O wartości poematu Dantego świadczy fakt, że jest on udaną próbą przedstawienia pełnego obrazu

średniowiecznego świata – takiego, jak widzieli go ludzie tamtego okresu. Świat ten jest więc przede
wszystkim uporządkowany przez Boską sprawiedliwość. Konkretne grzechy lub cnoty powodują
umieszczenie danej osoby w hierarchii Piekła, Czyśćca lub Nieba. W tym świecie panuje idealny
porządek. Poza tym Dante umieszcza w zaświatach praktycznie wszystkie postaci, które mają
znaczenie dla dziedzictwa europejskiej kultury. Nie ma dla niego znaczenia czy istniały naprawdę (w
czasach współczesnych Dantemu bądź wcześniej), czy są bohaterami średniowiecznych tekstów, czy
mitologii greckiej.

Wszystkie odgrywają ogromną rolę w kształtowaniu średniowiecznego światopoglądu i dlatego

zostały umieszczone obok siebie. Cały ten świat, zarówno pogański, jak i chrześcijański, zostaje
podporządkowany Bożej sprawiedliwości i Bożej miłości. Boska komedia jest więc sumą
średniowiecznej teologii, średniowiecznego dziedzictwa literackiego i filozoficznego. Jest dowodem
na to, jak bardzo dla Średniowiecza ważna była literatura starożytna i jak wielkim kłamstwem jest
stwierdzenie, że w Średniowieczu zapomniano o dorobku Antyku.

Z drugiej strony poemat przedstawia historię konkretnego człowieka, jego wędrówkę, przeżycia i
przemiany. Połączenie planu ogólnoludzkiego (filozoficznego, literackiego, moralnego) i personalnego
(przedstawienie historii jednego człowieka) to kolejny atut średniowiecznego arcydzieła.

Dzieło przełomu wieków

Boska Komedia to bez wątpienia największe dzieło Dantego Alighieri – wybitnego pisarza włoskiego.
W czasie powstawania utworu we Włoszech rozpoczynał się już nowy okres w historii literatury –
Odrodzenie. Wnosił on do kultury zapomniane dotychczas wartości, a uwagę człowieka kierował na
sprawy dotąd zaniedbane. Nic więc dziwnego, iż utwór wykazuje cechy charakterystyczne dla
Średniowiecza, ale też i te, które przypisujemy Renesansowi.

Już po pierwszym zetknięciu z utworem zauważamy elementy typowo średniowieczne. Cały tekst
bowiem dotyczy Boga i spraw ostatecznych. Autor w swej wędrówce pokazuje czytelnikowi cierpienia
i zmagania ludzi w piekle i czyśćcu. Chce w ten sposób zapobiec potępieniu po śmierci. Jest to zgodne
ze średniowiecznym ukierunkowaniem na Boga i wiarę

Dante tworząc Boską Komedię inspirację czerpał z myśli wielkich filozofów średniowiecznych i
świętych – doktorów Kościoła, jak również z naiwnych i apokryficznych prac średniowiecznych,
mówiących o podróżach w zaświaty.

Cechą charakterystyczną utworu jest również zastosowanie średniowiecznej symboliki liczb. Najlepiej
uwidoczniona jest tu liczba trzy i jej wielokrotności. Utwór składa się z trzech części, każda część z
trzydziestu czterech pieśni (trzydzieści trzy + pieśń wstępna). Każde królestwo obejmuje dziewięć sfer
(Piekło – dziewięć kręgów, Czyściec – dziewięć pięter, Raj – dziewięć nieb).

Spróbujmy przyjrzeć się jednak dziełu, szukając jego cech renesansowych. Najbardziej widoczną
oznaką jest napisanie Boskiej Komedii w języku włoskim - tworzenie literatury w językach
narodowych, a nie po łacinie jest nowością charakterystyczną dla Odrodzenia.

Jednakże głównym elementem decydującym o przynależności utworu do nowej epoki jest czerpanie
ze spuścizny kultury antycznej. Już czytając „Piekło”, możemy zapoznać się z wizją zaświatów, która
podobna jest do tej znanej z mitologii. Stawianie przez Dantego na drodze swej wędrówki Wergiliusza
i przytoczenie postaci mitologicznych jest również wyrazem jego fascynacji mądrością i sztuką
Antyku.

Czymś niespotykanym w Średniowieczu jest ujawnienie się autora. Ale Dante nie tylko publikuje pod
swoim nazwiskiem, czyni również swoją osobę głównym bohaterem. Stąd spotykamy w utworze
wiele wątków biograficznych. Wrogów swoich autor umieszcza w Piekle, ludzi godnych szacunku – w
Niebie zaś swą ukochaną, Beatrycze, czyni przewodniczką po Raju.

Autor na równi z zainteresowaniem Bogiem, interesuje się człowiekiem. Ukazując piekielne

cierpienia, chce ustrzec go przed potępieniem. Chce, aby godnie przechodził przez życie, jak
mieszkańcy Raju. Daje ludziom – Wergiliuszowi i Beatrycze – do wypełnienia niezwykle ważne
zadanie przewodnictwa po zaświatach, w końcu czyniąc siebie głównym bohaterem, czym
przypomina o antycznej apoteozie twórcy.

Boska Komedia jest dziełem wyjątkowym. Doskonale łączy myśli filozoficzne Średniowiecza i
Odrodzenia. Alegoryczny sens wędrówki przez zaświaty ma również dla współczesnego człowieka
wymiar optymistyczny, gdyż ukazuje wznoszenie się człowieka z upadku i grzechu przez oczyszczenie
do świętości.

STRESZCZENIE

CZĘŚĆ PIERWSZA – PIEKŁO

Jest noc Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek 1300 r. Dante próbuje wyjść z ciemnego lasu, który
symbolizuje grzeszne życie. Na jego drodze pojawia się Wergiliusz, który informuje go, że przyszedł
po niego na prośbę jego ukochanej Beatrycze. Wergiliusz ma być przewodnikiem Dantego po Piekle i
Czyśccu, na próg Raju, gdzie oczekiwać będzie na niego niebiańska istota. Dante ma wiele obaw, ale
ostatecznie decyduje się na wyprawę.

Bohaterowie przekraczają bramy piekielne. Od razu dobiegają chóry potępionych dusz. Dante pada
oślepiony błyskawicą. Rozpoczyna się Wędrówka bohaterów przez 9 kręgów piekielnych:

Limbo, czyli Przedpiekle to miejsce dla tych, którzy w swoim życiu kierowali się dobrem, ale przyszli
na świat przed Chrystusem.

II krąg piekieł zamieszkują ci, którzy za życia nie byli w stanie zapanować nad swoimi zmysłami i
ulegali ich potrzebom.

III krąg piekieł jest przeznaczony dla tych, którzy zgrzeszyli obżarstwem.

IV krąg piekieł to konfrontacja Dantego z dwoma kategoriami potępionych dusz – rozrzutnikami i

skąpcami. Toczą oni ciężary, poganiani przez diabłów, spotykają się w połowie drogi, aby następnie
dalej wrócić do pracy. W ten sposób Dante podkreśla, że są to dwa grzechy wypływające z tego
samego błędu – niewłaściwego używania swojego kapitału.

V krąg piekieł to miejsce, gdzie Dante spotyka gwałtowników, którzy nie potrafili zapanować nad
własnymi emocjami.

W końcu poeci stają u wrót miasta – grodu Disa, a więc przed siedzibą Lucyfera. Okazuje się, że
wejście do środka nie jest jednak łatwe, potrzebna jest interwencja Wysłannika Nieba, który otwiera
zamkniętą przez demony bramę.
 W VI kręgu piekła, czyli grodzie Disa, Dante spotyka heretyków, którzy znajdują się w miejscu
przypominającym cmentarz, tyle tylko, że groby tutaj zdają się płonąć, a na nich leżą przedstawiciele
kolejnych sekt. Dante spotyka tutaj postaci, które ostrzegają go przed problemami rodzącymi się we
współczesnej mu Florencji.

Dante z Wergiliuszem schodzą do dolnego piekła, które tworzą trzy kręgi -VII, VIII i IX. Te dzielą się
także wewnętrznie. Wergiliusz prowadzi Dantego przez wszystkie, jednocześnie podkreślając mu, że
przekraczając granice VII kręgu, trafili do piekła, gdzie cierpią ci, którzy zgrzeszyli rozumem, a nie
uleganiu potrzebom fizycznym. Kiedy Dante trafia do VII kręgu, jest wielkosobotni poranek. Po kolei
spotyka tutaj potępione dusze morderców, samobójców oraz bluźnierców. Swoją karę odbywają tutaj
także sodomici i lichwiarze.

W VIII kręgu podróż okazuje się jeszcze bardziej skomplikowana. Do pokonania jest 10 czeluści,
przez które poeci wędrują mostami. Po drodze spotykają uwodzicieli i stręczycieli, pochlebców,
handlujących godnościami i urzędami kościelnymi (w tym np. papieża Mikołaja III), wróżbitów z
wykręconymi szyjami, oszustów, obłudników (w tym Annasza i Kajfasza), złodziei przeżywających
okrutne metamorfozy ciała, zdradzieckich doradców, schizmatyków, budujących niezgodę oraz
fałszerzy dręczonych trądem i wrzodami.

W IX kręgu, czyli przestrzeni zwanej Kocyt, spotykają największych zdrajców w historii. Giudecca to
miejsce, gdzie króluje Lucyfer, samo dno piekła. Lucyfer przypomina potwora o trzech paszczach, w
których kolejno znajdują się Judasz, Brutus, Kasjusz.

CZĘŚĆ DRUGA — CZYŚCIEC

Po zakończeniu wędrówki po piekle, Dante i Wergiliusz przenoszą się na drugą półkulę, gdzie
zlokalizowany jest Czyściec. Ma on postać góry, przypomina zwężającą się ku górze piramidę. Czyściec
również ma 9 części: pierwszą stanowi przedsionek Czyśćca, kolejno bohaterowie przechodzą 7
tarasów czy pięter góry, w których przebywają grzesznicy: ludzie pyszni, zazdrośni, gniewliwi, leniwi,
chciwi i rozrzutni, nieumiarkowani w jedzeniu i piciu, zmysłowi. W końcu docierają na szczyt, czyli Raj
Ziemski. Tutaj kończy się rola Wergiliusza. Zanim jednak Dante wejdzie do Raju, Katon, który jest
strażnikiem Czyśćca, każe mu się pozbyć pozostałości piekielnego pyłu.

CZĘŚĆ TRZECIA — RAJ

Przewodniczką Dantego w Raju stanie się teraz Beatrycze. Dante nie może się na nią napatrzeć.
Beatrycze hamuje jednak jego ekstazę, nakłania go do uważnego spojrzenia. Razem z nią bohater
przechodzi kolejne dziewięć niebios. Bohaterka mówi mu, że ma odrzucić widma, patrzeć głębiej i
lepiej. Kochankowie rozmawiają ze sobą czule, Beatrycze tłumaczy mu, jak wygląda raj i struktura
wszechświata. Dante razem z Beatrycze przechodzi kolejne dziewięć niebios: niebo Księżyca,
Merkurego, Wenus, Słońca, Marsa, Jowisza, Saturna, gwiazd stałych oraz Primum Mobile. Razem z
Beatrycze docierają do Empireum, gdzie przewodnikiem Dantego staje się Bernard z Clairvaux, słynny
średniowieczny teologii. W końcu Dante może oglądać oblicze Boga.