytomskiego — 1355 r.
W 1355 r. powstał wielki spór o podział księstwa kozielsko-bytomskiego
po śmierci we włoskim Venzone ostatniego księcia kozielsko-bytomskiego,
Bolesława (zmarł w trakcie włoskiej podróży Karola IV, któremu
towarzyszył)90. Albert wraz z braćmi Bolesławem Pierworodnym
i Bolesławem II opolskim oraz Janem, księciem oświęcimskim, szybko
zgłosili pretensje do spadku po Bolesławie, władcy kozielsko-bytomskim.
Jednocześnie swoje pretensje zgłosili książę oleśnicki Konrad I oraz
Przemysław I Noszak, książę cieszyński91, co stało się przyczyną sporu.
W związku tym książęta na czele z Albertem udali się do czeskiej Pragi,
gdzie 4 października 1355 r. odbył się sąd królewski92. Karol IV postąpił
w tym przypadku inaczej niż jego ojciec Jan Luksemburczyk w sprawie
spadku raciborskiego. Uznał prawa książąt do spadku pod warunkiem, że
sam rozdysponuje tym lennem. Mimo że książęta górnośląscy powoływali się
na pokrewieństwo po mieczu, sprawę wygrali książęta oleśnicki
i cieszyński, ponieważ powołali się na swoje małżeństwa z córką i siostrą
Bolesława kozielsko-bytomskiego93. Karol IV nakazał im wówczas podzielić
się spadkiem, co sprawiło, że spór ciągnął sięaż do 1359 r.94 Książę
strzelecki nie otrzymał swojej części po podziale księstwa raciborskiego,
a także kozielsko-bytomskiego. Jak przypuszczał Idzi Panic, ta klęska książąt
górnośląskich, w tym i Alberta, wynikła stąd, że nie mieli tak mocnej pozycji
na dworze praskim jak książęta oleśnicki i cieszyńscy95.
Rok później, 21 czerwca 1356 r., zmarł Bolesław II opolski96. Można tylko
sądzić, że na jego pogrzeb w kościele Franciszkanów w Opolu przybyli
książęta górnośląscy, ponieważ ich przyjazd nie został odnotowany
w dostępnych dziś źródłach opolskich. Warto przypomnieć, że w 1357 r.
podczas podróży Elżbiety Łokietkówny po sanktuariach niemieckich
Albertowi towarzyszył bratanek Bolesław III opolski oraz brat Bolesław I
Pierworodny. 27 grudnia 1358 r. książę Albert był obecny na kolejnym
zjeździe książąt śląskich we Wrocławiu, czego świadectwem jest dokument
Karola IV o potwierdzeniu fundacji ołtarza (fundatorem był Maciej rzeźnik)
w farze w Środzie Śląskiej97. Obecni byli wówczas książęta: Bolesław II
Mały świdnicki, Konrad I oleśnicki, Przemysław I Noszak, brat i bratanek
Alberta — Bolesław I Pierworodny oraz Bolesław III, książę opolski. Nie
zachowały się inne dokumenty z tego zjazdu, na których świadkował Albert.
Wolno tylko snuć domysły, że była to tylko kurtuazyjna podróż księcia
strzeleckiego do Wrocławia na okoliczność przyjazdu cesarza Karola IV.
Brakuje też oparcia w źródłach dla choćby przypuszczeń na temat działań
politycznych Alberta, możliwych ze względu na obecność we Wrocławiu
książęcych sąsiadów.

Sprawa sukcesji po śmierci księcia Alberta

1 grudnia 1359 r. jest ważną datą w polityce książąt opolskich, ponieważ
wtedy to Albert zawarł umowę ze swym bratankiem, księciem opolskim
Bolesławem III, który zobowiązał się do zrzeczenia się praw do księstwa
strzeleckiego, gdy narodzą się spadkobiercy ze związku Elżbiety strzeleckiej
z księciem gniewkowskim Władysławem Białym98. Przypuszczalnie
wówczas Albert sporządził także dokument, w którym wyraził swoją wolę,
aby po jego śmierci w księstwie strzeleckim rządziła jego żona Agnieszka,
a później dzieci Elżbiety kujawskiej99. Jak wiadomo, realizacja tego zamysłu
okazała się niemożliwa, ponieważ córka Alberta zmarła przedwcześnie
i bezdzietnie. Jerzy Sperka przypuszcza, że podobny w treści dokument
musiał Albert wydać, zawierając porozumienie z Władysławem
Opolczykiem, ale brakuje na to dowodów źródłowych100. Gdyby Albert
doczekał się bezpośrednich spadkobierców, miałoby to doniosłe znaczenie
dla dalszych losów księstwa strzeleckiego, jak i Górnego Śląska, bo
przecież mariaż Elżbiety, księżniczki strzeleckiej, z Władysławem był
prawdopodobnie skutkiem polityki Kazimierza Wielkiego i Andegawenów
węgierskich.
Z 1363 r. znany jest dokument książąt opolskich Władysława Opolczyka
i Bolesława III, w którym potwierdzają oni przywilej Alberta z 1324 r.
o oczynszowaniu wsi Oracze na rzecz miasta Krapkowice101. Owo
potwierdzenie było tylko konsekwencją wcześniejszej ugody Alberta
z Bolesławem III, zawartej w 1359 r., w wyniku której w razie bezpotomnej
śmierci Alberta księstwo strzeleckie mieli otrzymać książęta opolscy102,
a więc Władysław Opolczyk i Bolesław III. Książęta poprzez potwierdzanie
przywilejów Alberta mogli w ten sposób manifestować, że przygotowują się
do objęcia władzy w Krapkowicach w przyszłości, po śmierci władcy
strzeleckiego.
 Jako że Albert zmarł bezpotomnie, wkrótce swoje roszczenia do spadku
zgłosili jego krewni, książę niemodliński Henryk oraz książę opolski
Bolesław III. Henryk już w marcu 1371 r. nosił tytuł pana strzeleckiego,
a rok później Bolesław III, w dokumencie z 18 lutego 1372 r. wydanym we
Wrocławiu, tytułował się księciem na Opolu i Strzelcach103. Doszło do
konfliktu, który musiał we Wrocławiu rozstrzygnąć cesarz Karol IV. Odbył
się wówczas 2 lutego 1372 r. zjazd książąt górnośląskich, na którym
wysłuchano wyroku cesarza. Uczestnikami zjazdu byli książę opolski
Bolesław III, książę niemodliński Henryk wraz z matką Eufemią i siostrami
Katarzyną i Anną. W wyniku wyroku cesarskiego Bolesław III otrzymał dział
strzelecki, ale później tytułował się księciem opolskim i strzeleckim104.

***
Podsumowując, w polityce zagranicznej księcia Alberta jawi się wyraźnie
kilka opcji. Pierwszą, słabo widoczną, są jego relacje z Królestwem
Polskim, mało wyraziste, ale niepozbawione ważnych akcentów, jak choćby
traktat graniczny z 1341 r. Wyraźniejszą niewątpliwie była opcja
prowęgierska, jako że Albert przebywał kilka razy na dworze Elżbiety
Łokietkówny i jej syna Ludwika Węgierskiego, pielgrzymował wraz
z Łokietkówną po Rzeszy, a w imieniu Ludwika posłował do Awinionu. Owe
fakty można więc uznać za wskaźnik pozycji księcia na węgierskim dworze.
Niewątpliwie Albert był najbardziej związany z dworem czeskim
i cesarskim, jako że musiał złożyć hołd lenny Janowi Luksemburskiemu oraz
jego synowi Karolowi IV. Najczęściej spotykamy Alberta właśnie na dworze
cesarza Karola IV, chociaż tam jego pozycja nie była znacząca, co pokazują
wyniki starań o udział w spadku raciborskim i kozielsko-bytomskim.
Z książętami śląskimi Albert utrzymywał poprawne stosunki, nie ma
informacji o ostrych konfliktach czy poważnych zatargach, w których by
uczestniczył. Można powiedzieć, że był księciem nieco na uboczu wielkich
spraw tego świata, żył bardziej zainteresowany tym, co dzieje się w jego
księstwie bądź bezpośrednim otoczeniu.
1
K. Jasiński, Rodowód Piastów Śląskich, s. 520.
2
M.L. Wójcik, Podział terytorialny Opolszczyzny, s. 144–151. Jednak Heinrich Bartsch pisze, że po
śmierci Bolesława I od razu powstały trzy księstwa: opolskie, niemodlińskie i strzeleckie, co
w świetle późniejszych dokumentów jest jednak niemożliwe, zob. idem, Geschichte Schlesiens.
 Land unterm Schwarzem Adler mit dem Silberland. Seine Geschichte, sein Werden Erblühen
und Vergehen, Würzburg–Augsburg 2001, s. 52.
3
J. Horwat, Księstwo opolskie, s. 69–72; J. Chrząszcz, Beiträge zur Geschichte, s. 25, 27.
4
R. Grodecki, Rozstanie się Śląska z Polską w XIV w., Katowice 1938; G. Labuda, O hołdach
książąt polskich w latach 1327–1335 i uznaniu zwierzchnictwa czeskiego nad Śląskiem przez
króla polskiego w latach 1335–1337, „Roczniki Historyczne”, R. 43, 1977, s. 153–158; S. Szczur,
Okoliczności zrzeczenia się Śląska przez Kazimierza Wielkiego w roku 1339, „Studia
Historyczne”, R. 35, 1997, s. 519–536; idem, Zjazd Wyszehradzki z 1335 roku, „Studia
Historyczne”, R. 30, 1992, s. 3–19; K. Jasiński, Śląsk w polityce Kazimierza Wielkiego,
„Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, R. 26 A, 1971, s. 56–68;
J. Kochanowska-Wojciechowska, Stosunek Śląska do Polski i Czech w latach 1321–1339,
„Roczniki Historyczne”, R. 4, 1928, nr 1, s. 1–38. To ważniejsze pozycje dotyczące tej tematyki.
5
R. Grodecki, Rozstanie się Śląska, s. 78–79.
6
S. Szczur, Okoliczności zrzeczenia się Śląska, s. 157.
7
E. Randt, Politische Geschichte bis zum Jahre 1327, [w:] Geschischte Schlesiens, Bd. 1, Breslau
1938, s. 153.
8
J. Šusta, Král cizinec, [w:] České dějiny, díl 2, č. 2, Praha 1939, s. 435–436.
9
T. Nowakowski, Miejsce książąt opolskich w polityce Kazimierza Wielkiego względem Śląska,
[w:] Bunt wójta Alberta. Kraków i Opole we wzajemnych związkach w XIV wieku, red.
J. Rajman, Kraków 2013, s. 46.
10
Szerszy opis tych hołdów lennych zob. W. Iwańczak, Jan Luksemburski. Dzieje burzliwego
żywota i bohaterskiej śmierci króla Czech i hrabiego Luksemburga w 21 odsłonach,
Warszawa 2012, s. 136–141.
11
J. Šusta, Král cizinec, s. 435–436; E. Schieche, Politische Geschichte von 1327–1526, [w:]
Geschichte Schlesiens, Bd. 1, Breslau 1936, s. 156–158; J. Spěváček, Jan Lucemburskỳ a jeho
doba 1296–1346, Praha 1994, s. 415–416; Slezsko v dějinách českého státu. Od pravéku do
roku 1490, díl 1, ed. Z. Jirásek, Opava 2012.
12
CDS, Bd. 22, nr 4616–4120. Na marginesie tych rozważań warto wspomnieć o osobnej opinii
Genorta von Grawert-Maya, który stwierdził, że księstwo strzeleckie powstało jako pierwsze po
staraniach Górnego Śląska, by stać się lennem Czech, i dlatego później księstwo nie pojawiało się
w wykazie lenn. Dość ciekawa opinia, jednak nieznajdująca uzasadnienia w materiale źródłowym,
zob. G. von Grawert-May, Das staatsrechtliche Verhältnis Schlesiens zu Polen, Böhmen und
dem Reich während des Mittelaters (Anfang des 10. Jahrhunderts bis 1526), Aalen 1971,
s. 135, przyp. 127.
13
CDS, Bd. 22, nr 4616.
14
J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska w latach 1290–1402, [w:] Historia Śląska od
najdawniejszych czasów do roku 1400, red. S. Kutrzeba, Kraków 1933, s. 410, przyp. 4;
R. Grodecki, Rozstanie się Śląska, s. 56.
15
R. Grodecki, Rozstanie się Śląska, s. 56.
16
J. Horwat, Formowanie się miast księstwa opolsko-raciborskiego do połowy XIV w., Gliwice–
Rzeszów 1996, s. 113; O. Pustejovsky, Schlesiens an die Übergang böhmische Krone, Wien
1975, s. 104; autor nie podejmuje stanowiska względem datacji hołdu lennego, przyjmując tylko, że
dokument lenny nie zachował się, zob. ibidem, s. 97.
17
J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska, s. 410–411; T. Nowakowski, Miejsce książąt opolskich,
s. 45–47.
18
T. Nowakowski, Miejsce książąt opolskich, s. 45.
19
R. Heck, Piastowie śląscy a Królestwo Polskie w XIV–XV w., [w:] Piastowie w dziejach Polski.
Zbiór artykułów z okazji trzechsetnej rocznicy wygaśnięcia dynastii Piastów, red. R. Heck,
 Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, s. 69–95. Jest to podstawowy artykuł dotyczący
polityki śląskiej Kazimierza Wielkiego, lecz niestety pomija postać władcy strzeleckiego;
B. Czechowicz, W historiograficznym cieniu? Czternastowieczni Piastowie z linii opolskiej
między Pragą a Krakowiem, [w:] Bunt wójta Alberta, s. 68–77, interesujący, lecz dość pobieżny
przegląd polityki Piastów górnośląskich względem Krakowa i Pragi.
20
T. Nowakowski, Miejsce książąt opolskich, s. 45.
21
J. Elminowski, Stosunki polityczne między Piastami a Luksemburgami i Wittelsbachami
w pierwszej połowie XIV wieku, Toruń 2002, s. 84–85.
22
CDS, Bd. 29, nr 5491.
23
Z. Kaczmarczyk, Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 1964, s. 26–27; J. Wyrozumski,
Kazimierz Wielki, Wrocław 1982, s. 54–55; R. Grodecki, Rozstanie się Śląska, s. 66.
24
CDS, Bd. 30, nr 6218; J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska, s. 434–435.
25
CDS, Bd. 30, nr 6673; ZDM, t. 8, nr 2530.
26
ZDM, t. 8, nr 2530.
27
J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu, Kraków 1998, s. 191–193.
28
T. Nowakowski, Miejsce książąt opolskich, s. 50.
29
J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska, s. 447.
30
Dziękuję za te spostrzeżenia Panu dr. Andrzejowi Marcowi. W literaturze powszechnie przyjmuje
się, że tenże dokument lelowski znamy tylko z odpisów jasnogórskich i że nie został on, według
Stanisława Kurasia, oblatowany w księgach wieluńskich, gdyż badacz nie znalazł w nich wpisu.
Jednak Karol Nabiałek, broniąc autentyczności dokumentu, dokonał szerokiej kwerendy, w wyniku
której znalazł dwie dalsze kopie dokumentu z 1341 r., wpisane jako oblata do ksiąg grodzkich
wieluńskich z 1625 r., oraz wpis do rewizji starostwa olsztyńskiego z 1631 r. Co ciekawe, nie znalazł
już w archiwum jasnogórskim tego wpisu, który posłużył S. Kurasiowi do edycji. Więcej na ten
temat zob. K. Nabiałek, Starostwo olsztyńskie od XIV do połowy XVII wieku, Kraków 2012,
s. 128–135. Inne publikacje broniące autentyczności dokumentu, zob. J. Rajman, Kilka uwag o tzw.
księstwie siewierskim, „Studia Historyczne”, R. 32, 1989, z. 1, s. 139–142; J. Laberschek, Obrona
autentyczności i wiarygodności dokumentu zamieszczonego w Zbiorze dokumentów
małopolskich, t. 8, nr 2530, „Korzenie. Kwartalnik Towarzystwa Przyjaciół Kamienicy Polskiej”,
nr 3 (8), 1992, s. 4–5. J Rajman i J. Laberschek, nie znając pozostałych kopii, bronią autentyczności
dokumentu poprzez wykazanie prawidłowości formalnej, jak również wyjaśnienie kwestii ducatus
Siewieriensis.
31
T. Nowakowski, Miejsce książąt opolskich, s. 57.
32
J. Śliwiński, Władysław Biały, s. 34–37.
33
RBM, t. 7, nr 453.
34
Kronika Jana z Czarnkowa, s. 51.
35
J. Śliwiński, Władysław Biały, s. 36.
36
Kronika Jana z Czarnkowa, s. 76.
37
T. Nowakowski, Miejsce książąt opolskich, s. 62.
38
R. Grodecki, Kongres krakowski w roku 1364, Kraków 1995, s. 55–60. O polityce Kazimierza
Wielkiego wobec Śląska w latach 60. XIV w., zob. M. Goliński, R. Żerelik, Śląsk a polityka
Kazimierza Wielkiego w latach sześćdziesiątych XIV w., [w:] Europa Środkowa i Wschodnia,
s. 139–157.
39
J. Dąbrowski, Elżbieta Łokietkówna, s. 35–37. Więcej o Bolesławie i Mieszku zob. S.A. Sroka,
Kariery kościelne Piastów śląskich na Węgrzech w pierwszej połowie XIV wieku, [w:] idem,
Z dziejów stosunków polsko-węgierskich w późnym średniowieczu. Szkice, Kraków 1995,
s. 49–101; idem, Bolesław — arcybiskup ostrzyhomski (1321–1328), „Nasza Przeszłość”, t. 79,
1993, s. 121–147; J. Chrząszcz, Herzog Boleslaw von Tost, nachmals Erzbischof von Gran
 ( † 1329), ZfGS, Bd. 37, 1903, s. 334–335; A. Kłodziński, Bolesław ( † 1329), PSB, t. 2, Kraków
1936, s. 269–270, A. Pór, A Piasztok és a magyar Anjouk kőzőti rokonság, „Századok”, R. 26,
1892, s. 232–236.
40
Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia, ed. A. Theiner, t. 1, Romae 1859,
nr 708.
41
A. Pór, I. Lajos király kővetsége a szent-székhez Avignonba 1346 elején, „Századok”, R. 26,
1892, s. 129–144. Comes tu w znaczeniu „żupan”, a więc naczelnik komitatu (odpowiednika
polskiego województwa). Węgry w XIV w. były podzielone na 56 komitatów, niestety, nie jesteśmy
w stanie powiedzieć, na czele którego komitatu stał Chenotus Wgut, zob. J. Sperka, Władysław
książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, pan Rusi, palatyn Węgier i namiestnik Polski
(1326/1330–8 lub 18 maja 1401), Kraków 2012, s. 80–81.
42
Vetera monumenta historica Hungariam, t. 1, nr 1077.
43
J. Dąbrowski, Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, Kraków 2009, s. 107–109.
44
RI, t. 8, nr 2644, 2653, 2661.
45
RI, t. 8, nr 2653; RBM, t. 6, nr 581; RŚ, t. 3, nr 300.
46
RI, t. 8, nr 2650, 6931; J. Dąbrowski, Elżbieta Łokietkówna, s. 66–68.
47
RBM, t. 6, nr 642, 720, 736.
48
J. Dąbrowski, Ostatnie lata Ludwika Wielkiego, s. 107–109.
49
J. Sperka, Władysław książę opolski, s. 77–156, tam opis kariery Opolczyka na dworze
węgierskim, zob. też E. Jankowska, Początki kariery dyplomatycznej księcia Władysława
Opolczyka, „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, R. 7–8, 1991–1992, s. 73–89.
50
CDS, Bd. 1, nr 31; Bd. 22, nr 4952, 5217.
51
CDS, Bd. 29, nr 5491.
52
CDS, Bd. 29, nr 5816.
53
J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska, s. 466. Trzeba jednak dodać, że wyliczył on tylko książąt
występujących na liście świadków pewnego dokumentu; jak spostrzegł T. Nowakowski, brakuje
dokumentów wystawionych w tym czasie poza Pragą przez Bolesława I Pierworodnego, Alberta,
Władysława kozielsko-bytomskiego z synami, więc nie można stwierdzić, że byli nieobecni,
aczkolwiek sądzę, że w świetle działań Karola IV względem tych książąt jest to całkiem
prawdopodobne, zob. T. Nowakowski, Miejsce książąt opolskich, s. 58.
54
F. Kavka, Burchard, purkrabí magdeburský, s. 145–155.
55
J. Heluszka, Związki dynastyczne, s. 84.
56
RBM, t. 5, nr 1165.
57
Ibidem.
58
RBM, t. 6, nr 180; RŚ, t. 3, nr 135. Warto zwrócić uwagę, że w żaden sposób Kazimierz Wielki nie
wyzyskał tego wydarzenia, a przynajmniej nie mamy śladów takich prób, zob. T. Nowakowski,
Miejsce książąt opolskich, s. 60.
59
APWr, Rep. 135, nr D8, s. 232v; RŚ, t. 3, nr 137.
60
RBM, t.8, nr 2653.
61
RBM, t. 8, nr 581; RŚ, t. 3, nr 300.
62
RBM, t. 6, nr 642, 720, 736. Zwrócił już na to uwagę J. Horwat, Księstwo opolskie, s. 140–141.
63
J. Horwat identyfikuje go z Albertem, ponieważ, jak zauważył, w źródłach cesarskich występuje
najpierw Johannes Magnopoliensis, później Albertus Magnopoliensis i wreszcie Johannes
Strelicensis. Można sądzić, że doszło do połączenia w jedną osobę: książąt oświęcimskiego Jana
i strzeleckiego Alberta, o których skądinąd wiadomo, że w tym okresie przebywali na dworze
cesarskim. Zob. RBM, t. 6, nr 642, 720, 736; J. Horwat, Księstwo opolskie, s. 140–141, przyp. 224.
64
RBM, t. 6, nr 672.
65
RBM, t. 6, nr 720, 736.
66
Dokument z 27 grudnia 1358 r., wyd. E. Schieche, Neues über Johann von Neumarkt, ZfGS,
R. 65, 1931, s. 292–301;RŚ, t. 4, nr 324.
67
RBM, t. 7, nr 453.
68
I. Panic, Książęta opolscy, niemodlińscy i strzeleccy na dworze Karola IV, „Kwartalnik Opolski”,
R. 25, 1989, s. 34–45.
69
Zob. K. Orzechowski, Historia ustroju Śląska 1202–1740, Wrocław 2005, s. 57, mapa.
70
B. Snoch, Bolesław Pierworodny, [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, s. 30–31.
71
Ibidem, s. 31–32.
72
CDS, Bd. 16, nr 3157.
73
CDS, Bd. 18, nr 4090; APWr, Rep. 91, nr 193 (203).
74
M.L. Wójcik, Podział terytorialny Opolszczyzny, s.149.
75
S.A. Sroka, Albert, [w:] Piastowie. Leksykon biograficzny, red. S. Szczur, K. Ożóg, Kraków
1999, s. 738–739.
76
CDS, Bd. 1, nr 31.
77
J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska, s. 410–411, przyp. 4.
78
Ibidem, s. 369. J. Dąbrowski przyjmuje odczyt „Strzelce”, a nie „Strzeleczki” w akcie hołdowniczym
księcia niemodlińskiego, co spróbowałem wykazać wcześniej, przy omawianiu sprawy hołdu lennego
Alberta.
79
CDS, Bd. 1, nr 31.
80
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 539.
81
J. Horwat, Księstwo bytomskie i jego podziały do końca XV w., Gliwice 1993, s. 21–22.
82
J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska, s. 425.
83
CDS, Bd. 29, nr 5816.
84
Brakuje informacji o tym spotkaniu w kopiarzu księstwa kozielsko-bytomskiego, zob. R. Żerelik,
Najstarszy kopiarz książąt oleśnickich i kozielsko-bytomskich, Wrocław 2012.
85
Więcej na temat przejęcia księstwa raciborskiego zob. N. Mika, Przejęcie księstwa raciborskiego
przez władcę opawskiego Mikołaja II, [w:] Opava. Sborník k dějinám města, t. 2, Opava 2000,
s. 11–13, idem, Dzieje ziemi raciborskiej, Kraków 2012, s. 37–38; idem, Dějiny Ratibořska,
Krakov 2012, s. 34.
86
LuB, Bd.2, s. 625–626.
87
CDS, Bd. 29, nr 5491, 5795, 5815, 5816; Bd. 30, nr 6218.
88
APWr, Rep.108, nr 3.
89
RBM, t. 5, nr 1165.
90
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 548–549. Na temat pochówku księcia kozielsko-
bytomskiego w Venzone powstało kilka interesujących artykułów, zob. H. Lutsch, Archivalische
Miscellen. 7 Der Grabstein des letzten Herzogs von Kosel-Beuthen im Dome zu Venzone,
ZfGS, Bd. 22, 1888, s. 327–330; M. Kaganiec, Nagrobek w Venzone, „Spotkania z Zabytkami”,
2001, z. 4, s. 36–37; P. Siemko, Ostatni Piast kozielsko-bytomski i jego nagrobek, „Śląski
Kwartalnik Historyczny Sobótka”, R. 63, 2008, z. 4, s. 501–508.
91
RBM, t. 6, nr 139; LuB, Bd. 2, nr 9; RŚ, t. 3, nr 135; R. Żerelik, Najstarszy kopiarz, s. 56–57, 90.
92
R. Żerelik, Najstarszy kopiarz, s. 56–57, 90.
93
J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska, s. 518.
94
LuB, Bd. 2, nr 23; RŚ, t. 4, nr 544; RI, Bd. 7, nr 2977; R. Żerelik, Najstarszy kopiarz, Aneks I,
nr 111. Więcej na temat całej sprawy podziału księstwa kozielsko-bytomskiego w: I. Panic, Książęta
opolscy, niemodlińscy i strzeleccy, s. 34–45; M. A. Klemenski, Konrad I, książę namysłowski
i oleśnicki (1292/1298–1366) (w druku).
95
I. Panic, Książęta opolscy, niemodlińscy i strzeleccy, s. 36‒37.
96
K. Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, s. 536.
97
E. Schieche, Neues über Johann von Neumarkt, s. 292–301; RŚ, t. 4, nr 324.
98
LuB, Bd. 2, nr 12. J. Śliwiński w biografii Władysława Białego błędnie identyfikuje „Bolco dei gracia
dux Opuliensis” jako Bolesława II, ponieważ ten już nie żył od trzech lat. Prawidłowo należy
zidentyfikować tego Bolka jako Bolesława III, syna Bolesława II. J. Śliwiński, Władysław Biały,
s. 36–37.
99
J. Dziewulski, Terytorialne podziały Opolszczyzny w XIII–XV w., „Śląski Kwartalnik Historyczny
Sobótka”, R. 26, 1973, s. 323–346.
100
J. Sperka, Władysław książę opolski, s. 257–258.
101
J. Chrząszcz, Geschichte der Stadt Krappitz in Oberschlesien, Breslau 1932, s. 7–8.
102
LuB, Bd. 2, nr 12; RŚ, t. 4, nr 583.
103
Katalog, t. 5, nr 593.
104
Katalog, t. 6, nr 10.
 ROZDZIAŁ III

POLITYKA WEWNĘTRZNA KSIĘCIA

STRZELECKIEGO

Oprócz informacji o stosunkach rodzinnych czy polityce zagranicznej

bardzo ważny w biografii księcia jest ogląd jego działań w księstwie
strzeleckim, czyli przedstawienie relacji z rycerstwem, mieszczaństwem1,
duchowieństwem, a także sposobu wspierania rodzinnej fundacji cysterskiej
w Jemielnicy. Opis działalności Alberta w sferze polityki wewnętrznej
w księstwie niewątpliwie nie będzie wyczerpujący z powoduwielokrotnie
już wspominanej szczupłości źródeł.

Rozwój terytorialny władztwa książęcego

Jak powszechnie wiadomo, książęta utrzymywali się z własnych majątków
ziemskich oraz z różnych świadczeń i podatków, którymi byli obciążani
poddani książęcy. W źródłach brakuje szczegółowych informacji na temat
obciążeń ludności na rzecz księcia Alberta, ale można, korzystając
z dostępnych materiałów źródłowych, rozpoznać sytuację ekonomiczną
księstwa. Posłuży temu rekonstrukcja wielkości terytorium księstwa
strzeleckiego. Pomocne będą informacje o majątkach prywatnych rycerstwa,
otrzymanych z nadania księcia strzeleckiego, a także treść aktu z 1341 r.2
dotyczącego ustalenia przebiegu granicy między księstwem strzeleckim
a Królestwem Polskim.

Sprawa ziemi sośnicowickiej

W roku 1317 Albert na pewno władał ziemią sośnicowicką3, niestety nic
nie można powiedzieć o zasięgu terytorialnym tego władztwa. Wiadomo
tylko, że stolicą okręgu były Sośnicowice, miasto, które prawdopodobnie
powstało w związku z fundacją opactwa cystersów w Rudach Raciborskich4.
Dla późniejszego okresu brakuje wzmianek o przynależności Sośnicowic,
być może po otrzymaniu księstwa strzeleckiego Albert zrezygnował z tego
okręgu.

Opis granic księstwa strzeleckiego

Gdy po śmierci księcia opolskiego Bolesława I dokonano podziału
księstwa opolskiego między jego synów, sądzić należy, że uwzględniono
wówczas podział księstwa na kasztelanie. Można przypuszczać, że księstwo
strzeleckie powstało na bazie kasztelanii strzeleckiej oraz częściowo
oleskiej i toszeckiej. Sama kasztelania strzelecka musiała powstać około
1281 r., co też mogło przyczynić się do przyśpieszenia akcji osadniczej na
tych dość słabo zaludnionych terenach5.
Do księstwa z całą pewnością należały oprócz Strzelec Opolskich miasta
Lubliniec, Woźniki, Leśnica, Krapkowice6. Dokonanie ścisłego opisu granic
księstwa jest dość trudne, ponieważ znane są tylko dwa dokumenty,
w których wzmiankuje sięgranice. Pierwszym dokumentem jest akt z 1341 r.,
na mocy którego w Lelowie dokonano uszczegółowienia granicy między
Królestwem Polskim a księstwem strzeleckim7. Podział przebiegał między
wsiami Lubsza8, Sułów9 i Boronów po stronie strzeleckiej a wsią
Rększowice po stronie dystryktu olsztyńskiego (ziemi krakowskiej),
wchodzącego w skład Królestwa Polskiego. Pośrodku płynął strumyk
Kamienica. Granica przebiegała przez gęste lasy zwane Pniewno, Grzybów
i Koczanów, które do dziś porastają tamte tereny. W dokumencie
wspomniano, że stały tam graniczne kopce (Koliska i Węgielny Kop)10. Jest
to opis niedługiej granicy, lecz na tyle szczegółowy, że można ją wiarygodnie
zrekonstruować.
Drugi dokument, w którym mowa jest o granicy, pochodzi z 1359 r.; jest to
akt Bolesława III o uznaniu praw dziedziczenia księstwa strzeleckiego przez
dzieci zrodzone ze związku Elżbiety z Władysławem Białym. Mówi się
w nim o „terras streliczensis a fluvio Oderam incipiendo”11. Wynika z tego
zapisu, że księstwo kończyło swoje granice na rzece Odrze,
prawdopodobnie na wysokości dzisiejszych Krapkowic oraz Zdzieszowic.
Trzeba zwrócić uwagę, że Krapkowice należały do władztwa Alberta, więc
zastanawiający jest zapis o ziemi strzeleckiej, która zaczyna się od Odry.
Być może książę Albert, zakładając, że będzie miał jakieś potomstwo,
w celu rekompensaty umówił się, że pozostawi bratankowi Krapkowice
i część księstwa strzeleckiego, która leżała przed Odrą.
Dalszą część granic można rekonstruować z dużą dozą ostrożności,
opisując jak najdokładniej znane majątki rycerstwa strzeleckiego. Od
Krapkowic granica z księstwem opolskim mogła przebiegać wzdłuż wsi (po
stronie strzeleckiej) Kamień Śląski12, Raszowa13, Daniec14, Krasiejów,
Dobrodzień, Lubliniec15 aż do wsi graniczącej z Królestwem Polskim —
Boronowa16. Granica z księstwem kozielsko-bytomskim i również
z księstwem cieszyńskim przebiegała od wsi Lubsza17 poprzez lasy
w okolicach Kalet, Kielczę, Dąbrówkę, Balcarzowice18, Sieronowice (w ten
sposób obejmowała część dawnej kasztelanii toszeckiej)19, Leśnicę i wiodła
aż do rzeki Odry pod Zdzieszowicami. Jest to hipotetyczny opis, jednakże
w dużej mierze prawdopodobny. Jerzy Horwat uważał, że do księstwa
strzeleckiego mogła należeć część kasztelanii oleskiej20, jednak nie
wiadomo, jaki to mógłby być obszar i czy samo miasto Olesno wchodziło
w skład księstwa. Zresztą to przypuszczenie oparte jest na bardzo nikłej
przesłance, a mianowicie, że Stanimir wspominany jest jako castellanus
Rozenbergensis21, a Wincenty ze Stebłowa pisał się jeszcze de Resnberg22,
a więc z Olesna. Na tej postawie Horwat zalicza Wincentego do kasztelanów
oleskich23. Można mieć obawy, że jest to ryzykowne założenie, ale nie ulega
wątpliwości, że sam Wincenty występuje na dokumencie Alberta24.
Wcześniej Barbara Leszczyńska ustaliła, że Olesno przed wrześniem 1342 r.
należało do Alberta, a już w 1353 r. rządził tym miastem książę
Bolesław II25. Z kolei Artur Łojek pisze, że miasto należało do dziedziny
księcia Bolesława II opolskiego26. Niejasne są podstawy takich
przypuszczeń. Można więc przyjąć, że pewna część kasztelanii oleskiej
przypadła w podziale księstwu strzeleckiemu, lecz bez pewności, czy
z Olesnem, czy bez miasta. Samo księstwo składało się z dwóch wyraźnie
rysujących się okręgów: strzeleckiego oraz lublinieckiego27.
 Jak widać, księstwo strzeleckie nie było zbyt duże, ale miało pewne
strategiczne znaczenie. Graniczyło z rzeką Odrą oraz Królestwem Polskim,
więc książę strzelecki mógł mieć kontrolę nad ruchem handlowym na tym
terenie, jako że przez Strzelce przebiegał szlak kupiecki od Krakowa
i Bytomia do Opola i dalej do Wrocławia28.

Tytulatura
Ważną kwestią badawczą jest przeanalizowanie tytulatury władcy,
ponieważ na podstawie przysługujących mu tytułów można powiedzieć
o aspiracjach, roszczeniach, a także stanie faktycznym księstwa.
W przypadku księcia Alberta można wskazać dwie główne formuły tytułów
stosowane w czasach jego samodzielnych rządów, które rysują się w świetle
zachowanych źródeł. Pierwsza tytulatura była używana w latach1325–1350
i brzmiała: Albertus Dei gracia dux iunior Opoliensis et dominus in
Strelicz29. Druga formuła, wykorzystywana w latach 1350–1370/1371, czyli
do śmierci Alberta, była następująca: Albertus Dei gracia dux Opoliensis et
dominus Streliczensis30. W dokumentach Karola IV pojawia się forma:
Albertus dux Strelicensis31, a w kancelarii awiniońskiej: Albertus, princeps
Polonie et dux Opoliensis ac dominus Strelicensis32. Zwraca uwagę fakt, że
aż do 1350 r. używana była formuła „młodszy książę opolski”33, mimo że
w tym czasie Albert mógł mieć około 50 lat. Być może używano jej do
1356 r., kiedy to zmarł jego brat, książę opolski Bolesław II. Wyjaśnienie
pierwszej części tytulatury może być następujące: Albert jako dziedzic
Bolesława I miał prawo pretendować do władzy nad całością księstwa
opolskiego w razie bezpotomnej śmierci księcia opolskiego bądź
niemodlińskiego. Forma dux iunior może odnosić się do faktu, że był
najmłodszym dzieckiem Bolesława I, księcia opolskiego. W kancelarii
cesarskiej wyraźnie podkreślano, że Albert jest władcą strzeleckim,
pomijano tytulaturę opolską, niejako w ten sposób pielęgnując partykularyzm
ziemi opolskiej, tak rozdrobnionej po śmierci księcia opolskiego
Bolesława I. Natomiast papieska kancelaria w Awinionie podkreślała, że
władca strzelecki jest polskim księciem34.

Kontakty z rycerstwem
Jedną z najważniejszych grup społecznych w księstwie było rycerstwo. Od
dobrych stosunków księcia z tą społecznością często zależała pozycja
władcy, należy więc przyjrzeć się tym relacjom w księstwie strzeleckim.
Zachowało się stosunkowo dużo dokumentów związanych z kontaktami
księcia z rycerstwem. Na ich podstawie można określić sytuację majątkową
strzeleckiego rycerstwa, a dzięki testacjom zorientować się w pozycji
i urzędach rycerstwa strzeleckiego. Trzeba zauważyć, że książę stosunkowo
często nadawał majątki swoim rycerzom. Tak było w przypadku Jarosława
z Michałowic, któremu nadał wieś Schimnitz (Ziemnice Wielkie)35 wraz
z prawami książęcymi36, Jaśki Zadko z wsiami Wierzbie i Rusinowice37 czy
Tomasza z Kamienia, który otrzymał kilka przywilejów dotyczących wsi
Kielcza. Z takiej polityki Alberta wynika, że w ten sposób wynagradzał
wiernych rycerzy i również gwarantował sobie ich wierną służbę. Właśnie
rycerstwo było grupą najliczniej reprezentowaną w otoczeniu książęcym, co
też wynika z realiów epoki (dokładniej kwestia rycerstwa jako książęcego
otoczenia będzie omówiona w rozdziale IV).
 Kontakty z mieszczaństwem
Ważnym składnikiem obrazu sprawowania władzy przez Alberta są jego
stosunki z mieszczaństwem38. Już wcześniej zostały wymienione miasta
księstwa strzeleckiego: Strzelce, Lubliniec, Woźniki, Krapkowice
i Leśnica39. Mimo szczupłości danych źródłowych możliwy jest opis
funkcjonowania miast i statusu społecznego mieszczaństwa.

Strzelce
Strzelce w źródłach występują jako Strelicz40. Między 1313 a 1321 r.
zwykłe miasteczko stało się stolicą księstwa41, co oczywiście wiązało się ze
znaczącymi zmianami w mieście. Prawdopodobnie zbudowano wtedy
w Strzelcach zamek książęcy (bądź rozbudowano istniejącą rezydencję do
potrzeb stołecznych42), miasto otoczono murami prawdopodobnie koło
1324 r.43 Karol Jońca, cytując prace Nowacka, podał, że pierwsza wzmianka
o murach miejskich pochodzi z 1327 r.44 Główną świątynią miejską była fara
św. Wawrzyńca, której plebani często występowali w dokumentach
książęcych45. Być może fundatorem kościoła był Albert46, by to stwierdzić,
potrzebne są jednak szczegółowe badania archeologiczne, ponieważ obecny
kościół powstał na miejscu rozebranego średniowiecznego. Jeżeli chodzi
o datę nadania Strzelcom praw miejskich, istnieją w ustaleniach historyków
spore rozbieżności. Wojciech Dominiak przypuszczał, że prawa nadał książę
opolski Władysław około 1273 r., gdy odbudowano Strzelce po najeździe
wojsk księcia Bolesława Wstydliwego47. Jerzy Horwat wahał się między
1281 a 1290 r., sugerując się tym, że już w 1290 r. w dokumencie Bolka I,
ojca księcia Alberta, występuje Mikołaj, pleban strzelecki48, chociaż trudno
uznać fakt istnienia plebana strzeleckiego za dowód, że Strzelce już miały
prawa miejskie (np. wieś Sucha występuje w dokumentach przy okazji sporu
plebana o patronat49, a przecież nie było to miasto). Lokacja miejska Strzelec
wpisywała się w inicjatywę budowania łańcucha miast oddalonych od siebie
o jeden dzień podróży i skupionych wokół drogi Olkusz (bądź Chrzanów,
w zależności od kierunku podróży) — Będzin — Czeladź — Bytom —
Pyskowice — Toszek — Strzelce50.
Z 1358 r. pochodzi wzmianka, że sukiennicy strzeleccy mieli się składać
na daninę dla księcia, lecz niestety Karol Jońca nie podał bezpośredniego
źródła tej informacji51.
Na podstawie dokumentu z dnia 8 marca 1324 r. (a więc wydanego już
w okresie rządów Alberta) możemy zrekonstruować strukturę władzy
w mieście. Mianowicie w tym akcie zawarta jest informacja o transakcji
sprzedaży wsi Włodzisławice (Henrici villa), zawartej między kanonikiem
opolskim i plebanem w Izbicach Henrykiem, synem Rudigera, mieszczanina
strzeleckiego, a plebanem Chrystianem z Mysłakowa, synem mieszczanina
strzeleckiego Rudgera, którą potwierdzają mieszczanie strzeleccy, a więc
wójt Heymann (bądź Herman52), ławnicy miejscy Henryk zwany Tost,
Konrad z Plesnicz, Tomasz rzeźnik oraz Henryk rzeźnik53. Zauważyć można
więc, że w mieście funkcjonowało wójtostwo, które obejmował Heymann,
pierwszy źródłowo uchwytny wójt strzelecki, oraz ława miejska. Liczebność
ławy miejskiej nie jest nam znana, być może liczyła ona cztery osoby — tylu
ławników miejskich wspomnianych jest w tymże dokumencie. Można
również zauważyć, że w składzie ławy miejskiej było aż dwóch rzeźników,
a więc połowa ławy. Sądzić można, że należeli oni do najbogatszych
mieszczan strzeleckich, jednak szczupłość źródeł dotycząca Strzelec nie
pozwala nam stwierdzić tego z całą pewnością. Z późniejszych dokumentów
wiadomo, że w skład rady miejskiej wchodziły również cztery osoby, co
sytuuje Strzelce w szeregu miast średniej wielkości, zgodnie ze świetnymi
wyliczeniami Jerzego Rajmana przedstawionymi niżej.
W sprawie lokacji miasta przede wszystkim należy wziąć pod uwagę
dokument rady miejskiej z dnia 19 stycznia 1362 r., w którym jest mowa
o tym, że z polecenia i za zgodą księcia strzeleckiego („nos de assensu et
consensu et mandato serenissimi principis domini nostri graciosi, domini
Alberti, ducis Opoliensis et domini Strelicensis”54) należy zwracać się do
rady miasta Wrocławia o pouczenia w kwestii prawa magdeburskiego tak
często, jak będzie potrzeba, i pod żadnym pozorem nie wolno zwracać się do
innych miast naprawie magdeburskim55. Wynika z tego, że książę dbał, by
prawa miejskie były przestrzegane tak jak w innych śląskich miastach. Być
może było to następstwo nawiązania landfrydu we Wrocławiu w 1351 r.; nie
można takiej możliwości wykluczyć, mimo że te akty dzieli aż jedenastoletni
okres. Książę Albert dbał o to, by pouczenia nie przychodziły z Magdeburga
czy z innych miast, lecz z pobliskiego Wrocławia, co mogło przyczynić się
do większej niezależności Strzelec. Hipotetycznie można założyć, że to
Albert nadał magdeburskie prawa miejskie (akt zaginął), a w osobnym
dokumencie nakazał prośby o pouczenia wysyłać do Wrocławia. Jednakże
brak dokumentu lokacyjnego uniemożliwia jednoznaczne ustalenie faktów.
Wydaje się logiczne, że akt zobowiązujący do zwracania się do rady
Wrocławia został wydany po nadaniu Strzelcom praw miejskich przez
księcia Alberta. Jak wiadomo, akt lokacji nie zachował się w archiwum
miejskim Strzelec, ale dokument rady miejskiej jest dziś ważnym źródłem
dzięki temu, że został wysłany do rady miasta Wrocławia i potem
zdeponowany w tamtejszym archiwum miejskim.
Jako że Strzelce było stolicą księstwa, warto przyjrzeć się szacunkowej
liczbie ludności miasta, opracowanej przez Jerzego Rajmana. Obliczył on
liczbę mieszkańców: 973 osób żyjących w 193 rodzinach, mieszkających
w 100 domach w mieście oraz w 21 domach na przedmieściach56. Dane te
Rajman opracował na podstawie informacji z przełomu XV i XVI w.
Jednakże możemy z pewną dozą ostrożności przyjąć, że liczba mieszkańców
niezbyt się różni od tej z okresu rządów księcia Alberta.

Lubliniec
Lubliniec (w źródłach występuje jako Lubin) był kolejnym z ważniejszych
miast księstwa strzeleckiego; dostępnych jest kilka dokumentów
wystawionych tam przez księcia Alberta57. Po raz pierwszy Lubliniec jako
miasto pojawia się dopiero w XIV w., wtedy jest wymienione w Liber
fundationis episcopatus Vratislaviensis58. Było to niewielkie miasto,
lokowane według Jerzego Horwata przez księcia opolskiegoWładysława
około 1270 r.59. Wojciech Dominiak pisze, że nie ma źródeł, któreby mogły
o tym świadczyć, lecz nie ma też powodu, by kwestionować udział
Władysława w lokacji60. Tradycyjnie przypisuje się lokację Lublińca księciu
Władysławowi opolskiemu, gdyż znany jest przekaz o jego fundacji kaplicy
w miejscu obecnego miasta61. Natomiast Jerzy Rajman uważa, że
niewątpliwie Lubliniec około 1300 r. posiadał już prawa miejskie62. Miasto,
jak wynika z dokumentów, stało się miejscem dłuższych pobytów księcia
Alberta, zwłaszcza w okresie styczniowym, poświątecznym63.
Jerzy Horwat wysunął hipotezę, że za rządów Alberta w Lublińcu musiała
powstać siedziba kasztelanii lublinieckiej, gdyż, jak sugerował, w 1401 r.
pojawił się w otoczeniu księcia niemodlińskiego Bernarda niejaki Janko
z Kotulina, starosta lubliniecki. Powstanie tego urzędu wiąże z czasami
Alberta, gdyż to on mógł z kasztelanii oleskiej wydzielić kasztelanię
lubliniecką64. Z tych czasów mamy jednak wzmiankę o włodarzu
lublinieckim65, co niekoniecznie może zaświadczać, że już była wtedy
kasztelania, ale zgodzić się można z myślą, że Lubliniec był stolicą okręgu
administracyjnego, zwłaszcza że temu sprzyjało położenie w księstwie
strzeleckim.

Krapkowice
Władca strzelecki przebywał też w Krapkowicach (Crappicz), co wynika
np. z dokumentu z 1330 r.66 Data lokacji Krapkowic nie jest znana.
W lokalnej historiografii pojawia się jako data lokacji 1275 r.67, jednak, jak
pisze Wojciech Dominiak, jest to informacja błędna, niepodparta żadnym
dowodem źródłowym68. Wyklucza ona również udział księcia Władysława I
opolskiego w lokacji miasta, gdyż, jak zauważył badacz, jedyny dokument
z 1275 r. związany z tym księciem dotyczy nie Krapkowic, a Głogówka69.
Z kolei Jerzy Horwat uważa, że powstanie Krapkowic ma związek
z utworzeniem nowej drogi między Opolem a Głubczycami, co miało się stać
pomiędzy 1281 a 1294 r.70 Horwat stwierdził również, że lokacja
Krapkowic była poprzedzona lokacją Strzeleczek71, jednak na to brak
dowodów źródłowych. Była to ważna miejscowość, ponieważ położona
przy ujściu rzeki Osobłogi do Odry, co mogło mieć pewne znaczenie
militarne i gospodarcze. Brakuje jednak informacji o wykorzystaniu
w czasach Alberta walorów położenia miasta. Być może nie zostało to tylko
odnotowane w zachowanych źródłach. Znany jest dokument z 8 września
1324 r., w którym Albert nakłada czynsz na wieś Oracze na rzecz swego
miasta Krapkowice, z czego dochód miał iść na pokrycie strat na wypadek
pożarów i innych losowych nieszczęść72. Tenże przywilej miasta mieli
w 1363 r. potwierdzić książęta opolscy Władysław (Opolczyk)
i Bolesław III, jak wynika z dokumentu, w dzień św. Gawła, wtedy też po raz
pierwszy została wzmiankowana krapkowicka rada miejska73. Co ważne,
miasto było miejscem, gdzie znajdowała się komora celna na skrzyżowaniu
tras handlowych Ołomuniec–Toruń, i Wrocław–Buda74.

Woźniki
 Kolejnym miastem, o którym wiadomo, że leżało na terenie księstwa
strzeleckiego, są Woźniki75. Brakuje informacji na temat ich lokacji, brak
również dokumentów z czasów księcia Alberta wystawionych w Woźnikach.
Według Jerzego Rajmana miasto było lokowane przed 1375 r.76, z kolei Jerzy
Horwat przesuwa datę lokacji na okres 1281–131077. Żaden z nich nie
podaje jednak argumentów za utrzymaniem tych dat lokacji, więc trudno
przyjąć, która hipoteza jest bliższa prawdy. Na pewno miastem były
w 1384 r., kiedy to został wydany akt o konfederacji 22 górnośląskich miast,
w tym i Woźnik78. W Woźnikach znajdowała się komora celna na trasie
handlowej Wrocław–Kraków79.

Leśnica
Leśnica jest miastem położonym w cieniu Góry Świętej Anny,
prawdopodobnie również należała do księstwa strzeleckiego. Osada
wspominana jest już w 1217 r. jako własność kanonika opolskiego
Sebastiana i jego brata Grzegorza80. Później Leśnica mogła należeć do
książąt kozielsko-bytomskich, co sugeruje fakt, że wśród świadków
dokumentu Władysława kozielsko-bytomskiego dla klasztoru w Henrykowie
wymienia się niejakiego Wysława, plebanus de Lessinicz81. Z okresu
rządów księcia Alberta brakuje wzmianek źródłowych, niewykluczone, że
właśnie Albert, bądź jeden z wcześniejszych książąt kozielsko-bytomskich,
mógł nadać prawa miejskie Leśnicy.
Jerzy Rajman obliczył szacunkową liczbę mieszkańców Leśnicy na
przełomie XV i XVI w. na około 581 osób, mieszkających w 83 domach82.
Tak jak w przypadku Strzelec można przyjąć, że liczba ludności nieznacznie
się różniła od tej z czasów rządów księcia Alberta.

Pozostałe miasta
Prawdopodobnie do księstwa strzeleckiego należały jeszcze Sośnicowice.
Ze wzmianki źródłowej wiadomo, że w 1317 r. tzw. „kraina sośnicowicka”
należała do władztwa strzeleckiego83. Jerzy Rajman sugeruje umiejscowić
lokację miasta około 1383 r., gdyż w źródłach wspominane jest „das landt
Sosneschowicz”84. Jednakże można to łączyć już ze wspominaną wcześniej
wzmianką o krainie sośnicowickiej. Jerzy Horwat przypuszczał, że lokacja
Sośnicowic miała związek z fundacją opactwa cystersów w Rudach
Raciborskich85. Jednak i na to brak dowodów źródłowych. Sądzić należy, że
lokację miasta trzeba przesunąć przed rok 1317, z tego okresu pochodzi
bowiem określenie„kraina sośnicowicka”. Z późniejszego okresu rządów
Alberta brakuje informacji o tej krainie.
Do miast księstwa strzeleckiego Jerzy Horwat zaliczył Chrzelice
i Dobrodzień, ale to ustalenie nie ma podstaw źródłowych, gdyż Chrzelice
jako miasto jest wspominane dopiero w 1451 r. w dokumencie księcia
opolskiego Bolka V86. Natomiast co do Dobrodzienia w historiografii
istnieją spory. Jerzy Rajman w swej pracy o pograniczu śląsko-małopolskim
pisze, że Dobrodzień został lokowany przez księcia opolsko-raciborskiego
Władysława, posiłkuje się przy tym dokumentem z 1384 r., w którym ponoć
jest wzmianka, że już w 1279 r. funkcjonował on jako miasto87. Badacz
wspiera się również tym, że w 1311 r. wspomniany jest pleban Bertold88.
Wojciech Dominiak zauważył, że Jerzy Rajman jednak do tej informacji
błędnie sporządził przypis źródłowy i nie można jej zweryfikować. Sięgnął
więc do dokumentów z 1384 r. (pierwszy z 28 kwietnia, a drugi
z 29 kwietnia) dotyczących zawarcia przez rajców Dobrodzienia
konfederacji, stwierdzając, że w żadnym z nich nie ma wzmianki
o wcześniejszych dziejach miasta. Badacz napisał również, że Dobrodzień
nie jest wspominany w Liber fundationis, stąd też wykluczył inicjatywę
lokacyjną Władysława opolskiego89. Z kolei Ewa Wółkiewicz uważa, że
Dobrodzień był lokowany dopiero przez księcia Władysława Opolczyka90,
a więc po śmierci księcia Alberta. Można więc Dobrodzień i Chrzelice
pominąć w rozważaniach o miastach księstwa w latach 1313–1370/1371,
podobnie jak Otmęt i Gogolin, które mogły leżeć na terenie ziemi
strzeleckiej91, ale nie ma wzmianek o tych miejscowościach w źródłach
z czasów panowania Alberta.
Dyskusyjna jest również przynależność Sośnicowic do księstwa
strzeleckiego. Znana jest tylko wzmianka z 1317r., że książę Albert
sprawował władzę w okręgu sośnicowickim92. Sośnicowice stały się
miastem dopiero około roku 138393, więc też możemy je wyłączyć z rejestru
miast pod rządami księcia Alberta.

Stosunki władcy z mieszczaństwem

 W bezpośrednim otoczeniu księcia Alberta znalazło się kilka osób ze
środowiska mieszczańskiego. Najczęściej byli to mieszczanie strzeleccy. Po
raz pierwszy mieszczanie w otoczeniu książęcym są wzmiankowani 30
września 1340 r.; byli to Tilko Lecznicz (może Leschnitz, od miejsca
pochodzenia — Leśnica?) oraz Klimko94. Co ciekawe, nie są oni wpisani na
końcu testacji, lecz pośrodku, między rycerstwem, co może oznaczać ich
ważną pozycję w środowisku dworskim. Poza tym Tilko wzmiankowany jest
po raz kolejny w 1350 r., a więc 10 lat później, można zatem sądzić, że jego
pozycja na dworze była stabilna albo że pojawiał się na dworze strzeleckim
tylko na wezwanie księcia. Wraz z Tilkiem wzmiankowani są jeszcze Jakub
Gotonecz oraz Hynko z Ujazdu95, a 6 stycznia 1350 r.– wójt z Krapkowic
Mikołaj96. Prawdopodobnie wójt przebywał w tym czasie na dworze
w Strzelcach przy okazji załatwiania spraw i dlatego znalazł się na testacji
dokumentu, w którym Albert nadaje prawa książęce oraz sądownicze dla wsi
Kielcze Tomaszowi z Kamienia97. Niewykluczone, że wójt mógł też być
ważną postacią na dworze jako reprezentant miasta Krapkowice98. Znany też
jest kolejny wójt strzelecki (poza wspomnianym wcześniej Heymannem), był
nim Themchyn z Borzegniewa (obecnie Borkowice koło Lewina
Brzeskiego), wzmiankowany 17 kwietnia 1360 r., kiedy to za 100 grzywien
wykupił od córek Jaśki Zadka, Jadwigi i Elżbiety, wsie Rusinowice
i Wierzbie99. Synowie Themchyna, Francz, Piotr i Wojciech, pełnili później
różne funkcje na dworze księcia Władysława Opolczyka, sprawowali też
wójtostwo w Krapkowicach100. Przypuszczać należy, że obsada wójtostwa
strzeleckiego leżała w gestii księcia Alberta.
Tylko ze wzmianki u Augustina Weltzla wiadomo o dokumencie z dnia
26 grudnia 1360 r., w którym książę strzelecki potwierdza zakup folwarku
Dziewkowice koło Strzelec od Mikołaja Olavia i jego żony Katarzyny.
Zakupu dokonał Hanlin, syn mieszczanina Alberta z Lublińca wraz z żoną
Katarzyną101. Ten dokument daje świadectwo, że w drugiej połowie XIV w.
miejscowe mieszczaństwo na tyle się bogaciło, że mogło sobie pozwolić na
zakup folwarków. Pozostaje kwestia, czy ów Hanlin i jego ojciec Albert byli
mieszczanami strzeleckimi, czy lublinieckimi. Lubliniec mógł być tylko
miejscem urodzin Alberta, jednakże jest możliwe, że mieszkał on
w Lublińcu, a później w Strzelcach. Przecież wiadomo o mobilności
mieszczaństwa śląskiego w średniowieczu, co wykazują liczne dokumenty
i czego dowodzą badania102.
 Kolejnym dokumentem, w którym występują mieszczanie strzeleccy, jest
akt z dnia 17 kwietnia 1361 r. To ważny dyplom, ponieważ jest w nim mowa
o fundacji przez księcia Alberta murowanego klasztoru dla cystersów
w Jemielnicy. Na dokumencie znajdują się imiona aż czterech mieszczan,
rajców strzeleckich. Byli to: Janczko, Mikołaj zwany Kilhow, Jan zwany
Grudnew oraz Janczko Coco103. Są to ostatni uchwytni źródłowo rajcy
strzeleccy z czasów Alberta.
Z dnia 23 października 1361 r. znamy dokument, w który Albert
potwierdza prawa mieszczan lublinieckich Friczka i Niczka do młyna ze
stawem (z prawem połowu ryb), położonego między młynami wójta
a młynem Henryka104.
Ostatnim dokumentem, na którym występuje mieszczanin, jest akt Alberta
strzeleckiego, w którym potwierdza on nadanie Małgorzaty z Otmic. Na
końcu testacji występuje mieszczanin strzelecki Hynko z Ujazdu (Hanco de
Uyasd), znany z wcześniejszego dokumentu z 1350 r. Dokument
potwierdzający nadanie pochodzi z 23 października 1364 r.105 i jest jednym
z ostatnich dokumentów wystawionych przez księcia Alberta. Wspominany
Hynko pochodził z biskupiego miasta Ujazd, więc prawdopodobnie osiadł
w Strzelcach. Jest to świadectwo migracji mieszczańskiej, która odbywała
się nie tylko w kierunku Wrocławia, Krakowa czy Raciborza, ale również
w stronę niewielkich pobliskich miast. Być może Hynko przybył do Strzelec,
gdy miasto uzyskało status stolicy księstwa.
Jak wynika z powyższego przedstawienia źródeł, zachowało się niewiele
dokumentów, w których można znaleźć informacje na temat mieszczaństwa
księstwa strzeleckiego z czasów rządów Alberta. Jest ich raptem osiem.
Niemniej są one na tyle miarodajne, że można na ich podstawie sformułować
wnioski. Na osiem dokumentów w pięciu mieszczanie są świadkami
czynności prawnych wobec rycerstwa. W dwóch dokumentach wystawcami
są rajcy miejscy. W jednym przypadku jest to dokument książęcy, który
poświadcza zakup majątku przez mieszczanina. Na podstawie tych
dokumentów można wysnuć wniosek o powolnym wzrastaniu znaczenia
mieszczaństwa na dworze strzeleckim. Oczywiście znaczenie tej warstwy
społecznej mogło być o wiele większe, niż wskazują źródła, gdyż to często
miasta miały spory wpływ na stan ekonomiczny księstwa, ponieważ były
ośrodkami kupieckimi, w których obracano kapitałem rycerstwa,
duchowieństwa czy władcy.
 Kontakty z duchowieństwem
Duchowieństwo było niewątpliwie liczne, znaczące, jednak z wyjątkiem
mnichów z klasztoru jemielnickiego kontakty władcy strzeleckiego z tą
społecznością znalazły słabe odbicie w zachowanych źródłach.

Duchowieństwo diecezjalne
Księstwo strzeleckie prawie w całości należało do diecezji wrocławskiej
(nie licząc Woźnik, które wchodziły w skład diecezji krakowskiej, co
zaświadcza zapiska w Liber beneficiorum Jana Długosza106), więc
miejscowi duchowni byli poddani obediencji biskupa Wrocławia. Za
czasów księcia Alberta biskupów było trzech, w międzyczasie miał też
miejsce długoletni (aż siedmioletni) wakans na tronie biskupim. Pierwszym
biskupem był Henryk z Wierzbna, który rządził w latach 1302–1319107. Po
jego śmierci nastąpił wakans z powodu konfliktu wśród kanoników
wrocławskich, z których jedni popierali Wita z Habdanka, a drudzy Lutolda
z Kromieryża. Konflikt zakończył się wyrokiem w Awinionie, na mocy
którego biskupem wrocławskim został Nanker, wcześniejszy biskup
krakowski108. Biskup Nanker herbu Oksza rządził diecezją w latach 1326–
1341, a po jego śmierci kapituła katedralna wrocławska wybrała Przecława
z Pogorzeli, który sprawował godność biskupią aż do śmierci w 1376 r.109
Biskupi Nanker i Przecław z Pogorzeli są uznawani za jednych
z najwybitniejszych biskupów Wrocławia, a czasy Przecława są nawet
opisywane jako „złoty wiek” w dziejach diecezji110.
Najmniejszymi formami organizacji kościelnej są parafie. Zachowane
źródła dotyczą przede wszystkim parafii miejskich. Wiadomo, że w każdym
mieście księstwa strzeleckiego istniał kościół farny i inne świątynie. Nie
było natomiast klasztorów mendykanckich. Jedynym był klasztor cysterski
w Jemielnicy, którego fundatorem był książę Albert. W Strzelcach
znajdowała się parafia św. Wawrzyńca, samo zaś miasto było siedzibą
archiprezbiteratu111, w Leśnicy była parafia św. Trójcy112, w Krapkowicach
parafia św. Mikołaja, a w Woźnikach parafia św. Katarzyny113. Ta ostatnia
należała do diecezji krakowskiej.
W dokumentach księcia Alberta strzeleckiego wymienia się duchownych
najczęściej jako książęcych kapelanów i notariuszy. Również wśród
świadków znajdują się osoby duchowne, które można zidentyfikować jako
kapłanów z poszczególnych miast i wsi księstwa strzeleckiego.
23 czerwca 1323r. w Strzelcach po raz pierwszy pojawia się w testacjach
proboszcz z Kamienia Jan114, być może tożsamy z książęcym kapelanem
Janem, wzmiankowanym w 1324 r. Wówczas został też wymieniony pleban
Henryk z Limcowitz115 (temat kapelanów oraz duchownych urzędników
Alberta będzie rozwinięty w rozdziale dotyczącym otoczenia dworskiego).
W 1330 r. pojawia się na dokumencie Alberta wydanym w Krapkowicach
osoba miejscowego wiceplebana (prawdopodobnie wikariusza) Hańczy116.
23 marca 1340 r. książę strzelecki potwierdził sprzedaż 5 łanów we wsi
Teodoryków (obecnie część Strzelec Opolskich) plebanowi kościoła
św. Wawrzyńca w Strzelcach Janowi. W transakcji pośredniczył Fryderyk
Strzała, który postanowił również podarować grunty temuż Janowi pod
Teodorykowem, by w ten sposób odpokutować swoje grzechy117. W latach
1335–1337 Galhard de Carceribus, kolektor świętopietrza i dziesięciny
papieskiej, wyznaczył Strzelce obok innych górnośląskich miast, jak Opole,
Olesno, Koźle, Ujazd, Gliwice, Żory, Cieszyn, Racibórz, Głógówek,
Niemodlin, Biała i Toszek, jako miejsce, gdzie zbierano dziesięcinę
papieską118. Nie sposób pominąć osoby Hińczy, kantora wymienionego na
dokumencie z 22 lipca 1353 r.119; mógł on posiadać niższe święcenia,
zajmować się sprawami liturgicznymi w świątyni parafialnej, atakże
szkolnictwem. Mogłaby to być więc pierwsza wzmianka o szkole
w Strzelcach, co prawda pośrednia120. W 1356 r. Albert rozsądził spór
o patronat nad kościołem w Suchej, dzięki czemu Tilko zachował urząd
miejscowego plebana121. Po raz ostatni duchowny niezwiązany z dworem
Alberta pojawia się w akcie z 22 stycznia 1366 r. z Lublińca, na którym
wymieniany jest proboszcz z Lubecka Jan122. W zachowanych dokumentach
duchowni są sporadycznie wspominani, z wyjątkiem urzędników książęcych.
Trudno więc mówić o jakiejkolwiek polityce księcia wobec duchownych
diecezjalnych; brakuje też informacji o tym, czy Albert wspierał rozwój
parafii na terenie swego księstwa. Więcej materiałów źródłowych dotyczy
kontaktów księcia z klasztorem cystersów, który cieszył się wsparciem
Alberta.

Cystersi z Jemielnicy
 Istotną sprawą dla prestiżu każdego rządzącego było fundowanie świątyń
i klasztorów, co nobilitowało władcę w oczach Kościoła i społeczeństwa,
gdyż wówczas mógł cieszyć się on opinią oddanego wierze katolickiej
i wielkiego dobrodzieja. W przypadku księcia Alberta wiadomo o jednej
fundacji. Była to budowa murowanego klasztoru cysterskiego w Jemielnicy
w 1361 r.
Sama fundacja jemielnicka powstała o wiele wcześniej. Jej początki są
nieznane, gdyż brakuje źródeł o założeniu klasztoru. Z całą pewnością
klasztor istniał już w 1289 r., gdyż opat jemielnicki Mikołaj był uczestnikiem
zjazdu opatów w Lubiążu123. Prawdopodobnie do Jemielnicy przybyli mnisi
z Rud Raciborskich124. Na temat fundatorów klasztoru istnieją rozbieżne
poglądy. Jerzy Rajman od 1991 r., kiedy to opublikował artykuł w „Archiv
für Schlesische Kirchengeschichte” o fundacji klasztoru, konsekwentnie
lansuje pogląd, że fundatorami byli przedstawiciele rycerstwa: Aleksy
z Leckensteinu, Poltko z Szybowic i Adam Kokorz125. Sprawę komplikuje
fakt, że książę Albert w dokumencie z 11 czerwca 1324 r. wspomina, że jego
ojciec, książę opolski, był fundatorem klasztoru126. Tak samo zresztą uważał
Johannes Nucius, ponieważ w swej zapisce z 1612 r. zawarł informację, że
w 1307 r. Bolesław I ufundował klasztor127. Prawdopodobnie więc
Bolesław I przeniósł siedzibę mnichów w inne miejsce i wzniósł nowy
drewniany klasztor, w ten sposób ratując podupadającą fundację rycerską.
W 1361 r. Albert ufundował murowany klasztor, który stanął na miejscu
dawnego cmentarza jemielnickiego128. Michał Królikowski w ciekawy
sposób interpretował zdarzenia, sądził bowiem, że fundatorem był ojciec
księcia Alberta, książę opolski Bolesław I, a wraz z nim swe majątki
ofiarowali dworzanie Adam Kokors, Aleksy z Leckensteinu oraz Poltko
z Szybowic129. Wiadomo również, że w 1307 r. zbudowano klasztor,
prawdopodobnie drewniany130. Słusznie Jerzy Rajman zauważył, że dość
długi czas upłynął od pierwszej wzmianki do powstania drewnianego
klasztoru. Prawdopodobnie chodziło o przesunięcie siedziby klasztoru
jemielnickiego z okolic kościoła św. Jakuba w inne miejsce131. Był to dość
skromnie uposażony klasztor, skoro do momentu objęcia władzy przez
Alberta monasterium uzyskało zaledwie 8 wsi i część kolejnej.
Do jego znaczącego rozwoju przyczynił się książę strzelecki. Dzięki niemu
właśnie ta niewielka fundacja cysterska przetrwała 132, o czym świadczą
zachowane źródła. Jedno jest pewne, jak pisze Anna Pobóg-Lenartowicz —
cystersi jemielniccy najwięcej zawdzięczają księciu Albertowi, gdyż to on
dopiero ustabilizował sytuację materialną i mieszkaniową zakonników133,
więc jak najbardziej zasługuje na miano fundatora opactwa. Idzi Panic
spostrzegł, że książęta Bolko I opolski oraz jego syn Albert udzielili
wsparcia klasztorowi jemielnickiemu, w ten sposób ratując go przed
upadkiem. Skłoniło to badacza do wysunięcia wniosku, że tylko władza
książęca była gwarantem przetrwania klasztoru cysterskiego na Górnym
Śląsku (zważywszy na fakt, że na tym terenie fundacje cysterskie były
domeną książęcą, a nie rycerską, gdyż drobni właściciele mogli w każdym
momencie odebrać nadania, gdy tylko stanęli przed ryzykiem zubożenia;
w ten sposób klasztory nie mogły zapewnić sobie stabilnych źródeł
utrzymania)134.
Po raz pierwszy związki Alberta z Jemielnicą znalazły potwierdzenie
w dokumencie z 21 czerwca 1323 r. Wówczas to książę nadał opactwu wieś
Łaziska wraz z otaczającymi ją lasami i łąkami135. Rok później przekazał
wieś Gąsiorowice136, wówczas również nadał mnichom prawa książęce do
wsi Łaziska137. W 1327 r. książę podarował im młyn z sadzawką
w Jemielnicy –sub ipso Monasterio138, a w 1328 r. zezwolił na korzystanie
z lasów książęcych we wsiach Dąbrówka, Wierzchlesie i Żędowice, dla
reperacji klasztoru139. Prawdopodobnie ze względu na dbałość o rodzinną
fundację Albert zachęcał możnowładców, by wspierali klasztor ofiarami.
W dokumencie z 30 września 1342 r. książę strzelecki potwierdził, że
Wilhelm Czech nadał 10 łanów pola, Bogusz z Sieronowic 4 łany pola i pół
stawu, a Janek z Balcerzowic sprzedał 4 łany i pozostałe pół stawu, zaś
Budziwoj, syn Ottona, 10 łanów. Opactwo zyskało łącznie 28 łanów i 1 staw
we wsi Łagiewniki (co wskazuje na często skomplikowaną sytuację
majątkową we wsiach ziemi strzeleckiej)140. Książę Albert nakazał w 1353 r.
gromadzie wsi Koszęcin płacić cystersom czynsz w wysokości 13 wiader
miodu rocznie ze wsi Kamień141. W 1353 r. kończy się widoczny etap
budowy podstawy majątkowej dla funkcjonowania konwentu. Ważną datą
w dziejach Jemielnicy jest rok 1361, ponieważ 17 kwietnia tego roku książę
Albert, dla zachowania pamięci o swym ojcu Bolesławie I, księciu
opolskim, oraz swej córki Elżbiety, księżnej kujawskiej, i dla zbawienia
swojej duszy oraz żony, ufundował murowany budynek klasztoru, który
mógłpomieścić 20 zakonników. Jednocześnie nadał cystersom wsie
Wierchlesie i Dąbrówkę oraz dwa młyny w Gąsiorowicach142. Jemielnicki
konwent był niewielki, skoro w średniowieczu przeciętne polskie klasztory
cysterskie miały po 40–60 mnichów143. Albert wznowił prace budowlane,
których zaprzestał jego ojciec, skoro od 1307 (a więc daty przypuszczalnego
odnowienia fundacji opactwa przez Bolesława I) do 1361 r. nie powstał
murowany budynek. Można więc uznać, że fundatorem opactwa jest Albert,
jako że wznowił i wspierał tę fundację poprzez liczne nadania. Należy
podzielać zdanie Marka Królikowskiego, że Albert ocalił w XIV w.
monasterium przed upadkiem. Trzeba jedynie zwrócić uwagę, że
wspomniany badacz błędnie określił wsie Księży Las i Kadłubiec jako
utracone w XIV w. przez cystersów, ponieważ jako własność klasztorna były
one wykazywane jeszcze w XVII w.144 Ostatnia znana nam darowizna
z czasów Alberta pochodzi z 23 października 1364 r., kiedy to książę
potwierdził nadanie cystersom przez Małgorzatę, wdowę po Jarosławie
z Otmic, wsi Otmice145.
Z całą pewnością kontakty Alberta z Jemielnicą musiały być częste, mimo
że źródła nie odnotowały wszystkich. Oprócz ofiarowania wsi, stawów
i potwierdzania nadań na rzecz konwentu znamy też dwa przypadki
pojawienia się mnichów jemielnickich w otoczeniu książęcym.
W dokumencie sprzedaży wsi Kamień pojawia się opat Sebald, który jest
znany tylko z tej wzmianki146. Następny cysters występuje wśród świadków
aktu z 22 lipca 1353 r.; jest to Cunad, mnich jemielnicki147. Mógł on być
emisariuszem klasztoru na dwór książęcy, przybywającym w różnych
sprawach jemielnickich wymagających interwencji księcia. Wiadomo
również, że Albert akt o fundacji wydał w Jemielnicy, gdzie spotkał się
z opatem Arnoldem148.
Trzeba zadać pytanie, dlaczego Jemielnica była tak ważnym miejscem dla
księcia Alberta. Po pierwsze, był to jedyny klasztor na terenie księstwa
strzeleckiego, więc naturalną rzeczą było wspieranie tej fundacji. Po drugie,
książę mógł mieć w planach utworzenie rodowej nekropolii. Wojciech
Mądry stwierdził, że klasztor jemielnicki mógł mieć też znaczenie
gospodarcze, gdyż mnisi cysterscy mogli wspierać działania księcia w dziele
kolonizacji słabo zasiedlonych terenów na lewym brzegu Małej Panwi149.

Cystersi z Lubiąża
 Kontakty Alberta z cystersami są o wiele wcześniejsze niż z Jemielnicą,
ponieważ istnieje dokument z 4 stycznia 1321 r. o nadaniu w Głogówku
cystersom z Lubiąża czterołanowego folwarku w Dzierżysławiu przez
książąt: strzeleckiego, Bolesława Pierworodnego i Bolesława II150. Z całą
pewnością nadanie dokonało się z inspiracji księcia niemodlińskiego, jako
najstarszego brata, który w ten sposób wyraził wolę wspierania cysterskich
klasztorów.
Na podstawie źródeł dotyczących kontaktów księcia Alberta z cysterską
Jemielnicą trzeba przyznać, że słusznie nazywano go fundatorem tego
monasterium. Tak też uważali cystersi jeszcze w XVII w., skoro zadbali, aby
powstały barokowe portrety Bolesława I oraz właśnie Alberta, które wisiały
w przedsionku klasztornym151. Obecnie znajdują się one w Muzeum
Diecezjalnym w Opolu.

Stosowanie prawa książęcego

W źródłach historyk może odnaleźć ślady prawa książęcego, które mógł
stosować książę Albert. Znanych jest kilka wyroków sądowych, również
kilka dokumentów, w których są wymieniane książęce prawa.
W paru dokumentach pojawia się ogólne sformułowanie o prawach
książęcych, bez ich wymieniania. Są one przywołane w kontekście nadań
rycerzom (albo klasztorowi w Jemielnicy) praw książęcych w ich wsiach.
W ten sposób książę rezygnował ze swoich prerogatyw w tych
miejscowościach. Były to wsie: Łaziska152, Ziemnice Wielkie153, Kielcza154,
Daniec155, Harbułtowice i Cieszowa156. Nadanie praw sądowych nastąpiło
we wsi Cieszowa i Harbułtowice, w których przekazano Merbotowi
Świętopełkowi prawo do karania przestępców za pomocą bicia, wieszania,
ścinania, okaleczania, oślepiania, łamania kołem i grzebania żywcem157.
Znane są również wzmianki o nadaniu wyższego sądownictwa oraz wyższych
praw łowieckich dla wsi Kielcza158. Ciekawy dokument z 21 marca 1350 r.
oprócz ogólnej informacji o prawach sądowniczych dla Świerczka z Dańca
podaje również wykaz danin. Daniny były płacone w krowach, świniach,
pieniądzach, rybach, plonach i miodzie, źródłem przychodu były też czynsze
na młynach i dochody z cła nakładanego na spławiane Błotnicą drewno
budulcowe i opałowe159, a także inne powinności w postaci robocizny.
Przykładem nadania wyższego prawa łowieckiego było zezwolenie księcia
udzielone Świerczkowi na polowania z wielką nagonką (cum magna
tuba)160.
Znana jest również treść dwóch wyroków sądowych wydanych przez
Alberta. Pierwsza sentencja sądowa Alberta pochodzi z dnia 4 stycznia
1356 r. Wówczas ksiażę rozsądził sprawę między Tilkiem, proboszczem
z Suchej, a Peregrynem z Suchej i jego synami. Rycerze kwestionowali
obsadę probostwa, ponieważ stwierdzili, że posiadają prawo kolatury, co
też udowodnili. Albert doprowadził do kompromisu pomiędzy nimi i Tilko
uznał prawo Peregryna do obsady, a Peregryn obsadę Tilka161. Kolejny
wyrok pochodzi z 18 sierpnia 1359 r. i dotyczy sporu między właścicielem
wsi Świerczem z Dańca a książęcymi poddanymi z Dańca w sprawie
korzystania z lasów162. Być może więcej wyroków zaginęło bądź też były
wydawane w formie ustnej, gdy Albert podróżował po swym księstwie
i mógł być uczestnikiem lokalnych posiedzeń sądowych, na których raczej
wyroków nie spisywano, tylko ogłaszano je ustnie.

Objazdy księstwa
O objazdach księstwa niewiele wiadomo, ponieważ zachowało się tylko
kilka dokumentów wydanych poza Strzelcami: w Krapkowicach163,
Lublińcu164 i Jemielnicy165. Ta mała mobilność we własnym księstwie
wynika z tego, że księstwo było niewielkie i poddani mogli przybywać
bezpośrednio do stolicy księstwa w celu załatwiania ważnych spraw. Być
może również po prostu lokalne problemy nie znalazły odbicia w źródłach ze
względu na ich częstotliwość, przyczyny wyjazdów (np. książęce polowania)
i z innych powodów.

Domniemana mennica w Strzelcach

Kiedy Strzelce stały się stolicą księstwa, mogła tam powstać mennica,
która wytwarzała monety księcia Alberta. Taka informacja pojawia się
u Franza Hufnagela, lecz, jak zauważył Borys Paszkiewicz, badacz ten nie
podał żadnej podstawy źródłowej166. Borys Paszkiewicz przypuszczał, że
wśród monet ze skarbu z Lichyni znajduje się tzw. brakteat, Lich. II/15,
z literą S, być może pochodzenia strzeleckiego. Źródłowo nie można
wykazać istnienia mennicy w Strzelcach, więc nie ma stuprocentowej
pewności co do takiej identyfikacji167.

***
W działalności Alberta we własnym księstwie można dostrzec kilka
zasadniczych cech. Książę był zaangażowany przede wszystkim
w rozwijanie kontaktów z okolicznym rycerstwem, o czym świadczy liczba
wystawionych na jego rzecz dokumentów. Wielu też rycerzywystępowało
jako świadkowie na książęcych aktach. Książę wspierał tę społeczność,
wystawiając przywileje i dokonując nadań. Mniej świadectw źródłowych
dotyczy stosunków księcia z mieszczaństwem, ale na podstawie dostępnych
informacji można twierdzić, że Albert dbał o interesy swoich miast. Uzyskał
od Karola IV potwierdzenie aktu lokacyjnego dla Krapkowic, zadbał, by
Strzelce prośby o pouczenia prawne słały nie do Magdeburga, lecz do
Wrocławia, prawdopodobnie nadał prawa miejskie Strzelcom, wybudował
rezydencję, mury miejskie i kościół farny w swojej stolicy oraz
przypuszczalnie zamek w Lublińcu. Znane także są świadectwa obecności
mieszczan na dworze. W polityce wobec księstwa ważnym jej elementem
były związki władcy z Kościołem. Duchowni często bywali na dworze
Alberta, szczególnie jako notariusze i kapelani. Książę strzelecki był bardzo
związany z cysterskim klasztorem w Jemielnicy, był fundatorem murowanego
budynku klasztornego, nadawał cystersom dobra i przywileje, zachęcał też
do ofiar miejscowe rycerstwo. Jemielnica miała być w zamyśle Alberta
rodową fundacją upamiętniającą jego rodzinę, a więc i prawdopodobnym
miejscem jego pochówku.
1
Szczegółowo na temat stosunków księcia Alberta z mieszczaństwem zob. M. A. Klemenski,
Mieszczaństwo w księstwie strzeleckim za czasów księcia Alberta, „Studenckie Zeszyty
Historyczne”, z. 20, 2015, s. 23–35.
2
ZDM, t. 8, nr 2530. Jak wcześniej wspominałem, T. Nowakowski ma zastrzeżenia do tej datacji. Zob.
idem, Miejsce książąt opolskich w polityce Kazimierza Wielkiego względem Śląska, [w:] Bunt
wójta Alberta. Kraków i Opole we wzajemnych związkach w XIV wieku, red. J. Rajman,
Kraków 2013, s. 50.
3
Dokument znany tylko z przekazu, zob. J. Chrząszcz, Beiträge zur Geschichteder Pfarreien im
Archipresbyterat Gleiwitz. Parochie Laband, „Oberschlesien”, Bd. 1, 1902/1903, s. 25, 27.
4
J. Horwat, Formowanie się miast księstwa opolsko-raciborskiego do połowy XIV w., Gliwice–
Rzeszów 1996, s. 112.
5
Więcej na temat kasztelanii strzeleckiej zob. J. Horwat, W sprawie kasztelanii strzeleckiej,
„Rocznik Muzeum w Gliwicach”, R. 9, 1993, s. 357–360; idem, Księstwo bytomskie i jego
 podziały do końca XV w., Gliwice 1990, s. 163–164; idem, Podział księstwa opolskiego na
kasztelanie w II połowie XIII w., „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, R. 11–12, 1997, s. 51–56; idem,
Podział kasztelanii toszeckiej na początku XV w., ibidem, s. 39–42.
6
CDS, Bd. 18, nr 3649, 4090, 4375; APWr, Rep. 91, nr 193 (203).
7
ZDM, t. 8, nr 2350.
8
Błędnie odczytana w ZDM, t. 8, nr 2350, jako Lupsza.
9
Wieś została później wcielona do miasta Woźniki.
10
ZDM, t. 8, nr 2350, K. Nabiałek, Starostwo olsztyńskie od XIV do połowy XVII wieku, Kraków
2012, s. 130–133.
11
LuB, Bd. 2, nr 12; RŚ, t. 4, nr 583.
12
APWr, Rep. 4, s. 1240; RŚ, t. 2, nr 226.
13
CDS, Bd. 6, nr 22; RŚ, t. 2, nr 1086.
14
APWr, Rep. 4, s. 1240; RŚ, t. 2, nr 226.
15
A. Weltzel, Geschichte der Stadt und Herrschaft Guttentag, Ratibor 1882, s. 11; RŚ, t. 4, nr 39.
16
ZDM, t. 8, nr 2350.
17
Ibidem.
18
CDS, Bd. 30, nr 6923.
19
Ibidem; J. Rajman (Pogranicze śląsko-małopolskiew średniowieczu, Kraków 1998, s. 81) zalicza
Sieronowice do dawnej kasztelanii toszeckiej, ponieważ wieś ta należała do dóbr zamku w Toszku,
stąd też przyjmuje, że część kasztelanii toszeckiej została wchłonięta przez księstwo strzeleckie.
20
J. Horwat (Podział księstwa opolskiego na kasztelanie w II połowie XIII w., „Rocznik Muzeum
w Gliwicach”, R. 11–12, 1997, s. 71) również wspomniał, że do księstwa należały Groszowice
(dzisiejsza dzielnica Opola), lecz J. Sperka (Otoczenie Władysława Opolczyka w l. 1370–1401.
Studium o elicie władzy w relacjach z monarchą, Katowice 2006, s. 252, przyp. 400) wykazał, że
jest to błędne stwierdzenie.
21
CDS, Bd. 30, nr 6923.
22
CDS, Bd. 6, nr 27; RŚ, t. 4, nr 583.
23
J. Horwat, Podział księstwa opolskiego, s. 71, 372.
24
CDS, Bd. 6, nr 27; RŚ, t. 4, nr 583.
25
B. Leszczyńska, Dzieje Olesna do wybuchu wojny trzydziestoletniej, [w:] Szkice i materiały
z ziemi oleskiej, red. W. Dziewulski, Opole 1966, s. 74.
26
A. Łojek, Książę Bolesław II opolski na tle swoich czasów, [w:] Jednostka w czasach
przełomu. Człowiek wobec zmiany. Społeczeństwo — kultura — religia — gospodarka —
polityka — życie codzienne, red. A. Marzec, Kraków 2012, s. 142.
27
J. Horwat, W sprawie kasztelanii strzeleckiej, „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, R. 9, 1993,
s. 357–360.
28
J. Horwat, Formowanie się miast, s. 112–113.
29
CDS, Bd. 18, nr 4431; APWr, Rep. 85, nr 238b.
30
CDS, Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 85, nr 6 (9).
31
RBM, t. 6, nr 581; RŚ, t. 3, nr 300.
32
MPV, t. 3, nr 500.
33
APWr, Rep. 85, nr 238b.
34
Księżniczka Agnieszka w dokumencie z 28 października 1375 r. występuje jako„Agnes dei gratia
princeps Strellen”, zob. APWr, Rep. 4f, sygn. 29 (11q).
35
Niestety w badaniach nad średniowiecznym Śląskiem dotkliwie odczuwa się brak słownika
historyczno-geograficznego, (takiego jak opracowane dla średniowiecznych województw
poznańskiego czy krakowskiego). Ostatnio jednak nadzieję wzbudza fakt, że rozpoczęto prace nad
takim słownikiem dla Dolnego Śląska, czego efektem jest niedawno wydany: Słownik wsi śląskich
 w średniowieczu, t. 1: Powiat lubiński, oprac. D. Adamska, A. Lachota, D. Nowakowski et al.,
Wrocław 2014.
36
CDS, Bd. 22, nr 4952.
37
A. Weltzel, Geschichte der Stadt, s. 12; RŚ, t. 2, nr 214.
38
Podrozdział jest rozszerzoną wersją opublikowanego artykułu, zob. M.A. Klemenski, Mieszczaństwo
w księstwie strzeleckim, s. 23–35.
39
Slezsko v dějinách českeho státu. Od pravěku do roku 1490, t. 1, ed. Z. Jirásek, Opava 2012,
s. 328.
40
Katalog, t. 6, nr 536.
41
M.A. Klemenski, Albert strzelecki — książę z pogranicza górnośląskiego, [w:] Problem
pogranicza w średniowieczu. Materiały z XI Studenckiej Sesji Mediewistycznej, red.
M. Jędrzejek, Kraków 2013, s. 47.
42
Zamek zbudowany prawdopodobnie pod koniec XIII bądź w pierwszych latach XIV w., jak sądzą
M. Chorowska (Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne,
Wrocław 2003, s. 84) oraz B. Czechowicz (Książęcy mecenat artystyczny na Śląsku u schyłku
średniowiecza, Warszawa 2005, s. 353–355). Nie można jednak wykluczyć, że zamek został
zbudowany przez Alberta, lecz kwestię tę muszą wyjaśnić dokładne badania archeologiczne oraz
architektoniczne. Zamek strzelecki jest wzmiankowany w 1303 r.: „castrum strelcense”, cyt. za:
M.L. Gräfin Strachwitz, Groβ Strehlitz, [w:] Handbuch der historischen Stätten. Schlesien, hrsg.
von H. Weczerka, Stuttgart 1977, s. 158–159.
43
M.L. Gräfin Strachwitz, Groβ Strehlitz, s. 158–159.
44
K. Jońca, Dzieje gospodarcze i społeczne Strzelec Opolskich, [w:] 600 lat Strzelec Opolskich,
red. K. Jońca, Opole 1963, s. 17.
45
Np. pleban Jan. CDS, Bd. 30, nr 6426.
46
Groβ Strehlitz, [w:] Deutsches Städtebuch. Handbuch städischer Geschichte, Bd. 1: Schlesien,
hrsg. vonH. Staab, P. Johanek, Stuttgart–Berlin–Kőln 1995, s. 139.
47
W. Dominiak, Ostatni władca Górnego Śląska– Władysław I, pan na Opolu i Raciborzu,
Racibórz 2009, s. 174–175.
48
J. Horwat, Księstwo opolskie i jego podziałydo 1532 r. Książęta — miasta — kościół — urzędy
— własność prywatna, Rzeszów 2002, s. 299.
49
CDS, Bd. 6, nr 24; RŚ, t. 3, nr 205.
50
J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie, s. 109–110.
51
K. Jońca, Dzieje gospodarcze, s. 8.
52
Tak odczytał imię J. Horwat, Księstwo opolskie, s. 299.
53
APWr, Rep. 107, nr 13; CDS, Bd. 18, nr 4325.
54
APWr, Dokumenty miasta Wrocławia, nr 380; Urkundensammlung, nr 176; Katalog, t. 4, nr 536.
55
APWr, Dokumenty miasta Wrocławia, nr 380; Urkundensammlung, nr 176; Katalog, t. 4, nr 536.
56
J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie, s. 124, tab. 4, 5. Dla porównania przedstawię
szacunkowe obliczenia J. Rajmana dla pozostałych miast górnośląskich: w Bytomiu 2250 ludzi
mieszkało w 279 domach, w Gliwicach 1512 ludzi w 176 domach, w Toszku 749 ludzi w 93 domach,
w Mikołowie 301 ludzi, a w Mysłowicach 280 ludzi. Jak widać, zaludnienie miast na Górnym Śląsku
było bardzo nierównomierne. Strzelce zaliczają się na Górnym Śląsku do miast średnich, sytuują się
poniżej Bytomia i Gliwic. J. Rajman przyjął w swych obliczeniach, że na jedną rodzinę przypadało
siedem osób, stąd też liczba sumaryczna może być lekko zawyżona.
57
Np. dokument z 21 stycznia 1358 r. w: A. Weltzel, Geschichte der Stadt, s. 11; RŚ, t. 4, nr 39;
dokument z 22 stycznia 1366 r. w: CDS, Bd. 6, nr 34.
58
CDS, Bd. 14, s. 101, 103.
59
J. Horwat, Formowanie się miast, s. 97.
60
W. Dominiak, Ostatni władca, s. 174.
61
F.A. Zimmermann, Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. II/3, Brieg 1783, s. 148.
62
J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie, s. 112.
63
O zamku w Lublińcu wspomina B. Czechowicz (Książęcy mecenat artystyczny, s. 353), lecz nie
można ustalić datacji tego fortalicium, być może to kolejna fundacja zamkowa księcia Alberta.
64
J. Horwat, Księstwo opolskie, s. 71; CDS, Bd. 6, nr 128.
65
APWr, Rep. 135, nr 436.
66
CDS, Bd. 22, nr 4952.
67
F.A. Marek, Od czasów najdawniejszych, [w:] Krapkowice, red. J. Zimnik, Katowice 1973, s. 14.
68
W. Dominiak, Ostatni władca, s. 180.
69
Ibidem.
70
J. Horwat, Formowanie się miast, s. 96.
71
Ibidem.
72
CDS, Bd. 18, nr 4375.
73
J. Chrząszcz, Geschichte der Stadt Krappitz in Oberschlesien, Breslau 1932, s. 7–8;
E. Jankowska, Początki kariery, s. 77.
74
J. Nowakowa, Rozmieszczenie komór celnych i przebieg dróg handlowych na Śląsku do końca
XIV wieku, Wrocław 1951, s. 144.
75
L. Musiał, Woźniki. Dzieje miasta od czasów najdawniejszych do połączenia z macierzą
w roku 1922, wyd. W. Dziewulski, Opole 1971, s. 15.
76
J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie, s. 114.
77
J. Horwat, Księstwo opolskie, s. 300–301.
78
Ibidem, s. 301.
79
J. Nowakowa, Rozmieszczenie komór celnych, s. 144.
80
SuB, t. 3, nr 213.
81
H. Głowacki, Dzieje Leśnicy w epoce feudalnej (1217–1763), [w:] Szkice z dziejów Leśnicy,
red. F. Hawranek, Opole 1977, s. 28–29. Błędna jest informacja zawarta w artykule badacza,
jakoby książę Albert obiecał synowi Bolka I opolskiego Bolkowi III (sic!) księstwo strzeleckie, zob.
ibidem, s. 29. Takie przypuszczenie nie ma żadnych postaw źródłowych.
82
J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie, s. 124, tab. 5. Warto porównać z danymi na temat
innych miast górnośląskich umieszczonych w przypisie 256.
83
Wzmianka o tym w: J. Chrząszcz, Beiträge zur Geschichte, s. 25–27.
84
J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie, s. 111; LuB, t. 2, s. 310.
85
J. Horwat, Formowanie się miast, s. 112.
86
LuB, t. 2, s.337–338.
87
J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie, s. 112–113.
88
Ibidem.
89
W. Dominiak, Ostatni władca, s. 178–179.
90
E. Wółkiewicz(rec.), J. Horwat, Księstwo opolskie i jego podziały do 1532r. Książęta — miasta
— Kościół — urzędy — własność prywatna, Rzeszów 2002, „Śląski Kwartalnik Historyczny
Sobótka”, R. 58, 2003, s. 93–100.
91
J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie, s. 81.
92
J. Chrząszcz, Beiträge zur Geschichte, s. 22–37.
93
J. Rajman, Pogranicze śląsko-małopolskie, s. 111.
94
CDS, Bd. 30, nr 6923.
95
APWr, Rep. 4, s. 1241; RŚ, t. 2, nr 241. J. Horwat błędnie uznał Hynka z Ujazdu i Janka z Ujazdu za
inne osoby, wynika to z błędnego odczytu dokumentu z 23 października 1364 r., zob. J. Horwat,
Księstwo opolskie, s. 288.
96
Ibidem, s. 1240; RŚ, t. 2, nr 226.
97
RŚ, t. 2, nr 226.
98
Ibidem.
99
A. Weltzel, Geschichte der Stadt, s. 12; RŚ, t. 5, nr 136.
100
J. Sperka, Otoczenie Władysława Opolczyka, s. 224–225. Wojciech Themchyn z Borzegniewu
jako wójt krapkowicki w 1384 r. ufundował w miejscowym kościele parafialnym kaplicę pod
wezwaniem św. Jerzego i Wojciecha, później około 1400 r. prawdopodobnie jego syn w tym samym
kościele ufundował kaplicę Trzech Króli, zob. J. Horwat, Księstwo opolskie, s. 280.
101
A. Weltzel, Geschichte der Stadt, s. 12; RŚ, t. 5, nr 394. Oryginał dokumentu zaginął w czasie
II wojny światowej.
102
Wykazuje to m.in. biografia Henricha Rybischa, jednego z najbogatszych patrycjuszy wrocławskich,
którego rodzina pochodziła z Saksonii. Zob. K. Sulej, Fundacje artystyczne wrocławskiego
patrycjusza Heinricha Rybischa (1485–1544), Wrocław 2011, oprócz tego zob. J. Rajman,
Ludność napływowa w Chrzanowie i Mysłowicach w XV–XVII w., „Rocznik Naukowo-
Dydaktyczny WSP. Prace Historyczne”, R. 16, 1993, s. 91–118; idem, Z badań nad mieszczanami
górnośląskimi w średniowiecznym Krakowie, „Studia Śląskie”, t. 48, 1990, s. 205–221; idem,
Raciborzanie w Krakowie w XIV w. Kryterium imienne w badaniach nad narodowością
mieszczan napływowych, „ Średniowiecze Polskie i Powszechne”, t. 6, 2010, s. 118–141; idem,
Mieszczanie z Górnego Śląska w elicie Krakowa w XIV w., [w:] Elita władzy miasta Krakowa
i jej związki z miastami Europy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. Z. Noga, Kraków
2011, s. 49–80; idem, Przybysze z miast księstwa opolskiego w czternastowiecznym Krakowie,
[w:] Bunt wójta Alberta. Kraków i Opole we wzajemnych związkach w XIV w., red. J. Rajman,
Kraków 2013, s. 107–118.
103
CDS, Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 85, nr 6 (9).
104
Dokument znany dzięki pracy J. Fikusa, Lubliniec. Z dziejów miasta na Górnym Śląsku,
Lubliniec 2003, s. 23–25.
105
CDS, Bd. 2, nr 16.
106
J. Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, t. 2, ed. A. Przezdziecki, Cracoviae 1864,
s. 234.
107
T. Silnicki, Dzieje i ustrój Kościoła na Śląsku do końca w. XIV, Kraków 2013, s. 187–204.
108
J. Mandziuk, Historia Kościoła na Śląsku, t. 1, cz. 2, Warszawa 2004, s. 33–34.
109
T. Silnicki, Dzieje i ustrój Kościoła na Śląsku, s. 212–235.
110
Ibidem, s. 257.
111
CDS, Bd. 30, nr 6426; B. Kloch, Rozwój struktur organizacyjnych Kościoła w księstwie
opolskim w XIV wieku, [w:] Bunt wójta Alberta, s. 132–133. Autor próbuje odpowiedzieć na
pytanie, czy archiprezbiterat strzelecki był odzwierciedleniem obszaru władzy księcia Alberta, jednak
w świetle dostępnych źródeł jest to kwestia nierozstrzygnięta, gdyż choćby dla lat 1335–1342 mamy
wzmianki tylko o trzech wiejskich parafiach, więc na tej podstawie trudno wyciągnąć wiążące
wnioski. Archiprezbiterat strzelecki obejmował parafie Strzelce, Centawa, Kamień, Raszowa,
Dolna, Izbicko, Żyrowa, Rychenwalt (Dąbie), zob. B. Kloch, Najstarsze parafie Górnego Śląska
(Średniowieczna organizacja parafialna Górnego Śląska w diecezji wocławskiej), Racibórz
2008, s. 125–127. Pierwsze wzmianki o tym archiprezbiteriacie pochodzą z ok. 1303–1306: „Iste
sunt decime circa Strelicz, Tossez et Wiasd pertinentes ad mensam domini episcopi” (Registrum
Vyasdense, [w:] Liber fundationisepiscopatus Vratislaviensis, s. 93–95).
112
SuB, Bd. 3, nr 213. Co ciekawe, 10 sierpnia 1320 r. wzmianowany jest leśnicki pleban Wysz, który
widnieje jako świadek na dokumencie księcia kozielsko-bytomskiego Władysława dla klasztoru
cystersów w Henrykowie. J. Horwat przypuszczał, że może w tym czasie Leśnica należała do
księstwa kozielsko-bytomskiego, jednak brak jakichkolwiek śladów konfliktu między Władysławem
 a Albertem pozwala przypuszczać, że Leśnica była jednak w władztwie strzeleckim. Obecność
Wysza na dworze kozielsko-bytomskim była zapewne incydentalna, jako że później występuje on na
dokumentach księcia oświęcimskiego Jana I w 1346 r. oraz opolskiego Bolesława II w 1349 r., zob.
CDS, Bd. 18, nr 4059; RŚ, t. 1, nr 441; t. 2, nr 187; J. Horwat, Księstwo opolskie, s. 313–314,
przyp. 68.
113
J. Długosz, Liber beneficiorum, t. 2, s. 234.
114
CDS, Bd. 18, nr 4270; APWr, Rep. 85, nr 3 (6). J. Horwat błędnie zaznaczył, że w Kamieniu była
parafia św. Jacka, ponieważ kanonizacja Jacka Odrowąża odbyła się dopiero w 1594 r., więc
dopiero po tym roku musiał być nadany nowy patronat, niestety wcześniejszy nie jest znany, zob.
J. Horwat, Księstwo opolskie, s. 323, tab. 1.
115
CDS, Bd. 18, nr 4375.
116
CDS, Bd. 22, nr 4952.
117
CDS, Bd. 30, nr 6426. Tenże Jan być może jest tożsamy z Janem, synem Marcina, kanonikiem
opolskim i poznańskim, który dzierżył beneficjum w Strzelcach, jak wspomina dokument papieża
Jana XXII z 12 kwietnia 1327 r., zob. Acta Pontificum Romanorum Clementis V 1305–1314,
Johannis XXII 1316–1334, Benedicti XII 1335–1342, ed. Z. Hledíkova, Pragae 2003, nr 647.
118
Ibidem, nr 1268.
119
CDS, Bd. 6, nr 19; RŚ, t. 2, nr 907.
120
Innymi pośrednimi wzmiankami o szkole parafialnej mogą być informacje o dwóch kapłanach
pochodzących ze Strzelec, a więc o Janie, synu Marcina, pełniącym obowiązki kanonika
poznańskiego i opolskiego oraz rektora beneficjum w Strzelcach, i o Mikołaju, synu Arnalda ze
Strzelec, który był notariuszem publicznym, zob. Acta Pontificum, nr 647, s. 871; F. Lutschek,
Notariatsurkunde und Notariat in Schlesien von den Anfängen (1282) bis zum Ende des 16.
Jahrhunderts, Weimar 1940, s. 219.
121
CDS, Bd. 6, nr 24; RŚ, t. 3, nr 205.
122
CDS, Bd. 6, nr 34.
123
CDS, Bd. 7, nr 2115.
124
J. Rajman, Jemielnica. Wieś i klasztor cysterski na Górnym Śląsku, Katowice 1995, s. 30.
125
J. Rajman, Die Gründung der Zisterzienserabtei Himmelwitz auf dem Hintergrund der
Siedlungsgesichte im Raum von Groβ Strehlitz und Tost, „Archiv für Schlesische
Kirchengeschichte”, Bd. 49, 1991, s. 231–255; idem, Trudne początki opactwa cysterskiego
w Jemielnicy (1286–1307), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, R. 69, 2014, s. 3–27; idem,
Książę opolski Bolko I wobec opactwa cystersów w Jemielnicy, „Opolski Rocznik Muzealny”,
R. 20, 2014, s. 63–68. I. Panic pisze, że fundatorem monasterium jemielnickiego miał być Adam
z Kokorza, jednak pominął tu postacie współfundatorów, Poltka z Szybowic i Aleksego
z Leckensteinu, zob. idem, Uwagi na temat okoliczności fundacji klasztorów cystersów na
Górnym Śląsku we wczesnym średniowieczu, [w:] Sacrum i Profanum. Klasztory i miasta
w rzeczywistości Górnego Śląska w średniowieczu, red. E. Bimler-Mackiewicz, Rybnik 2003,
s. 97–106, zwł. s. 102–103. Warto dodać garść informacji o tych rycerzach. Aleksy z Leckensteinu
występuje na dokumentach księcia opolskiego Bolesława I, za rządów króla Wacława II był
kasztelanem rudzkim oraz starostą wieluńskim, później otrzymał nadania z rąk Władysława Łokietka,
zob. M. Cetwiński, Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, Wrocław 1982,
s. 24; J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, ziemie łęczycka i sieradzka wobec problemu
zjednoczenia państwowego w latach 1300–1306, Toruń 1969, s. 87–88, 91–94. Adam Kokorz
świadkował na dokumentach władcy opolskiego Bolesława I, był właścicielem kompleksu wsi
w okolicy Strzelec (Jasiona, Raszowa, Łaziska etc.), zob. M. Cetwiński, Rycerstwo śląskie do
końca XIII w., s. 24. Z kolei Poltko z Szybowic miał być synem Jaksy z Otmętu, zob. J. Rajman,
Jemielnica, s. 35.
126
CDS, Bd. 18, nr 4431, podkreśla to H. Grüger, Himmelwitz — Zisterzienserabtei, „Jahrbuch der
Schlesisches Friedrich-Wilhelms Universität zu Breslau”, Bd. 22, 1981, s. 50–61.
127
J. Rajman, Książę opolski, s. 66; BUWr, Nekrolog klasztoru cysterskiego w Jemielnicy, rkps IV
F 171, rewers tylnej okładki. Zapiska z 1612 r. ówczesnego opata Jana Nuciusa.
128
J. Rajman, Książę opolski, s. 66–67; A. Andrzejewski, L. Kajzer, J. Pietrzak, Zespół pocysterski
w Jemielnicy na Śląsku Opolskim w świetle badań terenowych, „Acta Universitatis Lodziensis.
Folia Archaeologica”, t. 22, 1998, s. 166–178.
129
M. Królikowski, Jeszcze o fundatorach i pierwotnym uposażeniu klasztoru cysterskiego
w Jemielnicy (XIII–XIV w.), „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego”, R. 23, 2003,
s. 355–359; A. Pobóg-Lenartowicz pisze jednak, że Bolesław I mógł tylko „wesprzeć” tę rycerską
fundację, zob. eadem, Działalność fundacyjna książąt opolskich w średniowieczu, [w:]
Milenium Kościoła na Śląsku. Sympozja 38, red. J. Kopiec, Opole 2000, s. 89–103; eadem,
Mecenat artystyczny książąt opolskich w średniowieczu, [w:] Piastowie śląscy w kulturze
i europejskich dziejach, red. A. Barciak, Katowice 2007, s. 50–65.
130
BUWr, Nekrolog klasztoru cysterskiego w Jemielnicy, sygn. rkps IV F 171, rewers tylnej okładki.
131
J. Rajman, Jemielnica, s. 40.
132
M.L. Wójcik, Rozbrat Jemielnicy z Rudami. Ze studiów nad wzajemnymi relacjami
górnośląskich cystersów, [w:] Klasztor w Kościele średniowiecznym i nowożytnym, red.
M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Warszawa–Wrocław–Opole 2010, s. 409–410.
133
A. Pobóg-Lenartowicz, Cystersi w polityce fundacyjnej książąt Górnego Śląska, [w:]
Scriptura, diploma, sigillum. Prace ofiarowane profesorowi Kazimierzowi Bobowskiemu, red.
J. Zdrenka, J. Karczewska, Zielona Góra 2009, s. 34–43.
134
I. Panic, Uwagi na temat okoliczności fundacji klasztorów cystersów, s. 102–103.
135
CDS, Bd. 18, nr 4270.
136
CDS, Bd. 18, nr 4397. M. Królikowski (Jeszcze o fundatorach, s. 358–359, tab.) pomija
informację o tym nadaniu.
137
CDS, Bd. 18, nr 4431.
138
M. Królikowski, Jeszcze o fundatorach, s. 358, tab.
139
J. Rajman, Jemielnica, s. 75.
140
CDS, Bd. 30, nr 6923. J. Horwat (Księstwo opolskie, s. 421, tab. 32) błędnie identyfikuje Janka
jako Jacka z Balcarzowic.
141
Urbarze dóbr zamkowych Górnego Śląska z lat 1571–1640, wyd. R. Heck, J. Leszczyński,
J. Petraň, Wrocław 1963, s. 139. Trzeba jednak zaznaczyć, że dokument z 1353 r. jest podejrzany
z tego względu, że występuje tam postać notariusza Jana, mimo że w tym okresie, w latach 1350–
1366, jako notariusz w źródłach pojawia się Mikołaj, więc nieco zaskakuje fakt pojedynczego
wystąpienia jako notariusza Jana. Nie można wykluczyć, że był to falsyfikat, w którym
wykorzystano listę świadków z zaginionego obecnie dokumentu księcia Alberta, więc uwzględniam
go w dalszych rozważaniach, ale z wyraźnym zaznaczeniem, że uważam dokument za podejrzany.
142
CDS, Bd. 2, nr 15.
143
J. Rajman, Jemielnica, s. 75, przyp. 3.
144
M. Królikowski, Jeszcze o fundatorach, s. 358, tab.; J. Rajman, Jemielnica, s. 52, tab. 1.
145
CDS, Bd. 2, nr 16; APWr, Rep. 4f, sygn. 125 (53 a), błędnie w Katalogu, t. 6, nr 650 jako wydany
dokument księcia Mikołaja.
146
Urbarze dóbr zamkowych, s. 139.
147
CDS, Bd. 6, nr 19; RŚ, t. 2, nr 907.
148
J. Rajman, Jemielnica, s. 75–76, przyp. 4.
149
W. Mądry, „Nekropolie Piastów”, s. 224. Ciekawa hipoteza, jednak brak źródeł nie pozwala
stwierdzić, na ile cystersi jemielniccy skolonizowali te ziemie w okresie rządów Alberta.
150
CDS, Bd. 18, nr 4090, APWr, Rep. 91, nr 193 (203).
151
Portrety zostały wykonane po roku 1733. Książę Albert przedstawiony jest w płytowej zbroi oraz
w gronostajowym płaszczu. Trzyma w ręku regiment, oparty o stół, na którym widnieje książęca
mitra. W tle widoczna jest jemielnicka fundacja klasztorna. Według J. Gorzelika jest wykonany
w konwencji takiej, jak portret księcia Władysława I opolskiego w klasztorze cysterskim w Rudach
Raciborskich, zob. J. Gorzelik, Tradycja piastowska w katolickiej sztuce Górnego Śląska
w XVII i XVIII wieku, [w:] Historia u Piastów. Piastowie w Historii. Z okazji trzechsetlecia
śmierci ostatniej z rodu, księżnej Karoliny, red. B. Czechowicz, Brzeg 2008, s. 253.
152
CDS, Bd. 18, nr 4431; APWr, Rep. 85, nr 238b.
153
CDS, Bd. 22, nr 4952.
154
APWr, Rep. 4, s. 1240; RŚ, t. 2, nr 226.
155
CDS, Bd. 6, nr 17, 21; RŚ, t. 2, nr 270, 944.
156
A. Weltzel, Geschichte der Stadt, s. 11; RŚ, t. 4, nr 39.
157
A. Weltzel, Geschichte der Stadt, s. 11; RŚ, t. 4, nr 39.
158
APWr, Rep. 4, s. 1240–1241; RŚ, t. 2, nr 226, 241.
159
J. Nowakowa, opisując komorę celną w Mokrym Dańcu, zwróciła uwagę, że to jedna z nielicznych
komór prywatnych w tym okresie. Co ważne, autorka dokonuje rozróżnienia, że osobno opłacane
były drewno budowlane i opałowe, zob. eadem, Rozmieszczenie komór celnych, s. 134–135.
160
CDS, Bd. 6, nr 17; RŚ, t. 2, nr 270.
161
CDS, Bd. 6, nr 24; RŚ, t. 3, nr 205.
162
CDS, Bd. 6, nr 27.
163
CDS, Bd. 22, nr 4952.
164
A. Weltzel, Geschichte der Stadt, s. 11; RŚ, t. 4, nr 39; CDS, Bd. 6, nr 34.
165
CDS, Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 85, nr 6 (9).
166
F. Hufnagel, Der zweite Münzfund von Lichtenforst Kr. Cosel OS., „Altschlesien”, R. 10, 1941,
s. 132–137; B. Paszkiewicz, Pieniądz górnośląski w średniowieczu, Lublin 2000, s. 187.
167
B. Paszkiewicz, Pieniądz górnośląski, s. 186–187.
 ROZDZIAŁ IV

OTOCZENIE KSIĘCIA ALBERTA

Ostatni rozdział niniejszego opracowania biografii księcia strzeleckiego

jest próbą opisu i charakterystyki środowiska dworskiego księstwa.
W oparciu o zachowane materiały źródłowe — pomocne okazały się przede
wszystkim listy świadków na dokumentach książęcych — można przedstawić
osoby, wśród których żył i panował książę Albert. Niektórzy z dworzan
strzeleckich swoje kariery wiązali nie tylko z działalnością w Strzelcach,
lecz byli znani i na innych dworach. Otaczali księcia Alberta również tacy,
których satysfakcjonowały lokalne stanowiska. Pomocne w pracy badawczej
nad tematem okazało się opracowanie Dietera Veldtruppa1.
W społeczności dworskiej ważną grupą osób była kadra urzędnicza,
z którą książę blisko współpracował. Do urzędniczych obowiązków należała
pomoc w administrowaniu księstwem. Otoczenie władcy stanowiła także
miejscowa elita rycerska, która towarzyszyła Albertowi w podróżach. Była
to szczególna grupa osób, mogąca nie pełnić ważnych funkcji, ale swoją
obecnością na dworze podnosząca prestiż władcy. Rycerze pozostający
w bliskich stosunkach z księciem mogli niewątpliwie wpływać na jego
decyzje, a także czerpać profity ze służby dworskiej; wiadomo przecież
o nadaniach czynionych przez Alberta. Niewielka ilość zachowanych źródeł
nie pozwala na pełną rekonstrukcję składu środowiska dworskiego, a także
na pełne rozpoznanie stanowisk na strzeleckim dworze.
Dzisiejszy stan wiedzy historycznej pozwala wymienić urzędy istniejące
w księstwie strzeleckim. Dostępna jest również wiedza o osobach
urzędników, znane są niektóre fakty z ich życia, więc można sporządzić
biogramy tych, którzy odgrywali ważną rolę w polityce strzeleckiego
księstwa.

Kasztelan oleski
 Jednym z najważniejszych urzędów w księstwie był urząd kasztelana
oleskiego. Na podstawie źródeł można sądzić, że część okręgu oleskiego
należała do księstwa strzeleckiego, gdyż kasztelanowie olescy występują na
dokumentach księcia Alberta. Nie można jednak nic powiedzieć na temat
wielkości terytorium kasztelanii oleskiej. Wiadomo tylko, że kasztelania
musiała zostać podzielona na dwie części2. Kazimierz Orzechowski
przypuszczał, że Olesno przypadło księciu Albertowi3, ale to tylko hipoteza.
Znanych jest dwóch kasztelanów oleskich, jednak nie ma pewności, czy
faktycznie sprawowali oni urząd w Oleśnie, czy tylko nad częścią kasztelanii
bez Olesna.
Stanimir — pierwszy kasztelan oleski znany z dokumentów Alberta. Po
raz pierwszy został wymieniony 23 czerwca 1323 r. jako Stanimir Czech4.
Prawdopodobnie mógł być świadkiem darowizny księcia niemodlińskiego
Bolesława w dniu 20 listopada 1328 r.5 Z tytułem kasztelana oleskiego był
wzmiankowany 30 września 1342 r. jako rycerz i castellanus Rozenbergensi
(jest to jedyna wzmianka o nim jako o kasztelanie)6.
Wincenty ze Stebłowa — prawdopodobnie drugi kasztelan oleski. Nie
ma pewności, czy rzeczywiście nim był, ponieważ 18 sierpnia 1359 r. na
dokumencie występuje jako Wincenty de Rosnberg, dziedzic Stebłowa7; de
Rosnberg trzeba przetłumaczyć jako „z Olesna”. Niewykluczone jednak, że
urząd ten faktycznie pełnił — tak sądzi Jerzy Horwat8 (pomija, że Wincenty
występuje jeszcze na dokumencie z 17 kwietnia 1361 r.9).

Kasztelan książęcy (strzelecki)

Do najważniejszych stanowisk w otoczeniu książęcym zalicza się urząd
starosty książęcego (strzeleckiego), sprawującego rządy w imieniu władcy.
Z czasów księcia Alberta znanych jest trzech starostów książęcych i jeden
z czasów rządów księżnej Agnieszki.
Zbrożek z Wysokiej jest pierwszym znanym historykom starostą
strzeleckim; po raz pierwszy w źródłach pojawia się jako dziedzic wsi
Wysoka 30 września 1342 r.10, a już 6 stycznia 1350 r. występuje z tytułem
starosty książęcego11 (być może starostwo książęce było równoznaczne ze
strzeleckim, ponieważ obszar starostwa książęcego był jednocześnie
obszarem księstwa strzeleckiego). Innych informacji o sprawowaniu urzędu
przez Zbrożka nie ma w źródłach; natomiast znani są jego synowie lub syn
i wnuk: Pełka, syn Zbrożka, wzmiankowany 22 lipca 1353 r., oraz Teodoryk
z Wysokiej, wzmiankowany 17 kwietnia 1361 r.12 Nie pełnili oni żadnych
dworskich funkcji, prawdopodobnie trafili na dwór dzięki Zbrożkowi, byli
właścicielami rodzinnej wsi Wysoka13.
Staszek Wisoda14–wymieniony w źródle w 1353 r.; prawdopodobnie
objął urząd po śmierci Zbrożka (Zbrożek po roku 1350 nie występuje
wźródłach). Brak jest informacji na temat Staszka, możliwe, że za krótko
sprawował ten urząd.
Merbota Świętopełk z Droniowic i Żyrowej — kolejny starosta, syn
Stefana z Żyrowej oraz wnuk Klemensa z Żyrowej. Jest to jedna
z nielicznych postaci z dworu strzeleckiego, której kariera rozwinęła się
poza dworem strzeleckim. Po śmierci księcia Alberta został dworzaninem
księcia opolskiego Władysława Opolczyka. Był synem Stefana, którego ze
źródeł znamy już od 1323 r., gdy świadkował w Krakowie przy zawarciu
pokoju przez księcia namysłowskiego Konrada I i Bolesława księcia
legnickiego15. Stefan i Merbota mogli być związani ze śląskim rodem panów
z Wierzbnej, co sugeruje Tomasz Jurek16. Kilkakrotnie Merbota występował
przy boku księcia Alberta: w latach 135317, 135818, 136119, i 136620.
W 1361 r. nosił już tytuł starosty strzeleckiego. W 1358 r. otrzymał od
Alberta cały kompleks dóbr z zamkiem Droniowice i wsiami Droniowice,
Boronów i Kochanowice. Posiadał również wyższe prawa łowieckie
i sądownicze w Harbołowicach i w Cieszowej21. Według Dietera Veldtruppa
Merbota w 1365 r. pełnił urząd burgrabiego opolskiego22. Może to być błąd
w odczycie dokumentu lub faktycznie Merbota byłjuż na tyle znaną
osobistością, że mógł sprawować urzędy w dwóch sąsiadujących ze sobą
księstwach. Po śmierci Alberta związał się z książętami Bolesławem III,
władcą opolsko-strzeleckim, oraz Henrykiem, władcą niemodlińskim23. Od
1372 r. służył na dworze księcia Władysława Opolczyka, gdzie objął urzędy
starosty generalnego Rusi i starosty generalnego opolsko-wieluńskiego24.
Nasiębór — czwarty starosta strzelecki. Wspominany jest 25 września
1375 r. na dokumencie księżnej Agnieszki, wdowy po Albercie25. Mógł
uzyskać urząd starosty już za czasów Alberta bądź też wkrótce po jego
śmierci, gdy Merbota, poprzedni starosta, opuścił dwór strzelecki.

Sędzia
 Na dworze księcia Alberta prawdopodobnie było kilka stanowisk
sędziowskich;w testacjach występują „sędzia dworski”, „sędzia” oraz
„sędzia nakielski”. Niestety historycy nie rozróżnili ich kompetencji, jak
również nie można odpowiedzieć na pytanie, czy faktycznie były trzy różne
urzędy, czy też jeden urząd, który w różnych dokumentach przyjmuje różne
nazwy.
Wacław, sędzia dworski — pojawia się na jednym z pierwszych
dokumentów Alberta 21 czerwca 1323 r. (jako Wenzel Hofrichter)26.
W testacji występuje jako pierwsza osoba, więc prawdopodobnie należał do
znaczniejszych postaci dworu strzeleckiego. Prawdopodobnie jest tożsamy
z Wacławem Czabko, który występuje na dokumencie z 11 czerwca 1325 r.27
Ostatnia wzmianka o Wacławie pochodzi z 23 czerwca 1330 r.28, wystąpił on
wówczas jako świadek na dokumencie z Krapkowic.
Jarosław — prawdopodobnie jest tożsamy z Jarosławiem zwanym Czouch
albo z Jarosławiem z Zacharzowic, gdyż obaj pojawiają się na dokumencie
z 18 sierpnia 1359 r.29 Możliwe, że był spokrewniony z panami z Siedlca,
również z Pogorzelami — tak przypuszcza Tomasz Jurek30. Sędzia Jarosław
nie występuje w zapisach ani z przydomkiem, ani nie wskazuje się
miejscowości, z której pochodzi, więc nie można dokonać pełnej
identyfikacji. Po raz pierwszy jako sędzia pojawia się 19 maja 1361 r., jest
nazwany Iaroslaus iudex curia nostra31. Po raz kolejny pojawia się dopiero
na ostatnim dokumencie Alberta z 22 stycznia 1366 r.32
Stanimir — ostatni ze znanych sędziów, wzmiankowany na jednym
dokumencie z 19 maja 1361 r. jako noster iudex de Nakel33. Otrzymał on
wówczas od Alberta pewne nadania. Jest to jedyny dokument świadczący
o Stanimirze. Możliwe, że jest on tożsamy ze Stanimirem, kasztelanem
oleskim, ale nie można tego dowieść.

Komornik
Kolejnym urzędem dworskim był komornik (chammerarius), najwyższy
urzędnik dworski odpowiedzialny za kierowanie dworem. Miał obowiązek
czuwania nad organizacją dworu i jego bezpieczeństwem34. Z dworu
strzeleckiego znany jest tylko jeden komornik, był nim Munssio Boruta
zwany Staszko. Wzmianka o nim pochodzi z dokumentu księżnej
strzeleckiej Agnieszki z dnia 25 września 1375 r.35 Mógł prawdopodobnie
służyć na dworze strzeleckim już za rządów Alberta.

Prokurator (włodarz)
Kolejną grupą urzędników byli prokuratorzy (włodarze). Byli to zarządcy
majątków władcy, którzy zajmowali się też ściąganiem należności
podatkowych36. Źródła wymieniają prokuratorów książęcych oraz
prokuratora lublinieckiego. Musiała więc istnieć grupa włodarzy
odpowiedzialnych za poszczególne miasta księstwa, skoro występuje
włodarz lubliniecki. Można przypuszczać, że księstwo składało się z dwóch
okręgów, strzeleckiego i lublinieckiego, skoro w źródłach pojawiają się
włodarze książęcy, których można wiązać ze Strzelcami, oraz włodarz
lubliniecki.
Piotr — wzmiankowany 21 czerwca 1323 r.37, pierwszy znany włodarz
(jest to jedyna znana wzmianka o tym urzędniku).
Mikołaj — występuje jako włodarz tylko 30 września 1342 r.38 Był to
człowiek, który zdobył całkiem znaczną pozycję na dworze strzeleckim.
Wiadomo, że otrzymał święcenia kapłańskie, skoro w testacji dokumentu
z 23 marca 1340 r. pojawia się po raz pierwszy jako książęcy kapelan39.
Wówczas nie sprawował funkcji notariusza, ponieważ na urzędzie tym
znajdował się jeszcze kapłan Beldo40. Natomiast Mikołaj jako kapelan
pojawia się po raz kolejny w dokumencie wystawionym 30 września 1342 r.,
wtedy pojawia się również jako włodarz41.
Kolejnym szczeblem kariery Mikołaja było stanowisko notariusza, na
którym jest wspomniany już 6 stycznia 1350 r.42 Co ciekawe, w szeregu
aktów Mikołaj występuje tylko z tytułem notariusza. Tak było w 135043 oraz
w 1353 r.44 Natomiast 29 października 1354 r. Mikołaj wzmiankowany jest
jako kapelan i notariusz45. Od tego czasu aż do 1361 r. występuje
z obydwoma tytułami46, w oryginale łacińskim zapisywanymi jako Nicolao
Capellano nostro et Notario47. Wreszcie w dokumencie z dnia
23 października 1364 r. występuje już jakoNicolao plebano de Wisnicz
Capellano nostro et Notario48. Jako pleban też jest wspominany
w dokumencie z 22 stycznia 1366 r.: plebanus Nicolaus noster et notarius49.
Na podstawie wymienionych dokumentów dobrze widać, jak wyglądała
kariera Mikołaja. Najpierw pełnił funkcję kapelana władcy strzeleckiego
Alberta, później po Beldonie otrzymał urząd notariusza. Prawdopodobnie
łączył te urzędy, ponieważ z lat 1350–1354 nie mamy wzmianek o innym
kapelanie, a od 1354 r. Mikołaj cały czas występuje z tymi dwoma urzędami.
Równo 10 lat później pojawia się już ztytułem plebana miejscowości
Wisnicz.
Dokument z 23 października 1364 r. sprawia pewne problemy badawcze,
mianowicie dość trudną jest identyfikacja wspomnianej w nim wsi Wisnicz.
Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że tą wioską są dzisiejsze
Wiśnicze pod Toszkiem, które od Strzelec Opolskich są oddalone o około
23 km. Można przypuszczać, że tę prebendę Mikołaj otrzymał dzięki
wstawiennictwu księcia Alberta w podzięce za długoletnią i wierną służbę
dworską. Nie wiemy jednak, czy Mikołaj sprawował bezpośrednio służbę
w Wiśniczach, czy miał tam wikariusza i tylko otrzymywał dochody z tej
parafii.
Zwraca uwagę również mała mobilność Mikołaja jako notariusza,
ponieważ z 12 sporządzonych przez niego dokumentów tylko dwa akty
powstały poza Strzelcami Opolskimi. W pierwszym z nich, datowanym na 17
kwietnia 1360 r. w Jemielnicy, Albert ogłosił, że funduje murowany klasztor
dla cystersów jemielnickich50. Drugi akt wystawiony został 22 stycznia
1366 r. w Lublińcu51.
Dokument z 22 stycznia 1366 r. jest ostatnim dokumentem w którym
występuje Mikołaj. W związku z tym można przypuszczać, że notariusz
władcy strzeleckiego zmarł wkrótce po tym roku52.
Hińcza — po raz pierwszy na tym urzędzie wzmiankowany jest 21 marca
1350 r.53, pojawia się na aktach z 22 lipca 1353 r.54, 11 listopada 1353 r.55
oraz 29 września 1354 r.56 Niestety poza datami sprawowania funkcji
włodarza nic więcej na temat tej postaci nie można powiedzieć.
Jan — jako procurator noster Lublinensis wzmiankowany jest 19 maja
1361 r.57 Był prawdopodobnie zarządcą dóbr książęcych skupionych wokół
miasta Lubliniec. Mógł wówczas zarządzać z tamtejszego zamku. Jest to
jedyna wzmianka o tym włodarzu.

Skarbnik
Z dokumentu z 23 października 1364 r. znamy skarbnika Berolda
Wiczkona z Poznowic58. Berold był synem Wieczka z Poznowic59, a więc
pochodził z rodziny rycerskich właścicieli wsi Poznowice położonej
niedaleko Góry św. Anny. Jako skarbnik pełnił odpowiedzialną funkcję
kontrolera wydatków i dochodów książęcych. W źródłach skarbnik książęcy
pojawia się tylko raz.

Notariusz i protonotariusz
Najczęściej występującymi w źródłach urzędnikami byli pracownicy
kancelaryjni, a więc notariusze i protonotariusze. Znanych jest aż sześciu
notariuszy i dwóch protonotariuszy, co świadczy o tym, jak dużą wagę
przywiązywano do spraw kancelaryjnych na dworze strzeleckim. Być może
taką liczbę wzmiankowanych pracowników kancelarii książęcej możemy
zawdzięczać ówczesnym zwyczajom kancelaryjnym, nakazującym
wpisywanie imienia sporządzającego dokument do aktu.
Pierwszym notariuszem na dworze strzeleckim był niejaki Mirsau (być
może Mirzan). Pojawia się on na dokumencie z 21 czerwca 1323 r.60 i być
może jest tożsamy z pronotariuszem Myssą, który jest wzmiankowany 23
czerwca 1330 r.61
Drugim znanym notariuszem był Beldo — wzmiankowany 18 kwietnia
1333 r.62 i 23 marca 1340 r.63, a 30 września 1342 r.64określony już jako
protonotariusz oraz proboszcz strzelecki65. Można zauważyć, że dwóch
pierwszych notariuszy szybko osiągnęło awans na protonotariuszy, ale nie ma
już o nich informacji w dostępnych źródłach.
Najczęściej wzmiankowany jako notariusz był Mikołaj, wcześniej
przedstawiony jako włodarz książęcy. Pojawia się on w źródłach aż 11 razy
w okresie od 6 stycznia 1350 r.66 do 22 stycznia 1366 r.67 Był najpewniej
urzędnikiem o znacznym doświadczeniu.
Następni trzej notariusze pojawiają się tylko epizodycznie, pojedynczo.
Byli to:Jan, wzmiankowany w 1353 r.68, Czema, który pojawia się 22 lipca
1353 r.69, oraz Jakub, który był notariuszem już za rządów księżnej
Agnieszki i wspomniany jest w dokumencie z 25 września 1375 r.70 Nie
można wyjaśnić, dlaczego Jan i Czema pojawiają się na urzędzie, który
wówczas piastował Mikołaj.

Kapelan dworski
 Społeczność dworską tworzyli także kapelani książęcy. Ze względu na
swoje wykształcenie mogli oni pomagać w administrowaniu księstwem.
Zdarzało się, że pełnili także urzędy dworskie. Znani są czterej kapelani
pełniący swoje obowiązki na dworze strzeleckim. Wzmiankowani są:
w 1324 r. Jan71, w 1364 r. Stanisław72 i w 1375 r., jako kapelan księżnej
Agnieszki, Jakub73; w latach 1340–1364 najczęściej wzmiankowany jest
Mikołaj74, notariusz oraz włodarz książęcy.

Inne osoby towarzyszące księciu Albertowi

Kolejną ważną grupą byli rycerze będący w bliskim otoczeniu księcia
strzeleckiego. Rycerze mogli zajmować urzędy bądź po prostu pełnić funkcję
reprezentacyjną. Niewątpliwie byli uczestnikami lokalnej polityki, mogli też
doradzać Albertowi w ważnych kwestiach dotyczących polityki wewnętrznej
i zagranicznej. Jak zauważył Tomasz Jurek, trudno o rekonstrukcję otoczenia
dworskiego, gdyż jedynym źródłem są testacje75. Do osób, które
mogłynależeć do dworu, zaliczono postaci pojawiające się przynajmniej
dwa razy w dokumentach Alberta. Należy mieć świadomość, że to jest dość
słabe kryterium, jako że wśród sporadycznie wzmiankowanych mogli też być
dworzanie. Ważną wskazówką w ustalaniu osób należących do społeczności
dworskiej jest ich uczestnictwo w podróżach Alberta, istotna też jest liczba
otrzymanych nadań. Dla potrzeb rekonstrukcji otoczenia władcy warto
sięgnąć po kryteria opracowane przez Jurka, który rekonstruował otoczenie
księcia głogowskiego Henryka. Są one na tyle miarodajne, że dają
prawdopodobny obraz społeczności dworskiej76. Wśród 74 rycerzy
świadkujących na dokumentach Alberta (nie wliczono rycerzy pełniących
urzędy, ale uwzględniono dodatkowo rycerstwo świadkujące na
dokumentach księżnej Agnieszki) tylko 11 rycerzy jest wzmiankowanych
dwukrotnie i więcej razy. Można sądzić, że to niewielka liczba. Jednakże na
warunki strzeleckiego dworu chyba liczba możliwa, jako że księstwo było
niewielkie i prawdopodobnie nie istniała potrzeba posiadania dużego
dworu. Mogły też przeważyć kwestie finansowe, jako że księstwo nie
należało do najbogatszych.
Jako jedno z kryteriów wskazywania osób należących do książęcego
otoczenia przyjęto częstotliwość ich występowania w źródłach. Najpierw
zostaną przedstawieni rycerze, którzy pojawiają się w nich dwukrotnie lub
więcej razy.
Jaśko Zadka występuje po raz pierwszy 21 kwietnia 1323 r., jako
świadek77. W 1350 r. książę Albert nadał mu w lenno wsie Rusinowice
i Wierzbie (nie znamy przyczyny nadania, gdyż dokument zaginął,
a informacja pochodzi ze wzmianki u Augustyna Weltzla)78. 17 kwietnia
1360 r. Albert odkupił od córek Jaśka, Elżbiety i Jadwigi, te wsie, które
później za 100 grzywien sprzedał Themchynowi z Borzegniewu79.
Prawdopodobnie była to transakcja dokonana już po śmierci Jaśka. Musiał
być wyróżniającym się przedstawicielem otoczenia książęcego, skoro
otrzymał w lenno owe wsie.
Do najczęściej występujących w źródłach osób należał Wilhelm Czech.
Wzmiankowany jest aż pięciokrotnie: 8 września 1324 r.80, 11 czerwca
1325 r.81, w orszaku Alberta na zjeździe książąt opolskich w Czarnowąsach
20 listopada 1328 r.82, w Krapkowicach 23 czerwca 1330 r.83 oraz 30
września 1342 r. jako ofiarodawca 10 łanów pola dla klasztoru
w Jemielnicy84. Jak pisze Antoni Barciak, rycerz ten jest jedynym znanym
przypadkiem Czecha występującego wielokrotnie w otoczeniu książęcym na
Górnym Śląsku85. Był jednym z towarzyszy Alberta w jego podróżach na
Śląsku, musiał też pozostawać pod silnym wpływem księcia, skoro
ofiarował cystersom część swego majątku86. Jak wskazuje jego nazwisko,
mógł pochodzić z Czech bądź z czeskiej rodziny osiadłej na Opolszczyźnie.
Wśród rycerstwa pojawiają się przedstawiciele rodu z Siedlca. Są to
bracia Gerlach i Jarosław z Siedlca. Wspólnie pojawiają się na
dokumentach z 11 czerwca 1325 r.87 oraz z 8 maja 1337 r., kiedy świadkują
na zjeździe książąt górnośląskich w Koźlu88. Później są wzmiankowani
osobno, częściej pojawia się Gerlach, który jest wzmiankowany 23 marca
1340 r.89 oraz 30 września 1342 r.90, a Jarosław 14 października 1325 r.91
oraz 23 czerwca 1330 r. w Krapkowicach92. Być może zyskali oni na
znaczeniuna tyle, że swoich synów bądź krewnych także związali z dworem
strzeleckim; w 1325 r. pojawia się Priłak z Siedlca93, być może ich brat bądź
ojciec, a w 1361 r. Idzi z Siedlca, jako świadek fundacji klasztoru94. Jak
widać, była to liczna rodzina, mocno związana z dworem strzeleckim.
Pochodziła ze wsi Siedlec i należy wykluczyć, że była związana z rodem
Seidlitz, znanym na Dolnym Śląsku95. Biorąc pod uwagę kryterium imienne,
Tomasz Jurek przypuszczał, że mogli to być dziedzice Siedlca związani
z rodem Pogorzelów, jako że imiona Gerlach i Jarosław powtarzają się
w tym rodzie96.
Heinko syn Rulona pojawia się w źródłach 11 czerwca i 14 października
1325 r.97 oraz 18 kwietnia 1333 r., kiedy to Albert z okazji małżeństwa
Heinka z Jutą ofiarował im dochody z Nowej Wsi pod Strzelcami, ale
z zastrzeżeniem, że ta wieś wróci do niego w razie bezpotomnej śmierci
Heinka98. Świadkuje później Heinko 19 maja 1361 r.99 i 22 stycznia 1366 r.
w Lublińcu, gdzie wzmiankowany jest wraz z kuzynem Bubo100.
Prawdopodobnie należał on do grona najbardziej zaufanych księcia Alberta,
skoro ten w prezencie ślubnym ofiarował mu wieś. Zwraca uwagę imię jego
ojca — Rulo(n), być może wskazuje ono na jego pochodzenie z terenu
Niemiec. Rulo występuje jako książęcy sługa na akcie z 4 stycznia 1321 r.
z Głogówka101.
Prawdopodobnie do rodu Odrowążów należał Tomasz z Kamienia, gdyż
pochodził z Kamienia Śląskiego, słynącego jako miejsce urodzin św. Jacka
Odrowąża i bł. Czesława Odrowąża. Tomasz po raz pierwszy
wzmiankowany jest 14 października 1325 r.102, później pojawia się aż
trzykrotnie w 1350 r., kiedy to w dwóch dokumentach książę Albert nadaje
mu prawa książęce, wyższe sądownictwo i prawa łowieckie we wsi
Kielcza; sam Tomasz występuje w tymże roku wraz z bratem Janem jako
świadek103. Jan być może jest tożsamy z księdzem Janem z Kamienia,
wzmiankowanym 21 czerwca 1323 r.104 Owe przywileje mogą świadczyć
o wysokiej pozycji, jaką zdobył Tomasz na dworze strzeleckim. Być może
synem Tomasza był niejaki Piotr z Kamienia, którego znamy z aktu Alberta,
zaświadczającego zakup przez Piotra od Rudolda zwanego Grzimicze wsi
Raszowa za 120 grzywien w 1353 r.105
Najczęściej występującym u boku władcy strzeleckiego był Przecław
z Tomic. Pojawia się on aż ośmiokrotnie na książęcych dokumentach
w przedziale lat 1342–1366. Być może określenie Przedslaus Thomischonis
z 30 września 1342 r.106 jest błędnym zapisem imienia Przecława z Tomic.
Trzykrotnie jest on wzmiankowany w 1350 r. jako Przecław de Thomicz107, a
dwukrotnie w 1353 r. jako rycerz108. Zwraca uwagę fakt, że zawsze
w testacji wpisany jest na pierwszym miejscu, co niewątpliwie świadczy
o jego pozycji na dworze książęcym (widoczne na dokumentach z 18 sierpnia
1359 r.109, również na akcie fundacyjnym klasztoru jemielnickiego z 17
kwietnia 1361 r.110). Tomasz Jurek przypuszczał, że Przecław mógł być
związany z rodem Pogorzelów i pochodzić z Tomic koło Niemczy, ale to
tylko hipoteza111. Gdyby można dowieść prawdziwości tych domysłów, to
Przecław mógłby być uznany za przedstawiciela rycerstwa wędrownego,
poszukującego możliwości kariery.
Do zaufanych księcia Alberta można zaliczyć Świerczka z Dańca, często
wzmiankowanego w źródłach. Występuje on na dokumentach wydanych
6 stycznia i 21 lutego 1350 r.; w tym ostatnim Albert potwierdza
Świerczkowi posiadanie wsi Daniec, kupionej od Mikołaja zwanego
Jantosch, nadaje mu również prawa książęce wraz z daninami
i wymienionymi innymi pożytkami112. 11 listopada 1353 r. Albert potwierdza
sprzedaż Mokrego Dańca przez Janusza de Polmesse Świerczkowi113.
Prawdopodobnie Świerczek dokonywał komasacji rozdrobnionej własności
rycerskiej w Dańcu. Rok później Świerczek wykupił od sióstr Wojsławy
i Hanki niezidentyfikowaną dziedziczną posiadłość Pari (Pavi) o wielkości
18 łanów wraz z prawem patronatu nad kościołem w Raszowej za sumę
20 grzywien; transakcję potwierdził Albert 29 września 1354 r.114 Ostatnia
wzmianka o Świerczku pochodzi z 18 sierpnia 1359 r., kiedy to Albert
rozsądził spór między nim a książęcymi poddanymi z wsi Daniec w sprawie
korzystania z lasów115. Prawdopodobnie tenże Świerczek był herbu
Świerczek i wiadomo, że jego potomkowie zrobili karierę na Rusi dzięki
książętom Teodorowi Koriatowiczowi i Witoldowi, jak również polskiemu
królowi Władysławowi Jagielle116. Być może jego krewnym jest znany tylko
z jednej wzmianki Świerczek z Górzyska117, lecz to tylko przypuszczenie
oparte na kryterium imiennym.
Lasota z Centawy wzmiankowany jest tylko dwukrotnie, 21 marca
1350 r.118 oraz 11 listopada 1353 r.119 Był właścicielem dóbr rycerskich, być
może protoplastą znanego później rodu Centawskich z Centawy.
Franczko Swes pojawia się w źródłachtylko w 1353 i 1354 r.120
Prawdopodobnie pochodził z wsi Zwoz koło Lublińca. Mógł być ojcem
Jerzego Swosza ze Zwozu i Pawonkowa, który zrobił karierę u boku
Władysława Opolczyka121. Franczko mógł również być spokrewniony
z Piotrem Swoz, wzmiankowanym w 1340 r.122
Ostatnią z kilkukrotnie wzmiankowanych postaci był niejaki Piotr
z Borzegniewu, spokrewniony z wójtem strzeleckim Themchynem
z Borzegniewu, wspominanym już w rozdziale III. Piotr mógł być synem
Themchyna, świadkował wraz z bratem Janem 19 maja 1364 r.123,
a następnie23 października 1364 r.124 Późniejsi przedstawiciele tej rodziny
byli związani z dworem Władysława Opolczyka i jego żony Ofki125.
Z dworem strzeleckim powiązani też byli przedstawiciele rodu z Suchej,
rodu Czamborów i rodu Kokorzy, wzmiankowani pojedynczo, lecz na tyle
często, by mócwnioskować, iż byli stałymi bywalcami na dworze Alberta.
Wyjątek stanowi przedstawiciel licznego rodu Strzałów, zamieszkującego
okolice Krapkowic; Strzała Młodszy z Otmętu wzmiankowany jest tylko
w 1325 r.126
Wszyscy z rodu z Suchej pisali się ze wsi Sucha. Znamy pięciu jego
przedstawicieli, byli to prawdopodobnie bracia Jaśko i Albert
wzmiankowani w 1340 r.127 i Sitko w 1353 r.128 Z 4 stycznia 1356 r.
zachował się dokument, w którym Albert rozstrzyga spór między
proboszczem z Suchej Tilkiem a dziedzicami wsi Peregryna z synami
o prawo patronatu; doszło wówczas do ugody129. Z 1375 r. pochodzi
dokument Agnieszki, księżnej strzeleckiej, który rozstrzyga spór między
Baworem, Nasięborem, synami Peregryna, a plebanem z Suchej Scale;
ponownie chodziło o patronat nad kościołem130. Tenże Nasiębór był starostą
strzeleckim.
Przedstawicieli Czamborów znamy z jednego dokumentu z 28 października
1371 r., a więc wydanego po śmierci Alberta przez wdowę Agnieszkę.
W tymże dokumencie Barbara, żona Merboty z Krzyżanowic, córka
Świętopełka z Borowej Łąki, rezygnuje ze swej ojcowizny w Borowianach,
Krasnej Łące, Ligocie Czamborowej, Suchodańcu i w Grodzisku na rzecz
Hińczy Czambora131. Prawdopodobnie Barbara była siostrą Hińczy, który
zrobił karierę u boku księcia Władysława Opolczyka, gdyż sprawował urząd
starosty opolsko-wieluńskiego132. Być może z tym rodem związany był
Czema z Krasnej Łąki, wzmiankowany 17 kwietna 1361 r.133
Po raz pierwszy Kokorzowie w otoczeniu księcia Alberta pojawiają się
4 stycznia 1321 r. na akcie Bolesława, księcia niemodlińskiego, wydanym
w Głogówku; występują tam Stanimir i Wojsław Kokor134. Być może
wówczas już towarzyszyli Albertowi w jego podróży do Głogówka.
Pytaniem pozostanie, czy tenże Stanimir jest tożsamy z kasztelanem oleskim.
Bezimiennie wzmiankowani są Kokorzowie w 1330 r.135, dwukrotnie
wspominanyjest w 1340 r.136 i w 1353 r. Teodoryk Kokor137. Z powodu
pojedynczego występowania członków rodu Kokorzy nie jest możliwe
wskazanie zależności rodzinnych. Ród ten musiał mieć wpływy na dworze
strzeleckim, skoro aż tylu przedstawicieli pojawiało się w otoczeniu księcia
Alberta.
Nieznany nam bliżej Tworek zwany Praxa 22 stycznia 1366 r. otrzymał
w nagrodę za wierną służbę księciu Albertowi młyn w Jasionej, który
znajdował się koło krzyża Pansława, wraz ze stawami rybnymi, piaskami,
zagajnikami oraz drzewem do budowy stawów i reparacji młyna138. Niestety
nie wiemy, jak długo trwała służba na dworze strzeleckim, jak również czy
ówTworek miał jakieś szczególne zasługi.
Pozostaje kwestia rycerzy, którzy w tekstach źródłowych sąwzmiankowani
pojedynczo, a wiemy, że otrzymali nadania od księcia Alberta. Można ich
zaliczyć do otoczenia dworskiego, ale z pewną dozą ostrożności. Przykładem
jest Jarosław z Michałowic, który otrzymał prawa książęce dla wsi Semitz
(Ziemnice Wielkie) w 1330 r.139, oraz Jan zwany Rychenbach, który
otrzymał w 1364 r. od Alberta doroczny czynsz ze wsi Łaziska w wysokości
1 grzywny, którą miał pobierać on i jego potomkowie140. Książę mógł w ten
sposób nagrodzić rycerza za wierność bądź służbę dworską. Nie znając
motywów tych nadań, nie możemy być pewni, czy osoby te faktycznie
należały do dworu władcy strzeleckiego. Można również uznać, że do
otoczenia dworskiego mógł należeć Jan, dziedzic Rzeczyc wzmiankowany
w instrumencie notarialnym plebana Gerharda z Gliwic dla plebana
Mikołaja Schosska z Łabęd, jako rycerz z włości będących pod władaniem
Alberta141. Pozostają jeszcze rycerze wymienieni w zachowanych
materiałach z epoki tylko raz;nie ma powodu, by nie uznać ich za należących
do otoczenia księcia strzeleckiego. Byli to: rycerz Berold142, Czesław von
Saprow143, Wojsław Praudlny, Andrzej z Dolnej, Henryk z Gąsiorowic144,
Teodoryk de Babor, Wincenty z Obrosławic145, rycerz Sambor z Błotnicy146,
Mikołaj Słowik i Stanko Łączina147, Henryk z Paluchowic, Teodoryk de
Lochicz148, Jarosław Czawek, Janusz Staniconis, Marcin de Kobicz149,
Mikołaj z Chojnowa150, Mikołaj Weloch151, Marek z Pławniowic152,
Wartysław Swenko153, Borko z Kadłubca154 i Jaśko de Preskow (z
Prószkowa?)155. Do osób związanych z otoczeniem Alberta można z pewną
dozą ostrożności zaliczyć również świadków występujących na dokumencie
księżnej Agnieszki z 1375 r.; byli to: Albert z Lublińca, wójt Gunko, Jan
Andrisdorf oraz Piotr Jankowicz156. Sądzić można, że księżna strzelecka po
śmierci Alberta nie dokonała roszad personalnych na dworze. Jednakże
szczupłość źródeł nie pozwala prześledzić ewentualnych zmian personalnych
na dworze strzeleckim, jakie mogły się dokonać po śmierci pana Strzelec.

***
Po przedstawieniu osób z otoczenia księcia Alberta można sformułować
wnioski dotyczące otoczenia książęcego. Zaliczali się do niego
przedstawiciele lokalnej społeczności, najczęściej właściciele majątków;
tylko nieliczni wywodzili się spoza księstwa strzeleckiego. Takimi byli
Wilhelm Czech oraz Przecław z Tomic, wsi położonej pod Ząbkowicami
Śląskimi. Zwraca też uwagęmała mobilność służby dworskiej, zważywszy na
liczne podróże księcia Alberta. Być może miejscowe rycerstwo było na tyle
liczne i już zadomowione po okresie kolonizacyjnym, że Albert mógł
wybierać dworzan z miejscowego środowiska. Może po prostu faworyzował
miejscowych? Na urzędach starostów książęcych, włodarzy i notariuszy
można dostrzec dużą rotację; spośród urzędników największe kariery zrobili
Mikołaj (na skalę lokalną) oraz Merbota Świętopełkowic, który za rządów
Opolczyka objął urząd starosty generalnego Rusi. Ten przykład wskazuje na
możliwości stojące przed ówczesnym rycerstwem, które nie zadowalało się
już lokalnym, prowincjonalnym prestiżem. Zdecydowana większość
książęcego otoczenia należała do stanu rycerskiego, niewielu było
mieszczanami. Widocznie wynikało to z faktu, że miasta zaczęły powoli
rywalizować z rycerstwem i stan rycerski zazdrośnie strzegł swoich
wpływów na książęcych dworach.
Trudno odpowiedzieć na pytanie o skład etniczny dworu, ale z całą
pewnością środowisko dworskie tworzyli przedstawiciele aż trzech
narodów: polskiego, niemieckiego i czeskiego, co zaświadcza casus
Wilhelma Czecha. Narodowości osób z otoczenia księcia Alberta nie udaje
się określić, źródła nie informują o kraju pochodzenia urzędników czy
rycerzy, a kryterium imienne, co słusznie zaznaczył Marek Cetwiński157, może
okazać się zawodne.
1
D. Veldtrup, Prosopographische Studien zur Geschichte Oppelns als herzoglicher
Residenzstadt im Mittelalter, Berlin 1995.
2
J. Horwat, Księstwo strzeleckie za rządów księcia Alberta, „Rocznik Muzeum w Gliwicach”,
R. 13, 1998, s. 17–27.
3
K. Orzechowski, Terytorialne podziały na Śląsku III. Wiek XIV i XV, „Kwartalnik Opolski”, R. 17,
1971, z. 4, s. 8–9, przyp. 6.
4
CDS, Bd. 18, nr 4270.
5
CDS, Bd. 1, nr 31.
6
CDS, Bd. 30, nr 6923.
7
CDS, Bd. 6, nr 27; RŚ, t. 4, nr 583.
8
J. Horwat, Księstwo opolskie i jego podziały do 1532 r. Książęta — miasta — kościół — urzędy
— własność prywatna, Rzeszów 2002, s. 372, tab. 9.
9
CDS, Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 91, nr 6 (9).
10
CDS, Bd. 30, nr 6923.
11
APWr, Rep. 4, s. 1240; RŚ, t. 2, nr 226.
12
CDS, Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 85, nr 6 (9).
13
J. Horwat, Księstwo opolskie i jego podziały, s. 436, tab. 32.
14
Urbarze dóbr zamkowych Górnego Śląska z lat 1571–1640, wyd. R. Heck, J. Leszczyński,
J. Petraň, Wrocław 1963, s. 139.
15
J. Sperka, Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370–1401. Studium o elicie władzy
w relacjach z monarchą, Katowice 2006, s. 288.
16
T. Jurek, Panowie z Wierzbnej. Studium genealogiczne, Kraków 2006, s. 86–87.
17
CDS, Bd. 6, nr 19; RŚ, t. 2, nr 907.
18
A. Weltzel, Geschichte der Stadt Krappitz in Oberschlesien, Breslau 1932, s. 11; RŚ, t. 4, nr 39.
19
CDS, Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 85, nr 6 (9).
20
APWr, Rep. 135, nr 370.
21
A. Weltzel, Geschichte der Stadt, s. 11; RŚ, t. 4, nr 39.
22
D. Veldtrupp, Prosopographische Studien, s. 415.
23
DB, Bd. 1, s. 58.
24
J. Sperka, Otoczenie Władysława Opolczyka, s. 287–291. Więcej informacji w: M.A. Klemenski,
Związki księstwa strzeleckiego z Rusią, „Societas Historicorum”, nr 57, 2013, s. 8–9; idem,
Merbota Świętopełkowic z Żyrowej — śląski rycerz starostą generalnym Rusi, „Societas
Historicorum”, nr 69, 2016, s. 38–39. W dowód uznania Merbota otrzymał od księcia Władysława
Rokitnicę, gdzie później osiedli jego synowie, zob. J. Sperka, Migracja rycerstwa do Królestwa
Polskiego w końcu XIV i pierwszej połowie XV wieku. Zarys problemu, [w:] Šlechtic v Horním
Slezsku. Vztah regionu a center na příkladu osudů a kariér šlechty Horního Slezska (15.–20.
století), red. J. Brňovják, W. Gojniczek, A. Zářický, Katowice–Ostrava 2011, s. 337–346.
25
CDS, Bd. 6, nr 55.
26
CDS, Bd. 18, nr 4270.
27
CDS, Bd. 18, nr 4431.
28
CDS, Bd. 22, nr 4952.
29
CDS, Bd. 6, nr 27; RŚ, t. 4, nr 583.
30
T. Jurek, Rodowód Pogorzelów, Kraków 2005, s. 64.
31
APWr, Rep. 135, nr 370.
32
CDS, Bd. 6, nr 34.
33
APWr, Rep. 135, nr 370.
34
W. Dominiak, Ostatni władca Górnego Śląska — Władysław I, pan na Opolu i Raciborzu,
Racibórz 2009, s. 104.
35
CDS, Bd. 6, nr 55.
36
M. Wyszkowski, Ustrój polityczny Wielkopolski w latach 1138–1296, Poznań 2009, s. 229–331.
37
CDS, Bd. 18, nr 4270.
38
CDS, Bd. 30, nr 6923.
39
CDS, Bd. 30, nr 6426.
40
Ibidem.
41
CDS, Bd. 30, nr 6923.
42
APWr, Rep. 4, s. 1240; RŚ, t. 2, nr 226.
43
APWr, Rep. 4, s.1241; CDS, Bd. 6, nr 17; RŚ, t. 2, nr 241.
44
CDS, Bd. 6, nr 19, 21; RŚ, t. 2, nr 907, 944.
45
CDS, Bd. 6, nr 22; RŚ, t. 2, nr 1086.
46
APWr, Rep. 135, sygn. D8, s. 232v; RŚ, t. 3, nr 137.
47
CDS, Bd. 2, nr 15.
48
APWr, Rep. 4f, sygn. 53.
49
CDS, Bd. 6, nr 34.
50
CDS, Bd. 2, nr 15.
51
CDS, Bd. 6, nr 34.
52
Mikołajowi poświęciłem artykuł biograficzny: M. A. Klemenski, O Mikołaju, notariuszu
i kapelanie księcia strzeleckiego Alberta słów parę, „Societas Historicorum”, nr 60, 2014, s. 47–
48.
53
CDS, Bd. 6, nr 17; RŚ, t. 2, nr 270.
54
CDS, Bd. 6, nr 19; RŚ, t. 2, nr 907.
55
CDS, Bd. 6, nr 21; RŚ, t. 2, nr 944.
56
CDS, Bd. 6, nr 22; RŚ, t. 2, nr 1086.
57
APWr, Rep. 135, nr 370.
58
APWr, Rep. 4f, sygn. 125 (53a).
59
J. Horwat (Księstwo opolskie i jego podziały, s. 432, tab. 32) zidentyfikował błędnie Wieczka
z Poznowic jako skarbnika.
60
CDS, Bd. 18, nr 4270.
61
CDS, Bd. 22, nr 4952.
62
CDS, Bd. 22, nr 5217.
63
CDS, Bd. 30, nr 6426.
64
CDS, Bd. 30, nr 6923.
65
D. Veldtrupp, Prosopographische Studien, s. 388–389, Beldo jest wymieniany wśród imienników
wzmiankowanych w podobnym okresie na dworze opolskim, być może jest tożsamy z Beldem
z Prószkowa bądź z kanonikiem katedralnym wrocławskim; niestety nie można tego rozstrzygnąć.
66
APWr, Rep. 4, s. 1240; RŚ, t. 2, nr 226.
67
CDS, Bd. 6, nr 34.
68
Urbarze dóbr zamkowych, s. 139.
69
CDS, Bd. 6, nr 19; RŚ, t. 2, nr 907. Możemy go przypuszczalnie wiązać z Czemą z Krasnej Łąki,
wzmiankowanym w 1361 r., por. CDS, Bd. 2, nr 15, APWr, Rep. 85, nr 6 (9).
70
CDS, Bd. 2, nr 55.
71
CDS, Bd. 18, nr 4375.
72
APWr, Rep. 4f, sygn. 125 (53a).
73
CDS, Bd. 6, nr 55.
74
CDS, Bd. 30, nr 6426; Bd. 6, nr 22; Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 135, nr 436; Rep. 4f, sygn. 125 (53a).
75
T. Jurek, Dziedzic Królestwa Polskiego. Książę głogowski Henryk (1274–1309), Kraków 2010,
s. 167–170.
76
Ibidem, s. 167–170.
77
CDS, Bd. 18, nr 4375.
78
A. Weltzel, Geschichte der Stadt, s. 11–12; RŚ, t. 2, nr 214; t. 5, nr 136.
79
A. Weltzel, Geschichte der Stadt, s. 11-12, RŚ, t. 2, nr 214; t. 5, nr 136.
80
CDS, Bd. 18, nr 4375.
81
CDS, Bd. 18, nr 4431.
82
CDS, Bd. 1, nr 31.
83
CDS, Bd. 22, nr 4952.
84
CDS, Bd. 30, nr 6923.
85
A. Barciak, Przybysze z Czech i Moraw w otoczeniu książąt górnośląskich w średniowieczu,
[w:] Polacy w Czechach. Czesi w Polsce. X–XVIII wiek, red. H. Gmiterek, W. Iwańczak, Lublin
2004, s. 36–37.
86
O nim wspomina T. Jurek (Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku, Poznań 1996,
s. 211), lecz nie wiąże go z żadną konkretną rodziną rycerską, gdyż nazwisko Czech
prawdopodobnie jest tylko wskazówką pochodzenia, a nie mianem rodowym.
87
CDS, Bd. 18, nr 4431.
88
LuB, Bd. 2, s. 636.
89
CDS, Bd. 30, nr 6426.
90
CDS, Bd. 30, nr 6923.
91
CDS, Bd. 18, nr 4472. Odnośnie do dokumentu z dnia 14 października 1325 r., w którym książę
Albert transumuje dokument księcia cieszyńskiego Władysława, toczyły się w historiografii spory
o autentyczność. Za fałszerstwo uznawali dokument C. Grünhagen, J. Anders oraz E. Mücke.
Argumentowano, że Władysław w 1235 r., wystawiając domniemany oryginał, nie tytułował się
jeszcze „księciem cieszyńskim”, jak również że był jeszcze pod opieką regentki, księżnej Wioli.
Z tym polemizował K. Jońca, lecz ostatecznie W. Irgang i I. Panic przyjęli, że to falsyfikat, zob.
M.L. Wójcik, Dokumenty i kancelarie książąt opolsko-raciborskich do początków XIV wieku,
Wrocław 2000, s. 19–21, gdzie cała dyskusja. Pytaniem pozostaje, czy to oryginalny dokument
Alberta. Lista świadków transumptu pozwala przypuszczać, że dokument pochodzi z czasów
Alberta, więc przyjmuje się testację do opisu otoczenia dworskiego Alberta. Można przypuszczać,
że za fałszerstwem stoją Kokorzowie, gdyż w treści potwierdza się własność wsi Adamowice
i Brzozowice oraz lasku Osiek koło Strzelec Opolskich właśnie Adamowi Kokorzowi, co pozwala
widzieć próbę przejęcia tychże wsi za pomocą fałszerstwa. Pytaniem pozostaje, czy jest to
oryginalny transumpt z kancelarii strzeleckiej, czy został on sfałszowany przez Kokorzów.
92
CDS, Bd. 22, nr 4952.
93
CDS, Bd. 18, nr 4472.
94
CDS, Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 85, nr 6 (9).
95
T. Jurek, Obce rycerstwo na Śląsku, s. 285–287.
96
T. Jurek, Rodowód Pogorzelów, s. 64–65.
97
CDS, Bd. 18, nr 4431, 4472.
98
CDS, Bd. 22, nr 5217.
99
APWr, Rep. 135, nr 370.
100
CDS, Bd. 6, nr 34.
101
CDS, Bd. 18, nr 4090.
102
CDS, Bd. 18, nr 4472.
103
APWr, Rep. 4, s. 1240–1241; CDS, Bd. 6, nr 17; RŚ, t. 2, nr 226, 241.
104
CDS, Bd. 18, nr 4270.
105
CDS, Bd. 6, nr 19; RŚ, t. 2, nr 907.
106
CDS, Bd. 30, nr 6923.
107
APWr, Rep. 4, s. 1240–1241; CDS, Bd. 6, nr 17; RŚ, t. 2, nr 226, 241.
108
Urbarze dóbr zamkowych, s. 139; CDS, Bd. 6, nr 21; RŚ, t. 2, nr 944.
109
CDS, Bd. 6, nr 27; RŚ, t. 4, nr 583.
110
CDS, Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 85, nr 6 (9).
111
T. Jurek, Rodowód Pogorzelów, s. 74.
112
APWr, Rep. 4, s. 1240; CDS, Bd. 6, nr 17; RŚ, t. 2, nr 226. Tymi pożytkami były daniny ze świń,
krów, pieniędzy, plonów i miodów oraz dochody z młynów, rybołówstwa, łąk, karczem, cła z rzeki
 Błotnicy, zabudowań, robocizny oraz z prawa do polowania z wielką nagonką (cum magna tuba).
113
CDS, Bd. 6, nr 21; RŚ, t. 2, nr 944.
114
CDS, Bd. 6, nr 22; RŚ, t. 2, nr 1086.
115
CDS, Bd. 6, nr 27; RŚ, t. 4, nr 583.
116
J. Sperka, Otoczenie Władysława Opolczyka, s. 336–337; J. Dunikowski, O rodzie Świerczków
na Rusi w wieku XV i początkach rodziny Dunikowskich, „Miesięcznik Heraldyczny”, R. 10,
1931, s. 222–223.
117
APWr, Rep. 4, s. 1241; RŚ, t. 2, nr 241.
118
CDS, Bd. 6, nr 17; RŚ, t. 2, nr 270.
119
CDS, Bd. 6, nr 21; RŚ, t. 2, nr 944.
120
CDS, Bd. 6, nr 19, 22; RŚ, t. 2, nr 1086. Jego imię jest rzadkim świadectwem kultu św. Franciszka
z Asyżu wśród górnośląskiego rycerstwa.
121
J. Sperka, Otoczenie Władysława Opolczyka, s. 269–271.
122
CDS, Bd. 30, nr 6426. J. Horwat błędnie zidentyfikował Franczka jako Frączka Świerczka,
właściciela Dańca. Jest to niezrozumiała identyfikacja, gdyż tenże Franczko występuje jako pan
Dańca, a nie Zwozu i Pawonkowa, zob. J. Horwat, Księstwo opolskie, s. 423, tab. 32.
123
APWr, Rep. 135, sygn. 370.
124
APWr, Rep. 4f, sygn. 29 (53a).
125
J. Sperka, Otoczenie Władysława Opolczyka, s. 224–225.
126
CDS, Bd. 18, nr 4472; J. Sperka (Otoczenie Władysława Opolczyka, s. 331–336) słusznie
zauważył, że J. Horwat błędnie przypisał Strzale imię Mikołaj (J. Horwat, Księstwo opolskie, s.
407). Zastanawia ten brak aktywności Strzałów na dworze strzeleckim, mimoposiadania majątków
na terenie księstwa strzeleckiego. Aktywni są zwłaszcza u książąt opolskich i niemodlińskich, gdzie
są często wzmiankowani.
127
CDS, Bd. 30, nr 6426; J. Horwat (Księstwo opolskie, s. 435, tab. 32) pomija postać Jaśka
z Suchej.
128
Urbarze dóbr zamkowych, s. 139; J. Horwat (Księstwo opolskie, s. 435, tab. 32) nie wymienia
Sitka z Suchej.
129
CDS, Bd. 6, nr 24; RŚ, t. 3, nr 205. J. Horwat (Księstwo opolskie, s. 435, tab. 32) podaje
Pielgrzyma z Suchej.
130
CDS, Bd. 6, nr 55.
131
APWr, Rep. 4f, sygn. 29 (11q).
132
J. Sperka, Otoczenie Władysława Opolczyka, s. 241–244.
133
CDS, Bd. 2, nr 15, APWr, Rep. 85, nr 6 (9).
134
CDS, Bd. 18, nr 4090.
135
CDS, Bd. 22, nr 4952.
136
CDS, Bd. 30, nr 6426.
137
CDS, Bd. 6, nr 21; RŚ, t. 2, nr 944.
138
CDS, Bd. 6, nr 34.
139
CDS, Bd. 22, nr 4952.
140
A. Weltzel, Das fürstliche Cistercienstift Himmelwitz, „Schlesisches Pastoralblatt”, Bd. 13, 1892,
s. 68.
141
J. Chrząszcz, Beiträge zur Geschichte der Pfarreien im Archipresbyterat Gleiwitz. Parochie
Laband, „Oberschlesien”, Bd. 1, 1902/1903, s. 22–37.
142
CDS, Bd. 18, nr 4270.
143
CDS, Bd. 22, nr 4952.
144
CDS, Bd. 30, nr 6923.
145
APWr, Rep. 4, s. 1240; RŚ, t. 2, nr 226.
146
CDS, Bd. 6, nr 17; RŚ, t. 2, nr 270.
147
Urbarze dóbr zamkowych, s. 139.
148
CDS, Bd. 6, nr 21; RŚ, t. 2, nr 944.
149
CDS, Bd. 6, nr 22; RŚ, t. 2, nr 1086.
150
CDS, Bd. 6, nr 24; RŚ, t. 3, nr 205.
151
CDS, Bd. 6, nr 27. Być może tożsamy z Mikołajem z Chojnowa.
152
APWr, Rep. 4f, sygn. 125 (53a).
153
CDS, Bd. 6, nr 34.
154
A. Weltzel, Das fürstliche Cistercienstift, s. 68.
155
APWr, Rep. 135, sygn. 370.
156
CDS, Bd. 6, nr 55.
157
M. Cetwiński, Polak Albert i Niemiec Mroczko. Zarys przemian etnicznych i kulturalnych
rycerstwa śląskiego do połowy XIV wieku, [w:] idem, Śląski tygiel. Studia z dziejów polskiego
średniowiecza, Częstochowa 2001, s. 62–74.
 ZAKOŃCZENIE

Celem autora było przedstawienie biografii księcia Alberta, który, mimo

że pojawiał się w wielu opracowaniach dotyczących dziejów Opolszczyzny,
jest niewątpliwie postacią niedocenioną w polskiej historiografii. Spora
liczba materiałów zgromadzona przy okazji pisania tej pracy jest
świadectwem tego, jak bardzo rozproszone były informacje o władcy
strzeleckim. Stąd też zaistniała potrzeba napisania takiej pracy.
Na postawie dostępnych dziś źródeł przyjmuje się, że książę strzelecki
Albert, pochodzący z dynastii Piastów, urodził się około roku 1300, a zmarł
między 4 maja 1370 a 29 marca 1371 r. Wiadomo, że był najmłodszym
synem księcia opolskiego Bolesława I i że poślubił Agnieszkę von
Maidburgg-Hardegg, córkę burgrabiego Magdeburga Burcharda X (I), oraz
był ojcem jedynej córki, Elżbiety, późniejszej księżnej kujawskiej, zmarłej
bezpotomnie.
Jeśli chodzi o aktywność Alberta w sferze polityki zagranicznej, można
wskazać jego częste wizyty na dworach węgierskim, czeskim i polskim,
a także obecność na dworze papieskim w Awinionie, dokąd posłował jako
wysłannik króla węgierskiego Ludwika. Jednak kontakty te nie zaowocowały
tak spektakularną karierą jak w przypadku Władysława Opolczyka czy też
Przemysława I Noszaka. Utrzymywał kontakty z książętami śląskimi,
z którymi zresztą był spokrewniony. Zabiegał o własne interesy, starał się
uzyskać część spadku raciborskiego i kozielsko-bytomskiego, niestety
bezskutecznie.
Książę Albert sprawował rządy w niewielkim księstwie. Jako władca
dbał o pozycję społeczną rycerstwa, a także dał się poznać jako hojny
fundator. Dokonywał znacznych darowizn na rzecz miejscowego rycerstwa,
troszczył się o rozwój miast, uzyskując dla nich akty nadania praw miejskich,
a fundacja murowanego klasztoru w Jemielnicy świadczyła o zamyśle
uczynienia z monasterium rodowej nekropolii. Dbał również o to, by
cystersi z Jemielnicy byli regularnie obdarowywani przez okoliczne
rycerstwo. Politykę wobec jego księstwa potwierdzają źródła (akty
nadawania dóbr ziemskich rycerstwu, dokumenty potwierdzające prawa
miejskie Krapkowic, nakazy dla rady miejskiej Strzelec — miasta, o które
troszczył się szczególnie jako o stolicę książęcą, nadając prawa miejskie,
obwarowującje murami miejskimi oraz przekazując przywileje cechowe
mieszczaństwu). Rozumiał więc potrzebę rozwoju gospodarczego
podległych sobie ziem.
Dworskie otoczenie księcia Alberta tworzyli, o czym była mowa w IV
rozdziale, urzędnicy książęcy oraz z pewnością rycerstwo, wiążące się
z dworem dzięki nadaniom czy też poprzez uczestnictwo w podróżach
księcia strzeleckiego, a także świadkowanie na dokumentach książęcych.
Zauważyć można również powolny wzrost mieszczaństwa, który przejawiał
się w występowaniu na testacjach książęcych dokumentów, jak również
w tym, że Albert dbał o interesy podległych sobie miast (vide potwierdzenie
aktu lokacji Krapkowic).
W oparciu o źródła wykorzystane w niniejszym opracowaniu można
podjąć próbę charakterystyki osobowości księcia Alberta. Z pewnością był
on człowiekiem rodzinnym, dbałym o swój ród, religijnym,
odpowiedzialnym za poddanych, dostrzegającym zachodzące w owym czasie
procesy historyczne (był świadkiem oddzielania Śląska od Królestwa
Polskiego, wzrastania wpływów czeskich na Śląsku, nieobca mu była myśl
o włączeniu swego księstwa do Królestwa). Nie można mu zarzucić braku
patriotyzmu czy bezmyślności politycznej. A więc czy nieobecność
w historiografii księcia Alberta jest uzasadniona, czy wystarczają tylko
drobne wzmianki o nim? Chyba jednak należy się księciu znaczniejsze
miejsce w historii. Był on trybikiem w machinie dziejów, musiał płynąć z ich
nurtem.
W pracy nie podjęto kilku ważnych wątków: nie uwzględniono wyników
najnowszych badań archeologicznych dla miast księstwa strzeleckiego,
ważnym postulatem na przyszłość byłoby też opracowanie zbiorowego
portretu ówczesnych książąt górnośląskich i, na podstawie porównania ich
działań, wykazanie prawidłowości w ich politycznych wyborach. Istnieje
także potrzeba opracowania spisu praw książęcych dla XIV w., kiedy
zaczęło przejmować je rycerstwo i śląskie mieszczaństwo, którego znaczenie
zaczęło wówczas wzrastać, co dobitnie pokazuje casus Wrocławia,
najwspanialszego miasta Śląska.
 Kończąc tę pracę, warto dodać, że książę Albert był zwyczajnym
człowiekiem, niezbyt dążącym do zaszczytów i przywilejów. Nie można go
uznać za wybitnego polityka, lecz też nie należy mówić, że był miernym. Po
prostu jego czasy i miejsce, gdzie żył, nie ułatwiały uzyskania pełnej
niezależności rządów — jemu i pozostałym piastowskim książętom Śląska.
 ANEKS

Tabela 1. Itinerarium Alberta, księcia strzeleckiego

Miejscowość Data Źródło
Pod Opolem 1 IX 1310 CDS, Bd. 16, nr 3157
Głogówek 4 I 1321 CDS, Bd. 18, nr 4090
Strzelce Opolskie 21 VI 1323 CDS, Bd. 18, nr 4270
Czarnowąsy 20 XI 1328 CDS, Bd. 1, nr 31
Krapkowice 23 VI 1330 CDS, Bd. 22, nr 4952
Wrocław 30 III 1337 CDS, Bd. 29, nr 5873
Koźle 8 V 1337 LuB, Bd. 2, s. 626
Wrocław 6 I 1339 CDS, Bd. 29, nr 5795
Wrocław 14 I 1339 CDS, Bd. 30, nr 5815
Strzelce 23 III 1340 CDS, Bd. 30, nr 6426
Lelów 22 IX 1341 CDS, Bd. 30, nr 6673
Strzelce Opolskie 30 IX 1342 CDS, Bd. 30, nr 6923
Opole 30 V–6 VII 1343 APWr, Rep. 103, sygn. 3
Avignon 14 III 1346 MHV, t. 1, nr 708
Strzelce Opolskie 6 I 1350 APWr, Rep. 4, s. 1240; RŚ, t. 2, nr 226
Strzelce Opolskie 3 II 1350 APWr, Rep. 4, s. 1241; RŚ, t. 2, nr 241
Strzelce Opolskie 21 III 1350 CDS, Bd. 6, nr 17; RŚ, t. 2, nr 270
Strzelce Opolskie 22 VII 1353 CDS, Bd. 6, nr 19; RŚ, t. 2, nr 907
Strzelce Opolskie 11 XI 1353 CDS, Bd. 6, nr 21; RŚ, t. 2, nr 944
Strzelce Opolskie 29 XI 1354 CDS, Bd. 6, nr 22; RŚ, t. 2, nr 1086
Praga 4 X 1355 RBM, t. 6, nr 139; LuB, Bd. 2, nr 9; RŚ, t. 3, nr 135
Praga 5 X 1355 APWr, rep. 135, sygn. D8, s. 232v; RŚ, t. 3, nr 137
Strzelce 4 I 1356 CDS, Bd. 6, nr 24; RŚ, t. 3, nr 205
Mildenburg 16 V 1357 RI, Bd. 8, nr 2653
Akwizgran 29/31 V 1357 RI, Bd. 8, nr 3089; RŚ, t. 3, nr 300
Praga 17 VIII 1357 RBM, t. 6, nr 642
Praga I–V 1358 RBM, t. 6, nr 720
Praga 17 I 1358 RBM, t. 6, nr 736
Lubliniec 21I 1358 Gesch. der Stadt, s. 11;RŚ, t. 4, nr 39
Wrocław 27 XII 1358 ZfGS, R. 65, s. 296; RŚ, t. 4, nr 224
Strzelce Opolskie 18 VIII 1359 CDS, Bd. 6, nr 27; RŚ, t. 4, nr 583
Strzelce Opolskie 1 XII 1359 LuB, Bd. 2, nr 12; RŚ, t. 4, nr 660
Praga 9 III 1360 RBM, t. 7, nr 453
Strzelce Opolskie 7 IV 1360 Gesch. der Stadt, s. 12; RŚ, t. 5, nr 136
Strzelce Opolskie 26 XII 1360 Gesch. der Stadt, s. 12; RŚ, t. 5, nr 394
Jemielnica 17 IV 1361 CDS, Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 85, nr 6 (9)
Strzelce Opolskie 19 V 1361 APWr, Rep. 135, sygn. 436
Strzelce Opolskie 19 I 1362 Katalog, t. 5, nr 536
Strzelce Opolskie 23 X 1364 APWr, Rep. 4f, sygn. 125 (53a)
Lubliniec 22 I 1366 CDS, Bd. 6, nr 34
Źródło: opracowanie własne1.

Tabela 2. Urzędnicy księstwa strzeleckiego (uwzględniono postacie

występujące na dokumencie wdowy po księciu Albercie, Agnieszki,
z 1375 r.).
Nazwisko Daty pełnienia urzędów Źródła
i imię
urzędnika
Kasztelan oleski (?)
Stanimir 30 IX 1342 CDS, Bd. 30, nr 6923
Wincenty ze 18 VIII 1359; 17 IV 1361 CDS, Bd. 6, nr 27; Bd. 2, nr 15; RŚ, t. 4, nr 583
Steblowa (de
Resnberg)
Starosta strzelecki/książęcy
Zbrożek 6 I1350 APWr, Rep. 4, s. 1240; RŚ, t. 2, nr 226
z Wysokiej
Staszek Wisoda 1353 Urbarze dóbr zamkowych, s. 139 (dokument
(?) podejrzany)
Merbota 17 IV 1361 CDS, Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 85, nr 6 (9)
Świętopełkowic
Nasiębór 25 IX 1375 CDS, Bd. 6, nr 55
Sędzia dworski
Wacław 21 VI 1323, 23 VI 1330 CDS, Bd. 18, nr 4270; Bd. 22, nr 4952
Czabko
Sędzia
Jarosław 19 V 1361; 22 I 1366 APWr, Rep. 135, nr 436, CDS, Bd. 6, nr 34
Sędzia nakielski (?)
Stanimir 19 V 1361 APWr, Rep. 135, nr 436
Komornik
Munssio 25 IX 1375 CDS, Bd. 6, nr 55.
Boruta zwany
Staszko
Prokurator lubliniecki
Jan 19 V 1361 APWr, Rep. 135, nr 436
Skarbnik
Berold 23 X 1364 APWr, Rep. 4f, sygn. 125(53a)
Wieczko
z Poznowic
Prokurator (włodarz) książęcy
Piotr 21 VI 1323 CDS, Bd. 18, nr 4270
Mikołaj 30 IX 1342 CDS, Bd. 30, nr 6923
Hińcza 21 III 1350; 22 VII 1353; 11 XI CDS, Bd. 6, nr 17, 19, 21, 22; RŚ, t. 2, nr 270, 907,
1353; 29 IX 1354 944, 1086
Notariusz
Mirsau 21 VI 1323 CDS, Bd. 18, nr 4270
Beldo 18 IV 1333; 23 III 1340 CDS, Bd. 22, nr 5217; Bd. 30, nr 6426
Mikołaj 6 I 1350; 3 II 1350; 21 III 1350, APWr, Rep. 4, s. 1240, 1241; CDS, Bd. 6, nr 17, 21,
11 XI 1353, 29 IX 1354; 4 22, 24, 27; Bd. 2, nr 15; APWr, Rep. 135, nr 436;
I 1356; 18 VIII 1359; 17 IV Rep. 4f, sygn. 125(53a); CDS, Bd. 6, nr 34; RŚ, t. 2,
1361, 19 V 1361; 23 X 1364; 22 nr 226, 241, 270, 944, 1086; t. 3, nr 205; t. 4, nr 583
I 1366
Jan (?) 1353 Urbarze dóbr zamkowych, s. 139 (dokument
podejrzany)
Czema 22 VII 1353 RŚ, t. 2, nr 907; CDS, Bd. 6, nr 19
Jakub 25 IX 1375 CDS, Bd. 6, nr 55
Protonotariusz
Mysso 23 VI 1330 CDS, Bd. 22, nr 4952
Beldo 30 IX 1342 CDS, Bd. 30, nr 6923
Kapelan książęcy
Jan 8 IX 1324 CDS, Bd. 18, nr 4375
Mikołaj 23 III 1340; 29 IX 1354; 17 IV CDS, Bd. 30, nr 6426;Bd. 6, nr 22; Bd. 2, nr 15;
1361; 19 V 1361; 23 X 1364 APWr, Rep. 135, nr 436; Rep. 4f, sygn. 125 (53a)
Stanisław 23 X 1364 APWr, Rep. 4f, sygn. 125 (53a)
Jakub 25 IX 1375 CDS, t. 6, nr 55
Źródło: opracowanie własne.

Tabela 3. Zestawienie dokumentów wydanych przez księcia strzeleckiego

Alberta
L.p. Dokument Data Odbiorca i treść Świadkowie
i miejsce dokumentu
wystawienia
1. APWr, Rep. 85, 21 VI 1323, Klasztor cystersów Wacław sędzia, Jan z Kamienia,
nr 6; CDS, Bd. 18, Strzelce w Jemielnicy otrzymuje Stanimir Czech, Wojsław Kokors,
nr 4270; Bd. 9, nr 9 wieś Łaziska z lasami Piotr książęcy prokurator, Mirsau
i polami. notariusz
2. CDS, Bd. 18, 8 IX 1324, Miasto Krapkowice Jaśko Zadka, Wilhelm Czech,
nr 4375 b.m. otrzymuje dochody ze Henryk z Limcowitz, Jan książęcy
wsi Oracze. kapelan
3. CDS, Bd. 18, 1325, b.m. Klasztor cystersów –
nr 4375; Bd. 2, w Jemielnicy otrzymuje
nr 11 dochody z Gąsiorowic.
4. APWr, Rep. 85, 11 VI 1325, Klasztor cystersów Wacław Czabko, bracia Gerlach
nr 238b; CDS, b.m. w Jemielnicy otrzymuje i Jarosław z Siedlic, Wilhelm Czech,
Bd. 18, nr 4431; potwierdzenie Hińcza syn Rulona
Bd. 2, nr 10 przywilejów księcia
Bolesława I opolskiego.
5. CDS, Bd. 18, 14 X 1325, Ród Kokorzy otrzymuje Priłak i Jarosław z Siedlic, Strzała
nr 4472 b.m. transumpt dokumentu Młodszy z Otmętu, Tomasz
księcia cieszyńskiego z Kamienia, Hińcza syn Rulona
Władysława z 1235 r.
6. CDS, Bd. 22, 23 VI 1330, Jarosław z Michałowa Czabko, Kokors, Jarosław z Siedlic,
nr 4952; Bd. 6, nr 7 Krapkowice za sumę 100 grzywien Czesław z Saprow, Hanko
grosza otrzymuje wicepleban z Krapkowic, Mysso
w zastaw prawa pronotariusz
książęce we wsi
Ziemnice Wielkie.
7. CDS, Bd. 30, 23 III 1340, Fryderyk Strzała Jaśko i Albert z Suchej, Gerlach
nr 6426 Strzelce sprzedaje plebanowi z Siedlic, Mikołaj kapelan, Teodoryk
strzeleckiemu Janowi 5 Kokors, Beldo notariusz
 łanów pola, zakup
potwierdza książę.
8. APWr, Rep. 85, 20 IX 1342, Wilhelm Czech, Bogusz Stanimir starosta oleski, Gerlach
nr 5 (8); CDS, Strzelce z Sieronowic, Janek z Siedlic, Mikołaj kapłan i prokurator,
Bd. 2, nr 14 z Balcarzowic ofiarują Wojsław Praudlny, Andrzej z Dolnej,
grunty klasztorowi Wojsław z Wysokiej, Tilko Lecznicz,
w Jemielnicy, co Klimko, Heynko z Gąsiorowic,
potwierdza książę. Przecław z Tomic, Zbrożko
z Wysokiej, Mikołaj kapłan, Beldo
proboszcz w Strzelcach i notariusz
9. A. Weltzel, 1350, b.m. Jaśko Zadko otrzymuje –
Geschichte der od księcia wsie
Stadt und Rusinowice i Wierzbie.
Herrschaft
Guttentag, Ratibor
1882, s. 12; RŚ, t. 2,
nr 214
10. APWr, Rep. 4, 6 I 1350, Tomasz z Kamienia Śl. Zbrożko z Wysokiej starosta
s. 1240; RŚ, t. 2, Strzelce otrzymuje od księcia książęcy, Teodoryk de Babor,
nr 226 prawa książęce Świerczko z Dańca, Przecław
i wyższe sądownictwo z Tomic, Mikołaj wójt krapkowicki,
we wsi Kielcza. Wincenty z Obrosławic, Mikołaj
notariusz
11. APWr, Rep. 4, 3 II 1350, Tomasz z Kamienia Śl. Przecław z Tomic, Świerczko
s. 1241; RŚ, t. 2, Strzelce otrzymuje prawa z Górzyska, Gecz Bossem (?),
nr 241 łowieckie w majątku Hynko z Ujazdu, Jakub Gotonecz,
Kielcza. Tilko mieszczanie strzeleccy, Mikołaj
notariusz
12. CDS, Bd. 6, nr 17; 21 III 1350, Świerczko z Dańca Jan i Tomasz z Kamienia, Sambor
RŚ, t. 2, nr 270 Strzelce otrzymuje z Błotnicy, Przecław z Tomic,
potwierdzenie praw do Lasota z Centawy, Hińcza
wsi Daniec. prokurator, Mikołaj notariusz
13. Urbarze dóbr 1353, b.m. Klasztor cystersów Staszko Wisoda starosta, Jan
zamkowych w Jemielnicy otrzymuje notariusz, Sitko z Suchej, Przecław
Górnego Śląska czynsz z wsi Kamień z Tomic, Mikołaj Słowik, Stanko
z lat 1571–1640, w wysokości 13 wiader Łączina
wyd. R. Heck, miodu rocznie.
J. Leszczyński,
J. Petraň, Wrocław
1963, s. 139
14. CDS, Bd. 6, nr 19; 22 VII 1353, Rudold syn Ulryka Cunad cysters z Jemielnicy,
RŚ, t. 2, nr 907 Strzelce zwanego Grzimicze Merbota syn Stefana z Żyrowej,
sprzedaje Piotrowi Franczko Swes, Hińcza prokurator,
z Kamienia wieś Pełka syn Zbroszka, Hińcza kantor
strzelecki, Czema notariusz
 Raszawa, co książę
potwierdza.
15. CDS, Bd. 6, nr 21; 11 XI 1353, Janusz de Polmesse Teodoryk Kokors, Hińcza
RŚ, t. 2, nr 944 Strzelce sprzedaje swe dobra z Paluchowic, Lasota z Centawy,
w Mokrym Dańcu Przecław z Tomic, Teodoryk de
Świerczkowi, co książę Lochicz, Hińcza prokurator, Mikołaj
potwierdza. notariusz
16. CDS, Bd. 6, nr 22; 29 IX 1354, Siostry Wojsława Jarosław Czawek, Franczko Swes,
RŚ, t. 2, nr 1086 Strzelce i Hanka sprzedają Janusz Staniconis, Hińcza
posiadłość Pari prokurator, Marcin z Kobic, Mikołaj
Świerczkowi, co książę kapelan i notariusz
potwierdza.
17. CDS, Bd. 6, nr 24; 4 I 1356 r., Książę rozsądza spór Mikołaj z Chojnowa, Mikołaj
RŚ, t. 3, nr 205 Strzelce między plebanem notariusz
Tilkiem a Peregrynem
z Suchej o prawo
patronatu.
18. A. Weltzel, 21 I 1358, Merbota –
Geschichte der Lubliniec Świętopełkowic
Stadt und otrzymuje dobra
Herrschaft Droniowice, Boronów,
Guttentag, Ratibor Kochanowice, oraz
1882, s. 12; RŚ, t. 5, prawa książęce
nr 39 w Harbołowicach i w
Cieszowej.
19. CDS, Bd. 6, nr 27; 18 VIII Książę rozsądza spór Przecław z Tomic, Wincenty
RŚ, t. 5, nr 583 1359, między Świerczkiem z Olesna, Jarosław z Zacharzowic,
Strzelce a poddanymi Jarosław zwany Czouch, Mikołaj
książęcymi z wsi Weloch, Mikołaj kapelan i notariusz
Daniec.
20. A. Weltzel, 7 IV 1360, Jadwiga i Elżbieta, –
Geschichte der Strzelce córki Jaśki Zadki,
Stadt und sprzedają Wierzbie
Herrschaft i Rusinowice księciu,
Guttentag, Ratibor który z kolei
1882, s. 12; RŚ, t. 5, odsprzedaje te wsie za
nr 136 100 grzywien
Themchynowi
z Borzegniewu.
21. A. Weltzel, 26 XII 1360, Hanlin, syn Alberta –
Geschichte der Strzelce z Lublińca, ze swą żoną
Stadt und Katarzyną kupują
Herrschaft folwark Dziewkowice
Guttentag, Ratibor od Mikołaja Olavia
i jego żony Katarzyny;
 1882, s. 12; RŚ, t. 5, książę potwierdza
nr 394 transakcję.
22. APWr, Rep. 85, 17 IV 1361, Klasztor cystersów Stefan Świętopełkowic z Żyrowej,
nr 6 (9); CDS, Jemielnica w Jemielnicy otrzymuje Teodoryk z Wysokiej, Czema
Bd. 2, nr 15 murowaną siedzibę z Pięknej Łąki, Idzi z Siedlicy,
oraz liczne przywileje Wincenty z Olesna, Themchyn
i nowe dochody. z Borzegniewu, Henczko, Mikołaj
zwany Kilhow, Jan zwany Grudnew,
Janczko Koko rajcowie strzeleccy,
Mikołaj kapelan i notariusz
23. APWr, Rep. 135, 19 V 1361, Stanimir, sędzia Jarosław sędzia dworski, Jan i Piotr
nr 370 Strzelce z Nakła, otrzymuje bracia z Borzegniewu, Jaśko
liczne zwolnienia z Prószkowa, Hińcza syn Rulona,
z podatków, jak Jan prokurator lubliniecki, Mikołaj
i uzyskuje część praw kapelan i notariusz
książących.
24. APWr, Rep. 4f, 22 X 1364, Małgorzata, wdowa po Stanisław kapelan, Marek
sygn. 125 (53a); Strzelce Jarosławie z Otmic, z Pławnowic, Piotr z Borzegniewu,
CDS, Bd. 2, nr 16 otrzymuje Berold, syn Wieczka z Poznowic,
potwierdzenie nadania Hanco z Ujazdu, Mikołaj pleban
wsi Otmice klasztorowi z Wiśnicza oraz kapelan i notariusz
w Jemielnicy.
25. A. Weltzel, Das 1364, b.m. Jan zwany Rychenbach Borko z Kadłubca
fürstliche otrzymuje od księcia
Cistercienstift coroczny czynsz 1
Himmelwitz, grzywny z wsi Łaziska.
„Schlesisches
Pastoralblatt”, 13,
1892, s. 68
26. CDS, Bd. 6, nr 34 22 I 1366, Tworko zwany Praxa Jan pleban z Lubiska, Czema pleban
Lubliniec otrzymuje młyn z Poznanic, Jarosław sędzia
w Jasionej wraz dworski, Hińcza syn Rulona, Bubo,
z uposażeniem. Wartysław Swenko, Mikołaj pleban
i notariusz
1
Warto zapoznać się z cennym artykułem P. Węcowskiego nt. itinerariów średniowiecznych
i nowożytnych, zob. idem, Polskie itineraria średniowieczne i nowożytne. Przegląd badań
i propozycje badawcze, „Studia Źródłoznawcze”, t. 37, 2000, s. 13–48.
 BIBLIOGRAFIA

Źródła:

Archiwalne

Archiwum Państwowe we Wrocławiu:

Dokumenty miasta Wrocławia, nr 380.
Rep. 4, nr 125 (53 a).
Rep. 4f, nr 29 (11q).
Rep. 85, nr 3 (6), 4 (7), 5 (8), 6 (9), 235b.
Rep. 91, nr 193 (203), 194 (204).
Rep. 107, nr 13, 14.
Rep. 108, nr 3.
Rep. 135, nr D8, 370, 436.
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu:
Nekrolog klasztoru cysterskiego w Jemielnicy, rkps IV F171.

Opublikowane
Acta Pontificium Romanorum Clementis V 1305–1314, Johannis XXII 1316–1334, Benedicti XII
1335–1342, ed. Z. Hledíkova, Pragae 2003.
Analecta Vaticana 1202–1366, ed. J. Ptaśnik, [w:] Monumenta Poloniae Vaticana, t. 3, Kraków
1914.
Breslauer Urkundenbuch, hrsg. von G. Korn, Breslau 1870.
Codex Diplomaticus Moraviae, Bd. 9, ed. V. Brandl, Brünn 1875.
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 1: Urkunden des Klosters Czarnowanz, ed. W. Wattenbach,
Breslau 1857.
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 2: Urkunden des Klöster Rauden und Himmelwitz, der
Dominicaner und Domininicanerinnen in der Stadt Ratibor, ed. W. Wattenbach, Breslau 1859.
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 6: Registrum St. Wenceslai. Urkunden vorzüglich zur
Geschichte Oberschlesiens nach einem Copialbuch Herzog Johanns von Oppeln und Ratibor
in auszügen mitgetheilt, ed. W. Wattenbach, C. Grünhagen, Breslau 1865.
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 14: Liber Fundationis Episcopatis Vratislaviensis, ed.
H. Markgraf, J.W. Schulte, Breslau 1889.
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 16: Regesten zur schlesischen Geschichte 1301–1315, ed.
C. Grünhagen, C. Wutke, Breslau 1892.
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 18: Regesten zur schlesischen Geschichte 1316–1326, ed.
C. Grünhagen, C. Wutke, Breslau 1898.
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 22: Regesten zur schlesischen Geschichte 1327–1333, ed.
C. Grünhagen, C. Wutke, Breslau 1903.
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 29: Regesten zur schlesischen Geschichte 1334–1337, ed.
K. Wutke, Breslau 1923.
Codex Diplomaticus Silesiae, Bd. 30: Regesten zur schlesischen Geschichte 1338–1342, ed.
K. Wutke, E. Randt, Breslau 1925.
Fontes rerum Bohemicarum, t. 5: Přibíka z Radenína řečeneho Pulkavy kronika česká, ed.
J. Emler, J. Gebauer, Praha 1893.
Ioannis Dlugossi Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. 9, Varsaviae 1978.
J. Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, t. 2, ed. A. Przezdziecki, Cracoviae 1864.
Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 9, tłum. J. Mrukówna,
Warszawa 1975.
Katalog dokumentów przechowywanych w Archiwach Państwowych Dolnego Śląska, t. 5, oprac.
R. Stelmach, Wrocław 1991.
Kronika Jana z Czarnkowa, wyd. J. Szlachtowski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. 2, wyd.
A. Bielowski, Lwów 1872.
Kronika Jana z Czarnkowa, tłum. J. Żerbiłło, wstęp M.D. Kowalski, Kraków 2009.
Lehns-und Besitzurkundunden Schlesiens und seiner einzelnen Fürstenthümer im Mittelalter, Bd.
2, hrsg. von C. Grünhagen, H. Markgraf, Leipzig 1883.
Monumenta Germaniae Historica. Necrologia, Bd. 5, ed. A. F. Fuchs, Berlin 1913.
Nekrolog opactwa św. Wincentego we Wrocławiu, [w:] Monumenta Poloniae Historica. Series
nova, t. 9, cz. 1, wyd. K. Maleczyński, B. Kürbis, R. Walczak, Warszawa 1971.
Nicolaus Henelius ad Hennefeld, Silesiographia renovata, t. 2, Wratislaviae et Lipsiae 1704.
Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, pars 6, fasc. 2 (1355–1363), ed.
B. Mendl, Pragae 1929.
Regesta diplomatica nec non epistolaria Bohemiae et Moraviae, pars 5, fasc. 3 (1350–1352), ed.
J. Zachová, Praha 2000.
Regesta Imperii. Die Regesten des Kaiserreich unter Karl IV (1346–1378), ed. J. Bőhmer, A. von
Huber, Hildesheim 1968.
Regesty Śląskie, t. 1–5, red. W. Korta, Wrocław 1975–1992.
Schlesisches Urkundenbuch, Bd. 3, hrsg. von W. Irgang, Köln–Wien 1984.
Urbarze dóbr zamkowych Górnego Śląska z lat 1571–1640, wyd. R. Heck, J. Leszczyński,
J. Petraň, Wrocław 1963.
Urkundensammlung zur Geschichte des Ursprungs der Städte und der Einführung und
Verbreitung Deutscher Kolonisten und Rechte in Schlesien und der Ober-Lausitz, hrsg. von
G.A. Tzschoppe, G.A. Stenzel, Hamburg 1832.
Vetera monumenta historica Hungariam sacram illustrantia, t. 1–2, ed. A. Theiner, Romae 1859–
1860.
Zbiór dokumentów małopolskich, t. 8, wyd. S. Kuraś, E. Sułkowska-Kuraś, Kraków–Wrocław 1975.
Żerelik R., Najstarszy kopiarz książąt oleśnickich i kozielsko-bytomskich, Wrocław 2012.

Opracowania:
Andrzejewski A., Kajzer L., Pietrzak J., Zespół pocysterski w Jemielnicy na Śląsku Opolskim
w świetle badań terenowych, „Acta Universitatis Lodzensis. Folia Archeologica”, t. 22, 1998,
s. 167–178.
Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 1895.
Barciak A., Przybysze z Czech i Moraw w otoczeniu książąt górnośląskich w średniowieczu, [w:]
Polacy w Czechach. Czesi w Polsce. X–XVIII wiek, red. H. Gmiterek, W. Iwańczak, Lublin 2004,
s. 31–40.
Bartsch H., Geschichte Schlesiens. Land unterm schwarzen Adler mit dem Silbermand. Seine
Geschichte, sein Werden Erblühen und Vergehen, Würzburg–Augsburg 2001.
Bieniak J., Wielkopolska, Kujawy, ziemie łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia
państwowego w latach 1300–1306, Toruń 1969.
Boniecki M., Szkice historyczne. Ksiązęta szlązcy z domu Piastów. Przyczynek do historyi rodzin
panujących w Polsce zebrany i ułożony przeważnie z niemieckich źródeł, t. 1, Warszawa 1874.
Cetwiński M., Polak Albert i Niemiec Mroczko. Zarys przemian etnicznych i kulturalnych
rycerstwa śląskiego do połowy XIV wieku, [w:] idem, Śląski tygiel. Studia z dziejów polskiego
średniowiecza, Częstochowa 2001, s. 62–74.
Cetwiński M., Rycerstwo śląskie do końca XIII w. Biogramy i rodowody, Wrocław 1982.
Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław
2003.
Chrząszcz J., Beiträge zur Geschichte der Pfarreien im Archipresbyterat Gleiwitz. Parochie
Laband, „Oberschlesien”, t. 1, 1902/1903, s. 22–37.
Chrząszcz J., Geschichte der Stadt Krappitz in Oberschlesien, Breslau 1932.
Chrząszcz J., Herzog Boleslaw von Tost, nachmals Erzbischof von Gran († 1329), ZfGS, Bd. 37,
1903, s. 334–335.
Chrząszcz J., Zur älteren Geschichte der Stadt Kieferstädtel, „Oberschlesische Heimat”, Bd. 1, 1905,
s. 66–71.
Czechowicz B., Książęcy mecenat artystyczny na Śląsku u schyłku Średniowiecza, Warszawa 2005.
Czechowicz B., W historiograficznym cieniu? Czternastowieczni Piastowie z linii opolskiej między
Pragą a Krakowem, [w:] Bunt wójta Alberta. Kraków i Opole we wzajemnych związkach
w XIV wieku, red. J. Rajman, Kraków 2013, s. 68–77.
Dąbrowski J., Dzieje polityczne Śląska w latach 1290–1402, [w:] Historia Śląska, t. 1, red.
K. Maleczyński, Kraków 2013.
Dąbrowski J., Elżbieta Łokietkówna, Kraków 2007.
Dąbrowski J., Kazimierz Wielki. Twórca Korony Królestwa Polskiego, Kraków 2007.
Dąbrowski J., Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, Kraków 2009.
Delimata M., Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań 2004.
Deutsches Städtebuch. Handbuch städischer Geschichte, Bd. 1: Schlesien, hrsg. von H. Staab,
P. Johanek, Stuttgart–Berlin–Kőln 1995.
Die Piasten. Eine polnisch-schlesische Fürstenfamilie, hrsg. von C. Vinkelau, Dreierich 2011.
Dmochowski P.A., Sikorski A. (rec.), Jerzy Horwat, Piastowie Górnośląscy, Bytom 2007, „Rocznik
Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, R. 9 (20), 2010, s. 151–167.
Dominiak W., Ostatni władca Górnego Śląska — Władysław I, pan na Opolu i Raciborzu,
Racibórz 2009.
Dunikowski J., O rodzie Świerczków na Rusi w wieku XV i początkach rodziny Dunikowskich,
„Miesięcznik Heraldyczny”, R. 10, 1931, s. 222–223.
Dziewulski W., Terytorialne podziały Opolszczyzny w XIII–XIV w., „Śląski Kwartalnik Historyczny
Sobótka”, R. 26, 1973, s. 323–346.
Elminowski J., Stosunki polityczne między Piastami a Luksemburgami i Wittelsbachami w pierwszej
połowie XIV wieku, Toruń 2002.
Fikus J., Lubliniec. Z dziejów miasta na Górnym Śląsku, Lubliniec 2003.
Gąsiorowski A., Itinerarium Kazimierza Wielkiego. Materiały 1333–1370, „Roczniki Historyczne”,
R. 64, 1998, s. 175–208.
Głowacki H., Dzieje Leśnicy w epoce feudalnej (1217–1763), [w:] Szkice z dziejów Leśnicy, red.
F. Hawranek, Opole 1977, s. 21–42.
Goliński M., Żerelik R., Śląsk a polityka Kazimierza Wielkiego w latach sześćdziesiątych XIV w.,
[w:] Europa Środkowa i Wschodnia w polityce Piastów, red. K. Zielińska-Melkowska, Toruń
1997, s. 139–157.
Gorzelik J., Tradycja piastowska w katolickiej sztuce Górnego Śląska w XVII i w XVIII wieku, [w:]
Historia u Piastów. Piastowie w Historii. Z okazji trzechsetlecia śmierci ostatniej z rodu,
księżnej Karoliny, red. B. Czechowicz, Brzeg 2008, s. 249–260.
Grabowska A., Książę opolski Bolesław (Bolko) I (1254/8–1313), [w:] Opolanie znani i nieznani,
cz. 1: Średniowiecze, red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2009, s. 95–104.
Grawert-May v. G., Das staatsrechtliche Verhältnis Schlesiens zu Polen, Böhmen und dem Reich
während des Mittelalters (Anfang des 10. Jahrhunderts bis 1526), Aalen 1971.
Grodecki R., Kongres krakowski w roku 1364, Kraków 1995.
Grodecki R., Rozstanie się Śląska z Polską, Katowice 1938.
Grotefend H., Stamtaffeln der schlesichen Fürsten bis zum Jahre 1740, Breslau 1889.
Grüger H., Himmelwitz-Zisterzienserabtei, „Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms Universität
zu Breslau”, Bd. 22, 1981, s. 50–61.
Grünhagen C., Henel von Hennefeld, Nicolaus, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. 11,
Leipzig 1880, s. 737.
Handbuch der historischen Stätten. Schlesien, hrsg. von H. Weczerka, Stuttgart 1977.
Hausdorf G.P.A., Die Piasten Schlesiens, Breslau 1933.
Heck R., Piastowie śląscy a Królestwo Polskie w XIV–XV w., [w:] Piastowie w dziejach Polski.
Zbiór artykułów z okazji trzechsetnej rocznicy wygaśnięcia dynastii Piastów, red. R. Heck,
Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1975, s. 69–95.
Heluszka J., Związki dynastyczne książąt opolskich w XIV wieku, [w:] Bunt wójta Alberta. Kraków
i Opole we wzajemnych związkach w XIV wieku, red. J. Rajman, Kraków 2013, s. 78-92.
Horwat J. Księstwo opolskie i jego podziały do 1532 r. Książęta — miasta — kościół — urzędy —
własność prywatna, Rzeszów 2002.
Horwat J., Agnieszka, [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, red. A. Barciak, Katowice 1995,
s. 10.
Horwat J., Formowanie się miast księstwa opolsko-raciborskiego do połowy XIV wieku, Gliwice–
Rzeszów 1996.
Horwat J., Książęta górnośląscy z dynastii Piastów. Uwagi i uzupełnienia genealogiczne, Ruda
Śląska 2005.
Horwat J., Księstwo bytomskie i jego podziały do końca XV w., Gliwice 1993.
Horwat J., Księstwo strzeleckie za rządów księcia Alberta, „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, R. 13,
1998, s. 17–27.
Horwat J., Piastowie górnośląscy, Bytom 2007.
Horwat J., Podział kasztelani toszeckiej na początku XV w., „Rocznik Muzeum w Gliwicach”,
R. 11–12, 1997, s. 39–42.
Horwat J., Podział księstwa opolskiego na kasztelanie w II połowie XIII w., „Rocznik Muzeum
w Gliwicach”, R. 11–12, 1997, s. 51–56.
Horwat J., W sprawie kasztelanii strzeleckiej, „Rocznik Muzeum w Gliwicach”, R. 9, 1993, s. 357–
360.
Hufnagel F., Der zweite Münzfund von Lichtenforst Kr. Cosel OS., „Altschlesien”, Bd. 10, 1941,
s. 132–137.
Idzikowski F., Opole — dzieje miasta do 1863 roku, tłum. A. Skoberla, Opole 2002.
Isenburg W.K. von, Stamtaffeln zur Geschichte der europäischen Staaten, Bd. 1, Marburg 1965.
Iwańczak W., Jan Luksemburski. Dzieje burzliwego żywota i bohaterskiej śmierci króla Czech
i hrabiego Luksemburga w 21 odsłonach, Warszawa 2012.
Jankowska E., Początki kariery dyplomatycznej księcia Władysława Opolczyka, „Rocznik Muzeum
w Gliwicach”, R. 7–8, 1991–1992, s. 73–89.
Jasiński K., Kult świętej Elżbiety w dynastii piastowskiej, [w:] Europa Środkowa i Wschodnia
w polityce Piastów, red. K. Zielińska-Melkowska, Toruń 1997, s. 197–212.
Jasiński K., Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, wyd. M. Górny, Poznań–Wrocław 2001.
Jasiński K., Rodowód Piastów śląskich, Kraków 2007.
Jasiński K., Śląsk w polityce Kazimierza Wielkiego, „Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa
Naukowego”, R. 26 A, 1971, s. 56–68.
Jońca K., Dzieje gospodarcze i społeczne Strzelec Opolskich, [w:] 600 lat Strzelec Opolskich, red.
K. Jońca, Opole 1963, s. 3–37.
Jurek T., Dziedzic Królestwa Polskiego. Książę głogowski Henryk (1274–1309), Kraków 2010.
Jurek T., Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku, Poznań 1996.
Jurek T., Panowie z Wierzbnej. Studium genealogiczne, Kraków 2006.
Jurek T., Rodowód Pogorzelów, Kraków 2005.
Kaczmarczyk Z., Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 1964.
Kaganiec M., Agnieszka (zm. 1377), [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, red. A. Barciak,
Katowice 1995, s. 12.
Kaganiec M., Nagrobek w Venzone, „Spotkania z Zabytkami”, 2001, z. 4, s. 36–37.
Kavka F., Burchard, purkrabí magdeburský a hrabe z Hardeggu i Retzu — Hofmister Karla IV
(1353–1368), [w:] Historia docet. Sborník prací k pocté šedesátých narozenin prof. Ph Dr.
Ivana Hlaváčka, CSc., ed. M. Polívka, M. Svatoš, Praha 1992, s. 145–155.
Klemenski M.A., Albert strzelecki — książę z pogranicza górnośląskiego, [w:] Problem
pogranicza w Średniowieczu. Materiały z XI Ogólnopolskiej Sesji Mediewistycznej, red.
M. Jędrzejek, Kraków 2013, s. 45–56.
Klemenski M.A., Konrad I, książę namysłowski i oleśnicki (1292/1298–1366) (w druku).
Klemenski M.A., Merbota Świętopełkowic z Żyrowej — śląski rycerz starostą generalnym Rusi,
„Societas Historicorum”, nr 69, 2016, s. 38–39.
Klemenski M.A., Mieszczaństwo w księstwie strzeleckim za czasów księcia Alberta, „Studenckie
Zeszyty Historyczne”, z. 20, 2015, s. 23–35.
Klemenski M.A., O Mikołaju, notariuszu i kapelanie księcia strzeleckiego Alberta słów parę,
„Societas Historicorum”, nr 60, 2014, s. 47–48.
Klemenski M.A., Związki księstwa strzeleckiego z Rusią, „Societas Historicorum”, nr 57, 2013, s. 8–
9.
Kloch B., Najstarsze parafie Górnego Śląska (Średniowieczna organizacja parafialna Górnego
Śląska w diecezji wrocławskiej), Racibórz 2008.
Kloch B., Rozwój struktur organizacyjnych Kościoła w księstwie opolskim w XIV wieku, [w:] Bunt
wójta Alberta. Kraków i Opole we wzajemnych związkach w XIV wieku, red. J. Rajman, Kraków
2013, s. 129–141.
Kłodziński A., Bolesław I, książę opolski († 1313), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 2, Kraków
1936, s. 267–269.
Kłodziński A., Bolesław († 1329), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 2, Kraków 1936, s. 269–270.
Kochanowska-Wojciechowska J., Stosunek Śląska do Polski i Czech w latach 1321–1339,
„Roczniki Historyczne”, R. 6, 1928, s. 1–38.
Królikowski M., Jeszcze o fundatorach i pierwotnym uposażeniu klasztoru cysterskiego
w Jemielnicy (XIII–XIV w.), „Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego”, R. 23, 2003,
s. 355–359.
Laberschek J., Obrona autentyczności i wiarygodności dokumentu zamieszczonego w Zbiorze
dokumentów małopolskich, t. 8, nr 2530, „Korzenie. Kwartalnik Towarzystwa Przyjaciół
Kamienicy Polskiej”, z. 3 (8), 1992, s. 4–5.
Labuda G., O hołdach książąt śląskich w latach1327–1335 i uznaniu zwierzchnictwa czeskiego
nad Śląskiem przez króla polskiego w latach1335–1337, „Roczniki Historyczne”, R. 43, 1977,
s. 153–158.
Leniek J., Kongres Wyszegradzki w roku 1335, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, R. 12, 1884,
s. 177–184, 247–271, 356–366.
Leszczyńska B., Dzieje Olesna do wybuchu wojny trzydziestoletniej, [w:] Szkice i materiały z ziemi
oleskiej, red. W. Dziewulski, Opole 1966, s. 54–94.
Lötzke H., Die burggrafen von Magdeburg aus dem Querfurter Hause, Bad Langesalza 2005.
Lutsch H., Archivalische Miscellen. 7 Der Grabstein des letzten Herzogs von Kosel-Beuthen im
Dome zu Venzone, ZfGS, Bd. 22, 1888, s. 327–330.
Lutschek F., Notariatsurkunde und Notariat in Schlesien von den Anfängen (1282) bis zum Ende
des 16. Jahrhunderts, Weimar 1940.
Łojek A., Książę Bolesław II opolski na tle swoich czasów, [w:] Jednostka w czasach przełomu.
Człowiek wobec zmiany. Społeczeństwo–kultura–religia–gospodarka — polityka — życie
codzienne. Materiały z X Studenckiej Sesji Mediewistycznej, red. A. Marzec, Kraków 2012,
s. 141–150.
Marek F.A., Od czasów najdawniejszych, [w:] Krapkowice, red. J. Zimnik, Katowice 1973.
Mika N., Dějiny Ratibořska, Krakov 2012.
Mika N., Dzieje ziemi raciborskiej, Kraków 2012.
Mika N., Mieszko, książę raciborski i pan Krakowa. Dzielnicowy władca Polski (ok. 1142–1211),
Kraków 2013.
Mika N., Początki klasztoru rudzkiego (do końca XIII wieku), [w:] Klasztor cystersów w Rudach.
Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej odbytej 7 czerwca 2008 r. w Rudach, red. N.
Mika, Racibórz 2008, s. 15–20.
Mika N., Przejęcie księstwa raciborskiego przez władcę opawskiego Mikołaja II, [w:] Opava.
Sborník k dějinám města, t. 2, Opava 2000, s. 11–13.
Mika N., Wawoczny G., Książęta opolsko-raciborscy. Wybrane postacie, Racibórz 2000.
Mikucki S., Heraldyka Piastów Śląsków do schyłku XIV w., [w:] Historia Śląska od
najdawniejszych dziejów do roku 1400, t. 3, red. W. Semkowicz, Kraków 1936, s. 441–552.
Mularczyk J., Ze studiów nad prawem patronatu na Śląsku w wiekach średnich, „Śląski Kwartalnik
Historyczny Sobótka”, R. 32, 1977, s. 133–148.
Musiał L., Woźniki. Dzieje miasta od czasów najdawniejszych do połączenia z macierzą w roku
1922, wyd. W. Dziewulski, Opole 1971.
Mrozowicz W., Korony niegodni? Bolko I opolski i inni książęta śląscy jako pretendenci do tronu
polskiego, „Opolski Rocznik Muzealny”, R. 20, 2014, s. 43–53.
Nabiałek K., Starostwo olsztyńskie od XIV do połowy XVII wieku, Kraków 2012.
Nowakowa J., Rozmieszczenie komór celnych i przebieg dróg handlowych na Śląsku do końca
XIV wieku, Wrocław 1951.
Nowakowski T., Miejsce książąt opolskich w polityce Kazimierza Wielkiego względem Śląska, [w:]
Bunt wójta Alberta. Kraków i Opole we wzajemnych związkach w XIV wieku, red. J. Rajman,
Kraków 2013, s. 43–67.
Orzechowski K., Historia ustroju Śląska 1202–1740, Wrocław 2005.
Orzechowski K., Terytorialne podziały na Śląsku, cz. 3: Wiek XIV i XV, „Kwartalnik Opolski”, R. 17,
1971, z. 4, s. 85–105.
Panic I., Historia osadnictwa w księstwie opolskim we wczesnym średniowieczu, Katowice 1992.
Panic I., Książęta opolscy, niemodlińscy i strzeleccy na dworze Karola IV, „Kwartalnik Opolski”,
R. 35, 1989, s. 34–45.
Panic I., Uwagi na temat okoliczności fundacji klasztorów cystersów na Górnym Śląsku we
wczesnym średniowieczu, [w:] Sacrum i profanum. Klasztory i miasta w rzeczywistości Górnego
Śląska w średniowieczu, red. E. Bimler-Mackiewicz, Rybnik 2003, s. 97–106.
Paszkiewicz B., Pieniądz górnośląski w średniowieczu, Lublin 2000.
Pichen H., Jemielnica-miejscowość, klasztor, kościół. Impresje historyczne, [w:] Johannes Nucius.
Epoka, duchowość, życie i twórczość. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej
z okazji 450-lecia urodzin Johannesa Nuciusa, opata cysterskiego z Jemielnicy, kompozytora
i teoretyka muzyki. Kamień Śląski 11 października 2006 r., red. R. Pośpiech, P. Tarliński, Opole
2008, s. 35–44.
Pichen H., Powstanie i działalność cystersów w Jemielnicy na ziemi strzeleckiej. Dziedzictwo
kulturowe które przetrwało wieki, [w:] Moja mała ojczyzna. Historia lokalna powiatu
strzeleckiego, red. W. Gaida, M. Stańczak, B. Kasielska, Strzelce Opolskie–Gliwice 2003, s. 93–96.
Pobóg-Lenartowicz A., Cystersi w polityce fundacyjnej książąt Górnego Śląska, [w:] Scriptura,
diploma, sigillum. Prace ofiarowane Kazimierzowi Bobowskiemu, red. J. Zdrenka,
J. Karczewska, Zielona Góra 2009, s. 35–45.
Pobóg-Lenartowicz A., Działalność fundacyjna książąt opolskich w średniowieczu, [w:] Milenium
Kościoła na Śląsku. Sympozja 38, red. J. Kopiec, Opole 2000, s. 89–103.
Pobóg-Lenartowicz A., Plany koronacyjne Bolka I opolskiego, [w:] Jak powstawało Opole?
Miasto i jego książęta, red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 2006, s. 181–189.
Pobóg-Lenartowicz A., Mecenat artystyczny książąt opolskich w średniowieczu, [w:] Piastowie
śląscy w kulturze i europejskich dziejach, red. A. Barciak, Katowice 2007, s. 50–65.
Pór A., A Piasztok és a magyar Anjouk kőzőti rokonság, „Századok”, R. 26, 1892, s. 232–236.
Pór A., I. Lajos király kővetsége a szent-székhez Avignonba 1346 elején, „Századok”, R. 26, 1892,
s. 139–144.
Pustejovsky O., Schlesiens Übergang an die böhmische Krone. Machpolitik Böhmens im Zeichen
von Herrschaft und Frieden, Wien 1975.
Rajman J., Die Gründung der Zisterzienserabtei Himmelwitz im Rahmen der Siedlungsgesichte im
Raum Tost-Groβ Strehlitz, „Archiv für Schlesische Kirchengeschichte”, Bd. 49, 1991, s. 230–255.
Rajman J., Jemielnica. Wieś i klasztor cysterski na Górnym Śląsku, Katowice 1995.
Rajman J., Kilka uwag o tzw. księstwie siewierskim, „Studia Historyczne”, R. 32, 1989, z. 1, s. 135–
142.
Rajman J., Książę opolski Bolko I wobec opactwa cystersów w Jemielnicy, „Opolski Rocznik
Muzealny”, R. 20, 2014, s. 63–68.
Rajman J., Ludność napływowa w Chrzanowie i Mysłowicach w XV–XVII w., „Rocznik Naukowo-
Dydaktyczny WSP. Prace Historyczne”, R. 16, 1993, s. 91–118.
Rajman J., Mieszczanie z Górnego Śląska w elicie Krakowa w XIV w., [w:] Elita władzy miasta
Krakowa i jej związki z miastami Europy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. Z. Noga,
Kraków 2011, s. 49–80.
Rajman J., Pogranicze śląsko-małopolskie w średniowieczu, Kraków 1998.
Rajman J., Przybysze z miast księstwa opolskiego w czternastowiecznym Krakowie, [w:] Bunt
wójta Alberta. Kraków i Opole we wzajemnych związkach w XIV w., red. J. Rajman, Kraków
2013, s. 107–118.
Rajman J., Raciborzanie w Krakowie w XIV w. Kryterium imienne w badaniach nad narodowością
mieszczan napływowych, „Średniowiecze Polskie i Powszechne”, t. 6, 2010, s. 118–141.
Rajman J., Trudne początki opactwa cystersów w Jemielnicy (ok. 1286–1307). Rola możnych
śląskich i księcia opolskiego w powstaniu i uposażeniu klasztoru, „Śląski Kwartalnik
 Historyczny Sobótka”, R.. 69, 2014, z. 4, s. 3–28.
Rajman J., Z badań nad mieszczanami górnośląskimi w średniowiecznym Krakowie, „Studia
Śląskie”, t. 48, 1990, s. 205–221.
Randt E., Politische Geschichte bis zum Jahre 1327, [w:] Geschichte Schlesiens, Bd. 1, Breslau
1938.
Randt E., Politische Geschichte bis zum Jahre 1327, [w:] Geschichte Schlesiens, Bd. 1: Vom der
Urzeit bis zum Jahre 1526, hrsg. von H. Aubin, L. Petry, H. Schlenger, Stuttgart 1961.
Sadowski T., Książęta opolscy i ich państwo, Wrocław 2001.
Schieche E., Neues über Johann von Neumarkt, ZfGS, R. 65, 1931, s. 292–301.
Schieche E., Politische Geschichte von 1327–1526, [w:] Geschichte Schlesiens, Bd. 1, Breslau
1938.
Schwenicke D., Europäische Stamtaffeln, Bd. 19, Frankfurt am Main 2000.
Seibt F., Karol IV. Cesarz w Europie 1346–1378, Warszawa 1996.
Siemko P., Ostatni Piast kozielsko-bytomski i jego nagrobek, „Śląski Kwartalnik Historyczny
Sobótka”, R. 63, 2008, z. 4, s. 501–508.
Silnicki T., Dzieje i ustrój Kościoła na Śląsku do końca w. XIV, Kraków 2013.
Slezsko v dějinách českeho státu. Od pravěku do roku 1490, t. 1, ed. Z. Jirásek, Opava 2012.
Słownik wsi śląskich w średniowieczu, t. 1: Powiat lubiński, oprac. D. Adamska, A. Lichota,
D. Nowakowski et al., Wrocław 2014.
Snoch B., Albert, [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, red. A. Barciak, Katowice 1995, s. 12.
Snoch B., Bolesław II, [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, red. A. Barciak, Katowice 1995,
s. 30.
Snoch B., Bolesław Pierworodny, [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, red. A. Barciak,
Katowice 1995, s. 30–31.
Sobociński W., Historia rządów opiekuńczych w Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 2,
1949, s. 244–249.
Sperka J., Bolesław (1254/8–1313), [w:] Książęta i księżne Górnego Śląska, red. A. Barciak,
Katowice 1995, s. 26–29.
Sperka J., Migracja rycerstwa do Królestwa Polskiego w końcu XIV i pierwszej połowie XV
wieku, [w:]Šlechtic v Horním Slezsku. Vztah regionu a center na příkladu osudů a kariér šlechty
Horního Slezska (15.–20. století), Katowice–Ostrava 2011, s. 337–346.
Sperka J., Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370–1401. Studium o elicie władzy
w relacjach z monarchą, Katowice 2006.
Sperka J., Władysław książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, pan Rusi, palatyn Węgier
i namiestnik Polski (1326/1330–8 lub 18 maja 1401), Kraków 2012.
Spěváček J., Jan Lucemburskỳ a jeho doba 1296–1346, Praha 1994.
Sroka S.A., Albert, [w:] Piastowie. Leksykon biograficzny, red. K. Ożóg, S. Szczur, Kraków 1999,
s. 738–739.
Sroka S.A., Bolesław — arcybiskup ostrzyhomski (1321–1329), „Nasza Przeszłość”, t. 79, 1993,
s. 121–147.
Sroka S.A., Kariery kościelne Piastów śląskich na Węgrzech w pierwszej połowie XIV wieku, [w:]
idem, Z dziejów stosunków polsko-węgierskich w późnym średniowieczu. Szkice, Kraków 1995,
s. 49–101.
Strachwitz Gräfin M.L., Groβ Strehlitz, [w:] Handbuch der historischen Stätten. Schlesien, hrsg. von
H. Weczerka, Stuttgart 1977, s. 158–159.
Sulej K., Fundacje artystyczne wrocławskiego patrycjusza Heinricha Rybischa (1485–1544),
Wrocław 2011.
Šusta J., Král cizinec, [w:] České dějiny, t. 2, z. 2, Praha 1939, s. 345–346.
Szczur S., Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2008.
Szczur S., Okoliczności zrzeczenie się Śląska przez Kazimierza Wielkiego w roku 1339, „Studia
Historyczne”, R. 30, 1997, s. 519–536.
Szczur S., Zjazd Wyszehradzki z 1335 roku, „Studia Historyczne”, R. 35, 1992, s. 3–18.
Śliwiński J., Władysław Biały (1327/1333 — 20 luty 1388). Ostatni książę kujawski, największy
podróżnik wśród Piastów, Kraków 2011.
Veldtrup D., Prosopographische Studien zur Geschichte Oppelns als herzoglicher Residenzstadt
im Mittelalter, Berlin 1995.
Węcowski P., Polskie itineraria średniowieczne i nowożytne. Przegląd badań i propozycje
badawcze, „Studia Źródłoznawcze”, t. 37, 2000, s. 13–48.
Wegener W., Die Herzöge von Troppau und Leobschütz, Jägerndorf und Ratibor des Stammes der
Přemysliden 1278–1521, Göttingen 1964.
Weltzel A., Das fürstliche cisterzienserstift Himmelwitz, „Schlesisches Pastoralblatt”, t. 13, 1892,
s. 68.
Weltzel A., Geschichte der Stadt und Herrschaft Guttentag, Ratibor 1882.
Wójcik M.L., Dokumenty i kancelarie książąt opolsko-raciborskich do początków XIV wieku,
Wrocław 2000.
Wójcik M.L., Podział terytorialny Opolszczyzny po śmierci Bolesława I opolskiego ( † 1313)
w świetle najstarszej pieczęci księcia niemodlińskiego z 1314 roku, [w:] Monastycyzm,
Słowiańszczyzna i państwo polskie. Warsztat badawczy historyka, red. K. Bobowski, Wrocław
1994, s. 144–151.
Wójcik M.L., Rozbrat Jemielnicy z Rudami. Ze studiów nad wzajemnymi relacjami górnośląskich
cystersów, [w:] Klasztor w kościele średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-
Lenartowicz, Warszawa–Wrocław–Opole 2010, s. 409–427.
Wółkiewicz E., Jak powstawała legenda? Rola dominikanów opolskich w rozwoju kultu św.
Wojciecha, [w:] Opolskie drogi św. Wojciecha, red. A. Pobóg-Lenartowicz, Opole 1997, s. 59–87.
Wółkiewicz E. (rec.), J. Horwat „Księstwo opolskie i jego podziały do 1532 r.”, „Śląski Kwartalnik
Historyczny Sobótka”, t. 58, 2003, z. 1, s. 93–100.
Wyrozumski J., Dzieje Krakowa, t. 1: Kraków do schyłku wieków średnich, Kraków 1998.
Wyrozumski J., Historia Polski do 1505 r., Warszawa 1975.
Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław 1983.
Wyszkowski M., Ustrój polityczny Wielkopolski w latach 1138–1296, Poznań 2009.
Zimmermann F.A., Beyträge zur Beschreibung von Schlesien, Bd. II/3, Brieg 1783.
Żylińska J., Piastówny i żony Piastów, Warszawa 1972.
 SUMMARY

ALBERT, DUKE OF STRZELCE (CA. 1300–

1370/1371)

The following research paper is the first complete biography of Duke

Albert of Strzelce. It is assumed on the basis of currently available sources
that Albert, who descended from the Piast dynasty, was born ca. 1300 and
died between the 4th of May 1370 and the 29th of March 1371. It is known
that he was the youngest son of Duke Bolesław I of Opole, that he married
Agnieszka von Maidburgg-Hardegg, the daughter of Burgrave Burchard XI of
Magdeburg, and that he fathered one daughter, Elżbieta, the later Duchess of
Kujawy, who died without issue.
In the area of foreign affairs he can be proven to have been quite active.
The Duke visited the Hungarian, Czech and Polish courts, he was also
introduced to the papal court in Avignon, where he was sent as an envoy by
King Louis I of Hungary. He maintained contact with Silesian dukes, with
whom he was related. He looked after his own business and tried to gain
some lands through the partition of the Duchy of Racibórz and the Duchy of
Koźle — Bytom, but, unfortunately, was unsuccessful.
Duke Albert ruled over a small duchy. As a ruler he cared about the social
status of knighthood and also came to be known as a generous founder. He
made significant donations for the local knights, cared about the development
of the cities by obtaining borough charters for them, and the foundation of
a brick monastery in Jemielnica proves that he intended to establish
a familial necropolis in the building. His politics are proven by sources (the
acts that granted estates to the knighthood; the documents proving the borough
rights of Krapkowice; the orders for the city council of Strzelce, the city that
he cared the most about, as it was his ducal capital, by giving it borough
rights, surrounding it by city walls and granting guild privileges to the
townspeople). He did understand the need for economic development of his
lands.
Duke Albert’s court was composed, which has been discussed in Chapter
IV, of ducal officials and knights, who became connected to the court through
acts of granting, participation in Duke’s travels or by bearing witness to the
ducal documents.
On the basis of the sources used in this research paper, one can try to
characterise the personality of Duke Albert of Strzelce. He was definitely
a religious and family man, who took responsibility for his subjects, cared
for his kin and understood the historical processes which were happening at
the time (he witnessed the separation of Silesia from the Kingdom of Poland,
the rise of Czech influence in Silesia and he considered incorporating his
duchy into the Kingdom). He cannot be accused of political recklessness or
lack of patriotism. So is Duke Albert’s absence in historiography justified;
are minor references to him sufficient? It seems that the Duke deserves
a greater place in history. He was a gear in the machine of the ages and so he
had to float with their current.
In this research paper several strands have been left out, the most recent
archaeological findings for the cities of the Duchy of Strzelce have not been
considered, and an important future issue would be to create a collective
portrait of the Upper Silesian dukes of that time and, through comparison of
their actions, to show regularities in their choices. There is also a need to
create a list of ducal laws in the 14th century, when they began to be acquired
by the knighthood and the Silesian burgess, whose importance began to rise,
which is shown emphatically by the casus of Wrocław, Silesia’s greatest
city.
Finally, it is worth adding that Duke Albert of Strzelce was an ordinary
man, not very eager to strive for honours and privileges. He cannot be
considered an outstanding politician, but he must not be called a mediocre
one either. It was simply the times and his place of living that made it
difficult to achieve the full independence of governance — for him and for
the rest of the Piast dukes of Silesia.
 ZUSAMMENFASSUNG

ALBERT, HERZOG VON GROSS STREHLITZ

Die vorliegende Abhandlung ist die erste vollständige Biographie von

Albert Herzog von Groß Strehlitz. Auf Grundlage der heutzutage bekannten
Quellen wird angenommen, das Albert aus der Piasten-Dynastie ca. 1300
geboren wurde und zwischen dem 4. Mai 1370 und dem 29. März 1371 starb.
Es ist bekannt, dass er der jüngste der Söhne des Oppelner Herzog
Boleslaws I. war. Er heiratete Agnes von Maidburg-Hardegg, Tochter des
Burggrafen von Magdeburg, Burchard XI. und war Vater einer einzigen
Tochter Elisabeth, der späteren Herzogin von Kujawien, die kinderlos starb.
Im Bereich der Außenpolitik war er sehr aktiv und verweilte auf den
ungarischen, tschechischen und polnischen Höfen. Den päpstlichen Hof in
Avignon, wohin er als Gesandter des ungarischen Königs geschickt wurde,
lernte er ebenfalls kennen. Er pflegte Kontakte mit den schlesischen
Herzögen, mit denen er verwandt war. Im eigenen Interesseerhob er
Anspruch auf dieinfolge der Teilungen der Herzogtümer von Ratibor und
Cosel-Beuthen anfallenden Gebiete, jedoch vergeblich.
Herzog Albert war Herrscher über ein kleines Herzogtum, dem die soziale
Stellung der Ritter wichtig war. Er vergab zahlreiche Schenkungen an die
örtlichen Ritter und war um die Entwicklung der Städte sowie die Vergabe
der Stadtrechte bemüht. Als spendabler Gründer ließ er eingemauertes
Kloster in Jemielnica errichten, das zu seiner Familiengrabstätte werden
sollte. Seine politischen Wechselbeziehungen sind urkundlich belegt mit
Schenkungsurkunden an Ritter, Urkunden zu Stadtrechten von Krapkowitz,
Weisungen an den Stadtrat von Strzelce –Strzelce war die Hauptstadt des
Herzogtums — um die er sich besonders bemühte, ihr die Stadtrechte verlieh
und eine Stadtmauer erbauen ließ. Dem Bürgertum verlieh er Zunftrechte und
war sich der Notwendigkeit der wirtschaftlichen Entwicklung seines
Herrschaftsgebietes sehr bewusst.
 Alberts Hof bestand aus Amtsträgern und Rittern, die durch Schenkungen
und gemeinsame Reisen an den Hof gebunden waren sowie als Zeugen in
seinen Urkunden fungierten, wovon das 4. Kapitel der Untersuchung handelt.
Angelehnt an die besprochenen Quellen kann ein Versuch unternommen
werden, die Persönlichkeit Herzogs Alberts zu beleuchten. Er war mit
Sicherheit ein familiärer Mensch, der sich um die Angelegenheiten seiner
Stammfamilie kümmerte. Herzog Albert war ein religiöser Mensch, der sich
für seine Untertanen verantwortlich fühlte und ein Verständnis für historische
Prozesse verfügte. Er war Zeitzeuge der Abtrennung Schlesiens vom
Königreich Polen und des Anstieges des tschechischen Einflusses in
Schlesien. Der Gedanke, sein Herzogtum an das Königreich anzuschließen
war ihm nicht fremd. Man darf ihm aber den Mangel an Patriotismus oder
politische Unfähigkeit nicht vorwerfen. Ist die Abwesenheit desHerzogs
Albert in der Geschichtsschreibung also begründet und sind unbedeutende
Erwähnungen gerechtfertigt? Ihm stehe eine bedeutendere Stellung in der
Geschichte doch zu. Er war ein Rädchen in der Maschinerie der Zeit und
musste mit dem Strom fließen.
In dieser Abhandlung wurden einige bedeutende Aspekte nicht
aufgenommen und es wurden die Ergebnisse der neuesten archäologischen
Untersuchungen des Herzogtums Strzelce nicht berücksichtigt. Für die Zukunft
wäre von Bedeutung, ein Gesamtbild der damaligen oberschlesischen
Herzöge zu erstellen und ihre Herrschaften zu vergleichen sowie die
Richtigkeit von deren politischen Entscheidungen zu analysieren. Es besteht
ebenfalls ein Bedarf an einer Erfassung von herzoglichen Rechten für das 14.
Jahrhundert, als diese vom Rittertum und dem aufsteigenden schlesischen
Bürgertum übernommen wurden, was der casus Breslau– der herrlichen Stadt
Schlesiens — deutlich belegt.
Abschließend soll erwähnt werden, dass Herzog Albert ein gewöhnlicher
Mensch war, der nicht nach Ehre und Privilegien strebte. Er war kein
herausragenden Politiker, dennoch lässt er sich nicht als mittelmäßig
bezeichnen. Seine Zeit und sein Ort, ließen eine vollständige Unabhängigkeit
seiner Regierung nicht zu, weder bei ihm noch bei weiteren Piasten-
Herzögen Schlesiens.