Gen.

Leopold Okulicki „Niedźwiadek”

Pochodził z rodziny chłopskiej.
Od sierpnia 1914 r. był żołnierzem Legionów Polskich, walczył m.in. pod
Rarańczą i Kostiuchnówką.
Po kryzysie przysięgowym wcielony do armii austriackiej i skierowany na
front włoski, skąd zdezerterował.
Jako żołnierz POW(Polska Organizacja Wojskowa (POW) – tajna organizacja wojskowa
działająca w latach 1914–1921, początkowo na terenie Królestwa Polskiego, potem także w
Rosji i innych ziemiach zaboru rosyjskiego oraz na terenie zaboru austriackiego) rozbrajał
Austriaków w Krakowie.
Walczył na froncie polsko-ukraińskim w wojnie polsko- -bolszewickiej; odznaczono go Krzyżem
Virtuti Militari V kl.
Po zakończeniu działań wojennych pozostał w szeregach WP (Wojska Polskiego).
Ukończył Wyższą Szkołę Wojenną.
Pełnił kolejno szereg funkcji dowódczych, m.in. szefa Wydziału Sytuacyjnego w Oddziale III
Sztabu Generalnego, w stopniu podpułkownika.

We wrześniu 1939 r. nie ewakuował się z Warszawy z SG (Sztabu Głównego), ale wziął bezpośredni
udział w walkach w obronie stolicy. W nocy z 31 sierpnia na 1 września 1939 Okulicki pełnił
służbę w Sztabie Głównym i zarządził alarm w związku z wybuchem wojny.

Odznaczony Złotym Krzyżem Orderu Virtuti Militari IV kl.

Od 28 września w szeregach konspiracyjnej SZP (Służba Zwycięstwu Polski (SZP) – polska

organizacja konspiracyjna podczas II wojny światowej) , następnie pełnił funkcję komendanta Okręgu Łódź
ZWZ (Związek Walki Zbrojnej (w skrócie ZWZ, krypt. „SSS”) – Siły Zbrojne w Kraju podczas II wojny światowej, w
okresie od 13 listopada 1939 do 14 lutego 1942, przemianowane następnie na Armię Krajową) .

Zagrożony aresztowaniem, odwołany, a następnie mianowany komendantem okupacji sowieckiej.

W styczniu 1941 r. został aresztowany przez NKWD.
Przetransportowano go do Moskwy i poddano brutalnemu śledztwu. Zwolniony na podstawie
amnestii po podpisaniu układu Sikorski–Majski.

Został szefem sztabu Armii Polskiej gen. Władysława Andersa w ZSRR. Ewakuował się razem
z Armią do Iranu, pełnił wtedy funkcję dowódcy 7. DP.

W maju 1944 r. zrzucony na spadochronie do kraju jako cichociemny (Cichociemni Spadochroniarze

Armii Krajowej (skróty: CC, cc.) – żołnierze konspiracyjnej Armii Krajowej (ZWZ/AK) w służbie specjalnej (patrz
treść przysięgi CC), służący w strukturach wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego, którzy podczas służby
w Polskich Siłach Zbrojnych, ochotniczo zgłosili się do służby w kraju) i wysłannik gen. Kazimierza
Sosnkowskiego.
Awansowany do stopnia gen. bryg. Objął funkcję zastępcy szefa Sztabu KG AK i szefa operacji KG
AK.

Był gorącym zwolennikiem rozpoczęcia walki zbrojnej z Niemcami w Warszawie.

Po wybuchu powstania warszawskiego wyznaczony na dowódcę II rzutu, w razie aresztowania

dowódcy AK gen. Tadeusza Komorowskiego „Bora”.
Po upadku powstania wyszedł z Warszawy wraz z ludnością cywilną, a następnie objął funkcję
komendanta głównego AK i przeprowadził organizację przez najbardziej krytyczny moment.
19 I 1945 r. wydał rozkaz o rozwiązaniu AK i zwolnił żołnierzy z przysięgi.
Został aresztowany 27 III 1945 r. w Pruszkowie w wyniku prowokacji NKWD.
Ponownie znalazł się w więzieniu w Moskwie.
Sądzony w procesie szesnastu (Proces szesnastu – pokazowy proces polityczny przywódców Polskiego Państwa
Podziemnego, przeprowadzony w dniach 18–21 czerwca 1945 roku w Moskwie przed Kolegium Wojskowym Sądu
Najwyższego ZSRR) , w którym uczestniczyli przywódcy Polskiego Państwa Podziemnego.
Skazany na dziesięć lat więzienia („Za terror, dywersję, szpiegostwo wobec Armii Czerwonej”).

Oficjalna sowiecka wersja wydarzeń podaje, że zmarł 24 XII 1946 r. na skutek zawału serca i
paraliżu. Zwłoki spopielono. Według innej wersji został rozstrzelany. 11 XI 1995 r. odznaczony
pośmiertnie przez prezydenta RP Lecha Wałęsę Orderem Orła Białego.

Legiony Polskie – polska formacja wojskowa wchodząca w skład austro-węgierskiego landsturmu, utworzona 27
sierpnia 1914 r. z inicjatywy polskich stronnictw politycznych w Galicji. W 1916 r. przekształcona w Polski Korpus
Posiłkowy. Legiony Polskie brały udział w I wojnie światowej po stronie państw centralnych.

Kazimierz Pużak
Kazimierz Pużak, ps. Bazyli, Seret (ur. 26 sierpnia 1883 w Tarnopolu, zm. 30
kwietnia 1950 w Rawiczu) –
polski działacz socjalistyczny pochodzenia ukraińskiego, poseł na Sejm
Ustawodawczy oraz I, II i III kadencji w II RP.

• W czasie II wojny światowej organizator i sekretarz generalny PPS-

WRN (Polska Partia Socjalistyczna – Wolność, Równość, Niepodległość (PPS-
WRN) – konspiracyjna forma działania PPS od października 1939 do maja 1944 pod
nazwą Ruch Mas Pracujących Miast i Wsi lub Ruch Mas Pracujących
Polski – Wolność Równość Niepodległość, od maja 1944 ponownie pod
nazwą Polska Partia Socjalistyczna) ,

• Komendant główny Gwardii Ludowej WRN (Gwardia Ludowa WRN (GL WRN), od 2 maja
1944 Oddziały Wojskowe Powstańczego Pogotowia Socjalistów (OW PPS) – wojskowe ugrupowanie
konspiracyjne 1939-1945 związane z PPS-WRN. Od 1941 scalana z ZWZ z zachowaniem autonomii a potem
od 1942 scalana z AK),

• Członek Głównej Rady Politycznej (Główna Rada Polityczna przy Służbie Zwycięstwu
Polski (GRP), Rada Główna Obrony Narodowej – porozumienie polskich partii politycznych, pozostających
przed II wojną światową w opozycji do obozu sanacji, będące reprezentacją polityczną kraju przy
konspiracyjnej organizacji zbrojnej Służba Zwycięstwu Polski),

• Przewodniczący podziemnego parlamentu Rady Jedności Narodowej (Rada Jedności

Narodowej – reprezentacja polityczna/tymczasowy rząd Polskiego Państwa Podziemnego- powstała z 8
stycznia na 9 stycznia 1944 w wyniku przekształcenia Krajowej Reprezentacji Politycznej, działała do 1 lipca
1945. Organ będący konspiracyjnym surogatem polskiego parlamentu),

• Aresztowany 27 marca 1945 przez NKWD i sądzony w czerwcu 1945

w pokazowym procesie szesnastu.

• Aresztowany ponownie przez UB w 1947 i skazany w procesie pokazowym działaczy PPS-

WRN w listopadzie 1948 na dziesięć lat więzienia.
Zmarł w więzieniu w Rawiczu. Pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.
 Jan Stanisław Jankowski
Jan Stanisław Jankowski, ps. „Otles”, „Doktor, Jan, Klonowski,
Sobolewski, Soból” – polski działacz polityczny, Delegat Rządu na
Kraj od 19 lutego 1943 do 27 marca 1945, inżynier chemik.

71 lat temu, 13 marca 1953 roku, w niewyjaśnionych okolicznościach w

sowieckim więzieniu w Moskwie zmarł Jan Stanisław
Jankowski, wicepremier i Delegat Rządu RP na Kraj w latach 1943-1945.
NKWD aresztowało go w marcu 1945 roku. Sądzony był w Moskwie w
procesie przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.

Historia polskiego podziemia to nie tylko Armia Krajowa, to także, w tej samej skali ofiarności i
bohaterstwa, działalność konspiracyjnych władz cywilnych i politycznych. O kolejnych dowódcach
AK wiemy sporo, jednak niewiele wiemy o kolejnych Delegatach Rządu na Kraj, z których jeden
zginął zamęczony przez Gestapo (Gestapo (niem. Geheime Staatspolizei, Tajna Policja Państwowa; do 1936 również
Gestapa, od Geheimes Staatspolizeiamt – Urząd Tajnej Policji Państwowej) , a inny w niewyjaśnionych
okolicznościach w więzieniu sowieckim.
Pierwszym Delegatem Rządu na Kraj był Cyryl Ratajski, drugim Jan Piekałkiewicz.
Po jego aresztowaniu przez Gestapo na stanowisko Delegata mianowany został Jan Stanisław
Jankowski. Miało to miejsce 19 lutego 1943 roku.
Jan Stanisław Jankowski urodził się w maju 1882 roku. Podczas I wojny światowej służył w
Legionach Polskich. W międzywojennej Polsce był dwukrotnie ministrem pracy i opieki społecznej
jako przedstawiciel Narodowej Partii Robotniczej.
Po zamachu majowym 1926 roku znalazł się w opozycji. Przewodniczył na głośnym
antysanacyjnym kongresie Centrolewu w Krakowie.
Przed wybuchem II wojny światowej należał do Stronnictwa Pracy i z jego ramienia wszedł do
cywilnej roboty podziemnej, na której czele wiosną roku 1943 stanął jako Delegat Rządu na Kraj.
Jankowski funkcję Delegata Rządu na Kraj sprawował do 1945 roku, w okresie największego
natężenia podziemia wojennego, przygotowań do akcji "Burza" i Powstania Warszawskiego.
Głosował za powstaniem i właściwie to on, razem z gen. Tadeuszem Borem-Komorowskim,
przesądził o rozpoczęciu akcji zbrojnej, do niego należała decyzja polityczna.
- Chcieliśmy być wolni i wolność sobie zawdzięczać – mówił Jan Stanisław Jankowski o Powstaniu
Warszawskim.
Słowa wypowiedziane przez Jana Stanisława Jankowskiego, Delegata Rządu na Kraj zawierają w
sobie najważniejsze pragnienia i cel tych, którzy 1 sierpnia 1944 roku stanęli w stolicy do walki z
niemieckim okupantem. Dziś umieszczone są nad drzwiami prowadzącymi do wnętrza Muzeum
Powstania Warszawskiego.
Tadeusz Chciuk-Celt w lipcu 1944 roku w raporcie dla premiera Stanisława Mikołajczyka
pozytywnie oceniał trzeciego Delegata Rządu na Kraj: "jest to człowiek bardzo mocny, ogromnie
pracowity, wielki indywidualista i może prawicowiec, ale w obecnej sytuacji nie wyobrażam sobie,
aby można było znaleźć na to miejsce kogoś lepszego niż Jankowski".
Aresztowanie szesnastu
Wraz z innymi czołowymi działaczami Polskiego Państwa Podziemnego został zaproszony na
spotkanie z marszałkiem Związku Radzieckiego Gieorgijem Żukowem, w celu "doprowadzenia do
normalizacji stosunków między Armią Czerwoną i polskim podziemiem".
- Zarówno Jankowski, jak i Okulicki podejrzewali, że to może być podstęp, jednak uważali, że
sytuacja jest tego rodzaju, że nie mogą odmówić Sowietom tego spotkania, a jeżeli odmówią, to
Sowieci ogłoszą aliantom i całemu światu: "my wyciągamy rękę do Polskiego Podziemia, a oni tę
rękę odrzucają" - mówił Stefan Korboński, ostatni Delegat Rządu Polskiego w Londynie na Kraj.
Wszelkie wcześniejsze obawy się potwierdziły i w marcu 1945 roku Jan Stanisław Jankowski wraz
z innymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego został aresztowany przez NKWD i
skazany na osiem lat więzienia w tzw. procesie moskiewskim, pod fałszywym zarzutem
organizowania roboty dywersyjnej przeciwko Armii Czerwonej.
Jan Stanisław Jankowski miał być wypuszczony na wolność na wiosnę 1953 roku. Zmarł jednak
13 marca 1953 roku w więzieniu sowieckim w niewyjaśnionych okolicznościach.