Utwór opisuje życie Aleksego, syna zamożnych Rzymian - Eufamijana i Aglijas.

Mimo obiecującej
przyszłości i ślubu z córką cesarza, Famijaną, Aleksy postanawia porzucić bogactwo i wygodę, aby
oddać się służbie Bogu. W noc poślubną opuszcza żonę, dzieli się majątkiem z biednymi i wyrusza w
podróż jako pielgrzym.

Po wielu latach wędrówki, Aleksy wraca do Rzymu i ukrywa się pod schodami rodzinnego domu jako
żebrak. Jego rodzina, nieświadoma jego prawdziwej tożsamości, opłakuje jego zaginięcie przez całe
lata, podczas gdy on sam, w ukryciu, kontynuuje życie poświęcone Bogu.

Kiedy Aleksy umiera, jego świętość zostaje objawiona światu. W rękach trzyma list opisujący jego
życie, który staje się świadectwem jego oddania i miłości do Boga. Rzymianie z całego miasta
gromadzą się, aby uczcić jego pamięć i poświęcenie.

Ideał Świetego

Święty Aleksy jest ideałem ascety, ponieważ jako syn z książęcego rodu wyrzeka się wszelkich dóbr
doczesnych dla służby Bożej. Rzymski panicz opuszcza dobra rodzinne, oddaje wszystko, co posiada,
ubogim, udaje się w podróż ku jednemu celowi: osiągnięciu szczęścia wiecznego. Swoją postawą
Aleksy udowadnia, że rzeczy doczesne, takie jak przedmioty, zasługi, są nietrwałe. Co więcej, zgubne
są często ludzkie uczucia, nie oparte na służbie Bogu – miłość ojca może go zaślepić do tego stopnia,
że nie rozpozna on własnego syna. Aleksy poświęca swoje życie na poszukiwanie wartości trwałych,
duchowych, nie wychodzących się z tego wątłego, marnego świata. Święty jest bogobojny, pokorny,
zdyscyplinowany (nakazywał też cnotę i surowość dla swojej żony Famijany). Zdaje sobie sprawę, że
jego wytrwałość nie pochodzi od niego samego, lecz od Boga; że świętość jest łaską. Aleksy jest
cierpliwy i rozkochany w Bożej mocy i wielkości. Nie gniewa się na prześladowców. Umartwia się z
radością, bo poświęca to jako dar dla swego Stwórcy. Aleksy wie, że ojciec ziemski jest tylko
czasowym opiekunem. Miłość do Eufamijana objawia się w modlitwach Aleksego i jego silnej woli do
wypełniania służby Bożej - tak, jakby Aleksy stał się przybranym synem Bożym (Bóg – najważniejszy
Ojciec). Święty uczy swoim przykładem, jak znosić próby, na jakie wystawiane jest życie ascety. Jest
człowiekiem wiernym przyjętym zasadom, z których najważniejsza jest miłość do Boga i patrzenie na
miłość do ludzi przez pryzmat szczęścia wiecznego.

Ars moriendi – sztuka umierania

Z „Legendy o świętym Aleksym” dowiedzieć się też można, że jego życie było przykładem pięknego
umierania, ponieważ wiedział on, że pobyt na ziemi jest tylko tymczasowy, a ciało to śmiertelna po-
włoka. Ziemskie życie zostało przez niego potraktowane jako próba przed życiem wiecznym.

Innym przykładem pięknego umierania w średniowiecznym utworze były losy Rolanda z eposu „Pieśń
o Rolandzie”. Zrealizowany w niej został drugi popularyzowany w średniowieczu wzorzec osobowo-
ści, czyli rycerz. Roland był bowiem rycerzem, żył według kodeksu moralnego, jaki narzucał mu jego
stan i w razie potrzeby walczył w imię swojej wiary i swojej ojczyzny. Roland umiera w sposób zdecy-
dowanie godny i piękny, właściwy dla prawdziwego chrześcijanina. Był on uczestnikiem wyprawy Ka-
rola Wielkiego do Hiszpanii, gdzie walczył z muzułmanami w imię swojego rodzinnego kraju Francji.

Roland ginie ostatecznie w tej bitwie, ale jest to śmierć pełna chwały. Roland jest bowiem wojowni-
kiem na polu wielkiej bitwy, obrońcą wiary chrześcijańskiej i pogromcą pogan, które zagrażają jego
światu. Na dodatek rycerz przed śmiercią wykonuje szereg czynności, które wynikają bezpośrednio z
jego religii. Roland wspina się na wzgórze, by umierać blisko nieba jak Jezus, kładzie się na ziemi krzy-
żem i patrzy w stronę Hiszpanii, co symbolizuje jego nieustającą gotowość do walki z pogaństwem.
Dopiero po wykonaniu wszystkich tych przygotowań Roland umiera jako rycerz i dobry chrześcijanin.
Wówczas na ziemię zstępują aniołowie i unoszą duszę Rolanda do nieba.