A n d r e H ı ı r t o n , 1 9 6 1 d o ğ u m lu .

V iy a n a 'd a G e r m a n is tik v e R o m a n is tik

e ğ itim i a ld ı. V iy a n a 'd a b a z ı g a z e te le r in k ü ltü r s a y fa la rın ı h a z ır la m a k ta v e
s e rb e s t y a z a r lık y a p m a k ta d ır .
ANDREA HURTON

PARFÜMÜN EROTİZMİ
G ü z e l K o k u l a r ı n T a r ih i

T ü r k ç e s i:

M u s ta fa T ü z e l

kKABALCI
 KABALCI Y A YINE Vİ 58
K ü ltü r T a rih i D iz is i 1

K O K U N U N E RO T İZM İ - G ü z e l K o k u la rın T arih i

A n d re a H u r to n
Y a p ıtın Ö z g ü n A dı: E ro tik d e s P a rfü m s -
G e s c h ic h te u n d P ra x is d e r s c h ö n e n D ü fte
A lm a n c a d a n Ç e v ire n :
M u s ta fa T ü ze l
B u ç e v irin in tü m y a y ın h a k la n
K a b alc ı Y a y ın e v i'n e a ittir.

3. B ö lü m 'ü n b a ş ın d a , P a tric k S ü s k in d 'in Kok u a d lı y a p ıtın d a n

y a p ılm ış a lın tın ın T ü rk ç e s in i y a y ın la m a m ız a izin v e r e n
C a n Y a y ın la rı'n a te ş e k k ü r e d e riz .

© E ic h b o m V erlag , F ra n k fu rt a m M ain , 1991

B irin c i B asım :
© K ab alc ı Y a y ın e v i, İs ta n b u l 1995
ISBN 9 7 5 7942 23 5

Y ayın Y ö n e tm e n i: V e d a t Ç o rlu
D izgi: B e y h a n A ja n s
K a p a k Fo to ğ rafı: OBSCURA : B a n u K u tu n & A lp E sin
B ask ı: Y a y la c ık M a tb a a sı
Cilt: A z iz -K a n M ü c e llith a n e s i

KABALCI YAYINEVİ
H im ay e -i E tfal So k. N o: 8-B
C a ğ a lo ğ lu 3 4 4 1 0 İSTANBUL
T el: (0 2 1 2 ) 526 85 86 - 52 2 6 3 05 Fax. (0 2 1 2 ) 52 6 84 95
 İÇİNDEKİLER

İÇ İN D E K İL E R
G İR İŞ 7
1. B Ö L Ü M : K O K L A M A K N ASIL G E R Ç E K L E Ş İY O R 15
2. B Ö L Ü M : PA R FÜ M V E T A R İH 25
A ntik Ç ağ ın K oku D ü n y ası 25
M o d em P arfü m c ü lü ğ ü n B a ş la m a s ı................. 30
Lağım Ç u k u rla rın ın A nfitiyatrosu Paris
17. Y üzyılın Ağır K o k u su 34
Fransız D evrim i v e P arfü m . Ö lüm -K alım B elirleyicisi: K oku 36
L 'âge D 'o r. 19. Y ü zy ıld a Fransız Parfüm S anatı
D o ru k N o k ta sın d a y d ı 39
20. Y üzyıl: O p e ra d a k i H ay aletten K oku N irv a n asın a 48
3. B Ö L Ü M : PA R FÜ M K Ü L T Ü R Ü 55
P arfü m cü 55
M oda Y aratıcısı v e P a r f ü m ....................................................... 58
B ü y ü k A d ların K okusu . H er Y ıldıza K en d i P a r f ü m ü 77
P arfü m P azarlam ası 80
P arfüm v e R eklam cılık 86
F la k o n la r 95
R o b e rt G ra n a i, Y o n tu c u v e F la k o n T a s a r ı m c ı s ı .................. 100
E ski F la k o n la rla İyi İş le r 101
4 . B Ö L Ü M : P A R FÜ M Ü R E T İM İ 105
P a rfü m ü O lu ştu ra n M ad d ele r 108
B itk ise l M a d d e le r 10 9
M isk, A m b e r, Z ib e t M iski v e K u n d u z H a y a s ı

H a y v a n s a l P a rfü m M a d d e le ri 112
S e n te tik P a rfü m le r 115
 P a rfü m ü n Sın ıflandırılm ası 119
B a y a n N o ta la rı 120
B a y N o ta la rı 124
5. B Ö L Ü M : PA R FÜ M P R A T İĞ İ 129
K ad ın lara Ö n e rile r 129
D o ğ a l K o z m e tik D ü k k a n ı 130
D ro g e ri S ü p e r m a r k e ti 133
B ü y ü k M a ğ a z a la r 134
P a rfü m e ri D ü k k a n ı 134
M ü k em m el K o ku yu A rayış 136
P arfü m Satın A lırken D ikkat E dilm esi G e re k e n le r 14 6
P arfü m G ö v d e n in H ang i B ö lü m le rin d e E n İyi
E tkiyi G ö ste rir 14 9
K ullanım a İlişkin Ö n e rile r 150
E rk e k le r v e P arfü m 152
Ü n lü E rk ek le rin K o k u la n 159
E rk e k le re Ö n e r ile r .................................................................... 162
 GİRİŞ
E r o t ik S ö y le n l e r v e K o k u K liş e le r i

Parfüm cennetten b ir soluktur.

Victor Hugo

1370 y ılın d a , k o k u lu y a ğ la r d a n v e a l k o ld e n ü re tile n

E a u d 'H o n g tie , "M a c a rista n Suyu" a d ın d a k i ilk m o d e rn
p a rfü m , k la s ik b ir a fro d iz y a k o la ra k , p a rf ü m d e s ta n ın d a ­
ki y e rin i ald ı. B ile ş im in d e la v a n ta y ağ ı v e b ib e r iy e b u lu ­
n a n b u m a d d e , b ir k e ş iş ta ra fın d a n , M a c a ris ta n 'ın y a ş la n ­
m a k ta o la n K ra liç e si E liz a b e th için, s ö y le n d i ğ in e g ö re ,
g ü z e lliğ in i s o n s u z a d e k k o ru y a c a ğ ı g ü v e n c e s iy le ü re til­
m işti. B ö y le c e , 72 y a ş ın d a k i k ra liç e , P o lo n y a K ra lı'm h e ­
m e n b a ş ta n ç ık a rm ış olm alı.
D o ğ al k o k u la rı b a ş k a la r ın a itici g e le n in s a n la r v ard ır.
•XIV. L u d w ig h e r h a ld e b ö y le birisiydi. S ö y le n d iğ in e g ö re ,
a y a k la rı ö y le ç o k te rliy o rm u ş ki, sa ra y n e d im le ri, k o k u y a
d a y a n a m a d ık la rı iç in y a n ın d a n u z a k la ş ıy o rla rm ış . R a sp u -
tin 'in b ir t e k e g ib i k o k tu ğ u s ö y le n ir; a m a a y a k d e ğ il,
s p e rm k o k u y o r m u ş . B u e r k e ğ in cin se l g ü c ü a ç ık ç a k o k -
la n a b ild iğ in d e n , k a d ın la r o n u n a y a k la rın a k a p a n ıy o r la r-
m ış.
H a lk d ilin d e k o k u y a ilişk in b irç o k k lişe v e b e y lik s ö z
b u lu n m a k ta d ır. H a d ım la rın y a v a n , c in se llik siz b ir k o k u -
8

la fın ın o ld u ğ u , b u n a k a rşılık , g e n ç e r k e k le rin k u r u incir,

y e tiş k in e rk e k le rin d e m isk k o k tu k la rı s ö y len ir.
J o s é p h in e B o n a p a r t, z a m a n ın ın e n p a rfü m lü k a d ın la ­
r ın d a n b iriy d i. Ö z e llik le , k o y u m isk k o k u la rın ı s e ç e rd i,
a n c a k b u k o k u la rın m o d a s ı s o n ra d a n g e çm iştir.
K o cası N a p o ly o n , b u y o ğ u n k o k u la rd a n ç o k h o ş la n ı­
y o r o lm a lıy d ı. A m a h e r h a l d e b u r n u n a e n ç o k , k a rıs ın ın
d o ğ a l k o k u s u h o ş g e liy o rd u . İm p a ra to ru n " Y ık a n m a , sa ­
n a g eliy o ru m " e m riy le , k a rıs ın a , a ş k y a p m a h a b e r i v e rd i­
ğ i an latılır.
Y a p ıtla rın d a , k o k u la rın y e r ald ığ ı p a ra g ra fla ra b o l b o l
r a s tla n a n E m il Z o la , b ir tr e n v a g o n u d e p o s u n d a , g e n ç
b ir çiftin b irb irin e s a rıld ık la rı v a g o n u k e s in lik le s a p ta y a ­
b il e c e k d e n li m ü k e m m e l b ir k o k la m a d u y u s u n a s a h ip
o ld u ğ u n u ö n e sü re rd i.
17. y ü z y ıld a P ra g 'ta , z in a y a p a n la rı k o k u la r ın d a n ta n ı­
y a b ild iğ in i s ö y le y e n b ir r a h ip y a şa rm ış. O z a m a n la r d a ,
a şırı c in se l iliş k in in e r k e k le r d e b ir tü r m e n i a z a lm a s ın a
v e k a d ın la rd a g ö v d e s u la rın ın b ü tü n ü y le b irb ir in e k a rış ­
m a s ın a y o l a ç tığ ı g ö r ü ş ü e g e m e n d i. B u y ü z d e n fa h iş e le -
re p u ta in s , p u ta ñ a s : k o k a n la r, d en ilird i.
K o k la m a d u y u s u n u n , in s a n ın h a y v a n s ı d u y u s u o la ra k
g ö rü lm e s i b o ş u n a d e ğ ild ir: k e s k in c in s e llik k o k u s u n a ,
ö te d e n b e ri b ir a fro d iz y a k g ö z ü y le b a k ılm ıştır. A m e rik a lı
c in se llik a ra ştırm a c ıla rı M a ste r & J o h n s o n , frijid lik v e ik ti­
d a rs ız lık te d a v is i g ö r e n h a s ta la rın % 80'ınin , k o k la m a d u ­
y u la rın d a d a ra h a ts ız lık o ld u ğ u n u ö n ü s ü rü y o rla r.
E d m o n d d e G o n c o u r t k o k u h e z e y a n ın a k a p ıla n g e n ç
b ir kız o la n , C h é rie a d ın d a k i k a ra k te ri y a z d ı. C h é rie , b ir
m is k ta n e s in in y a rd ım ıy la , y a s a k z e v k le rd e ta ş k ın lığ a v a -
 9

rıy o r. Y a ta ğ ın d a b u ta n e y i g iz lic e , o rg a z m k a s ılm a la rın a

k a p ılın c a y a d e k k o k lu y o r.

Evet ve sonra isteyip istemediğim i sordu evet de evet dağ çi­

çeğim ve ben önce kollarım ı b o yn u n a doladım ve on u
kendim e doğru aşağıya çektim ki göğüslerim i duyum laya-
bilsin nasıl koktuklarım ve kalbi yerinden fırla ya ca k gibi
çarptı ve evet dedim evet istiyorum evet
James Joyce, Ulysses

P a rfü m ü n b a ş ta n ç ık a rıc ılığ m a ilişk in ö y k ü le r, h a n ­

d iy s e b u m a d d e n in k e n d i s i k a d a r e s k id irle r; İ n c il'd e k i
s ö y le n le rd e n , yü zy ıl d ö n ü m ü n d e k i tu m tu ra k lı y a ta k o d a ­
sı ö y k ü le rin e v e g ü n ü m ü z d e k i re k la m la ra d e k u z a n ır­
lar.
M arcu s A n to n iu s , a n tik ç a ğ ın b ir k o k u u z m a n ı o la n
K le o p a tra 'n ın ç ek ic iliğ in e , a n c a k H o lo fe rn e s 'in , J u d ith 'in
g ü z e lliğ in e d a y a n a b ild iğ i k a d a r d a y a n a b ilir d i. J u d ith ,
H o lo fe rn e s 'in y a n ın a v a r m a d a n ö n c e d u l g iy s ile rin i g i­
y e r, pırıltılı ta k ıla rın ı ta k a r v e g ö v d e s in e d e ğ e rli b a lz a m -
la r s ü re rd i. H o lo fe rn e s , J u d it h 'i n d o ğ a ü s tü g ü z e lliğ i v e
g ü z e l k o k u s u y la b a ş ta n ç ık a r a k , is te n c in i y itirird i; k e n ­
d in d e n g e ç ip , o n a b o y u n e ğ e rd i.
G ü n ü n b irin d e , H a ir m ü z ik a lin in ç iç e k ç o c u k la r ın ı
s ü rü y le p e ş in d e n s ü rü k le d iğ i 70 'li y ılla rd a , b irk a ç k u r n a z
İngiliz re k la m c ı, cin se l ö z g ü r lü k te n y a ra rla n m a y ı d e n e d i­
le r. Ç o k ş e y le r a n la ta n A ffa ir a d lı p a r f ü m ü n re k la m ın ı
ç o k id d ia lı b ir te m a y la y a p tıla r: re k la m s p o tu , ç o k z arif
g iy in m iş b ir b a y a n ı v e ç ıp la k b ir e r k e ğ in a r k a d a n g ö r ü n ­
tü s ü n ü g ö s te riy o rd u .
10

R e k la m ın ö z g ü rle ş im c i m esajı: "A k lın ızd an b ö y le ş e y ­

le r g e ç iriy o rs a n ız , A ffair k u llan ın !" ş e k lin d e y d i, a n c a k ,
c in se l ö z g ü r lü k ç a ğ ın d a b ile o ld u k ç a y ü re k li b ir m e sa jd ı
b u . S ö z k o n u s u re k la m s p o tu n u n o rta y a ç ık m a sıy la , g ö z ­
d e n y itm e s i b ir o ld u .
M arily n M o n ro e , y a la k ta ü s tü n e n e g iy d iğ in i s o ra n bir
g a z e te c iy i, b ild ik n a m u s lu lu k h a v a s ıy la v e c in se llik s im ­
g e si im a jın ın h a k k ın ı d a y e te rin c e v e r e r e k y a n ıtlıy o rd u ;
H o lly w o o d 'u n e n h ü z ü n lü v e e n s o lu k k e s e n sa rışın ı:
"G e c e le ri ü s tü m d e h iç b irş e y o lm a z — b irk a ç d a m la C h a ­
n e l N o: 5 d ış ın d a ", d iy o r d u v e m ily o n la rc a e rk e ğ in k a f a ­
sın d a e n p e rv a s ız e ro tik h a y a lle r o lu ş u y o rd u .
8 0 'li y ılla rd a d o b r a lı k e g e m e n d i. Y u p p ie 'le r "W o rk
h a rd , p a r ty h a rd " ("Sıkı çalış, sıkı e ğ le n " ) s ö z ü n ü s lo g a n
e d in m iş le rd i. V e P a to u p a rfü m ü iç in b ir k a m p a n y a h a ­
z ırla y a n la r, Y u p p ie 'le r in , ö te k i iş le rin i d e d o la m b a ç s ız
y o ld a n h a lle ttik le rin i d ü ş ü n m ü ş le rd i. H a z ırla n a n re k la m
afişi, u z u n sa ç lı, d u d a k la r ı y arı a ç ık v e g ö z le ri k a p a lı b ir
k a d ın ı p ro f ild e n g ö s te riy o rd u . R e k la m d a "Kaç kez?..." d i­
y e s o r u lu y o r d u , k ö s n ü lü k le . Y an ıtı p a r f ü m v e riy o r d u :
"1000 j e a n P a to u ." 'B e n h azırım " d e m e k ti b u , 'is te rs e n
1000 defa!'

bir kokudan, bir a n ı tapınağı inşa etmek

Paul Valéry

Bir z a m a n la r ç ıp la k b ir k a d ın a y a ğ ı, e rk e k le rin y ü r e k ­
le rin i h o p la tm a y a y e tiy o rd u . B azı e r k e k le r in a k ılla rın ın
b a ş la r ın d a n g itm e s i iç in ise, b ir d a m la p a r f ü m y e te rli
o lu y o rd u .
 11

P a ris'te , 100 y ıld a n d a h a ö n c e le r d e , koklcıyıcılar d e n i­

len a d a m la r h in lik le rin i y a p ıy o rla rd ı. Y a n la rın a y a k la ş tık ­
ları k a d ın la r, is te rik ç ığ lık la r a tm a y a b a ş la s a la r b ile , b u
a d a m la r ırz d ü ş m a n ı s a y ılm a z la rd ı. K o k lay ıc ıla r, b ü y ü k
m a ğ a z a la r ın k a la b a lık s a lo n la r ın d a , p a rfü m lü b ir o m u ­
z u n k o k u s u n u b irk a ç s a n iy e liğ in e s o lu y a b ilm e k iç in k a ­
d ın la ra y a v a şç a s o k u la n e ro to m a n la rd ı.
B ir d e fa s ın d a , iyi b ir a ile d e n g e le n g e n ç b ir a d a m , Sa-
in t-L azare garı y a k ın la rın d a b u r n u n a g e le n p a rfü m k o k u ­
su y la ö y le b a ş ta n ç ık m ış tı ki, a d e t a ö z d e n e tim in i y itir­
m işti. G ü z e l k o k u lu b a y a n ın Le H a v re tr e n in e b in d iğ in i
g ö rü n c e , g e n ç a d a m d a a y n ı tr e n e b in m işti. K a d ın ın p e ­
ş in d e n , b ir k ö p e k s a d a k a tiy le , o k y a n u s u a ş a n b u h a r lı
g e m iy e d e b in m işti. S o n ra , g ü n ü n b ir in d e k e n d in i N e w
Y o rk 'ta b e ş p a ra s ız v e a ile s in in e v la tlık ta n re d d e ttiğ i b iri­
si o la r a k b u lm u ş tu ; b ir p a r f ü m s o lu ğ u n u n b a ş ın ı d ö n ­
d ü rd ü ğ ü , zavallı b ir s in ir y u m a ğ ıy d ı o.
Z e n g in e rk e k le r in , d in le n c e y e rin e ya d a d e n i z e g i­
d e n s e v g ilile rin in ö z le m in i d in d ir m e k iç in k im i z a m a n
y a p tık la rı s ö y le n e n şey , e r k e k le r in y a ş a m la rın ı m a h v e d i­
ci o lm a s a d a y e te r in c e ç ılg ın c a y d i: C h a m p s -E ly s e e s 'n in
s e ç k in p a r f ü m d ü k k a n l a r ı n d a n b ir in e g iz lic e g ir e r v e
k a lp le rin d e k i k a d ın ın e n s e v d iğ i p a rfü m ü s a tın a lırla rd ı.
B ö y le lik le , s e v g ilile ri b in le rc e k ilo m e tr e u z a k ta o ls a d a,
o n u n k o k u s u n u alab ilirle rd i.
B u ffo n , " k o k la m a d u y g u s u , n e s n e le ri ş im d i b u l u n ­
d u k la rı y e rd e d e , b u lu n m u ş o ld u k la rı y e rd e d e g ö r e n b ir
g ö z d ü r" d iy e y az ıy o r. H a y v a n s a llığ a , h a y v a n s ı iç g ü d ü y e
e n y a k ın d u y u o la n k o k la m a d u y u s u n u , b ir b e lle k d u y u ­
su o la ra k y ü ce ltiy o r.
12

1819 'd a D ic tio n n a ir e des sc ie n c e s M é d ic a le ^ d e (T ıp

B ilim leri S ö z lü ğ ü — ç .n .) "K o k lam a d u y u s u h o ş a n ıla rın
d u y u s u d u r " d e n iliy ö r d u v e C h a rle s B a u d e la ir e k a d ın ı
"k o k u yastığı" v e " o rm a n ın k o k u d en izi" d iy e b e tim liy o r­
du.
Şair, b ir b a ş k a ş iirin d e o k u y u c u y a "b ir to r b a m isk i,
k e n d i n d e n g e ç e r e k v e ta d ın ı ç ık a ra ra k k o k la y ıp k o k la ­
m a d ığ ın ı" v e " şim d ik i z a m a n d a , ta s a v v u r e ttiğ im iz g e ç ­
m iş b iz i s a r h o ş e d in c e , o d e rin , b ü y ü lü iç ç e k m e y i ta d ıp
ta tm a d ığ ın ı" s o ru y o rd u .
U z a k la rd a k i k a d ın la r ın g iy s ile rin in k o k u s u y la b a ş ta n
ç ık a n e r k e k le r i a n la ta n s a y ısız e f s a n e v a rd ır. F ra n s a 'n ın
III. H e n ri's i, iç ç a m a ş ırla rın ı b ir k ez, — ta m d a k a d ın ü s ­
tü n ü d e ğ iş tirirk e n — g iz lic e k o k la d ığ ı b ir k a d ın ın , y a ş a m ı
b o y u n c a tu tk u n u o lm u ş.
R o g e r V a d im 'in film i S a it-o n J a m a is " G e ç m iş in İz le ­
r i n d e , film in te rk e d ile n k a h ra m a n ı, s e v g ilis in in re s m in e
d o n u k g ö z l e r le b a k m a z d a , o n u n k o k u s u n u n iz le rin i
arar, y a ta k ç a rş a fın d a se v g ilisin in p a r f ü m ü n ü n k a lın tıla rı­
n ı k o k la r.
G u s ta v e F la u b e rt, s e v g ilis i L o u is e C o le t'e y a z d ığ ı
m e k tu p la rd a , te rlik le rin , p e rç e m le rin v e m e n d ille rin k o ­
k u la rın d a n b ir k o k u se rg isi o lu ş tu ru r. 6 A ğ u sto s 1 8 4 6 'd a
ş ö y le y a z a r sev g ilisin e : " M e k tu p la rın ı y e n i b a ş ta n o k u y o ­
ru m , o n la rın m isk k o k u la rın ı s o lu y o ru m ."
B irk a ç g ü n s o n r a d a ş u n la rı y a z a r: " E lb is e n in k a tla rı
a ra s ın d a , s a ç ın ın p e rç e m le ri iç in d e , d ü ş le r d e y a ş ıy o ru m .
B u ra d a b ira z v a r o n la rd a n ! Ah! N e g ü z e l k o k u y o rla r! Se­
n in g ü z e l s e s in i, k o k u la r ın ı s e v e s e v e iç im e ç e k tiğ im
o m u z la rın ı n e ç o k d ü ş ü n d ü ğ ü m ü b ir b ils e n . P a rm a k s ız
 13

e ld iv e n in b u ra d a . H a rik a k o k u y o r, s a n k i, h â lâ o m u z la r ı­
n ı v e ç ıp la k k o lu n u n y u m u ş a k sıc a k lığ ın ı s o lu y o r m u ş u m
g ib i g e liy o r b a n a . S ö y le s e n e , m in e ç iç e ğ i m i k u lla n ıy o r ­
s u n , o n u m e n d ille rin in a ra s ın a m ı s e rp iy o rs u n ? B ira z d a
g ö m le ğ in in ü s tü n e s e r p — a m a h a y ır, k e n d i n e p a r f ü m
s ü rm e , e n g ü z e l p a r f ü m s e n s in , s e n in d o ğ a n ın s o lu k alış
verişi."
B a ş k a b ir in s a n ın k o k u s u n u n ç e k ic iliğ i y a d a iticiliği
s a d e c e e d e b iy a tç ıla r iç in b itm e z tü k e n m e z b ir k o n u o l­
m a k la k a lm a d ı, k u ra m c ıla ra , b ilim in s a n la rın a v e m e ta fi-
z ik ç ile re d e b o l m a lz e m e s u n d u .
F ra n s ız d e v r im in in a rife s in d e s e m p a tis tle r " k a d ın la rı
v e e rk e k le ri, s e m p a tik b ir m a d d e n in g ö rü n m e z p a r ç a c ık ­
la rın ın k u şa ttığ ı" ş e k lin d e k i b a s it k a v ra m ı o rta y a attıla r.
B u p a rç a c ık la r d u y u la rı e tk iliy o r v e y a k ın lık d u y m a , r e d ­
d e tm e , s e m p a ti v e a n tip a ti g ib i d u y g u la ra y o l a ç ıy o rla r­
dı. A slın d a n e y a z ın s a l k a n ıtla ra , n e e f s a n e le r e n e d e
s e m p a tis tle r in k u r a m la r ın a g e r e k v a r. H e p im iz , k e n d i
g ü n lü k y a ş a m ım ız d a n , b ir k işin in ç e k iciliğ i a ç ıs ın d a n k o ­
k u n u n n e d e n li ö n e m .ta ş ıd ığ ın ı b iliriz. "P arfü m k u lla n a n
k a d ın la rı, o to m a tik o la r a k ö te k ile r d e n d a h a e ro tik b u lu ­
y o ru m " s ö z ü e r k e k le r d e n sık sık d u y u lu r v e k a d ın la r "bu
tu h a f k e s k in k o k u y u y a y a n " e r k e k le r e o to m a tik o la ra k
sırt ç e v ird ik le rin i sık s ık sö y le rle r.
D o ğ u d a e r k e k le r k a rıla rın a , k o k u d u y u s u n u ç a ğ rış tı­
ra n g ö n ü l alıcı a d la r ta k a rla r. Ö m e r Ş e r if in g e n ç liğ in e
b e n z e y e n b iri ta ra fın d a n " b e n im n a n e y ap ra k ç ığ ım " d iy e
ça ğ rılm a y ı h a n g i k a d ın iste m ez?
V lad im ir N a b o k o v 'u n s k a n d a l k a h ra m a n ı H u m b e rt, s u
p e ris i tim s a li ö lü m s ü z L o lita'y la, B a ld ır la r ım ın A te ş iy le
14

ilk k a rş ıla ş m a s ın ı, b ir k o k u m e ta fo r u y la a n ım s ıy o r. "Bir

te m iz lik p u d r a s ın ı n k o k u s u n u a n ım s ıy o r u m — s a n ırım
o n u , a n n e s in in İs p a n y o l h iz m e tç is in d e n ça lm ıştı— , tatlı,
h a fif b ir m is k k o k u s u . B u k o k u , k e n d i b is k ü it k o k u s u y la
k a rış ıy o r v e d u y u la rım a n s ız ın s o n u n a d e k d o lu y o rd u ..."
 1. BOLUM

K O K L A M A K N A SIL G E R Ç E K L E Ş İY O R ?

İn sa n la r istedikleri k a d a r tertem iz yıkansınlar, mis gibi

kokular sürünsünler, y in e de kokuyorlar.
Samuet Beckett

Bilm iyorum ayrım ında m ısınız, a m a koklam a d u yu n u zla

oldukça içli dışlı yaşıyorsunuz. Tüm d u yu la r içinde, ciddi
insanlarla birarada ya şa ya n bir kişinin sahip olması ge­
reken duyu, koklam a duyusudur.
Cocö Cbanel

V a rsa y a lım ki, h e r h a n g i birisi, K o n s ta n z G ö lü 'n ü n 60

k atı b ü y ü k lü ğ ü n d e b ir g ö le , ç o k a z m ik ta rd a , b ir s a n ti-
m e tr e k ü p k a d a r , p a rfü m d ö k s ü n . B u n d a n s o n ra , y u n u s ­
la r v e s o m b a lık la rı, b ire r ta z ı g ib i b u k o k u n u n p e ş in e
d ü ş ü rü ls ü n le r. S o n u ç n e olur?
İ n s a n la rın , ö z e llik le te le v iz y o n d iz ile riy le k a n ıtla n a n
z e k â sı y ü z ü n d e n ç o k d e ğ e r v e rd ik le ri y u n u s , in s a n la rın
y a k la şık % 1 ,2 'sin in v e rd iğ i te p k iy i v erir: h iç b ir k o k u a l­
m az. Y u n u s la r a n o s m a t tırlar.
B u n a k a rş ılık s o m b a lığ ı, h e d e f e y a k la ş tığ ın d a n e m in
o la ra k iz s ü r e c e k v e k o k u av ın ı m u z a ffe r b ir b iç im d e y u ­
16

v a s ın a g ö tü re c e k tir. S o m b a lık la rı d a , ö z e llik le m ü k e m ­

m e l b ir k o k la m a d u y u s u n a s a h ip c a n lıla r d a n o la n ta v ­
ş a n la r ya d a k ö p e k l e r g ib i M a k ro sm a t\\x \ 2X. Ç o b a n k ö ­
p e ğ in in , k a p a lı k a p la r a r d ın d a k i e s r a r'ı k o k la y a r a k b u l­
m a y a d a b ir in s a n ın k o k u iz in i s a a tle r s o n ra a la b ilm e
y e te n e ğ i, h o m o s a p ie n s 'e d o ğ a n ın n e d e n s iz b ir b ilm e c e ­
si g ib i g ö rü n e b ilir. O y sa , ç o b a n k ö p e ğ in in b u r n u n d a , in-
s a n ın k i n d e n 22 k a t d a h a ç o k k o k la m a h ü c r e s i v a rd ır v e
in s a n ı m ik r o s m a t s ın ıfın d a b ıra k ır. İn s a n ın , k ö tü b ir b u r­
n u v a rd ır.
Ö y le g ö r ü n ü y o r ki in s a n , e v rim s ü r e c in d e , k o k la m a
d u y u s u n u , y a n i iç g ü d ü s e lliğ in v e c in s e l iş ta h ın g ü d ü s ü ­
n ü , ö te k i, d a h a u y g a r d u y u la rı u ğ r u n a b a s tır m a k iç in
e n ik o n u u ğ ra ş m ıştır. B ö y le c e , g ö z le r v e k u la k la r, in s a n ­
lık ta rih i s ü r e c in d e o la ğ a n ü s tü b ü y ü r le r k e n , b u r u n , çir­
k in b ir ç ık ın tı h a lin d e k ö re lm iş tir. B e lk i d e , k e n d in i d o ­
ğ a n ın e n g e liş k in v arlığ ı o la ra k a d la n d ır a n in s a n , ta m d a
k o k la m a d u y u s u n u k ö tü le y e re k , u y g a rlık k u r u c u ü s tü n ­
lü ğ ü n ü , h a y v a n s a llık ta n s ö z ü m o n a k u r tu lu ş u n u g ö s te r­
m e k istiy o rd u .
H a y v a n la r, k e n d i tü rle ri a r a s ın d a k i a n la ş m a y ı s a ğ la ­
m a k iç in k o k u izleri, k im y asal iş a re tle r b ıra k ırla r. B ö ğ rü ­
n ü in s a n ın b a c a ğ ın a s ü rte n b ir k e d i, b u in s a n ı k e n d i k o ­
k u sa lg ıla rıy la işaretle r; b a la n sı, b e s in k a y n a k la rın ı işa re t­
ler; k a rın c a la r a rk a la rın d a k o k u y o lla rı b ıra k ırla r; k o k a r­
ca la r, ta h ta k u ru la r ı v e h a m a m b ö c e k le r i, k o rk u tm a a m a ­
cıy la k o k u sa lg ıla rla r v e d o ğ a l k o k u g e n e llik le c in se l ç e ­
k im m a d d e s i işlevi g ö rü r. Y e rm a n ta rı b u lm a k iç in to p r a ­
ğı e ş e le y e n d o m u z b u n u b a ş k a b ir a m a ç la d e ğ il, c in sel
e ş b u lm a u m u d u y la y a p a r. Y e rm a n ta rla rı a fro d iz y a k tır-
 17

lar, ç ü n k ü tip k ı in s a n la rın k o ltu k altı te rle ri g ib i, c in se llik

h o rm o n u a n d r o s te n o l içerirle r.
K o k u b ir m e sa jd ır. K o k la m a d u y u s u b iz e , te h d itle rle
çev rili o ld u ğ u m u z u ö ğ retir. N e d e o lsa, te h lik e y i g ö rm e ­
d e n ö n c e , k o k u s u n u alırız.
E vrim ta rih i a ç ıs ın d a n b a k ıld ığ ın d a , k o k la m a d u y u s u ,
g ö rm e v e işitm e d u y u s u n d a n daha esk id ir. V e b u d u ­
y u , d u y u la rım ız a ra s ın d a e n d o la y s ız o la n ıd ır; k o k la m a
d u y u s u n u n b ir e ş i d a h a y o k tu r. P ek i, d u y u ay g ıtım ız ­
d a n e le r o lu p bitiy o r? B u rn u m u z , y a b a n c ı b ir k o ltu k
a ltın d a n y a y ıla n te r k o k u s u y la , ra s tla n tıy la m ı k a rş ıla ş ı­
yor?
B u ru n d e liğ in in ü s t ta ra fın d a y e r a la n , s a d e c e 5 c m 2
k a d a r b ü y ü k lü k te k i v e y a k la ş ık 10 k o k la m a h ü c re s in i y a
d a a lıc ıs ın ı iç e r e n k o k la m a d o k u s u , s o lu n a n h a v a n ın ,
k o k u m o le k ü lle rin i a lıc ıla ra ta şım a s ıy la u y a rılır. D e m e k
ki k o k u , k o k u m o le k ü lle r in in , b u r u n d a k i, s ö z k o n u s u
a lıc ıla ra ç a rp m a la rıy la o r ta y a ç ık a n b ir d u y u m e tk is id ir.
K o k la m a d o k u s u ile b e y in a ra s ın d a b ir a ra ista syo n y o k ­
tu r. "K o k la m a d o k u s u , m e rk e z i sin ir s is te m in i d e v re d ışı
b ıra k a n v e d ış d ü n y a y la d o ğ r u d a n ilişki iç in d e o la n b iri­
c ik yerd ir."
B u ru n , b e y in e e n y a k ın d u r a n d u y u o r g a n ıd ır . H e r ­
h a l d e b u y ü z d e n d i r ki, k o k la m a d u y u s u y a z ın d a h e p
d u y g u n u n k ö k e n i o la ra k b e tim le n m iş tir. H a tta , J e a n -J a c ­
q u e s R o u s s e a u b u d u y u d a n , ru h s a l y a ş a m ı k u la k ta n d a ­
h a d e r in s a rs a b ile n , h a y a l g ü c ü n ü n v e ş e h v e tin d u y u s u
o la ra k sö z etm iştir.
K o k la m a d u y u s u n u n , h a y v a n s a llık d u y u s u o ld u ğ u
ö ğ re tis in i, d a h a 18. y ü z y ıld a , F ra n sız d o ğ a b ilim c is i B uf-
fo n y a y m ıştı. K o k la m a k v e k o k u a lm a k , u y g a rlık ilk eleri­
n e g ö re h a y v a n c a d a v ra n ış ta rz la rın ı a n ım s a tırla r, in c e lik
e k s ik liğ in in k a n ıtıd ırla r, g ö rg ü k u ra lla rıy la v e iy i a h la k la
çelişirle r.
B u n a k a rş ılık say ısız d e y im , k o k la m a n ın in s a n la r için
ta ş ıd ığ ı ö n e m i k a n ıtla r. B irisi o r ta lık ta g ö z ü k m e y in c e
" k o k u s u n u yitirtti" d e n ir. "B en im h a k k ım d a a n la ttık la rı,
k o k u ş m u ş b ir e r y a la n d ır" d e n ir, e sk i s e v g ilin in a rd ın d a n ,
acıy la.
S c h le g e l b ile , ç ü r ü k k o k u s u n u , ş e y ta n i o la n ın y a n ın a
y e r le ş tirm iş ti v e p is k o k u d a n s ö z e d e n , c e h e n n e m i n
u ç u ru m la rın ı d a k a s te d iy o r d e m e k tir. Bir k a n u n s u z lu ğ u n
k o k u s u ç ık a r. G e rç e k le ş m e s i o la sı b ir o la y ın k o k u s u o r ­
ta lık ta d o la ş ır. İşin i iyi b ile n b irin in b u r n u iyi k o k u alır.
B e rlin 'd e , n ite lik li b ir k ız a, k o k u lu b i r a n d e n ir.
B elk i d e b ir k im s e y i " k o k la y a m a m a k " s ö z ü n ü n (b u
s ö z A lm a n c a d a , b ir k im s e d e n h o ş la n m a m a k a n la m ın d a
k u lla n ılır. — ç .n ) o ld u k ç a g e rç e k b ir b iy o lo jik te m e li v a r­
d ır. B ilim a d a m la rı, h a y v a n la rın , tü r d e ş le r in in h a n g i d o ­
k u n u lm a z tip e d a h il o ld u ğ u n u k o k la y a ra k a n la y a b ild ik ­
le rin i b u lg u l a m a la r d ır . İ n s a n la r d a d a d u r u m u n b e n z e r
o ld u ğ u n a v e iç g ü d ü s e l k o k u s a v u n m a s ın ın , te n s e l k o ­
k u y la v e rile n b ir iş a re t o ld u ğ u n a ilişk in b e lirtile r v ard ır.
M esaj: "D ik k a t, g ö v d e d o k u s u b irle ş m e y e u y g u n değil!"
ş e k lin d e d ir. B ilim se l a r a ş tırm a la rın g ü n ü m ü z d e v a rd ığ ı
n o k ta d a in s a n la r e r o ti k e ş le rin i, g ö v d e l e r in i n d o k u s u
k e rid ile rin in k in d e n b ü tü n ü y le fa rk lı o la n tü r d e ş le r i a ra ­
s ın d a n s e ç m e k te d irle r. D o k u y a p ısı n e d e n li b e n z e r ise,
o kişiyi " k o k la y a m a m a " s ö z ü d a h a o la sı o lm a k ta d ır. K im i
a ra ş tırm a c ıla r b u d u r u m d a n , tü r ü n s ü rd ü r ü lm e s in e y ö n e ­
 19

lik a rk e tip s e l b ir iç g ü d ü b u lu n d u ğ u s o n u c u n a v a r m a k ta ­
dırlar.
B ilim g a z e te c is i D ie te r E. Z im m e r, s o n y ılla rd a " k o k ­
la m a d u y u s u n u n b e lirli b ir iy ileştirilm e sin in " g e r ç e k le ş ti­
rile b ile c e ğ in e in a n m a k ta d ır . K o k la m a d u y u s u , P a tric k
S ü s k in d 'in K o k u a d lı ro m a n ıy la , y a z ın s a l ç o k s a ta rla r a la ­
n ın a g irm e k le k a lm a m ış , k o k la m a n ın k a rm a ş ık m e k a n iz ­
m a la rın ı a r a ş tır a n b ilim a d a m la r ın ın d a ç a lış m a s a h a s ı
h a lin e gelm iştir.
G e n e llik le k o k la m a d u y u s u n d a n ç o k d a h a g e liş k in
o ld u ğ u d ü ş ü n ü le n ta d a lm a d u y u s u , k o k la m a o r g a n ın ın
a lg ıla m a p o ta n s iy e li k a r ş ıs ın d a , y o k s u l b ir a k r a b a g ib i
k a lm a k ta d ır. F ran sız ç o k s a ta r y a z a rı F ra n ç o is S a g a n "Aş­
ç ıla rı ö d ü lle n d ir m e s i g e r e k e n M ic h e lin d e ğ il, G u e r la -
in 'd i" d iy e y a z ıy o r. E n d u y a rlı d a m a k z e v k i b ile s a d e c e
d ö rt y ö n d e g e liş e b ilir, ç ü n k ü e k şi, tu z lu , acı v e ta tlı'd a n
b a ş k a y ö n y o k tu r. B u n a k a rşılık g ü n ü m ü z d e 5 0 0 .0 0 0 k o ­
k u b ile ş e n i v a rd ır v e b u n la rın 1/ 5'i h o ş o la ra k d u y u m la n -
m a k ta d ır. A rtık a lış ıla n s e n te tik e s a n s la r, k o k u b ile ş e n le ­
rin in s o n s u z a d e k d a lla n d ır ılıp b irle ş tirilm e s in e o la n a k
s a ğ la m a k ta d ırla r. B ilim se l a ra ş tırm a c ıla r, k o k u n u n k a r ­
m a ş ık d ü n y a s ın ın d o ğ a l te m e l k o k u la ra in d irg e n ip in d ir-
g e n e m e y e c e ğ i k o n u s u n d a b ir tü rlü g ö rü ş b irliğ in e v a r a ­
m a m ış la rd ır. Y ü z y ılla rd ır h e p y e n i b a ş ta n s is te m le ş tirm e
ç a b a la rın a g irişilm e k te d ir. B u ç a b a la r b a ğ la y ıc ı b ir s o n u ç
v e rm e m e k te , b u n a k a rş ılık k a rm a ş ık lık g id e re k a rtm a k ta ­
dır.
A risto te le s, k o k u la rı 6 g r u b a ay ırd ı: tatlı, e k şi, k e s k in ,
y ağ lı, acı v e p is k o k u lu . Y a k la ş ık iki b in yıl s o n ra , 18.
y ü z y ıld a , İsv eçli d o ğ a a ra ş tırm a c ıs ı C ari v o n L in n é d a h a
20

ileri b ir a d ım a ta b ilm iş d e ğ ild i. L inné, k e s k in b ir h iy e ra r­

şik s ın ıfla n d ırm a y a p tı v e e n h o ş k o k u d a n e n b e r b a t o la ­
n ın a d e k u z a n a n b ir s k a la g e liştird i: A ro m a tik (k a ra n fil),
h a fif (p o rta k a l ç iç e ğ i), s e m a v i (m isk ), s a ım ıs a k g ib i, terli,
itici v e iğ re n ç (le ş ). 19. y ü z y ılın ü n lü p a rf ü m c ü s ü E u g e n
R im m e l'in liste si 18 k o k u y u k a p s ıy o rd u : G ü l, Y a s e m in ,
B a lz a m , V anily a, C u rry B a h a ra tı, K u ru K aran fil, K âfiru n ,
L im on, N an e...
B ir p a rfü m y a ra tıc ıs ı, u z m a n lık d ilin d e k i a d ıy la b ir
b u r u n , 3.0 0 0 fark lı k o k u n o ta s ın ı b irb irin d e n a y ırd e d e ­
b ilir. A y rıca b ir b u r u n , (b u kişi n a d ir e n b ir k a d ın o lu r,
p a r f ü m c ü le r in b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u e rk e k tir) in s a n ü s tü b ir
ö z e lliğ e sa h ip tir: o n u n b ir tü r k o k u b e lle ğ i v a rd ır; k o k u
k o m b in a s y o n la rın ı ta sa rla y a b ilir v e a k lın d a tu ta b ilir.
S ıra d a n m ik ro s m a tla r b u b ilg id e n h e r z a m a n y o k s u n ­
d u rla r. S a d e c e d ö r t y a d a b e ş k o k u y u a y rım s a y a b ilirle r
v e b ir b ir in d e n a y ırd e d e b ilirle r. A n ca k , e n ü n lü b u r u n 'a
b ile z o r g e le n b ir ş e y v ard ır: k o k u n o ta la rın ı s ö z c ü k le r e
d ö k m e k . B u y ü z d e n , k a rş ıla ş tırm a y ö n te m in d e n y a ra rla ­
nılır v e "bu, ş u n u n g ib i k o k u y o r..." d e n ir.
P s ik o s o m a tik tıb b ın k u ru c u s u o la ra k k a b u l e d ile n v e
/
S ig m u n d F r e u d 'u n b ir ö ğ re n c is i o la n G e o rg G r o d d e c k ,
in s a n ın az g e liş m iş k o k la m a d u y u s u n a ilişk in k e n d i n e
ö z g ü b ir k u ra m g e liş tirm iş tir. G r o d d e c k , ç o c u k la r d a z e ­
k a n ın g e liş m e s iy le b irlik te O e d ip u s k o m p le k s in in d e g ö ­
rü lm e y e b a ş la m a s ın d a n y o la çık ar. 7. y a ş ın d a k i b ir ç o c u ­
ğ u n b o y u , k a fa sı ta m d a a n n e b a b a s ın ın c in se l o r g a n la rı­
n ın h iz a sın a g e le c e k k a d a rd ır. Ç o c u k la r, b u r a d a n y a y ıla n
k o k u n u n y a ra ttığ ı ş o k u n ş id d e tiy le , k o k la m a d u y u la rın ı
yitirirler.
 21

G r o d d e c k , k u ra m ın a , g e r e k ç e o la r a k h a s ta la r ın sık
sık, 7. y a ş la rın d a n ö n c e a lg ıla d ık la rı k o k u la ra g ö n d e r m e
y a p m a la rın ı g ö ste rir.
A slın d a ç o c u k la r, h o ş o lm a y a n k o k u la ra k a rşı, y e tiş ­
k in le r d e n d a h a h o ş g ö r ü lü d ü r le r . 20-30 y a ş ın d a k ile r te r
k o k u s u n u , h e p b ird e n , b u r u n la r ın ı tık a y a ra k r e d d e d e r ­
le rk e n , 3-4 y a ş ın d a k i ç o c u k la r ın % 7 5 'i b u k o k u y u h o ş
b u lu rla r. D ış k ı k o k u s u d a , ç o c u k l a r a 4. y a ş la rın a d e k
ö z e l b ir ra h a tsız lık v e rm e z .
Ç o c u k lu k ta k i o rta k tra v m a y a k a rş ın , e r k e k le rle k a d ın ­
la r, m ik ro s m a tlık ta e ş it d e ğ ille rd ir. K a d ın la rın k o k u y la ,
e r k e k le r d e n fark lı b ir ilişk ile ri v a rd ır. O n la rın "d a h a iyi
b ir b u r u n "ları v a rd ır, ç ü n k ü k o k la m a d u y u la rı e rk e k le -
r in k i n d e n d a h a iyi alıştırılm ıştır; k o k u a lış la rı d a d a h a
iy id ir. B u n u n te k n e d e n i, k a d ın la r ın g ö v d e b a k ım ın a v e
te m iz liğ in e e r k e k le r d e n d a h a ç o k d e ğ e r v e riy o r o lu şla rı
d e ğ ild ir; k a d ın la r ın fiz y o lo jik d o n a n ım la r ı d a a ç ık ç a b u
s o n u c a y o l a ç m a k ta d ır. İk i A m e rik a n k a d ın a ra ş tırm a c ı­
n ın d e n e y l e r in d e , g ö z ü k a p a lı d e n e k le r, e rk e k le rd e n
g e le n k o k u la rın , dişi k o k u la r ın d a n d a h a k a b u l e d ilir o l­
d u k la rın ı b e lirtm iş le rd ir. B u a r a d a k a d ın la r, k e n d i g ö v ­
d e s e l k o k u la r ın a k a rş ı ( a d e t k o k u s u , v a jin a l a k ın tıla r
v .b .) o lu m s u z b ir ta v ır ta k ın ırla r k e n , e r k e k le r k e n d i te r
k o k u la rın ı b ir e rk e k lik sim g e si o la ra k s u n m a k ta n h o ş la n -
m a k ta d ırla r.
A m a k o k u m a d d e le r in in g itg id e g e n iş le y e n p iy a s a s ı­
n a , e rk e k le r d e , a y a k la rın ı s ü r ü y e r e k d e o lsa, u y u m s a ğ ­
la m a k ta d ırla r. P iy a sa ta h m in c ile rin in , e ğ ilim s a p ta m a la rı
şö y le : " D o ğ a l-h a y v a n s ı k o k u d a n u z a k la ş m a — u y g a r k o ­
k u y a y a k la şm a."
22

E n m ü k e m m e l k o k la m a y e tile ri o la n in s a n la r, a ra ş tır­
m a la rın g ö s te rd iğ i g ib i, 20 y a ş c iv a rın d a k i g e n ç k a d ın la r­
dır. B u g ru p , d a h a y aşlı k a d ın la r ın v e e rk e k le r in te rs in e ,
b ü tü n ü y le k o k u lu b ir d ü n y a y a ilişk in b e lirg in ta s a rım la r
g e liş tirm e e ğ ilim in d e d ir.
K a d ın d e rg is i fr e u n d in 'm b ir a r a ş tırm a s ın a g ö r e , 20
ila 30 y a ş la rı a ra s ın d a k i k a d ın la r, y a p a y o la r a k koku­
la n d ırılm ış o to m o b il e g z o s g a z la rın ın , y a ğ m u r b u lu tla rı­
n ın v e fısk iy e li h a v u z la rın y a d a " b ira z c ık deri" k o k a n
b ilg is a y a rla rın k o k u la rın ı b u r u n la r ın d a c a n la n d ır m a k ta
h iç b ir z o r lu k ç e k m iy o rla r. İlk a ğ ız d a ü to p ik g ib i g ö r ü n ­
s e le r d e , b erşeyin k o k u s u n u b u r n u n d a c a n la n d ır a n la ­
rın fa n ta z ile ri, g e rç e ğ e , in a n ıla b ile c e ğ in d e n d a h a y a k ın ­
dır.
M u tla k a g ü z e l b ir k o k u s u o lm a sı g e r e k m e y e n s ır a d a n
n e s n e le r in y a p a y o la ra k k o k u la n d ırılm a s ı işi a d e ta s e s siz
s e d a s ız ile rle m e k te v e ç e v r e m iz i y a v a ş y a v a ş y a p a y b ir
k o k u ç a n ın ın e tk is in e s o k m a k ta d ır.
A m e rik a 'd a fırıncı d ü k k a n la r ın d a k i, la b o ra tu a r d a ü r e ­
tilm iş ta z e e k m e k k o k u s u , g ü n lü k y a ş a m ın b ir p a r ç a s ı
o lm u ş tu r; T o k y o 'n u n a lış v e riş c a d d e le r in d e b u r a m b u ­
ra m ç iç e k k o k m a k ta d ır, ç ü n k ü iş a d a m la rı b u g ü z e l k o ­
k u n u n a lış v e riş i artırıcı b ir e tk is i o ld u ğ u n u b u lg u la m ış -
lardır; v e P a ris m e tro s u n d a , k a la b a lık s a a tle rd e sık ış tık ış
o lm u ş in s a n la r ın s a ld ır g a n lık la rın ı d in d i r m e k a m a c ıy la ,
m e n e k ş e k o k u s u k u lla n ılm a k ta d ır.
K o k u , r u h h a lin i d e ğ iştirir. L av a n ta ca n lılık , g ü l h u z u r
v e rir v e n a n e u y arır, fe ra h la tır. A m a p a r fü m , b ir n e s n e ­
n in g e r ç e k n ite liğ in e ilişk in b ir y a n ıls a m a y a d a y o l a ç a ­
bilir. Şık b ir o to m o b ilin b u r a m b u ra m d e ri k o k a n k o ltu k ­
 23

la rın ın p la s tik k atılığ ı, k lin ik y a p a y b ir k o k u s a ç a n k o l­

tu k la rın k a tılığ ın d a n d a h a k o la y h o ş g ö rü le b ilir.
D ü n y a ç a p ın d a k i e n b ü y ü k s e n te tik k o k u ü re tic is i I n ­
te r n a tio n a l F la vo u rs a n d F ra g ra n c e â d a n C a th e rin e D is-
c e t'e g ö re : "E sâs o la ra k , h e r ş e y e k o k u v e rile b ilir, c a m d ı­
ş ın d a h e rş e y e ." S o n y ılların e n b ü y ü k b u lu ş u , polip la stik-
letxd\r. B u k ü re c ik le r h e r tü r p a r f ü m ü e m e b iliy o rla r, b ö y ­
le lik le , y a p m a ç iç e k le r d a h il h e r ü r ü n e k o k u k a tıla b ili­
yo r.
Şu sıra la r p iy a s a d a k o k u lu m ü r e k k e p le r , g ü z e l k o k a n
y a s tık la r, d u v a r k a ğ ıtla rı, m u m la r v e m u z , e lm a y a d a çi­
k o la ta k o k a n b ir o y u n c a k b e b e k o la n C h e rty M e tr y M uf-
f t n b u lu n u y o r . Ç o c u k la r e n ço k g ıd a k o k u la rın ı s e v iy o r­
lar. B a z ı ç o c u k la r ç ile k y a d a v a n ily a k o k a n s ilg ile rin in
k o k u s u n d a n ö y le h o ş la n ıy o rla r ki, silg ile rin i ısırıyo rlar.
A B D 'd e , k o k u lu re k la m la r d o r u ğ a tırm a n ıy o r. B u y e n i
re k la m y ö n te m in i ilk ö n c e iç e c e k e n d ü s tr is i b u lg u la d ı.
S a d e c e , p ırıl p ırıl d e r g in in ila n s a y fa s ı b ira z k a z ın ın c a ,
M a rtin i'n in y a d a V is k i'n in k o k u s u h e m e n a lın a b iliy o r.
K o k u lu re k la m la r fu ry a sı, allerji h a s ta lığ ı o la n o k u y u c u ­
la rın p r o te s to la r ın a y o l a ç tı v e b u y ü z d e n A m e rik a n Vo-
g u e d e rg is i, h e r s a y ıs ın d a y a ln ız c a ik i say fa k o k u lu r e k ­
la m y a y ın la m a y ı k ara rlaştırd ı.
A m a p e r s o n e l y ö n e tic ile ri d e k o k u la r ın te ra p is e l e tk i­
sin i ç o k t a n d ır b u lg u la m ış la rd ı. A ra ş tırm a c ıla r, b ü r o la r a
c a n la n d ırıc ı ç a m y a d a la v a n ta k o k u s u s ık ıld ığ ın d a , çalış­
m a v e r im in in % 10 a r ttır ıla b ile c e ğ in i o r ta y a k o y d u la r.
Ç a lış a n la rın v e rim liliğ in in a rtışıy la o lu ş a n y ü k s e k ü re tim
ç ık tısı ( o u t p u t), b ir k o k u la n d ırm a te s is a tın ın g id e rle rin i
ç a b u c a k a m o rtiz e ed e b ilir.
24

H e rş e y i k o k u la n d ırm a eğ ilim i k ü ltü r d e n d e u z a k d u r ­

m u y o r. A ld o u s H u x le y 'in k o k u lu s in e m a s ı ş im d id e n g e r ­
ç e k lik k a z a n d ı: J o h n W a lte rs 'ın P olyester film in in g a la s ın ­
d a iz le y ic ile re m ik ro k o k u k a p s ü lle ri d a ğ ıtm a s ı, b u n u n
te k ö r n e ğ i d e ğ ild ir. S e rü v e n c ile re , y ü k s e k g ö lle r d e y o ­
s u n k o k u s u d u y u m la tm a k iç in b u g ü n , a rtık b ir a v a n g a rd
s in e m a c ı o lm a k g e re k m iy o r. B azı ak ıllı s in e m a k o m p le k ­
si s a h ip le ri, k o k u n u n d u y g u artırıcı e tk is in i ç o k ta n d ır b i­
liyorlar.
Ö y le g ö r ü n ü y o r ki, 20. y ü z y ılın s o n u n d a XIV. Ludvvig
d ö n e m i n d e k i o r ta m la r ın b o z u k b ir a y n a g ö r ü n t ü s ü n e
u la ş ıla c a k . O z a m a n la rd a z e n g in le r d o ğ a l k o k u la rı, a ğ ır
p a rfü m le r k u lla n a r a k y e n iy o rla rd ı, b u g ü n is e k e s k in k o ­
k u la r a y ıp sa y ılıy o r, b u y ü z d e n tü m d ü n y a in c e b ir k im ­
y a b u lu tu n u n iç in e giriy or.
 2. BOLUM

P A R F Ü M v e T A R İH

A n tik Ç a ğ ı n K o k u D ü n y a s ı

T a rih in b a ş la n g ıc ın d a p a rfü m k a d ın la rın d e ğ il, e r k e k ­

le rin ilgi a la n ın a g iriy o rd u . P a rfü m , ta n rıla ra a d a k o la ra k
s u n u lu y o rd u . E ski M ısır'd a p a rfü m , s u n a k la rd a , k u ğ u ya
d a y u v a rla k h a p b iç im in e s o k u lm u ş b a h a r a tla r v e a r o ­
m a la r h a lin d e , g ü n e ş ta n rıç a s ı R a 'y a s u n u lu y o r d u . P a r­
fü m , b u lg u la n ış ın ı b ir ra s tla n tıy a b o rç lu y d u : a ta la rım ız ­
d a n b irisi, a ğ a ç la rı y a k a r k e n , b ir g ü n , b u a ğ a ç la rın h o ş
b ir k o k u y a y d ık la rın ı a y rım s a m ış o lm a lı. B u y ü z d e n ,
p a r fü m s ö z c ü ğ ü n ü n e tim o lo jik k ö k e n in i la tin c e p e r f u -
m u m " b u h a rla " d e y im i o lu ş tu ru r. B u s ö z c ü k a n c a k 18.
y ü z y ıld a n s o n ra , g ü z e l k o k u a n l a m ın d a k u lla n ılm a y a
b a ş la n m ış tır. E ski ç a ğ la rın in s a n la rı m istik d ü ş ü n c e y le
y ü k lü y d ü le r, ta p ın ıla rın a , g ö k y ü z ü n e "m av i ç e le n k le rin
ü z e r in d e n s ü z ü lü r gib i", d a h a ç a b u k u la ş a n k o k u la r e şlik
e d iy o rd u . A yrıca p a r f ü m ta n rıç a la rın k o k u ş u y d u . A n tik
ç a ğ y a z ın ın d a A fro d it'e "gül k o k u lu k re m le rin g ö k s e l g ü ­
zel k o k u s u " e şlik e d e r.
26

K u tsa l ritü e lle r z a m a n la c a n sık ıc ı g e lm e y e b a ş la d ıla r

v e p a r fü m d e d ü n y e v i g ö r e n e k le r d e y erin i a lm a y a b a ş la ­
d ı. E ski ç a ğ la r a ra ş tırm a c ıs ı v e p a r f ü m c ü E u g è n e Rim -
m e l'in 1 8 6 4 'te y a y ın la n a n ü n lü P a r fü m K ita b i n d a b e lirt­
tiğ i g ib i, p a rfü m , " e g e m e n u y g a rlık la r k u r a n tü m d e ğ işik
h a lk la r c a " c id d iy e tle a r a ş tırıld ı. M ısırlılar, Y a h u d ile r,
A s u rlu la r, Y u n a n lıla r, R o m a lıla r v e A ra p la r — tü m ü d e
p a r f ü m ü ç o k e r k e n d e n , k e n d i le r in e ö z g ü in c e lm iş b i­
ç im le rd e k u lla n m a y a b a şla m ışla rd ı.
M ıs ır'd a O siris-biçim i d iy e d e a n ıla n , b irin c i s ın ıf
( ö lü m d e n s o n r a ) m e rh e m le n m e n in p a ra s ın ı ö d e y e b ile n ­
le r, to p l u m u n z irv e s in d e k ile rd i. P a rf ü m ü n b o l b o l k u lla ­
n ılm a s ıy la g e r ç e k le ş tirile n b u ritü e l, d o ğ r u s u ö y le k o r ­
k u n ç v e tü y le r ü rp e rtic id ir ki, a d e ta d e h ş e t u z m a n ı C live
B a rk e r ta ra fın d a n ta s a rla n m ış g ib id ir.
Bu iş le m le rd e , c a n s ız g ö v d e ö n c e iç e r id e n k o k u ­
lu m a d d e le r le d o ld u r u lu r d u . S o n ra b e y in , b u r u n d e lik ­
le r in d e n d ışa rı ç e k ilir v e k a fa ta s ı d ro g la rla d o ld u ru lu r ­
d u . S o n ra , ö lü n ü n g ö v d e s i, k e s k in b ir ta ş la y a n ta ra fın ­
d a n y arılır, iç o r g a n la r d ış a rı a lın ır v e b o ş lu k m ü rv e r v e
b a ş k a k o k u lu m a d d e le rle d o ld u r u lu r d u . G ö v d e d ik ilir v e
70 g ü n b o y u n c a n a tro n iç in d e b e k le tilird i, s o n ra kau­
ç u k s ü rü lm ü ş k e te n s a rg ıla rla s arılır v e s o n u n d a , in sa n
gövdesi b iç im in d e k i b ir ta b u ta k o n u lu r d u . T o p lu m u n
en yüksek k e s im le rin d e k i k iş ile rin iç o rg a n la rı, k o k u ­
lu m a d d e le r le d o ld u r u lm u ş s a n d ık la r iç in d e g ö m ü lü r­
dü.
2. s ın ıf m e rh e m le m e ritü e lin d e c e s e d e s o n o la ra k s
d ir y a ğ ı ş ır ın g a la n ır d ı. P a rfü m , c e n a z e tö r e n in in ö y le
ö n e m li b ir u n s u r u y d u ki, y o k s u lla rın c e n a z e le rin d e , g e r­
 27

ç e k m a d d e le r in y o k lu ğ u n u d u y u m s a tm a m a k için, ta b u t­
ların ü z e r in e p a r fü m ş işe le ri re sm e d ilird i.
Y en i Z e la n d a y e rlile ri a ra s ın d a d a, b e n z e r dehşet, v e-
rie ilik te b ir m e rh e m le m e ritü e li y a y g ın d ı. S o y lu k iş ile rin
c e s e tle rin in k a fa la rı, b e y in le ri ç ık a rtıld ık ta n s o n r a ç iç e k ­
le rle d o ld u r u lu r , fırın la rd a p iş irilir v e s o n u n d a g ü n e ş te
k u ru tu lu r d u . K afa la r, k o k u lu y a ğ la r s ü r ü lm ü ş s e p e tle r d e
s a k la n ıld ı. Ö n e m li g ü n le r d e , b u k a fa la r s e p e tle r d e n ç ı­
kartılır, tü y le rle s ü s le n ir v e ü z e rle rin e ş a r a p d ö k ü lü r d ü .
A m a b iz y in e a n tik ç a ğ a d ö n e lim v e p a r f ü m ü n ç o k
g e ç m e d e n ö lü l e r ü lk e s i n d e n a lın ıp , k a tık s ız h e d o n i s t
k u lla n ım a s o k u ld u ğ u n u g ö re lim .
D a z la k tıra ş la n m ış k a fa la rı v e s in e k k a y d ı tıraşlı ç e n e ­
le riy le M ısırlılar, p e r u k la r ın a p a rfü m s ü rm e y i s e v e rle rd i.
E s a n s o la ra k , d e ğ e r li s a fra n ı te rc ih e d e n R o m a lıla r ise,
e lle rin e g e ç e n h e r ş e y i p a rfü m le n d irirle rd i. B a n y o la rın ı,
g iy sile rin i, y a ta k la rın ı, e v le rin i v e h a tta b a y ra k la rın ı k o ­
k u la rla sıv a rla rd ı. B azıları b u işi ö y le ileri g ö tü r ü r le r d i ki,
a tla rın a v e k ö p e k le r in e b ile p a rfü m lü k r e m le r s ü re rle rd i.
B a z e n ş a r a b a b ile k o k u k a tılırd ı, b ö y le c e ü z ü m s u y u ,
m a y a la n m ış ü z ü m d e n ç o k , tü tsü ta d ın d a o lu rd u .
E ski Y u n a n lıla r, n u r la n d ır m a e ğ ilim in d e y d ile r v e k o ­
k u y u b ir k u ts a llık k a d e m e s in e y ü k s e lttile r. G ü z e l k o k u
ta n rıla r k a tın d a n g e liy o r, ta n rıla rın tü m b ilin m e z y o lla rın ­
d a o n la ra e ş lik e d iy o r v e d u r u m a g ö re , b ü y ü m a lz e m e s i
o la ra k d a k u lla n ıla b iliy o rd u . L e s b o s 'lu d ü m e n c i P h a o n ,
b ir d e fa s ın d a , g iz e m d o lu b ir k a d ın y o lc u y u ta şım ış v e
y o lc u s u te k n e d e n a y rılırk e n , k e n d is in e t e ş e k k ü r b o r c u ­
n u ö d e m e y i u n u tm a m ış tı. B u y o lc u , a ş k ta n rıç a s ı V e­
n ü s 'tü v e P h a o n 'a h a rik a k o k u lu b ir e s a n s h e d iy e e tm iş ­
28

ti. B u e s a n s , P h a o n 'u n g ö v d e s in in k a b a ç iz g ile rin i in c e lt­

m iş v e o n a ö y le g ü z e l b ir g ö r ü n ü m v e rm işti ki, S a p p h o
b u d ü m e n c iy e , s ırılsık la m a şık o lm u ştu .
E ski Y u n a n lıla rd a , p a rfü m le ri h a z ırla m a k la g ö re v li k i­
ş ile re — b u n la r ç o ğ u n lu k la k a d ın la rd ı— b ü y ü s a n a tç ıla rı
g ö z ü y le b a k ılm a s ı b o ş u n a d e ğ ild i. O n la r, b u g ü n k ü a n ­
la m d a p a r f ü m le r ü r e tm iy o rla r d ı, a n c a k b itk is e l k ö k e n li
a ro m a tik m a d d e le ri e z e r e k , y ağ h a lin e g etiriy o rla rd ı.
K o k u m a d d e le r in in , s ö y le n le r d ü n y a s ın a k a d a r y ü c e l­
tilm iş o la n d ü n y e v i işle v leri, şifa v e rm e k ti. (Y ü zy ılla r b o ­
y u n c a b u işle v le rin i k o ru d u la r: O rta ç a ğ A v ru p a s ın d a , k o ­
k u la rın v e b a s a lg ın ın a k a rş ı k u lla n ıla b ile c e ğ i d ü ş ü n ü l ü ­
y o r d u .) A n a k re o n , y ü re ğ in y eri o la n g ö ğ s ü m e rh e m le r le
o v m a y ı ö n e riy o r d u . Y u n a n lıla r k o k u la rı, içki m a h m u r lu ­
ğ u n a k a rş ı etk ili b ir ç a re o la ra k g ö rü y o rla rd ı. B ö y le lik le ,
b ü y ü k ö lç e k le r d e ş a r a p iç m e n in k ö tü s o n u ç la r ın ı ö n le ­
y e b ile c e k le r in e in a n ıy o rla rd ı. X e n e fo n 'u n a n la ttığ ın a g ö ­
re, z e n g in ş ö le n le r d e d a v e tlile rin ü z e r in d e , p a r f ü m s ü ­
rü lm ü ş g ü v e rc in le r u ç u ş u y o rd u .
T o p l u m d a y ü k s e k y e r le r d e b u lu n a n R o m a lıla r, ç o k
k ib irli k im s e le rm iş . S u e to n 'u n b ild ird iğ in e g ö r e , R o m a
İ m p a ra to ru O th o , p a rf ü m s a n a tın ın ö y le k o y u b ir iz le y i­
c isiy m iş ki, s e fe re ç ık tığ ın d a b ile y a n ın d a , te n in i g ü z e l­
le ş tirm e k iç in e k s ik s iz b ir e s a n s v e k o z m e tik c e p h a n e liğ i
g ö tü rü rm ü ş . N e ro n 'u n , k arısı P o p p e a 'n ın c e n a z e tö r e n in ­
d e , A ra b is ta n 'ın 10 y ıld a ü re te b ild iğ in d e n d a h a ç o k tü ts ü
y a k tırm ış o lm a s ı, p a r f ü m ta rih in in e n ç a rp ıc ı s ö y le n le ri
a ra s ın d a y e r a lm a k ta d ır.
R o m a lıla r g ü z e l k o k u lu m e rh e m le ri s a d e c e s a ç la rın a
d e ğ il, a y a k ta b a n la rın a d a s ü re rle rd i. A n c a k b u iş le m b ir
 29

ö z g ü n lü k d e ğ il, R o m a lıların ç o ğ u k e z y a p tık la rı gibi, e s ­

ki Y u n a n k ü lt ü r ü n ü n b ir ta k lid iy d i. D a h a E p ik ü ıc tile r
Y u n a n lıla rın , g ö v d e n in h e r b ö lü m ü iç in a y rı b ir k o k u
h a z ırla d ık la rın ı b iliy o rla rd ı. A n tifa n e s, b ö y le k a rm a ş ık bir
p a r f ü m le m e iş le m in in a y rın tılı b ir b e tim le m e s in i v erir.
"A y ak ların ı v e b a c a k la rın ı k o y u M ısır m e r h e m le r in e d a l­
d ırıy o r; ç e n e s in e v e g ö ğ s ü n e , a ğ d a lı p a lm iy e y a ğ ın ı s ü ­
r ü y o r v e iki k o lu n a n a n e k o k a n b ir e s a n s , k a ş la rın a v e
s a ç la rın a m e rc a n k ö ş k e s a n s ı, d iz le rin e v e e n s e s in e e z il­
m iş k e k ik s ü rü y o r."
P a rf ü m c ü lü k s a n a tın ın a sıl b ü y ü k d e v rim c ile ri A rap -
la rd ı, ç ü n k ü , s o n u n d a g ü n ü m ü z ü n m o d e r n p a rfü m c ü lü k
s a n a tın a g ö tü r e n b e lirle y ic i a d ım ı o n la r a ttıla r. A ra b is ­
t a n 'd a n K o k u la r Ülkesi d iy e s ö z e d ilm e s i, K u ts a l A ra b is­
ta n 'ın K o k u la n 'n ın ö v ü lm e s i, e s k i ç a ğ ın e n y a y g ın e fsa -
n e s iy d i. F elix A ra b ia , b u g ü n k ü Y e m e n , tü ts ü ü re tim i b a ­
k ım ın d a n , a n tik ç a ğ ın e n z e n g in b ö lg e le r in d e n b iriy d i.
B u g e le n e k , o z a m a n la rd a n b a ş la y a ra k , b ü y ü k H a life lik ­
le r d ö n e m i n e d e k g e ld i. M .S. 1000 y ılı d o la y la r ın d a
A ra p la r b a h a r a t v e k o k u lu m a d d e tic a re tin d e a d e ta te k e l
d u ru m u n d a y d ıla r.
A ra p la r, b u a la n d a d e v rim c i işle r y a p m ış o lm a ü n ü n ü ,
p a r a d o k s a l b ir b iç im d e , k u ts a l k ita p la rı K u r'a n 'ın k e s in ­
lik le y a s a k la d ığ ı b ir m a d d e y e , a lk o le b o r ç lu d u rla r. A lk o ­
lü n ç ö z ü c ü g ü c ü , d a h a ö n c e M ısırlılar v e B iz a n slıla r ta ra ­
fın d a n k ıs m e n b ilin iy o rd u y s a d a , m o d e r n a n la m d a k i ilk
p a rfü m ü , 10. y ü z y ıld a y a ş a m ış o la n v e o z a m a n k i A ra p
d ü n y a s ın ın e n b ü y ü k k iş ile r in d e n b iri o la n tıp d o k to ru
İ b n i S in a ü re tti. K o k u lu y a ğ ı ç iç e k le rd e n d a m ıta r a k g ü l
s u y u n u e ld e e d e n ilk kişi İb n i S ina'ydı.
30

Y a k ıla n a ğ a ç d a lla r ın d a n v e e z ilm iş b itk ile rin y a ğ la ­

r ın d a n a lk o llü ç ö z e ltile re v e b ö y le lik le sıvı p a r f ü m e g i­
d e n yo l, y a v a ş y a v a ş a ç ılıy o rd u .

M o d e m P a r f ü m c ü l ü ğ ü n B a ş la m a s ı

H a ç lıla r, s e fe rle rin d e n d ö n ü ş le r in d e A v ru p a 'y a p a r f ü ­

m ü d e g e tird ile r. P a rfü m y e rle re v e g ü l d e m e tle r in e s e r ­
p iliy o rd u . Ç o ğ u k e z y a n b ir iş o la ra k d a o lsa, p a rfü m c ü -
lü k m e s le ğ i F ra n s a 'd a d a h a 12. y ü z y ıld a v ard ı; ç ü n k ü b i­
lin e n ilk p a r f ü m c ü lü k m e s le ğ i r u h s a tla r ı o ta r ih le r d e n
k a lm a d ır. B u g ü n k ü a n la m ıy la p a rfü m le r, y a n i a lk o lle e l­
d e e d ile n p a rfü m le r, A v ru p a 'd a a n c a k 14. y ü z y ıld a o rta ­
y a çık tılar. 1200 yılı d o la y la rın d a F ra n s ız ç e rç ile r, ağ ırlık lı
o la ra k k o k u k e s e c ik le r iy le v e d o ld u r u lm u ş k o k u lu s ü s
k u ş la rıy la d o la şıy o rla rd ı.
A lk o lü n ç ö z ü c ü ö z e lliğ i s o n u n d a y a y g ın b ir b ilg i h a li­
n e g e lin c e , b u ö z e llik la v a n ta v e b ib e riy e s u y u y a p ım ın ­
d a d e n e n d i. İyi P h ilip p n a m lı h ü k ü m d a r, s a ra y ın ın a v lu ­
s u n d a , b u y e n i lü k s ü r ü n ü n a n ıs ın a , g ü l s u y u iş e y e n e r ­
k e k ç o c u k a n ıtın ı dik tirm işti.
14. y ü z y ıld a , k o k u lu y a ğ la rın v e a lk o lü n b ir k a rışım ı
o la n ilk m o d e rn p a r fü m E a u d'H ongrie, "M a ca rista n S u­
yu" ü re tild i. K ita b ım ızın g iriş in d e a n la tıla n , 72 y a ş ın d a k i
— v e p a r f ü m s a y e s in d e , b a ş ta n ç ık a r ıc ılık k o n u s u n d a
g e n ç k a d ın la r a ta ş ç ık a r ta n — E lis a b e th v o n U n g a r n 'ın
e fs a n e s i o d ö n e m e ilişkin d ir.
B ir a lk o l ç ö z e ltis in d e n k a y n a k l a n a n b u ilk A v ru p a
p a r f ü m ü n ü n b ile ş im in d e a ğ ırlık lı o la r a k g ü ls u y u v e b i­
 31

b e riy e b u lu n u y o r d u . B u g ü n k ü k o lo n y a n ın b u ilk ö n c ü s ü
y ü z y ılla rc a b a şı ç e k m iştir.
O rta ç a ğ ın sim y a c ıla rı v e g e ç r ö n e s a n s d ö n e m in in tıp -
çıları, a n tik ç a ğ ın , ö z e llik le A ra p la r ta ra fın d a n k o r u n m u ş
o la n d e v a s a tıp v e fa rm a k o lo ji b ilg ile riy le y o ğ u n b ir b i­
ç im d e ilg ile n d ile r. S ay ısız y a z ı A r a p ç a 'd a n ç e v rild i v e
G u te n b e r g 'in y e n i s a n a tı s a y e s in d e h e r y e re y a y ıla b ild i.
İlk A v ru p a d a m ıtm a c ılık el k ita b ı 1500 y ılın d a S tra s b o -
u rg 'ta y a y ın la n d ı. A n c a k o sıra la r, A v ru p a 'n ın p a rf ü m c ü -
lü k s a n a tın ın m e rk e z i İta ly a 'd a y d ı. V e n e d ik , b a h a r a tla rın
v e a ro m a tik m a d d e le r in a k ta rım ın ın y a p ıld ığ ı e n ö n e m li
lim a n d ı. O ra d a , d a h a ö n c e ta b a k la m a v e b o y a m a s a n a tı
h a k k ın d a y a p ıtla r y a y ın la m ış o la n R osetti d iy e b iri, 1555
y ılın d a p a rfü m c ü lü k s a n a tın a ilişk in A v ru p a 'd a k i ilk m a ­
k a le y i y ay ın la d ı: N o ta n d issim i secreti del'A rte P r o fu m a -
toria. B u, çığ ır a ç ıc ı b ir k itap tı. B ir k la sik o la ra k h e p
y e n i b a s ım la rı y a p ıld ı v e s o n r a k i iki y ü z y ıld a y a z ıla n
tü m d e r s k ita p la rın a ö r n e k o lu ş tu r d u . B elk i tu h a f g ö r ü ­
n e c e k a m a, b u s ta n d a r t y a p ıtta , 19. y ü z y ılın b ü y ü k p a r ­
fü m e ri m a ğ a z a la rın ın k a ta lo g la rın d a y e r v e rd ik le ri ü r ü n ­
le rin h e p s i b u lu n u y o r d u : L o sy o n la r, p a rfü m b ile ş im le ri,
d iş m a c u n la rı, a ğ ız y ık a m a su la rı, p u d ra la r, tu v a le t s irk e ­
si, tü m r e n k le r d e v e çeşitli k o k u la r d a s a b u n k ü re le ri, sıvı
s a b u n la r v e k o z m e tik le r. B u n u iz le y e n d ö rt y ü z y ıl iç in ­
d e , a lk o l te m e lli ü rü n le r in g id e r e k d a h a b ü y ü k b ir y e r
a ld ık la rı b u y e lp a z e n in g e n iş le tilm e s i v e m ü k e m m e lle ş ti­
rilm e s i d ış ın d a ö n e m li b ir d e ğ iş ik lik o lm a d ı. A n a te m a ­
n ın s o n s u z ç e ş it le n d i r ilm e s i s ü r e c i, a n c a k M o n s ie u r
F ra n ç o is C o ty 'n in y e n i b ir d ü ş ü n c e s iy le y ö n d e ğ iş tir e ­
cek ti.
32

P a rfü m ü n b a tıd a k i y ü k s e liş i, b ir b a ş k a a ç ıd a n , e k o ­

n o m ik , to p lu m s a l v e ü re tim te k n ik s e l a ç ıd a n , g e n e l u y ­
g a rla ş m a s ü re c in in ö n e m li b ir b ö lü m ü y d ü . P a rfü m c ü le r,
e c z a c ıla rd a n , b e r b e r le r d e n v e ç e r ç ile rd e n b a ğ ım s ız la ş tı­
la r v e k e n d i b a ş la rın a s a y g ın b ir m e s le k h a lin e g e ld ile r.
P a r f ü m c ü lü k h e r z a m a n f a r m a k o lo jin in b ir k u z e n iy d i.
A n c a k , g ü z e l k o k u lu y a ğ la rın d a m ıtıla b ile c e ğ i b irç o k b it­
ki, ta b ip le r iç in b ir ö n e m ta şım a z ; g ü z e l k o k a rla r a m a şi­
falı g ü ç le ri y o k tu r. İşte , fa b rik a s a h ip le ri v e p a r f ü m tü c ­
c a rları ç o k g e ç m e d e n b u tü r b itk ile rle ilg ile n m e y e b a ş la ­
d ılar. O r ta ç a ğ d a k i b a lz a m s ö z c ü ğ ü n ü n y e r in e rö n e s a n s -
ta k e s in o la r a k y e n i z a m a n la r ın p a r fü m s ö z c ü ğ ü n ü n
g e ç m e s i, k a ra k te ris tik b ir d e ğ iş m e y d i. G ü z e l k o k u , e c z a ­
c ıla rın o d a la rın ı te rk e tti. M e rh e m c ilik , e c z a c ılık v e p a r ­
fü m c ü lü k u z u n s ü r e b ir v e a y n ı m e s le k o la g e lm işti. A m a
p a rfü m c ü le r b ir s ü r e s a b u n y a p ım cıla rı, b e r b e r le r v e ç e r­
çile rle d e — h e p s i k o k u lu e şy a tic a re ti y a p ıy o rd u — m e s ­
le k se l ilişki iç in d e o lm u şla rd ı. S o n u n d a , ç o k k a z a n ç lı b ir
lo n c a 'y a , e ld iv e n c ile re b a ğ la n m a y a k a r a r v e r d ile r .
B u k a ra r, ticari a ç ıd a n ç o k iyi d ü ş ü n ü lm ü ş b ir k a ra rd ı
v e b o l k a z a n ç v a a d e d iy o r d u , ç ü n k ü İta ly â n s a ra y ın ın
m o d a y a p tığ ı tü m d e ri a k s e s u a r iç in d e , e l d iv e n in ç o k
s e ç k in b ir y e ri v a rd ı. E ld iv e n , İta ly a n a r is to k r a s is in in
b a ş lıc a a la m e ti o lm u ş tu . A n c a k e ld iv e n d e r ile r in d e , ta ­
b a k la m a m a d d e le r in in e k ş im tr a k k o k u s u k a lıy o r d u . B u
k o k u y u ö rtb a s e tm e k için, p a r fü m c ü le re g e re k s in im d u ­
y u lu y o rd u .
R ö n e s a n s s o n a e rd iğ in d e , p o litik g ü ç A k d e n iz ü lk e le ­
r in d e n , K u z e y v e O rta A v ru p a y ö n ü n e k a y m ıştı. İn g ilte ­
r e 'n in v e H o lla n d a 'n ın y ıld ız ı y ü k s e lm iş , A lm a n la r v e
 33

F ra n s ız la r e tk ili o lm a y a b a ş la m ış la rd ı. K a th e rin a v o n M e-
d ic i'in , O rlé a n s D ü k ü , B o u r b o n s o y u n d a n II. H e in ric h 'le
e v le n m e s in in a rd ın d a , a p a ç ık b ir h e s a p , a d e ta H a b s b u rg
u s u lü b ir e v lilik p o litik a sı y a tıy o rd u . K ra liç e n in h e s a b ın a
y a z ıla n , s a d e c e 1 5 7 2 'n in k a n lı B a r th ö lo m a e u s g e c e si d e ­
ğildi; b u ev liliğ in , F ra n s a 'n ın b ir p a rfü m s ü p e r g ü c ü o la ­
r a k y a v a ş y a v a ş ile rle y işin i h ız la n d ırm a y a d a k a tk ısı o l­
m u ş tu . F ra n s ız sara y ı, A v ru p a 'd a k ü ltü re l k o n u la rd a y a ­
v a ş y a v a ş b e lirle y ic i o lm a y a b a ş la m ış tı. K a th e rin a , F lo -
r a n s a 'd a n P a ris 'e , tu rrltu ra k lı b ir e k ib i d e b e r a b e r i n d e
g etirm işti. Y u k a rı İta ly a 'n ın S e in e k ıy ıs ın d a k i b u k e n tin ­
d e p a r fü m c ü le rin s e ç k in b ir y eri v ard ı. V e b u p a rfü m c ü -
le r, s a ra y ın b e y e f e n d ile r in e v e h a n ım e f e n d ile r in e g ü z e l
k o k u la r s a ğ la m a k la k a lm ıy o rla rd ı. R e n é a d lı b ir F lo ra n ­
sak , k o k u la rın y a n ısıra , ö z e llik le z e h ir le r d e n d e u sta lık la
a n lıy o rd u . K a th e rin a v o n M e d ici, d ü ş m a n la rın ı d e v re d ı­
şı b ıra k m a k iç in b u u s ta n ın s a n a tın d a n b irk a ç k e z y a ra r­
la n d ı: z e h irli p a rfü m le rle k o k u la n d ırılm ış e ld iv e n le ri k u l­
la n a ra k .
U ğ u rs u z R e n é 'n in d ü k k a n ı P o n t- a u - C h a n g e k ö p r ü -
s ü n d e y d i. P a ris 'in b u ü n lü k ö p r ü s ü , u z u n s ü re p a rfü m -
c ü lü ğ ü n E ld o ra d o s u o ld u v e P a ris 'in e n s e ç k in a d r e s le ­
r in d e n b iriy d i. E u g è n e R im m e l, p a rf ü m v e te m iz le n m e
ta rih in in k la s ik b ir y ap ıtı o la n v e 1864 'te y a y ın la n a n P ar­
fü m K ita b in in ilk b ö lü m ü n ü n b a ş la n g ıc ın a k a ra k te ris tik
b ir re s im k o y m u ş tu . D a r b ir P a ris s o k a ğ ın ın k a ra n lık
g ra v ü rü P a r fü m c ü R e n é 'n in P o n t-a u -C h a n g e ü z e r in d e k i
d ü k k a n i n ı g ö s te riy o r. P a tric k S ü s k in d d e , ç o k s a ta n k i­
ta b ı D as P a r fü m 'ü n (K o k u ) b ir b ö lü m ü n ü y in e "S ein e
n e h r in i n s a ğ k ıy ısın ı Ile d e l a C ite 'y e b a ğ la y a n " ü n lü
34

k ö p r ü d e g e ç irm iş ti. R o m a n ın tr a jik - u c u b e k a h r a m a n ı

G r e n o u ill e 'in u s ta s ı, p a r f ü m c ü v e e ld iv e n c i G iu s e p p e
B a ld in i'n in d ü k k a n ı. S e in e n e h r in in sel s u la rı iç in d e k a ­
lın c a y a d e k , b u k ö p r ü n ü n ü z e rin d e y d i.

L a ğ ım Ç u k u r la r ı n ın A n f iti y a tr o s u P a r is
17 . Y ü z y ılın A ğ ır K o k u s u

16. y ü z y ıld a s o y lu h a n ım la r a ra s ın d a , o la ğ a n ü s tü b i­
ç im le n d irilm iş , d o ğ u k ö k e n li b ir k o k u v erici ç o k m o d a y ­
d ı: P o m a n d e r. G e n e llik le a l tın d a n y a p ıla n b u k a p b ir
p o r ta k a l g ö r ü n ü m ü n d e y d i, y u k a r ıd a n a ç ılıy o rd u v e altı
t a n e k o k u h a z n e s i v ard ı. B u b ö lm e le rin h e r b irin d e ayrı
b ir k o k u m a d d e s i b u lu n u y o r d u . B a h ç e to p r a ğ ı n d a n to -
p a k ç ık la r a , g ü ls u y u , a m b e r, m isk , ta rç ın v e k â firu n e m ­
d ir iliy o r d u . B u k a p s a lg ın la r d a n k o r u m a k la k a lm ıy o r,
a y n ı z a m a n d a "tıp kı b ir d işi fin o k ö p e ğ i gibi" h o ş k o k u ­
la r s a ç m a y ı d a g ü v e n c e liy o rd u .
H afif, u ç u c u k o k u la rı te rc ih e d e n F ra n s ız p a rfü m c ü -
lü ğ ü , g ü ç lü F lo r a n s a k ta k v iy e s iy le İta ly a n la ş tırılm ış tı.
G iy s ile rin d e ri b ö lü m le rin i v e a k s e s u a rı ö z e llik le g ü ç lü
b ir b iç im d e p a rf ü m le n d irm e ş e k lin d e k i İta ly a n m o d a s ı,
a ğ ır e s a n s la r ın k u lla n ılm a s ın d a c ö m e r t d a v ra n ıy o r d u .
Y e lp a z e le r v e d a n te lli m e n d ille r, s o n d e r e c e ağ ır k o k a n
a k s e s u a r la r o ld u la r. M a d a m e d e S e v ig n e 'n in m e k tu p k a ­
ğ ıtla rın ın b ile y o ğ u n b ir k o k u y a y d ığ ı bilin ir.
A n c a k b u y e n i a ğ ır k o k u e ğ ilim i s a d e c e m o d a d a n
k a y n a k la n m ıy o rd u ; a y n ı z a m a n d a P a ris'in k o k u s u n a k a r­
şı ra k ip s iz te k ç are y d i.
 35

P a r is 'te h e r a n b a lç ığ a b a s ıla b ilir d i, ç a ğ d a ş la r ı b u

k e n ti "lağ ım ç u k u rla rın ın a n fitiy a tro su " d iy e ta n ım lıy o r­
lard ı. İ n s a n n e r e y e g id e r s e g itsin , iğ re n ç k o k u d a lg a la rı
a c ım a s ız c a y ü z ü n e ç a rp ıy o rd u . K e n tin ileri g e le n le rin in
b u lu n d u k la r ı m e k a n la r d a k e s in lik le b u d u r u m u n d ış ın ­
d a d e ğ ille rd i.
A d a le t S ara yı, L o u v re , T u ile rie v e O p e r a b ire r g e n e l
tu v a le t g ib i k o k u y o rla rd ı. Ş atafa tlı V e rs a ille s 'd a b ile, fo -
s e p tik ç u k u r u , s a ra y ın y a n ıb a ş ın d a y d ı. "G e çitler, iç a v lu ­
lar, y a n b in a la r v e k o r id o rla r s id ik v e d ış k ı d o lu y d u la r;
b a k a n lık b in a s ın ın a ltın d a b ir e t sa tıc ıs ı h e r s a b a h d o ­
m u z k e s ip k ız a rtıy o rd u ; A v e n u e d e S a in t C lo u d k o k u ş ­
m u ş b a lç ık la v e k e d i le ş le riy le k a p lıy d ı. D ışk ıla r, XIV.
L u d w ig 'in s a ra y ın d a k o n u ş m a k o n u s u y d u la r , la ğ ım ç u ­
k u rla rı g ö rü lü y o r d u , la ğ ım c ıla r s a h n e d e k i o y u n c u la r g ib i
iz le n iy o rla rd ı." d iy e y a z ıy o r A lain C o rb in , k o k u ta rih in i
a n la ta n , Veba S o lu ğ u ve Ç içek K o k u su a d lı k ita b ın d a .
K a to lik K ilisesi n e fe la k e t g etirici h ijy e n ik o rta m ı n e
d e in s a n ın d o ğ a l o la ra k g ü z e l k o k m a y ış ın ı d e r t e d in ir
g ö r ü n m ü y o rd u . A h lak i n e d e n le r d e n ö tü r ü g e n e l b ir b a n ­
y o y a p m a y a s a ğ ın ı k o y a n v e b ö y le lik le y e n i b ir k o k u
b a rb a rlığ ın ın y ü k s e liş in e yol a ç a n , T rie n te k o n s ü lü y d ü .
B u n u n s o n u c u n d a , te m iz liğ in a z a lm a s ı v e in s a n la r ın
k e n d i g ö v d e s e l k o k u la rın ı g iz le m e k iç in a ğ ır k o k u la ra
s a rılm a la rı o ld u . K atı v e sıv ı s a b u n la r ın ü re tim i s ü r e k li
arttı, ç a m a ş ır la r p is k o k u la rı v e p ir e le r i u z a k la ş tırm a k
için d a h a s ık y ık a n ır v e p a rfü m le n ir o ld u la r.
B azı y ü k s e k rü tb e li — a m a b u y ü z d e n d a h a a z in a tç ı
o lm a y a n — v a k a la rd a , tü m b u ç a b a la r b ir işe y a ra m ıy o r­
d u . F ra n s a 'n ın IV. H e n ri's i ö y le iğ re n ç b ir k o k u y a y ıy o r­
36

m u ş ki, o d ö n e m d e y a ş a y a n in s a n la r b u k o k u y u a lın c a
ş o k a g ire r v e k a ç a rla rm ış. G ü n e ş K ralı XIV. L u d \v ig 'd e n ,
k ita b ın g iriş b ö lü m ü n d e s ö z ed ilm işti.
A ğır, y o ğ u n p a r f ü m le r in y a y g ın la ş m a s ın ın ik in c i n e ­
d e n i b ir y a n lış a n la m a y d ı: d o k to rla r, a n tik ç a ğ d a n b e ri
— ta m o la ra k g e r e k ç e le n d i r m e d e n — b a z ı y a ğ la rın m ik ­
r o p k ırıcı e tk ile ri b u lu n d u ğ u s a v ın ı ö n e s ü rm ü ş le rd i. İ n ­
s a n n e d e n li ağ ır k o k u s ü r ü n ü r s e , v e b a y a , tifo y a v e k o ­
le ra y a k a rş ı o d e n li k o r u n m a lı o ld u ğ u n a in a n ıy o r d u .
A m a ö te y a n d a n g ö v d e n in d o ğ a l k o k u s u n u n d a v e b a y a
k a rş ı b ir ç a r e o ld u ğ u d ü ş ü n ü lü y o r d u . B u n a k a rş ılık su ,
o la s ı b ir h a s ta lık o lu ş tu r u c u y d u . B a ş ta n a ş a ğ ı te m iz le n ­
m e k h a s ta lık la ra y o l a ç a r d e n iliy o r d u v e b u n u n y e rin e
k o k u k a p s ü lle ri ta ş ın ıy o r y a d a k â firu n d a n y a p ıla n m u s ­
k a la r, b o y u n la ra ta k ılıy o rd u . K o k u lu m a d d e le r s ü rm e , is­
te riy e k a rş ı b ir te d a v i y ö n te m i o la ra k d a k u lla n ılıy o rd u .

F r a n s ız D e v r im i v e P a r f ü m .
Ö lü m - K a lı m B e lir le y ic is i: K o k u

B ol p a rfü m m e ra k ı, a ğ ır v e e zici b ir e s te tiğ e d ü ş k ü n ­

lü k , a y n ı z a m a n d a e n s o n m u tla k iy e tç i g ü ç g ö s te risiy d i.
Ç ü n k ü b u rju v a z in in y ü k s e lm e s i, F ra n sız D e v rim i'n in h a ­
z ırla d ığ ı gib i, arı k ra liy e t y a p a y c ılığ ıy la g e n e l b ir h e s a p ­
la ş m a n ın d a b ir p a r ç a s ı o ld u . A rtık h o ş , h a fif b u rju v a
ç iç e k k o k u la rı m o d a y d ı.
A ğır k o k u la r d a h a 18. y ü z y ılın o rta s ın d a n b a ş la y a ra k ,
g ö z d e n d ü ş tü le r . D a h a ö n c e le r i, E a u d e s m ille fle u r s,
"Bin ç iç e ğ in suyu " p a r f ü m ü n ü n h a z ırla n m a s ın d a , d ış k ıla ­
 37

rın k u lla n ılm a s ın d a n ç e k in ilm iy o rd u , o y s a ş im d i g ö v d e

te m iz liğ i, to p lu m u n ü s t k a tm a n la r ın d a d a y e n g is in i k u t­
la m a y a b aşla m ıştı.
A ğır k o k u la rın , te m iz le n m e e k s ik liğ in d e n k a y n a k la n ­
d ığ ı h e m e n g ö r ü lm ü ş tü v e y e n i te m iz lik ilk e le rin e g ö re
b u k o k u la r a y ıp say ılıy o rlard ı.
Y en i g ü z e llik id e a liy le ilk ö n e ç ık a n , b ir k r a lın an lı
ş a n lı m e tre s i o ld u . M a d a m m e D u b a r r y in c e b iç e m in o r ­
ta y a ç ık m a s ın ı k o la y la ş tırd ı v e F ra n s ız a s k e r le r in in , Al­
m a n y a 'y la y e d i yıl s ü r e n s a v a ş ta n g e tird ik le ri Kölnisc-
h w a sseıl\ (K ö ln S uy u, y a n i k o lo n y a — ç .n .) s ü r ü n d ü . J o -
h a n n M aria F a rin a , 1709 y ılın d a K ö ln 'e y e rle ş m iş v e o ra ­
d a e fs a n e v i E a ıı d e C olognönin ü re tim in i b aşla tm ıştı. Bu
su , % 2-4 o r a n la r ın d a b e rg a m u t, lim o n , p o r ta k a l, n e ro li,
la v a n ta v e b ib e riy e e s a n s la rın ı iç e riy o rd u . B a ş la n g ıç ta ,
d a h ili o la ra k k u lla n ılm a k ü z e re , s a ğ lık s u y u o la ra k d ü ş ü ­
n ü lm ü ş tü . A n cak , ş im d i in c eliğ i v e d ü ş ü k y o ğ u n lu ğ u s a ­
y e s in d e lü k s e v e y a p a y lığ a k a rş ı k o y a n ç a ğ ın r u h u n a
ta m d e n k d ü ş ü y o r d u . Y o z la ş m ış o la n a k a rş ı k a m p a n y a
y ü rü tm e k , b u rju v a a n la y ış ın ın y ü k s e lm e s in in b ir s im g e ­
siy di. D o ğ a llık b ir s lo g a n h a lin e g e ld i v e b u s lo g a n la b ir­
lik te y ü z ü , e lle ri, a y a k la rı v e h a tta z a m a n z a m a n tü m
g ö v d e y i y ık a m a k , d e v rim c i b ir y ü k ü m lü lü k o la r a k y a y ­
g ın laştı.
R o k o k o d ö n e m in d e h afiflik e g e m e n o ld u . M isk k o ­
k u s u n u n y e rin i ç iç e k k o k u la rı a ld ı. A ğır k o k u la rla b irlik ­
te, g e n e l te m iz lik e k sik liğ i d e y a v a ş y a v a ş s a h n e d e n ç e ­
k ild i. B ir te m iz lik d ö n e m i b a ş la d ı. B u d ö n e m fla k o n
(p a rf ü m şişesi — ç .n .) ç a n ta s ın ın , e s a n s la rın e ld e y ap ım ı
iç in k ü ç ü k b ir im b ik iç e re n c e p d e p o s u n u n d ö n e m iy d i.
38

M a rie -A n to in e tte , h a fif çiçe k si p a rfü m le ri, ö z e llik le d e

m e n e k ş e k o k u s u n u s e v e rd i. S aray d a o n u n b e ğ e n is in i
p a y la ş ıy o r d u a m a , b u k o n u d a te k b e lirle y ic i o lm a k ta n
ç o k ta n u z a k la ş m ış tı. B u rju v a z i, d e v rim in a rife s in d e k e n ­
d i b e ğ e n i n o rm la r ın ı b e lir le m e y e y e te c e k k a d a r g ü ç lü ,
z e n g in v e ö z b ilin ç sa h ib iy d i.
İlk p a r fü m e ri e v le ri b u d ö n e m d e k u ru lm u ş la rd ı: L. T.
P iv er, H o u b ig a n t, L u b in . B u n la r, d a h a s o n r a k i p a r fü m
im p a r a to r lu k la r ın a h iç b e n z e m e y e n m ü te v a z i m e k a n la r ­
dı. Ö r n e k s e , F a u b o rg S a in t- H o n o r é 'd e k i b ir v e k ilh a rc ın
o ğ lu o la n J e a n - F ra n ç o is H o u b ig a n t, 1775 y ılın d a R u e Sa­
in t- H o n o r é , Nr. 1 9 'd a p a r f ü m v e e ld iv e n s a ttığ ı k ü ç ü k
d ü k k a n ın ı a ç tığ ın d a , h e n ü z 23 y a ş ın d a y d ı. F irm a sın ı ile­
rid e b ü y ü k b ir g e le c e k b e k liy o rd u , a n c a k p a rfü m c ü le r in
ö n c e k ö tü g ü n le r g e ç irm e le ri g e re k m iş ti. F ra n s ız D e v ri-
m i'n in ş a k a s ı y o k tu v e p a rfü m , p o litik in a n c ın te h lik e li
b ir g ö s te r g e s i o lm u ş tu . D e h ş e tin e g e m e n liğ in d e , b ir
S a n s c u lo tte ( b a ld ır ı ç ıp la k ), p a r fü m s ü r m e z k u ra lı, b ir
b u y r u k g ib i g e ç e rliy d i. G ü z e l k o k a n b ir b u rju v a , ş ü p h e li
b iriy d i, h e le ki s a ç ın ı p u d r a la y a n d a n , a d a m a k ıllı ş ü p h e -
le n ilird i. Z a m b a k ö z ü n e y a d a K ra liç e n in S u y u 'n a b a tırıl­
m ış m e n d il k u lla n m a k , g iy o tin i g ö z e a lm a k d e m e k ti.
K arşı d e v r im d ö n e m in d e , a ğ ır k o k u la r ın itib a rla rı ia d e
ed ild i. B u d ö n e m d e m is k gib i, h a y v a n s a l k ö k e n li v e aşırı
k u lla n ılın c a d ış k ı g ib i k o k a n y o ğ u n k o k u la r te rc ih e d ild i
v e XVI. L u d w ig 'in d ö n e m in d e n b ile d a h a a ğ ır k o k u la ra
b ü r ü n ü ld ü . N a p o ly o n a ra s ıra b ir ş iş e E au d e C o lo g n e
(k o lo n y a ) iç m e k le k a lm ıy o r, (b u s u z a t e n b a ş la n g ıç ta
ilaç o la ra k d ü ş ü n ü lm ü ş tü ) , h e r s a b a h k a fa s ın a v e o m u z ­
la rın a , b ir ş iş e k o lo n y a d a d ö k tü r ü y o rd u . G ö r ü n ü ş e b a ­
 39

k ılırsa N a p o ly o n 'u n z a te n y o ğ u n k o k u la ra k arşı ö z e l b ir

ilgisi v a rd ı. K arısı J o s e p h in e 'in m isk , a m b e r v e z ib e t m is-
k i'n e d u y d u ğ u aşırı ilgi e fs a n e le ş m iş tir. J o s e p h in e , im p a ­
ra to r k o c a s ın ın b e lle ğ in d e s o n s u z a d e k k a lm a k iç in M al-
m a is o n S a ra y ı'n d a k i y a ta k o d a s ın ı m is k k o k u s u n a ö y le
b u la m ış tı ki, 60 yıl s o n r a b ile , b u k o k u n u n o d a la ra s in d i­
ği g ö rü lm ü ş tü . J o s e p h i n e , a ğ ır k o k u la r ı te rc ih e d iş iy le ,
d e v rim ö n c e s i y a ş a m b iç im in i b o ş y e re k u rta rm a y a ç a lış ­
m ıştı. B u rju v a 19. y ü z y ıl iç in , 18. y ü z y ıl y itm işti a rtık .
G ü ç le n e n b u rju v a z i, a ğ ır k o k u la r d a n v a z g e ç e r e k , sü fli
b ir a ris to k ra s i k a rş ıs ın d a k i ü s tü n lü ğ ü n ü d ile g e tirm e k is­
tiy o rd u .
P a rfü m c ü le r, a ğ ırlık lı o la ra k , y a r ık ü r e d e k i m ü ş te r ile ­
r in d e n g e ç in iy o rla rd ı. M a x im 'in y a d a C afé d e P a ris 'in
s o y lu k o k o n a la n , e n iyi m ü ş te rile rd i. E n a z ın d a n y ü z le ri­
n in b o y a la rı k a d a r ç a r p ıc ı k o k u y o r la r d ı v e b u r ju v a la r
b ö y le aşırı b ir b iç im d e k u lla n ıla n lo s y o n la rın , a h la k i a ç ı­
d a n g ö z d e n d ü ş tü k le r in i d ü ş ü n ü y o r la r d ı. Ç ü n k ü b u r ju ­
v azi, ş iş e d e k i g ü z e l k o k u la r a k e s in lik le k a tla n a m ıy ö rd u .
L a v a n ta v e b ib e riy e n in d e a y n ı işi g ö r d ü ğ ü b e n i m s e n ­
m işti. Y in e d e , K a z a n o v a g ib i b ir ç a p k ın , ç ıp la k b ir k a ­
d ın g ö v d e s in e p a rf ü m s ü r m e s i g e re k tiğ in d e , s a d e c e h o ş
k o k u lu g ü l s u y u n a sa rılıy o rd u .

L 'â g e D 'o r . 19. Y ü z y ı l d a F r a n s ız P a r f ü m S a n a tı

D o r u k N o k ta s ın d a y d ı

19. yü zyıl, F ra n sız p a r f ü m c ü lü ğ ü n altın çağ ıyd ı. P ie r

F ra n ç o is P a s c a l G u e r lin a d ın d a b ir a d a m 1828 y ılın d a
40

R u e d e R iv o li'd e, p o m a tla r, d iş m a c u n la rı, s a b u n la r, tu ­

v a le t a k s e s u a r la rı, saç fırç a la rı v e p a r fü m le r sa ttığ ı bir
d ü k k a n a çm ıştı. G e n ç G u e rla in , k ü ç ü k A b b e v ille k ö y ü n ­
d e n , tıp v e k im y a o k u m a k için İn g ilte re 'y e gitm işti. P a ­
ris 'e y e rle ş tiğ i s ıra la rd a , F ra n s a 'n ın b a ş k e n tin d e , İn g ilte ­
r e 'd e n g e le n , h e r ş e y m o d a y d ı. B u y ü z d e n G u e rla in ö n c e
ith a la tla u ğ ra ş tı, W ales B o u q u e t i v e R o ya l E xtra ct ofF lo-
w e r t i’ F ra n s a 'y a getirdi.
G u e rla in 'in to p lu m s a l d e ğ iş ik lik le re y ö n e lik g ü ç lü b ir
s e z g is i v a rd ı. P a r f ü m c ü lü ğ ü n , b u r ju v a z in in to p lu m s a l
y ü k s e liş iy le u la ştığ ı d e v p a z a rı g ö r e n G u e rla in , y a ş a m ı­
n ın d ü ş ü n c e s in e v ardı: to p l u m u n s e ç k in le ri p a rfü m le rin i
o n d a n a la c a k la rd ı e lb e tte , a m a d ü k k a n ın a b a ş k a la rı d a
g e le c e k ti. Z a m a n iç in d e , ü rü n le r i d a h a g e n iş b ir k itle ta ­
ra f ın d a n b e n im s e n e n p a r fü m c ü le rin şa n sı o la c a k tı. S a d e ­
c e s e ç k in le re h ita p e d e r e k ç o k p a ra k a z a n ıla m a z d ı.
Ç o k g e ç m e d e n , P a ris 'in y a rısı iyi b e ğ e n i ü rü n le rin in
R u e d e R iv o li'd e b u lu n d u ğ u n u ö ğ re n m iş ti v e M arq u is d e
G ira rd in y a d a L o rd S e y m o u r g ib i s a lo n o to rite le ri, b u
d ü k k a n ın s ü re k li m ü ş te rile ri o lm u şla rd ı.
B u a r a d a , b u lu ş c u G u e r la in h a z ır ü r ü n le r i ith a l e t­
m e k te n b ık m ış tı v e k e n d i k o k u b ile ş im le rin i d e n e m e y e
b a ş la m ış tı. T ıp v e k im y a ö ğ re n im in i b o ş u n a y a p m ış o l­
m a k is te m iy o rd u — A v e n u e K le b e r ile P la c e d e l'E to ile
a r a s ın d a b ir y e r d e k ü ç ü k b ir la b o ra tu a rı v a rd ı v e o ra d a
b itk ile ri v e şifalı o tları k e n d i e lle riy le d a m ıtıy o rd u .
S ip a riş ü z e r in e ç a lış ıy o rd u v e b elirli k iş ile re ö z g ü k o ­
k u b ile ş e n le r i y a p m a k o n u n s p e s y a lite s iy d i. B u y ü z d e n
sık sık , b ir k a d ın için ya d a te k b ir a k ş a m iç in p a rfü m le r
ta s a rla m a s ın ı g e re k tire n s ip a riş le r a lıy o rd u .
 41

G u e rla in 1842 y ılın d a B a d e n -W ü rtte m b e r g d ü ş e s in in

v e B e lç ik a K ra liç e s i m a je s te le r in in s ip a r iş le r in i y e rin e
g e tirm e y e b a ş la d ı. Ü nü s ü r e k li a rtıy o r, d o r u k ta k i k işile ­
rin s ö z lü p r o p a g a n d a la r ı d a ü n ü n e ü n k a tıy o r d u . P a r-
f ü m c ü n ü n y e ri m e k a n ı o la n R u e d e la p a ix 'e , G a lle r
P r e n s i'n d e n , B u lg a r Ç arı F e r d in a n d 'a d e k u z a n a n b ir
y e lp a z e d e n e lç ile r g e liy o r v e P a rfu m Im p é ria l, B o u q u e t
d e N a p o lé o n y a d a B o u x u e t d u P rin c e I m p e ria g ib i p a r ­
fü m le r b u d ü k k a n d a o rta y a ç ık ıy o rd u .
U sta p a r f ü m c ü n ü n e k o n o m ik b a ş a rıs ı n e d e n li b ü -
y ü k tü y s e , y a ra tıc ılığ ı d a o d e n li s ın ırla n d ırılm ış tı. A h la k
v e k o n v e n s iy o n ( d ö n e m in F ra n sız A n a y a s a s ı) h a y a l g ü ­
c ü n ü d e m ir z in c irle re v u rm u ş la rd ı.
1833 y ılın d a , d ö n e m in k ü ç ü k d u d a k lı, a c ım a s ız a h la k
o to r i te l e r in d e n b iri o la n M a d a m e C e ln a rt, M a n u e l des
D a m e ^ d a ( H a n ım la r ın E lk ita b ı) p a rf ü m k ü ltü r ü k o n u ­
s u n d a k e s tir ip a tm ıştı. A z v e ö z o la ra k : "M isk, a m b e r ,
p o rta k a l ç iç e ğ i, te b e r v e b a ş k a a ğ ır k o k u la r k e s in lik le
y asak tır" d e m iş ti. S a d e c e , e rd e m li g e n ç k ız la rın b u lü z le -
rin e y a d a ç o r a p la r ın a d a m la ta b ile c e k le ri b ir k a ç d a m la
k o lo n y a y a iz in v eriliy o rd u .
18 3 0 -1 8 7 0 y ılları a r a s ın d a , p a rfü m ü d o ğ r u d a n te n in
ü z e r in e s ü r m e y i d ü ş ü n m e k b ile o la n a k s ız d ı. T e m iz lik
lo s y o n u v e k o lo n y a d ış ın d a h iç b ir ş e y e iz in y o k tu . K o n ­
te s d e B ra d i'n in , La M a n u e l d u S a voir-V ivre a u X IX Siec-
l é d e s a p ta d ı ğ ı, g ö v d e s e l b a k ım ın h e d e f l e r i ş u n la r d ı:
" Y a p m a cık o lm a d a n te m iz lik , te n in v e tin in d o ğ a l zarifli­
ği v e g ü ze lliğ i."
Bu k a tı k ü ltü r d e , y o ğ u n p a rfü m , is te n m e d ik b ir
konuk g ib i ra h a tsız lık v e riy o rd u . M e n d ille rd e , ceket
42

c e p le rin d e , y a d a b ir b a lo b u k e tin e sarılm ış t e n te n e ­

de p a rfü m h o ş g ö rü le b ilird i. B u s a y ıla n la r s ü z g e ç işle ­
vi g ö rü y o r, p a rfü m ü n a h la k d ış ı o ld u ğ u iç in k o rk u ­
la n y o ğ u n lu ğ u n u a z a ltıy o rla rd ı. E ld iv e n le r v e p a n to fla -
la r d a b u y ü z y ılın e n g ö z d e k o k u taşıy ıcıları a ra s ın d a y d ı-
lar.
G u s ta v F la u b e rt 1846 y ılın d a , se v g ilisi. L ou ise C o le t'e
ş ö y le y a z ıy o rd u : "S en in p a n to fla la rın a , m e n d ilin e , s a ç la ­
rın a , p o r tr e n e , k e n d i m d e n g e ç e r c e s in e b a k a ra k o y a la n ı­
y o ru m , m e k tu p la rın ı h e p y e n i b a ş ta n o k u y o ru m , b u n la ­
rın m isk k o k u la rın ı s o lu y o ru m ."
K o k u la rın n e d e n li s a k ın g a n o lm a la rı g e re k iy o rd u y s a ,
a d la rı d a g e n e llik le o d e n li h a y a l g ü c ü y ü k lü y d ü v e k ır­
le n t g ib i s ü s lü y d ü . Ö r n e k s e , G u e r la in 'in b ir d iş te m iz le ­
y ic is in in a d ı V érita b le trésor d e la b o u c h e y a n i "H a k ik i
a ğ ız h a zin e si"y d i. Ü n lü İn giliz p a rfü m c ü E u g è n e R im m el,
k o k u b ile ş e n le r in in s e ç im in d e , g e rç i o la sı e n b ü y ü k s a ­
d e liğ i — g ü l, y a s e m in , p o rta k a l ç içe ğ i, m e n e k ş e v e s ü m -
b ü lte b e r — ö n e riy o rd u , a n c a k ü r ü n le r in e The K in g o f the
S ia m , Isiris d e R im m e l y a d a K a n a n g a W ater g ib i a d la r
v e riy o rd u .
A ltın k u ra l ş u y d u : B ir p a r f ü m n e d e n li u ç u c u y s a o
d e n li d eğ e rliy d i. B u b u lm a c a n ın ç ö z ü m ü ç o k b a sitti. M a­
d a m e d e C e ln a rt ş ö y le d iy o r d u . "B itkisel k o k u la r , h a y ­
v a n s a l k o k u la rd a n d a h a ç a b u k u ç a rla r, b u y ü z d e n h afif
p a rf ü m le r d a h a p a h a lıd ırla r, k iş in in z e n g in liğ in i v e s a y ­
g ın lığ ın ı g ö ste rirle r."
M isk v e a m b e r d e n s a k ın m a , k e s in b ir b u y ru k tu . B ö y ­
le lik le iyi b ir b e ğ e n iy e v e a h la k i c id d iy e te s a h ip o lu n d u ­
ğ u k a n ıtla n ıy o rd u . V e b u , ç a ğ ın im g e s in e d e u y g u n d ü ­
 43

ş ü y o r d u . K a d ın b ir g ü l g ib i, sa flığ ı k iş ile ş tire n b ir ç iç e k

g ib i e ld e ğ m e d ik ti.
A h la k sız lık ise ş a irle re , s a n a tç ıla ra v e a h la k ı k u ş k u lu
ö te k i g ü r u h a k a lıy o rd u . A ğır, y o ğ u n k o k u la r h a y v a n s a l­
lık v e c in s e llik d ü ş ü n c e le r in i u y a n d ırıy o rla r d ı. B u y ü z ­
d e n o n la rd a n , ş e y ta n ın k u ts a l v a ftiz s u y u n d a n iğ re n d iğ i
g ib i iğ re n m e k g ere k ird i.
B a u d e la ir e g ib i biri, h a n g i ta ra fta d u ra c a ğ ın ı b ilird i.
Ş iirle rin d e D o ğ u 'n u n c a z ib e le rin i ö v d ü v e ç a ğ ın ın a h la ­
k ın a k arşı ta v ır aldı.

...parfüm ler vardır, çocuk y a n a kla rı gibi taze,

O bua'larglbi tatlı, bir m era gibi yeşil
Ve başkaları, ezik ve yen g in bezenm iş
amber, misk ve kutsanm ış d u m a n gibi
sınırsız şeylerden bir solukla
ruhlarım ızın esrikliğini dile getiren
Cbaries B audelaire

A lain C o rb in 'e g ö re , p a r f ü m ü n a y ıp s a y ılm a s ın ın d e ­

rin le r d e y a ta n n e d e n i c in se l n ite lik lid ir. M o d a h a n ım la -
r t n a v e m is k k o k a n la ra a h la k i a ç ıd a n d ü ş ü k k a d ın la r
g ö z ü y le b a k ılm a k ta y d ı. A h la k b e k ç ile ri, p a r f ü m e d u y u ­
la n tu tk u n u n a ltın d a , "aşağ ılık d u y g u la rın " b u lu n d u ğ u n u
ta h m in e d iy o rla rd ı. K e sk in k o k u la rın s o n d e r e c e a h la k
d ış ı v e h e r tü r s e fa h a ti d a v e t e d ic i o ld u k la rı d ü ş ü n ü lü ­
y o rd u . B ö y le c e , iç g ü d ü s e l o la r a k ta m is a b e t k a y d e d ilm iş
v e .k o k u n u n b ilin ç a ltın d a k i e ro tik liğ i k a b u l ed ilm işti. D r.
R o s ta n a d ı n d a b iri, 1826 y ılın d a , is te ri'n in , h ip o k o n d -
ri'n in v e m e la n k o lin in k o r k u n ç s o n u ç la r ın ı p a rla k r e n k ­
le rle b e tim le m e k iç in "K o ku m a d d e le r in in k ö tü k u lla n ı­
m ı h e r tü rd e n n e v ro z a y o l açar" d iy e y a z ıy o rd u . S inirleri
h a s s a s , k ırılg a n in s a n la rd a , k o k u m a d d e le r in in a şırı k u l­
la n ım ı zay ıflığ a , aşırı y o r g u n lu ğ a ve sin irse l titr e m e le r e
y o l aça rd ı.
N asıl ki itaat, b u rju v a la rın b irin c i y ü k ü m lü lü ğ ü ise, if­
fe t 19. y ü zy ıl k a d ın ın ın b irin ci e rd e m iy d i. G ö rs e l e tk ile ri
a z o ld u ğ u iç in 18. y ü z y ıld a ö n e m v e r ilm e y e n g u r u r lu
g ü l, m ü te v a z i m e n e k ş e v e ^ a y ı f z a m b a k b a h ç e le r d e y e ­
n i d e n a ç m a y a b a ş la m ış la r d ı. G ü d ü le r d iz g in le n m e li,
d u y g u s a llık k a f e s te tu tu lm a lıy d ı. B u y ü z d e n d o ğ a l v e
h o ş k o k a n ç iç e k k a d ın la rı, g ö v d e s i b ir m isk s o lu ğ u y a ­
y a n h a y v a n s ı, d irim s e l, d işi k e d i g ib i k a d ın la r a te rc ih
ed iliy o rla rd ı.
19- y ü z y ılın s o n la r ın a d o ğ ru , b u rju v a z in in r u h h a li
te r s in e d ö n d ü , d e m i- v iè r g e s (y a r ı- b a k ir e ) d iy e a n ıla n
g e n ç k a d ın la r, ö z g ü rle ş tile r. A rtık, d a h a u z u n s ü r e k o ­
lo n y a v e b ib e riy e k o k m a k is te m iy o rla rd ı. Y ık a n ıy o r v e
p a r f ü m s ü rü n ü y o r la r d ı. V e a rtık b ir k e n a r d a k a lm a k ta n
b ık m ışla rd ı.
F ra n s a v e A lm a n y a 20. y ü z y ılın b a ş la n g ıc ın a dek
b u rju v a a h la k ın a s a d ık k a ld ıla rs a d a , F ra n s a 'd a k i dö­
n ü ş ü m e , e s a s o la ra k , 1850 yılı d o la y la rın d a , im p a ra to ri-
ç e E u g é n ie ö n a y a k o lm u ş tu . İm p a ra to riç e , p a r f ü m le r e
d u y d u ğ u ilgiyi g iz le m e d i v e P ie rre -F ra n ç o is P a sc a l G u e r-
la in 'ı s a ra y ın ın s ö z le ş m e li p a rfü m c ü s ü ilan etti. G u e r ­
la in , İ m p a ra to riç e E u g é n ie 'n in o n u r u n a , p o rta k a l ç iç e ­
ği, lim o n , b e r g a m u t, la v a n ta v e b ib e r iy e d e n o lu ş a n b ir
k a rış ım o la n E a u d e C ologne Im p é ria lé i y a ra ttı. B u
fe ra h k o k u la r c ü m b ü ş ü n e k a rş ın , im p a ra to riç e n in p a r-
 45

tü m ü n d e b ir n e b z e m isk b u lu n d u ğ u n d a n k u ş k u la n ıl­
dı.
H o n o r é d e B alzac, p a rfü m ro m a n ı, O n u r L ejy o n u Şö­
valyesi, P aris'in İk in c i Bölge B ele d iy e B a şk a n Yardım cısı,
P a r fü m T ü cca rı C ésar B ir o tte a u 'n u n B ü y ü k lü ğ ü n ü n ve
Ç ö k ü ş ü n ü n Ö ykü sü ' n ü y a z m a d a n ö n c e , G u e rla in 'e , k e n ­
d is i iç in ö z el b ir lo s y o n h a z ırla y ıp h a z ırla y a m a y a c a ğ ın ı
s o rd u . B alzac, 1 8 3 8 'd e y a y ın la n a n v e 17 g ü n d e y az d ığ ı
30 0 s a y fa lık y a p ıtıy la , p a r f ü m ü n y a z ın s a l a n ıtın ı d ik m iş
o lu y o rd u . B ö y le lik le , F ra n sız p a r f ü m c ü lü ğ ü n ü n a ltın ç a ­
ğ ın ı o lu ş tu ra n o n y ıllık d ö n e m , s a n a tta k i y a n k ıs ın ı b u l­
m u ş o ld u . (B a lz a c 'a g ö re , G ü l K raliçesi ad lı p a r fü m d ü k ­
k a n ın ın s a h ib i B iro tte a u 'n u n , ifla sla s o n u ç la n a n y azg ısı,
"T üm in s a n la r iç in b ir ta lih siz lik "tir.)
A ris to k ra tik g ö r e n e k le r in , b u r ju v a z i ta r a f ın d a n ta k lit
e d ild ik le r i s ö y le n tis in i b u r a d a y in e le m e k is te m iy o ru z ,
a m a b u s ö y le n ti d o ğ ru d u r. K ısa s ü r e iç in d e , p a rfü m , a s a ­
le tin v e z e n g in liğ in sim g e si o lm a ö z e lliğ in i y e n id e n k a ­
z a n d ı, ç ü n k ü s e ç k in lik y in e e r d e m le r in e n b ü y ü ğ ü o la ­
ra k g ö r ü lü y o rd u . G u e rla in g ib i iş a d a m la rı b u d u r u m d a n
b ü y ü k k a z a n ç la r sağ lad ılar.
O d ö n e m d e g ö r g ü lü b ir h a n ım e f e n d i , p a r f ü m ü n ü
s e ç m e k iç in ç o k b ü y ü k z a m a n h a rc ıy o rd u . P a rfü m b ir
m ü c e v h e r v e b ir ay rıc alık tı. Ç ü n k ü g ü n ü m ü z d e o ld u ğ u ­
n u n te rs in e , o z a m a n la r a n c a k ç o k k ü ç ü k b ir a z ın lığ ın
lü k s m a d d e le r i tü k e tm e g ü c ü v a rd ı. T o p lu m u n ileri g e ­
le n le r i y in e d e s a k in o la b ilir le r d i. A le x a n d r e D u m a s ,
1868 y ılın d a , a n c ie n ré g im e 'in asil to p lu m u h a k k ın d a
"F ilo zo flar d ış ın d a h e r k e s g ü z e l k o k u y o r" d iy e y a z ıy o r­
d u . D u ru m u d a h a a z iyi o la n la r iç in ise, s a d e c e y e te rsiz
46

y e rin e lik le r v a rd ı. Y o k su lla rın p a rfü m ü ö z e l d ü k k a n la rd a

d e ğ il, ç a rş ıla rd a v e p a z a r la rd a satılıy o r, in c e lik le tra ş la n -
m ış fla k o n la rd a d eğ il, s ıra d a n b ir m a n ta rla k a p a tılm ış in ­
c e c a m b ir ş iş e c ik te b u lu n u y o r d u . B u u c u z , k o k u lu s u ,
p a r fü m a d ın ı b ile h a k e tm iy o r, m e c a z i b ir b iç im d e Sen t
bon, "G ü z e l k o k u " d iy e s a tılıy o rd u . O d ö n e m in h iz m e tç i
kız ları, h e r ş e y d e n ö n c e M arsily a s a b u n u k o k m a k , te m iz
v e iffetli o lm a k d u r u m u n d a y d ıla r. B u n a k a rş ılık z e n g in ­
le rin , s e ç k in le r in lo s y o n la rı, a k la g e le b ile c e k tü m fa n te z i
ad la rı ta şıy o rla rd ı.
G u e r la i n 'in 187 0 ile 1905 y ılları a r a s ın d a p iy a s a y a
su n d u ğ u p a rf ü m le rin b ir so sy o lo jisi y a p ıla c a k o lu rs a ,
b e lirle y ic i b ir g e riy e d ö n ü k lü k , g e rile m e c i, n o s ta ljik b ir
ö z le m g ö z e ç a r p a r. La G r a n d e N a tio n ( B ü y ü k U lu s
— ç .n .) a rtık b ir z a m a n la r o ld u ğ u g ib i d e ğ ild i. A lsaz-L o-
r e n 1 870 -7 1 A lm a n -F ra n s ız s a v a ş ın d a y itirilm işti; P a ris
K o m ü n ü t o p l u m u t e m e ll e r in d e n s a rs m ış v e D re y fu s s
o la y ıy la Ü ç ü n c ü C u m h u riy e t b ir v a ro lu ş b u n a lım ın a g ir­
m işti. K o k u la r R o c o c o (1 8 8 7 ), B elle d e F ra n c e (1 8 8 2 ), Le
J a rd in d e M o n C u ré — P a p a z ım ın B a h ç e s i (1 8 9 5 ), B o n
v ie u x te m p s — İyi e sk i z a m a n la r (1 9 0 2 ) a d la rın ı ta ş ıy o r­
lardı.
D a h a k ıs a b ir s ü re ö n c e a ris to k ra tik b ir y o z la ş m a o la ­
ra k ta n ım la n a n p a rfü m , e s k i iyi b ir d ö n e m in sim g e si o lu -
v em ıişti. P a rfü m sa ğ cıy d ı. B u a d la rd a , C u m h u riy e te k arşı
o lm a k v e a n c ie n r é g im e 'e d u y u la n ö z le m d ile g e liy o rd u .
P a r f ü m ü n ile rle m e s i, ç a ğ d a ş la r ın p e k a y rım ın d a o l­
m a d ık la rı b ir b iç im d e , b a ş k a b ir a la n d a s ü r ü y o r d u . P a r­
fü m ü re tim in d e , k im y a n ın sila h la rıy la b ir d e v rim y a k la şı­
y o rd u . 1868 y ılın d a k i d ü n y a s e rg is in d e , k ıs m e n s e n te tik
 47

b a z d a ü re tilm iş ilk p a r f ü m le r o rta y a ç ık ın c a , h e n ü z h iç

k im s e b u n u n ö n e m li s o n u ç la r ı o la b ile c e ğ in i d ü ş ü n m e ­
m işti. O y sa b u o lg u , 20. yü zy ıl p a r f ü m ü n ü n m ü jd e c is iy -
di. K im y a n ın ile rle m e si, p a h a lı d o ğ a l h a m m a d d e le r in y e ­
rin e s e n te tik m a d d e le r in k o n u lm a s ın ı g itg id e d a h a ç o k
o la n a k lıla ş tırıy o rd u . D a h a 1888 y ılın d a s e n te tik m isk b ili­
n iy o rd u , b e ş yıl s o n r a m e n e k ş e k o k u s u la b o r a tu a r d a n
çıkm ıştı.
B u g e liş m e n in s o n u c u , d o ğ a l o la n ın lim itle rin in o r ta ­
d a n k a lk m a s ıy d i; y a ra tıc ıla rın h a y a l g ü ç le rin in v e d e n e y
y a p m a z e v k le rin in ö n ü n d e a rtık h iç b ir e n g e l b u lu n m u ­
y o rd u . H ay ali o la ra k u y d u ru lm u ş b ir k o k u d a b ir p a rf ü m
o la b ilird i. A m a, h e r ş e y d e n ö n c e , ü re tim i ö n e m li ö lç ü d e
u c u z la tm a k o la n a ğ ı d o ğ m u ş tu . B u n a b ir ö rn e k : 1 k ilo g ­
ra m y a s e m in ö z ü e l d e e tm e k için , e lle to p la n m ış 8 m il­
y o n ç iç e k g e r e k iy o r d u . O z a m a n d a b ir k ilo n u n fiy atı
3 0 .0 0 0 D M 'a k a d a r ç ık ıy o rd u . B u ö z ü n s e n te tik o la ra k ,
ü re tile n e ş d e ğ e ri ise s a d e c e 10 DM g ib i k o m ik b ir tu ta ra
m a l o lu y o r d u . F iy a tın y a n ıs ıra , d ü n y a ç a p ın d a k i y ıllık
3 .0 0 0 to n lu k g e re k s in im i d o ğ a l k a y n a k la rd a n k a rş ıla m a k
k e s in lik le o la sı d e ğ ild i.
P a rfü m ü , lü k s m a d d e o lm a k ta n k itle s e l ü r ü n o lm a y a
g ö tü r e n y o l açılm ıştı.
D a h a ö n c e s ö y le n d iğ i g ib i, yü zy ıl d ö n ü m ü n d e , p a r f ü ­
m e y ö n e lik ü rk e k lik s o n a erd i. S o y lu la rın v e d a h a a z k i­
b a rla rın to p lu m u , a d e ta h a z d a n el ç e k m e d ö n e m in in a ç ­
lığ ın ı g id e rirc e s in e , d a v e t te n d a v e te , m a s k e li b a l o d a n
m a s k e li b a lo y a k o ş tu r u y o r d u . B u k o ş tu rm a c a , a d e ta b ir
v o lk a n ın ü z e r in d e y a p ıla n b ir d a n s tı v e I. D ü n y a S av a-
ş ı'n ın p a tla k v e rm e siy le , a n s ız ın s o n a erd i.
48

K a k n e m a h la k h a v a rile rin in s ö z ü a n c a k ta ş ra d a g e ç i­
y o r d u , a rtık te fa rik o tu v e v a n ily a k o k a n la r, r ü k ü ş le r d e ­
ğil, lü k s iç in d e y a ş a y a n la rd ı. T ü m d ü n y a , iç in d e ö z e llik le
y o ğ u n k o k u lu ç iç e k le rin açtığ ı b ir b a h ç e d e g e z in iy o rd u :
b u b a h ç e d e m a n o ly a la r, la le le r v a rd ı, b ir te k k a ra n fille r
y o k tu . K a ra n filin m o d a s ı g e ç m iş ti, ç ü n k ü tiy a tro c u k a ­
d ın la r b u k o k u d a n v e b a d a n k a ç a r g ib i k a ç ıy o rla rd ı. E ski
b ir a k tris t b o ş in a n c ın a g ö re , k a ra n fil p r e m iy e r g e c e s i
u ğ u r s u z lu k g e tiriy o rd u .
G r a s s e 'd a k i M u sé e in te r n a tio n a le d e la p a r fu m e r ie
( U lu s la r a r a s ı P a rfü m e ri M ü z e s O 'n in y ö n e tic is i G e o r g e s
V in d ry 'n in s a p ta m a s ın a g ö re ; B e lle E p o q u e d ö n e m in in
to p lu m u r e s m e n "Y o ğ u n , e s rik lik v e ric i p a rfü m le rin n e ­
d e n o ld u k la rı, a d e ta n e v ro tik b ir k o k u s a rh o ş lu ğ u " iç in ­
d e y d i.

2 0 . Y ü z y ıl: O p e r a 'd a k i H a y a l e t t e n ,
K o k u N i r v a n a s ın a

1900 y ılın d a k i D ü n y a S e rg is i'n d e b ir p a rf ü m c ü le r o r ­

d u s u , k o k u la r v e s a b u n la r, k re m le r y a d a lo s y o n la r g ib i
e k ü r ü n l e r d e n o lu ş a n , g e n iş b ir y e lp a z e y i ta n ıtıy o rd u .
P a rfü m le iş le n e n g iz e m li c in a y e tle ri k o n u a la n b a z ı k ri-
m in a l r o m a n la r d a ay n ı ta rih le rd e y a y ın la n m ış la rd ı. Ope­
r a 'd a k i H a y a le tin y a z a rı G a s to n L e ro u x , k o ş u lla rın e l­
v e riş s iz liğ i y ü z ü n d e n B ilim ler A k a d e m is i'n e g ire m e y e n ,
b a ş a rıs ız b ir a k a d e m is y e n u y d u rm u ş tu . R o m a n k a h r a ­
m a n ı, r e d d e d ilm e s in in yol aç tığ ı h a y a l k ırık lığıyla, k e n ­
d is in in y e rin e g e le c e k 40. ü y e n in s a n d a ly e s in in her
 49

z a m a n b o ş k a lm a s ı g e r e k t iğ i n e k a r a r v e r m iş ti. T ü m
a d a y la r a ta n d ık la r ı s ıra d a ö lü y o rla rd ı — b u n u n n e d e n i
y ü k s e k a k a d e m ik m a k a m la r ın d ış la d ık la rı a d a m ın b ir
m e k tu p z a r f ın a p ü s k ü r ttü ğ ü ö ld ü r ü c ü b ir p a r f ü m d ü .
F a n to m a ro m a n la rın d a d a , o lu m s u z k o k u la r a k a rşı u y a ­
rıd a b u lu n u lu y o r d u . "S iyah g ü ld e n s a k ın ın , in s a n ı ö ld ü ­
re n , g e v ş e tic i b ir tu tk u y a y ılır o n d a n . B u , ç o k k a ra n lık
b ir ö y k ü d ü r — v e y in e F a n to m a 'n ın h a z in b ir k ö tü lü ğ ü ­
d ü r." B ir d e f a s ın d a F a n to m a , k ö tü lü ğ ü n ü b ir m a ğ a z a d a
y a p a r v e p ü s k ü r tü c ü le r in iç in d e k i p a r f ü m ü n y e rin e g ö z ­
ta şı k o y a r.
P a rfü m ü n , b ir d u y g u n u n , ü s te lik d e ç o ğ u k e z tu tk u lu
b ir d u y g u n u n a n la tım ı o lm a s ı 1 9 0 0 'le rd e h e n ü z y e n i b ir
o lg u y d u . E lb e tte b u o lg u , y ü zyıl d ö n ü m ü n d e n s o n ra a ğ ır
k o k u tü rle rin in y ü k s e lişiy le a ç ık la n ır. N a z ik ç iç e k isim le ­
ri b u d u r u m u p e k u y g u n d ü ş m ü y o rd u . B u y ılla rın p a r ­
fü m le ri P o u r tr o u b le r — "Akıl karıştırıcı", N ic e bear, Va-
g u e S o u v e n ir — "B elirsiz an ı", y a d a s a d e , ö z v e rili M arie-
C hristine a d la rın ı ta ş ıy o rd u . P a rfü m , a rtık , o n y ılla r b o ­
y u n c a ta ş ıy a c a ğ ı ö ze lliğ i alm ış, b ir se v g i h e d iy e s i o lm u ş ­
tu.
A m a p a rf ü m c ü le r, se v g ili o lm a y a n la rın d a g ü z e l k o -
k a b ilm e le ri iç in g e r e k e n i d ü ş ü n m ü ş le r v e Violette d e M a ­
d a m e "M a d a m ın M e n e k ş e s i" (1 9 0 4 ), y a d a M o u c b o ir de
M o n sie u r "M o n ş e rin M endili" (1 9 0 4 ) g ib i d ik k a t ç e k m e ­
y e n a d la r ı o la n p a r f ü m le r i d e p iy a s a y a s ü r m ü ş le rd i.
C ham ps-E lysee g ib i, s e ç k in lik v e b ü y ü k d ü n y a d u y g u la ­
rın ı ç a ğ rış tırm a s ı g e r e k e n b ir p a rf ü m ü n n e d e n b ir k a p ­
lu m b a ğ a b iç im li fla k o n iç in d e (B a k a ra c a m ın d a n d a o l­
sa) p iy a s a y a s u n u ld u ğ u ise b ir sır o la ra k k ald ı.
50

1. D ü n y a S a v aşı y ılla rın d a , ü n lü M o n s ie u r J a c q u e s

G u e r la in y e n id e n k a rş ım ız a ç ık ıy o r. K en d isi şim d i in s a n ­
la ra , k ö tü z a m a n la rı u n u ts u n la r d iy e M i-M ai ya d a Jas-
m ir a d a g ib i n o s ta ljik a d la rı o la n p a rf ü m le r ta s a rla m a k la
m e ş g u l.
S a v a ş ta n s o n ra e g z o tiz m d e işin iç in e giriy o r. B u a ra ­
d a z a m a n z a m a n , e d e b iy a tta n v e s a n a tta n d a ç a lın tıla r
y a p ılıy o r. K a ra k te ris tik şe fta li k o k u lu p a r fü m M itsouko,
(1 9 1 9 ) a d ın ı C la u d e F a rre re 'n in ro m a n ı La B a ta ille'ın J a ­
p o n k a d ın k a h r a m a n ın d a n alıy o r. B u a d ın , s e k s e n li yıl­
la r d a p o p g r u b u Les R ita M itso u k o ta r a f ın d a n y e n id e n
b u lg u la n m a s ı, h e r p a rf ü m e n a il o lm a y a n b ir şereftir. Şa-
lim a r (1 9 2 5 ), z a m a n ın ın o r y e n t m o d a s ın ın h a k k ın ı iyice
v e riy o r d u v e b u a ra d a tü m z a m a n la rın e n iyi p a rf ü m le ­
r in d e n biriyd i.
2 0 'li y ılların , a n n é e s f o lle s 'u n y a b a n ıl r u h u k im i p a r ­
fü m a d la rın a d a m g a s ın ı v u rd u . D iv o r ç o n s — "A yrılalım",
F o x Trot y a d a a d ın ı C o c o C h a n e l'in p iy a s a y a s u n d u ğ u
r a h a t k u m a ş ta n a la n Jersey g ib i p a rfü m le r v ard ı.
C o ç o , La P ü re , ç e k in g e n C b a n e l No. 5 i ile b ir istis­
n a o la ra k k a ld ı. Ç o k g e ç m e d e n , s ö z v e rm e le ri ç ağ rıştı­
r a n p a rf ü m a d la rın a d ü ş k ü n lü k b aşla m ıştı: D a n s la N u-
it " G e c e le y in " ; A d ie u sagesse " E lv e d a H ü z ü n " ; A m o u t
A m o u r . O lu m s u z a d la r ta ş ıy a n p a rfü m le r, d ü n y a y a g ö z ­
le rin i ilk k e z b u y ılla rd a açtıla r: J e a n n e L a n v in 'in S ca n -
d a h v e R u n ıe u S ü , (D e d ik o d u ), L u c ie n L e lo n g 'u n Indisc-
r e t i (P a ta v a ts ız ) v e O rgueili (K ib ir), b u p a r f ü m le r d e n ­
di.
E lsa S h iá p a re lli'n in M o n p é c h é y a d a M y s in d e d e n i­
le n p a rf ü m ü v e Sbocking\ a d lı p a rfü m ü d e b u te ld e n ç a ­
 51

lıy o rlard ı. C o c o C h a n e l'in e n y e n i e r k e k k o k u s u Egoiste

ya d a D io r'u n P o iso n g ib i y e n i y a ra tıla rı C h a n e l'in b u s a ­
m im i d ü ş m a n ın ın h a v a s ın ın y a n ın d a s ö n ü k k a lıy o rla rd ı.
E lsa S h ia p a re lli, S h o c k in g ' i M a e W e s t'in h a tla r ın a g ö r e
b iç im le n d ir ilm iş m in y a tü r b ir m a n k e n e d o ld u r m u ş t u ,
m a n k e n in ü z e r in d e m in ik b ir m e z u ra sarılıy d ı. E rk e k k o ­
k u s u S n u j f u n f la k o n u , k ris ta l c a m d a n y a p ılm a b ir p i­
poydu.
30'lu y ılla rın ö n e m li p a r f ü m le r in d e n b iri o la n Vol d e
nü it, a d ın ı S a in t- E x u p é r y 'n in b ir ö y k ü s ü n d e n a lıy o rd u ,
60 y ılların C h a m a d d i d e a d ın ı F ra n ç o is Ş a g a n 'ın b ir m e t­
n in e b o rç lu y d u .
N ew L o o k u n (y e n i G ö r ü n tü ), d ü n y a ç a p ın d a b ir e ğ ili­
m e d ö n ü ş tü ğ ü 4 0 'lı v e 50'li y ılla rd a k a d ın s ılık , y e n g is in i
k u tlu y o rd u . K a d ın ta m a n la m ıy la k a d ın d ı v e k e n d in i fet-
h e d ilm e y e a ç ıy o rd u . B u y ılla rın p a rfü m le ri G lam or, F em ­
me, Fille d 'E ve a d la rın ı ta şıy o rla rd ı.
A n cak , b u tü r is im le rd e h e p b ira z iffetlilik v a rd ır: M a ­
d a m e R o c h a s b ir z e v c e y i v e M iss D io r b ir n iş a n lıy ı ç a ğ ­
rıştırır. Ö z e llik le D io r g ib i k im i y a ra tıc ıla rın , k e n d i isim ­
le rin i s e m a n tik b ir o y u n c a ğ a d ö n ü ş tü rm e d ü ş ü n c e le r i d e
ç o k iyi d e ğ ild i. D ia r a m a , D iorissim o, D iorling, D iores-
sence, D iorella, D ior-D ior, y a d a C h ia len g e g ib i tü r e til­
m iş a d la r b u d ü ş ü n c e n in ü rü n ü d ü rle r.
Bir d iz i p a r f ü m d e y a ln ız c a m o d a y a ra tıc ısın ın a d ı­
n ı taşır. A z z a r o , C a rd in , U ngaro, R o m e o d e G igli K im i
firm ala r d a ü re ttik le ri p a rfü m le re , çalıştık ları asıl iş k o ­
lu n u ç a ğ rış tıra n a d la r v e rd ile r; ö r n e k s e , s o y lu la rın s a ­
racı H e r m è s 'in p a r fü m le r i, b in ic iliğ e g ö n d e r m e y a p a n
Calèche, A m a z o n e , E q u ip a g e g ib i a d la r ta şıy o rd u .
52

K im i k e z , p a r f ü m ü n im ajı a d e ta ş iş e s in d e o d a k la n ır.
F la k o n u n b iç im in in ö y le g ü ç lü b ir etk isi v a rd ır ki, p a rfü ­
m ü n a d ın ı g ö lg e d e b ıra k ır. U n g a r o 'n u n D iv a 'sm m flak o -
n u d ı a p e e d ilm iş b ir r o p b iç im in d e d ir, re k la m a fiş le rin d e
s a h ic i g iy s in in y a n ın d a , r e s m e m o n t e e d ilm iştir. J e a n n e -
L a n v in 'in A r p e g e 'in d e siy a h p a r f ü m şişesi, b u m a rk a n ın
ş a ş m a z b ir işa re ti o lm u ştu r.
D ü n y a d a k i h iç b ir p a r fü m firm a sı, b ir p a r f ü m ü n a d ın ı
s e m p a tile r in e v e e ğ ilim le rin e g ö r e s e ç m e z , te rs in e iş h e ­
s a b ın a g ö r e s e ç e r. B e ğ e n iy i p iy a s a d ik te e d e r . S esi d e
A m e rik a n d ır.
P a ris 'te k i G u e rla in firm a sın ın fin a n s y ö n e tic is i v e y ö ­
n e tim k u r u lu ü y e s i P h ilip p e G u e r la in ş ö y le d iy o r: "20.
y ü z y ılın b a ş ın d a p a rfü m le r h â lâ s o n d e r e c e g ö s te riş s iz d i­
le r, s o n r a g itg id e d a h a ç o k A m e rik a n b e ğ e n is i b iz e u la ş ­
tı. B u g ü n ç e v re m iz d e k i h e rş e y p e r f ü m le n m iş d u ru m d a ,
s a b u n d a n y o ğ u r d a d e k . A rtık p a r f ü m le n d ir ilm e m iş b ir
ü r ü n ü s a ta b ilm e k o la n a k sız d ır."
İn s a n la r y e n iy i, b ilin m e y e n i is tiy o rla r. G ü lle r v e m e ­
n e k ş e le r z a te n b ilin iy o r. D o ğ al v e s e n te tik m a d d e le r d e n
o lu ş tu ru lm u ş , b ilin m e d ik b ir k o k u m a k b u le g e ç iy o r. Y e­
n id e n a ğ ır p a r f ü m le r a ra n ıy o r. B u m o d a A B D 'd e n g e li­
yo r.
G u e r la in 'in e n s o n k o k u s u S a m sa ra , b u rn a rk e tin g
s tra te jis in in g ü z e l b ir ö rn e ğ i. İ ç in d e Y a s e m in v e S a n d al
a ğ a c ın ın b a ş a t o ld u k la r ı b u d o ğ u l u a m b e r k o k u s u n u n
a d ı S a n s k ritç e 'd e n g e liy o r v e " b e n g i y e n id e n d o ğ u ş " a n ­
la m ın ı ta şıy o r.
B u p a r f ü m ü n re k la m ı, c a rt k ırm ız ı b ir f o n u n ü z e r in d e
b ira z d a h a o lg u n , e riş ilm e z , s a r ış ın b ir p la s tik g ü z e lliğ i
 53

satıy o r. A m e rik a 'd a b ö y le tip le r e r k e k d e rg ile r in e p o s te r

m o d e li (p in - u p ) v e d a h a s o n r a d a T V 'd e k i p e m b e d iz ile ­
re yıld ız o lu y o rla r.
"O, in s a n la rı d ü ş le r e d a ld ır ta n b ir k a d ın d ır" d iy e y o -
ru m ld y o r M o n s ie u r G u e rla in , " b ira z c ık s o ğ u k b ir y ü z ü
var, a m a p a r fü m b u tip e u y u y o r." P a r fü m ü n re k la m b r o ­
ş ü r ü n d e , s o n s u z y a ş a m ç a rk ın ın m ü k e m m e l b ir S a m sara
sim g e si o ld u ğ u b e lirtiliy o r. Ç ü n k ü " S a m sa m N irv a n a 'd ır
v e N irv a n a S a m s a ra 'd ır." A m a ay ı z a m a n d a "S a m sa m
şim d ik i z a m a n d a n , s o n s u z lu ğ a g id e n y o ld u r."
A n ca k , p a r f ü m re k la m ı ş a irle rin in , s ın ırs ız şiir s a n a tı­
n a d a b ir m e sa jı var: S a m sa ra , s ö z gelişi N ew A g e g ib i b ir
m o d a y a d a g ü z e l u y u y o r. V e ü ste lik , o la b ild iğ in c e şık.
 3. BÖLÜM

PA RFÜ M KÜLTÜRÜ

P a rfü m c ü

Şimdi, gördüğü şeyin bir insan olduğunu kokluyordu, kı­

z ın koltu ka ltla n n d a ki terin, saçlarındaki yağın, cinsellik
organındaki balık kokusunu, üstelik tatların en büyüğünü
alarak duyuyordu. K ızın teri d e n iz rüzgârı k a d a r ta ze ko­
kuyor, saçlarının yağı fıstık ya ğ ı gibi, organı bir buket n i­
lüfer, derisi kayısı çiçeği gibi öyle dengeli, öyle büyü lü bit
p a rfü m oluşturuyordu ki, Grenouille'in şim diye k a d a r p a r­
fü m a d ın a kokladığı h er ne varsa, bu koku karşısında bir
çırpıda anlam sızlaşıyor, hiçleşiyordu. B u koku karşısında
y ü z bin koku n u n biç bir değeri kalm ıyor gibiydi. Bu, öbür
kokuların örnek alıp yerlerini belirlemelerini gerektiren bir
üst ilkeydi. Salt güzellikti.

Şu kızın, bir b ü y ü n ü n bileşimi gibi, büyük bir kokuyu, bir

p a rfü m ü oluşturan h er şeyi: inceliği, kuvveti, sürekliliği,
çeşitliliği ve dehşet verici, karşı ko n u lm a z güzelliği içeren,
izi silinm ez kokusu.
Patrick Süskind, Das Parfüm
(Koku, Türkçesi: Tet'Jtk Turan, Can Yayınlan.
2 Basım, Ağustos 1987 s. 44; s 46 ç.n.j
56

B e s te c i E rik Satie ile d iy e lim ki J ic k y p a rfü m ü a ra s ın ­

d a n e g ib i b ir b a ğ ın tı v ard ır? "E k san trik " d iy e c e k s in iz .
P e k y a n lış say ılm az.
B o ş v a rs a y ım la r k u r a c a k v e b e s te c in in s ö z k o n u s u
p a r f ü m ü b ilip b ilm e d iğ in i, k o k u s u n u e tk ile y ic i b u lu p
b u lm a d ığ ın ı v e e tk ile y ic i b u lu y o rs a , a c a b a b u p a rfü m ü
b ir k e z o ls u n s a tın a lıp a lm a d ığ ın ı ta rtış a c a k d eğ iliz . S o­
ru m u z d a h a y a k ın b ir ilişkiyi, m ü z ik ile p a rfü m a r a s ın d a ­
ki, s ü re k li s ö z ü e d ile n b a ğ ı h ed e fliy o r.
S e n te tik p a r fü m ü re tim in in ö n c ü le r in d e n b iri o la n Al-
b e r t V e rla y 'ın b e s te c i S a tie 'n in b ir ö ğ r e n c is i v e b irç o k
s e n f o n in in b e s te c is i o lu ş u b ir ra s tla n tı d e ğ ild i. P a rfü m c ü -
le r d e b e s te c ile rd ir, a rm o n ile rin i k o k u o r g u n u n tu ş la rın ­
d a ta s a rla rla r: İn g iliz p a rfü m c ü P ie s s e — 19. y ü z y ılın o r ­
ta s ın d a d o r u k ta y d ı— p a rf ü m o k ta v la r ın d a n s ö z e tm e y i
s e v e rd i. B u d e y im d e n , a ğ a ç la r, ç iç e k le r, b a lz a m la r g ib i
te k te k k o k u m a d d e s i g ru p la rın ı a n la rd ı. Ö r n e k s e , b a d e ­
m i, v a n ily a ç iç e ğ in i v e v a n ily a y ı k a rış tırd ığ ın d a , b u ü r ü ­
n ü n a d ın ı m e lo d i k o y d u . E n g e n iş k o m b i n a s y o n a la n ı
o la n k o k u la r n a r e n c iy e le r d ir. L im o n y a d a p o r ta k a l te ­
m alı b ir m e lo d i b a m b a ş k a tın la r, k o k u o k ta v ı d a h a y ü k ­
s e k le rd e d ir.
P ie s s e "Bir r e s s a m ın r e n k le r i k a rış tırm a s ı g ib i, p a r ­
fü m c ü d e k o k u la r ı k arıştırır" d e r d i v e b u b e n z e tm e d e
ra s tla n tıs a l o la ra k s e ç ilm e m iş ti. Ç ü n k ü , o ld u k ç a ç o k s a ­
y ıd a k i b ü y ü k b u r u n 'u n h o b ile r in in m ü z ik y a d a re s im
o lu ş u , p a r fü m c ü lü k s a n a tın ın s ö y le n le rin d e n d ir.
A slın a b a k ılırs a , m e s le ğ i p a r f ü m c ü lü k o la n b irin in ,
m ü k e m m e l b ir u y u m d u y g u s u o ld u ğ u s ü r e c e , b o ş z a ­
m a n la rın ı n a s ıl d e ğ e rle n d ird iğ i h iç fa rk e tm e z . Ç ü n k ü b ir
 57

p a rf ü m ü n n ite liğ i b u d e n g e e d im i ile y ü k s e lir y a d a a z a ­

lır.
H a lk h e r z a m a n d a h a e g z o tik n o ta la r iste d iğ i iç in , ç e ­
şitli g ru p la rd a n p a rfü m le ri k a rış tırm a n ın s ıra d a n b ir iş o l­
d u ğ u g ü n ü m ü z d e b ile, iyi b ir p a r f ü m ü n sırrı y in e d e k o ­
k u la r a ra s ın d a k i u y u m d a y atar.
İş b a ş ın d a b ir p a r fü m c ü , b ir b u r u n , g e n e llik le , ü z e ­
rin d e y ü z le rc e k o k u ş işe c iğ i b u lu n a n b ir te z g a h ın ö n ü n ­
d e , b e y a z ö n lü ğ ü iç in d e b ir e rk e k tir. (P a rfü m c ü le rin a r a ­
s ın d a k a d ın la rın sa y ısı, h e r z a m a n d ik k a ti ç e k e c e k k a d a r
a z o lm u ş tu r .) İd e a l d u r u m d a , iç k i k u lla n m a y a n b irid ir,
h a s s a s b u ru n d o k u la rın ı k o r u m a k iç in a lk o ld e n v e n ik o ­
ti n d e n k a ç ın ır. P a rf ü m c ü , z a m a n ın ın b ü y ü k b ö lü m ü n ü
sıv ıların iç in e b e y a z k a ğ ıt ş e ritle ri d a ld ırm a k la v e b u a r a ­
d a n o tla r a lm a k la g e ç irir. Ç ü n k ü b ir p a rfü m h e r ş e y d e n
ö n c e z ih in d e o lu ş u r.
J a c q u e s G u e rla in 'in , h e r y e n i b ir p a rf ü m ü n h a z ırla n ı-
ş ın ı b itird iğ in d e , p a r f ü m şişe le ri, p o r s e le n te stile r, k o k u
ş e ritle ri v e ş e rit m a n d a lla rıy la d o lu la b o r a tu a r ın d a o tu r ­
d u ğ u v e y e n i p a rfü m ü , b a ş la n g ıç ta k i ta sa rıy la k a rş ıla ştır­
m a y a ç alıştığ ı a n latılır. B ir p a r fü m k e n d in i d a y a tm a m a k ,
te rs in e , b e lirli b ir d u y g u n u n d ilm a ç ı o lm a lı, b ir d iz i d e ­
n e m e v e y a n ılm a d a n s o n ra , p a r f ü m c ü n ü n z ih n in d e k i s o ­
y u t im g e y e o la b ild iğ in c e y a k ın la ş m a lıd ır. G u e rla in "B a­
şarılı b ir p a rfü m , k o k u s u b ir d ü ş e d e n k d ü ş e n d ir" d e m iş ­
ti.
O ğ lu J e a n -J a c q u e s , b a b a s ı h a k k ın d a ş u n la rı a n la tıy o r:
"Ç o k m ü n z e v i b ir a d a m d ı. P a rfü m le rin tü m ü n ü y a ln ız
b a ş ın a h a z ırla rd ı. S a d e c e , a ğ ır ay g ıtla rı o n u n iç in ta ş ıy a n
bir y a rd ım c ısı g ire b ilird i la b o ra tu a rın a ."
58

J a c q u e s G u e rla in , b ir p a r f ü m ü te s t e d e b ilm e k iç in
o la s ı tü m k o k u ş e ritle rin i v e k o k u la rı e v in e g e tirird i.
" F a b rik a d a k o k u a lm ıy o ru m " d e rd i v e p a rfü m ü d o ğ a l bir
o r ta m d a s ın a rd ı. B ir p a rfü m , b ir k a d ın la u y u m s a ğ la m a ­
lıy d ı, k a d ın ın g iy s ile riy le o ld u ğ u k a d a r k o n u tu y la v e
h a tta m o b ily a la rıy la da.
A m a J a c q u e s G u e r la in b ir b ü t ü n o la ra k , ö r n e k b ir
b u r u n say ılm alı. Ç ü n k ü ta m d a p a rfü m c ü e fs a n e s in e u y ­
g u n d ü ş e n b ir h o b is i v a rd ı: re s im . İz le n im c i re s s a m la rın
ta b lo la r ın ı to p lu y o r d u . R u e M u rillo 'd a k i e v in in b ir m ü ­
z e y e b e n z e d iğ i sö y le n ir. 1 9 1 2 'd e p iy a s a y a s u n d u ğ u L'he-
u r e b leu e a d lı, B u lg a r g ü lü v e b ir tu ta m m isk k o k a n fe ­
r a h p a rfü m , o n u n iz le n im c iliğ e b o r c u n u ö d e y işiy d i: Işı­
ğ ın , m a v i m ü r e k k e p le b o y a n m ış g ib i ışıd ığ ı m a v i sa a t...

M o d a Y a r a tıc ıs ı v e P a r f ü m

U sta k e n d i n e ç o k g ü v e n iy o rd u . İlk p a r f ü m ü n ü n r e k ­
la m s p o tu , b ü tü n ü y le k e n d i b ü y ü k a d ın ın h â le s i ü z e rin e
k u ru lm u ş tu . V e k e n d is in in ta n ın m ış lık d ü z e y in e g ü v e n i­
y o rd u . Ç ü n k ü , ç o k d e ğ e rli a d ın ın b a ş h a rfle rin i b ir ü r ü ­
n ü n m a rk a sı y a p a b ilm e s i için, in s a n ın k e n d in i d ü n y a ç a ­
p ın d a b ir s ta r o la ra k g ö rm e s i g e re k ir.
M o d a g a z e te c ile r in in , 20. y ü z y ılın m o d a ta r i h in d e
C o c o C h a n e l'd e n s o n ra e n ö n e m li kişi ilan ettik le ri Y v es
S a in t-L a u re n t, 1964 y ılın d a p iy a s a y a ç ık a n ilk p a rf ü m ü
F’n in k a m p a n y a s ıy la , re k la m c ılık d ü n y a s ın a m in im a lizm i
g e tirm iş ti. K e n d is in d e n ö n c e h iç b ir m o d a y a ra tıc ısı,
m o d a v e p a rfü m y a ra tıc ısı o la r a k çifte k işiliğ in i b ö y le in -
 59

ç e lik le k a y n a ş tır m a y ı d e n e m e m iş ti. O y s a , s ö z k o n u s u

p a r f ü m ü n b a şa rısı, b u g irişim in m ü k e m m e lliğ in d e n k a y ­
n a k la n m a k ta d ır.
R e k la m , a s lın d a s a d e c e Y h a rfin d e n o lu ş u y o rd u . R es­
m in s a ğ k e n a r ın a k a y d ırılm ış a m a y in e d e s p o t ış ığ ın ın
o rta s ın d a , s iy a h , z a y ıf b ir fig ü r d u r u y o r d u . K a d ın , k o lla ­
rın ı k a ld ırm ış b ir b iç im d e , iki s iy a h d u v a r ın a ra lığ ın d a
d u ru y o rd u . E tte n k e m ik te n b ir Y harfi.
S o ld a , b ira z ö n e d o ğ r u , ü z e r in d e b ü y ü k b a s ılm ış Y
h a r f in d e n b a ş k a b ir ş e y b u lu n m a y a n b ir p a rfü m ş iş e s i­
n in d e v b ir g ö rü n tü s ü .
S lo g a n : Un p a r fu m e t u n e robe s ig n é s Yves — Y v es
im za lı b ir p a rfü m v e b ir e lb ise ; Y v e s g ö z le r d e n k a ç a m a ­
y a c a k d a m g a s ın ı p a r f ü m ü n v e e lb is e n in ü z e r i n e v u r ­
m u ş tu . T ıp k ı, T e x a s 'ta k i, d e rile r in in ü z e r in e b ir d a m g a
v u r u la n s ığ ırla r g ib i. E lb e tte b u o r a d a y a z m ıy o rd u , a m a
r e s m e b a k a n k im s e n in h a y a l g ü c ü , b u g ib i tü m c e le r i
o to m a ti k o la ra k o k u y o r d u . R e s m in s a ğ k ö ş e s in d e b ir
y e r d e , k ü ç ü k b ir y a z ı o k u n u y o rd u : P a r fu m s Yves S a in t-
Laurent.
Y v e s S a in t-L a u ren t, tü m m e d y a la rd a k a rş ıla ş ıla n m o ­
d a filo z o fu B e m h a rd -H e n ry L é v y 'n in a n c a k 20 yıl s o n ­
ra y e n i d e n b a ş a ra b ile c e ğ i b ir şe y i b a ş a rm ış , k e n d i a d ı­
n ın b a ş h a r fle rin i b ir ü r ü n m a rk a s ın a d ö n ü ş ü r m ü ş tü .
YSL v e BHL b u g ü n e n ç o k ta n ın a n F ra n sız m a rk a la rı­
dır.
K im b ilir, b e lk i filo z o f B H L 'n in d e ç e k m e c e s in d e b ir
p a r f ü m ta s a rım ı d u r u y o r d u n B u n u n iç in g e r e k e n ü n lü
b ir a d ı z a te n var, v e b ö y le lik le p a r fü m ile m o d a a r a s ın ­
d a k i ilişki, e v rim in d e y e n i b ir a ş a m a y a u la şab ilir.
60

M o d a y a ra tıc ıla rı v e p a r f ü m le r a ra s ın d a k i ilişk i ta m

7 0 yıl ö n c e b a ş la d ı. B u ilişki asla b ir lia iso n dangereııse,
b ir tu tk u v e ö z v e ri ilişkisi o lm a d ı. D a h a ç o k , b ir m a n tık
e v liliğ in in tü m ö z e llik le rin i ta şıy o rd u .
D a h a C o c o C h a n e l o la y ın d a d u r u m b ö y le y d i. B u
m a tm a z e lin u fk u , ö te k ile r in k in d e n b ira z d a h a g e n iş ti v e
k im i o la y la rı, b a ş k a b irisi h e n ü z b ir k o n tu r u n g ö lg e s in i
b ile g ö r m e d e n ö n c e , b ü y ü k b ir k e s k in lik le ö n c e d e n g ö ­
re b iliy o rd u .
E fsa n e v i C h a n e l N o 5 'in g e liş tirilm e s i için, y a n i ta s a ­
rım a p a r f ü m ü n in k a r n a s y o n u iç in g e r e k e n itilim i, iyi n i­
y etli b ir a rk a d a ş ın ö n e ris i v e rm iş olm alı.
B ir p a rf ü m h e r tü rlü d u r u m iç in d ir. H a u te C o u tu r e
n e d e o ls a b ir d a ğ v e v a d i g e ç iş iy d i v e in s a n h iç e m in
o la m a z d ı. "Bir p a r f ü m tü m z a m a n la r için , tü m k riz le r e
k a rş ı b ir iştir" d e m iş o lm a lı, b a y a n a rk a d a ş . 20 'li y ılla r
y e n i b a ş la m a k ta y d ı.
7 0 yıl s o n ra , b u iy iniy etli ö n e ri, g e ç e rliliğ in d e n h iç b ir
ş e y y itirm e m işti. K ö rfez S av aşı y ü z ü n d e n , A m e rik a n m il­
y o n e rle ri v e U z a k d o ğ u lu d o la r p r e n s e s le ri a n s ız ın , m ü ş ­
te ri o lm a k ta n ç ık tık la rın d a , N o b e l ö d ü llü te rz in in k a p ıl­
d ığ ı iste ri, b u n u n ç a rp ıc ı b ir k a n ıtıd ır. B ir ilk b a h a r ta k ı­
m ı iç in b ir d e f a d a 100 .0 00 M ark h a rc a y a b ile n b irk a ç b in
H a u te C o u tu re m ü ş te r is in e h e r L ad y u la ş a b ilir. A n c a k
p iy a s a d a iyi g e lişm iş, d iy e lim k i 1. P a rfü m , 2. E ş a rp , 3.
K e m e r, 4. G ü n e ş g ö z lü ğ ü g ib i e k g e lir k a y n a k la rın a d a ­
y a n a b ilirs e , te rz ilik te n b ir ö lç ü d e k u r tu lm u ş d e m e k tir .
Y v e s S a in t-L a u re n t g ib i b irin in , c iro s u n u n °/o80'ini k o z ­
m e tik ü r ü n le r i n d e n y a p tığ ı, fısıltı g a z e te s in d e k o n u ş u l­
m a k ta d ır.
 61

B u o lg u y a so sy o lo jik o la ra k , te rs y ö n d e n b a k m a k v e
s ö z g e liş i, lü k s b ir te rz in in p a r f ü m ü n ü n , to p lu m s a l a ç ı­
d a n b ü tü n le y ic i b ir iş le v i y e r in e g e tird iğ in i s ö y le m e k
o la s ıd ır. B u " k ü ç ü k -in s a n la r" , s o s y e te n in b ir tü re v id ir.
C h a n e l'd e n g iy in e c e k p a r a s ı o lm a y a n , e n a z ın d a n , o n u n
p a rfü m ü n ü sü re b ilir...
C o c o C h a n e l, ta sa rım c ı p a rf ü m le rin in ö n c ü s ü o la ra k
k a z a n d ık la rıy la , h iç d e k ö tü b ir y a ş a m s ü rm e d i. C h a n e l
N o: 5 'in ü r e tim lis a n s la r ın d a n , y a ş a m ın ın s o n u n a d e k
y a k la ş ık 15 m ily o n d o la r k a z a n d ı v e b ö y le c e k e n d in e
b a n k n o tla r d a n b ir ta ç ö rd ü .
B u b a ş a rıs ın ı, d o la y lı o la ra k , y ak ışık lı R us g ö ç m e n le ­
rin e b o rç lu y d u . C o c o C h a n e l'in , Ig o r S tra w in s k y v e S er-
g e y D ia g h ile w 'le d o s tlu ğ u v a rd ı v e u z u n b ir s ü re , b ir
b ü y ü k R us p re n s in in se v g ilisi o lm u ş tu . 20 'li y ılla rın b a ş ­
la rın d a , C h a n e l'in P a ris 'te R u e C a m b o n N r. 3 1 'd e k i s a lo ­
n u n d a e s k i ç a rlık R u s y a s ın ın y o k s u lla ş m ış p re n s e s le r i
s a tıc ılık y a p ıy o rla r d ı. S ü r g ü n d e k i a r is to k r a t k a d ın la r
m a n k e n o la ra k p o z v e riy o rla rd ı.
M a tm a z el C h a n e l, ç o k g e ç m e d e n se v g ilisin in , b ü y ü k
p r e n s D im itri T r u b e tz k o y 'u n k ız k a r d e ş i M arie 'y i, n a k ış
b ö lü m ü n ü n y ö n e tic is i y a p tı. N e d e o ls a , o r a d a , k o n u y u
b ile n b ir e le m a n a g e r e k s in im d u y u y o r d u ; ç ü n k ü R u s
f o lk lo r u n u n k e n d is i iç in b ir e s in k a y n a ğ ı o la ra k b u l-
g u la m ış tı. B ir R ubaşka, n a k ış la rla b e z e li b ir R us b lü z ü
ta sa rla d ı v e tü m g iy sileri, iç K afk a sy a m o tifle riy le d o n a t­
tı.
A n c a k C o c o C h a n e l, b e lirs iz z a m a n la r ın g ü v e n c e s i
o la c a k b ir p a rfü m is tiy o rd u . D im itri'n in a k lın a , B o lşev ik -
Ie r d e n k a ç ıp C ô te d 'A z u r'a y e r le ş e n E rn e s t B e a u x a d ın ­
62

d a b iri g e ld i. B u a d a m , M o s k o v a 'd a , s a b u n k a y n a tıc ılık

v e p a r f ü m c ü lü k m e sle ğ in i ö ğ re n m işti.
E r n e s t B e a u x , F r a n s a 'd a k i s ü r g ü n y e r in d e z iy a r e t
e d ild i v e m a d a m o n a , n e iste d iğ in i a çık lad ı. O la b ild iğ in ­
c e m o d e r n b ir p a rf ü m o lm a s ı g e r e k iy o r d u . H e r d u ru m
için , 24 s a a t k u lla n ıla b ile c e k b ir p a rfü m . C o c o C h a n e l'in
m o d a k o n u s u n d a k i in a n c ı "Bir k a d ın b e n d e n a ld ığ ı b ir
g iy s iy le s a b a h a lış v e riş e ç ık ab ilir, ö ğ le d e n s o n ra ç a ­
y a , a k ş a m d a tiy a tro y a g id e b ilir" ş e k lin d e y d i. M o d e rn
b ir k a d ın ın a rtık g ü n d e ü ç k e z g iy s is in i d e ğ iş tire c e k z a ­
m a n ı y o k tu . B ir p a rfü m , b u ta le b e y a n ıt v e re b ilm e liy -
di.
E rn e s t B e a u x , d ü ş ü n d ü v e k a rış tırd ı. S o n u n d a , m o d a
y a ra tıc ıs ın ın P a ris 'te k i a te ly e s in e , b e ş e r d e n e m e ş iş e s in ­
d e n o lu ş a n ik i s e ri g ö n d e rd i. K ü ç ü k ş iş e le r l 'd e n 5 'e v e
2 0 'd e n 2 4 'e d e k n u m a ra la n d ırılm ış la rd ı.
Y ıld ız, ilk s e r in in 5. ş iş e s in d e n d o ğ m u ş tu ; Y a s e m in ,
s a n d a l a ğ a c ı v e v e tiv e r 'd e n o l u ş a n v e k e n d i d ö n e m i
iç in , k ü s ta h lık d e re c e s in d e - ç o k a ld e h id iç e r e n b ir k o ­
k u y d u b u . Ü stelik 5, C o c o C h a n e l'in u ğ u rlu say ışıy dı.
C h a n e l, c o u tu re k o le k s iy o n u n u u ğ u rlu yılı 1 9 2 1 'in 5.
a y ın ın 5. g ü n ü n d e ta n ıtm ıştı. V e p a r f ü m ü n ü n a d ın ı D i-
m itr i — h e r h a l d e , s e v d a lılık ta n , a k l ın d a b a ş k a b ir a d
y o k tu — d e ğ il d e , b a s itç e N o , 5 k o y m a k la ç o k iyi y a p ­
m ıştı.
A d la rın b u e n b a s itin d e k a ra r k ılın m a sı, b u p a rfü m ü n
s a lt g ü z e l b ir k o k u d a n d a h a ö te b ir ş e y o lm a s ın a k a tk ı­
d a b u lu n d u . C h a n e l No. 5 i n d o ğ u m u n a y a rd ım c ı o la n la r
siy asa l a ç ıd a n h e p k a rş ı d e v rim c ile r o ls a d a , k e n d is i m o ­
d a v e p a r fü m e ri ta rih in d e d e v rim c i b ir e y le m d i.
 63

C h a n e l No. 5, m e y d a n o k u y a n b ir p a rf ü m d ü . H e n ü z
b u lg u la n m ış o la n a ld e h it'in c ö m e r tç e k u lla n ılm ış o lm ası,
lü k s p a r f ü m le r d e s e n te tik m a d d e le r in b ü y ü k ö lç ü le r d e
k u lla n ılm a s ın ı h o ş g ö r m e y e n ç a ğ ın ru h u n a te rs d ü ş ü y o r ­
d u . B ö y le lik le p a rfü m , ç a ğ d a ş la rı için a lış ılm a d ık b ir fe ­
ra h lık k a z a n ıy o rd u .
O y ılla rın m o d a s ı n a u y g u n p a rf ü m le r ö y je a ğ ırla rd ı
ki, y a z a r C o le tte 'in b ir d e f a s ın d a b elirttiğ i g ib i, b ir ö k ü z ü
b ile y e re s e re b ilir le r d i. 1001 G e c e 'd e n ç ık ıp g e lm iş e
b e n z e y e n a d la rı v ard ı: O céa n d 'a m o u r, A şk O k y a n u s u ;
Fille d e R o i d e C hine, Ç in K ra lı'n ın Kızı; B el O isea u bleu,
G ü z e l M avi K uş; Il p le u t d es baisers, Ö p ü c ü k le r Y ağ ıy or.
M asal a n la tıc ıla rı d a h a key ifli isim ler b u la m a z la rd ı.
S a lo n la rd a ö y le b ir d o ğ u k o k u s u v a rd ı k i, a d e ta d e v e
s ü rü le rin in g e ç işi o d a n ın iç in d e n d u y u la c a k g ib iy d i. B u ­
ru n la rı tatlı k o k u la r a alışm ış o la n o ç a ğ ın k im i in s a n la rı­
n a , C h a n e l No. 5, m o d e rn b ir b u la ş ık s u y u g ib i k o k m u ş
olm alı.
B u a d , c e s u r s a d e liğ i iç in d e b ir a v a n g a rttı v e G u c c i
Nr. 3 'd e n A z z a ro 9 'a d e k p a rf ü m k u ş a k la rın a ö r n e k o l­
d u . C oco , La P u re , p a rf ü m ü n ş iş e s in in b ir e lm a s g ib i d u ­
ru o lm a s ın ı k a ra rla ştırm ıştı. B u n u n iyi b ir d ü ş ü n c e o ld u ­
ğu , d a h a s o n ra , ş iş e n in 1959 y ılın d a N e w Y o rk 'tk i M u se ­
u m o f M o d e rn A rt'a (M o d e rn S a n a tla r M ü z e s i'n e ) a lın ­
m a sıy la b ir k e z d a h a k a n ıtla n m ış o ld u . B u o la y , b ir k u l­
la n ım n e s n e s in e , b ir s a n a t y a p ıtı o la ra k , g e c ik m iş b ir
say g ı g ö s terisiy d i.
A d o lf L o o s g ib i k e s k in b ir b e ğ e n i y ö n le n d iric is i v e
b o y u n e ğ m e z m o d e r n is t d e b u o la y d a n k e y if alm ıştı.
D ü z, y o n tu lm u ş ç iz g ile riy le b u s ü sle m e s iz p a r fü m şişesi
64

n e s n e lliğ in ö r n e ğ i o lm u ş tu . S iy a h -b e y a z a m b a la j v e e ti­
k e t, k e s in lik v e s o ğ u k k a n lılık im a jın ı v u rg u lu y o rla rd ı.
C ha fıel No. 5 fa n n a k o lo jik bir ü r ü n g ib iy d i.
B u h a v a , ç o k h a k lı o la ra k , k o z m e tik ü rü n le rin g ü n ü ­
m ü z d e y e n id e n ç o k m o d a o la n a b a rtılı s o ğ u k lu k ta k i k li­
n i k e s te tik le r in in e r k e n b ir ö n c ü lü o la r a k g ö rü le b ilir.
B u g ü n p iy a s a d a b u lu n a n e n p a h a lı k r e m le rin , ru jla rın
v e p u d r a la r ın h iç d e a z ım s a n m a y a c a k b ir b ö lü m ü , p a r ­
fü m e r id e n d e ğ il d e , e c z a n e d e n g e lm iş e b e n z e m e k te d ir ­
ler.
M o n s ie u r P au l P o ire t, b ö y le s i b ir İn giliz s o ğ u k lu ğ u y ­
la ilg ile n m iy o r d u . B o llu k iç in d e s e fa s ü r ü y o r , d o ğ u
ip e k le rin i, c a rt re n k le ri v e e r k e k le r in s u lta n la r, k a d ın la ­
rın c a riy e le r g ib i g iy in d ik le ri ş ö le n le r i se v iy o rd u .
D o ğ u k ü ltü , b ir h u m m a g ib i tü m P a ris'i s a rm ış tı v e
P a u l P o ire t U z a k d o ğ u ç ılg ın lığ ın a e n g ü ç lü b ir b iç im d e
k a p ıla n la r d a n d ı. 24 H a z ira n 1 9 1 1 'd e p a la s 'ın ın b a h ç e s in ­
d e v e rd iğ i ş ö le n ö y le ş a ta fa tlıy d ı ki, 20. y ü z y ılın e n s a n ­
s a s y o n e l p a rtile ri ta rih in d e y e rin i aldı.
E ğ le n c e n in s lo g a n ı 1002. Gec& ydi. D a v e tiy e le ri, P o i­
re t iç in k u m a ş d e s e n le r i ta s a r la y a n R ao u l D u fy h a z ırla ­
m ıştı. P o ire t, d a v e tiy e n in ü z e r in e "Bu g e c e g ö k y ü z ü n d e
b u lu t o lm a y a c a k — v e v a ro la n h iç b ir ş e y v a ro lm a y a c a k "
d iy e y a z m ıştı. H e p s i d e e n y ü k s e k to p lu m s a l y a d a k ü l­
tü re l ç e v r e le r d e n g e le n 300 d a v e tli, b u g e c e le r in g e c e ­
s in d e b e k le n tile r iç in d e y d ile r. O n la rı, s u lta n g ib i g iy in ­
m iş, lü tu fk â r h o ş g e ld in iz h a r e k e tle r i y a p a n b ir P a u l P o i­
re t b e k liy o rd u .
R o ts c h ild a ile s in d e n b ir h e y e ti d e , m a iy e tiy le g e le n
D ia g h ile w 'i ya d a M ata H ari v e İs a d o r a D u n c a n 'ı k a rş ıla ­
 65

dığ ı g ib i k a rşıla y a b ilm işti. E k s a n trik d a n s ö z , g e c e n in g iz ­

li y ıld ızıy d ı. B u o ry a n ta l g e c e d e , ç o c u ğ u iç in b a b a o la ­
ra k s e ç tiğ i d a n s d e h a s ı N ijin sk y ile, m e rc im e ğ i h e rk e s in
g ö z le ri ö n ü n d e fırın a v e re c e k le rin i ilan etm işti.
Ö n g ö r ü le n ç o c u k b a b a s ı, p r o v a la rd a b ü tü n g ü c ü n ü
tü k e ttiğ in i b ild ir in c e , k o n u k la r , h in t fa k irle riy le , k u la k
tırm alay ıc ı k a k a d u p a p a ğ a n la rıy la v e ta n g o g ö s te rile riy le
y e tin m e k z o r u n d a k ald ılar.
Ç o k ş a ta fa tlı, z iy a d e s iy le p a h a lı b ir ş ö le n g e r ç e k ­
le şm iş o lm a lı. A ynı z a m a n d a , "d ü n y a s e ç k in b ir b iç im ­
d e b a tıy o r" ş e k lin d e k i k ö tü m s e r bilg i d e , tra jik b ir b i­
ç im d e k a n ıtla n m ış o lu y o r d u . Ç ü n k ü P a u l P o ire t'in , tü m
P a ris 'in p a r la k h ü k ü m d a rın ın , g ü n ü n b ir in d e a d a m a ­
kıllı y o k s u l d ü ş e c e ğ in i o s ıra la r k im s e a k lın ın k e n a r ın ­
d a n b ile g e ç ir e m e z d i. P o ire t im p a ra to rlu ğ u y a v a ş y a v a ş
a m a d u r m a k s ız ın y o k u ş a ş a ğ ıy a g id iy o rd u . P o ire t, g ö z
k a m a ş tırıc ı, F a u r e 'd e n e s in le n m iş k u m a ş la rıy la , ballets
russeö d e n k a y n a k la n a n tü n ik le riy le v e ş a lv a rla rıy la , s a ­
d e c e a y a k la r ı b a ğ lı c a riy e le rin g iy e b ile c e k le r i d a r a c ık
g iy s ile riy le ile, b ilin ç li b ir b iç im d e ç a ğ ın r u h u n u n v e
m o d a n ın a n la m ın ın d ış ın d a k a la n ta s a rım la r y a p ıy o r­
du .
B elk i d e r e s s a m la rla v e tiy a tro c u la rla k u r d u ğ u d o s t­
lu k la rd a n , k u la ğ ın a s a n a tç ılık z e v z e v lik le ri y e rle şm iş ti.
H e r h a l ü k â r d a , o n u n ü re ttik le r i l'a rt p o u r l'a rt (s a n a t
için s a n a t)tıla r v e s o n d e r e c e işlev sizd iler. B ir g ö z zevki;
o la b ilir a m a , m o d e m b ir k a d ın için giysi d e ğ il. O d a , s a ­
n a tla m o d a y ı k a rış tıra n in s a n la rd a n d ı.
P o ire t 20'li y ılla rın b a ş la rın d a , jet s o s y e te n in b u lu ş tu ­
ğ u y e r le rd e , C a n n e s 'd a , D e a u v ille 'd e v e B ia rritz 'd e id d i­
66

alı ş u b e l e r a ç ıy o r d u . A n c a k s o n b ü y ü k b a ş a r ıs ın d a n ,
1 9 2 5 'te E x p o sitio n d es A rts D e c o ra tifö te (D e k o r a tif Sa­
n a t la r S erg isi) d e file le rin i' S e in e n e h r in d e k i iiç g e m id e
s u n m a s ın d a n s o n ra , s ü re k li in işe g eçti. Z a te n d a h a ö n ­
c e m a d d i sık ın tı y ü z ü n d e n a rs a la rın ı v e C o u tu r e e v in i
b ir b a n k a la r k o n s o r s iy u m u n a s a tm a k z o r u n d a k a lm ış ­
tı.
P a rfü m le ri a rtık m a d d i a ç ıd a n o n u k u rta rm ıy o rla rd ı.
Ç ü n k ü , s a d e c e y ü k s e k s o s y e te te rz isi C o c o C h a n e l'd e n
d a h a ö n c e b ir p a rfü m , o rta y a ç ık a rm ış o lm a n ın ta tm in i
P o ire t'in b o rç la rın ı ö d e m e y e y e tm e z d i.
1 9 1 2 'd e n b a ş la y a ra k , tu h a f a d la rı o la n p a r fü m le r p i­
y a s a y a s u n m a y a b a ş la d ı. B u p a r f ü m le r in y a k o c a m ış
k ız la rı ç a ğ rıştıra n , La rose R osine, M a m se lle Victoire g ib i
a d la rı v a rd ı y a d a 1001 G e c e y i a n ım s a tıy o rla rd ı: A la d in ,
F a n fa n la Tulipe, Le M inaret. İlk d u r u m d a p a rfü m le rin
a d la r ı, g ö n ü l g ö z ü n ü n ö n ü n d e b ir m a n a s tırı, ö b ü r d u ­
r u m d a ise k a p ta n S in b a d 'ı ç a ğ rış tırıy o rla rd ı. O rta d a b ir
k o k u y o k tu .
K ö tü b e ğ e n iy i ta m a m a e r d ir m e k iç in , fla k o n la rı d a
g e liş ig ü z e l b iç im le n d irilm iş le rd i. B ir d e f a s ın d a e lm a la r,
s o n r a k a b a k la r y a d a im b ik le r y a n i p a r f ü m d a m ıtm a
a le tle ri g ib iy d ile r. H iç b ir z a m a n b a s it, s a d e , k u lla n ış lı
fla k o n la ra b e n z e m iy o rla rd ı.
Ü fle n e n c a m ın , e k o la ra k b o y a n d ığ ı ( La rose d e Rosi­
n e) y a d a b ir m e n d ille sa rıld ığ ı (La m o u c h o ir d e Rosine,
R o s in e 'n in M en d ili; le p a r fü m d e m a n ıa rra in e, V aftiz
a n n e m in p a rfü m ü ) ç e ş itle r d e v a rd ı.
D o ğ a ıs u , b u r a d a p a rfü m ü c in se l ç ek ic ilik ile ilin tilen -
d ire n in s a n la rın b u lu n d u ğ u n u d ü ş ü n e b ilm e k için, A nd-
 67

ré H e lle r'in b o y u tla r ın d a b ir h a y a l g ü c ü n e s a h ip o lm a k

g e re k ir.
P o iret, p a rfü m le rin i k e n d i ad ıy la p iy a s a y a s u n m u y o r ­
d u , k ız la rın d a n b irin in a d ın ı ta şıy a n b ir ş irk e t k u rm u ş tu :
Les P a r fu m s Rosine. Y azgı, ö z e l y a ş a m ın d a d a P au l P o i-
re t'e a m a n s ız d a v ra n d ı, o r ta n c a kızı, ş id d e tli b ir o rta k u ­
la k iltih a p la n m a s ın ın k ö tü s o n u ç la r ın d a n k u r tu la m a d ı ve
o ğ lu G a s p a u d ik i y a ş ın d a ö ld ü . "Şim di, d ü ş k ü n b ir d ü n ­
y a n ın iç in e y e tiş m e k te n k u rtu ld u " d e m iş o lm a lı P o ire t
a cı iç in d e.
G ü n ü m ü z d e P o ire t'in g a rip fla k o n la rı k o le k s iy o n c u ­
la r a ra s ın d a y ü k s e k fiy atla rla alıcı b u lu y o rla r. K e n d i z a ­
m a n la rın d a , p iy a s a d a a n tik a e ş y a g ib i d u r u y o r la r d ı v e
b u h a lle riy le k im s e o n la ra s a h ip o lm a k is te m iy o rd u . 20'-
li y ılla rın s o n u n d a P o ire t'in k e s in s o n u g e ld i: p a rfü m v e
k o z m e tik ü rü n le ri şirk e ti iflasın ı ilan e tm e k z o r u n d a k a l­
dı.
B u n d a n b e ş yıl ö n c e , 1 9 2 4 'te, C o c o C h a n e l k e n d i
p a rfü m ş irk e tin i k u rm u ş tu . S o n d e re c e b a ş a rılıy d ı v e b u ­
n u iz le y e n ü ç yıl iç in d e ü ç y e n i p a rfü m o rta y a k o y m u ş ­
tu: G a rd é n ia (1 9 2 5 ), B ois d es Iles (192 6) v e C u ir d e R u s­
sie (1927 ).
B elk i d e P o ire t'in , iç m im a r A n d ré G ro u lt ile ev li
o la n k ız k a rd e ş i N ic o le 'y le a ra s ı b o z u lm a s a y d ı, d u r u m u
d a h a iyi o la c a k tı. K ız k a rd e şi, k e n d isi için ç a lış m a ö n e r i­
sin i r e d d e d in c e , P o ire t o n u n la ilişk isin i k o p a rm ış tı. A n ­
c a k b ü tü n ü y le iflas e d in c e v e acil o la ra k m a d d i d e s te ğ e
g e re k s in im i o lu n c a , k ız k a rd e ş iy le ilişkisini y e n id e n k u r ­
m u ştu . *
Bu h a n ım , a ç ık ç a P o ire t a ile s in in işbilir k a n a d ı n d a n ­
68

d ı. B u ö z e lliğ in i k ız la rın a b e lirg in b ir b iç im d e k a lıt b ı­

ra k m ış tı; k ız la rın d a n b iri, ç o k s a ta r y a z a rı B e n o ite G ro -
u lt'd u r.
M o d a ile p a rfü m a ra s ın d a k i b a ğ ın tı a n c a k o tu z lu y ıl­
la rd a n s o n r a iy ice y a y g ın la ş tı. O z a m a n a d e k c o u tu r e
te rz ile rin in , C h a n e l ö r n e ğ in i in c e le m e k iç in b o l b o l z a ­
m a n la rı o lm u ştu .
K ü r k ç ü le r d e b ir ş e y le r ö ğ r e n m iş v e m ü ş te rile rin e ,
te k a n la m v e a m a ç la rı k ü r k le r in ö z g ü n k o k u la rın ı ö r t ­
m e k o la n p a rfü m le r v e r m e y e b a ş la m ış la rd ı. N asıl k o k ­
tu k la rın ı k im s e n in b ilm e d iğ i b u p a r f ü m le r in H erm in e,
Z ib elin e, C hincilla R o ya l g ib i a d la rı v ard ı.
J e a n P a to u v e J e a n n e L an v in g ib i m o d a y a ra tıc ıla rı­
n ın C o c o C h a n e l'd e n a ld ık la rı iki d e rs vardı:
1. B u b ü y ü k h a n ım ın g ö lg e s i n d e n k u r tu la b ilm e k ,
d ü n y a n ın e n z o r iş le r in d e n b iriy d i. (S a d e c e E lsa S c h ia ­
p a re lli, k ü s ta h lığ ı v e d a h iy a n e z e k a s ı s a y e s in d e o n u n la
a ş ık a ta b ilm işti. B u k o n u y a d a h a s o n r a d e ğ in e c e ğ iz .)
2. B ir p a rfü m , b ir m o d a y a ra tıc ıs ın ın c o u tu r e çizg isi
iç in b ü y ü k b ir re k la m a ra c ı o la b ilir. C h a n e l k u r u m u n u n
ü n ü , p a r f ü m ü n d e v b a ş a r ıs ın d a n k a y n a k la n m ış tır. B e n ­
z e ri b a ş a rıla ra , h â lâ d ü n y a n ın e n p a h a lı p a rf ü m ü sa y ıla n
Joy (1 9 3 0 ) ile J e a n P a ta u , A rpège ile (1 9 2 7 ) J e a n n e L an ­
v in v e M y S in ile S c h ia p a re lli u la şm ışla rd ır.
W o rth v e S c h ia p a re lli m o d a e v i o la r a k v a rlık la rın ı
ç o k t a n d ır s ü r d ü r m ü y o r la r d ı, a m a h â lâ p iy a s a d a o la n
p a rfü m le riy le , e s k is i g ib i, h a tırı say ılır c iro la ra u la ş ıy o r­
lardı.
P a rfü m c ü le r, a rta n m o d a c ı re k a b e ti y ü z ü n d e n h u z u r ­
s u z o ld u la r. M e slek i k o n u m la r ın ı te h lik e d e g ö r d ü le r v e
 69

k e n d ile rin i m oda s e k tö rü n d e n g e le n ra k ip le rin i

h e v e s k â rlık la s u ç la y a ra k s a v u n d u la r.
L'E xcelsior g a z e te s i " P r o f e s y o n e lle r in g ö z ü n d e , b ir
m o d a c ın ın b ir p a rf ü m o lu ş tu rm a y e te n e ğ i, b ir p a rf ü m -
c ü n ü n m o d a y a ra tm a y e te n e ğ i k a d a rd ır" d iy e y a z ıy o rd u .
P a r f ü m c ü l e r in e n d iş e le ri ç o k g e ç m e d e n o r ta d a n
k alk tı ç ü n k ü u z m a n lık b ilg ileri o lm a y a n m o d a c ıla r p a r ­
fü m c ü le r in e lin e b a k ıy o rla rd ı. M o d a c ıla r y a b ü y ü k p a r ­
fü m m a lz e m e s i ü re tic ile riy le b irlik te ç a lış ıy o r y a d a k o ­
k u la rın ı la b o r a tu a r la r d a y a p tırıy o rla rd ı. H e r h a lü k â r d a ,
p a r f ü m d e n a n la y a n in s a n la r a g e r e k s in im d u y u y o rla rd ı.
Ç ü n k ü k e n d ile rin in s a d e c e ü n lü isim le ri v a rd ı. İyi p a r a ­
la r k a rş ılığ ın d a , is im le rin in lis a n s h a k k ın ı v e r m e y e k o ­
la y lık la ik n a o ld u la r.
20 'li y ılla rın N ew Y o rk 'u n u n e n e s p rili ve en
ak ıllı y a z a rı D o ro th y P a rk e r, B lu e s 'u y a z ın a s o k tu . Elsa
S c h ia p a re lli d e b u e s p riy i 3 0 'lu y ılla rd a m o d a y a g e tir­
di:
R o m a d o ğ u m lu b u k a d ın , P a ris m o d a c ıla r ı a r a s ın d a
b ir k a s ırg a g ib i e sti v e s e ç k in liğ iy le o n la rı ü rk ü ttü . D e p ­
re s y o n u n b ir e k o n o m i k a v ra m ı o lm a s ın a y e te r d iy e re k ,
T r is te s s e 'e , b a ş a t k o y u r e n k le r e s a v a ş a ç tı v e p a r la k
re n k le rle m o d a y a y a ş a m s o lu ğ u ü fled i.
D e lifiş e k b ir k a ç ık lık , ç o k g e ç m e d e n m o d e lle r in in
b elirtisi h a lin e g eld i. B u ta m d a H o lly w o o d 'u n b e ğ e n is i­
n e u y u y o r d u . K a th e rin e H e p b u rn , J o a n C ra w fo rd , G lo ­
ria S w a n s o n , G r e ta G a rb o , M a rle n e D ie tric h v e M a e
W e s t g ib i film y ıld ızla rı, ç o k g e ç m e d e n S c h ia p a re lli'n in
m ü ş te rile ri o ld u la r. A ld a tıcı g ö r ü n tü efe k tli, şeritli v e is­
k e le t d e s e n li k a z a k la rı c e s a re tle g iy d ile r.
70

Ş e y ta n ç e k ic i, k a b u l e d ilm iş e n f a n t te rr ib le ( m ü th iş
ç o c u k ) S c h ia p a re lli, çılg ın fik irle rin tü k e n m e z b ir k a y n a ­
ğ ıy d ı — h e r z a m a n b ir u ç u k lu k y a p a b ilird i. G a z e te k ü -
p ü rle rin i k u m a ş d e s e n i o la ra k k u lla n d ı v e fe rm u a rı H a u ­
te C o u tu re 'a s o k tu . O n u n ta s a rla d ığ ı ş a p k a la r k im i z a ­
m a n k a f a d a d u r a n d o n d u r m a k ü la h la rın a b e n z iy o rla rd ı
y a d a P a ris'in ü n lü y a p ıla rın ın b iç im in d e y d ile r. S c h ia p a ­
re lli el ç a n ta la rın ın Eyfel K u le s i'n e y a d a S a c re C o e u r'a
b e n z e m e le r i d e y e tm e d i, ç a n ta la r a ç ılın c a a n s ız ın iç le ­
r in d e ışık y a n ı y o r v e s o k a k g ü r ü ltü s ü d u y u lu y o r d u .
B ö y le c e s ü rre a liz m m o d a y a g iriy o rd u .
S c h ia p a re lli'n in m ü ş te r ile r in e ş ık g ö z ü y le b a k ılıy o r ­
d u . O tu z lu y ılla rın P a r is 'in d e k i ü n lü s a n a tç ıla r b u e k ­
s a n trik m o d a c ın ın e tra fın a to p la n d ıla r. A rk a d a ş ç e v r e s in ­
d e P a b lo P ic a ss o , J e a n C o c te a u , C h ristia n B e r a r d y a d a
S a lv a d o r D ali g ib i k im s e le r v ard ı.
S o y lu la ra y a k ış ır ü c r e tle r ö d e d iğ i için , d o s tla r ın d a n
d a b ir ş e y le r g e liy o rd u .
C o c te a u e lb is e ta sa rım la rı ç iz iy o rd u ; D ali, S c h ia p a re l­
li iç in k u m a ş d e s e n le r i v e b e lk i d e p a rfü m ta rih in in e n
çılg ın f la k o n u n u ta s a rla d ı. A ltın b ir m id y e iç in d e , u ç a n
k ırla n g ıç la r v e ış ın la rla ç e v rili b ir g ü n e ş y ü z ü . B u g ü n
d a n y a n ın e n p a h a lı fla k o n la rın d a n d ır.
E lsa S c h ia p a re lli, 1937 y ılın d a S h o ckin g ! a d lı p a r f ü m ­
le, b ir d e h a g ö s te ris in d e b u lu n d u . P a rfü m ü n ş iş e s i M ae
W e s t'in b ir m in y a tü r m o d e li g ib iy d i v e b e lin e b ir m e z u ­
ra sarılm ıştı. M o d a y a ra tıc ıs ı b u d ü ş ü n c e y e , M a e W e s t
iç in c a rt p e m b e r e n k te b ir ö rg ü g iy si h a z ır la r k e n , ü n lü
m ü ş te ris in in d o lg u n ö lç ü le r in e g ö r e b ir te rz i m a n k e n i
y a p tırd ık ta n s o n ra v arm ıştı.
 71

B u p a rfü m g e r ç e k te n d e ş o k e d ic iy d i! F la k o n u , c a rt
p e m b e r e n k te b ir k a r to n u n iç in d e y d i. K aşla g ö z a ra s ın ­
d a , b u ş o k e d ic i p e m b e r e n k , S c h ia p a re lli m o d a e v in in
a la m e ti fa rik a sı o ld u .
B u d u r u m d a , p a rf ü m n o r m a l s ü re c i te r s i n e çe v irm iş
v e m o d a çizg isi ü z e r in d e e tk ili o lm u ştu .
S a lv a d o r D ali, k u s u rs u z im a jd a e n k ü ç ü k b ir a y rın tı­
n ın b ile e k s ik k a lm a m a s ı a m a c ıy la , z ıp ır b ir v itrin d e k o ­
ru h a z ırla d ı. B u d e k o r , k a r n ın d a ç e k m e c e le r b u lu n a n ,
d o ld u ru lm u ş p e m b e b ir ay ı b iç im in d e s ü rre a lis t b ir y o n ­
tu y d u .
C o c o C h a n e l "iğ ren ç a la c a lı b u la c a lı k a z a k la rı" o la n
b u İta ly a n k a d ın ı k ıs k a n d ı. S ö y le n d iğ in e g ö re , C h a n e l'in
te z g a h ta rla rı, C h a n e l b in a s ın ın y a k ın ın d a k i S c h ia p a re l­
li b u tiğ in d e n g e le n v e e l le r in d e S c h ia p a re lli p em b esi
p a k e tle r b u lu n a n m ü ş te rile rd e n , b u p a k e tle r i p a r m a k la ­
rın ın u c u y la tu ta ra k a lıy o r v e h e m e n g a r d r o b a k o y u y o r­
la rd ı. B u p a k e tle r p ro v a k a sy o n o la ra k k a b u l e d iliy o r­
du .
B ir c o u t u r e e v in in h a z ır la d ığ ı ilk e r k e k p a r f ü m ü
S n u f f d a ü n k a z a n d ı; b u p a r f ü m , m a d a m a lış v e r iş te n
d ö n d ü ğ ü n d e , e v d e k a la n b e y in in d e S c h ia p a re lli'd e n b ir
ş e y le r e d in m iş o lm a sı iç in d ü ş ü n ü lm ü ş tü .
S n u f f in s ıra d a n b ir p a rfü m o lm a d ığ ı ilk b a k ış ta a n la ­
ş ılıy o rd u . P a rfü m ü n fla k o n u , k rista l b ir p ip o b iç im in d e y ­
di. B u n d a h e m e s p ri h e m d e ö ğ re tic ilik v a rd ı, ç ü n k ü e r ­
k e k le r b u tü r şe y le ri ç o k iyi b ilirle rd i.
E lsa S c h ia p a re lli'n in , s a v a ş ta n h e m e n s o n ra , p iy a sa y a
s u n d u ğ u Si p a r f ü m ü n d e n y a n a ş a n s ı o lm a m ıştı. R ek lam
k a m p a n y a s ın ı J u lie tte G re c o y ü r ü tü y o rd u . B ü tü n ü y le si­
72

y a h la r iç in d e , b u iş iç in b e s te le d iğ i Valse d e S i 'yi b u ğ u lu
s e siy le o k u m a y a b a ş la d ığ ın d a , S a in t-G e rm a in d e s P rè s 'in
v a r o lu ş ç u m e y h a n e s in d e b u lu n a n A m e rik a lıla r, a fa lla d ı­
lar. V e b u r a y a s a d e c e k o m ü n is tle r ta k ılıy o rd u , b u n d a n
e m in d ile r. J u lie tte G r é c o 'n u n k o n u ş m a s ı, s a n s ü r ü n k u r ­
b a n ı o ld u .
E lsa S c h ia p a re lli m o d a y la p a r f ü m ü b ir le ş tir m e k te n
h o ş la n a n te k kişi o la ra k k a lm a d ı. P a q u in 'in , 1 9 3 9 'd a p i­
y a s a y a ç ık a n p a r f ü m ü 9 x 9 s ır a d a n b ir k u t u n u n iç in d e
d eğ il, B ra h m s 'ın v a ls le r in d e n b irin i ç a la n b ir m ü z ik k u ­
tu s u n u n iç in d e d u ru y o rd u .
P ie r re B a lm a in k e n d i te le fo n n u m a r a s ın ı b ir p a r fü m
m a rk a s ı y a p m a y ı d e n e d i . İlk k o le k s i y o n u y la b irlik te ,
1945 y ılın d a p iy a s a y a ç ık a n p a rf ü m ü n a d ı Elysée 6 4 .8 3 '-
d ü . İki yıl s o n ra , y eşil c h y p r e tü rü k o k u la r ın b ir k la siğ i
o la n V ent Vert ile d e v b ir b a şa rı e ld e e d e c e k ti.
S o n ra d iş is e llik y e n i d e n b u lg u la n d ı v e d a n te lle r v e
g e n iş g e n iş s a lın a n e te k le r gib i, c id d iy e t d e m o d a y a g e ri
döndü.
M arcel R o c h a s (m o d a s ın ın b elirtile ri: k ö ş e li o m u z la r,
in c e c ik b e lle r) ş e y le ri a d la rıy la a n ıy o rd u . 1 9 4 4 'te ta n ıtı­
la n p a r f ü m ü n ü n a d ı F e m m e ( k a d ın ) 'd ı v e ö y le d e g ö r ü ­
n ü y o rd u . R e n é L aliq u e k a d ın h a tla rın ı ta ş ıy a n b ir fla k o n
ta sarla m ıştı.
M ü şte rile ri a ra s ın d a sa y ısız A m e rik a n film y ıld ızı b u ­
lu n a n b u m o d a y aratıcısı, s ö z k o n u s u p a r f ü m ü n ta n ıtım ı­
n ı b ir o la y h a lin e g e tird i. K o k u y a a b o n e o lm a d a v e tin i
a la b ilm e k iç in y a W ho is w h o k a ta lo g u n d a y e r a lm a k ya
d a W in d s o r D ü şe si, N o a ille s K o n te si g ib i ü n v a n la r a s a ­
h ip o lm a k g e re k iy o rd u .
 73

P a rfü m ü n k a m u y a ta n ıtım ı, R o c h a s 'ın , a d ı b e l le k le r ­

d e n silin se d e k e n d is i n e h a y ra n lığ ın ı s ü r d ü r d ü ğ ü P au l
P o ire t a n ısın a d ü z e n le d iğ i L e s p a r fu m s â travers la m o d e
serg isi ç e rç e v e s in d e , 1945 y ılın d a y a p ıld ı.
O z a m a n b u p a r f ü m e h a y r a n o lu n a b ilird i; F la k o n u
b ir k a d ın ın k a lç a la rı g ib i y u v a r la k b iç im le n d ir ilm iş ti.
O v a l b ir k u tu d a , b ir tü lü n iç in d e , ü z e r i n d e s iy a h b ir
d a n te lle d u ru y o rd u .
K esk in , ağ ır b ir k o k u y d u , ta m d a s a v a ş so n rası d ö ­
n e m in b e ğ e n is in e u y g u n d ü ş ü y o r d u . O z a m a n la r d ik ­
k a ti b ö y le ç e k m e k te n h o ş la n ılıy o rd u ; h e r k e s in b u r­
n u n a ç a r p a n b ir p a r f ü m ü n , b e lk i m u tla k b ir s e ç k in lik
k a n ıtı o lm a s a d a , e n a z ın d a n , b u lü k s p a r f ü m ü s a tın
a la b ile c e k kadar p aray a s a h ip o lu n d u ğ u n u g ö s te r ­
m e s i b ile, b u y ö n te m in s e ç ilm e s i iç in y e te rli o lu y o r ­
du.
R o ch as, g ü n ü n b ir in d e G o n d o lla rM a te m Taşırsa a d lı
b ir film ç e v rile c e ğ in i b ils e y d i, h e r h a l d e ç o k s e v in ird i,
ç ü n k ü F e m m d d e n s o n r a siy a h d a n te l o n u n m a rk a b e lir ­
tisi o lm u ştu .
P a rfü m ü n g iy s is i d e — h e r p a r f ü m e , k o l e k s i y o n u n
s e ç k in b ir m o d e li k a rş ılık d ü ş ü y o r d u — e lb e tte F e m m e
a d ın d a y d ı v e s iy a h b ir s a te n e te ğ i v e siy a h b e y a z d a n ­
telli b ir b lü z ü v ard ı.
B u n u iz le y e n p a rfü m le r d e , d a n te l fetişisti R o c h a s , e n
a z ın d a n r e n k le rd e d e ğ iş ik lik y ap tı. M ou sselin e (1 9 4 6 ) s a ­
rı, M o u c h e m a v i v e La R ose p e m b e d a n te lle sa rılm ıştı.
M en d iller, e ş a rp la r, y e lp a z e le r g ib i a k s e s u a rla rd a , a m b a ­
la jla rd a v e k o z m e tik le r d e ise y in e ö lü m s ü z s iy a h d a n te l
k u lla n ılıy o rd u .
74

N in i Ricci, L a liq u e 'iin L 'a ir d u tem p s (1 9 AS) için ta sa r­

la d ığ ı fla k o n s a y e s in d e ü n e k a v u ş tu : K ü ç ü k b o y u tla rd a ,
d ü ş e n b ir m e le ğ in , b ü tü n ü y le r o m a n tik ; R icci s tilin d e k i
h e y k e lc iğ i. B u g y n L 'a ir d u te m p s ü m its iz b ir b iç im d e
d e m o d e b u lu n m a k ta d ır . F la k o n 1u g e rç i g ö z a lıc ıd ır, a m a
k its c h s a y ılm a k ta d ır, ç iç e k li k u tu s u d a b a ş k a b ir k itsc -
h d ir.
T e z g a h ta r la r, L 'a ir d u T e m p i in k o k u ş e r id i is te n d i­
ğ in d e b u r u n k ıv ırıy o rlar, " B u n d a n , ö z e llik le y a şlı k a d ın ­
la r h o ş la n ır" d iy o rla r, h a fif k ü ç ü m s e y ic i b ir s e s le , M iss
M a rp le iç in b ir p a rfü m b u .
S a v a ş s o n r a s ı d ö n e m in m o d a s ı n a d a m g a s ın ı v u r a n
s e ç k in k iş in in a d ı C h ris tia n D io r'd u . D io r, 1947 y ılın d a ,
s a lo n u n u n a ç ılış ın d a n v e N e w Look p a tla m a s ın ın , m o d a
d ü n y a s ın ı n g a z e te le rin i s a r s m a s ın d a n b ir yıl s o n ra , b ir
p a rf ü m firm a sı k u rd u . K ısa s ü r e s o n ra , k ız k a r d e ş in e b ir
s a y g ı s u n u m u o la ra k d ü ş ü n ü le n M iss D io r p iy a s a y a ç ık ­
tı. B u n u , a d la rıy la o y n a n m ış p a r f ü m le r iz led i: D io ra m a
1949, D io ris s im o 1954, D io rlin g 1963, D io re lla 1972. J e ­
a n C o c te a u , b ir d e fa s ın d a "M o d a g e n ç ö lü r" d e m işti. Ki­
m i m o d a im p a ra to rlu k la rın ın y ö n e tic ile ri, b a tın c a y a k a ­
d a r, k e n d i b iç e m le r in in ö lü m s ü z o ld u ğ u n u d ü ş ü n m e y e
d e v a m e d e rle r.
D io r'd a ise, 50'li y ılların ş ö h re ti ile s o n s u z a d e k a y a k ­
ta k a lın a m a y a c a ğ ın ı g ö re n e n a z ın d a n b ir k a ç k işi o lm u ş
o lm a lı. Y in e d e , P oison v e F a h re n h e it la p iy a s a d a iki
d a h a m odern, p a rfü m ü tu tu n d u r m a y ı b a ş a rd ıla r.
Ç ü n k ü R o s in e V id a rd a d ın d a k i h a n ım , d a h a altm ışlı
y ılla rd a C a n d id e d e rg is in d e ş u n la rı y a z a rk e n ç o k h a k lıy ­
dı: "T üm d ü n y a d a , H a u te C o u tu re 'a g ü c ü y e te b ile n 3000
 75

k a d ın , p o z itif b ir b ila n ç o y a u la ş a b ilm e y e y e tm e z . M o d a

e v le ri p a r f ü m le r d e n k a z a n d ık la rı s a y e s in d e a y a k ta k a la ­
bilirler."
B u s a p ta m a y ı b ir ö n e ri o la ra k b e n im s e y e n ç o k k im s e
o ld u . A ltm ışlı y ılla rd a n b u y a n a , m o d a c ı- p a r f ü m c ü le r in
lis te s in d e , h e r b u r u n u z u n lu ğ u n d a n s o n r a y e n i b ir a d a
rastlan ıy o r.
B u a d la r C a rd in 'd e n , C o u r r e g e s 'd e n G u y L a ro c h e 'a ,
T e d L a p id u s 'a , Jil S a n d e r'e v e W o lfg a n g J o o p 'a d e k u z a ­
n ıy o r. P a r f ü m a n i'd e s a d e c e İn g iliz le rîn g e r id e k a ld ığ ı
g ö z e ç a rp ıy o r. Y in e d e , A lın a n la rd a n d a h a e s k i b ir p a r-
fü m c ü lü k g e le n e k le ri o ld u ğ u k e sin . İn g iliz le r, p a r fü m c ü -
lü k iş in in u c u n u b ıra k m ıy o rla r v e g e r e k tiğ in d e y e rli y a ­
p ım b ir fe ls e fe y i d e p a rfü m le riy le b irlik te g ö n d e riy o rla r.
J e a n s te rz is i O tto K e m p a rfü m ü N o a N o d m n , k ü ltü r­
lü v a ta n d a ş la r iç in o ld u ğ u n u b e lirtiy o r v e p a k e t in iç in ­
d e k i b r o ş ü r d e " G e n ç liğ in d e n b u y a n a b ir s a n a tç ı, b e n i
ö z e llik le b ü y ü le m iş tir. Y a ş a m ı d a y a p ıtı d a o la ğ a n d ış ı
o la n b ir s a n a tç ı — b ü y ü k F ra n sız re s s a m ı P a u l G a u g u in "
d iy o r, v e , b u p a rf ü m ü v e b u ta k ım ın g ö v d e lo s y o n u n u
v b. N oa N o a d iy e a d la n d ırırk e n n e y i d ü ş ü n d ü ğ ü n ü b il­
m e k is te y e n le r e , G a u g in 'in G ü n e y D e n iz i g ü n c e s in i n
b a ş lığ ın ı a n ım s a tıy o r: N o a N oa. P o lin e z y a d ilin d e o la n
b u s ö z c ü k s a d e c e 'G ü z e l K o k u ' a n la m ın a g e liy o r.
C o lle tte , g e rç i te z in i o ld u k ç a şiirse l b ir b iç im d e d ile
g e tirm işti, a m a y in e d e , C o u tu r e m o d a c ıs ı v e p a r f ü m
h a k k ın d a k i g e rç e ğ in s a d e c e y a rısın ı s ö y lü y o r d u : "M oda
yaratıc ısı, k a d ın la rın n e y e g e r e k s in im d u y d u k la rın ı, o n ­
la ra n e y in u y d u ğ u n u h e r k e s te n d a h a iyi b ilir. P a rfü m ,
C o u tu re -p a rfü m ü s a y e s in d e , şık lık o r k e s tr a s ın d a b ir s e s ­
76

te n d a h a ç o k b ir ş e y o la b ilir: o te m a , m e lo d i o la b ilir, o l­
m a lıd ır. Ç a ğ ım ız ın b e ğ e n i s i n in b e r r a k v e d o ğ r u d a n b ir
d ile g etirilişi olabilir."
P iy a s a y a b ir p a r f ü m s u n a n b ir m o d a y a ra tıc ısı, s a ğ
e liy le fla k o n u tu ta rk e n , so l eliy le k a s a y ı açar. B u a y ıp la ­
n a c a k b ir şe y d e ğ il, e k o n o m ik b ir z o ru n lu lu k tu r, ç ü n k ü
H a u te C o u tu re p a h a lıd ır.
B ir p a r f ü m ü n la n s e e d ilm e s i b ü y ü k p a ra la r y u ta r, b ir
C o u tu re 'c i b u n u n a ltın d a n te k b a ş ın a k o la y k o la y k a lk a ­
m a z . L o u is F é ra u c fu n , k e n d i p a r f ü m ü n ü p iy a s a y a k e n d i
s e rm a y e s iy le ç ık a rtm a k iste y in c e , e lin d e k i m o d a im p a ra ­
t o r l u ğ u n u n ç ö k m e s i n e n e d e n o lu ş u b o ş u n a d e ğ ild i.
N o rm a ld e , m o d a y a ra tıc ıla rı, k e n d i a d la rın ı ta ş ıy a n p a r ­
fü m e v le rin in s a h ip le r i d e ğ ille rd ir, ç o ğ u k e z k im y a y a
d a fa rm a k o lo ji g ib i a k r a b a s e k tö r le r d e ça lışa n b ü y ü k e n ­
d ü s tri g ru p la rın ın b ü n y e s in d e y e r alırlar.
F ra n fu rte r R u n d s c h a u g a z e te s in d e k i, "K o z m etik e v le ­
rin in y ö n e lim le ri" k o n u lu b ir y azı Y en i k o k u la rla d ö v iz ­
lere ü s t b a ş lığ ın ı ta ş ıy o r v e ş u a k la y a tk ın s a p ta m a la rı
y a p ıy o rd u :
"Bir b a ş a rı r e ç e te s i n a s ıl b a ş la r? E lb e tte : 'Ö n c e b ir...
b u lu n u r .' Y ani: Ö n c e ç o k ş e y v a a d e d e n b ir m o d a -ta s a -
rım c ısı b u lu n u r, o n a b ir p a r f ü m h a z ırla n ır, s o n r a a r d ın ­
d a n b ir d iz i d e k o r a tif k o z m e tik d e h a z ırla n ır v e ta s a rım ­
cı g ü z e l f o n u n ö n ü n d e h a lk a ta n ıtılır. E ğ er b u a d a m v e
p a r f ü m ü b a ş a rı k a z a n ır la r s a , iş in iç in d e ş e y ta n p a r m a ğ ı
v a r d e m e k tir."
B ö y le b ir şe y olabilir!
Z e n g in , re n k li k o le k s iy o n la rıy la b a ş a rıy a a lışm ış o la n
C h ris tia n L acroix, C'est la vie p a r f ü m ü ile y e n ilg iy i tattı:
 77

D a h a ö n c e D io r'u n im p a r a to rlu ğ u n a g ö z d ik m iş v e s o n ­
ra o n u n y e te n e k li ç ıra ğ ıy la y e t in m e k z o r u n d a k a lm ış
o la n fin a n s d e v i B e rn a rd A rn a u lt'ıın yıld ızı, p a r f ü m ü n ü n
ta n ıtım ı için m ü k e m m e l b ir s e n a r y o y a zm ıştı.
L a c ro ix , ta tlım s ı-ç iç e k k o k u s u n u n P a ris 'te k i O p é r a
C o m i q u e 'd e y a p ıla n ta n ıt ı m ı n d a , p e m b e -s iy a h -a ltın
re n k li C 'e st la v ie giy sisi iç in d e k i d a n s ç ı k ız a , p e m b e -s i-
y a h -a ltın re n k li b ir p a s ta k e stirtti. G a z e te c ile r, y ü r e k b i­
ç im in d e k i b ir e r b r o ş u h e d iy e o la r a k a ld ıla r. Ö y le ş o k
e d ic i p e m b e lik te y d i ki s a n k i S c h ia p a re lli'n in b ir ü r ü n ü y ­
d ü . A m a d ü n y a d a h iç b ir r e k la m k a m p a n y a s ı C'est la
v ié yi b a ş a rıy a u la ş tıra m a z d ı. B a ro k ta s a rım ı ile 90'lı yıl­
la rın b iç e m in i d ü p e d ü z ısk alam ıştı.
S a d e c e c a rt p e m b e k u tu s u s a y e s in d e b ile, b ir b iç im ­
d e v ıc ık v ıc ık iz le n im i v e riy o rd u . B u n u s ü r e n , b ir o r o s ­
p u g ib i k o k a r, d iy o rla rd ı a c ım a s ız e le ş tirm e n le r. Y ani,
C h ris tia n L a c ro ix 'in , C o u tu r e - p a r f ü m c ü le r in in p a n t e o ­
n u n d a k e n d i n e k ü ç ü k b ir y e r a ç a b ilm e s i iç in b ira z c ık
d a h a a lıştırm a y a p m a s ı g e re k iy o r.
R e k a b e t u y u m u y o r. Şim di a y a k k a b ı ta sa rım c ısı C h a r­
le s J o u r d a n v e b a v u l fa b rik a tö rü L o u is V u itto n d a p iy a ­
s a y a p a rf ü m le r s u n d u la r.

B ü y ü k A d la r ın K o k u s u . H e r Y ıld ız a K e n d i P a r f ü m ü

B u g ü n a rtık in s a n ın , b ir p a r f ü m ü la n s e e tm e k için,
a d ın ın L an vin, P a to u , D io r ya d a Y v es S ain t-L au re n t o l­
m a s ı g e re k m iy o r. S in e m a d a n ya d a te le v iz y o n d a n ta n ı­
n a n b ir y ıld ız o lm a k y e tiy o r. B u n d a n s o n r a g e r e k e n
78

— iyi b ir k o k u n u n d ış ın d a — , aşırı d o lu p iy a s a d a k ü ç ü k
b ir y e r k o p a r a b ilm e k iç in iyi d ü ş ü n ü lm ü ş b ir r e k la m
k a m p a n y a s ı.
B u b ild ik b ir o y u n d u r v e h e r h afta , b ü y ü k k e n tle rin
y a y a .b ö lg e le rin d e g ö z le m le n e b ilir. Az ç o k ü n lü b ir in ­
s a n , ö r n e k s e C a th e rin e D e n e v u e g ib i b ir film y ıld ız ı,
R é g in e g ib i b ir g e c e k lü b ü k ra liç e s i y a d a O tto K e m ya
d a B o g n e r g ib i bir m o d a c ı, k e n d i a d ıy la b ir p a rfü m o rta ­
y a ç ık a rır v e b ü y ü k ç e k e n tle r in y a y a b ö lg e le r i b ir h a fta
b o y u n c a b u p a r f ü m d e n k o k a r la r . B ü y ü k m a ğ a z a la rın
p a r fü m e ri b ö lü m le rin in ö n ü n d e n , ra h a tsız e d ilm e d e n v e
ü z e r in e k o k u s ık ılm a d a n g e ç m e k z o rd u r. B ir h a fta s o n ra
a y n ı o y u n , ş im d iy e k a d a r v a ro lm u ş e n e tk ile y ic i b ir s o n ­
ra k i p a rfü m le o y n a n ır.
P a rfü m le r z a m a n ı y a v a ş la tırla r. O n la r, e r k e ğ e v e k a ­
d ın a g ö v d e le r in i v e r u h la rın ı g ü z e lle ş tirm e o la n a ğ ı v e ­
re n , g e ç ic i b ü y ü le rd ir.
G e o r g e s V in d ry 'n in b u g ib i u m u ts u z n o s ta ljik y a k a rı­
la rın ı m a z u r g ö re b iliriz , ç ü n k ü k e n d is i, G ra s s e 'd a k i M u ­
sée in te r n a tio n a l d e la p a r fu m e r ié n in (U lu s la ra ra s ı P a r­
f ü m e r i M ü z e s O 'n in , k u r a t ö r ü 'd ü r . B u a d a m , b u n la r a
in a n m a y a g e re k s in im d u y u y o r.
E lb e tte , p a r f ü m ü n b ü y ü le y ic i ö z e lliğ in in o ld u ğ u v e
e r k e k le r in s a d e c e s e v g ilis in in y a ta k o d a s ın d a k i m a k y a j
m a s a s ın ı d ü ş ü n m e k le b ile k e n d i le r in d e n g e ç tik le ri b ir
d ö n e m y a ş a n m ış tır. A m a o z a m a n la rd a ç ıp la k b ir k a d ın
a y a ğ ın ın g ö r ü n tü s ü e r k e k l e r in a k ılla rın ın b a ş la r ın d a n
y itm e s i iç in y e terli o la b iliy o rd u . P a rfü m ü n , c in se llik d a l­
g a s ın ı s a ğ sa lim a tla ta n b iric ik e r o tik m a d d e o ld u ğ u n u
s ö y le y e n a d a m y a n ılıy o rd u . G e rç i p a r f ü m ü n e ro tik ç e ­
 79

k im g ü c ü h â lâ yerli y e r in d e d u r u y o r a m a b ü y ü s ü v e g i­
ze m i g e ç m iş te k aldı.
D e p o s is te m in d e k i g ö z le g ö r ü lü r g e v ş e m e d e , p a r­
fü m ü n b ü y ü s ü n ü n k e s in o la r a k b o z u l m a s ın a k a tk ıd a
b u lu n m u ş tu r . Y ü k s e k fiyatlı, s k a la n ın e n ü s t kadem e­
s in d e y e r a la n m a rk a la rd a k a p a lılığ ın k o r u n m a s ın a e s ­
k isi g ib i ö z e n g ö s te riliy o r v e h e m p a r f ü m l e r h e m d e
k o z m e tik m a lz e m e le ri, d e p o s is te m in e u y g u n o la ra k , s a ­
d e c e s e ç k in p a rfü m e ri m a ğ a z a la r ın a d a ğ ıtılıy o rla r. G e v ­
ş e m e , o rta fiy at k a d e m e s in d e g ö rü lü y o r. B u k a te g o r id e ­
ki p a r f ü m le r , d r o g e r i s ü p e r m a r k e tle r i n d e , a d s ız u c u z
ü r ü n le r in y a n ıb a ş ın d a h e r g e ç e n g ü n d a h a s ık g ö r ü lü ­
y o rla r. P a rfü m , k a rış ık m a l ti c a r e t in in b ir u n s u r u m u
o luyor?
B u b ir y a k ın m a d e ğ il, o lu m la y ıc ı n ite lik te b ir s o ru .
A d e ta r e to r ik b ir s o ru . H e r d u r u m d a , b u g e liş m e m a n ­
tıklı b ir g e liş m e d ir. G ü n ü m ü z d e , b a tılı to p lu m la r d a p a r ­
fü m , ş a m p a n y a iç m e k y a d a S u shi y e m e k k a d a r ö z e l b ir
o la y d ır.
Ş irk e t y ö n e tic ile ri, n e d e n d o ğ u y a y ö n e ld ik le r in i ç o k
iyi b iliy o rla r. "Rus p a z a r ı b ü y ü k b ir u m u t p a z a rıd ır."
(P h ilip p e G u erlairi).
E s te e L a u d e r ş ir k e tin in y ö n e tic is i E v e ly n L a u d e r,
A v u s tu ry a 'd a y a y ın la n a n b ir m o d a d e rg is iy le s ö y le ş is in ­
d e b a k ın n e le r an latıo r:
U zu n s ü re d ir ; D o ğ u B lo k u ü lk eleriy le iş ilişkileri s ü r ­
d ü rü yo rsu n u z.
E.L.: B u ü lk e le r, firm a m ız iç in ş u a n e n ç e k ic i e k o n o ­
m ik b ü y ü m e a la n la r ıd ır v e te k n e d e n i ş im d ik i p o litik
d u r u m d a d e ğ ild ir. A n c a k b u ü lk e le r le iş y a p m a k iç in
80

y irm i y ıld ır g ö s te rd iğ im iz ç a b a la r g ü n ü m ü z ü n p o litik v e ­

rileri s a y e s in d e a ç ığ a çıktılar.
B u d a p e şte 'n in k ib a r c a d d e si V aci U tca'da u z u n s ü r e ­
d ir b ir lo k a lin iz v a r B a şa rılı m ı?
E.L.: L okal ç o k h a rik a . M a c a ris ta n 'd a k i g e n e l d u r u m
ç o k g ü z e l. L ok al b a tı d ü n y a s ın ı a ra tm a y a c a k k a d a r m o ­
d e r n v e g ü z id e . M a c a r k a d ın la r h a y r a n k a ld ıla r v e b ü ­
y ü k b ir c o ş k u y la a lış v e riş y a p ıy o rla r. F irm a m ız ç o ğ u k e z
o r a d a k i k a d ın la rın s a tın a lm a k is te d ik le rin i o n la rın is te ­
d iğ i ç a b u k lu k ta k a rş ıla m a k ta z o rla n ıy o r.
R u s h a lk ın ın g ü c ü s iz in ü r ü n le r in iz i s a tın a lm a y a
y e te b ilir m i?
E.L.: M o s k o v a 'd a , G o rk i c a d d e s in d e k i y e n i b u tiğ im i­
z in ö n ü n d e h e r g ü n y ü z le rc e in s a n b irik iy o r.
R u s k a d ın la n a r a s ın d a ö zellikle h a n g i ü r ü n le r p o p ü ­
ler?
E.L.: Ç o k a ç ık b ir b iç im d e , e n iyi k a lite y i s e ç iy o rla r.
V e b u ü rü n le ri a lm a k iç in y e te rin c e p a ra la rı v ar. T ü k e ti­
m e g e lin c e , b u ü r ü n le r g e ç m iş te a ç ık ç a ö y le o lu m s u z -
la n d ıla r ki, b u g ü n R u s la r h e r ş e y d e n ö n c e , b u la b ild ik le ri
ü r ü n ü s a tın a la b ile e k p a ra y a s a h ip le r. M ak y aj d e n ilin c e
a k la g e le n h e rş e y , ö z e llik le ru jlar, R u s y a 'd a ç o k satılıy o r.
R u s p a z a rı, g ü n ü m ü z d e d ü n y a ç a p ın d a k i e n b ü y ü k
p a rfü m p a z a rım ız d ır.

P a rfü m P a z a rla m a s ı

G ü n ü m ü z ü n p a r f ü m p a z a r la m a c ılığ ın d a , c o ş k u n u n
y e rin i s e rin k a n lı h e s a p la r ala lı ç o k o lu y o r. A rtık k im s e
 81

h a r m o n id e n v e k o m p o z is y o n d a n s ö z e tm iy o r, g ü n ü m ü z ­
d e b rifin g v e p a z a r p a y la n k o n u ş u lu y o r.
Ş irk e t y ö n e tic ile r in in , k o n u ş m a l a r ın ın a r a s ın d a , z a ­
m a n z a m a n V icto r H u g o 'n u n p a r fü m ü " C e n n e tte n b ir s o ­
lu k " o la ra k y a d a P a u l V a lé ry 'n in "B ir a n ı ta p ın a ğ ı" o la ­
r a k a n d ık la r ı s ö z le r i s e r p i ş t i r e r e k y a p tık la r ı n o s ta ljik
a n ım s a tm a la r, k o k u n u n d u y u s a llığ ın a ilişk in b in le r c e y ıl­
lık s ö y le n e d u y g u s a l g ö n d e r m e le r d ir. Ş ık ırd a y a n k a s a la ­
rın ö n ü n d e no stalji.
P a rfü m s D io r 'u n B a ş k a n ı M a u ric e R o g er, 1987 y ılın d a
P oison p a r f ü m ü n e P r ix I n te r n a tio n a l d e la P a r fu m e -
r ié n in (U lu s la ra ra s ı P a r fü m c ü lü k Ö d ü lü ) v e riliş tö r e n in ­
d e y ü z y ılla r a r a s ın d a b ö y le b ir k ö p r ü k u rm a y ı d e n e d i.
K a th e rin a v o n M e d ic i'n in e f s a n e s i ile o n la rın "Poison",
"Y ü re k Z eh iri" a ra s ın d a b ir b a ğ b u lu n d u ğ u n u s ö y le d i v e
d ü ş m a n la rın ı z e h irli p a rfü m le rle k o k u la n d ırılm ış e ld iv e n ­
le rle ö lü m e g ö n d e r e n so y lu c a d ın ın ö y k ü s ü n ü an lattı.
Y e n i b ir p a r f ü m ü p ta n ıtım ı iç in b ü y ü k m a s ra fla r y a p ­
m a k g e re k ir. H e rş e y in b a ş ı p a z a r a ra ş tırm a s ıd ır. P h ilip p e
G u e rla in 'in d e y işiy le b ir la c lie n te robote, b ir r o b o t m ü ş ­
te ri y a ra tılır v e h a y a li b ir id e a l m ü ş te ri m o d e li h a z ırla n ır.
" M ü şte rin in y a şı s a p ta n ır, d ü ş ü n c e y le u y u m lu b ir te m e l
r e n k seçilir, b ir fla k o n ta sa rla n ır, a d b u lu n u r. Bir p a rfü m
u y u m lu o lm a lı, e n k ü ç ü k a y rın tıs ın a d e k b ir b ü tü n l ü k
o lu ştu rm a lıd ır."
S o n ra , b u p a rf ü m e a tfe d ile c e k ö z e llik le rin s a p ta n d ığ ı
b rifin g y ap ılır. K o k u n u n h a v a s ı, b ire y s e lliğ i v e s ü re k liliğ i
y a n i d a y a n ık lılığ ı b e tim le n ir. S o n ra e n z o r g ö re v , s ö z lü
b e tim le m e y e ta m d e n k d ü ş e n b ire y s e l b ir k o k u b u lm a
işi, p a r fü m c ü y e d ü ş e r.
82

G ü n ü m ü z d e b u işi n o rm a l d u ru m la rd a , b ü y ü k ş irk e t­
le rin la b o ra tu a r la r ın d a k i s o n d e r e c e p r o f e s y o n e l k im y a ­
g e r le r y a p m a k ta d ır. G e rç e k b u r u n la r ç o k iyi p a r a ö d e ­
n e n a m a ç o k n a d ir b u lu n a n k im s e le rd ir. B u g ü n d ü n y a ­
d a k i g e r ç e k u z m a n sa y ısı 3 0 -4 0 'ta n ç o k d e ğ ild ir. S a d e c e
C h a n e l g ib i b ü y ü k firm ala r, k e n d i p a rfü m y a ra tıc ı y ıld ız ­
la rın ı ç a lış tıra b ilm e k te d ir le r . B u n u n y a n ıs ır a p iy a s a d a
s e r b e s t d o la ş a n v e ö z g ü n k o k u y a ra tıla rın ı k o z m e tik
d e v le rin e ö n e r e n b irk a ç kişi d a h a vardır.
B ir p a rf ü m s a d e c e k o k u 'd a n o lu ş m a z . P a r fü m ü n ad ı
v e fla k o n u , o n u n im a jın ın ö n e m li u n s u rla rıd ır, d e s te k le ­
y ic i re k la m k a m p a n y a s ı b u u n s u rla r ü z e rin d e y o ğ u n la şır.
Y ü z y ılım ız ın b a ş ın d a n b u y a n a , L a liq u e v e C o y t'n in z a ­
m a n ın d a n b u y a n a , b ir p a r f ü m k e n d i n e ö z g ü n o lm a
ö z e lliğ in i b ü y ü k ö lç ü d e fla k o n u n a b o rç lu d u r. (F la k o n la r
b ö lü m ü n e b a k ın ız .)
H e r d u r u m d a , b ir p a r f ü m ü n ta n ıtım ı, fin a n s a l b ir g ü ç
g ö ste risid ir.
O g ilv y ta ra fın d a n P assio n o f L iz T aylor iç in g e r ç e k le ş
tirile n re k la m k a m p a n y a s ı 35 m ily o n d o la ra m a lo lm u ş -
tu . E lb e tte , A n n ic k G o u ta l a d lı F ra n sız b ir k a d ın ın , telif
h a k k ı iç in a çtığ ı d a v a n ın m a sra fla rı b u m ik ta ra d a h il d e ­
ğil-
B u k a d ın d a h a 1981 y ılın d a P assion a d ın d a b ir p a r ­
fü m p iy a s a y a s u n m u ş tu . U n ile v e r g r u b u n u n m a rk e tin g
s o ru m lu la rı, ü n lü H o ly w o o d y ıld ız ın a , a y n ı a d ı ta ş ıy a n
b ir p a r f ü m ç lk a rm a y ı ö n e r d ik l e r in d e b u d u r u m u g ö r ­
m e z d e n g e lm iş le rd i. G o u ta l d a v a a ç tı v e k a z a n d ı. Film
y ıld ız ı g e ri a d ım a tm a k v e p a r f ü m ü n e P a ssio n o f Liz
Taylor a d ın ı k o y m a k z o r u n d a kald ı.
 83

B u n u n ü z e rin e T ay lo r, P a s s io n 'u n , s a d e c e k e n d is in e
u y g u n b ir ö z e llik o ld u ğ u n u , o la b ild iğ in c e re n k li b ir b i­
ç im d e k a n ıtla m a y a çalıştı.
R e k la m r e s m in d e g ö r ü le b ile c e ğ i g ib i — d e k o lte D i-
v a 'n ın ö n ü n d e p a r f ü m ü n f la k o n u — b ü tü n ü y l e p a r la k
m a v i/m o r tu tu lm u ş çizgi, film y ıld ız ın ın k e d i g ib i m a k y a j
y a p ılm ış , ışıltılı m a v i g ö z le r iy le , m a s a ls ı b ir b iç im d e
u y u m iç in d e d ir . S a d e c e y a b a n k e d i s i im a jı b ile , U z
T a y lo r'u n P assio n a d ın d a b ir p a r f ü m ü n b iric ik h a k s a h i­
bi o l d u ğ u n u m e ş ru la ş tırm a y a y e tiy o r. B u im aj, k e n d ili­
ğ in d e n , film y ıld ızın ın s k a n d a lla rın ı, s a n s a s y o n la rın ı, altı
y a d a y e d i ev liliğ in i, Ö p ü ştü le r v e V u r u ş tu la r d iz is in d e
R ic h a rd B u rto n 'la y a b a n ıl s a h n e le r in i a k la g e tiriy o r. B u ­
n a tu tk u d a e k le n e b ilir. N e d e o ls a b ir ü r ü n ü n im ajı, e n
k ü ç ü k a y rın tıs ın a d e k u y u m lu o lm a lıd ır.
F ilm y ıld ız la rı, ü n lü p o p ç u la r , s p o r c u la r v e p a r f ü m
e n d ü s tris i a ra s ın d a k i iş ilişkisi, tü m b e y lik ö rn e k le rin e n
b a s itin e g ö re ö rü lm ü ş tü r. B a ş ro l o y u n c u la rı s ü re k li d e ğ i­
şe n , a m a e y le m ak ışı h e p a y n ı k a la n s o n u g e lm e z b ir d i­
z id ir b u ilişki.
B ir yıld ız alın ır. O n u n im a jın ın ü z e rin e b ira z s p o t ışığı
d ü ş ü rü lü r. Ö rn e ğ in b ir te le v iz y o n d iz isin in k a h ra m a n ı y a
d a b ir R o c k 'n Roll ila h ın ın d u l k a rıs ı o la ra k ö n e çık arılır.
B u n d a n s o n r a b u m e d y a tik g e r ç e k lik ile, ü r ü n ü n d ü ş ü ­
n ü le n im ajı a ra s ın d a k i s ın ırla r u s ta lık la o rta d a n k ald ırılır.
P a z a rd a n p a y k a p m a ü z e rin e d ü ş ü n ü lü r.
A h e v e t, b ir d e y u k a r ıd a k i iş le m le re u y g u n b ir k o k u
aran ır.

M a rk e tin g 'd e bazı ö ğ re tic i ö rn e k le r.

84

M om ents. P riscilla P resle y .

S u n u m /E fs a n e : A çık ça M atisse'g il te k n ik le r e d a y a n a n
ç iç e k m otifli, y ü r e k b iç im in d e k i fla k o n , E lv is'in h it ş a rk ı­
sı H e a rt b re a k H o te l\e a n ı k ö p r ü s ü n ü k u ru y o r. E lvis'in
9 0 'lı y ılla rd a k i h a le fi C h ris Is a a k 'ın , a r k a d a n g e le n h it'i
B lu e H o te l d e ş im d id e n h a z ır. M om ent.s p a r f ü m ü n o ld u ­
ğ u k a d a r, E lv is 'in b ir ş a r k ıs ın ın d a a d ı o la b ilird i. M o ­
m e n ts g e n e l o la ra k : g ü z e l P ris c illa 'n ın E lv is'le g e ç ird iğ i
g ü z e l a n la r, b ir e v liliğ in k ısa an la rı, vb.
"Elvis o n u n , ö n e ç ık a n , k a lk ık b u r n u n u s e v e rd i. B u ­
g ü n P riscilla P re s le y , u lu s la ra ra s ı p a r f ü m c ü lü ğ ü n b ü y ü k
'b u r u n la r ı n d a n b iri o lm a k ü z e re " d iy e y a z ıy o r b ir c e m i­
y e t g a ze te c isi.

Spectacular. J o a n C o llin s
K u lla n m a ta lim a tı: Z a rif film yıldızı, ö fk e s i b u r n u n d a
fitn e c i, D y n a s ty n in k ö tü ca d ısı. K im s e n in g ö r m e d e n g e ­
ç e m e y e c e ğ i b ir k işi, ışığ ın s iv ris in e k le ri ç e k m e s i g ib i e r ­
k e k le ri ç e k e n b ir k a d ın .

C a rrin g to n - J o h n F o rsy th e
F oreıver K rystle - L ind a E v a n s
D y n a sty g e r ç e k o la c a k .

Vanderbilt. G lo ria V a n d e rb ilt

G lo ria V a n d e rb ilt e fs a n e s in in e s a n s ı y a d a "30'lu yılla­
rın zav allı z e n g in k ız ın ın " a c ı-ta tlı ö y k ü s ü . G lo ria , 2 y a ­
ş ın d a y k e n b a b a s ın ın d e v m ira s ın a k o n a r. M iras k a v g a la ­
rı. K ü ç ü k m ily a r d e r h e n ü z o n y a ş ın d a y k e n , A m e rik a n
a d a le t ta rih in in e n s a n s a s y o n e l d a v a la rın d a n b irin in m e r­
 85

k e z in d e d ir. D a h a s o n ra b ir ç o k ta lih s iz o la y o n u n tris te

c h r o n iq u e s c a n d a le u s e p e r s o n e lle 'in i s ü rd ü rü rle r.
P a rfü m ş işele ri, s p r e y k u tu la n v e s a b u n ta n e le ri ü z e ­
rin d e k i m a rk a işareti: B ir k u ğ u . A n la m ı: D işilik v e k ırıl­
g a n lık s im g e s i. G lo ria V a n d e r b ilt, m u tlu g ü n le r i n d è ,
F ran sız M o ln a r'ın tiy a tro o y u n u K u ğ U d a ro l alm ıştı.
V a n d e rb ilt'in re k la m m e tn i: "P arfü m , k a d ın ın k e n d is i
h a k k ın d a o lu ş tu rd u ğ u im g e d ir, o n u n ö z le m le rin i c isim ­
le n d irir. K a d ın ın n e o lm a y ı u m d u ğ u n u d ile getirir."
Y o k su l in s a n la ra a h la k d e rs i v e r e n b ir p a rfü m : P a ra y ­
la s a a d e t o lm a z.

O nly. J u lio Ig lesias.

K u lağ a o n ly y o u ... g ib i g e liy o r. B ir k o k u k u la k la ra r o ­
m a n tik ş ark ı fısıldıyor.

M ystie. L égende p o u r hom m es. M ic h ae l J a c k s o n .

(y o ru m y o k )

O m a r Sharif. Ö m e r Ş erif
M isha. M ic h ael B a rışn ik o v

Cher. C h e r
Stéphanie. M o n a k o P re n s e s i S té p h a n ie .

B u b o l k a z a n ç lı iş k o lu n u ilk b u lg u la y a n la r d a n b iri
d e , s h o w y ıld ız ları a ra s ın d a P a rfu m a n ia 'y ı b a ş la ta n F ra n k
S in atra'd ır. Y ıllar ö n c e , e ş iy le b irlik te b ü y ü k b ir k o z m e ­
tik ş irk e tin in b ir afiş se risi iç in p o z v erm işti. R ek lam m e t-
86

ni: "T h e m o s t u n f o r g e tta b le w o m e n in t h e w o rld w e a r

R E V L O N "du, a m a h e p s i F ra n k S in a tra ta r a f ın d a n ö p ü l-
m e y e c e k ti.
S h o w y ıldızı, ç o k g e ç m e d e n k e n d i E au d e to ile tte 'in i
p iy a s a y a çık ard ı: Caesers f o r m en .
A m a y a z g ı a c ım a s ız d a o la b ilir. F ilm y ıld ız la rın a k arşı
bile. U n g a ro , Senso p a rfü m ü iç in N a sta ssa K in sk i ile y a p ­
tığ ı r e k la m s ö z le ş m e s in i ip tal etti. B u p a rfü m , k o z m e tik
m a ğ a z a la r ın ın d ü k k a n la r ın d a k u r ş u n g ib i o tu rm u ş o lm a ­
lı.
K la u s K in s k i'n in k ız ın ın e z b e r d e n o k u m a s ı g e r e k e n
r e k la m s ö z le ri d e g e r e ğ in d e n ç o k e d a lıy d ı. H iç b ir in s a n
b ö y le k o k m a k iste m iy o rd u .
P a rfü m in s a n ı h iç te rk e tm e y e n b ir se v g ili g ib id ir. D u ­
y u s a l b ir a tm o sfe rd ir, b ü y ü le y ic i b ir e v re n d ir.

ü n e f e m m e n e p o r te p a s m o n p a r fü m , elle d e v ie n l
Chloe.
B ir k a d ın b e n im p a r fü m ü m ü ö ylesin e ta şım a z; o k a ­
d ın C hloe olur.
Kari Lagerfeld.

P a r f ü m v e R e k l a m c ılık

her türden dantellerin bir çağıltısı Brabant ve Valerısiya

dantelleri, Brüksel aplikeleri, Points de Venise'er, kar yağı­
şı gibi. Sağda ve solda, karanlık sü tu n la r gibi yükselen ör­
tü topları, tabem akeli a n d ıra n fo n u d a b a da uzaklara
 87

götürüyorlar. Ve kadın zerafeti kültü için kurulm uş tapı­

nakta konfeksiyon m a lla n bulunuyor :■ö n a d a son derece
eşsiz bir parça, g ü m ü ş tilki kürküyle süslenm iş kadife bir
m anto duruyor; bir y a n d a ipek, kürkle doldurulm uş bir
pelerin, öbür yanda...
Vitrin bebeğinin y u va rla k göğüsleri üstünde, ku m a ş k a ­
barmıştı, dolgun kalçalar, belin inceliğini daba bir gözö-
n ü n e sermişlerdi, olm ayan kafanın yerini, bir iğneyle boy­
n u saran kırm ızı m olton bezine tutturulm uş , büyükçe bir
fiy a t levhası alm ıştı ve vitrinin iki y a n ın d a k i aynalar, iyi
hesaplanm ış bir oyunla, sonsuza dek yansıtıyor ve çoğal­
tıyorlardı, caddeyi, kafalarının yerin d e koyu rakam larla
fiya tla rın ı taşıyan bu satılık kadınlarla doldum yorlar-
dı.
Em ile Zole, Hanımların Cenneti

19. y ü z y ılın e n d ü s tri d e v rim iy le b irlik te , b ü y ü k k e n t­

le rd e , ilk b ü y ü k m a ğ a z a la r, E m ile Z o la 'n ın A u b o n h e u r
des d a m e s " H a n ım la rın C e n n e ti" a d lı k ita b ın d a , e s rik
d in s e l b ir d ille , is a b e tli b ir b iç im d e b e tim le d iğ i b u rju v a
to p l u m u n u n tü k e tim ta p ın a k la r ı v e k a te d r a lle r i o r ta y a
çık tılar. Ş e h irle re n ü f u s g ö ç ü s a y e s in d e , e n d ü s triy e l o la ­
ra k y ığ ın sa l ü re tim i y a p ıla n m a lla r iç in y e te r in c e m ü ş te ri
b u lu n u y o r d u .
P iy a s a y a s ü re k li o la ra k , s a tıla b ilm e le ri iç in d a h a ö n ­
c e d e n ü n lü y a p ılm a la rı g e r e k e n y e n i ü r ü n le r ç ık ıy o rd u .
R ek lam , s a h n e y e b ir a ra c ı o la ra k çıktı.
Y e n i g e r e k s in im le r y a ra tm a k , s ü r e k li a r ta n ü re tim i
e rite b ile c e k b ir ta le p o lu ş tu rm a k g e re k iy o rd u . B u ev rim ,
s a tış te k n ik le r i n d e t o p t a n b ir d e ğ iş ik lik g e re k tiriy o rd u .
88

O z a m a n a d e k ü r ü n le r h iç m a rk a la n m a m ış tı. A n c a k r e k ­
la m a fiş le ri ü r ü n le r i a y ır d e d ile b ilir k ıld ıla r v e b u g ü n
m a rk a d e d iğ im iz ş e y in o lu ş m a s ın a k a tk ıd a b u lu n d u la r.

Yerinde bir reklam ın değeri, tüm taraflarca koşulsuz ola­

rak ka b u l edilir ve herkes tüm gücüyle ve anlayış göstere­
rek, her şeye g ü c ü yeten bu tanrıya ku rb a n la r su n m a ya
çalışır. İyi reklam a d u yu la n gereksinim haklı bir gereksi­
n im d ir ve halkta eskisinden daha çok mevcuttur; bu y ü z ­
den mesleki çevrelerin, y e n i değerleri ya ra tm a ya çalışması
gerekti. P ropaganda şefinin, y a n i m o d em m ağazaların
reklam bürolarının yöneticisinin görevi burada başladı.
Sanatsal reklam lar doğdu. Elbette sözcüğün en doğru a n ­
lamıyla, y ü k s ü z ve eşantiyonsuz etkileyici d u y u ru olarak
reklamlar.
Leo Colze, Berilner Warenbitti se r. 1908

A r t N o u v e a u u s ta la rı p a rf ü m le r iç in a fiş le r y a p tıla r.
L a n c e p a r fü m R odo'ya M u c h a, E a u d e L u b in 'e G ra s-
se t, P a r fu m e r ie d es R e in e fe T o n a , E a u d e T oilette Col-
so ri a M isti, a fiş y a p tı. P iv er, P in a u d v e R o g e r & G a lle t
g ib i b ü y ü k p a rfü m c ü le r in etk isiy le , lü k s h â le s iy le çev rili
p a rf ü m c ü lü k te d e m o k ra tik le ş m e n in ilk a d ım la rı a tıld ı­
lar.
1 8 6 3 'te P o ly d o r M illa u d 'u n Le P etit J o u m a h y \ a , b a ­
sın , r e k la m la r ın e n ö n e m li d e s te k ç is i o lm a y a b a ş la d ı.
B asın , 19 05 -1 9 1 0 y ılları a ra s ın d a e tk in r e k la m stra te jile ri
a ra s ın d a b irin c iliğ e u la şm ış tı v e .re k la m a la n ı o la ra k afiş­
ler, g a z e te ila n la rı k a r ş ıs ın d a ö n e m le rin i b e lirg in b ir b i­
ç im d e y itird iler.
 89

B ir h a n ım , E a u d e C o lo g n e 'P rim ia le s ü r ü n e b ilm e k

iç in y a y a n g itm e y i ve o to b ü s p a r a s ın ı p a r fü m e s a k la m a ­
yı tercih eder.
Le PetitJouinal'de 1910 dolaylarında yayınlanan bir ilan...

G a z e te ilan ı, ta n ım la n m a m ış , ra s tla n tıs a l b ir k itle y e

y ö n e le n a fiş le re g ö r e , d a h a k e s in b ir r e k la m a ra c ıd ır,
ç ü n k ü b e lirle n e b ilir, s ın ırla n a b ilir b ir o k u y u c u y a y ö n e lir.
B asılı m e d y a d a k i ila n la rın y e n id e n d e ğ e rle n d irilm e s in in ,
b a ş k a o lg u la rın y a n ısıra , p a rfü m ü r ü n ü n ü n y e n id e n d e ­
ğ iş e n s ta tü s ü y le b ir ilişk isi d e v a rd ır. S eç k in c i m o d a c ı-
p a r f ü m c ü le r in e tk is iy le , p a r f ü m k ıs a b ir s ü re iç in y e n i­
d e n lü k s ü rü n m e rte b e s in e çıktı.
O sıra la r b ir p a r fü m ü n , e ş a n tiy o n s u z p iy a sa y a ç ık m a ­
sı n a d ird i.
M ü şte ri b a y a n la r iç in k ü ç ü k h e d iy e le r v e lü tu fla r o
s ıra la r ç o k d o ğ a l b u lu n u y o r d u . E n y a y g ın a k s e s u a r la r ­
d a n b iri, y e lp a z e y d i. B u e ş a n tiy o n la rın e n e s k ile ri 20.
y ü z y ılın ilk y ılla rın d a n k a lm a d ır. L. T. P iv e r'in 1903 y ı­
lın d a F lo ra m ye iç in ta s a rla d ığ ı y e lp a z e , ilk le rd e n b iriy d i.
Y e lp a z e le r, 20'li y ılla rd a a ltın ç a ğ la rın a u la ş a n a d e k , g e ­
n e llik le ü z e rle ri y az ısız o la ra k ü re tiliy o rd u . Ü z e rle rin d e ­
ki re s im le r, y eterli b ir m e sa j o lu ş tu ru y o rla rd ı.
1 9 0 0 -1 9 1 0 yılları a r a s ın d a , B elle E p o q u e d ö n e m in in
d o r u k n o k ta s ın d a , m a s u m k ö y lü tip , o y ılların ç iç e k k o ­
k u la rın ı s ü r e n çiçek li k ız, te rc ih e d iliy o rd u .
1910 y ılın d a H a re m K a d ın ı tip i, b u y ılla rın e g z o tik
k o k u la rın ın elçisi o la ra k o rta y a çıktı.
R e k la m m e tn in in ö n c ü le r i ilk o la ra k 1. D ü n y a S a v a ­
ş ın d a n s o n ra p a rfü m k o n u s u n u e le a lm a y a c e s a re t e tti­
 90

le r. G a le rie s L a fa y e tte s'in b a şa rılı p a rfü m ü R o y a l O rig a n

"u ltra n a rin " o la ra k ö v ü ld ü v e M 'Lati ö v g ü d o lu b ir b i­
ç im d e "E gzo tik p a rfü m , ç iç ek si, n a rin , b a ş ta n çık a rıc ı b ir
k o k u " o la ra k b e tim le n d i.
3 0 'lu y ılla rd a y e lp a z e n in b ir re k la m a ra c ı o la ra k ç e k i-
. ciliği k a lm a m ıştı.
S a v a ş s o n r a s ı d ö n e m d e a ra sıra g iriş ile n y e n i d e n
c a n la n d ırm a ç a b a la rı s o n u ç s u z k ald ı: 1953'te J o lie M a d a -
m e "Bir p a r f ü m d e n d e ö te , b ir h e d iy e " slo g a n ıy la , y e lp a ­
z e y i d e n e d i. O n u 1 9 5 6 'd a D iorissim o, 1 9 8 0 'd e C landes-
tin e v e y a k ın z a m a n la rd a , 1 9 8 9 'd a C ’est la Vie iz led iler.
Y e lp a z e ç a ğ d ış ı k a lm ış tır, a rtık g ü n ü m ü z d e e tk ili b ir
re k la m a ra c ı o la ra k y e rle ş e m e z .
E n g e n iş y e l p a z e k o le k s i y o n la r ın d a n b ir in e s a h ip
o la n K ari L a g e rfeld , b u h a v a i a k s e s u a r a b ir a n ıt dik ti.
KL p a r f ü m ü n ü n fla k o n u n u , a ç ılm ış b ir y e lp a z e g ib i y a p ­
tı.
R e s s a m la r v e illü s tra tö rle r, 60 'lı y ılla rd a ü n lü re k la m
fo to ğ ra fç ıla rı ta r a f ın d a n s a h n e d ış ın a itilm e le rin e d e k ,
p a r fü m r e k la m la r ın ın g ö r ü n tü le r in i b e lirliy o rla rd ı. A b el
F a iv re , M. A rc o u x v e M ich gib i, o z a m a n ın ü n lü le r i, L.
T. P iv e r için r e s im le r ta s a rla d ıla r. B u ç iz e rler, La g a z e tte
d u bon to rtu n re s s a m la rı k a d a r re v a ç ta y d ıla r.
P au l P o ire t, re k la m c ılığ ın ö n c ü s ü o la ra k o rta y a çıktı.
M ü şte rile rin e p a rfü m lü k a rtla r g ö n d e rd i.
B u g ü n ta m b ir ta s a rım c ı-p a rfü m ü b ö lü ğ ü m ü ş te rile ri
k u ş a tm ış d u r u m d a . K e n d ile rin i p a z a r d a k a n ıtla y a b ile n
a z s a y ıd a "g erçek " p a r f ü m c ü d e n fark lı o la ra k , m o d a .y a­
ratıcıları, g ö z lü k le r d e n k e m e r le r e v e e ş a r p la r d a n s ü s e ş ­
y a la rın a u z a n a n tü m a k s e s u a rla rın ı, satışı a rtırm a y a y a r a ­
 91

y a n ü c re tsiz re k la m a ra ç la rı o la ra k s a v a ş a la n ın a s o k a b i­
liy o rlar.
S a v a ş ta n s o n r a re k la m g ra fik e rliğ i y a p m a y ı d e n e y e n
re s s a m la rın say ısı h iç d e a z d e ğ ild ir. B é ra rd , V e rtè s ve
D ali, P a q u in , Ricci, S c h ia p a re lli v e L elo n g için çalıştılar.
Ellili y ıllard a , p a rfü m re k la m la r ın ın b ü y ü k yıldızı Re-
n a t o d e Z a v a g li'y d i. S a n a t y a ş a m ın d a k u lla n d ığ ı G ru a u
a d ıy la B a lm a in iç in (Elysée 6 4 .8 3 , Vent Vert, Jo lie M a d a ­
m e), J a c q u e s G riffe iç in ( G rifffo n a g e , M istigrt) v e ö z e l­
lik le d e D io r iç in çalıştı. M iss D io r'u n m ü ş te rile rin in g ö ­
n ü lle rin i f e th e d e n b e y a z k u ğ u s u d a , D iorella v e D iorris-
s /m o 'n u n k a d ı n c a p o r tr e le r i v e E a u S a u v a g é m b e y a z
b o r n o z iç in d e k i e r k e k s ilü e ti d e o n u n f ırç a s ın d a n ç ık ­
m a d ırla r.
60 'lı v e 7 0 'li y ılla rd a ü re tim ç a rk ı E au d e T o ile tte 'd e n
y a n a d ö n d ü : D io r 'u n E a u S a u v a g e 'ı ; 1 9 6 6 'd a ; L a n c o -
m e 'u n d s u 19 6 9 'd a ; E a u d e R ochas, 1 9 7 0 'd e; E a u Folle
d e G u y L aro ch e 19 7 0 'd e; E a u d e P a to u 1 9 7 6 'd a p iy a sa y a
çıktılar.
B u g e liş m e p a r f ü m s ü r ü n m e ta r z ın d a b ir y e n iliğ e
d e n k d ü ş ü y o rd u .
P a rfü m a r tık b ir lü k s d e ğ ild ir v e "sa d a k a t" g ib i b ir
s ö z c ü k 60'lı y ılla rd a m o d a s ı iy ic e g e ç m iş k a v ra m la rd a n ­
dır. S eçilm iş b ir ü r ü n e ö m ü r b o y u s a d ık k a lm a k d ü ş ü n ­
c e s i a n c a k b ü y ü k a n n e le r in a k lın d a n g eçe b ilir.
B ir E au d e T o ile tte u ç u c u d u r v e h a fiflik , d in a m iz m
v e a k tiflik iz le n im i o lu ş tu ru r. R e k lam b ü tç e s in in b ö lü ş -
tü r ü lü ş b iç im i, p a rfü m le rin im a jın ı y a n sıtıy o r. E au d e to -
ille te 'le rin re k la m ı, "yay g ın " m e d y a re k la m film le rin d e
v e işle v leri fa rk lıla ş a b ile n b a sılı m e d y a la rd a e şit ö lç ü le r­
92

d e y a p ılır k e n , o ld u k ç a p a h a lı y o ğ u n p a r f ü m le r in r e k la ­
m ın d a b a s ın , film e k a rş ı o ld u k ç a a ğ ır b a s ıy o r, (% 1 5 'e
k a rş ı % 75 .)
R e k la m k o n u s u n u n o lu ş tu ru lm a s ın d a ik i e ğ ilim g ö z ­
le n e b ilir. 1. B ü y ü k p a ra la rla s a tın a lın a n y ıld ız fo to ğ ra f­
ları, b iç e m le riy le re k la m s p o tu n u n e s te tiğ in i b e lirliy o r­
lar. 2. R e k la m s p o tla rı g itg id e d a h a s ık v e d a h a s a n s a s ­
y o n e l b iç im d e b a ş ı s o n u o la n ö y k ü le r a n la tıy o rla r. Ö r ­
n e k s e , G u y L a ro c h e 'u n E a u fo llâ u (1 9 7 6 ) s o n d e r e c e
s a n s a s y o n e l e f e k tle r k u lla n d ı. N e d e o ls a , b ö y le b ir şe y ,
b u y ılla rın b a ş ta n ç ık a rıc ılık ru h u n a ç o k u y g u n d ü ş ü y o r ­
d u . P a r f ü m ü n ş iş e s i b ir ta b a n c a b iç im in d e y d i. R e k la m
a f iş in d e , k a f a s ın a ta b a n c a d a y a m ış b ir k a d ı n r e s m in e
y e r v e r m e k te n d a h a a k la y a tk ın n e o la b ilird i? V e işte k u ­
la ğ ın a p a r ü m s ık a n b ir k a d ın : S lo g a n ş ö y le y d i: Vivre
d 'h u m o u r e t d 'e a u fo lle. M iz ah v e E au fo lle , y a ş a m ik siri
o la ra k ö v ü lü y o rla rd ı.
B u g e liş m e y e p a ra le l o la ra k 7 0 'li y ılla rın o r ta la r ın d a
ro m a n tiz m e v e fe m m e -fle u r ( ç iç e k - k a d ın )'a b ir g e ri d ö ­
n ü ş g ö r ü ld ü . B u g e ri d ö n ü ş , ta m d a m o d a y a u y g u n o la ­
ra k m e n s tr ü a s y o n m ito lo jisiy le , ay ın e v re le riy le v e N eu e
I n n e tiic h k e ü (Y e n i M a n e v iy a tç ılık ) a k ım ıy la ilg ile n ip d e
n e k ın a d a n n e d e te fa rik te n p e k h o ş la n m a y a n la r iç in ­
di.
N in a R icci iç in ç a lış a n D a v id H a m ilto n y a d a C a c h a -
re l iç in ç a lış a n S a ra h M o o n g ib i fo to ğ ra fç ıla r, h ü ly a lı,
g e n ç k ız h a v a s ın d a , h e n ü z ç iç e k a ç a n k a d ın ı y u m u ş a k
b ir b iç im d e s a h n e y e ç ık ard ıla r. P a rfü m e ri re k la m c ılığ ın a
y u m u ş a k çizg ili re sim le ri g etird iler.
 93

Le p a r fu m est la m u s iq u e d u corps.
P a r fü m g ö v d e n in m ü ziğ id ir .
Rocbàs'm "Femme"p a rfü m ü n ü n sloganı

C h a n e l, P a to u , L a n v in y a d a R o c h a s g ib i esk i, b ü y ü k
p a rf ü m -c o u tu re -e v le ri, p a rf ü m p a z a rın d a k i ş ım a rık y e n i­
lik le rle k ü ç ü m s e y e r e k b a ş a ç ık m a k is te rc e s in e , a ğ ırb a şlı,
s o ğ u k k a n lı re k la m s tra te jile ri iz le d ile r. M ü şte rile rin im ­
g e le m in d e H a u te c o u tu r e - h ig h c la s s p a rfu m e ry im aj çif­
tin i o lu ş tu ra b ilm e k iç in ö n c e lik le lü k s v e k a lite a n la m ı­
n a g e le n a d la rın a g ü v e n d ile r v e s a n s a s y o n e l s e n a r y o la r ­
d a n b ü y ü k ö lç ü d e k a ç ın d ıla r.
L ü k s ü n e n y ü k s e k , k a tla rın d a , ö n c e e n s e v d iğ i p a r f ü ­
m ü n M o u c h o ir d e M o n s ie u r o ld u ğ u n a y e m in e t m e k te n
y o ru lm a y a n , a m a d a h a s o n r a b a ş k a b ir m a rk a için , a la y ­
lı b ir in d irim le, c e s u r c a "U n e fe m m e p a rfu m é e s t u n c a -
d e u " ("P a rfü m lü b ir k a d ın b ir h e d iy e d ir" ) s ö z ü n ü s ö y le ­
y e n J e a n -C la u d e B ria ly g ib i b irin e rastlıy o ru z.
B a z ı s p o tla r b ö y le a ğ ırb a şlı v e s o ğ u k k a n lı o ls a la r d a ,
tü m k a m p a n y a la rd a o r ta k b ir y ö n b u lu n u r: B ire y se lliğ in
v u r g u la n m a s ı v e ( m o d a y a ra tıc ıla rın d a ) p a r f ü m ü , tü m
m a r k a n ın g e n e l im a jın a o lâ b ild iğ in c e u y g u n d ü ş ü r m e
ç a b a sı.
T ü k e tic in in z ih n in d e n , a h , b iliy o ru m , b u p a r f ü m ş u
m a rk a n ın ... g ib i b ir d ü ş ü n c e g e ç m e lid ir. Ö r n e k o la r a k
İta ly a n F ra n c o M o s h in o 'y u e le alalım . E n k o rk u s u z , a m a
d ü z e n li p r o v a k a s y o n d e n e m e le riy le , k e n d in i, m o d a s e k ­
t ö r ü n ü n b ir ç o k m ü t h iş ç o c u ğ u n d a n b iri o la r a k ü n lü
y a p m a y ı b a ş a rd ı. F r a n c o M o s h in o p iy a s a y a M o s h in o
a d ın d a b ir p a rfü m ç ık a rtır v e b ir n u m a ra d ü ş ü n ü r . D e ­
k o lte , d a r, a ltın g ib i p a r la y a n b ir e lb is e g iy m iş k ıs a saçlı
94

b ir k a d ın re s m i çizd irir. K a d ın s a n k i b ir k o k te y l iç m e k
is te r g ib i, p a rfü m ş iş e s in d e k i k a m ış ı e m m e k te d ir. Y e te ­
n e k li b ir m e tin y a za rı b u re s m in ü z e rin e S a d e c e h a ricen
k u lla n ılır y azm ıştır.
B u n a , s o ğ u k h e s a p lı e s p ri d e n m e k te d ir.
M o d a y a ra tıc ıs ı N in o C e rru tti b ir d e f a s ın d a "o n yıl
b o y u n c a p a r f ü m re k la m ı d e n ilin c e , s m o k in g iy m iş b ir
a d a m ı v e o la b ild iğ in c e d e k o lte li b ir k a d ın ı re s im e k o y ­
m a k a n la ş ılıy o rd u " d iy e y a k ın m ış tı. B u g ü n b iz z a t r e k ­
la m c ıla r k e n d ile r in e "yaratıcı" d iy o rla r v e s a y ıs ız tu h a f
ö y k ü an la ta b iliy o rla r.
R e k la m k a m p a n y a la rı p a r f ü m ü v e k u lla n ıc ıs ın ı E ros
ile b ü y ü a r a s ın d a k i s t e r e o t ip l e r d e n o lu ş a n b ir e v r e n e
h a p s e ttile r . H iç b ir s ö y le n e l le r in d e n k u r tu lm a d ı, h e r
tü rlü e fs a n e k u llan ıld ı.
L o u is C a rtie r, b ir A frik a g e z is in d e d işi b ir p a n te r in
z e r a f e tin d e n ö y le e tk ile n m iş ti ki, g e z i d ö n ü ş ü n d e "tü m
y a b a n ıl h a y v a n la rın iç in d e sadece p a n te r k ad ın sıd ır"
d e d i v e h e m e n b ir p a r f ü m ü n e b u h a y v a n ın a d ın ı v e r­
di. C a rtie r'in P a n th e rd i b ü tü n ü y le , iştah lı k a d ın la z a ­
rif p a n t e r a ra s ın d a k i b e n z e rlik ü z e rin e ta s a rla n m ış ­
tır.
R e k la m la r d a e tk ili y a b a n ıllığ a , b a ş t a n ç ık a rıc ılığ ın
s im g e s i o la n y ıla n v e J u n g 'u n c in s e l e y le m in s im g e si
o la r a k ta n ım la d ığ ı A m a z o n la r ın b e y a z atı d a d a h ild ir.
( H e r m e s 'in A m azondu bu sim g e se lliğ i k u lla n m a k ta ­
d ır.)
S o n y ılla rd a p a rfü m re k la m c ılığ ı, fo to ğ ra fç ıla r için b ir
m e s le k i ile rle m e k u r u m u v e film y ö n e tm e n le r i iç in b ir
p a ra k a y n a ğ ı h a lin e d e g e lm iştir.
 95

R ic h a rd A v e d o n v e H e lm u t N e w to n a d lı fo to ğ ra fç ıla r
C h a n el iç in , D o m in iq u e Is s e rm a n n is e R ic c i'n in N in a 's\
için re k la m film leri çe k m işle rd ir.
J e a n - J a c q u e s B e in e ix , L a ro c h 'u n C la n d e stin é in v e
D a v id L y n c h , Y v es S a in t-L a u re n t'in O p tiu n i u n u n r e k ­
la m la rın ı h a z ırla d ıla r; M artin S c o rse se , A rm a n i için, r e k ­
la m film i ç e v ird i; C y ra n o d e B erg era c 'm y ö n e tm e n i J e -
a n -P a u l R a p p e n a u , Y v e s S a in t-L a u re n t'in R iv e G o u c h ë o -
n u e le ald ı.

F la k o n la r

K im i z a m a n olduğu gibi, önünden hışırdayarak geçen bir

rop, bir esans kokusuyla, u n u tu lm u ş b ir a n ıy ı canlandır­
mıştı.
Eski p a rfü m şişelerinde sık sık y a şa m ın ın parçacıklarını
y e n id e n bulm uştu. Ve sokakların, tarlaların, binaların,
m obilyaların kokuları, hoş ve kötü kokular, y a z geceleri­
n in sıcak kokusu, kış gecelerinin soğuk kokusu onda hep
eskilerde kalmış a n ıla n canlandm rlardı.
G uy de Maupasscınt

B e lle k d u y u s u o la ra k k o k la m a d u y u s u . E ld e n k a ç m ış
m u tlu lu ğ u n v e s ö n m ü ş h a tıra la rın elç isi o la ra k p a rfü m .
Ş airler h e p y e n id e n y itip g itm iş g ü z e l b ir g e ç m iş i ö v d ü ­
le r v e s e v g ilin in k o k u s u n u a n ım s a y a ra k b u g e ç m iş i y e ­
n id e n c a n la n d ırd ıla r.
S a lv a d o r D ali d e , p a rf ü m c ü lü k a la n ın d a ş a ir o la ra k
şa n sın ı d e n e d i: "İn sa n ın s a h ip o ld u ğ u b e ş d u y u iç in d e ,
96

ö lü m s ü z lü k d ü ş ü n c e s in i e n iyi v e r e n d u y u h iç k u ş k u ­
s u z , k o k la m a d u y u s u d u r" d e d i.
Fi ta rih in d e , m a h ş e r e k a d a r s a d a k a t y e m in le ri e d ile n
z a m a n la r d a , b a z ı u y a n ık p a r f ü m c ü le r ö n e ç ık tıla r v e
m e z a r b iç im in d e fla k o n la r s u n d u la r . G e rid e b ıra k ıla n
k o c a , k a rıs ın ı h iç u n u tm a m a k için , b u şişey i k a rıs ın ın e n
s e v d iğ i p a rfü m le d o ld u ra b ilird i.
A rk e o lo g la rın 19. y ü z y ılın b a ş ın d a b ir d e n iz in d ib in ­
d e b u ld u k l a r ı k ü ç ü k s ü r a h in in ö y k ü s ü d e e n a z ın d a n
b ö y le g ü z e l v e h a z in b ir ö y k ü d ü r . S ü ra h in in d ib i, k u r u ­
m u ş b ir tu z ta b a k a s ıy la k a p lıy d ı. S ü ra h i 4. y ü z y ıld a n
k a lm a y d ı. A ra ştırm a c ıla r, n o s ta lji iç in d e m e s t o la ra k , b u
s ü r a h in i n g ö z y a ş ı to p la m a ş iş e s i o l a r a k k u lla n ıld ığ ın ı
ö n e s ü rd ü le r.
D a h a s o n ra k i a n a liz le r, s ü ra h in in s â d e c e d e n iz d e ç o k
u z u n s ü r e k a lm ış o ld u ğ u s o n u c u n u v e rd ile r.
F la k o n la r b in le rc e y ıllık ta rih le r in d e h e p "fan ta z i n e s ­
n e le ri" o lm u ş la rd ır. F la k o n la r, z a m a n ın b e ğ e n is in in d ile
g e ld iğ i v e s a n a tç ıla rın y aratıcı g ü ç le rin i o rta y a k o y d u k la ­
rı g ü n lü k k u lla n ım n e s n e le riy d ile r,
D ü n y a n ın e n e s k i fla k o n la n y a k la ş ık 3 000 y ıllık tır­
la r. P iş m iş t o p r a k t a n y a p ılm ış te s tile r , ç a n a k la r, gü­
ğ ü m le r d ir v e in s a n b iç im li k a p la r d ır . K ü ç ü k d o m u z ya
da b a lık b iç im in d e y a d a M ısırlıların g ü n e ş ta n rıla rın ı
ta s a v v u r e ttik le ri b iç im le rd e d irle r. D a h a s o n r a la rı, c a m
iş le m e te k n iğ i y e te rin c e o lg u n la ş ın c a , fla k o n la r d a c a ­
m ın e g e m e n liğ i b a ş la d ı. C a m ın en eski g ö r e v le r in ­
den biri, p a rfü m le rin v e k o z m e tik le r in s a k la n m a s ıy -
dı.
Z a m a n s ıç ra m a s ı. G ra s s e 'd a k i M u sé e in te r n a tio n a le
 97

dela p a r fü m e r i^ n in , ta rih b ö lü m ü n d e , te lg ra f b iç e m in d e
k ü ç ü k b ir g ezi.
16. ve 17. Yüzyıl-. A v ru p a 'd a P o m a n d e r d o r u k ta . Ç o ­
ğ u k e z a ltın d a n y a p ıla n b u e ş y a b ir p o rta k a la b e n z iy o r ­
d u . Y u k a r ıd a n a ç ılıy o r d u v e g e n e llik le a ltı t a n e o la n
h a z n e le r in d e n h e r b irin d e a y rı b ir k o k u m a d d e s i b u lu ­
n u y o rd u .
S o n rala rı g e r ç e k b ire r s a n a t y a p ıtın a b e n z e y e n , a rm u t
b iç im li şafhane P o m a n d e r 'le r y a p ıld ı.
18. Yüzyıl: İn g ilte re 'd e h a y v a n b iç im li f la k o n la r y a
g ın la ştı. D o m u z la r v e p a p a ğ a n la r ö z e llik le r a ğ b e t g ö r ü ­
y o rla rd ı. A m a m e y v e y a d a in s a n b iç im li (P a ly a ç o , A rle-
k in o ) fla k o n la r d e h e n ü z d e m o d e o lm a m ışla rd ı. T ü m b u
e şy a la r, r e n g a r e n k b o y a n a n p o r s e le n d e n y a p ılıy o rla rd ı.
V e b u b e y e f e n d ile r v e h a n ım e f e n d ile r, siz i y a n ıltm a ­
sın ; b ib lo fig ü r le r in e b e n z e s e le r d e , o n la r b ir e r p a rf ü m
şişe sid ir. B e y a z p o r s e le n d e n y a p ılm a ş u ç ıp la k k a d ın fi­
g ü rü n ü n adı G irl in a sıvingdiT . S ırtın d a k ü ç ü k b ir ç o ­
c u k ta ş ıy a n k e ş iş ise a d s ız k alm ıştır.
O z a m a n la rd a y o lc u lu ğ a ç ık a n la r, y a n la r ın d a b ü y ü k
b ir te m iz lik b a v u lu ta şırla rd ı. O b a v u lla r k ırm ız ı k a d ife y ­
le k a p lıy d ıla r v e s a y g ın k iş ile rin k u lla n d ık la rı ş iş e le r v e
k u tu la r iç in s a y ıs ız b ö lm e le ri .v ard ı.
L o rd N e ls o n , e lb e tte b u k a d a r ç o k y ü k ü y a n ın d a g ö ­
tü r e m e z d i v e iki fla k o n lu k y e r i o la n b ir c e p ç a n ta s ıy la
y e tin m e k z o ru n d a y d ı. B u ç a n ta 1760 y ılın d a A lm a n y a 'd a
ü re tilm iş tir v e m ü z e n in e n d e ğ e rli p a r ç a la r ın d a n b irisi­
dir.
M e le k v e ç a n b iç im in d e k i b u fla k o n la r, İn g ilte re 'd e
m o d a y d ıla r. E lin d e F o n ta in e s â P a rfü m (P a rfü m Ç e ş m e ­
98

si) o la n , k e n d in i m u tlu s a y a b ilird i. B u ç e ş m e , h a n i şu

h a v u z a iş e y e n ç ıp la k e rk e k ç o c u k tu r.
B ir b a ş k a d e ğ e rli e ş y a d a , a ş k h e d iy e s i o la ra k d ü ­
ş ü n ü lm ü ş o la n ü z e rin e , a le v le r iç in d e b ir k a lp re sm i
çizilm iş o la n şu y u v a rla k k u tu d u r . K a lb in a ltın d a "II
b rû le p o u r v o u s" y a n i "Sizin iç in y an ıy o r" y a z m a k ta ­
dır.
19. Yüzyıl-, B u a şırı y a p m a c ılık ö r n e ğ i, 1 8 8 0 'le rd e n
k a lm a d ır. S ev im li b ir p a r fü m a ra b a s ı p o r s e le n d e n y a p ıl­
m a b e y a z b ir k a n iş k ö p e ğ i, ü z e r in d e d ö r t e v a z e k rista l
fla k o n b u lu n a n altın b ir a ra b a y ı çek iy o r.
V e b u r a d a d a s ü lü n b iç im in d e a ltın b ir fla k o n g ö r ü ­
y o r s u n u z . B u fla k o n d a , b a lık b iç im li ş u f la k o n g ib i,
H o lla n d a 'd a n g eliy o r.
19. y ü z y ıld a F ra n s a 'd a B a c c a ra t, c a m e ş y a ü re tic i
o la ra k iyi b ir ü n y a p m ıştı. C a m d a n fla k o n y a p ım ı h e n ü z
e m e k le m e ç a ğ ın d a y d ı. P a rfü m ş işe si ta sa rım c ıla rı, ç o ğ u
k e z , a y n ı z a m a n d a a lk o llü iç k ile r iç in d e ş iş e le r ta s a rlı­
y o rla rd ı. C a m b ir n e s n e n in b ir lik ö r y a d a ş a r a p k a ra fa -
kisi m i y o k s a b ir fla k o n m u o ld u ğ u ç o ğ u k e z a n c a k b ü ­
y ü k lü ğ ü n e b a k ıp a n la şıla b iliy o rd u .
F la k o n la r ilaç ya d a k im y a k a p la r ın d a n a n c a k r e n g a ­
re n k , lito g ra fik e tik e tle riy le a y ırd e d ile b iliy o rla rd ı. 1900'-
d e n s o n ra a m b a la ja ö n e m v e rilm e y e b a ş la n ıy o r v e b u
tü r d e ilk b a ş a r ılı ö r n e k l e r P ir e r 'in Trèfle I n c a r n a t v e
F lo ıy a m e iç in ta sa rla d ığ ı fla k o n la r o lu y o rla r.
A n c a k p a r f ü m c ü F r a n ç o is C o ty 'n in , ş iş e ü fle y ic is i
R e n é L a liq u e ile. işb irliğ i y a p m a la r ın d a n s o n r a , fla k o n
y a v a ş y a v a ş b ir fe tiş o lm a y a b a ş la d ı. T a s a rım v e k o k u
b ir b ü tü n lü k , b ir m a rk a işa re ti o lu y o rla r. A n c a k b u n d a n
 99

s o n ra p a rfü m şişe sin in ta sa rım ı c a m iifley ici h e rh a n g i b ir

x 'in d e ğ il, b ir s a n a tç ın ın g ö re v i o lu y o r.
L a liq u e b ir d iz i fig ü ra tif fla k o n y a ra ttı. C a m d a n b ö ­
c e k le r, ç iç e k le r, y a p r a k la r v e d a lg a la n a n g iy sile riy le ç i­
zilm iş k a d ın la r.
D a h a s o n ra , 3 0 'lu y ılla rd a , W o rth v e L u cien L e lo n g
için, ç a ğ ın s o ğ u k r u h u n a u y g u n , a k tı g e o m e trik b iç im li
fla k o n la r ta sa rla d ı. L aliq u e v e B a c c a ra t y a p ım ı fla k o n la rı
b u g ü n k o le k s iy o n c u la rın ç o k a ra d ığ ı, a z b u lu n u r p a r ç a ­
la r a ra s ın d a d ırla r. M u tla k fa h iş fiy atlarla alıcı b u lu rlar.

D aha eski dönem lerin süs eşyalartnt, daba harika şeylerle

takas ettik. Soylu m alzem e ta n rın ın m ucizesidir. Değerli
bir inci dizisi için, Lalique'un tü m sa n a t yapıtlarım y a da
Viyana atelyelerinitı tü m süs eşyalarını seve seve veririm.
A d o lf Loos, H ands off! 1917

G u e r la in S h a lim a t ı iç in ta s a r la n m ış ü n lü A rt-D e c o
fla k o n u v e d a h a ö n c e a n ıla n , g e o m e tr ik b iç im in k la siğ i
C h a n e l N o . 5 f l a k o n u n u n y a n ıs ır a , J e a n n e L a n v in 'in
A rp e-g d in in k ü r e b iç im li fla k o n u d a 20'li y ılla rd a n k a l­
m a d ırla r. S a y d a m s iy a h c a m ın k u lla n ılm a s ı b u fla k o n u
ö lü m s ü z b ir k la sik h a lin e g e tirm iş tir. G e r ç e k te n s o y lu
bir h a v a s ı o la n b u m a lz e m e , 70'li y ılla rın s o n u n d a e r k e k
p a rfü m c ü lü ğ ü ta ra fın d a n y e n id e n b u lg u la n m ıştır.
K ü ç ü k b ir o k y a n u s g e m is i b iç im in d e k i şişe siy le , P a -
t o u 'n u n N o ım a n d id s i (1 9 3 5 ); f la k o n u , d a r m a d a ğ ın ı k
saçlı, d a n s e d e n b ir p a ly a ç o y u a n d ıra n , A m e rik a n ritm -
le rin d e n e s in le n m iş p a r f ü m Golli Wogg (1 9 2 5 ) v e S alv a­
d o r D a li'n in S c h ia p a re lli iç in ta s a rla d ığ ı g ü n e ş b iç im li,
100

d ü n y a c a ü n lü fla k o n u y la R oi so leil (1 9 4 5 ) p a rf ü m şişesi

ta s a rım ın d a k i z e k â ü rü n le rid irle r.

R O B E R T G R A N A l. Y O N T U C U V E F L A K O N T A S A R IM C IS I

R o b e rt G r a n a i'n in a te ly e s i P a r is 'te , 9. A r r o n d is e -
m e n t'te , R u e L a fa y e tte 'd e b u lu n u y o r . S o n su z m e rd iv e n li,
k a s v e tli, b ü y ü k b ir b in a n ın k e s iş e n k o rid o rla rı a ra s ın d a
b ir y e r e g iz le n m iş . B u b in a b ir s a n a tç ıla r b in a s ı, a m a
b u r a d a h e m e n h e m e n h iç k im s e o tu rm u y o r, re s s a m la r,
y o n tu c u la r v e ç iz e rle r a k ş a m o lu n c a a te ly e le r in d e n a y rı­
lıy o rlar.
A te ly e s ö z c ü ğ ü d e p e k u y g u n d e ğ il. B u s ö z c ü k g e ­
n iş lik v e fa b rik a h a v a s ı ç a ğ rıştırıy o r. R o b e rt G ra n a i'n in
ç a lış m a m e k a n ı a y d ın lık , a m a b ir z a m a n la r ın h iz m e tç i
o d a la rı g ib i k ü ç ü c ü k . U z u n a h ş a p m a s a d a v e ra fla rd a
o n u n iş a le tle ri v e sa y ısız alçı fig ü rle r d u ru y o r. B u fig ü r­
le r fla k o n la rın ilk b iç im le ri, larv aları.
R o b e rt G ra n a i b u g ü n 6 0 'ın d a . 30 y ıld ır, s a n a ts a l e t­
k in liğ in e h iç a ra v e r m e d e n , fla k o n la r ta sa rlıy o r.
M o n şe r G ra n a i, b ir jl a k o n n e g ib i a ş a m a la r d a n g e ­
çer?
G ra n a i: H e r z a m a n b ir r e k a b e t s ü re c i v a rd ır. P a z a rla ­
m a b ö l ü m ü n d e n g ö r e v lile r , ta s a r ım iç in s ö z k o n u s u
o la n çeşitli ta s a rım c ıla ra b a ş v u ru rla r. T a s a rım c ıla ra , p a r ­
fü m ü n y ö n e le c e ğ i h e d e f g r u b u n u te m sil e d e n b e lirli k a ­
d ın tip le rin in re s im le ri g ö s te rilir. K a d ın ın y a şı v e y a k la ­
ş ık o la ra k h a n g i s o sy a l ta b a k a y a h ita p e d ile c e ğ i g ö z ö -
n ü n e alın ır. S o n ra k ıs a b ir b rifin g alın ır. T a s a rla d ığ ım
s o n fla k o n G u e rla in 'in S a m sa ra 's ı iç in d i. B u ş iş e d e k ır­
 101

m ızı r e n k ö n g ö rü lm ü ş tü , ç ü n k ü b u r e n k A sy a 'y la, rn e d i-

ta s y o n k ıtasıy la ilin tile n d iriliy o rd u .
S o m u t o la ra k n eler y a p tın ız ?
Ö n c e m ü z e y e g ittim v e o r a d a A sy a b ö lü m ü n d e k i
tü m p a rç a la rı g ö rd ü m . B ir b u d a y o n tu s u n u n çizg ile ri b a ­
n a e s in v e rd i...
S o n ra y a v a ş y a v a ş p ro fil ü z e r in d e ç a lış m a y a b a ş la ­
n ır, ö n c e a ğ a ç ta n , s o n ra , ç a lış m a k u s u rs u z la ş ın c a , a lç ı­
d a n k a lıp la r y a p ılır. B ir ö n e r il e r y e lp a z e s i o lu ş tu rd u m .
S o n u n d a , k e s in s e ç im in y a p ıla c a ğ ı b e ş -a ltı k a lıp k a l­
dı.
C a m ın ö z e l k ırm ızı to n u n a , b e lirli b ir r e d ü k s iy o n s ü ­
re c iy le u la şılır. F ırın d a n ilk in b e y a z r e n k te ç ık a n c a m ın
b u re n g i a lm a s ı iç in ö z e l b ir tü r b a k ıra d a g e r e k d u y u ­
lu r.
S iz e göre, b ir fla k o n d a e n ö n e m li şey n ed ir?
B u k o n u d a h e r z a m a n , K a n d in s k y 'n in b ir s ö z ü n e
u y a rım . Y o n tu h e p z a m a n ın r u h u n a b a ğ lıd ır. G ü z e llik
u ğ r u n a g ü z e lliğ e d eğ il, le p lu s p e n s é p o ssib lé a o la n a k la ­
rın s ın ırın a d e k d ü ş ü n ü lm ü ş o la n a y ö n e lin m e lid ir.

E S K İ F L A K O N L A R L A İ Y İ İŞ L E R

N o sta ljik y a ta k o d a s ı s ü s e ş y a la rın ın sa tışıy la u ğ r a ş a n ­

la r, c iro la rın a z a lm a s ın d a n y a k ın a m a z la r. P a rfü m ta rih in i
s a ta ra k iyi fiy atla ra u la şıy o rla r.
A m e rik a n F la k o n K o le k s iy o n c u la rı D e r n e ğ i'n in k a d ın
b a ş k a n ı, fla k o n k o le k s i y o n c u lu ğ u n u n a n c a k b irk a ç y ıl­
d a n b e ri, y a k la ş ık b e ş y ıld a n b e r i b ü y ü k b ir iş h a lin e
102

g e ld iğ in i b e lirtiy o r. K e n d is i 4 0 y a ş ın d a , k ız ıl saç lı, d o l­

g u n h a tla ra s a h ip v e ta v ırla rın d a a b a rtılı b ir la d y 'lik var.
N e d e o ls a k e n d in i fe m in is t z e ra fe tin v e ş irin liğ in a v u k a ­
tı o la r a k g ö rü y o r . N o sta ljik b ir b iç im d e , s o lu k p e m b e
r e n k te b a s ılm ış k a rtv iz itin d e , s ü s lü b ir y a zıy la, k u s u r s u z
b ir s a n a tç ı a d ı o k u n u y o r : M a d e le in e F ra n c e . O y sa b u a d ı
ta ş ıy a n b ir k im s e y o k , e n a z ın d a n b a y a n b a ş k a n ın a d ı
b u d e ğ il. A m e rik a 'd a A v ru p a — ö n c e lik le d e F r a n s a —
n o s ta ljis iy le tic a re t y a p a n b irin in , k e n d i n e b ö y le b ir a d
ta k m a s ı, p a rla k b ir fikir.
M rs. F ra n c e , fla k o n v e B o u d o ir Ite m s (Y a ta k o d a s ı s ü s
e ş y a la rı) s a ttığ ı b ir a n tik a c ı d ü k k a n ı işle tiy o r. D ü k k a n ı­
n ın a d ı P a st P leasures f o r th e 2 0 th C e n tu ry W o m a n . G ü ­
n ü m ü z k a d ın ın n o s ta ljik ö z le m le r iç in d e o ld u ğ u n a , "Say­
g ıd e ğ e r h a n 'fe n d i, b u d a n s ı b a n a lü tfe d e r m isiniz?" d iy e n
k a v a ly e le ri, y a ta k o d a la rın ın a ğ ır k o k u la rın ı, g ü m ü ş s a ç
fırç a la rın ı v e h a k ik i k ris ta l p a rf ü m ş iş e le rin i ö z le d iğ in e
in a n ıy o r. B u g ü n k ü p a rf ü m c ü lü ğ ü n y a ra ttığ ı g ö n ü l k ırık lı­
ğ ın d a n a ğ la y a b ile c e ğ in i s ö y lü y o r M rs. F ra n c e . P iy a sa k o ­
k u la rla d o l u p ta ş ıy o r, a m a b ü y ü k p a r f ü m le r y o k artık .
H e rş e y a rtık s e n te tik ; b ir a n lık , y ü z e y s e l m o d a k o k u la r
var. S o n y ılla rd a p iy a s a y a ç ık a n ç o k s a y ıd a p a r f ü m ü n
iç in d e a n c a k iki ü ç ta n e s in in a d ın ı s a y m a y a d e ğ e r b u lu ­
yor.
"It's th e p e rfu m e , n o t th e bottle!" d iy o r tu tk u y la .
A m a y in e işe d ö n e lim ... B u g ü n tü m d ü n y a d a e n ç o k
o n g e r ç e k k o le k s iy o n c u var. M rs. F ra n c e , h e p s in i ş a h s e n
ta n ıy o ra b e n z iy o r. B irisi İs v iç re 'd e o tu ru y o r, iki y a d a ü ç
ta n e s i A B D 'd e , ü ç ü F ra n s a 'd a , ik isi J a p o n y a 'd a , s o n r a
A lm a n y a 'd a b irisi v ar...
 103

E n y ü k s e k fiy atla ra , 2 0 'li-3 0 'lu y ılların fla k o n la rı u la şı­

y o rla r. B ac c a rat, L aliq u e v e rile n p a ra y a d e ğ iy o rla r. E sp ri­
li S c h ia p a re lli f la k o n la rın ı ise h iç s o rm a y ın . E n d e ğ e rli,
a z b u lu n u r p a rç a la r... Y a d a G u e rla in 'in V o ld e N u iti, b ir
fla k o n g ü z e lliğ i v e ç o k d e ğ e rli... A B D 'd e, 2. D ü n y a Sava-
ş ı'n d a a s k e rle r, e ş le r in e h e d iy e o la ra k g e tir d ik le r i için ,
b u tü r d e n fla k o n la r o rta lık ta ş a ş ıla c a k d e n li ç o k s a y ıd a
b u lu n u y o r . Ç ü n k ü p a r f ü m b ir z a m a n la r, M rs. F ra n c e 'ın
h ıç k ıra ra k s ö y le d iğ i g ib i "a g ift o f b e a u ty ", b ir g ü z e llik
h e d iy e siy d i.
"E sas o la ra k h e r ş e y in k o le k s i y o n u y a p ıla b ilir. Y e n i
fla k o n la r, h â lâ p iy a s a d a b u l u n a n y a d a h e n ü z ç ık m ış
p a rfü m le rin fla k o n la rı d a to p la n a b ilir. K im i p a r fü m le r p i­
y a s a d a ç o k k ıs a b ir s ü re k a lıy o rla r v e b ir a n d a ç o k d e ğ e r
k a z a n ıy o rla r. B u d u r u m , b ir k a ç y e n i v e o ld u k ç a ü n lü
p a rfü m için g e çe rli."
B u n la rın , h a n g i p a rf ü m le r o ld u k la r ın ı s ö y le m e k is te ­
m iy o r e lb e tte .
D e m e k ki, e lin iz d e k i p a rf ü m şişe sin i, b o ş a lın c a a tm a ­
y a c a k sın ız . F iy atı h â lâ y ü k s e le b ilir. R astlan tı b u y a, e ğ e r
e lin iz d e k i f la k o n L 'a ir d u te m p s ise, ş a n s ın ız a k ü s ü n .
Ç ü n k ü , M rs. F ra n c e 'ın b e lirttiğ in e g ö re , b u f la k o n u b ü ­
tü n d ü n y a sak lıy o r. Fiyatı h iç b ir z a m a n y ü k s e lm e y e c e k .
F la k o n k o le k s iy o n c u la r ı a ra s ın d a , s o n g ü n l e r d e s a tı­
l a m a z ö rn e k o la ra k h e d iy e e d ile n , e ş a n tiy o n f la k o n la r
re v a ç ta . İki ü ç y ıld a n b e ri b it p a z a rla rın d a , u z m a n la ş m ış
a n tik a c ı d ü k k a n l a r ın d a v e m ü z a y e d e s a lo n la rın d a , d e ­
ğ e rle ri d u rm a k s ız ın a rta n m in i fla k o n la r b u lu n u y o r. L an-
v in 'in , m in y a tü r b o y u tla rd a k i, e tik e ts iz v e k u tu s u z b ir La
B o u le n o ire f la k o n u , b ir m ü z a y e d e d e 7000 F ra n k 'a alıcı
104

b u ld u . P a rfü m tü c c a rla rın ın , m ü ş te rile rin ilgisin i ç e k m e k

v e p a r f ü m ü n re k la m ın ı y a p m a k iç in d ü ş ü n ü lm ü ş o la n
!

e ş a n tiy o n fla k o n la rın ı, u la ş tık la rı y ü k s e k fiy a tla rı g ö z ö -

n ü n d e b u lu n d u r a r a k s a tış a ç ık a rm a la rı y e n i b ir o la y d ır.
F ra n s ız p a r f ü m tü c c a rla rı ç o k ö n c e d e n iş b irliğ i y a p tıla r
v e P a r fu m s d e P a ris b a ş lığ ı a ltın d a , ç e ş itli fla k o n la r ın
m in ik v e rs iy o n la rın ı p iy a s a y a ç ık a rd ıla r. A n c a k g e r ç e k
b ir k o le k s iy o n c u , b u tü r fla k o n la ra r a ğ b e t e tm e z ; o , m in i
b ir f la k o n ü z e r in d e k i é c h a n tillo n g r a tu it, n o t f o r sale
(e ş a n tiy o n h e d iy e d ir, s a tılm a z ) ib a re sin in , a d e ta b ir s a h i­
c ilik sertifik a sı o ld u ğ u n u bilir.
 4. BÖLÜM

P A R F Ü M Ü R E T İM İ

P a rfü m k a rm a ş ık b ir y a p ıd ır.
P a r f ü m c ü , B u ru n , m ü z is y e n e b e n z e r . Ç a lış m a s ın ın
s o n u c u n d a b ir beste o r ta y a ç ık ar. A n c a k k a fa , y ü r e k v e
d ip n o ta la rı b irb ir le rin e u y d u k la rı z a m a n , u y u m lu b ir
b e s te e ld e e d ilm jş o lu r.
P a rf ü m ü n d o r u k n o k ta s ı, ş iş e n in a ç ılm a s ın d a n h e m e n
s o n ra k i o k o k u p a tla m a s ıd ır. Bu a n d a ç o k ç a b u k u ç u c u
o la n k a fa n o ta sı = n o te d e tête (B e rg a m u t, lim o n , la v a n ­
ta ...) a lg ıla n ır. N ote d e c o e u r = O rta y a d a y ü r e k n o ta s ı
(k e k ik , ıtır, n e ro li yağı, y a n i tu ru n ç ç iç e ğ i y a ğ ı g ib i d a h a
k alıc ı k o k u n o ta la rı) a n c a k k a fa n o ta s ın ın iy ice b u h a d a ş -
m a s ın d a n s o n ra s e rp ilir v e ilk in p a r f ü m ü n te n le te m a s ın ­
d a n s o n r a a y rım s a n a b ilir. D ip n o ta s ı = n o te d u f o n d b a ­
ş a t n o ta o la r a k k a lır. B u n o ta a lg ıla m a d a tu tu n u r , b ir
p a rfü m ü n e k o n o m ik b a şa rısı ü z e rin d e s o n s ö z ü sö y ler.
D ip n o ta s ın ın d a y a n ık lılığ ı, e tk i s ü re s i, s a b itle y ic in in
s e ç im in e b a ğ lıd ır. S a b itle y ic ile r, u ç u c u k o k u lu y a ğ la rı
s tab iliz e e d e n m a lz e m e le rd ir.
P a tric k S ü s k in d 'in ro m a n ı P a rfü m 'd e (K o ku ), p a rf ü m ­
cü v e e ld iv e n c i G iu s e p p e B a ld in i'n in , P a r is 'te P o n t a u
106

C h a n g e 'd e b ir d ü k k a n ı v a rd ır. G r e n o u ille , g e le c e k te k i

u s ta s ın a b ir g ü n u ğ ra d ığ ın d a , o n d a n D ah i M a u ritiu s
F r a n g ip a n i'n in 200 yıl ö n c e y a p tığ ı v e k o k u m a d d e le r i­
n in is p irto d a ç ö z ü le b ilm e le ri e s a s ın a d a y a n a n b ir b u lu ş u
..." ö ğ re n ir; ö y le ki " F ra n g ip a n i k o k u to z la rın ı a lk o lle k a ­
rıştırıp k o k u la rın ı u ç u c u b ir sıv ıy a a k ta rd ığ ın d a , k o k u y u
m a d d e 'd e n b a ğ ım s ız la ş tırm ış , k o k u y u m a n e v ile ş tirm iş ,
arı k o k u o la ra k k o k u y u b u lm u ş , k ısac a sı, p a rfü m ü y a ra t­
m ıştı."
G re n o u ille a rtık B a ld in i'n in y a n ın d a çalıştığ ı s ıra la rd a ,
o d a s ın d a a d e t a ö lü m d ö ş e ğ i n d e y a ta r k e n , u s ta s ı o n a
p a rf ü m ü re tim in in sırla rın ı açık la r.
'"S ö y ley in , U sta: b ir m a d d e d e n k o k u e ld e e tm e k için,
e z m e y le d a m ıtm a d a n b a ş k a y o l v a r mıdır?!... G re n o u ille ,
y a s tık la rın o r ta s ın d a k ım ıltısız y a tıy o rd u , c e n a z e m i k o ­
n u ş m u ş tu ?
'N e gibi?' d iy e s o rd u .
O z a m a n B ald in i, y a A lla h d e y ip — ö lm e k te o la n b iri­
n in s o n a rz u s u n u y e rin e g e tirm e m e z lik e tm e k is te m iy o r­
d u — k a rşılık v erd i: "Üç y o l d a h a v a rd ır, o ğ lu m : B iri e n f­
le u ra g e à c h a u d , b iri e n f le u r a g e à fro id , b iri d e e n f le u r a ­
g e à l'h u ile . B u n la r b ir ç o k b a k ım d a n d a m ıtm a d a n d a h a
ü s tü n d ü r , b ü tü n k o k u la r iç in d e e n h a s la rın ı e ld e e tm e ­
d e k u lla n ılırla r: y a s e m in , g ü l; p o r ta k a l ç iç e ğ i k o k u s u
için'
'N e red e ?' d iy e s o rd u G re n o u ille .
'G ü n e y d e ' d iy e y a n ıtla d ı B a ld in i. 'E n b a ş ta , G r a s s e
ş e h rin d e .'"
G re n o u ille iy ile şip d e ta şra y a , p a rf ü m ü re tim in in b a ş ­
k e n ti G r a s s e 'a g itm e y e k a r a r v e r in c e , B a ld in i u s ta d ü ş
 107

g ö r d ü ğ ü n ü v e b ir ö lü n ü n d iriliş in e ş a h it o ld u ğ u n u s a n ­
m ıştı.
B u g ü n G ra s se , g e ç m iş z a m a n la rın s ırtın d a n g e ç in iy o r.
C a n n e s y a k ın la r ın d a k i 5 0 .0 0 0 n ü f u s lu b u k ü ç ü k k e n t,
y ü z le rc e yıllık m ito s u n u n m ira sın ı yiy or. B u k e n tte e n iyi
y a ş a y a n la r , ta rih in s a tışıy la g e ç i n e n le r , J a p o n ş irk e tle ri
iç in p a rfü m m ü z e le ri k u ra n la r v e a n tik a e ş y a la rı s a ta n la r­
d ır. D o ğ a l ç iç e k ö z le rin i d a h a u y g u n fiy a tla rd a n v e re n
K u z e y A frikalı, ö z e llik le Faslı s a tıc ıla r, b u a la n d a , G ü n e y
F ra n s a k ö y lü le rin in sık ı ra k ip le ri o lm u şla rd ır.
M o lin a rd y a d a F ra g o n a rd g ib i, k e n tin b ü y ü k p a rfü m
ş irk e tle ri, G ra s s e 'ın o rta s ın d a y e r a la n ilk k u r u lu ş b in a la ­
rın ı m ü z e le r e d ö n ü ş tü r m ü ş le rd ir . G e r ç e k ü re tim m e k a n ­
la rı k e n tin d ış ın d a d ır. Y an i G r a s s e 'ı n o r ta s ın d a , F a b rik
F r a g o n a r d 'ın ilk b in a s ın ın y a n ı b a ş ın d a k i M u sée in te r n a ­
tio n a le d e la p a tfü m e r ié y i g e z e n b iri, b a k ır k a z a n la r v e
d a m ıtm a te k n e le r in d e n o lu ş a n ta rih i b ir la b ire n tin iç in d e
d o la şır.
P a rfü m fa b rik a la rın ın m ü z e b ö lü m le r in i g e z d ir e n re h ­
b e r le r , e s k i z a m a n la rın r e s im le r in i g ö s te r m e k te n h o ş la ­
n ırla r. B u re s im le r, G ra s s e y ö r e s in d e h e n ü z g e r ç e k y a s e ­
m in ç iç e ğ i to p l a n a n v e ç o k p a h a lı ç iç e k le rin , s o ğ u k y a ğ
s ü r ü lm ü ş c a m le v h a la r ü z e r in e y a y ıld ık la rı z a m a n la rın
re s im le rid ir. B u g ü n a n c a k s a ra rtılm ış k a rtp o s ta lla r s a y e ­
s in d e b ilg i e d in d iğ im iz o z a m a n la ra b ir u ğ ra y a lım . P a r­
fü m ü re tim in in h e n ü z d o ğ a l, te r d ö k ü lm e s i g e r e k e n b ir
s ü r e ç o ld u ğ u z a m a n la ra ...
G r a s s e 'ın ç i ç e k to p la y ıc ı k a d ın la r ı, g e n e l d e g ü n e ş
d o ğ m a d a n ö n c e a y a k ta o lm a k z o r u n d a y d ıla r , ç ü n k ü ç i­
ç e k le r, g ü n e ş in e n za y ıf o ld u ğ u g ü n ü n b u s a a tle r in d e e n
108

y o ğ u n b iç im d e k o k a rla r. A m a, e n y o ğ u n o la r a k ö ğ le n
v ak ti y a d a g e c e le y in k o k a n ç iç e k le r d e v a rd ır. B u d u ­
ru m , ç iç e k le rin h a n g i s a a tte a ç tık la rın a b ağ lıd ır.
E sk i b ir u s ta , k e n d in e ö z g ü , y e te r in c e a y rın tılı ç iç e k
a ç m a k r o n o m e tr e s i ta s a rla m a k iç in k o lla rı sıv a m ıştı. B u
a y g ıt, h a n g i s a a tte h a n g i ç iç e k le rin a ç tığ ın ı g ö s te r e n b ir
s a a tte n o lu ş u y o r d u . S aa tin o rta s ın d a , d e v rilm iş, ç iç e k d o ­
k u s e p e t l e r i n ü z e r i n d e u z a n a n u y k u lu , y a rı ç ıp la k b ir
g ü z e l re s m i v a rd ı.
O y s a g e r ç e k y a ş a m d a , ç iç e k ta rla la r ın d a u z u n sa ç lı
g ü z e lle re p e k ra s tla n m a z d ı. Ç iç e k to p la y a n la r ç o ğ u n lu k ­
la b itk in , ç a lış m a k ta n tü k e n m iş , ac ılı y ü z h a tla rı o la n v e
s ırtla rı a ğ r ıy a n k a d ın la r d ı; Y a s e m in t o p la m a y a v e g ü l
y a p ra k la rın ı d ik e n li d a lla r d a n g ü ç b e la k o p a r m a y a s a b a ­
h ın k ö r ü n d e b a ş la rla rd ı. C a n la rın ın is te d iğ i k a d a r m e ­
n e k ş e to p la y a b ilir le r d i, ç ü n k ü b u n a r in ç iç e k le r h iç b ir
z a m a n g e r ç e k m e n e k ş e p a rfü m ü y a p m a y a y e te c e k k a d a r
ç o k b u lu n m a z la rd ı.
O z a m a n la r ç o ğ u fla k o n la rın ü z e r in d e Violet e x a c t y a ­
z ısı o lu r , iç le r in d e is e g e r ç e k te , u s ta b ir p a r f ü m c ü n ü n
m e n e k ş e k o k a c a k ş e k ild e k a rıştırd ığ ı s ü s e n k ö k ü , g ü l v e
tu ty a ç iç e ğ in d e n o lu ş m a b ir e s a n s b u lu n u r d u .

P a rfü m ü O lu ş tu ra n M a d d e le r

K ö k ü n d e n ç iç e k le rin e k a d a r tü m b ö lü m le riy le b ir b it­

k i, k o k u m a lz e m e le r in in a n a k a y n a ğ ıd ır. A n c a k d ü n y a
p iy a s a s ın d a k i y ü k s e k fiy a tla r y ü z ü n d e n ( b ir k ilo g ü ly a ğ ı
10.000 D M 'd e n d a h a p a h a lıd ır ) g ü n ü m ü z d e a rtık te k b ir
 109

p a rfü m b ile s a lt d o ğ a l m a d d e le r d e n o lu ş m a m a k ta d ır. B i­

lin e n tü m k r e a s y o n la r d o ğ a v e k im y a n ın m e le z le rid irle r.
D o ğ a l h a rp m a d d e k a y n a k la rın ın s ın ırlı o lm a s ı d a k ıs ıtla ­
yıcı b ir e tk id e b u lu n m a k ta d ır.
U z m a n la r, g ü n ü m ü z d e d o ğ a l h a m m a d d e le rin , d ü n y a
ç a p ın d a k i k o k u m a d d e s i ta le b in in a n c a k ü ç te b irin i k a r ­
ş ıla y a b ile c e ğ in i ta h m in e tm e k te d irle r.

1. B t T K lS E L M A D D E L E R

Y a p ra k la r K e k ik , o k a lip tü s , ıtır çiçeğ i, te fa rik ,

v e s a p la r la v a n ta , b ib e riy e , n a n e , d e fn e ....

Ç iç e k le r G ü l, y a s e m in , k a ra n fil, n e rg is, te b e r.

M ey v e y a d a b ib e r, k u r u k a ran fil, v an ily a, a n a s o n ,

to h u m la r k ü ç ü k h in d is ta n cev izi...

A ğ açla r S a n d a l ağ acı, ç am , sed ir...

K a b u k la r A rm u t k a b u ğ u , ta rç ın ...

Y o s u n la r M e şe y o s u n u

B itk iler v e T a rh a n , a d a ç a y ı, k ek ik ...

o tla r

İğ n e y a p ra k la r L ad in , çam , selvi.
v e d a lla r
110

K ö k le r V etiver, z e n c e fil, s ü se n ...

M eyve, B e rg a m u t, lim o n , p o rta k a l, lim et...

k a b u k la rı

B a z ı b itk ile rin b ir ç o k b ö lü m ü k o k u k a y n a ğ ı o la ra k

k u lla n ıla b ilir. Ö r n e k s e , p o rta k a l a ğ a c ın ın ç iç e k le ri, y a p ­
ra k la rı, d a lla rı v e m e y v e s in in k a b u k la rı k o k u e ld e e tm e k
iç in u y g u n d u rla r.
K o k u lu y a ğ la r b itk id e n n asıl çık a rılıp alınırlar?
D o ğ a l p a r f ü m h a m m a d d e le r in in e l d e e d ilm e s i iç in
e s a s o la ra k b e ş te k n ik v a rd ır.
E n e s k i y ö n te m E n fle u r a g e dır. B u y ö n te m d e p a rfü m -
c ü le r, k im i y a ğ la rın , k o k u la rı ç e k m e , a d e ta e m m e ö z e l­
lik le r in d e n y a ra rla n ırla r. E n fle u ra g e y ö n te m i G ra s s e k e n ­
t in d e k u s u r s u z h a le g e tirilm iş tir a m a g ü n ü m ü z p a r f ü m -
c ü lü ğ ü n d e ç a ğ d ışı k a lm ış y ö n te m le rd e n d ir. B u s ü re ç , a r ­
tık k u lla n ıla m a y a c a k ö lç ü d e p a h a lıy a m a l o lm a k ta d ır.
E n fle u ra g e y ö n te m i e s a s o la ra k g ü l, p o rta k a l ç iç e k le ­
ri, y a d a y a s e m in ç iç e ğ i g ib i k o k u b a k ım ın d a n z e n g i n
m a d d e le r e u y g u la n m a k ta d ır. B u iş le m d e ta h ta ç e r ç e v e le r
iç in e y e rle ştirilm iş c a m le v h a la rın ü z e rin e s o ğ u k y a ğ s ü ­
rü lü r. T a m o la ra k s ö y le r s e k % 70 d o m u z y ağı, % 30 s ığ ır
y ağ ı s ü rü lü r. Y en i to p la n m ış ç iç e k le r, b u y a ğ ta b a k a s ın ın
ü z e r in e e lle y a y ılırla r. 24 s a a t s o n ra ç iç e k le r s o lm u ş v e
k o k u lu y a ğ la rın ı y a ğ ta b a k a s ın a b ıra k m ış o lu rla r. T a h ta
ç e r ç e v e d ö n d ü r ü lü r v e s o lm u ş ç iç e k le r c a m ın ü s tü n d e n
d ü ş e rle r. Y en i b ir ç iç e k ta b a k a s ı o lu ş tu ru lu r v e e k s tre çı­
k a rm a s ü re c i y in e le n ir. Y a ğ la r y a v a ş y av a ş d o y m a y a b a ş ­
la y ın c a — b u n u n iç in o rta la m a 14 ile 17 g ü n g e r e k ir —
 111

P o m a d d e n ile n m a d d e o rta y a ç ık a r. S o n ra b u h a m m a d ­
d e b ü y ü k p a rfü m e v le rin e satılır.
S e z o n b o y u n c a G ra s s e 'ın p a rf ü m fa b rik a la rın d a h u m ­
m a lı b ir ç a lışm a g ö rü lü y o rd u . Ü ç d ö r t a y s ü re y le , y a ğ la ­
rın ü z e r in e 24 s a a t b o y u n c a d e ğ e rli e s a n s la rın ı ç e k m e k
iç in ç iç e k le r y a y ılıy o rd u .
M a zera tio rı d e n ilin c e , E n fle u ra g e 'a y a k ın b ir y ö n te m
a n la şılır. A n c a k b u y ö n te m d e b itk i p a rç a la rı in c e c ik k ıy ı­
la ra k , k ız g ın y a ğ ın iç in e k o n u lu rla r. K o k u lu y a ğ p o m a d ı
d a h a s o n r a a lk o lle y ık a n ır v e b u n d a n s o n r a a b so lu s de
p o m a d e s e id e ed ilir.
E n b a s it h a m m a d d e e ld e e tm e y ö n te m i Expressiort-
d u r. B u y ö n te m d e b itk ise l y ağ la r, m e k a n ik o la ra k , s ık m a
y o lu y la e ld e ed ilirle r. ^
D estillatiorida ç iç e k le r, y a p r a k la r v e a ğ a ç la r s u ’d o lu
b a k ır b ir k a z a n ın iç in e atılırlar. Is ıtıla n s u b u h a r la ş ır v e
b itk i e s a n s la rın ı d a ç e k e r.
S o n ra , s o ğ u tm a işle m iy le b u b u h a r y o ğ u n la ş tırılırla r,
y a n i sıvılaştırılırlar. S o n o la ra k d a b u s ıv ıd a n k o k u lu y a ğ ­
la r filtre ed ilir.
1 k ilo g ra m e s a n s e ld e e tm e k iç in 100 ile 1000 kg. a ra ­
s ın d a ç iç e ğ e g e r e k d u y u lu r. 1 to n p o r ta k a l ç iç e ğ in d e n ,
60 0 k g g ü l ç iç e ğ in d e n y a d a 180 k g la v a n ta d a n l 'e r kg
e s a n s e ld e ed ilir. F iy atları y a k la ş ık 10 .000 D M 'dır.
E n y e n i y ö n te m le r d e n b iri d e , g a z y a ğ ı y a d a b e n z o l
g ib i ç ö z ü c ü m a d d e le rle ekstre etm edir. B u tü r m a d d e le r
b itk i p a rç a la rın d a n k o k u lu y a ğ la n o ld u ğ u g ib i, b a lm u m u
v e y a b o y a m a d d e le r in i d e ç ö z e rle r. G e riy e C o n c rè te d e ­
n ile n , b a lm u m u g ib i y u m u ş a k b ir to z k alır v e b u to z a l­
k o lle y ık a n ır.
112

2 . M tS K , A M B E R , Z İ B E T M İ S K İ V E K U N D U Z H A Y A S I

I U Y \ rA N S A L P A R F Ü M M A D D E L E R İ

Doı ian Cray, parfüm lerle ve parfüm , üretimiyle ilgilenme­

y e başladı, keskin kokulu esanslar dam ıttı ve doğunun ko­
k u lu reçinelerini yaktı. K oklam a duyusuyla bütünlenm e­
y e n hiçbir n ıb hali bulun m a d ığ ın ı kavram ıştı ve buradaki
gerçek iltşkileıi bıılgıdam aya çalıştı. Böylece tütsü ona
mistiklerin kokusuym uş g ib i geldi ve gri am b er de tutkulu
kişiliklerin kokuşuydu. Şu bilgilere vardı: Menekşe kokusu
eski aşkların a nısını canlandırıyor, misk çılgına çeviriyor
ve Cbam paca fa n te ziy i öldürüyordu.
QscarWilde, "Dorian G ray "in Portresi. "

H iç b ir b itk is e l k o k u , k e s k in lik te h a y v a n s a l k o k u la rın

y a n ın a b ile y a k la ş a m a z d ı, b u y ü z d e n s a b itle y ic ile r, a ğ ır­
lık lı o la r a k h a y v a n s a l k ö k e n liy d ile r . B ir m is k ta n e c iğ i
k o k u s u n u g e r ç e k te n y ılla r b o y u n c a k o r u y o r d u , b u y ü z ­
d e n y a n lış b ir d o z la n d ırm a d a b u m a d d e h a y v a n g ib i k o ­
k u y o rd u . O z a m a n b ir fo s s e p tik ç u k u r u n a d ü ş tü ğ ü n ü s a ­
n a n la r h iç d e h a lü s a s y o n g ö r ü y o r d e ğ ille rd i. G e rç i p a r-
fü m c ü o ld u k ç a z o r b ir p r o b le m le k a rş ı k a rş ıy a y d ı, a m a
y in e d e d o z l a m a ile m a k s im u m k o k u la ş tır m a u n s u r u
a ra s ın d a k i d e n g e b u lu n u y o r d u .
D a h a M a rc o P o lo , Ç in 'd e k i g e z i n o tla r ın d a m isk h a y ­
v a n ın ı a n la tıy o r: " H a y v a n ın d e ris i ile eti a ra s ın d a , d e riy le
b ir lik te k e s ile n b ir a p s e g ö r ü lü r , m isk ö z e llik le A ralık
a y ın d a , a ş k m e v s im in d e k o k a r."
 113

Yazgının bir cilvesi: aşk eylem ini sadece boşaltım oıganla-

nyla gerçekleştirebiliyomz.
Charles B audelaire

Misk. Ç in lile r y ü z y ılla r ö n c e m isk i b a ş a ğ rıla rın a v e yı­

la n ıs ırm a la rın a ç a re o la ra k k u lla n m ış la rd ı. A ra p c a m ile ri
b u g ü n b ile m is k k o k a rla r, ç ü n k ü d u v a rla rın ın k ire ç b a ­
d a n a s ın a b u m a d d e d e n karıştırılm ıştır.
T ü m k o k u m a d d e le r i iç in d e e n k a lıc ı v e e n n ü f u z
e d ic i o la n ı m isk tir. U z a k d o ğ u 'd a n ç a y g e tir e n g e m ile rin
k a p ta n la rı, y ü z k e r e m ü h ü r le n m iş m isk i, d ü n y a la r ı v e r ­
s e n iz d e g e m ile rin e alm a z la rd ı.
Y ü k s e k y o ğ u n lu k ta ç ü r ü k k o k u s u y a y a n b u k ırm ız ı
sıvı, e r k e k m is k h a y v a n ın ın c in se l s a lg ı b e z in d e n g e li­
yor. T ib e t'te v e Ç in 'd e y a ş a y a n h a y v a n , b u m a d d e y i c in ­
sel b ö lg e le r in in y a k ın ın d a k i b ir c e p te , d e r id e n b ir k e s e ­
d e b u lu n d u r u y o r .
Y a zın h a y v a n o rm a n la ra s a k la n ıy o r v e s a d e c e k o k u lu
b itk ile rle b e s le n iy o r. Ç iftleşm e z a m a n ı, A ralık a y ın d a ö y ­
le y o ğ u n b ir k o k u y a y ıy o r ki, b ir k il o m e t r e d e n d a h a
u z a k ta k i b ir dişiy i b ile k e n d in e ç e k e b iliy o r.
M isk, k o k u s u , a fro d iz y a k o la ra k e fs a n e v i ü n ü n ü işte
b u ö z e lliğ in e b o r ç lu d u r . K a ta lo g ta n p a rf ü m s a tışı y a p a n
firm ala r b u g ü n b ile b u ü n ü k u lla n ıy o rla r v e A m b r a Lie-
b esp a tfu rrlü n y a n ın d a " k u la k a rk a n ız a d a m la ttığ ın ız b ir
d a m la s ı, e r o tik b ir y a y ılım h a le s iy le ç e v rilm e n iz e y e t e ­
cek" o la n M o sc b u s-O e l (M isk y a ğ ı) v e M o sch u s Sex-M as-
sage-O el (M isk S eks M asajı Y ağ ı) s u n u y o rla r. "Y u m u şa k
b ir e lin y a p tığ ı sev g i d o lu b ir m a s a jd a n d a h a ta h rik e d ic i
b ir ş e y y o k tu r" d iy e y azıy o r, B e a te U h se k a ta lo g u n d a .
114

'Ve dahası, Zibet sürünüyor: ayrım sıyor m usunuz, neresi

eksik kalmış?'
'Başka sözcüklerle dem ektir ki bu, soylu çocuk sevdalan­
mış. '
Sbakespeare, Kuru Gürültü

Z ib e t k e d i p is liğ in e b e n z e r v e ö y le d e k o k a r. K u z e y
A frik a 'd a y a ş a y a n Z ib e t k e d is i'n in , c in s e l o r g a n la r ın ın
y a k ın ın d a k i b ir b e z d e n , s a v u n m a a m a c ıy la s a lg ıla d ığ ı
m e lh e m s i b ir m a d d e d ir.
B u m a d d e y i e ld e e tm e k iç in Z ib e t k e d is i k a fe s e s o ­
k u lu r v e k ız d ırılırd ı. K ed i, ö fk e s in d e n s a rım s ı-k a h v e re n -
gi m a d d e y i salg ılar. Ç o k iyi in c e ltild iğ in d e Z ib e t sa lg ısı
h o ş k o k a r. Ö z e llik le d o ğ u n o ta lı p a rf ü m le r iç in k u lla n ı­
lırdı.
G ri A m b er. A m b e r b a lin a s ın ın b a rs a k la rm d a o lu ş u r ,
d ış a rı atılır v e gri b ir k ü tle h a lin d e d e n iz in ü s tü n d e y ü ­
zer. Ö z e llik le İrla n d a a ç ık la rın d a r a s tla n a n b u m a d d e t e ­
z e k g ib i k o k a r, a n c a k n a d ir b u lu n u r v e b u y ü z d e n ç o k
p a r a e d e r. A m b e r b a lin a la rın ın d e n e tim s iz a v la n m a s ı fi­
y a tla rın y ü k s e lişin i h ız la n d ırd ı. G ü n ü m ü z d e b a lin a la r k o ­
ru n m a y a alın m ış h a y v a n tü rle rin d e n d irle r.
C astoreum . K u n d u z h a y a s ı d a d e n ilir. K o n d u z u n a n ü ­
s ü n ü n y a k ın ın d a k i d e r id e n b ir k e s e c ik te b u lu n u r. P a r-
f ü m c ü lü k te , ö z e llik le d e ri y a d a tü tü n n o ta lı e r k e k p a r ­
fü m le rin in sab itle y icisi o la ra k k u lla n ılır.
G ü n ü m ü z p a r f ü m c ü lü ğ ü n d e a rtık s a h ic i a m b e r in v e
m isk in h iç b ir ö n e m i y o k tu r; o n la rın y e rin i, a ld a tıc ı b e n ­
z e rlik te k i y a p a y m a d d e le r alm ıştır.
 S E N T E T İK P A R F Ü M L E R

Parfümler, asla adlarım taşıdıkları çiçeklerden gelmezler;

elem entlerini sadece doğadan a lm a ya kalkışan bir sanatçı
a n ca k hakikiliği ve biçerni olm ayan d ü şkü n bir ya p ıt orta­
y a koyabilir; çünkü, çiçeklerin dam ıtılm asıyla elde edilen
esansın, ko ku su n u tarlalara y a y a n canlı çiçeğin arom a­
sıyla çok u z a k ve çok kaba bir benzerliği vardır.
Joris-Karl Huysm anns, A rebours.

H u y s m a n n s 'ın k a h r a m a n ı v e c a n s ık ın tıs ı k r a lı J e a n
D e s E s s e in te s , y a p a y lığ ın tü r k ü s ü n ü s ö y lü y o r. O n u n d e r ­
d i " s o y u tla m a y ı, h a l ü s in a s y ö n a d e k v a r d ır m a k v e g e r ­
ç e k liğ in y e rin e g e rç e k lik d ü ş ü n ü k o y m a k ."
D e s E s s e in te s , 19- y ü z y ılın o r ta s ı n d a n b a ş la y a r a k , o
z a m a n a d e k b ü tü n ü y le d o ğ a l o la n p a rf ü m d ü n y a s ın a g it­
g id e y e r le ş e n v e s o n u n d a , 20. y ü z y ılın b a ş la r ın d a b u
d ü n y a d a d e v rim y a p a n y a p a y k o k u m a d d e le r in in a te şli
b ir s a v u n u c u s u o lu r.
"H iç b ir k o p y a y a , h iç b ir b e n z e r liğ e ta h a m m ü lü o l­
m a y a n v e b u tü r ş e y le ri a d e ta r e d d e d e n y a s e m in ç iç e ­
ği d ış ın d a tü m ç iç e k le rin k o k u s u n u m u n e n in ö z ü n ü alıp ,
ona b e lirli b irşey i, e k b ir to n u , e s r ik e d ic i k o k u y u , s a ­
n a t y a p ıtın ı o lu ş tu r a n az b u lu n u r b iç e m i e k le y e n a lk o l­
lü v e is p irto lu b ile ş ik le rle y a p a y o la ra k c a n la n d ır a b i­
lir."
İ m b ik te n e l d e e d i le n k o k u la r ı n ta rih i, 19. y ü z y ılın
3 0 'lu y ılla rın d a s o n b u lu y o r. 1835 y ılın d a , A lm a n .K im ya­
g e r E ilh a rd M itsc h e rlic h , n e tr o b e n z o lü b u lu y o r. K ısa s ü ­
re s o n r a d a L ieb ig v e W ö h le r, a c ı b a d e m y a ğ ın ı ta k lit
116

e d e n v e p a rfü m e n d ü s tr is i iç in ö n e m li b ir m a d d e o la n
b e n z a ld e h id i b u lu y o rla r.
D a h a s o n ra , y e n i b ir s e n te t ik k o k u m a d d e s i n in b u l-
g u la n m a d ığ ı b ir yıl b ile g e ç m iş d e ğ ild ir. F e ra h , g ö r ü n ü ş ­
te ç o k d o ğ a l b ir k o k u n u n a r d ın d a , ç o ğ u k e z k im y a s a l
b ir fo rm ü l v e k a r m a ş ık b ir a d d a n b a ş k a b irş e y y o k tu r.
Ö rn e k s e ta n g e r in o l, m a n d a lin a k o k u s u n u y aratır; o ra -
nil, p o r ta k a lın y e r in e g e ç e r; p o ira ly l a r m u tu n y e rin i alır
v e m e y v e li, y e ş il b ir k a fa n o ta s ı v e rir. R h u m a c e ta l,
ro m 'u n v e m e y v e lik ö rle rin in k o k u s u n u ta k lit e d e r.
A rtık p a rfü m ta ş r a d a k i, r ü z g a r d a s a lın a n y a s e m in ta r ­
la la rın d a n ç o k , k im y a g e rin c a d ı m u tfa ğ ıy la ilgilidir.
D a h a 1 8 75 'te y a s e m in k o k u s u n u n y a p ı ta ş la r ın d a n b i­
rin in , a ld a tıc ı s a h ic ilik te y a p a y b ir v a n ily a k o k u s u n u n
y a p a y ü re tim i b a ş a rılm ış tı. 9 0 'lı y ılla rd â , H o lz m in d e n 'li
k im y a c ı W ilh e lm H a a rm a n n ilk k e z m e n e k ş e p a te n tin i
a lm a k iç in b a ş v u r d u v e 1933 y ılın d a H e rr R u z ic k a d iy e
b iri, y a s e m in k o k u s u n u n s ırrın a v ard ı. B u b a y , d a h a 10
yıl ö n c e , h a y v a n s a l k o k u m a d d e le rin in y a p a y ü re tim i a s ­
la b itk is e l m a d d e le r d e k i g ib i k u s u rs u z g e r ç e k le ş m e z k e n ,
k u lla n ış lı b ir m is k ta k lid i o rta y a k o y m u ş tu . Y in e d e , b u ­
g ü n p a rf ü m c ü lü k te d o ğ a l h a y v a n s a l m a lz e m e le re ra s tla ­
m a k z o rd u r.
Ç iç e k k o k u la rın d a d u r u m b a ş k a y d ı. Z a m b a k , s ü m b ü l,
in ci çiçeği, m e n e k ş e y a d a le y la k p a rfü m le rin i d o ğ a l y o l­
la rd a n ü re tm e k , n ic e lik s e l e k s ik lik n e d e n iy le o la n a k s ız ­
dı. B ö y le d u r u m la r d a k im y a a d e ta d o ğ a n ın e b e s i g ib iy d i.
T ilm a n n v e K ru g e r'in 1 8 9 8 'd e İo n o n 'u b u lm a la rı, p a r ­
fü m c ü lü k te g e r ç e k b ir d e v rim a n la m ın a g e liy o r d u . A n ­
c a k s ü s e n v e m e n e k ş e s o lu k lu İ o n o n s a y e s in d e , P iv e r'in
 117

V ioletta Vercisı v e C o ty 'n in O rig a n ' ı (1 9 0 5 ) g ib i b ü y ü k

p a rfü m le ri ü re tm e o la n a ğ ı d o ğ d u .
P e rk in , 1 8 6 8 'd e K u m a rin 'i b u ld u v e Fougères a ile si o r­
ta y a çıktı. F ougère h ay ali b ir a d d ır, ç ü n k ü o n a a d ın ı v e ­
r e n e ğ re lti o tu n u n k e s in lik le h iç b ir k o k u s u y o k tu r. La­
v a n ta to n la rı, k u m a rin , b e rg a m u t... b u g r u b a d a h ild irle r.
J i c k y t i m ' d z G u e rla in ta ra f ın d a n g e liştirild i), v an ily a,
K u m a rin v e L in a lo l'd a n o lu ş a n k a rışım ıy la , p a r fü m ta rih i­
n in e n ü n lü F o u g è re 'le rin d e n d ir. O z a m a n ın , h o ş , ç iç e k -
si k o k u la ra a lış k ın k a d ın la rın ı ş o k e etm işti. U z u n s ü re b u
k o k u n u n b ir k a d ı n k o k u s u o la r a k m ı y o k s a b ir e r k e k
k o k u s u o la ra k m ı d ü ş ü n ü ld ü ğ ü a n la ş ıla m a m ış tı, ç ü n k ü
k a d ın la r b u k o k u y u s a tın a lır k e n a b a rtılı b ir ç e k in g e n lik
g ö s te riy o rla rd ı.
P o ire t'n in Trèfle I n c a r n a t ı (1 9 0 0 ) için, ilk o la ra k T re-
fol k u lla n ıld ı v e Flomary, a ld e h id le r in ö n e m li b ir rol o y ­
n a d ık la rı ilk p a rfü m o la ra k ta rih e g e çti. A ld e h id le r a lk o l­
le r d e n b ir b ö lü m h id r o j e n in ç e k ilm e s iy le e ld e e d ile n
k im y a s a l b ile ş ik le rd ir; a d la rı 'A l c o lh o lu s d e h y d ro g e n a -
tu s ' d e y im in in k ısa ltılm ış h a lid ir . 1908 y ılın d a J u k o f v e
Ş e s ta k o v ta ra f ın d a n b u lg u la n a n a ld e h id le r, lim o n u a n d ı­
ra n fe ra h k o k u la rıy la , s e n te tik k o k u m a d d e le ri iç in d e , e n
ç o k k u lla n ıla n g ru b u o lu ş tu ru rla r. C h a n e l N o. 5, C h a m a ­
d e y a d a M its u o k o a ld e h id tip i ü n lü k o k u la rd ır.
1917 y ılın d a C h y p re g r u b u n u d ü n y a y a g e tire n , F ra n ­
ç o is C o ty idi. A d ın ı K ıbrıs a d a s ın d a n a la n , m e ş e y o s u n u ,
la d in , te fa rik v e b e rg a m u t ü y e le r in d e n o lu ş a n b u k o k u
ailesi, k o k u n o ta la rın a g ö r e y e n id e n m e y v e li, çiç ek si, fe ­
ra h v e y eşil d iy e d e sın ıfla n d ırılır. M iss Dior, F em m e y a
d a P a lo m a P icasso ü n lü C h y p re p a rfü m le rid ir.
118

B u g ü n , g a z k ro m o to g ra fla rın ın y a rd ım ıy la, k o k u m a d ­

d e s i k a rış ım la rın ı, e n u fa k y a p ı ta ş la rın a d e k d e ş ifre e t­
m e k o la sıd ır. S öz k o n u s u ay g ıt, a n a liz s o n u ç la rın ı, ü z e ­
r in d e a te ş ç iz g ile rin i a n d ır a n s im g e le r b u lu n a n b ir şe rit
h a lin d e v e rm e k te d ir. B u iş a re tle ri a n c a k k o n u n u n u z m a ­
n ı o k u y a b ilir. K im y a d e v i B a y e r'in b ir y a n k u r u lu ş u o la n
v e s e n te tik ta t v e k o k u m a d d e le ri ü z e r in d e u z m a n la ş m ış
b u lu n a n , H o lz m in d e n 'd e k i H a a r m a n n & R e im e r firm ası,
b ü n y e s in d e k i b ilg is a y a ra 25 .0 00'i a ş k ın k o k u re ç e te s i d e -
p o la m ış tır. A n c a k b u r e ç e te le r in k ü ç ü k b ir b ö lü m ü al­
k o llü p a rf ü m le re aittir, asıl ç o ğ u n lu ğ u s a b u n la r, ç a m a ş ır
to z la rı, k o z m e tik le r v b . g ib i y o ğ u n k o k u la n d ır ılm ış ü rü n
g r u p la r ı o lu ş tu ru r. K o k u m a d d e s i a n a liz in d e a tıla n ileri
a d ım la ra k a rş ın , b ir p a rfü m ü e n in c e a y rın tıs ın a d e k a n a ­
liz e d i p y e n id e n ü r e tm e k o la sı d e ğ ild ir. Y a p a y o la n , d o ­
ğ a l o la n a a n c a k b u g ü n le r d e , o ld u k ç a k u s u r s u z b ir b i­
ç im d e y a k la ş a b iliy o r, a n c a k d o ğ a y ı ta m b ire b ir ta k lit
e d e m iy o r . İ ç le r in d e h â lâ b ir n e b z e d o ğ a l m a d d e b u lu ­
n a n b ü y ü k p a rfü m le r, a y ırd e d ile b ilirlik le rin i, b a ş k a ş e y ­
le rin y a n ıs ıra , te b e r y a d a y a s e m in k o k u la rın ı n e r e d e v e
k im d e n a la b ile c e k le rin i b ile n s a tın a tm a c ıla rın a d e ta d e ­
d e k tif g ib i ç a lış m a la rın a b o rç lu d u rla r. T e k te k p a r fü m re ­
ç e te le r in e a d e ta s a f a ltın g ö z ü y le b a k ılır v e firm a k a s a la ­
r ın d a k o r u n u r la r . Ö r n e k s e , C h a n e l'in b a ş p a r f ü m c ü s ü
J a c q u e s P o lg e 'n in d e , ş irk e t k a s a s ın ın b ir a n a h ta r ın ı b u ­
lu n d u r d u ğ u s ö y le n ir.
 119

P a r f ü m ü n S ın ıf la n d ır ılm a s ı

BAYAN NO TALARI BAY NO TALARI

(S . 1 2 0 - 1 2 4 ) (S . 1 2 4 - 1 2 8 )

İş a re t: İş a re t:

Ç iç e k s i L a v a n ta

A Y e ş il A F era h
B M e y v e li B B a h a r a t lı
C F e ra h F o u g è re
D Ç ie k s i C F e ra h
E A ld e h itti D Ç iç e k s i
F T a tlı E A ğaçsı
F T a tlı

O ry a n ta l O ry a n ta l

G T a tlı G B a h a r a t lı
H B a h a r a t lı H T a tlı

C h y p re C h y p re

I M e y v e li I A ğaçsı
J Ç iç e k s i- H a y v a n s a l J D e r im s i
K F e ra h K Ç am
L Y e ş il L F e ra h
M Y e ş il

L im o n lu

N Ç iç e k s i
O F a n ta z i
P F e ra h

Q Y e ş il
120
Adidas Eau Fraîche Adidas 1988 C
Alliage Lauder 1972 M
Amazone Hermes 1975 B
Ambush Dana 1959 F
Amour Amour Palou 1925 D
Analls Analla Cacharel 1979 C
Anne Klein Anne Klain 1984 D
Antilope Well 1945 E
Aphrodlsla Faberge 1936 L
Après l'ondée Guerlain 1905 F
Aria Misslni 1987 F
Armani Armani 1982 L
Aromatice Elixier Clinique 1972 K
Arpège Lanvln 1927 E
Arrogance Plkens 1985 D
Azurée Lauder1969 J
Azzaro Azzaro 1975 K
Azzaro 9 Azzaro 1984 D
Babe Faberge 1976 D
Bal à Versailles Desprez 1962 G-H
Balahé Leonard 1983 F
Balestra Baleslra 1978 D
Bandit Plguel 1944 J
Barynla Rublnsteln 1984 D
Basile Basile 1987 H
Beautlful Lauder 1986 D
Bijan Bljan 1986 F
Blue Grass Arden 1935 F
Bogner Bogner Cosm. 1985 D
Bogner Sonia Bogner 1987 G
Bogner Woman Bogner 1987 G
Bols des I les Chanel 1926 E
Boucheron Boucheron 1988 F
Byblos Hanoran 1990 B
Byzance Rochas, 1987 E
C'est la viel C.Lacroix 1990 F
Cabochard Grès'1990 F
Cabotine Grès 1990 F
Calandre Rabanne 1968 E
Colèche Hermès 1961 E
Catlne Patou 1966 E
Calvin Klein Calvn Klein 1976 A
Calyx Prescrlpllves I nc. 1987 B
Camp Beverley Hills 1985 C
Canos Dana 1935 F
Capuccl Capuccl 1987 J
Coren Pfleger Pfleger 1984 L
Carolina Herrera Puig 1988D
Chamade Guerlain 1970E
Chanel No. 5 Chanel 1921 E
Chanel 19 Chanel 1971 A
Chant d’arômes Guerlain 1962 K
Chantilly Houbigant 1941 G
Charles of the Ritz Ritz 1978 F
Charlie Revlon 1973 D
Chloé Lagerfeld 1975 D
Choc Cadln 1981 L
Chypre Coty 1917 L
Clao Hougigant 1981 I
Cinnabar Lauder 1978 H
Clair de Jour Lanvin 1983 C
Clandestine Guy Laroche 1985 F
Clin d'Cell Bourjois 1986 B
Coco Chanel 1984H
Colors Benetton 1987 G
Coriandre Couturier 1973 K
Courrèges in Blue Courrèges 1983 D
CP Night C.Pfleger 1988 G
Création Lapldus 1984 L
Crôpe de Chine Mlllil 1925 L
Cristolle Chanel 1974 C
Cuir de Russie Chanel 1924 J
Dans la nuit Worth 1986 E
Deborah Time D+ D 1986 E
Decadence Malchabelll 1986 D
Delirium Enico Gl 1983 I
Deml-Jour Houbigant 1988 D
Deneuve Phonix 1986 A
Dlamella Rocher 1986 C
Dionne Dionne Perl. 1987 G
Dlorella Dior 1971 C
Dioressence Dior 1970 H

Dlorisslmo Dior 1956 C
Diva Ungaro 1963 K
Eau da Rochas Rochas 1970 C
Eau da Caron Caron 1980 Q
Eau da Givenchy Givenchy 1982 B
Echo Mario Valentino 1989 D
Emeraude Coty 1921G
Emma L. Ashley 1990 C
Empreinte Courrèges 1971 J
EmprlsaAvon 1976 D
Enjoll Midnight Rllz 1984 H
Enrico Coveri Covert 1987 H
Estâa Super Lauder 1969 D
Eternity Calvin Klein 1989 D
Explosive Aigner 1986 K
Farouche Nina Ricci 1973 E
Femme Rochas 1942 I
Fendl Fendl 1985 J
Fdte Molyneux 19621
Fidji Laroche 1966 C
Filly Capucd 1984 D
First Van Cleef & Arpels 1976 D
Fleurance Juvena 1984 C
Fleurs des Fleurs Nina Ricci 1982 E
Fleurs fraîches Worth 1973 C
Forever Krystle Carrington 1984 J
Fracas Plguet 1948 D
Gabriels Sabatinl 4711/ Mulhens
1989 G
Gem Van Cleel & Arpels 1985 I
Genny Hanorah 1987 K
Gianfranco Ferré Ferré 1984 D
Gianni Versace Versae 1982 J
Gilda Pierre WuK 1986 D
Giorgio Beverley Hills 1981 D
Givenchy III Givenchy 1971 M
Glamour Bourjois 1953 K
Glorious Vanderbilt 1987 C
Guirlandes Carven 1982 D
121
Habanita Mollnaro 1934 G
Halston Halston 1975 K
Hanoe Mori Shiseido 1975 C
Happy Diamonds Chopard 1987 F
Hascish Veejaga 1983 K
I ceberg Eurocosmesi 1989 C
I mpress Kanero 1983 B
I noult Shiseido 1976 L
I ntimât e Revlon 1955 J
I ntrigue Carven 1987 C
I voire Balmain 1980 A
Janine D. 4711/ Mulhens 1976 A
Jardins de Bagatelle Guerlain 1983 D
JCC NO. 2 Castelbajac 1988 J
Je rêvions Worth 1932 E
Jean Louis Scherrer Scherrer 1980
L-M
Jlcky Guerlain 1889 G
Jll Sander Jll Sander 1980 A
Jll Sander No. 4 Jll Sander 1990 F
Jll Sander Sun Jll Sander 1989 F
Jolie Madame Balmaln 1953 J
Joopl Le Bain Joopl 1988 G
Joopt Nuit d'été Joopl 990 G
Joy Patou 1935 D
Kde KrlziaKrizia 1981 D
Kenzo Kenzo 1988 F
Keora Coulurter 1983 G
Klnu Kanedo 1987 D
KL Lagerfeld 1982 H
Knowing Lauder 1988 K
Koto Shiseido 1967 J
Kyoto Kanebo 1982 E
L de Lubln Lubln 1975 C
L B. Nlght Laure Biaglolti 1985 H
L'Air du Temps Ricci 1946 D
L'heure bleue Guerlain 1912 F
L'I nsolent Jourdan 1986 F
L'I nterdit Givenchy 1957 E
122
L'origan Coly 1905 F
La nuit Paco Rabanne 1985 J
La Perla Morris 1987 K
Lady Stetson Coty 1986 E
Lancaster Lancaster 1986 G
Laura Blagiotti Eurocos 1982 C
Lauren Cosmair 1976 B
Le Jardin Factor 1982 C
Le dix Balenciaga 1947 E
Le de Givenchy Givenchy 1957 D
Le Sport Coty 1989 B
Le temps d'aimer Alain Delon 1981 I
Le Jardin d'amour Factor 1987 E
Les Copains de Silva 1988 C
Les Fleurs Houblgant 1983 D
Loulou Cccharel 1987 F
Lovable Hanorah 1985 C
Lovetlme Visconti 1986 C
Lumière Rochas 1984 D
Lutece Houblgant 1984 E
Ma Fritte Carven 1944 K
Madame de Carven Carven 1979 D
Magie Noire Lancome 1978 G-H
Magnolia Rocher 1984 C
Mal Shiseldo 1968 D
Marbert Donna Marbert 1988 F
Marbert No. 1 Marbert 1985 J
Marbert Woman Marbert 1987 G
Marbert Woman 2 Marberl 1988 J
Marbert Woman 3 Marbert 1989 F
Marielle Kanebo 1975 D
Maxim's Cardin 1984 E
MOM MOM 1989 B
Métal Rabanne 1979 C
Michelle Balenciaga 1980 D
Mila Schön M. Schön 1981 I
Miss Dior Dior 1947 J
Miss Factor Factor 1972 L
Miss Worth Worth 1977 D-E
Mitsouko Guerlain 1919 L
Moments by P. Presley 4711/ Mulhens
1990 K
Mondl Mondl 1985 G
Mondi 2 Mondi 1987 J
Montana Montana 1986 J
Moods Donna Krizia 1989 B
Moon Drops Revlon 1970 D-E
More Shiseldo 1971 E
Moschino Moschino 1987 G
Muguet de Bois Coty 1936 C
Murasaki Shiseido 1980 A
Must de Cartier Cartier 1981 G
My sin Lanvin 1925 E
My Melody 4711/ Mulhens 1979 D
Mystère Rochas 1978 J
Narcisse Noir Caron 1912 G-H
Niki de St. Phalle St. Phalle 1983 K
Nina Nina Ricci 1987 D
Nilchevo Juvena 1973 K
No. 1 L. Ashley 1989 B
Noa Noa Otto Kern 1990 G
Nocturnes Caron 1981 E
Nombre Noir Shiseido 1982 E
Norell II Revlon 1980 K
Nuit d'orchidée Rocher 1988 F
Ô de Lancdme LancAme 1969 C
Obellsk-MCM Daniel's Cosm. 1985 G
Obsession Calvin Klein 1985 G
Occur Avon 1963 J
Ombre Rosa Brosseau 1982 E
Only by Julio I glesias Mas 1989 F
Opium St. Laurent 1977 H
Orchidée Rocher 1988 C
Oscar Oscar de la Renta 1976 F
Paillettes Covert 1984 D-E
Paloma Picasso P. Picasso 1984 K
Panthère Cartier 1986 F
Paradoxe Cardin 1983 J
Parfum de Hermès Hermès 1984 E
Parfum Rare Jacomo 1986 J
Parts St. Laurent 1983 D
Parure Guerlain 1975 J

Passion Elizabeth Taylor 1987 J
Pavlona Payot 1976 D
Parry Ellis P. Ellis 1986 E
Posais 4711/ Mulhens 1983 C
Poison Dior 1985 F
Prelude Balenciaga 1982 H
Premiere 4711/ Mulhens 1981 D-E
Privilège 1985 C
Quartz Molyneux 1977 B
Quelques Fleures Houblgant 1912 D
Raffinée Houbigant 1982 F
Raphael 1 4711/ Mulhens 1986 G
Raphael 2 4711/ Mulhens 1985 M
Raphael 3 4711/ Mulhens 1986 C
Raphael 4 4711/ Mulhens 1989 F
Red Giorgio 1989 E
Red Door Arden 1989 F
Regina Schrecker Schrecker 1986 E
Reglne's Part. Reglne's 1989 F
Rivage Shlseldo 1974 D
Rive Gauche St. Laurent 1970 E
Robe d'un soir Carven 1947 E
Roma Eurocos 1988 G
Romeo dl Romeo Gigli Proteo 1989 C
Rose Cardin Cardin 1990 K
Ruffles Oscar de la Renta 1983 F
Rumba Balenciaga 1988 J
Satarl Ralph Lauren Cosmair 1990 A
Salvador Dali Salvador Dali 1986 E
Samsara Guerlain 1989 G
Sarabé Juvena 1980 H
Scandai Lanvln 1931 J
Scherrer 2 J. L. Scherer 1986 E
Semlramls Sans Soucis 1987 G
Senso Ungaro 1987 F
Shallmar Guerlain 1925 G
Shocking Schiaparelli 1935 G-H
Shocking You Schiaparelli 1976 A
Sikkim Lancome 1971 J
Soft Musk Avon 1983 E
Soir de Paris Bourjois 1929 D
123
Sophia Coty 1980 D
Sourire Shlseido 1977 C
Spectacular J. Collins Parlux 1989 J
Stephanie Bourjois/ Chanel 1989 G
Suzuro Shlseido 1976 C
Tatiana v. Furstenberg 1975 D
Teatro alia Scala Krizia 1986 H
Tendance Marbert 1980 K
Tiffany Tlftany 1987 F
Timeless Avon 1974 J
Tosca 4711/ Mulhens 1921 E
Trésor Lancome 1990 D
Trlstano Onofri Onolrl 1987 J
Trussardl Action Trussardi 1989 A
Trussardl Donna Trussardl 1984 J
U ll-Sheer Scent Charles Revlon
1989 D
Un Jour Jourdan 1983 D
V'e Versace 1989 C
Valentino Valentino 1979 C
Vanderbilt Vanderbilt 1981 F
Venise Rocher 1986 G
Vent Vert Balmain 1945 A
Via Condottl Lancetti 1987 E
Vie Privée Rocher 1989 C
Vivre Molyneux 1971 E
Vol de nuit Guerlain 1945 G
Votre Jourdan 1978 C
Well de Well WeiM971 A
White Linen Lauder 1976 E
White Shoulders Evyan 1946 D
Woman Two Jll Sander 1983 J
Woman 3 JJII Sander 1986 J
Y. St. Laurent 1964 M
Yendl Capuccl 1975 D
Youth Dew Launder 1952 H
Ysatis Givenchy 1984 J
124
Zadig Pucd 1973 G
Zen Shiseldo 1964 D
1000-Mi lie Patou 1973D
7e sens S. Rykiel 19791
Acqua di Selva Victor 1949 B
Acteur Azzaro 1989 J
Active Bodies Adidas 1990 C
Adidas Astorl 986 J
Agua Brava Puig 1968 B
Alain Delon Alain Delon 1980 D
Alain Delon plus Alain Delon 1987 D
Antaeus Chanel 1981 J
Aqua Velva I ce Blue Williams 1935 L
Aramls Aramis Dlv. 1965 J
Aramis 900 Aramls Dlv. 1973 I
Armonl pour Homme Armonl 1984 0
Arrogance Uamo Plkenz 1987 C
Arrogance for Men Plkens 1982 J
Ausleso Shiseldo 1978 O
Azzaro pour Homme Azzaro 1979 C
Balafre Lancome 19671
Balenciaga pour Homme Balenciaga
1990 J
Balestra pour Homme Balestra
1982 K
Basile Uomo Basile 1987 J
Basile Uomo Forte Basile 1989 L
Bel ami Hermès 1986 J
Blotherm Homme Blotherm 1986 O
Black Label Yardley 1969 F
Blend 30 Dunhill 1978 E
Blue Marine Cardin 1986 O
Blue Stratos Schulten 1976 M
Bogner Bogner Cosm. 1985 H
Bogner Man Bogner 1990 M
Bogner Man II Bogner 1988 C
Borsalino Borsallno 1984 C
Boss Eurocos 1985 C
Boss Spirit Eurocos 1989 J
Boss Sport Detrlx 1987 D
Bravas Shiseldo 1969 N
Bravas Bosky Shiseldo 1971 I
Brut Fabergé 1964 F
Burberry's for Men Burberry 1981 J
Cacharel pour I 'homme Cacharel
1981 C
Calvin Calvin Klein 1981 C
Camaro Nerval 1980 J
Captain Molyneux 1974D
Capuccl pour Homme Capuccl
1967 N
Caractère Hechter 1989 J
Care Astor 19791
Care No. 2 Astor 1982 J
Carrera 4711/ Mulhens 1988 C
Carrington Charles of the Rltz 1985 F
Casanova pour Homme J. Casanova
1981 Q
Champaca4711/ Mulhens 1978 D
Chax Revlon 1975D
Claiborne Lis Clabome Cosm. 1989 O
Colors Uomo Benetton 1988 H
Cool Water Davidoff 1988 C
Cool Sage Avon 1978 A
Courrèges Homme Courrèges 1977 K
Covori pour Homme Enrico Covert
1984 C |
Cravache Plguel 1963 J
Davidoff Davidoff 1984 J
Denim lida Gibbs 1974 J
Der Mann Sportiv ÔJade Cosm.
1988 J
Derby Guerlain 1985 J
Derrick Orlane 1978 G
Derringer Sans Soucis 1982 K
Devin Aramls Dlv. 1978 M
Dimensions Uomo Chlccarrelli 1977 O
Double Mixte Ravlllon 1986 O
Drakkar Guy Laroche 1972 Q
Drakkar Noir Guy Laroche 1982 C
Dunhill Dunhill 1934 D

Dunhlll Edition Dunhill 1986 C
Eau de Balenciaga Lavande
Balenciaga 1973 A
Eau Cendrée Jacomo 1974 L
Eau de Cologne Hermès Hermès
1982P
Eau de Guerlain Guerlain 1974 P
Eau de Monsieur Balmain Balmaln
1964 0
Eau de Patou Palou 1976 P
Eau de Sport Paco Rabanne 1986 O
Eau de VétyverLe Gallon 19611
Eau de Vétyver I ves Rocher 1982 I
Eau Légère Bourjois 1972 N
Eau Sauvage Dior 1966 N
Eau Sauvage Extrême Dior 1984 N
Ébène Balmaln 1984 C
EDC I mperial Guerlain 1860 P
EDC Tradition Arden lor Men 1957 P
Égoïste Chanel 1990 H
English Leather Mem Co. 1949 O
English Lavender Alklnsons 1910 A
Englleh Lavender Yardley 1913 A
Exulpage Hermès 1970 G
Erolca Kanebo 1970 N
Esencla Loewe Loewe 1988 J
Eternity for Men Calvin Klein 1989 C
Etienne Aigner Aigner 1975 J
Etienne Aigner No. 2 Algner 1976 E
Etruscan Aramls Dlv. 1984 C
Exception Gainsborough 1988 E
Executive Atkinson's 1972 G
Fahrenheit Dior 1988 M
Fair Play Cerruli 1985 C
Fendi Uomo Fendi 1988 I
Fougère Royale Houblgant 1882 C
Free Life Algner 1987 E
G.M. Ventufl Uomo G.M. Venturi
1987 D
Gammon Cool Passion Beiersdorf
1988 C
125
Gammon Musk Motion Beiersdorf
19881
Gear Shlseldo 19871
Gentleman Givenchy 1974 I
Gianfranco Ferré for Men Gianfranco
Ferré 1986H
GllvanKanedo 1981 C
Giorgio V.I .P. Giorgio 19871
Giorgio for Men Giorgio 19841
Gold Medal Atkinsons's 1799 P
Gran Valor Mäurer & Wlrtz 1972 N
Green Water Fath 1967 O
Grès Monsieur Grès 1982 G
Grès pour Homme Grès 1965 D
Grès Monsieur Sport Grès 1984 D
Grey Flannel Geoffrey Beene 1976 M
Gucci pour Homme Gucd 1976 K
Gucci Nobile Gucci 1988 C
Habit Rouge Guerlain 1964 G
Halston 1-12 Halston 1976 Q
Halston 101 Halston 1964 B
Halston Limited Halslon 1987 J
Halston Z14 Halston 1976 L
Hasclsh Homme Veejaga 1984 J
Hatlrlc Classic Olivin 1988 O
Hattric Sports OI Mn 1988 C
Hatlrlc Extra Dry Olivin 1972 O
Hawk Mennen 1981 L
Hidalgo Myrurgla 1971 N
Ho Hang Balenciaga 1971 G
Ho Hang Club Balenciaga 1987 J
I quitos A. Delon 19871
I ron Ctoy 1987 E
J. Ch. de Castelbajac 4711/ Mulhens
1982 K
J. H. L. Aramls Dlv. 1982 H
Jaguar Jaguar Frag. 1988 C
Jazz St. Laurent 1988 C
Jean Louis Trlntlgnant J. L.
Trlntlgnant 1985 J
126
Jean Marie Farina Roger & Galiet
1806 P
Jll Sander Man Jll Sander 1989 H
Joop! Homme Joopl 1989 H
Jules Dior 1981 E
Kanon Scannon 1966 H
Kipling Weil 1986 C
Kl. Homme Lagerleid 1986 G
Knize Ten Knize 1924 J
Knize Two Knize 1978 M
Kölnisch Wasser Farina Gegenüber
1714 P
Kölnisch W asser 4711/ Mulhens 1792
P Monsieur Carven Carven 1978 G
Kouros SI . Laurent 1981 E
Krizia Uomo Krizla 1984 J
L'Homme Roger & Galiet 1982 K
Lacoste Lacoste 1984 0
Lagerfeld Lagerfeld 1978 H
Lamborghini Convertible
Lamborghini 1979 Q
Lamborghini GT Lamborghini 1985 C
Lanvin tor Men Lanvin 1981 J
Lapidus pour Homme Lapidus 1987 E
Lauder for Men Lauder 1985 C
Lavender Avon 1973 A
Le 3me Homme Caron 1985 E
Léonard pour Homme Léonard
1980 J
Loewe para hombre Loewe 1978 C
Lordos Shiseldo 1972 C
Macassar Rochas 1980 J
Macho Faberge 1975 F
Man Jouvain 1977 J
Man Blue Sans Soucis Cosm. 1990 C
Man pure Jll Sander 1981 J
Man III J. Sander 1987 C
Marbert Gentlemen Marbert 1986 L
Marbert Homme Maibert 1988 J
Marbert Man Marbert 1977 D
Marbert Man Pure Marbert 1989 M
Maxim's pour Homme Maxim's de
Paris 1988 E
Members Only Mem Comp. 1985 G
Men Mennen 1982 K
Men II Jl Sander 1982 I
Men's Classic 4711/ Mulhens 1986 0
Men's Cologne Cardin 1972 G
Men's Style Juvena 1982 D
MG 5 Shiseldo 1967 C
MG S Lavender Shlseido 1967 A
mila Schön Uomo Mila Schön 1986 M
Missoni Sport Missoni 1990 O
Missoni Uomo Missoni 1983 J
Monsieur de Givenchy Givenchy
1979 O
Monsieur de Rauch Rauch 19730
Monsieur F Ferragamo 1976 B
Monsieur Lanvin Lanvin 1964 M
Monsieur Rochas Rochas 1969 C
Monsieur Worth Worth 1969 C
Montana Homme Montana 1989 K
Moods Uomo Krizla 1989 J
Morris Men's Col Morris 1986 G
Moustache Rochas 1949D
New West Aramls L. A. Div. 1988 C
Nino Cerruti Cerruti 1980 M
Obsession for Men Calvin Klein
1986 M
Old Spice Shulton 1937 G
Onyx Lentheric 1964 O
Open Roger & Gallet 1985 H
Or Black Morabito 1982 J
Or Masculin Bourjois 1985 J
Paco Rabanne pour Homme Paco
Rabanne 1973 D
Pancaldl Rlvara Hanorah Div. 1989 J
Paradigm Shiseldo 19851
Partner Revlllon 1969 G

Passion for Men Elizabeth Taylor
1989 H
Patou pour Homme Patou 1980 G
Perry Ellis for Men P. Ellis 1985 J
Phileas Ricci 1984 L
Photo Lagerfeld 1990 C
Pino Sllvestre Vidal 1955 B
Pitralon Sport Javan 1984 C
Playboy EHP Cosm. 1990 C
Polo Ralp Lauren Cosmair 1980 K
Portos Aramis Inc. 1985 J
Pour un homme Caron 1934 A
Pour Monsieur Chanel 1961 G
Pour Lul Oscar de la Renta 1981 J
Prestige Dry Herb Wolff & Sohn 1960
Q Tabac Original Maurer & Wirtz 1959 O
Punjab Capuccl 1979 K
Quorum Pulg 1982 J
R/ Capuccl Capuccl 1986 O
Racquet Club Mem. Comp. 19780
Relax Davldoff 1990 I
Reporter Cassini 1978 D
Rlcci-Club Nina Ricci 1989 B-C
Rouge Laubln 1981 J
Royal Copenhagen Swank 1970 H
Royal Copenhagen Sport Swank
1982 H
Royal Erolca Kanebo 1977 O
Russisch Leder Farina 1967 J
Sagamore Lancome 1985 G
Salvador Dali tor Men Salvador Dali
1987 E
Sandalwood Arden lor Men 1957 E
Santos Cartier 1981 E
Santos Eau de Sport P. H. Cartier
1989 L
Sergio Soldano for Men (Black)
S. Soldano 1985 O
Shendy Roger & Galtet 1970 N
Slgnorlcci 2 Rlcd 1976 N
127
Signor Vivara Emilio Pucci 1970 J
Silver Aigner 1984 L
Sllvestre Victor 1946 B
Sir I rish Moos4711/ Mulhens 1969 K
Sir Canada Ceder4711/ Mulhens
1971 K
Sir Canada Ceder4711/ Mulhens
1971 J
Skin Bracer Mennen 1931C
Snuff Schiaparelli 1977 J
Sport Fragrance Aigner 1979 O
Stetson Coty 1981 H
Success MCM 19861
Sybaris Puig 1988 J
Tactics Shiseldo 1979 M
Tailoring for Men Clinique/ Lauder
1984 P
Tanamar Parrera 1977 N
Temujin Kanebo 1978 J
Tenere Paco Rabanne 1988 D
That Man Revlon 1961 L
That Man Revlon 1989 P
Tiffany for Men Tiffany 1989 H
Timberllne English Leather Mem
Comp. 1968 E
Toro Marbert 1980 H
Trimaran I ves Rocher 1986 O
Trophee Lancome 1982 N
Troussardl Uomo Troussardl 1984 J
Tsar Van Cleef & Arpels 1989 C
Turbo Faberge 1980 J
Un Homme Jouidaln 1979 C
V by Victor Victor 1972 B
Valcan Kanebo 1976 I
Van Cleef & Arpels Van Cleef &
Arpels 1978 J
Varon Dandy Parrera 1924 E
Verlande Gillette 1987 L
Versace I 'Homme Versace 1984 G
128

1984 F
Vétiver Carvin 1957 I
Vétiver de Puig Puig 19781
Vétiver Guerlain 1961 I
Vetyver Roger & Gallet 1974 I
Vetyver Lanvln Lanvin 1964 I
Vintage Shiseido 1975 H

Wall Street Victor 1984 C

Well pour Homme Well 1980 E
Woodhue for Men Faberge 1938 E
Worth pour Homme Worth 1980 D

Xeryus Glvenchy 1986 C

Yatagan Caron 1976 J

YSL Ligne pour Homme St. Laurent
1971 L

Zino Davldoff Lancaster 1986 E

I BSI Cemjtl 1990 0

 5. BÖLÜM

P A R F Ü M P R A T İĞ İ

P iy a s a d a n a s ıl b ilg i edin ilir?

K e n d i tip in e u y g u n p a rf ü m n asıl b u lu n u r?
K u lla n ım d a n e le r e d ik k a t e tm e k g erek ir?

K a d ın l a r a Ö n e r i l e r

You sbop a p a rfü m like a m an

M adetaine France, A m erikan Flakon Koleksiyoncuları D em eği Bafkanı

Telefonun her çalm aytşm da, biliyordum k i o şendin.

^ Dorotby Parker, A m erikan y a z a n

T a n rıy a ş ü k ü r ki, p a rf ü m le rle o la n işim iz , e r k e k le r le

o la n ın d a n ç o k d a h a k o la y . B u işi, b ir d o ğ a l k o z m e tik
d ü k k a n ın a y a d a b ir p a rf ü m e r iy e g ire re k , y a d a b ü y ü k
b ir m a ğ a z a n ın p a rf ü m e ri r e y o n u n a y a d a b ir d ro g e r i s ü ­
p e r m a r k e tin e u ğ ra y a ra k , b ü tü n ü y le y a ln ız b a ş ım ız a h a l­
le d eb iliriz.
130

D O Ğ A L K O Z M E T İK D Ü K K A N I

3 0 'lu y ılla rın P a ris 'in in y ıld ız ı, /o > 'u n , d ü n y a n ı n e n

p a h a lı p a r f ü m ü n ü n y a ra tıc ısı J e a n P a to u , 1929 y ılın d a ,
R u e S a in t-F lo re n tin 'd e k i s a lo n u n d a b ir t ü r p a r fü m b a rı
açtı. M ü şte rile r k e n d ile r in e ö z g ü p a rfü m le rin i, ü ç te m e l
e s a n s ı — d ry , s w e e t v e b itte r s w e e t— k a rış tıra ra k , b ir
k o k u k o k te y li g ib i o lu ş tu ra b ilirle rd i. A n c a k P a ris 'in e n
s e ç k in s e m t le r in d e n g e le n h a n ım la r iç in b u o y u n k ısa
s ü re s o n ra c a n s ık m a y a b a ş la d ı.
B u g ü n , 60 yıl s o n r a b u o y u n y e n id e n g ü n c e lle ş ti. A n­
c a k fark lı b e lirtile rle . D o ğ a l k o z m e tik d ü k k a n la r ı s o n yıl­
la rd a a d e ta y e r d e n m a n ta r b ite r g ib i ç o ğ a ld ıla r. Ö n c e lik ­
le b ir d u y g u sa tıy o rla r: sa ğ lık lı y a ş a n i la, k im y a s a l m a d ­
d e iç e rm e y e n v e h a y v a n d e n e y le r in e d a y a n m a y a n k o z ­
m e tik le rle d u y g u s a l b ir e ş a n la m lılık o lu ş tu r u y o r la r . B u
e ğ ilim i d ik k a te a la n la rın a ra s ın d a , y e n i y e n i o rta y a ç ık a n
a lte rn a tif k o z m e tik d ü k k a n la r ı v e k ın a k u a fö rle r in in y a n ı
sıra b ü y ü k k o z m e tik ş irk e tle ri d e b u lu n u y o r. Ü rü n le rin e
h e r d e f a s ın d a d a h a ste ril b ir e c z a n e im a jı v e riy o r, p a ­
k e tle rin . iç in e k u r u p r o s p e k tü s le r k o y u y o rla r v e d e k o r a ­
tif k o z m e tik le r d e , k o r u y u c u lu k y ö n ü n ü z o rlu y o rla r. E n
y e n i M a s k a ra k u ş a ğ ın d a n b ir rim e l, k irp ik le ri s iy a h a b o ­
y a m a k la k a lm ıy o r, k irp ik y a p ıs ın ı iy ile ş tire c e k k o r u y u c u
m a d d e le r d e iç e riy o r.
P a rfü m e ri o r ta m ın ın ç o k iyi b ilin e n " B u -k a d a r-ç o k -
p a rfü m ü n -k a rş ıs ın d a -h a n g is in i-a la c a ğ ım ı-b ile m iy o ru m !"
d u y g u s u , b ir d o ğ a l k o z m e tik d ü k k a n ı n d a o r ta y a ç ık m ı­
y o r. Ç eşit ç o k lu ğ u o lm a d ığ ın d a n , in s a n a ş ırı b ir s u n u ­
m u n a ltın d a e z ilm iy o r. K im i k o z m e tik d ü k k a n la r ı ç o ğ u
 131

k a rıştırıla b ilir ıtırlı y a ğ la rd a n o lu ş a n m ü te v a z i b ir y e lp a z e

s u n u y o rla r . P lastik y a d a c a m ş iş e le r iç in d e k i p o r ta k a l
çiç e ğ i, g ü l y a d a la v a n ta vb. e s a n s la rın ı s a f o la ra k a lm a k
ya d a k a rış tır m a k o la s ı. B u y o ld a n k e n d i p a r f ü m ü n ü
y a p m a k y in e d e , a ltın d a a ğ o lm a y a n b ir tr a p e z d e y ü r ü ­
m e k g ib id ir. M ü şteri n e y in n e y le v e h a n g i o r a n d a k a rış -
tırıla b ilir o ld u ğ u n u ç o ğ u k e z y a ln ız b a ş ın a , d e n e m e - y a -
n ılm a y ö n te m iy le , b ir s a tıc ın ın d a n ış m a n lığ ı o lm a d a n
b u lm a k z o ru n d a d ır.
B azı d o ğ a l k o z m e tik m a ğ a z a la rı ise , k im y a d ü n y a s ı­
n ın y e rile n ö r n e k le r in e y ö n e liy o rla r v e "orijinal r e ç e te le ­
re g ö re , K ari L a g e rfe ld tip i, C h a n e ll N o. 5, P o is o n , Jil
S a n d e r, D a v id o v " p a r f ü m ü r e tim i o la n a ğ ı s u n u y o r la r .
B ü y ü k ş irk e tle rin sık ı sık ıy a k o r u d u k la r ı "orijin al r e ç e te ­
le re " s a h ip o ld u k la rın ı ö h e s ü r m e le r in i b e k le m iy o ru z e l­
b e tte , a m a in s a n h iç o lm a z s a ta k lit e ttiğ i m a rk a n ın a d ın ı
d o ğ ru y az a b ilm e li.
B u tü r d o ğ a l k o z m e tik , o y u n iç g ü d ü s ü n e h ita p e d i­
y o r v e b ir o ta n tik lik v e s a h ic ilik g e re k s in im in i g ö z ö n ü n -
d e b u lu n d u r u y o r. M ü ş te rin in k e n d is in in k a rış tırd ığ ı p a r ­
fü m le rin fiy a tları a ğ ırlığ a g ö r e d e ğ iş iy o r v e b irim fiy a t
h e s a p la n d ığ ın d a b ild ik y o lla rd a n ü re tilm iş d a h a k a lite li
b ir p a rf ü m ü n fiy atın a d e n k d ü ş ü y o r.
D o ğ a l k o z m e tik ü r ü n le rin fla k o n la rı h e r d u r u m d a h a ­
yal k ırık lığ ı y aratıcıd ır. A çık çası, b ir fla k o n b ile d e ğ il, s a ­
d e c e s ta n d a rt p la stik ş iş e le rd ir. Y an i, a rı v ic d an lılık , şirin
b ir c a m k a p ta n v a z g e ç m e y e e şitle n ir.
S o n y ılla rd a , d o ğ a l k o z m e tik d a lg a s ı d o ğ r u ltu s u n d a ,
a r o m a te ra p ile ri, k e n d ile r in e şifa v e ric ilik a tfe d ile n k o ­
k u la rın s o lu n m a s ı, p a r la k b ir y e n id e n d o ğ u ş y a ş a d ıla r.
132

K o k u la rın s a ğ a ltıc ı e tk isi, y ü z y ılla rın a k ışı iç in d e , d e k o ­

ra tif e tk in in te k tara flı v u rg u la n m a s ı u ğ r u n a , u n u tu lm a y a
itilm işti.
O r ta ç a ğ d a N o s tra d a m u s , k u ru k a ra n fili, k a n k ırm ız ısı
g ü lü , m is k i v e a m b e r i k a rış tıra ra k , s ö z d e , v e b a y a k a rş ı
b ir ilaç e ld e etm işti. II. D ü n y a S a v a şı'n d a L o n d ra 'd a k i sı­
ğ ın a k la rd a , b o m b a rd ım a n la r s ıra s ın d a s ık ıla n la v a n ta k o ­
k u s u , s a lt d a ra c ık m e k a n a d o lu ş a n in s a n la rın y a y d ık la rı
k ö tü k o k u y a k a rş ı d e ğ il, in s a n la rın s in irle rin i g e v ş e tm e k
v e p a n iğ i e n g e lle m e k iç in d e d ü ş ü n ü lm ü ş tü .
Şu s ıra la r A B D 'd e , a k la g e le b ile c e k h e r tü rlü h a s ta lı­
ğ a k a rş ı, a r o m a te d a v is i v ard ır. N e w -A g e p e y g a m b e r le r i­
n e y a k ın d u r a n a r o m a te ra p is tle ri, m ü ş te r ile r in e y ıld ız
falcılığı ile p a rfü m b ilg isi k arışım ı b ir ş e y s u n m a k ta d ırla r.
A stro lo g G e o rg e M u c h ary , y a ta k ıs la tm a n ın s a tü rn v e te -
ra z i'n in k a rş ıla ş m a s ıy la v e b ir ıtır ç iç e ğ i + m is k k a rışım ı
ile iy ile ş tirile b ile c e ğ in i ö n e s ü rm e k te d ir.
A v r u p a 'd a a ro m a v e B a c h ç iç e k le ri (ş ifa lı b itk ile rle
b ir tü r h o m e o p a ti y ö n te m i g e liş tire n D r. B a c h 'ın k u l­
la n d ığ ı ç iç e k le r — ç .n .)te d a v is in d e k i p a tla m a g e rç i b i­
ra z d a h a g e ç a m a d a h a a z o lm a y a n b ir ş id d e tte o lm u ş ­
tu r. B u ra d a d a , g ü n ü m ü z d e ç o k ç eşitli o r g a n ik ra h a ts ız ­
lık la ra k a rş ı ç iç e k te d a v ile ri s u n u lu y o r. H a tta , fe m in ist
şifa b u lu c u la r o rg a z m ra h a ts ız lık la rın a v e frijitliğ e k a rş ı
k o k u te ra p ile ri g e liş tird ile r. B u y ö n te m le rin , b ild ik te ­
d a v ile r d e n daha b a şa rılı s o n u ç la ra u la ş ıp u la ş m a d ık la ­
rın ı s ın a m a k ise s o n d e r e c e z o rd u r. E lb e tte , m istik saf­
rası a tılm ış b ir ıtırlı y a ğ , u z m a n lık b ilg is i d e n e tim in d e ,
b ir a n tib iy o tiğ e k a rşı k u lla n ışlı bir s e ç e n e k o lu ş tu r a b i­
lir.
 133

d r o g e r İ s ü pe r ma r k e t !

D u ru m ç o k a ç ık . B u ra d a ö z e l s u n u m e g e m e n . B u r a ­
ya k a lite iç in d e ğ il, ta s a r r u f iç in g e lin ir. D ro g e ri s ü p e r ­
m a rk e tin d e 15 M a rk 'a E au d u to ile tte y a d a 25 M a rk 'a sı­
r a d a n b ir p a rfü m d e b u lu n a b ilir.
Y in e d e , s o n z a m a n la rd a , d r o g e r i m a rk e tle r in d e , g e ­
b e lik te s tle rin in v e ö te k i p a h a lı ü r ü n le r in k o n u lm a s ı iç in
h a z ırla n m ış c a m d o la p la r d a y ü k s e k fiy a t k a d e m e s in d e n
p a rfü m le re , ş im d iy e d e k s a d e c e ilgili p a rfü m e ri d ü k k a n ­
la rın d a n s a tın a lın a b ile n m a rk a la r a r a s tla n m a y a b a ş la d ı.
B u d u r u r a p a r f ü m ü n k itle s e lle ş m e s in in b ir b a ş k a b e lirti­
sidir.
Ş a şm a z b ir k u ra l o la ra k , m a rk a lı p a rfü m le r, d r o g e r i
s ü p e r m a r k e tle r in d e d e , u z m a n lık d ü k k a n ın d a s a tıld ık la rı
fiy a tla rd a n sa tılıy o rla r. K ararsız v e n e iste d iğ in i ta m b ile ­
m e y e n b irin in , b ö y le d ü k k a n la r d a n a lışv e riş e tm e k le b ir
k a z a n c ı o la m a z . İşin iç in d e n ç ık m a k z o rd u r: e n iyi p a r ­
f ü m le r in b u lu n d u ğ u d o la p la r k ilitlid ir v e h e r h a n g i b ir
p a r f ü m ü b ile d e n e y e b i l m e k iç in , in s a n ın k e n d i n e b ir
te z g a h ta r k ız b u lm a y a k o y u lm a s ı g e re k ir. B u d a h e r z a ­
m a n k o la y b ir ş e y d e ğ ild ir, ç ü n k ü b u tü r iş y e r le r in d e
te z g a h ta r k ız la r e s a s o la ra k m a lla rı p a k e tle m e k le v e ra f­
la rı d ü z e n l e m e k le m e ş g u ld ü r le r v e b u y ü z d e n s ü r e k li
s tre s a ltın d a d ırla r. A yrıca b u k ız la r n e m ü ş te rile re d a n ış ­
m a n lık y a p m a k iç in işe a lın m ış n e d e b u k o n u d a e ğ i­
tilm işlerd ir. D ro g e ri s ü p e r m a r k e tin in e n b irin c i iş ilk esi,
m ü ş te rin in k e n d i k e n d i n e h iz m e t e tm e s i (s e lf-s e rv is ) v e
d a n ış m a k o n u s u n d a k e n d i b a ş ın ın ç a re s in e b a k m a s ı­
dır.
134

B Ü Y Ü K M AĞAZALAR

B ü y ü k m a ğ a z a la rın tu tk u n u o la n k a d ın la r v a rd ır. D i­
y e lim ki siz d e o n la r d a n b irisin iz v e a n o n im tü k e tim ta ­
p ın a k la rın ı, k a p ı d a n içeri a d ım ın ız ı a ta r a tm a z , ç o ğ u k e z
m a k y a jı fa zla k a ç ırm ış b ir b a y a n ın y ü z ü n ü z e k a rş ı "size
n asıl y a rd ım c ı olabilirim ?" s ö z ü n ü p ü s k ü r ttü ğ ü u z m a n lık
d ü k k a n la r ın a te rc ih e d iy o rs u n u z .
B ü y ü k m a ğ a z a b a k ın m a k iç in v ard ır. O ra s ı b ir g e z in ti
y erid ir.
Ç o ğ u b ü y ü k m a ğ a z a la rın p a rfü m e ri re y o n la rı, b ü y ü k
p a r f ü m v e k o z m e tik firm a la rın ın ü rü n le rin i d e p o s is te ­
m iy le s a ta rla r. D e m e k o lu y o r ki, b e lirli, a y rılm ış satış
y e rle riy le k e n d ile rin i k iş ilik s iz le ş m e y e k a rş ı k o r u m a k v e
d ış a k a p a lılık im ajın ı s ü rd ü rm e k is te y e n m a r k a la n s u n a r­
lar. H e r ü re tic i k e n d i sa tış s ta n d ın ı k u r d u ğ u iç in , p iy a s a ­
d a k i s u n u m a g e n e l b ir b a k ış a tm a k g ö r e c e o la r a k z o r ­
d u r. M ü ş te rin in y in e n e is te d iğ in i b ilm e s i y a d a te k te k
ü re tic i firm a la rı a z ç o k ta n ım a s ı g erek ir.
Y in e d e p a r f ü m s o k a k ç ık la rı y e n i b ir k o k u y u k ü ç ü k
b ir k a rtın y a d a el b ile ğ in in ü z e r in e s ık tırm a y a d a h iç
o lm a z s a ş ö y le b ir d o la ş ıp y e n i n e le rin ç ık tığ ın ı g ö r m e
o la n a ğ ı s a ğ la d ık la rı için y ararlıd ırla r. S a d e c e b u d o la ş m a
işi b ile y e te r in c e z o rd u r , ç ü n k ü h e r yıl s a d e c e A lm a n y a
p a z a rın a ( e r k e k v e k a d ın k o k u la n b ir a r a d a ) y ü z le rc e y e ­
n i k o k u ç ık m a k ta d ır.

PARFÜM ERİ D Ü K K A N I

D ü k k a n d a n iç e ri a d ım ın ız ı a ttığ ın ız d a o n u r lu o ld u ğ u ­
 135

n u z u g ö s te rin . V itrin d e n e n y e n i k o k u y u çık a rttırm a y ın .

H e n ü z p a rfü m le rle h iç ilg ile n m e m iş s e n iz v e n e is te d iğ i­
n iz e ilişk in e n u fa k b ir fik rin iz b ile y o k s a , ilk ö n c e , k e n ­
d in iz iç in is te d iğ in iz p a r f ü m ü n h a n g i y ö n e g id e c e ğ in i
düşünün.
Y aşlı e r k e k le r in k u r u g ü r ü ltü s ü n e — b ü y ü k ş a ir b ile
o lsa la r!— p a b u ç b ıra k m a y ın . P a u l V a lé ry "P arfü m s ü r ­
m e y e n k a d ın ın g e le c e ğ i y o k tu r" d e m iş ti. E lb e tte b u d ü ­
p e d ü z b ir sa ç m a lık tır. K e n d i d o ğ a l k o k u s u n u n ü s tü n d e
d a h a iyi d u r d u ğ u n u y a d a k e n d in i e n iyi b ö y le d u y u m ­
s a d ığ ın ı d ü ş ü n d ü ğ ü iç in p a r f ü m s ü r m e k is te m e y e n b ir
k a d ın , p a rfü m s ü rm e m e lid ir.
K e n d in iz için b ir p a rfü m is te d iğ in iz i v arsay alım .
İlk ö n c e : B ir s a n iy e b ile e r k e k l e r i d ü ş ü n m e y i n .
O 'n u n n e d iy e c e ğ in i d ü ş ü n m e y in . (S izin ü s tü n ü z d e b e ­
lirli b ir p a rfü m ü k o k la m a k istiy o rsa , o p a rfü m ü s iz e h e ­
d iy e e d e b ilir.)
S o n u n d a b u p a r f ü m ü n p a ra s ın ı siz ö d e y e c e k s in iz . O
h a ld e k a ra rı ö n c e lik le siz v e rm e lis in iz . P a rfü m s iz e g e r ­
ç e k t e n u y a r s a ( te n in iz e , tip in iz e v b .) e r o tiz m s o r u n u
k e n d iliğ in d e n ç ö z ü lm ü ş o lu r. E rk e k le r böyle p a rfü m le ri
a y rım s a rla r! B a z ıla rı s o n r a ta m b ir k o k la y ıc ı o lu r v e
k o m p lim a n la r y a p m a y a b a şlarla r.
E rk e k le r, b ir p a r f ü m ü n , b e lirli b ir k a d ın ın ü s t ü n d e
n e d e n h o ş la rın a g ittiğ i s o r u s u n a g e n e llik le ş u y a n ıtı v e ­
rirler. "Ç ü n k ü a lışılm a d ık . B ir p a r fü m h e r ş e y k o k a b ilir,
a m a a lışılm a d ık o lm a k koşuluylja."
İn s a n ö n c e k e n d is i iç in , s o n r a b a ş k a la rı iç in ç e k ic i
o lu r. E lb e tte, ç e v re n in o n a y la y ıc ı işa re tle ri, k e n d in e g ü ­
v e n i arttırırlar. S o m u t d u r u m d a b u işa re tle r, p a rfü m s e ç i-
 136

m in b a ş a rılı o ld u ğ u n u n ş a ş m a z b e lirtile rid irle r. Ö rn e k s e ,

b a y a n a rk a d a ş ın ız ın p a r fü m ü n ü z ü n a d ın ı ö ğ r e n m e k iste ­
m esi, s ü p e r m a r k e tin k a s a s ın d a k i b a y a n ın p a r f ü m ü n ü z ü n
a d ın ı y a z m a n ız için, e lin iz e k a le m k a ğ ıt tu tu ş tu r a r a k sizi
te z g a h tâ r a rk a d a ş ın a g ö n d e r m e s i b u tü r işa re tle rd ir.
A n c a k , h o ş la n a n la r ın d ik k a tli o lm a s ı g e r e k ir, ç ü n k ü
h e r p a rf ü m , h e r g ö v d e d e a y n ı k o k m a z . B irin d e h a rik a
k o k a n , b ir b a ş k a s ın d a b e r b a t b ir e tk i y a p a b ilir. M e ta b o ­
liz m a v e b a ş k a k a r m a ş ık fiz y o lo jik s ü r e ç le r (ile rk i b ö ­
lü m le rd e a n la tıla e a k )b u n d a b ü y ü k b ir ro l o y n a rla r. İd e a l
p a rfü m ü b u lm a n ın z o r b ir iş o lm a s ı n e d e n s iz d e ğ ild ir.

U m anm belli bir özveriye: ¡yi seçilmiş p a rfü m e sadakata

b a zın ın ızd ır.
Colette

M ü k e r p m e l K o k u y u A r a y ış

B u s o r u n a rtık e s k id e n o ld u ğ u g ib i b a s it h ile le rle ç ö -

z ü le m iy o r. O z a m a n la r işin k o la y ın a k a ç ılır v e p a rfü m le r
s a ç r e n g in e g ö r e ay rılırla rd ı. S a rış ın la r iç in fe ra h , y eşil
b ir k o k u , m e y v e li b ir p a rfü m . K o y u r e n k s a ç lıla r iç in
ağ ır, o ry a n ta l b ir k o k u n o ta sı.
20'li y ılla rın b ir P a to u re k la m ı b u ik ic iliğ e h iz m e t e d i­
y o rd u .
"Ê tes v o u s b lo n d e ?" "S arışın m ısınız?" "O z a m a n , ta m
siz e g ö r e b ir p a rfü m ü m ü z var: L ove o f lo v e."
"Ê tes v o u s b ru ne?" "S açların ız k o y u re n k li mi?" "O z a ­
m a n , Q u e sais-je?"yi alın."
 137

S o ru n u n s a d e c e o p tiğ e d a y a lı b ir d ü ş ü n c e y le ç ö z ü le ­
m e y e c e k d e n li k a r m a ş ık o ld u ğ u , b u g ü n p a r fü m e ri a la ­
n ın d a ç a lış a n la r iç in h a z ır la n a n h e r e l k ita b ın d a y e r a l­
m a k ta d ır. G u e rla in 'in y a y ın la d ığ ı P a rfü m le r, E ğ itim D os-
V tts/"nda P a r fü m S a tışı İç in Ö n e rile r b a ş lığ ıy la ş u n la r
b e lirtilm e k te d ir: "T ü m k u ra lla rı v e a r g ü m a n ta s y o n t e k ­
n ik le riy le , b a k ım ü r ü n le r in in d a n ış m a n lık h iz m e tiy le b ir­
lik te s a tış ın ın , p a r f ü m ü r ü n le r in in s a tış ın a d a u y g u la n ­
m a sı g e n e llik le b a ş a rıs ız lığ a y azg ılıd ır. Ç ü n k ü k u ru , y ağ lı
v e k a rm a b ir te n tip i v a r d ır a m a SARIŞIN — K A H V E ­
RENGİ — KARAŞIN PARFÜ M TİPİ y o k tu r. SADECE, p a r ­
fü m e d ö n ü ş tü r ü lm e s i g e r e k e n m iy a rla rc a d e ğ iş ik r u h v e
a rz u v ard ır. 'PER FUMARE' — PARFÜM SÜRÜNM EK ritü -
elin in a m a c ı n ed ir?
İn s a n la rın ilk k o k u lu iste m i, ta n rıla rın b u ru n la r ın ı o k ­
ş a m a k , o n la rı h o ş n u t e tm e k ti. B u ritü e lin g ü n ü m ü z d e k i
a m a cı, ta n rıla rın b u ru n la rıy la a rtık p e k ilgili d eğ il.
Y o k sa ö y le mi?
Evet! Ç ü n k ü a n tik ta n rıla rın y e r in e m e s le k -to p lu m - e ş
v e d a h a b a ş k a la rı k o n u lu r s a , te m e l a m a c ın Ö N C E D E N
d e ŞİMDİ d e a y n ı o ld u ğ u g ö rü lü r: BAŞARI.
R itüel te m e l am açla rı:
Ö z d e ş le ş m e = K e n d i k işiliğ in i p a r fü m d e y e n id e n b u l ­
m a.
R u h h a li = B ir a n a iliş k in r u h h a lin i p a r f ü m d e y e n i­
d e n b u lm a .
Ö z b ilin c i g ü ç le n d ir m e , e ro tik is te k g ö s te rm e , d ik k a t
ç e k m e , fark lıla şm a , a n ı y a ra tm a v e d a h a b a şk a la rı.
B u ritü e lin asıl b ö lü m ü e lb e tte s a d e c e v e s a d e c e k e n ­
di k iş iliğ in i p a r f ü m le ö z d e ş le ş tir m e d ir , ç ü n k ü p a r f ü m
138

k u lla n m a n ın z a m a n ın ı v e d e ğ iş im in i b e lirle y e n b u b ö ­
lü m d ü r.
D e ğ iş ik ru h h a lle ri v e a rz u la r b ir v e a y n ı z a m a n d ili­
m in d e b ir ç o k p a rfü m k u lla n ılm a s ın a n e d e n olu rlar."
Ü ste lik , p iy a s a d a b u lu n a n ç o k s a y ıd a p a rfü m ü g r u p ­
la n d ır m a k v e b ir b a k ış ta g ö z d e n g e ç irile b ilir k ılm a k için
s ın ıfla n d ırm a s is te m le ri d e v ard ır. E n b a s it ay ırm a y ö n ­
te m i p a rfü m le ri c in s iy e te g ö re , k a d ın v e e r k e k koku­
ları d iy e g ru p la n d ırır. A n c a k b u y ö n te m g ö r ü n d ü ğ ü k a ­
d a r a ç ık v e n e t d e ğ ild ir. Ç ü n k ü a lış ıla g e ld ik k a d ın ko­
k u la rın ı ç o k ta tlı, ç o k b a y g ın , ç o k a ğ ır b u la n v e b u y ü z ­
d e n d a h a s e r t e r k e k p a rfü m le rin i k u lla n a n k a d ın la rın s a ­
yısı h iç d e a z d e ğ ild ir. U n i-s e x p a r f ü m h ız la y a y g ın la ş ı­
yor.
B u a ç ı d a n b a k ıld ığ ın d a , m o d a y a ra tıc ıs ı J e a n P a -
t o u 'n u n 1 9 2 9 'd a v e rd iğ i ila n d a , g e le c e ğ i g ö r e n y ö n le r
v ard ı. P a to u , p a rf ü m ü Le S ien ile, c in s le r a r a s ın d a k i s ı­
n ırları s o n a erd irm işti.
" S p o rtif k a d ın için m a s k u lin b ir k o k u " d e n iliy o rd u b u
r e k la m d a . "S p o r, k a d ın v e e r k e ğ i n e ş it o ld u k la r ı b ir
a la n d ır. C e s u r, p ra tik s p o r m o d a s ı iç in e f e m in e b ir p a r ­
fü m y a n lış n o ta o lu rd u .
Le S ie n m a s k u lin e s in li b ir p a r f ü m d ü r . B u p a rfü m e ,
e r k e ğ e u y g u n d ü ş e n , a n c a k m o d e r n k a d ın ın k iş iliğ in e
d e ç o k iyi u y a n , a çık , o ld u k ç a d ışa y ö n e lik to n u v e rd im .
M o d e rn k a d ın g o lf o y n u y o r, sig a ra iç iy o r v e o to m o b ilin i
120 k m / h s ü ra tle k u lla n m a s ın ı b iliy or."
G ö r e c e o la ra k b o l m e tin le d o n a tılm ış b u u n i-s e x p a r ­
fü m re k la m ın ın f o n u n d a , g r i- p e m b e s p o r giysili, e lin d e
bir g o lf s o p a s ı tu ta n g e n ç b ir k a d ın s ilü e ti vardı.
 139

D ilin y e te rs iz k a lm a s ı, d a h a ö n c e s ö y le d iğ im iz g ib i,
p a r fü m k o n u s u n u n z o r lu k la r ın d a n (v e g iz e m le r in d e n )
b irisid ir. Bu s o r u n , k o k u to n la rı iç in s ö z e l y a k la ş ık d e ­
ğ e rle r v e k a rş ıla ş tırm a la r b u lm a ç a b a sı k a d a r e s k i b ir k o ­
n u d u r.

Ç iç ek si fe r a h , g ö ste rişsiz, g ıd ık la y ıc ı, z a r i f tatlı,

fe m in in
C h y p re klasik, g ize m li, m ü te v a z i, dolu, kalıcı, şık
A ğ açla r u y a rıc ı, s p o r tif sert, d in a m ik , çekici
A m ber egzo tik, ö rtü cü , sıca k, derin, fe th e d ic i
D e ri b a h a ra tlı, sıcak, k u r u , k a ra k te ri g ü ç lü , y o ­
ğun.

D a h a k e s in o lm a y a n b ir b a ş k a s ın ıfla n d ırm a d a , İn g i­
liz p a rfü m c ü P ie s s e 'd e n

Y a s e m in e sp rili, z e k i k a d ın iç in
M a n o ly a şa şırtıc ı k a d ın için
M isk g ü ç lü k a d ın için
G ül ç iç e ğ i b u r n u n d a g e n ç k ız için
L im o n k o k u la rı m e la n k o lik k işile re d a h a iyi g id e rle r
H e lio tr o p 'ta ( ç iç e k le ri v a n ily a k o k a n b itk i) b ira z h a ­
z in b ir y ö n vardır.
M av im si m o r g e n ç d u lla r iç in id e a l ren k tir.

A stro lo jiy e in a n a n la r , b e lirli k o k u la r ın ö z e llik le r in i

y ıld ız la ra s o ru y o rla r. B ö y le c e a m b e r, m e la n k o lik k iş ile re
u y g u n b u lu n u y o r , h ırs la rı d iz g in le d iğ i v e s a b ırlı y a p tığ ı
s ö y le n iy o r. M isk s ıc a k k a n lıla ra u y g u n d ü ş ü y o r v e d u y ­
140

g u la rı c a n la n d ırıy o r. T e fa rik y a ş a m ı u z a tıy o r v e o rk id e ,

k e n d is in i ta ş ıy a n a e n te le k tü e l b ir h a le v e riy o r.
F ra n ç o is S a ğ an , B ir S o lu k P a r fü m a d lı k ita b ın d a , e n
s e v d iğ i y ıld ız la ra (k i h e r z a m a n b e lirli b ir d işiliğ in tim ­
s a lid irle r) u y a n p a rfü m le ri s ın ıfla n d ırm a y a çalışıy or.

G re ta G a rb o R o c h a s 'in F e m m é i. D işilik tim sali.

Liz T a y lo r P a to u 'n u n jo ÿ u. D u y u s a l, s a n s a s ­
yonel
B rig itte B a rd o t B a lm a in 'd e n V ent Vert, E a u d e to i­
lette
J e a n n e M o re a u D io r a m a Şaşırtıcı, g ö z ü p e k .
A va G a rd n e r C h a n e l No. 5. S e çk in
M a rle n e D ie tric h L 'heure b le u e G iz e m d o lu .
M a e West P a t o u 'n u n Joy>u ( y u k a r ıd a a n ıld ı).
İlgi ç e k ici, d u y u s a l b ir p a rfü m .

E ğ e r b ir p a rf ü m b a ş a rı k a z a n ırs a , ç o ğ u k e z b ir d iz i
ta k lid in i p e ş in d e n s ü rü k le r. K o k u m a d d e le r i firm ası F ir-
m e n is h ta ra f ın d a n C a c h a re l iç in ü r e tile n v e u z m a n la r c a
"8 0 'li y ılla rın b o m b a s ı" d iy e ta n ım l a n a n A n a is A n a i s
(1 9 7 9 ), 1985 y ılın d a h â lâ tü m d ü n y a d a alıc ı b u lu y o rd u .
A yrıca A n a is A n a is ta m b ir ro m a n tiz m m o d a s ı b a ş la tm ış ­
tı.
P iy a s a d a b ö y le s o n d e r e c e b a ş a rılı y e n i y a ra tım la rın
y a n ısıra , k ıs m e n h iç re k la m la rı b ile y a p ılm a y a n a m a y i­
n e d e s a ta n b ir d iz i k la sik d e b u lu n m a k ta d ır . K im i k a ­
d ın la rın , y e n i y a ra tım la rın b o llu ğ u k a rş ıs ın d a g ü v e n s iz lik
d u y u p , k la s ik m a rk a ü r ü n le r in e g e ri d ö n m e eğ ilim i iç in ­
d e o ld u k la rı g ö z le m le n e b ilir.
 141

B ir F ra n s ız k a d ın d e rg is in d e , k la s ik p a rfü m le ri b e lirli
k a d ın tip le r in e g ö re s ın ıfla n d ıra n b ir p iy a s a a ra ş tırm a s ı­
n ın s o n u ç la r ı y ay ın lan m ıştı:

La Bourgeoise, Kültürlü Kadın.

Y v es S a in t-L a u re n t'in P a rid i; d a h a y ü re k li o la n la r için
S b a lim a r v e d a h a b u r a m b u ra m k o k a n Arpège.

Femme Fatale
D io r 'u n P oison' u, d a v e t e d ic i v e k a p ris li; L a n ö m e 'u n
M a g ie N o iré i, Y v es-S a in t L a u re n t'in O p iu m ' u

Kararlı Kadın
G r è s 'in C a b o c h a r d i; Y SL 'in R iv e G a u ch éu -, S c h e r-
re r'in F e m m e d e têtéi: h a fif m a s k u lin iz le n im i v e riy o rla r
v e a k tiflik k a n ısı u y a n d ırıy o rla r.

Edebiyatçı Kadın
H o u b ig a n t'ın Q u e lq u e s Fleurtü-, G u e r la in 'in M itso u -
ko' su ; H e rm è s 'in C a lè c h é i.

Sportif Kadın
W o r th 'u n F le w s fraîches'v , C h ris tia n D io r'u n M iss D i-
oıJu, G iv e n c h y 'n in Y satid i.

Gösterişsiz Kadın
G u e rla in 'in C h a m a d ö i; P a to u 'n u n Calindi-, N in a Ric-
c i'n in L 'a ir d u te m p ii
142

T o p lu m u n k a y m a k ta b a k a s ın d a k i k işiler, b e lirli p a r ­
fü m le ri te rc ih e ttik le rin i a s la g iz le m e d ile r. B u n u in a n a ­
ra k y a p m ış o lm a s a la rd ı, ç o k k o la y p a ra k a z a n ıla b ilird i.
E n ü n lü s ü , M a rily n M o n r o e 'n u n , d a h a ö n c e s ö z ü n ü
ettiğ im iz "b irk a ç d a m la C h a n e l 5 d ış ın d a h iç b ir şey" ş e k ­
lin d e k i e d e p s iz itirafıy d ı. A n c a k b u itiraf b ile C h a n e l No.
5 e e n seksi p a r fü m le r lis te s in d e , y u k a rıla rd a b ir y e ri g ü -
v e n c e le m e d i. T a m te rs in e : b ir k o k u n u n e ro tik e k a n la m ­
la rın ı s o r u ş t u r a n lis te le rd e b u h a n ım h a n ım c ık p a r fü m
s ü re k li e n a lt ü ç te b irlik b ö lü m d e y e r alıyor.
B u d u r u m h e r h a l d e g r a n d e M a d e m o is e lle ( C h a n e l)
'in a n la y ış ın a ç o k u y g u n d u r, ç ü n k ü k e n d is i fin g ird e k liğ e
v e e d e p s iz y a p m a c ık lığ a a sla d a y a n a m a z d ı. S o m u rtk a n
s e k s s im g e s i B rig itte B a r d o t'n u n y ıld ız ı y ü k s e ld iğ in d e ,
C h a n e l " F ra n sa 'y ı y u rt d ış ın d a b ö y le b irisin in te m sil ,e tti­
ğ in i d ü ş ü n ü y o r u m da! D ayan ılm az!"
C h a n e l No. 5, k la sik lik v e seç k in lik tir; H itc h c o c k film ­
le rin d e k i s o ğ u k k a n lı s a rış ın la r iç in d ü ş ü n ü le b i lir a m a
B a rd o t iç in d eğ il.
G ra c e K elly, s ın ıfın a u y g u n o la ra k , d ü n y a n ın e n p a ­
h alı p a rfü m ü o ld u ğ u s ö y le n e n , P a to u 'u n / o y u n u s e ç m iş ­
ti.
Y ıld ızlarla s e n li b e n li o la n v e P a r fu m s d e S tars d iy e
b ir k ita p y a z a n F ra n s ız G a z e te c i J e a n - C la u d e J itro is 'ın
d a h a ay rın tılı b ilg ile ri var.
J a c q u e lin e B isset, s ö y le n d iğ in e g ö re s a d e c e L a n v in 'in
A>pègé'm\ s ü rü y o r; F a n n y A rd e n YSL'in g a u c h é u n u k u l­
la n ıy o r; I s a b e lle A d ja n i ise h e n ü z . C h a n e l N o. 5 ile C a-
r o n 'u n E n A v io r iu a r a s ın d a b o c a lıy o r. Ç ıp la k m o d e l
C h ris tie B rin k le y v e M rs. B illy J o ë l C h a n e l No. 1 9 z
 143

b ağ lıla r; L ady D i ise D io r 'u n D io rissim o 'su n a g ü v e n i­

yo r.
L a u re n B aca ll, L a g e rfe ld 'in C b lo è s in e tu tk u n . J e r r y
H all, Y SL'in O piutrt u n d a n h o ş la n ıy o r v e C a th e rin e D e ­
n e u v e ( k e n d i a d ın ı b ir b a ş k a p a r f ü m e v e rm iş o lm a s ın a
k a rş ın ) C h a n e l No. .^ d e n y a n a . B u n u n iç in n e d e n l e r i
var:
1. Y ü k s e k ü c re t ö d e n e n b ir m o d e l o la ra k , C h a n e l N o.
2 'n in re k la m k a m p a n y a s ın ı b a ş la ttı v e 2. b u k ö k ü n ü n
s o ğ u k , sa rışın , id e al a d a y ın ı o lu ş tu ru y o r.
F ra n sız a y lık d e rg isi L 'é v é n e m e n t d u je u d i'n x n y a p tığ ı
b ir a ra ş tırm a , k o k u s e ç im in d e p a rti d e d i k o d u la r ın d a n
ç o k s o s y o k ü ltü re l fa k tö rle rin ro l o y n a d ığ ın ı g ö s te rd i. B u
a ra ş tırm a b ir tü r p a rfü m h a rita s ı o lu ş tu rd u .

F ra n s a
F ran sız k a d ın ı k e n d i ü lk e s in in y a p ım ı o la n p a rfü m le ri
te rc ih e d iy o r v e ö z e llik le ç iç e k s i v e o ry a n ta l n o ta la rı s e ­
v iy o r. C a c h a r e l'in A n a ïs A n a ïà i b ir k a ç y ıld ır p iy a s a d a
ö n d e g id iy o r, o n u O p iu m , C h a n e l No. 5, L ’a ir d u te m p s
v e S h a lim a r izliyorlar.

İn g ilte re
İn g iliz k a d ın ı d o ğ a llığ ı te rc ih e d iy o r. Y v es S ain t-L au-
re n t'ın O p iu n t u v e E sté e L a u d e r'in W hite L in etti, p a z a r ı
h a fif m e y v e b u k e tli ç o k b a s it tu v a le t lo s y o n la rıy la p a y la ­
şıy o rlar. Ö n d e g id e n le r: Y a rd le y 'in , iki hafif, çiç e k si p a r ­
fü m o la n L ace v e W hite S a tin 'i v e a ğ a ç sı, p u d ra lı, ç iç e k ­
si b ir p a rfü m o la n , L e n th e ric 'in Tw eedi.
144

A lm a n y a
B irk a ç yıl ö n c e s in e d e k , b u a n la m d a b ir A lm a n p a r -
f ü m c ü lü ğ ü n d e n s ö z e d ile m e z d i. A lm a n y a p a z a rın ı u z u n
y ılla r A m e rik a n v e F ra n s ız m a rk a la rın ın p a y la ş m a la r ın ­
d a n s o n r a — E sté e L a u d e r'in Y outh D eu ) i, O p iu m v e La-
g e r fe ld 'in K ü\ ö n d e y d ile r — A lm a n la r a rtık b a ğ ım s ız lık la ­
rın ı k a n ıtla m a k istiy o rlar. K a d ın la r a ğ ır o ry a n ta l k o k u la ra
ö n c e lik ta n ıy o rla r. D o r u k ta k ile r Joop, Jil S a n d e r'in a ğ a ç s ı
b ir ç iç e k k o k u s u o la n W o m a n IH s i v e B o g n e r ile E sca-
d a.

İta ly a
İta ly a n la rın b ir p a z a r u n s u r u o la ra k p a rfü m ü b u lg u la ­
m a la rı o ld u k ç a u z u n s ü rd ü . O r a d a p a rfü m a n c a k 10 y ıl­
d ır e k o n o m ik b ir ö n e m ta ş ıy o r a m a b u n a k arşılık , A rm a ­
n i, B e n e tto n , M o sc h in o , F e n d i, F e rré y a d a V e rs a c e g ib i
m a rk a la r ın y o k lu ğ u a rtık d ü ş ü n ü le m e z . M ey veli, ç iç e k s i
v e c a n lı to n l a r ö n d e g id iy o rla r, ö r n e k s e V a le n tin o 'n u n
V a le n tin d s u.

İs p a n y a
G ü n ü m ü z ü n İs p a n y o l k a d ın ı, k o k u b e ğ e n is in d e , e r ­
k e k le rin d ü n y a s ın d a n ö d ü n ç a lm a y ı s e v iy o r. E s k id e n İs­
p a n y o l k a d ın la r ı d a h a az p a r fü m s ü re rle rd i, ç ü n k ü b u
a n la m d a b ir so sy a l y a ş a m s ü rm e le ri e n g e lle n m iş ti. B u n a
k a rş ılık e r k e k le r a şırı ö lç ü d e tu v a le t lo s y o n u k u lla n ırla r­
dı. B u lo s y o n la r c a n la n d ırıc ı e tk id e b u lu n d u v e ç o k g e ç ­
m e d e n a ile n in tü m ü ta ra f ın d a n k u lla n ılır o ld u la r. Y a n i
İs p a n y o l k a d ın la rı, p a r f ü m k u lla n m a y a , d o la y lı o la r a k
e r k e k le r s a y e s in d e b a ş la d ıla r. B u d u ru m , İs p a n y o l b e ğ e ­
 145

n iş in i b u g ü n b ile b a h a ra tlı, şifalı b itk i tü rü k o k u la rın b e ­

lirle m e s in e n e d e n o ld u . B u n a k a rş ılık çiç e k si v e o r y a n ­
ta l k o k u la ra ç o k az ra s tla n ır. L o e v v e 'n in A ir d s i M yru r-
g ia 'n ın A lacla'sı v e P u ig 'in E stiv a lid s ı I s p a n y a 'd a e n ç o k
s a tıla n ü ç p a rfü m d ü r. A n a is A n a t t i n o la ğ a n ü s tü iyi s a t­
m a sı, b ir r u h h ali d e ğ işim in in b e lirtisi o la ra k y o r u m la n a ­
bilir.
K a d ın d e rg is i fr e u n d ir t 'm K o k u D ü n y a la r ı a ra ş tırm a ­
sı, ç e ş itli y a ş g r u p la rın d a k i k a d ın la r ın k o k u te rc ih le rin i
e le a ld ı v e şu s o n u ç la ra vardı:
20 y a ş la rın d a k i g e n ç k a d ın la r, k o k u y la ö z d e ş le ş iy o r ­
lar: tu h a f fla k o n la r, p a h a lı a m b a la jla ra , ta s a rım c ı p a r fü m ­
le r " p a rfü m ü n m o d a y a u y g u n o rta y a çık ışı s a tın a lın ır v e
k e n d i o rta y a ç ık ış la rın a y a rd ım c ı o lm a s ı iç in k u llan ılır."
G e n ç k a d ın la rın k o k u te rc ih i "tatlı v e ag resiP ' o la ra k b e ­
tim le n iy o r. İlg ile rin in o d a ğ ın d a o ry a n ta l-ta tlı v e ç iç e k s i-
ta tlı k o k u la r y e r alıy o r. "G ü ç lü b ir y a d s ın m a ile k a rş ıla ­
ş a n k o k u la r, y ılış ık e r k e k k o k u s u y a d a s a b u n o la ra k
( h o r ) g ö r ü le n k o k u la rd ır. Ö z e llik le s a b u n s u te m iz lik k o ­
k u s u , ta m k a rşı ta ra fla b ir le ş m e y e y o l açm ıştır." B u y aş
g r u b u n d a k i k a d ın la r o ld u k ç a im aj b ilin c iy le s a tın a lıy o r­
lar. M a rk a p a rfü m le rin e g ü ç lü b ir eğ ilim le ri v a r v e ta sa rı­
m a v e a m b a la ja b ü y ü k d e ğ e r v e riy o rla r.
30 y a ş ın ü s tü n d e k i k a d ın la rd a , k o k u te rc ih le ri y e lp a ­
z e s i d a h a g en iş: C h y p re -m e y v e li'd e n o ry a n ta l'e v e ç iç e k -
s i-fe ra h 'a k a d a r u z a n ıy o r. N e v a r k i a ra ş tırm a g r u b u n d a ­
k i k a d ın la rın b ir b ö lü m ü o ry a n ta l-ta tlı k o k u la r d a n ü r k e ­
r e k kaçtı: b u tü r p a rfü m le r ta m d a "itici ş id d e tin v e u c u z
c in s e lliğ in tim sali" a n la m ın a g e liy o rla rd ı. Ç iç ek si-ta tlı bir
k o k u d a a y n ı k ö tü e tk iy i u y a n d ırd ı. K im i k a d ın la r b u
146

k o k u y u " e rk e k le ri ç ıld ırta n p s ik o p a t b ir k a d ın "la ö z d e ş ­

le ştird ile r.
O ry a n ta l-ta tlı a la n d a k i k o k u n o ta la rı 20-30 y aşları a ra ­
s ın d a k i g e n ç e r k e k le r d e k ö tü k a rş ıla n ıy o r. " B ö y le lik le
g ö rs e lle ş tirm e v e b e n z e ri ş e y le r ta ş ıy a n k a d ın la r, k e n d i­
le rin i tu ta m ıy o rla r v e ik tid a rs ız lık s o r u n u o la n e rk e k le ri
ç e k iy o rla r.
B u ra d a , g e n ç e r k e k le r in b u tü r d o ğ r u d a n u y a rıc ıla ra
h iç ilgi d u y m a d ık la rı, te r s i n e e n a z ın d a n , k a d ın la r d a
h o ş la rın a g id e n k o k u la rd a b ira z d a h a m e s a fe li b u r u k lu ­
ğ a d e ğ e r v e rd ik le ri g ö rü lü y o r."

P a r f ü m S a tın A lır k e n D i k k a t E d i l m e s i - G e r e k e n l e r

İd e a l d u ru m : B ir b e y a z fa n ila p a rç a s ı a lın ır v e 24 s a a t
k o ltu k a ltın d a tu tu lu r. S o n ra k u m a ş k ü ç ü k ş e ritle r h a lin ­
d e k e silir. V e p a rfü m e ri d ü k k a n ı n d a b u ş e ritle rin ü z e ri­
n e , a lın m a s ı d ü ş ü n ü le n k o k u la r d a m la tılır, b ö y le lik le
p a rfü m le rin , g ö v d e n in ö z g ü n k o k u s u n a n e gib i b ir te p k i
v e rd iğ i g ö rü lü r. S o n ra ş e ritle ri a lıp e v e g id ilir v e d ü ş ü ­
n ü lü r.
N o rm a l d u r u m a: P a rfü m b ir ş e ritin y a d a k ü ç ü k b ir
k a r tın ü z e r in e p ü s k ü r tü lü r . B u y ö n te m in d e z a v a n ta jı,
k o k u te n d e g e liş m e d iğ i iç in a n c a k s o y u t b ir d u y u m a lı­
n ır. O y s a b u te p k i b ir p a r f ü m ü n b ire y s e l k a ra k te rin i
o lu ş tu ru r.
N o rm a l d u r u m b: D e n e n e n p a rfü m le r el b ile ğ in e , e lin
te r s in e v e ö n k o la s ü rü lü rle r. K o k u la r k a rış m a s ın d iy e
b ö y le d a ğ ıtılm ışla rd ır. A n c a k ü ç , e n ç o k d ö rt k o k u n o ­
 147

ta sı d e n e n e b ilir , ç ü n k ü , s ö y le n d iğ i g ib i, d e n e y im s iz
b ir b u ru n daha çok p a rfü m ü b ir b ir in d e n a y ırd e d e -
m ez.
D o ğ r u d a n d o ğ ru y a fla k o n d a n k o k la m a k a n la m s ız d ır,
ç ü n k ü k o n s a n tr e b iç im d e s o lu n a n a lk o l, k o k u d e m e tin in
in c e lik le rin i s a p tırır. A y rıca b u y ö n t e m d e s a d e c e k a fa
n o ta s ın ın "p atlam ası" alg ıla n ır v e a n c a k z a m a n la s e rp ile n
ö te k i n o ta la r alg ıla n m a z.
P iy a s a d a k o k u la r ç e şitli k o n s a n tr a s y o n b iç im le r in d e
su n u lu rla r:
E lle s ü r ü l e n p a r fü m , e s a s o la r a k % 1 5 -1 8 a r a s ın d a
a ro m a tik m a d d e le r içerir, p a rfü m ile E a u d e T o ile tte a r a ­
s ın d a k i g e ç iş ü rü n ü o la n E a u d e p a ı f ü n t d e b u o r a n % 8-
10, v e E a u d e Toiletté d e % 5-8 a ra s ın d a d ır.
P a r f ü m le r d a h a k o n s a n t r e k o k u m a d d e le r i n i d a h a
u z u n s ü r e k o ru rla r. A yrıca p a rfü m le r 95 d e r e c e lik a lk o l­
d e n , E a u d e to ile tte v e E au d e C o lo g n e s a d e c e 8 0 -9 0
d e r e c e lik a lk o ld e n ü re tilir. B ol b o l s ü r ü n m e y e a lış k ın
o la n la r v e te p k i ç e k m e k d e is te m e y e n le r, d ü ş ü k y o ğ u n ­
lu k lu o la n la ra y ö n e lm e lid irle r.
3 0 'lu y ıllard a , g ü z e llik id e ali, b ir k iş in in te k b ir p a rf ü ­
m e a z y a d a ç o k ta b i o lm a s ın ı d a y a tıy o rd u . Z a m a n ın b ir
m o d a d e r g is in d e , "te k b ir k o k u n u n b ir k işiy i ç e v r e le m e ­
s in in v e o n d a n te k b ir k o k u y a y ılm a sın ın " id e a l o ld u ğ u
s ö y le n iy o rd u . G iy siler, m e k tu p k a ğ ıtla rı, e ld iv e n le r, y a s ­
tıklar, s a lo n v e y a ta k o d a sı: te k -k o k u lu b ir k o k u c ü m b ü ­
şü!
O z a m a n la rd a "Y eni p a rfü m , y e n i y a şa m " d e n ilird i v e
lite ra tü rd e p a r fü m le rin h e r z a m a n y e n i y a n ıls a m a la r o l­
d u k la rı y e r alırd ı. B ir e r k e k te n ay rılın c a saç la rın ı k e s tire n
 148

k a d ın la r v a rm ış. B elk i, b ö y le d u r u m la r d a y e n i b ir p a r ­
fü m a ra y a n k a d ın la r d a vardır.
ı Y e n i b ir k o k u t o n u n u n s e çilm e si, ç o ğ u k e z ö z n e l d e -
İğ işik lik d u y g u s u ile b a ğ la n tılıd ır. B e n a rtık e s k i b e n d e ­
ğilim , ş im d i y e n i b ir p a rfü m istiy o ru m .
B |r p a r f ü m e s o n s u z a d e k s a d ık k a la n biri, p s ik o lo g la ­
rın s ö y le d iğ in e g ö re , a n ıla rd a , g e ç m iş te y a ş a y a n b ir k im ­
s e d ir v e a y n ı z a m a n d a k işiliğ in i ç e v re s in e z o rla k a b u l e t­
tirm e k te n h o ş la n a n b irid ir.
P a rfü m s a tın a lırk e n ç o k fazla n o s ta lji v e d u y g u s a llık
y e rs iz d ir. S o n s u z a d e k k u lla n ıla c a k , k a d ın ın ik in c i te n i
o la c a k p a r f ü m a n la y ış ı b u g ü n a rtık d e m o d e o lm u ş tu r.
P a rfü m g ü n lü k y a ş a m ın k ü ç ü k h o ş lu k la r ın d a n d ır v e a y n ı
a n d a ç o k s a y ıd a p a rfü m b u lu n d u r a n k a d ın la r ın ( v e d e
e rk e k le rin ) say ısı h iç d e a z d e ğ ild ir. K e y fe g ö re , r u h h a ­
lin e g ö r e a m a a y n ı z a m a n d a g ü n ü n h a n g i s a a tin d e o lu n ­
d u ğ u n a v e o a n d a n e tü r b ir e tk in lik te b u lu n d u ğ u n a g ö ­
re d e , d e ğ iş ik p a rfü m le r s ü rü n ü lü r. B ü ro iç in hafif, fe ra h
b ir k o k u ; b ir b u lu ş m a için o ry a n ta l b ir k o k u v b . M e v sim
v e h a v a d u r u m u d a p a rfü m s e ç im in i e tk ile r. B u y ü z d e n ,
ağ ır, e r o tik p a r f ü m le r g e rç i k ü r k m a n to y la iyi g id e rle r
a m a g ö lg e d e 35 d e r e c e d e , ç ıp la k te n d e h iç ç e k ilm e z le r.
F a s 'ta , tık lım tık lım b ir o to b ü s ü n iç in d e y a rım d ü z i n e
V ersa ille s S aray ı k a d ın ı k a d a r tatlı v e y o ğ u n b ir k o k u s a ­
ç a n , ş iş m a n , d ik k a fa lı k a s a p k a rıs ın ın ö y k ü s ü n ü n , b ü y ü k
A lm a n k o k u m a d d e s i ü re tic ile rin in b ir in in b a ş p a rf ü m -
c ü s ü n ü n e n s e v d iğ i a n e k d o t o lu ş u , b o ş u n a d e ğ ild ir.
D e m e k , y e n i b ir p a r f ü m s a tın a lın ır k e n , h e m e n e n
b ü y ü k b o y fla k o n a ta v o lu n m a m a lıd ır. B e lk i d e h e n ü z
k e n d i tip in iz e e n iyi u y a n k o k u y u b u lm a m ış s ım z d ır .
 149

B elk i d e ü m its iz r o m a n tik le r h a k lıd ırla r. O n la r, d o ğ r u

p a rf ü m ü b u la n b irin in k a p ıld ığ ı d u y g u y u , a ş ık o lm a d u ­
r u m u n a b e n z e tirle r. B irisi, b ir k o k u y a a b ay ı y a k ın c a , b u ­
n a b ağ lı o la ra k h e m e n sin irleri b o ş a n ır.

P a r f ü m G ö v d e n i n H a n g i B ö l ü m l e r i n d e E n İy i
E tk iy i G ö s te r ir ?

P arfüm ü nedetı saçlara sürm eli ki? Böyle çabuk u ç tu ğ u n ­

d a n on u sadece ku şla r algılasın diye mi? B a n a gelince,
ben kokularım tü m gövdem e y a ysın la r diye, a ya kla rım ı
kokulu a m m a la r içinde yıka m a yı tercih ederim.
Diogertes

F ilo z o f y a n ılıy o rd u : S açlar, p a rf ü m ü ta ş ım a k iç in ç o k

u y g u n d u r la r, ç ü n k ü k o k u m a d d e s in i e m m e ö z e lliğ in e
s a h ip tirle r. G ö v d e n in , p a r f ü m e e n u y g u n b ö lü m le ri, k a n
d o la ş ım ın ın e n g ü ç lü o ld u ğ u y e rle rd ir: el b ile ğ i, e n s e ,
ş a k a k la r, d iz o y u k la rı, g ö ğ ü s ara lığ ı. B u ra la rd a p a r f ü m
e n u z u n s ü re k a lıy o r. P a r fü m ü n k a ra k te ri, g ö v d e n i n b u
b ö lü m le rin d e n y a y ıla n sıc a k lığ a g ö re d eğ işiy o r.
B ir k o k u b u lu tu y la ç e v riliy m iş g ib i b u r a m b u r a m
k o k m a k is te y e n le r, e te k le r in in k e n a r ın a d a p a r fü m s ü r ­
s ü n le r, o z a m a n k o k u y ü k s e lir v e tü m g ö v d e y i sa ra r.
İd e a l d u r u m d a p a r fü m te n d e u y u m lu v e d e n g e li b ir
b iç im d e gelişir.
B irk a ç s a a t k a lm a s ı g e re k lid ir.
150

P a rfü m k o m p o z is y o n u n d a te k te k b ile ş e n le r in "eşit

h ız d a u ç m a la rın a " d ik k a t e d ilm e lid ir, y o k s a p a r f ü m ü n
u y u m u b o z u lu r. İlk s a a t b o y u n c a p a rfü m b ü tü n le ş ir , y a ­
n i g ö z e n e k le r d e n ç ık a n ç e şitli a s itle rle k a y n a ş ır v e b ö y -
le c e k e n d i b e lirle y ic i k a ra k te rin i geliştirir.
B u d u r u m h e r d e fa s ın d a , s ö z k o n u s u k iş in in m e ta b o ­
liz m a sın a , g ü n ü n h a n g i s a a tin d e o ld u ğ u n a v e k a d ın la rd a
a d e t p e r iy o d u n a b a ğ lıd ır. K a rm a ş ık e tk ile ş im m e k a n iz ­
m ası, b ir v e a y n ı p a r f ü m ü n d e ğ iş ik g ö v d e le rd e , ta n ın m a ­
y a c a k d e n li d e ğ iş ik g e liş im le r g ö s te rm e s in e n e d e n olu r.
T e n le ri h e r tü r k o k u to n u n u b e n im s e y e n k a d ın la r o l­
d u ğ u gib i, p a h a lı k o k u la rın te n le rin d e d u rm a d ığ ı k a ­
d ın la r d a v a rd ır. P a rf ü m ü n h e m e n b u h a r la ş m a s ın ın ç o k
sık ra s tla n a n b ir n e d e n i, p a r f ü m ü n d u rm a s ın ı e n g e lle y e n
y a d a k ıs ıtla y a n d e ri y a ğ ın ın ç o k fazla s a lg ıla n m a s ı o la ­
bilir.
H iç b ir p a h a lı k o k u n u n te n d e k a lm a y ışı in s a n ı h a y a l-
k ırık lığ ın a u ğ ra ta b ilir. U z m a n la r b ö y le d u r u m la r d a E au
d e T o ile tte d e ğ il, k o n s a n tr e p a rfü m k u lla n ılm a s ın ı ö n e r i­
y o rla r. İs tis n a o la ra k , ç o k a ğ ır k o k u la ra d a b a ş v u r u la b i­
lir. E n in a tç ı, p a r f ü m a lm a y a d ir e n e n d u r u m l a r d a b ile,
a y n ı k o k u t o n u n d a n s a b u n u n v e d e o d o r a n tın y a rd ım ıy ­
la, g ü n b o y u n c a b elirli b ir k o k u d ü z e y i k o ru n a b ilir.

K u lla n ım a İ liş k in Ö n e r i l e r

G ü n e ş ış ım a s ın a d ik k a t! Y ak ıc ı s ıc a k ta y a p ıla n d a ğ
g e z in tile rin d e y a d a d e n iz d e k i g ü n e ş b a n y o la r ın d a p a r ­
fü m d e n k a ç ın m a k ö n e rilir.
 151

A lk o l'd e b u lu n a n k a r b o n la g ü n e ş ışın ları a ra s ın d a , le ­

k e le re yo l a ç a n bir k im y a s a l te p k im e o rta y a çık abilir.
B ir k ü r k m a n to s u o la n v e o n u t e p e d e n tırn a ğ a p a r -
fü m le m e k is te y e n b ir k a d ın , k o k u y u a sla m a n to n u n
d ış ın d a n sü rm e m e lid ir, çünkü tü y le rin re n g i d e ğ iş e b i­
lir.
B u işin m u tla k a y a p ılm a s ı g e re k iy o rs a , k ü r k e iç e rid e n
p a rfü m sü rü lm e lid ir. D e ri ü z e r in d e d e p a rfü m iz b ır a k a ­
bilir. E ld iv e n le rin e y a d a ç a n ta s ın a p a rfü m s ü r m e k is te ­
y e n le r, b u işi iç y ü z e y d e n y a p m a lıd ırla r.
İ p e k v e a ç ık r e n k k u m a ş la r ü z e r in e p a rf ü m s ü r ü lm e ­
m e lid ir. Ç ü n k ü e n iyi le k e g id e ric in in b ile u z a k l a ş t ı r ­
m a y a c a ğ ı le k e le r o lu şa b ilir.
P a rfü m ö z e llik le p a m u k , k e te n y a d a y ü n g ib i d o ğ a l
lifler ü z e rin d e , e n iyi b ir b iç im d e g e lişir. S e n te tik lifle r
ü z e rin d e b e rb a t g e lişir v e d a h a k ısa s ü re kalır.
Işık , h a v a v e s ıc a k lık d a p a r f ü m ü n p e k d o s tu s a y ıl­
m azla r.
K u lla n ım d a n s o n r a f la k o n h e m e n k a p a tılm a lıd ır .
(A m a e lb e tte b u n u s ö y le m e y e b ile g e r e k y o k .) Ö z e llik le
d isip lin li o la n la r, u z m a n s a tıc ın ın ö n e rile rin i d in le rle r v e
p a r fü m ü , ışık ta n k o r u m a a m a c ıy la , k a r to n k u tu iç in d e
sa tın alırlar.
M o d a ö n c ü s ü k a d ın la r iç in s o n b ir ö n e ri:
M ü te v a z i, ç iç e k s i-m e y v e li p a r f ü m le r e , 8 0 'li y ılla rın
a ğ ır k o k u la rın d a n s o n ra d e r n ie r cri ( s o n çığ lık ) g ö z ü y le
b a k ılıy o r v e b u k o k u la r 9 0 'lı y ılların k o k u ö n e ris i o la ra k
s u n u lu y o rla r. Un p a r fu m p r e s q u e in n o c e n t, " a d e ta m a ­
s u m b ir p a rfü m " s lo g a n ıy la re k la m ı y a p ıla n p a r fü m le r e
trè s c h ic ( p e k şık ) g ö z ü y le b ak ılıy o r.
152

E rk e k le r v e P a rfü m

6 n is a n 1 9 1 9 'd a , P a ris 'in R u e d e R ivoli c a d d e s in d e k i

p o r s e le n m a ğ a z a s ı A u x L io n s d e F a ie n c é a a d ım ın ı a ta n
iri y ap ılı, s a k a llı a d a m , k e n d i s o n u n u h a z ırla d ığ ın ın ayır-
d ın d a d e ğ ild i.
B ir ça y ta k ım ın ı g ö r m e k iste di. U z u n s a k a lın d a n y a y ı­
la n y o ğ u n k o k u , o r a d a ra s tla n tıy la b u lu n a n b ir b a y a n
m ü ş te rin in d ik k a tin i çe k ti. K a d ın b u k o k u y u b ir y e r d e n
ta n ıy o rd u , a m a n e r e d e n ? S o n u n d a , u z u n s ü r e ö n c e h iç
b ir iz b ır a k m a d a n o r ta d a n k a y b o la n , k ız k a r d e ş in in s o n
se v g ilisin in d e a y n ı k o k u y u y a y d ığ ın ı a n ım s a d ı.
B a y a n , p o lis ç a ğ ırd ı. H e n ri D é s iré L a n d ru tu t u k la n d ı
v e c in a y e t işle d iğ i s a p ta n d ı. P a ris'in M a vi S a k a l'ı o n b ir
k a d ın ı ö ld ü rm ü ş , p a rç a la m ış v e yakm ıştı.
S ö y le n c e y e g ö r e , k u lla n d ığ ı p a rf ü m o n u d a ra ğ a c ın a
g ö n d e rm iş ti. G u e rla in 'in 1 9 0 4 'te p iy a s a y a ç ık a rd ığ ı, b itk i
v e ç iç e k ö z le r in d e n o lu ş a n e n f e s b ir k a rış ım o la n M o u c ­
h o ir d e M o n s ie u r s ü rü n m ü ş tü .
D a h a ö n c e d e s ö z ü n ü e ttiğ im iz B elle E p o q u e d ö n e m i
to p l u m u n u n " a d e ta n e v r o tik b ir k o k u c o ş k u n lu ğ u " iç in ­
d e o lu ş u , s a d e c e in s a n lığ ın d işi k e s im i iç in g e ç e rliy d i.
G e rç e k b ir e r k e k s a b u n d a n b a ş k a b ir şe y k o k m a z d ı. E n
aşırısı, k o lo n y a y a d a la v a n ta s u y u d a m la tılm ış m e n d ild i.
P arfü m s ü r e n e r k e ğ e e f e m in e g ö z ü y le b a k ılıy o rd u .
B u g ü n p a r f ü m e n d ü s tr is i u m u d u n u e r k e k l e r e b a ğ la ­
m ış d u ru m d a . E rk e k p a rfü m le ri p a z a rı, a d e t a d u rg u n lu k
iç in d e k i k a d ın p a z a r ın d a n o rta la m a iki k a t d a h a y ü k s e k
g e liş m e o r a n ı g ö s te riy o r. F ra n k fu rt'ta k i G ö vd e B a k ım ı ve
Ç a m a şır T o z u E n d ü strisi B irliğ i 1990 y ılın d a e r k e k k o z ­
 153

m e tiğ i a la n ın d a % 6 ,9 'lu k b ir c iro artışı o ld u ğ u n u v e artış

e ğ ilim in in y ü k s e le c e ğ in i b ild ird i.
P a r fu m s C h n stia n D ioı1u n 1988 s o n u , 1989 b a ş ın d a ,
A v ru p a 'd a v e O k y a n u s ö te s i n d e p iy a s a y a s u n d u ğ u Fcıh-
rerıheit h a k k ın d a a ç ık la d ığ ı say ılar, e r k e k k o k u la rın d a ­
ki e ğ ilim i s e rg iliy o r. B u a k d ik e n - s a n d a l a ğ a c ı k a rış ım ı
*
s a d e c e b ir y ıld a 346 M ily o n F ra n s ız F ra n g ı, y a n i P a r ­
fu m s D io ? u n to p la m c i r o s u n u n % 1 1 'in i g e tirm iş. 1972
y ılın d a n b e ri M o e t-H e n n e s s y G r u b u n u n e lin d e o la n lü k s
e ş y a firm a s ın ın b ild ir d iğ in e g ö r e , F a b ren h eit. fe m in in
D io r k la siğ i P oisort u n m a s k u lin k a rş ılığ ı o lm a y o lu n d a
h ız la ile rliy o rm u ş. A ksi d u r u m z a te n b ir f e la k e t o lu r ­
m u ş.
B ü y ü k c iro r a k a m la rın ın a r d ın d a d e v h a rc a m a la r g iz ­
li: F a h r e n h e itm s a d e c e A v r u p a 'd a k i ta n ıtım ı 30 M ily o n
F ra n s ız F ra n g ı'n a m al o ld u . 4 0 k işilik b ir ç e k im e k ib i,
re k la m film i iç in A v u stra ly a ç ö l ü n d e ü ç h a fta b o y u n c a
çalıştı. 30 s a n iy e lik re k la m s p o tu iç in çö l k u m la rı ü z e r in ­
de 60 to n lu k b ir k ö p rü v e 12 m e tre lik b ir k u le in şa e d il­
di.
C h a n e l L'Egoiste p a r f ü m ü n ü , C h a n e l b u tik le r in d e iki
yıl b o y u n c a B ois N o ir a d ı a ltın d a d e n e d i v e b u " s a d e c e
e s te tle r iç in — h e d o n is t" p a rf ü m d e v a s a r e k la m h a r c a ­
m a la rıy la p iy a s a y a ç ık tı. B ü y ü k p a r f ü m le r h e r z a m a n
m a sa l g ib i b ir ş e y le r a n la tırla r. D ü n y a y a g ö z le rin i ç o ğ u
k e z fe o d a l b ir o rta m d a , V e rs a ille 'tn lim o n lu ğ u n d a y a d a
P a la is G u in ie r ’d e a ç a rla r. C h a n e l, Egoist ile b u ta r z d a
d e v rim y a p tı. K o k u n u n ta n ıtım ı, b ir ü r ü n ü n re k la m ın d a n
ç o k , d r a m a tik b ir s e n a r y o y u , g e r ç e k d ış ı b ir s ö y le n c e y i
a n d ırıy o rd u .
154

T a n ıtım tö re n i iç in d a v e tli o la n s e ç ilm iş g a z e te c ile r ­

d e n h e r biri, e v in d e n b ir R olls R o y ce 'la a lın d ı. Y o lc u lu k
s ır a s ın d a b ir s e s b a n d ı n d a n y e n i p a r f ü m a n la tılıy o r,
F ra n k S in a tra M y Wci)'\ s ö y lü y o r d u . S o n ra o to m o b ile
m o n te e d ilm iş e k r a n d a J e a n -P a u l G o u d e 'u n ç e k tiğ i r e k ­
la m film i iz le n iy o rd u . Saat ta m 2 1 .0 0 'd e b irk a ç y ü z s e ç il­
m iş k işi b ir e r Egoist f la k o n u a ld ıla r. B u s e n a r y o A v ru ­
p a 'n ın b irç o k b a ş k e n tin d e y in e le n d i v e h a tta b ir F ran sız
re s s a m ı ta ra fın d a n çizgi ro m a n h a lin e g etirild i.
Y a p ıla n m a sra fa d e ğ m iş e b e n z iy o r.
P a z a r d a k ıs a b ir s ü r e d e n b e r i b u lu n m a s ın a k a rş ın ,
E goiste e r k e k k o k u la rın ın k la s ik le ri a ra s ın a y erle şti. Ego­
iste iki d ir h e m b ir ç e k ird e k e r k e k p a rfü m ü o la ra k k a z a n ­
d ığ ı ü n ü m ü k e m m e l im aj ta s a r ım ın a v e a lış ılm a d ık r e k ­
la m y ö n te m in e b o rç lu . Ö z e llik le e n te le k tü e l, m o d a d a n
a n la y a n e r k e k le r ta ra f ın d a n k u lla n ılıy o r. K im i e r k e k le r
ise aşırı d o z y ü z ü n d e n , m a s u m y a n lış a n la şılm a k u r b a n ­
ları o lu y o rla r.

"Sis k e n t i n d e y a z ın o rta s ı. S a b a h ın b e ş i. Ç a la r s a a t b ip ,
b ip , b ip d iy e ö tü y o r v e u y s a l b i r A lm a n k ö ş e y a z a n k e n d i­
n i b a n y o y a a tıy o r. H e m e n d iş fırç a la m a v e h iç o lm a z s a
tr a ş o lm u ş k o k a y ım d iy e , b e lk i b ir a z b o l k e s e d e n , C h a-
n e l'in y e n i A fter S h a v e 'i E g o ist'i s ü r ü y o r u m . K im ileri e lm a
s u y u g ib i k o k tu ğ u n u s ö y lü y o rla r. D a h a s o n r a , b u k o k u y u
P a n A m g ö re v lile rin in n e y e b e n z e ttik le r in i ö ğ re n e c e ğ iz .
(B ir s ü r e s o n ra h a v a a la n ın d a . P a n A m 'ın g ü v e n lik m e m u re -
si):
İf y o u w is h to fly P an A m , I m u s t a d v is e y o u n o t to d rin k
b e f o r e y o u r flig ht. (P a n A m 'la u ç m a k is tiy o rs a n ız , u ç u ş ta n
 155

ö n c e iç k i iç m e m e n iz i ö n e r ir im ) B e n (.çok ş a ş ırm ış b ir h a l­
d e ): I a m n o t d ru n k . (B e n içk ili d e ğ ilim ) K a d ın : B u t I s o
s m e ll t h e d rin k . (A m a ö y le içk i k o k u s u A lıy o ru m k i) B e n
(h a fifle m iş ): O h , th a t's m y a f te r s lıa v e . (A h , o b e n im tra ş
l o s y o n u m ) G e r ç e k t e n o la ğ a n ü s tü s o ğ u k k a n l ı o ld u ğ u m
için , b a y a n ın b ir k e z d a h a , d a h a iyi k o k la m a s ın ı v e y a p tığ ı
d e n s iz lik iç in b e n d e n ö z ü r d ile m e s in i b e k liy o r d u m .
A rta n p a n i k d u y g u s u iç in d e te k b ir ç a r e g ö r d ü m : Ç a n ta ­
m ın i ç in d e n u y g a rlık to r b a m ı a ld ım v e E g o is t f la k o n u n u
o n a d o ğ r u tu ta ra k , b ir k e r e k o k la m a s ın ı, b u n u n ş n a p s o l ­
m a d ığ ın ı, ş n a p s o ls a y d ı a d ın ın b a ş k a tü r lü o la c a ğ ın ı s ö y ­
lerd im ."
M ax Gold: Erste A nzeichen eines Interessenkonßikts zu ish e n den Häusern Chanel

u n d P a n A m /: Chanel ve PanAm Firmalan A rasındaki Çıkar Çatışmasının Hk

Belirtileri (Titanic (Alman m iza h dergisi — ç.n.J U /9 0 )

B aşarılı e r k e k k o k u la n a ra s ın d a y e r a la b ilm e k için, sı­

kı b ir r e k a b e tin b u lu n d u ğ u p a z a r d a o ld u k ç a ç o k ç a rp ış ­
m a g ü c ü g e re k lid ir. Y aln ızca A lm a n y a p a z a rın d a , 250 e r ­
k e k p a r fü m ü m a rk a s ı, e r k e k le r in b e ğ e n is in i k a z a n m a k
için y a rışıy o r. B a şa rı s o n u c u n d a tatlı k â rla r e ld e e d iliy o r
a n c a k d ü n y a ç a p ın d a k i p a r f ü m e r i c ir o s u n u n s a d e c e
% 30 'u e rk e k le r in h e s a b ın a yazılıyor.
E rk e k p a r f ü m le r in d e n o lu ş a n b ir h it liste si h a z ırla n ır­
sa, A zzc ıro p o u r b o m m e liste b a ş ı o lu r. O n u , G u y L aroc-
h e 'u n D r a k k a r N oiıJı v e P a co R a b a n n e p o u r b o m m e v e
C h a n e l'in A n ta e u â u izler. 1973 y ılın d a n b u y a n a p iy a s a ­
d a o la n v e b u a ra d a a d e ta e r k e k p a rfü m ü s im g e si h a lin e
g e le n P a co R a b a n n e p o u r b o m m e , ş im d iy e d e k 125 m il­
y o n fla k o n satılm ıştır. 1 9 8 2 'd e n b eri s a tıla n D ra k k a r N o ir
 156

h â lâ ç o k b ü y ü k a rtış o ra n la rı g ö s te r m e k te d ir. N e v a r ki
F ra n s a 'd a ik in c i s ıra y ı Lacoste a lm a k ta d ır. B u b a ş a rıs ın ı,
s p o r a b ü y ü k ö n e m v e re n v e g e le n e k s e l im a jla rla p e k il­
g ile n m e y e n g e n ç b ir m ü ş te ri k itle s in e b o rç lu d u r.
A lm a n e r k e k le ri, e r k e k k o z m e tik le ri iç in y ıld a y a k la ­
şık 8 0 0 m ily o n D M h a r c a m a k ta d ırla r. A n ca k , tü k e tic ile ­
rin b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u iç in , p a r f ü m e r i h â lâ y a b a n c ı b ir
a la n d ır. A lm a n la rın s a d e c e % 20 'si h e r g ü n E a u d e T o ile t­
te k u lla n ıy o r, a m a 14 ile 64 y a ş la rı a r a s ın d a k i tü m e r ­
k e k le rin yarısı h e r g ü n b ir A fter S h a v e k u lla n ıy o rla r. H e r
iki e r k e k te n s a d e c e b ir ta n e s i, k e n d i k o k u s u n u , k e n d is i
s a tın alıyor.
'P a rfü m s ü r e n d e m e k ki k a d ın s ı e rk e k ' ş e k lin d e k i h o r
g ö r ü c ü im g e , iffet d ü ş k ü n ü 19. y ü z y ıld a o r ta y a çık tı v e
20. y ü zy ıla d e k v a rlığ ın ı s ü rd ü rd ü . A n d ré G id e b ile , p a r ­
fü m s ü re n e ş c in s e lle r h a k k ın d a k i a şa ğ ıla y ıc ı s ö z le r e k a r­
şı çık am am ıştı.
In c il'd e a n la tıla n ç a ğ la rd a v e a n tik ç a ğ d a d u r u m b a ş ­
k a tü rlü y d ü . O z a m a n la r p a r f ü m ü n c in siy e ti y o k tu . E r­
k e k le r d e e n a z k a d ın la r k a d a r p a rfü m s ü rü y o rla rd ı.
D a v u t p e y g a m b e r in g iy s ile rin e k o k u m a d d e le r i s e r p ­
tiğ i riv a y e t o l u n u r v e İn cil "E trafını ıtırlı y a ğ la r la d o n a t
v e y a ş a m ın ı s e v d iğ in k a d ın ın y a n ın d a y aşa" d iy e ö ğ ü t
verir.
T a rih te k i b ü y ü k k o m u ta n la r v e fa tih ler, B ü y ü k İ s k e n ­
d e r, J ü l S ezar, X e rx es, H a n n ib a l y a d a C e n g iz K a a n g ib i
a d a m la r, y e n d ik le ri b ir k e n tin c a d d e le r in d e n g e ç m e d e n
ö n c e m a k y aj y a p a r v e k o k u la r s ü riin ü ıie rd i. V e rs a ille s 'd a
e n k ü ç ü k s a r a y n e d i m e s in d e n , im p a r a to r a d e k h e r k e s
a y a k lı fla k o n la r g ib i k o k a rd ı.
 157

18. y ü z y ılın ü s tü b a ş ı d ü z g ü n İn g iliz e fe n d ile ri, ç o k

y o ğ u n k o k a n h a y v a n s a l z ib e t m a d d e s in i te rc ih e d e rle rd i.
B u d ö n e m in b ü y ü k s n o b la rı, m ü d a v im i o ld u k la r ı C of-
f e e - H o u s e 'a h e r g ir d ik le r in d e , p a r f ü m e b a tırılm ış e ld i­
v e n le rin i v e m e n d ille rin i h a v a d a sa lla y ıp , k ü ç ü k a ltın v e
g ü m ü ş fla k o n la rın ı d u r m a d a n b u ru n la rın a g ö tü r d ü k le r in ­
d e , ö te k i m ü ş te rile ri k a ç ırm ış o lm alılar.
" E rk e ğ in e n iyi k o k u s u , s e v d iğ i k a d ın ın k o k u s u y la
k a rış m ış k e n d i d o ğ a l k o k u s u artı b ir d a m la F ra n sız p a r ­
fü m ü d ü r." İta ly a n s k a n d a l y a z a rı v e s u ç la n a n k ita p la r lis­
te s in in s ü re k li m isa firi P itig rilli, 1930 y ılın d a b u s ö z le ri
y a z d ığ ın d a , z a m a n ın r u h u n u ç o k iyi y a n sıtm ıştı, roaring
tw e n tie s d e n i le n y irm ili y ılla r d a n s o n r a b ile b ir e r k e ğ e
E a u d e C o lo g n e k u lla n m a s ın d a n v e m e n d ilin e b ir d a m la
la v a n ta d ö k m e s in d e n ö te y e h o ş g ö r ü g ö s te rilm iy o rd u .
M o u c h o ir d e M o n sie u r p iy a s a y a ç ık tığ ın d a , p a z a rı ö n ­
c e lik le saç lo s y o n la rı v e p a rfü m lü p o m a tla rla p a y la ş m ış ­
tı. 4 0 'lı y ılla rd a M o u sta c b d ı p iy a s a y a s ü r e n M arcel R o c­
h a s , ö n c ü b ir ta v ırla, b u g ü n d o ğ a l b u lu n a n b ir p a z a r la ­
m a s tra te jis in d e n y a ra rla n d ı. D a h a işin b a ş ın d a , p a rfü m le
b irlik te tü m b a k ım s e ris in i p iy a s a y a çık a rd ı: tra ş lo s y o ­
n u , s a b u n , d e o d o r a n t, b a n y o k a tk ısı, g ö v d e lo s y o n u .
B u g ü n e k ü r ü n le r p a r la k a d la r ta şıy o rla r: D e o d o r a n t-
Stick, P re -E le ctric S h av e, D e o d o r a n t N atu ral S pray , A fter
S h a v e B a lm , E ffe c tiv e F a c ia l S c ru b y a d a E v e ry d a y
S h a m p o o . E rk e k le r s a ç la rın ı h e r g ü n y ık a m a y a , k a d ın la r­
d a n d a h a m e ra k lı o l d u k la r ı,iç i n , d u r u m a g ö r e b u tü r
ö z e l ü r ü n le r için d e k a d ın la rd a n d a h a ç o k p a r a h a rc ıy o r­
la r. A yrıca, p a z a r a ra ş tırm a c ıla rın ın s ö y le d iğ in e g ö re , e r ­
k e k le r, k a d ın la rın ta m te rs in e , b ir ü re tic in in b ü tü n b a ­
158

k im s e ris in i s a tın a lıy o rla r v e e k s ik s iz b ir d o n a n ım g ib i

b a n y o y a y e rle ştiriy o rla r.
H e r s e rid e p a rf ü m m e rk e z d e y e r a la n ü rü n d ü r, r e k la ­
m ı e n y o ğ u n y a p ıla n b ir tü r k o ş u m a tıd ır, b ü tü n le y ic i
y a n ü r ü n l e r o n u n a r d ın d a k ü ç ü k ta y la r g ib i s ıç ra rla r.
B ay R o c h a s 'ın e r k e k p a rfü m ü , a d ın ı b u p a r fü m v e m o d a
y a ra tıc ıs ın ın s a n a t m e ra k ın a b o rç lu d u r. R o ch as, b ir P a z a r
g ü n ü ö ğ le d e n s o n r a s ın d a b ir a r k a d a ş ıy la b irlik te L ouv -
r e 'u n k u ts a l re s im s a lo n la r ın d a d o la ş ır k e n , g ö z le ri V an
D y c k s 'in b ir ta b lo s u n a takılır. M o n a rk 'ın bıy ığ ı, M ou sta c-
h &ı v a rd ır.
B u p a r f ü m ü n a b a rtılı e r k e k ç e a d ı n a k a rş ın , e r k e k le r
k a d ın s ı o la r a k t a n ın m a k t a n k o r k tu k l a r ı iç in , p a r f ü m
d ü k k a n ı n a g itm e y i g ö z e a ta m ıy o rla r d ı. M o n şe r iç in M o-
u s ta c h ö \ M a d a m sa tın a lıy o rd u .
L a v a n ta s u la rı, y a k la ş ık o la ra k 1910 y ılın d a n b e ri p i­
y a s a d a y d ıla r. 50'li y ılla ra d e k , g ö s te riş s iz k o k u la rı s a y e ­
s in d e , e r k e k p a rf ü m ü p a z a r ın ın s ü re k li s a ta n ü rü n le riy ­
d ile r. öO'lı v e 70'li y ılla rd a e r k e k p a r f ü m ü y a v a ş y a v a ş
t o p l u m s a l n o r m a llik d e r e c e s i n e u la ş m a y a b a ş la y ın c a ,
a ğ ırb a ş lı, m ü te v a z i la v a n ta s u y u n u , ç o k v e fa lı o la n ın
y a z g ısı b e k liy o rd u : a rtık m o d a sı g e ç m işti.
D ü n y a e rk e ğ i, ç o k ta n d ır , e r k e k p a r fü m le r i a r a s ın d a
k la s ik le ri s ü rü y o rd u : D io r'u n E a u S a u va g d i; G u e rla in 'in
H a b it R o u g d u ya d a J e a n P a u l G u e r la in 'in b iz z a t k e n d is i
iç in y a ra ttığ ı Vetiveı' i; öO'lı y a lla rla b irlik te e r k e k tu v a le t
lo s y o n la rın ın b ü y ü k çağ ı b aşla m ıştı.
öO'lı v e 7 0 'li y ılla rın p o litik a n g a je e rk e ğ i, ü n iv e rs ite ­
d e k i H in t d ü k k a n ın a y a d a k a d ın sağ lığ ı m e rk e z in e g id i­
y o r v e tü ts ü ç u b u k la r ın ın y a n ısıra k ü ç ü k b ir ş işe te fa rik
 159

s u y u d a a lıy o rd u . "T efarik k o k a n so lc u la r" s ö z ü , b u y ıl­

la rın e n y a y g ın k ü f ü r ü y d ü . B a llıb a b a g ille r a ile s in d e n ,
b ü y ü k b e y a z , m o r ç iç e k le ri o la n b u b itk i, a lte r n a tif c e ­
n a h ın e n s e v ile n k o k u s u o lu ş u n u , k o k u s u n d a n ç o k , id e ­
a liz e e d ilm iş A sy a k ö k e n in e b o rç lu y d u .
Y v es S a in t-L a u re n t, 7 0 'li y ılla rın b a ş ın d a , YSL p o u r
h o m m d u n r e k la m k a m p a n y a s ın ı b a ş la tm a k iç in ç ıp la k
p o z v e rd iğ in d e , o rta ç a p ta b ir s k a n d a l y a ş a n d ı. F o to ğ ra fı
ç e k e n J e a n l o p p S ie ff ın s ö z le r in e in a n ıla c a k o lu rs a , YSL
h e d e f in e u la şm ış tı. "O s a d e c e ş o k e tm e k iste m işti." Bir
m o d a y a ra tıc ıs ın ın , k e n d i p a r f ü m ü n ü n r e k la m ın ı b iz z a t
k e n d is in in , ü s te lik d e ç ırılç ıp la k y a p m a s ı ilk k e z g e r ç e k ­
le şiy o rd u .

Ü n lü E r k e k l e r i n K o k u l a n

Gecenin saat l'i. 2 7 T em m uz 1852

Saç losyonu Taburel'i, m akaleyi ve p udrayı aldım . Neden
pudra? Yıllardır, Lepentine'in, çok iyi olan O dontine'ini
kullanıyorum , y in e de, senin şerefine, bu pudrayı kullana­
cağım.
Gustave Flaubert'ten Louise Colet'e

B u g ü n O x f o r d 'd a k o r u n a n b ir e ly a z m a s ı s a y e s in d e ,
İn g ilte re 'n in V III. H e n r y 's in in k u lla n d ığ ı b ir p a r f ü m ü n
b ile ş im i b ile b ilin m e k te d ir: "6 k a ş ık g ü ls u y u , ç e y re k o n s
in c e ş e k e r v e b ir o n s a m b e r alın ır. K arışım b e ş y a d a altı
s a a t h a fif a te ş te p işirilir v e s o n u n d a sü z ü lü r." H e n ry 'n in ,
160

m av i s a k a l o la ra k ü n ü n ü n e ö lç ü d e b u p a rf ü m e b o rç lu
o ld u ğ u ise b ilin m iy o r.
S adece k o m u ta n lık ta d e ğ il k o k u m a d d e s i tü k e tic i-
liğ in d e d e b ü y ü k l ü ğ ü n ü k a n ıtla m ış o la n N a p o ly o n ,
C h a rd in 'in B ro w n W in d so i1u n a b a ğ lıy d ı v e F a r in a 'd a n
b ü y ü k ö lç ü le r d e K o ln isc h w a sse r (k o lo n y a ) s a tın a lıy o r­
d u . A y d a 60 ş iş e d e n ç o k E au d e C o lo g n e tü k e ttiğ i o lu ­
y o rd u .
G e o r g W a s h in g to n 'u n p a rfü m ü m isk v e b e r g a m u t t e ­
m e li ü z e r in d e a y rıc a 25 d e ğ iş ik b ile ş e n le o lu ş tu r u lm u ş ­
tu . S ö y le n d iğ in e g ö r e b u p a r f ü m ü b u g ü n b ile N e w
Y o rk 'ta k i p a r fü m d ü k k a n la r ın d a s a tın a lm a k o la n a k lı­
dır.
E ski b ir ik in c i s ın ıf W e s te rn k a h r a m a n ı v e p a r la k b ir
v a ta n s e v e r o la n R o n a ld R e a g a n 'ın b e ğ e n is i e lb e tte ü lk e ­
s in in s ın ırla rı iç in d e y d i. A m e rik a n E s te e L a u d e r ş irk e ti­
n in A r a m iS ini te rc ih e d iy o rd u v e b u n d a n b o l b o l tü k e ­
te b iliy o rd u . B e y a z E v 'd e , k e n d is in d e n ö n c e k o k u s u n u n
d u y u ld u ğ u s ö y le n iy o rd u .
S e ç k in re k la m c ıla rın h iç ek sik liğ i d u y u lm u y o r. M o n a ­
k o P r e n s i R a in e r a ç ık ç a , G u e r la in 'in H a b it R o u g d u n \ı
k u lla n d ığ ın ı b ild ird i. S e ç k in yaşlı, b e y le r e ç o k iyi y a k ı­
ş a n b u p a rf ü m , a d ın ı, s ü v a rile rin g iy d ik le ri k ırm ız ı c e ­
k e tte n a lıy o r. 60 y a ş la rın d a k ib a r b ir b e y e fe n d i o la n P h i­
lip p e G u e r la in , h a fif d o k u n a k lı b ir s e s le "H a b it R o u g e
y a ş a m ım ın y e m e k v e u y u m a k g ib i b ir p a rç a sıd ır" d iy o r.
F ilm y ıld ızı J e a n -C la u d e B rialy — p a r a a lm ış o ls u n y a d a
o lm a s ın — M o u c b o ir d e M o n sie u ıJü n e n s e v d iğ i p a rfü m
o ld u ğ u n u d e fa la rc a a çık la m ıştır.
E rk e k , te r v e k a s la r a r a s ın d a k i ilişk i, e r k e k le r in ö z
 161

im g e le rin in ilk ö r n e k le r in d e n d ir . B u y ü z d e n z irv e d e k i

s p o r c u la rın , e n id e al re k la m k a h r a m a n la rı o lm a la rı g e ­
re k tiğ i sö y le n e b ilir,
B jö rn B o rg , M ich a e l J a c k s o n 'd a n v e Ö m e r Ş e r if te n
g e ri k a lm a k is te m e d i v e a d ın ı b ir p a rfü m e v e rd i. K eşk e
a d ın ı k e n d in e s a k la s a y d ı, ç ü n k ü B jö rn B org A fte r S h a -
c e 'in p a z a r b a ş a rıs ı, e n a z ı n d a n , B jö rn B o ıg 'u n d a h a
s o n ra k i s p o r k a riy e ri g ib i fiy a s k o y la s o n u ç la n d ı.
B u n a k a rşılık , G a b rie la S a b a tin i, d ü ş ü k fiy at d ü z e y i
iç in h a z ırla n a n , k itle p a z a rı iç in d ü ş ü n ü le n k o k u s u y la
b ir sa tış b a ş a rıs ın a u la ştı. S a b a tin i'y i b ir k e z k o k la y a n ­
la r, B o ris B e c k e r 'e ü ç a rtı iyi h a l p u a n ı v e rirle r. Ç ü n k ü
B e c k e r h e n ü z h iç b ir k o k u lu s u y a k e n d i a d ın ı v e r m e ­
di.
D iğ e rle rin in y a n ısıra Joop, J il S a n d e r v e D a v id o ff p a r ­
fü m le rin i d e ü re te n W ie s b a d e n 'd e k i L a n c este r firm a sın ın
y ö n e tic is i H e rb e rt F ro m m e n , F ra n k fu rte r A llg e m e in e Z e -
itu n g 'u n m a g a z in e k in d e , s p o r c u la r v e p a r fü m le re iliş­
k in , ş u sö z le ri s ö y lü y o r: "Bir s p o r k a riy e rin in s o n u n a g e ­
lin c e , in sa n la y a ln ız c a m a g a z in b a s ın ı ilg ile n iy o r — M ax
S c h m e lin g b ir istisn a d ır. B ö y le lik le , b ü y ü k b ir p a z a r p a ­
yı o la n b ir m a rk a n ın d a s o n u g e lm iş o lu y o r; b u ü rü n ,
tü k e tic ile rin k e n d ile riy le ö z d e ş le ş tire m e y e c e k le ri b ir ş e ­
yi k a ld ıra m ıy o r.
B oris B ec ker a d ın d a b ir p a r fü m b u lu n m a y ış ın ın n e ­
d e n i bu m u?
B u te k lifi fak sla a ld ım v e h e m e n ay n ı y o ld a n g e ri ç e ­
v ird im . O n a h a y ra n ım v e y e n ilm e s in e d a y a n a m a m , a m a
ö n ü n a d ın ı ta ş ıy a n b ir ü r ü n ü s a tm a k iste m em ."
162

E rk e k le re Ö n e rile r

M u tla k k e s k in b ir k o k u la n o la n e rk e k le r, e n k ö tü le ri­
d ir. T e m iz lik k o k a rla r a m a a y n ı z a m a n d a , su , s a b u n v e
s p e r m k o k u s u y ay arla r. S u y u v e s a b u n u te m iz liğ in d o ­
r u k n o k ta s ı v e d o ğ a l g ö v d e k o k u s u n u d a ta n rın ın b ir n i­
m e ti o la ra k g ö re n le r, k o la y lık la p a rfü m d ü ş m a n ı d iy e ta ­
n ım la n a b ilirle r. Bu tü r e r k e k le r d e n , v ic d a n ra h atlığ ı iç in ­
d e u z a k d u ru la b ilir. B u k o k u ta v rı ç o k az fa n te z i v e d u ­
y arlılık ü re tir.
B ir e r k e k a n c a k e rk e k s i k o k tu ğ u v e b u n a k a rş ın k o ­
k u s ü r ü n d ü ğ ü z a m a n g ü z e l k o k a r. E rk e k te n i ü z e r in d e ­
ki ta tlı, y ılışık b ir k o k u , o r a d a n u z a k la ş m a k iç in y e te rli
b ir n e d e n d ir . S ırnaşık , y a p ış k a n v e e r k e k s i o lm a y a n b ir
e tk i u y a n d ırır. T a m b ir e r k e k tü tü n , d e ri, alk o l v e g ö v ­
d e s e l ç a lış m a k o k a r a m a a s la saf, k a tık s ız te r k o k m a z .
B irç o k e r k e ğ in h â lâ k e n d ile r in i y o n tu lm a m ış h e r if o la ­
ra k g ö r m e k iste m e le ri itici o lm a k ta d ır. B o d y b u ild in g s a ­
lo n u n d a , k a sla rı g e liş tirm e k iç in y a p a y b ir b iç im d e ü r e ­
tilm iş b ile o lsa , te r iticidir. B ö y le b ir h erifi k a d ın la r t e ­
m iz ç a rş a fla rın ın ü s tü n d e g ö r m e k is te m e z le r. D e m e k ki
id e a l b ir e r k e k p a rfü m ü , b ir d e n g e e d im iy le , d o ğ a l m a s ­
k u lin g ö v d e k o k u s u n a y a k ın o lm a lı v e b u n a k a rş ın o l­
d u k ç a k a ra k te ris tik b ir k o k u n o ta s ı g eliştirm elid ir.
B u y ü z d e n e r k e k p a r f ü m ü n ü n b ile ş e n le ri İn g iliz k u ­
lü p le rin in ü y e le ri g ib id irle r: h e p a y n ıla rıd ır. F ıstık ça m ı,
b e rg a m u t, la v a n ta , s e d ir, s a n d a l a ğ a c ı, a m b e r, m isk , t ü ­
tü n , b a h a ra tla r. K aran fil v e n e rg is g ib i h a fif k o k u la r d a
sa y ıla b ilir. A ğaçsı, b a h a ra tlı, ç iç e k s i — e r k e k p a r f ü m ü ­
n ü n y e n i sim y a sı işte b u d u r . N e ç o k a ğ ır n e ç o k hafif,
 163

n e ç o k fe ra h n e d e ç o k e g z o tik . B u g ü n d e rim s i ve çi-

ç e k s i n o ta la r y a ra tm a k o la n a k lıd ır.
E rk e k le r b u n u n n a d ire n b ilin c in d e d irle r, a m a k u lla n ­
d ık la rı p a rfü m , b ir g iz e m i e le v e rir. K a d ın la r ç o k d a h a
ş e m a tik te p k ile r d e b u lu n u rla r. B ir p a r f ü m ü , k e n d ile r i
h a k k ın d a s a h ip o ld u k la r ı id e a l im g e y e y a k laştığ ı ö lç ü d e
s e ç e rle r. K a d ın la r, k e n d i k iş ilik le rin i a ra ş tırm a v e k o k u
to n u n u s e ç e r e k y o ru m la m a e ğ ilim in d e d irle r.
B u a ç ıd a n b a k ıld ığ ın d a , p a r f ü m s ü r m ü ş b ir e r k e k ,
d ü n y a n ı n e n e ld e e tm e y e d e ğ e r v a rlığ ıd ır. A çık b ir k i­
ta p , k o la y lık la ç ö z ü le b ilir b ir şifre g ib id ir.
L im o n la rın y a b a n ıl fe ra h lığ ın ın k o k u s u , b ir s p o r fa ­
n a tiğ iy le v e y a k ışık lı b ir p o lo g ö m le k k o le s iy o n c u s u y la
b a ğ d a ş tırıla b ilir. E a u d e Sport g ib i e k ta n ım la r o n u n iç in
ç o k ö n e m lid ir, a n c a k o n la rı h e r z a m a n "bu g e r ç e k b ir
p a r f ü m değ il" s ö z le riy le k u lla n ır. K a d ın s ı biri g ib i g ö rü l­
m e k te n d u y d u ğ u n u z k o rk u y u , a k s i e ğ ilim le rin iz i, b a s tı­
rın. B ro n z la ş m a k o n u s u n u ç o k a b a rtm a y ın , b u o la y s a ğ ­
lıklı d e ğ ild ir v e m o d a s ı d a g eçm iştir.
E a u Sauvage, y a d a H a b it R o u g e g ib i s a k ın g a n , z a -
m a n d ış ı v e s e ç k in b ir k o k u , siz in m ü k e m m e l b ir c e n til­
m e n o ld u ğ u n u z u g ö s te rir. T e p e d e n tırn a ğ a s tile y ö n e lik
v e ç a ğ ın h u m m a lı rü z g a r g ü lü d e ğ iş im le rin d e n b ü tü n ü y ­
le u z a k ta . B ö y le tu m tu ra k lı f o rm ü lle n d irm e le re b a y ılırsı­
nız, ç ü n k ü b a z e n stil k o n u s u n d a ö lç ü y ü k açırırsın ız . D iz­
g in le ri k o p a r m ış b ir h a ld e , c e n tilm e n ro lü y a p a r s ın ız ,
o y s a b ir c e n tilm e n ilk p la n d a g ö s te riş s iz lik v e b a şa rılı b ir
m ü te v a z ilik le ta n ım la n ır. O y s a k im i z a m a n k o k u n u z l a
a b a r tıy a v a rırs ın ız . S o n ra iç c e b in d e ip e k b ir m e n d ili
o la n p a h a lı b ir p a r fü m şişe si g ib i k o k a rs ın ız . B ö y le si k o ­
164

k u la ra e ğ ilim in iz v arsa, g e rç e k te k im o ld u ğ u n u z u ç o k iyi

b iliy o rs u n u z d e m e k tir! T u v a le t lo s y o n la rın ın s ü p e r k la ­
sik le ri d a h a yaşlı g ö s te rirle r, ç ü n k ü z a m a n d ışı im ajıy la
y ü k lü d ü r le r . En s e v d iğ in iz ta s a rım c ı, ro c k y ıld ız la rın ın
m o d a c ıs ı V e rs a c e ise, e n y e n i m o d a y a g ö re g iy in iy o rs a ­
n ız a s la VetiveıJi y a d a H a b it R o u g ö u e lin iz e a lm a y ın ız .
Sizi b ü y ü k b a b a n ız s a n a b ilirle r, k e n d in iz in b o z u lm u ş b ir
a y n a g ö r ü n tü s ü n ü v e rirsin iz. P arfü m b a h ç e s in d e k ırılm ış
b ir çiçek ! A m a s a ç la r ın ız a ç o k b ir y a n tin s ü r ü y o r s a n ız ,
k o y u r e n k z a rif g iy sile r g iy iy o r v e ip e k k ra v a tla r ta k ıy o r­
sa n ız , z a m a n z a m a n b ü y ü k lü k k u r u n tu s u n a k a p l ıy o r s a ­
nız, g e r ç e k b ir c e n tilm e n in k o k u la rın ı k u lla n m a k ta n h iç
ç e k in m e y in !
B a rd a b e n im y a n ım d a d u r u y o r d u v e h e r iki s ö z c ü ­
ğ ü n d e n b iri 'A rt D ire c to r'd ü . T a m a m , b ir Egoiste y a d a
C ool-W ater k u llan ıc ısı. C h a n e l'in r e k la m s p o tu n u a y rın ­
tısıyla b iliy o r, o lu r o lm a z a d a m la rın b u şık ta sa rım c ı k o ­
k u s u n u s ü rm e le r in e b o z u lu y o r. K e n d is in in n asıl k o k tu ­
ğ u ise o ld u k ç a ö n e m s iz k alıy o r, im ajın u y m a s ı g e ­
rek .
O ld u k ç a a g re s if k o k u n o ta la rın ı k u lla n a r a k k e n d in iz i
d is k a lifiy e e tm e y in . A m e rik a n B a rd a , a r k a n ız d a o tu r a n
k a d ın , siz i b o ş u b o ş u n a a ltın z in c irli v e g ö m le ğ in in y a ­
k ası a ç ık b ir fiy a k a c ı o la ra k ta n ım la y a c a k . S a n d ığ ın ız g i­
bi b ü y ü k b ir b a ş ta n ç ık a rıc ı d e ğ il, k e n d in i y a ş a y a n e n
b ü y ü k e r k e k s e k s s e m b o lü s a y a n S ea n C o n n e ry 'n in k ö tü
b ir k o p y a s ı o la ra k g ö re c e k tir.
D e rim s i k o k u la rd a d a ta sa rru flu o lu n ! S a n k i b a ş k a e r ­
k e k le ri ç e k m e k iç in ü re tilm iş le r g ib i b ir e tk ile ri v a rd ır.
D o z u n u iyi a y a rla m a u s ta lığ ın ı g ö s te rin . A sla b o l k e s e -
 165

cıerı p a rfu m s ü rm ey in ! S a b a h d u ş u n d a n s o n ra g ö ğ ü s e v e
sırta s ü rü le n E au d e to ile tte o ld u k ç a yeterlid ir.
A n c a k s a d e c e A fter S h a v e y e te rs iz k a la b ilir v e p a rf ü m
k o rk a k lığ ı iz le n im i v e re b ilir. Ü rk e k , s a b u n v e su k o k a n
b irin in ta m b ir e r k e k o ld u ğ u k a b u l e d ile m e z .
G ö ste rişsiz , a m a a ç ık ç a a lg ıla n a b ile n b ir k o k u y u , d o ­
z u n u iyi tu ta r a k — n e ç o k , n e a z — k u lla n m a s ın ı b ile n
k a z a n ır. G ö v d e s in in b ilin c in d e o ld u ğ u n u , e r k e k e ro tiz m i
d u y g u s u n a s a h ip o ld u ğ u n u v e d işil a rz u la ra d ik k a t e tti­
ğ in i g ö s te rir. S o n u n d a , b ö y le b ir e rk e k , h iç b ir k a d ın ın ,
b a k ım s ız b ir a d a m ta ra f ın d a n k u c a k la n m a k is te m e d iğ in i
a n la m ış d e m e k tir.
F ra n k fu rte r R u n d s c h a u g a z e te s in d e y a y ın la n a n ş u iliş­
ki ilan ı, e rk e k le rin g ü z e l k o k m a s ın a y ö n e lik k a d ın s ı ilg i­
yi v u rg u la m a k ta d ır. "B en , (3 2 y a ş /1 7 8 ) ö z e l b ir e r k e k
a rıy o ru m ! G ü z e l k o k a n v e te n in d e k e n d in i iyi d u y u m s a ­
y a n birin i. O la sı o la n h e r ş e y e g iriş e b ile n birini..."
H e rm è s 1in B e l A m is i n in re k la m s lo g a n ı s a f iro n id ir.
"E rk ek p a rfü m s ü rü y o r, k a d ın g id iy o r", A yrıntı d o ğ ru y s a ,
B a u d e la ire 'in ö z le d iğ i u y u m a u la şılm ış d e m e k tir:" p a r­
fü m , re n k le r v e s e s le r b irb irle rin i y an ıtlıy o rlar...."
Y a d a , k a d ın e rk e ğ i k o k la d ı v e b a k ışları b u lu ş tu .
 Ü n l ü k a d ın k a tili L a n d r u 'y u
d a r a ğ a c ın a g ö t ü r e n , n e d e n ille d e p a r f ü m ü
o lm u ş tu ?

D ü n y a n ın e n p a h a lı p a r f ü m şişesi h a n g is id ir?
M ic h a e l J a c k s o n , J o a n C o llin s ,
TAz T a y lo r, Ö m e r Ş e r if g ib i ü n lü le r
h a n g i p a r f ü m ü k u lla n ıy o rla r?

C o c o C h a n e l,
M a r ily n M o n r o e 'd a n n e k a d a r k a z a n ıy o rd u ?
P a r f ü m p iy a s a s ın d a n a sıl iş tu tu lu r ?
H a n g i p a r f ü m b e n im tip im e u y g u n d u r ?
H a n g i e r k e k h a n g i p a r f ü m e ilg i d u y a r?
J a p o n k a d ın la r ı M iss D io r 'd a n n e a n lıy o rla r?
H a n g i k a d ın ve e r k e k p a r f ü m ü "in" h a n g is i "out"?

P a rfü m ü n E ro tizm i ,
b ir y a n d a n b u ve b e n z e ri s o r u la r ı y a n ıtla r k e n ,
d iğ e r y a n d a n d a ,
p a r f ü m ü n 5 0 0 y ıllık ta r ih in e
ış ık tu tu y o r ;
p a r f ü m ü n n e o ld u ğ u n u ,
n a s ıl y a p ıld ığ ın ı, p a r f ü m p iy a sa s ın ı,
p a r f ü m ü n e r o tiz m in i,
p a r f ü m d e v le r in i v e p a r f ü m ü n p r a tiğ in i,
p o p ü le r k ü l t ü r t a r ih i a ç ıs ın d a n in c e liy o r.

IS B N 97 5 - 7 9 4 2 - 23 - 5