See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/364657614

Tugon sa mga hamon ng climate change: malinaw, napapanahon, at kapaki-

pakinabang na impormasyon

Article · May 2016

CITATION READS

1 406

1 author:

Joseph Basconcillo
Philippine Atmospheric, Geophysical, and Astronomical Services Administration
13 PUBLICATIONS 114 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Joseph Basconcillo on 24 October 2022.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Saliksik E-Journal
Tomo 5, Bilang 1 | Mayo 2016

Rebyu

Javier, Dymphna N. 2012. When the Earth Heats Up: Frequently Asked Questions on
Climate Change. Manila: Communication Foundation for Asia.

TUGON SA MGA HAMON NG CLIMATE CHANGE:

MALINAW, NAPAPANAHON, AT KAPAKI-PAKINABANG NA IMPORMASYON
Joseph Q. Basconcillo
Climatology and Agrometeorology Division
Philippine Atmospheric, Geophysical, and Astronomical Services Administration
(PAGASA) - Lunsod Quezon

Noong Oktubre 2012, inilathala ang akdang may pamagat na When the Earth Heats Up:
Frequently Asked Questions on Climate Change ni Dymphna Javier, isang Katuwang na
Propesor ng Unibersidad ng Pilipinas - Baguio (UPB). Sa dalawang bahagi nahahati ang
libro. Tugon ang unang bahagi sa mga karaniwang tanong tungkol sa panahon (weather),
klima (climate), at nagbabagong klima (climate change) [habang “nagbabagong klima”
ang kasalukuyang salin ng climate change sa wikang Filipino upang ipahiwatig ang
patuloy na naitatalang pagbabago ng klima, gagamitin sa mga susunod na bahagi ng
rebyung ito ang mas popular nang ginagamit na climate change]. Ginamit ng may-akda
ang pormang tanong-at-sagot na isang mahusay at simpleng paraan upang mabilis na
maipaunawa sa mga mambabasa ang mahahalagang konsepto ng klima at kung paanong
maaari itong magbago sa hinaharap. Napapaloob naman sa huling bahagi ng libro ang
isang sanaysay-larawan ni Noel de Leon tungkol sa mga sanhi at epekto ng climate change
at gayundin ang mga paraan upang mapigilan o mabawasan ang epekto nito.

MGA BATAYAN NG WASTONG CLIMATE INFORMATION

Ang World Meteorological Organization (WMO) ng United Nations (UN) ay samahan ng

mga National Hydrological-Meteorological Service (NHMS) na kung saan pinag-aaralan

287 BASCONCILLO: Tugon sa mga Hamon ng Climate Change

 Saliksik E-Journal
Tomo 5, Bilang 1 | Mayo 2016

ang mga usapin tungkol sa panahon, klima, karagatan, at lahat ng mga prosesong
bumubuo sa global climate system (GCS). Kinikilala ng WMO na mahirap maunawaan at
maging kapaki-pakinabang ang mga teknikal na impormasyon na may kinalaman sa
panahon at klima lalo’t higit kung malayo ang mga ito sa karanasan at kabuhayan ng mga
tao. Bunsod nito, itinatag ng WMO ang Global Framework on Climate Services (GFCS)
upang magsilbing balangkas ng malinaw, napapanahon, kapaki-pakinabang, at tamang
impormasyon (GFCS 2009).

Sa mga batayang ito nakatungtong ang akda sa pagtalakay nito sa pagpapahalaga sa

climate change lalo’t higit sa paglalapat ng lokal nitong konteskto sa Pilipinas. Tinalakay
sa akda ang mga tinatayang pagbabago ng klima sa hinaharap sa iba’t ibang lugar sa
Pilipinas gaya ng mga pagbaha, tagtuyot, malalakas at madalas na pag-ulan, at mas mainit
pang temperatura. Ayon sa United Nations Framework Convention on Climate Change
(UNFCCC 2009), napakahalaga ng paglalapat ng lokal na kaalaman upang maunawaan ng
mga tao ang lawak at lalim ng mga usaping may kinalaman sa climate change upang
madaling makatugon at makapaghanda sila para rito. Sa huli, naipamalas ng akdang ang
pormang tanong-at-sagot ay mahusay na paraan upang mas maging malinaw,
napapanahon, at kapaki-kapakinabang ang mga teknikal na impormasyon tungkol sa
climate change.

LAYUNIN NG AKDA

Bagama’t binubuo lamang ang akda ng sampung katanungan, napakayaman naman ng

mga paglilinaw at pagpapahalaga nito sa climate change. Sa mga katanungang ito (at
maging sa paraan kung paano ito sinagot) ko siniyasat ang mga layunin ng akda dahil
hindi ito tuwirang nabanggit sa alinman nitong bahagi. Kung ang layunin nito’y maging
isang pinaikling teksbuk o instructional material sa hayskul at kolehiyo, ito’y may
malaking maitutulong sa panimulang pag-aaral sa climate change. Mayaman ang akda sa
mga teknikal at siyentipikong impormasyong maaaring ikabubuti ng mga mag-aaral sa
klimatolohiya. Magandang balikang hinihikayat ng may-akda ang mga mambabasa nito
na magpakadalubhasa o hindi kaya maging mapanuri sa usaping pangkapaligiran dahil sa
kakulangan natin umano sa larangang ito (pah. 14, 21). Sa isang banda, tamang sabihing
may kakulangan tayo sa bilang ng mga dalubhasa at pag-aaral sa climate change at
maaaring mainam ang akdang ito bilang panimulang babasahin at pang-akit sa mga
nagnanais na pasukin ang larangan ng klimatolohiya. Pero sa kabilang banda, maling
sabihing dahil marami na tayong call center agents (pah. 21) ay dapat piliin naman nila
ang agham. Naniniwala ako sa kalayaan nating mamili ng larangan kung saan tayo
magpapakadalubhasa kabilang na ang pamamahala sa negosyo at pangangalaga sa mga
kustomer nito.

288 BASCONCILLO: Tugon sa mga Hamon ng Climate Change

 Saliksik E-Journal
Tomo 5, Bilang 1 | Mayo 2016

Dahil sa laman nitong sanaysay-larawan at makukulay na ilustrasyon, maaari ring tingnan

ang akda bilang isang coffee table book, magasin, o panimulang babasahin sa climate
change. Mula sa ganitong pananaw, lumalabas na inilathala ang akda upang mas mabilis
na maintindihan ng mga mambabasa nito ang climate change at ang mga usaping
kaakibat nito.

Bagama’t hindi nagkakalayo ang dalawang layuning nabanggit, may malaking epekto ito
sa estilo at pamamaraan ng pagkakasulat nito. Kung ang unang layunin ang
pagbabatayan, maituturing na sapat lamang ang nilalalaman nito. Kapag itinuring itong
coffee table book, may kalabisan ang laman nito para sa mga ordinaryong mambabasa
kung kaya maaari nang laktawan ang climate system feeback mechanisms (pah. 4), mga
detalye ng global energy budget at effective temperature (pah. 2), at iba pang numero at
ilustrasyong maaaring magdulot ng kalituhan sa mga mambabasa nito. Dahil sa mga
nabanggit na konsepto, lumilitaw na ang tindig ng akdang ito ay isang pinaikling teksbuk.
Samakatwid, may layunin ang akdang ito na makapanghiyakat o hindi kaya’y maging
pinaikling teksbuk para mga gustong mag-aaral ng agham at klimatolohiya.

ANO NGA BA ANG CLIMATE CHANGE?

Angkop ang gamit ng kahulugan na inilabas ng Intergovernmental Panel on Climate

Change (IPCC) (pah. 4) upang mapalitaw ang pagkakaiba ng natural na pabago-bagong
klima (climate variability) at nagbabagong klimang gawa ng mga tao (anthropogenic
climate change) gaya ng mababasa sa akda (pah. 3-5). Malimit makaligtaan o hindi kaya’y
malaktawan ang climate variability at mas nabibigyang-pansin ang climate change at
pandaigdigang pag-init ng temperatura ng mundo (global warming). Ayon kina Philip
Thornton et al. (2014), hindi pa natin lubos na nauunawaang maaaring ang pagiging
variable ng klima ang mas may malaking epekto sa ating pamumuhay. Walang malaking
pagbabago sa klima ng Pilipinas sa susunod na dalawang dekada at maaaring climate
variability ang mas importanteng pag-aralan kaysa climate change (Basconcillo et al.
2016). Ayon sa WMO (2015), ang climate change ay ginagamit lamang kapag may mga
ebidensya ng malawakang pagbabago sa klima pagkatapos ng masusing pag-aaral at
pagpapatunay. Sa puntong ito, lumilitaw na ang climate change ay hindi basta-bastang
ginagamit upang ilarawan at ikabit sa mga nararanasan nating matitinding kalamidad
(extreme event) kung wala itong batayan.

Samantala, ginagamit ang climate variability upang ilarawan ang pabago-bagong klima.
Halimbawa na rito ang mga pagkakaiba ng panahon (tag-ulan, tag-tuyot, taglamig,
taglagas, at iba pa), pagpasok ng mga bagyo, pagbaha, tag-tuyot, El Niño Southern
Oscillation (ENSO), at iba pa. Ayon pa sa WMO:

289 BASCONCILLO: Tugon sa mga Hamon ng Climate Change

 Saliksik E-Journal
Tomo 5, Bilang 1 | Mayo 2016

A key difference between climate variability and change is in (the) persistence

of “anomalous” conditions—when events that used to be rare occur more
frequently, or vice-versa (WMO 2015).

Sa mga ganitong konteksto, maganda sana kung natalakay sa akda na maaaring ang mga
extreme event na ating nararanasan ay maaaring nangyari na sa nakaraan at bahagi
lamang ng climate variability gaya ng bagyo at baha. Sinusugan ito ng WMO kung saan
sinabi nilang:

Occasionally, an event or sequence of events occurs that has never been

witnessed before (or recorded before)... yet even that could be part of natural
climate variability. Thus, any single event, such as a severe tropical cyclone,
cannot be attributed to human-induced climate change… Only a persistent
series of unusual events taken in the context of regional climate parameters
can suggest a potential change in climate has occurred (WMO 2015).

Sapat ang pagtalakay ng akda sa mga natural na sanhi ng climate change at masusi rin ang
pagkakahimay nito sa bawat isa. Nailatag ang mga epekto ng global warming, kung saan
bunsod ito ng dumadaming greenhouses gases (GHGs) sa atmospera na nakakaapekto sa
pagpasok at paglabas ng init ng sikat ng araw sa mundo.

Nabanggit din sa akdang hindi eksaktong magkasingkahulugan ang global warming at

climate change (pah. 6). Hindi sapat ang una upang ilarawan ang iba pang epekto ng huli
gaya ng mas malalakas at dumadalas na pag-ulan, tag-tuyot, pagkatunaw ng yelo sa
Timog at Hilagang Tagdan (South and North Pole), pagtaas ng lebel ng karagatan, at
minsang paglamig sa ibang bahagi ng mundo. Hindi nailatag ang pagkakaiba ng dalawa
sa akda.

Sa pag-aaral ng klima, masusing pinag-aaralan ang takbo, pattern, at kahalagahan ng mga

pagbabagong nagaganap. Kinilala ng mga dalubhasa ang likas na pagbabago ng klima
kung kaya’t mas maingat sila sa paggamit at pagkabit ng climate change sa mga extreme
event na ating nararanasan. Magandang sa pagrebisa at paglalathala ng bagong edisyon
ng akda, isaalang-alang at matalakay ang climate variability bilang sanhi ng pagbabago ng
klima at hindi lamang climate change ang pokus.

MGA TINATAYANG PAGBABAGO SA EL NIÑO SOUTHERN OSCILLATION

Ang ENSO ay likas at peryodikong pagbabago ng temperatura ng mababaw na parte ng

gitna at silangang Karagatang Pasipiko (KP) na nakakaapekto sa direksyon at bigat ng
hangin, at dami at lugar kung saan umuulan sa tropikong Pasipiko. May tatlo itong

290 BASCONCILLO: Tugon sa mga Hamon ng Climate Change

 Saliksik E-Journal
Tomo 5, Bilang 1 | Mayo 2016

yugto: El Niño (mainit), La Niña (malamig), at Neutral (walang malaking pagbabago sa

temperatura ng KP). Kapag may El Niño, mas tuyo ang klima ng Pilipinas at kabaligtaran
naman sa La Niña na mas basa ang klima. Isa ang ENSO sa mga may pinakamalaking
epekto sa likas na pagbabago ng klima sa Pilipinas.

Mababasa sa akda na ang global warming [na maaari ring tawaging climate change (pah.
6, 13)] ay dahilan ng patuloy na paglakas at dumadalas na El Niño simula pa noong
gitnang dekada 1970 (pah. 8) na samakatwid, tumutukoy rin sa patuloy na pag-init ng
temperatura ng KP. Ang naganap namang malawakang coral bleaching noong 1997-1998
ay isa diumano sa mga epekto ng El Niño ng parehong taon (pah. 13). Ayon sa
isinagawang pag-aaral ng University of the Philippines (UP)-Marine Science Institute (MSI)
(Arceo et al. 2001), naitala ang isa sa pinakamalawak na coral bleaching sa Pilipinas noong
Hunyo hanggang Nobyembre 1998 (ang KP sa mga panahong ito ay nasa yugtong La
Niña). Sa katunayan, kapag may La Niña, mas mainit ang temperatura ng mga
karagatang nakapalibot sa Pilipinas kumpara kapag may El Niño. Samakatwid,
kinakailangan pa ng mas masusing pag-aaral upang tuwirang masabi na ang El Niño (at
ENSO sa pangkabuuan) ang sanhi ng coral bleacing at at maging climate change.

Sa parehong nabanggit, litaw ang pagkakabit ng ENSO sa climate change. Kung ang mga
bagong pag-aaral ang pagbabatayan tungkol sa relasyon ng ENSO sa climate change,
walang nakikitang matibay na ebidensyang nagpapatunay sa pagbabago ng lakas at dalas
nito (Solomon et al. 2007b). Bagama’t may mga senyales na umiinit ang KP, maaaring
parte lamang ito ng climate variability (Yeh et al. 2011). May nakikitang epekto ang
pagdami ng GHGs sa El Niño (Yeh et al. 2009) ngunit hindi rin ito sapat na batayan upang
ikabit ito sa lakas at dalas ng El Niño. Samakatwid, ang ENSO kasama na ang 1997-1998
El Niño ay parte lamang ng climate variability at hindi bunsod ng climate change.

Samantala, nabanggit ng Pangkalahatang Kalihim ng WMO na si Dr. Petteri Taalas sa

isang pahayag na maaaring ang mga naranasan nating epekto ng klima noong 2015 ay
epekto ng kasalukuyang El Niño (2015-2016) at ng global warming dulot naman pagdami
ng mga GHGs (WMO 2016). Bunsod ng dalawang nabanggit na sanhi ang malalakas na
extreme event gaya ng mga bagyo, snow storm, tagtuyot, at maiinit na temperatura.
Kapansin-pansin sa nasabing pahayag na bagama’t may pagkilala ang WMO sa posibleng
relasyon ng global warming sa ENSO ay hindi pa rin nito tuwirang sinasabi na ang El Niño
ay bunsod ng climate change.

Tinataya ng IPCC na ang ENSO ay mananatiling pangunahing sanhi ng climate variability

na maaaring dahilan ng mas malalakas na pag-ulan sa ilang lugar sa Asya-Pasipiko
(Stocker et al. 2013) at walang malaking pagbabago sa dalas at lakas nito sa hinaharap.

291 BASCONCILLO: Tugon sa mga Hamon ng Climate Change

 Saliksik E-Journal
Tomo 5, Bilang 1 | Mayo 2016

MGA TINATAYANG PAGBABAGO SA BAGYO

Mababasa rin sa akda na ang global warming (pah. 8) [na maaari ring tawaging climate
change (pah. 6)] ay pinapatotohanan ng mas malalakas na hanging naitatala malapit sa
mata ng bagyo simula dekada 1970. Binanggit ding dahil sa patuloy na pag-init ng
temperatura ng karagatan, maaaring magkaroon ng mas madalas at mas malalakas na
bagyo (pah. 13). Noong 2007, iniulat ng IPCC sa kanilang Fourth Assessment Report
(AR4) (Solomon et al. 2007a) na bagama’t may mga ebidensya ng pagbabago sa lakas ng
hangin malapit sa mata ng bagyo at dami ng ulang kasama nito, wala namang nakikitang
pagbabago sa dalas nito. Ayon pa sa nasabing ulat, pinakamaraming naitalang bagyo
mula noong dekada 1970 sa North Atlantic Basin ngunit hindi ito katulad ng nangyayari sa
iba pang basin (Solomon et al. 2007a). Ang Pilipinas ay kabilang sa Northwestern Pacific
Basin at mababa ang katiyakan sa pagbabago ng dalas at lakas ng bagyo dito. Bilang
pagdaragdag, makikita ang dami ng mga bagyong pumasok sa Philippine Area of
Responsibility (PAR) mula 1948 (tingnan ang Pigura 1) na kung saan ang bilang nito’y
bahagyang dumadulosdos paibaba, senyales na walang malaking pagbabago sa dami ng
bagyong pumasok sa PAR (PAGASA 2014).

PIGURA
Annual Number of Tropical 1
Cyclones in the PAR
Dami ng Bagyong Pumapasok sa Philippine
Period: 1948-2013Area of Responsibility (1948-2013)
40
Number of Tropical Cyclones
35 y = -0.026x + 20.22
Five-year running mean
Number of Tropical Cyclones

30 Linear (Five-year running mean)

25

20

15

10

0
1948 1953 1958 1963 1968 1973 1978 1983 1988 1993 1998 2003 2008 2013

Year
(PAGASA 2014)

292 BASCONCILLO: Tugon sa mga Hamon ng Climate Change

 Saliksik E-Journal
Tomo 5, Bilang 1 | Mayo 2016

Ayon pa sa pinakahuling ulat ng IPCC, ang Fifth Assessment Report (AR5) (Christensen et
al. 2013), dahil sa kakulangan ng kaalaman at datos sa mga nakalipas na bagyo, hindi
matiyak kung may kinalaman ba ang dalas at lakas nito sa pagdami ng GHGs.
Samakatwid, mababa ang lebel ng katiyakan, ayon sa IPCC, upang sabihing may
kinalaman ang global warming (at climate change) sa pagbabago ng dami at lakas ng
bagyo sa hinaharap.

Sa pagpasok ng mga makabagong teknolohiya at pamamaraan, tinataya ng IPCC na

kinakailangan pa ng mas masusing pag-aaral upang mas mapatibay ang mga ganitong
konklusyon ukol sa lakas at dalas ng bagyo.

MGA KARAGDAGANG IMPORMASYON SA NAGBABAGONG KLIMA

Matatagpuan sa websayt ng PAGASA (2015) ang isa pang uri ng pagtataya ng klima
hanggang taong 2040. Tinatawag itong climate change projection kung saan ipinapakita
ditong maaaring maging mas basa ang tag-tuyo (March-April-May; MAM) ngunit tuyo pa
rin ito kumpara sa tinatayang mas basang tag-ulan (June-July-August; JJA). Mahalagang
maipakita at matalakay sa susunod na edisyon ng akda ang konsepto ng probability at
likelihood dahil dito umiikot ang pagtaya ng panahon at klima. Sa puntong ito, ang
nasabing websayt mula sa PAGASA ay nagpapakita ng mga karagdagang impormasyon
tungkol sa hinaharap na makakatulong sa mga mambabasa ng akdang ito.

Kailangan ding linawing ang klima sa Pilipinas ay nahahati lamang sa dalawang uri: tag-
tuyot at tag-ulan. Walang tag-araw o summer gaya ng mababasa sa akda (pah. 12).
Kakaunti lamang ang ulan tuwing MAM kaya mas mainit ang temperaturang naitatala sa
mga buwang ito. Marahil ito ang dahilan kung bakit ito kadalasang tinatawag na tag-
araw.

PANGWAKAS

Ang akdang ito ay mahusay na panimulang babasahin sa climate change. Ngunit dahil sa
pagpasok ng mga makabagong teknolohiya at pamamaraan, ang mga ganitong akda ay
dapat madalas na binabalikan at nirerebisa ayon sa mga pinakabagong pag-aaral sa
larangan ng meteorolohiya at klimatolohiya. Sa ganitong paraan, ang mga impormasyong
nababasa at tumatatak sa mga tagatangkilik ng ganitong babasahin ay tunay na
makakatugon sa mga hamon ng climate change.

Sa pangkalahatan, maganda ang tindig ng akda bilang panimulang babasahin sa

pagpapahalaga sa kapaligiran at ang kaugnayan nito sa climate change.

293 BASCONCILLO: Tugon sa mga Hamon ng Climate Change

 Saliksik E-Journal
Tomo 5, Bilang 1 | Mayo 2016

Sanggunian

Arceo, Hazel, Miledel Quibilan, Porfirio Aliño, Goldee Lim, at Wilfredo Y. Licuanan. 2001.
Coral Bleaching in Philippine Reefs: Coincident Evidences with Mesoscale Thermal
Anomalies. Bulletin of Marine Science 69, blg. 2: 579–593.

Basconcillo, Joseph, Anthony Lucero, Analiza Solis, Robert Sandoval Jr., Eulito Bautista,
Tatsuji Koizumi, at Hideki Kanamaru. 2016. Statistically Downscaled Projected
Changes in Seasonal Mean Temperature and Rainfall in Cagayan Valley,
Philippines. Journal of Meteorological Society of Japan 94A: 151-164.

Christensen, Jens Hesselbjerg, Kanikicharla Krishna Kumar, Edvin Aldrian, Soon-Il An,
Iracema Fonseca Albuquerque Cavalcanti, Manuel de Castro, Wenjie Dong,
Prashant Goswami, Alex Hall, Joseph Katongo Kanyanga, Akio Kitoh, James
Kossin, Ngar-Cheung Lau, James Renwick, David B. Stephenson, Shang-Ping Xie,
at Tianjun Zhou. 2013. Climate Phenomena and their Relevance for Future
Regional Climate Change. Nasa Climate Change 2013: The Physical Science Basis;
Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of the
Intergovernmental Panel on Climate Change, mga pat. Thomas F. Stocker, Dahe
Qin, Gian-Kasper Plattner, Melinda M.B. Tignor, Simon K. Allen, Judith Boschung,
Alexander Nauels, Yu Xia, Vincent Bex, at Pauline M. Midgley, 1217-1308.
Cambridge at New York: Cambridge University Press.

Global Framework on Climate Services (GFCS). 2014. Climate Services for Decision-
Making: A Brief Introduction to Global Framework on Climate Services. Websayt
ng Global Framework on Climate Services, http://goo.gl/Foy2KA (nakuha noong
Nobyembre 26, 2015).

Philippine Atmospheric, Geophysical, and Astronomical Services Administration

(PAGASA). 2014. Trends of Annual Frequency of Tropical Cyclones. Quezon City:
Philippine Atmospheric, Geophysical, and Astronomical Services Administration.

Philippine Atmospheric, Geophysical, and Astronomical Services Administration

(PAGASA). 2015. Climate Change Projections (2011-2040). Websayt ng Philippine
Atmospheric, Geophysical, and Astronomical Services Administration,
http://goo.gl/3oIVmM (nakuha noong Nobyembre 26, 2015).

Solomon, Susan, Dahe Qin, Martin Manning, Richard B. Alley, Terje Berntsen, Nathaniel
L. Bindoff, Zhenlin Chen, Amnat Chidthaisong, Jonathan M. Gregory, Gabriele C.
Hegerl, Martin Heimann, Bruce Hewitson, Brian J. Hoskins, Fortunat Joos, Jean
Jouzel, Vladimir Kattsov, Ulrike Lohmann, Taroh Matsuno, Mario Molina, Neville

294 BASCONCILLO: Tugon sa mga Hamon ng Climate Change

 Saliksik E-Journal
Tomo 5, Bilang 1 | Mayo 2016

Nicholls, Jonathan Overpeck, Graciela Raga, Venkatachalam Ramaswamy, Jiawen

Ren, Matilde Rusticucci, Richard Somerville, Thomas F. Stocker, Ronald J. Stouffer,
Penny Whetton, Richard A. Wood, at David Wratt. 2007a. Technical Summary.
Nasa Climate Change 2007: The Physical Science Basis; Contribution of Working
Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate
Change, mga pat. Susan Solomon, Dahe Qin, Martin Mannning, Melinda Marquis,
Kristen Averyt, Melinda M.B. Tignor, Henry LeRoy Miller Jr., at Zhenlin Chen, 19-
91. Cambridge at New York: Cambridge University Press.

Solomon, Susan, Dahe Qin, Martin Manning, Richard B. Alley, Terje Berntsen, Nathaniel
L. Bindoff, Zhenlin Chen, Amnat Chidthaisong, Pierre Friedlingstein, Jonathan M.
Gregory, Gabriele C. Hegerl, Martin Heimann, Bruce Hewitson, Brian J. Hoskins,
Fortunat Joos, Jean Jouzel, Vladimir Kattsov, Ulrike Lohmann, Taroh Matsuno,
Mario Molina, Neville Nicholls, Jonathan Overpeck, Graciela Raga, Venkatachalam
Ramaswamy, Jiawen Ren, Matilde Rusticucci, Richard Somerville, Thomas F.
Stocker, Peter A. Stott, Ronald J. Stouffer, Penny Whetton, Richard A. Wood, at
David Wratt. 2007b. Summary for Policymakers. Nasa Climate Change 2007: The
Physical Science Basis; Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment
Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, mga pat. Susan
Solomon, Dahe Qin, Martin Mannning, Melinda Marquis, Kristen Averyt, Melinda
M.B. Tignor, Henry LeRoy Miller Jr., at Zhenlin Chen, 1-18. Cambridge at New
York: Cambridge University Press.

Stocker, Thomas F., Dahe Qin, Gian-Kasper Plattner, Lisa V. Alexander, Simon K. Allen,
Nathaniel L. Bindoff, Francois-Marie Bréon, John A. Church, Ulrich Cubasch, Seita
Emori, Piers Forster, Pierre Friedlingstein, Nathan Gillett, Jonathan M. Gregory,
Dennis L. Hartmann, Eystein Jansen, Ben Kirtman, Reto Knutti, Kanikicharla
Krishna Kumar, Peter Lemke, Jochem Marotzke, Valerie Masson-Delmotte, Gerald
A. Meehl, Igor I. Mokhov, Shilong Piao, Venkatachalam Ramaswamy, David
Randall, Monika Rhein, Maisa Rojas, Chistopher Sabine, Drew Shindell, Lynne D.
Talley, David G. Vaughan and Shang-Ping Xie. 2013. Technical Summary. Nasa
Climate Change 2013: The Physical Science Basis; Contribution of Working Group I
to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change,
mga pat. Thomas F. Stocker, Dahe Qin, Gian-Kasper Plattner, Melinda M.B.
Tignor, Simon K. Allen, Judith Boschung, Alexander Nauels, Yu Xia, Vincent Bex,
at Pauline M. Midgley, 33-15. Cambridge at New York: Cambridge University Press.

Thornton, Philip K., Polly J. Ericksen, Mario Herrero, at Andrew J. Challinor. 2014.
Climate Variability and Vulnerability to Climate Change: A Review. Global Change
Biology 20, blg. 11: 3313-3328.

295 BASCONCILLO: Tugon sa mga Hamon ng Climate Change

 Saliksik E-Journal
Tomo 5, Bilang 1 | Mayo 2016

United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC). 2009. Climate

Change Adaptation Strategies for Local Impact: Key Messages for UNFCCC
Negotiators. Websayt ng United Nations Framework Convention on Climate
Change, http://goo.gl/CP6LYx (nakuha noong Nobyembre 26, 2015).

World Meteorological Organization (WMO). 2015. What is Climate Change? Websayt ng

World Meteorological Organization, http://goo.gl/9MwlEH (nakuha noong
Nobyembre 26, 2015).

World Meteorological Organization (WMO). 2016. 2015 is the Hottest Year on Record.
Websayt ng World Meteorological Organization, https://goo.gl/mWxCrm (nakuha
noong Enero 25, 2016).

Yeh, Sang-Wook, Jong-Seong Kug, Boris Dewitte, Min-Ho Kwon, Ben P. Kirtman, at Fei-
Fei Jin. 2009. El Niño in a Changing Climate. Nature 461, blg. 7263: 511-514.

Yeh, Sang‐Wook, Ben P. Kirtman, Jong‐Seong Kug, Wonsun Park, at Mojib Latif. 2011.
Natural Variability of the Central Pacific El Niño Event on Multi‐Centennial
Timescales. Geophysical Research Letters 38, blg. 2: L02704 (1-5).

296 BASCONCILLO: Tugon sa mga Hamon ng Climate Change

View publication stats