Antyk

Do V w. n.e.

Biblia:
Powstanie świata i człowieka – Księga Rodzaju, Stary Testament:
Streszczenia opowiadań:
Adam i Ewa: Pierwsi ludzie stworzeni przez Boga w raju/Edenie, byli nadzy nieczuli wstydu. Ewa
została podkuszona przez węża by spróbować zakazanego owocu z drzewa „Poznania dobra i zła” i
dała go też adamowi (grzech pierworodny). Bóg za to wyrzucił ich z raju na ziemie, gdzie zaznali
wstydu i ciężkiej pracy.
Kain i Abel: Byli synami Adama i Ewy (Bracia) jeden uprawiał role drugi był pasterzem, złożyli
Bogu ofiary (Abel z trzody Kain z płodów) Bogu spodobała się ofiara Abla a Kaina nie, więc Kain
zabił Abla (pierwsze morderstwo) Bóg go przeklął i ustanowił zasadę „kto zabije Kaina, ten 7-krotną
poniesie zemstę”
Potop: Bóg widząc wielkie grzechu ludzi postanowił ich zgładzić potopem (Deszcz będzie padał na
ziemie przez 40 dni) zabił w ten sposób wszystkich ludzi poza Noem i jego rodziną.
Arka Noego: Noe i jego rodzina jako jedyni byli cieszyli się życzliwością Boga. Nakazał on Noemu
zbudować arkę (Duża drewniana łódź) i uchronić w niej przed potopem zwierzęta (para po jedynym
gatunku) i swoją rodzinę. Gdy potop ustał mieszkańcy arki zasiedlili na nowo Ziemie.
Pierwsze przymierze z Bogiem: Po ustaniu potopu Noe złożył bogu zwierzęta w ofierze. Stwórca
oznajmił, że już nigdy nie dokona zagłady. Zawarł przymierze z ludźmi (tęcza na niebie). Noe dał
początek nowej ludzkości.
Wieża Babel: Gdy mieszkańcy ziemi posługiwali się jednym językiem postanowili zbudować miasto i
wieże, która dotykałaby nieba. Nie spodobało się do bogu więc im „pomieszał” języki i nie ukończyli
budowy.

Symbolika i motywy księgi rodzaju:

Symbolika wieży Babel- symbol pychy i nadmiernych ambicji ludzi, którzy chcą dosięgnąć nieba.
Motyw raju- to symbol czegoś utraconego na zawsze i nieosiągalnego. Bo ludzie na skutek
popełnionego grzechu zostali z niego na zawsze wypędzeni. Raj/Eden – miejsce idealne wolne od
cierpienia.
Motyw pierwszego grzechu- wiąże się z momentem, gdy ludzie nauczyli się odróżniać dobro od zła.
Kulturalnie jest to moment, gdy człowiek staje się samoświadomy. Odkrywa grzeszną naturę
człowieka.
Symbolika 6 dni- Bóg stworzył z niczego świat w 6 dni a 7 odpoczywał. 7 jest w Judaizmie liczbą
doskonałą. Symbolika 6 dni również dotyczy człowieka (człowiek powstał 6 dnia)

Księga Hioba:
Streszczenie:
Hiob był zamożnym właścicielem trzód, był człowiekiem dobrym i oddanym Bogu. W pewnym
momencie traci dzieci, zdrowie i majątek, nie wie, dlaczego. Nie załamuje nie buntuje przyjmuje z
nieszczęście z godnością. Przyjaciele twierdzą, że to kara za grzechy czego on się wypiera. W
pewnym momencie Hiob mówi do Boga, pyta się go, dlaczego tak cierpi mimo cnotliwego życia,
następnie przemawia Bóg. Wykazuje nicość człowieka w stosunku do Boga, karci przyjaciół, bo
oskarżali Hioba o grzech i zwraca Hiobowi zdrowie majątek i dzieci.

Symbolika i motywy:
Tragizm Hioba – Hiob, który niesprawiedliwie stracił wszystko, jest bezradny i skazany na łaskę
Boga, który mu to wyrządził. Doświadcza również społecznego wyobcowania i dylematów religijnych
(bo Bóg powinien być sprawiedliwy)
Cierpienie Hiobowe – oznacza silne niesprawiedliwe, niezrozumiałe, niezawinione cierpienie. Odnosi
się to np. do śmierci niezawinionych dzieci.
Księga Hioba jest próbą zrozumienia skomplikowanej natury cierpienia w kontekście sprawiedliwości
boskiej.

Księga Koheleta:
Streszczenie:
Autor księgi który wiele doświadczył snuje rozważania na temat sensu ludzkiego życia. Postanowił
poznać mądrość. Stwierdza, że w wielkiej mądrości wiele utrapienia a kto przysparza mądrości
przysparza i cierpień. Szuka on sposobu na szczęście, ale odkrywa, że wszystko przemija, boskie
plany są niezbadane a życie ciężkie i niesprawiedliwe. Kohelet nie jest pesymistą, twierdzi, że potępia
jedynie pogoń za bogactwem i sławą (co przemija). Kohelet mimo swoich wątpliwości i przemyśleń
ufa Bogu i w niego wierzy. Jego puentą jest: „nie bój się i przykazań jego przestrzegaj, bo cały w tym
człowiek” Sens, wieczność i wartości zatem tkwi jedynie w Bogu.

Symbolika i motywy:
Motyw vanitas – jest to motyw marności i oznacza, że wszystkie ludzkie działania są bezcelowe, bo i
tak przeminą oraz zostaną zapomniane, taka jest natura świata.
Motyw życia – jako że również jest marnością i przemija to człowiek powinien cieszyć się każdym
dniem. Życie jest darem, z którego należy umiejętnie korzystać, przestrzegając przykazań.
Motyw Boga – Bóg jest absolutem, zatem tylko dostosowanie się do Boga zapewni człowiekowi
szczęście i uchroni go od marności. (zbawienie i życie wieczne)
Motyw rozumu- człowiek ma ograniczony umysł, nie jest wstanie pojąć boskich planów i nawet nie
powinien próbować, jednak powinien też dążyć do poszerzania intelektu.
Księga Koheleta jest kompasem moralnym dla ludzi.

Psalmy:
Jest to zbiór wielu poetyckich utworów biblijnych ich tematykę można określić gatunkowo jako:
-Chwała i uwielbienie Boga – hymny i pieśni uwielbienia, wychwalanie Boga
-Skargi i błagania – wyrażanie próśb o pomoc, lęków i niepewności Bogu, błagania o zbawienie i
sprawiedliwość.
-Dziękczynienie – okazywanie wdzięczności Bogu.
-Mądrość i pouczenie – działania moralizatorskie
-Historia Izraela – odnoszą się do dziejów Izraela
-Życie osobiste i duchowe – indywidualne przygody i przemyślenie autorów
Gatunek psalmu- liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnej o podniosłym charakterze,
którego adresatem jest zazwyczaj Bóg, rzadziej człowiek.

Pieśń Miłosna (Pieśń nad Pieśniami):

Opis:
Składa się z 6 pieśni, opowiada poetycko i zmysłowo o namiętnej miłości między dwojgiem młodych
ludzi, akcentuje piękno ludzkiego ciała, nie nawiązuje do Boga ani narodu wybranego. Olbrzymie
wyróżnia się na tle innych utworów biblijnych

Interpretacja:
Interpretacja dosłowna – Miłość i namiętność dwojga ludzi
Interpretacja alegoryczna – określa relacja Boga i człowieka (miłość) chociaż też może być to
relacja: Bóg-Izrael, Mesjasz-Izrael Chrystus-zbawiona ludzkość Chrystus-człowiek, Bóg-Maryja.

Przypowieści nowotestamentowe:
Gatunek przypowieści- opowiadanie, najczęściej o znaczeniu metaforycznym, mający cel
moralizatorski i dydaktyczny.

Przypowieść o miłosiernym samarytaninie:

Autor: Jezus
Opowiada o podróżniku (w domyśle rozumianym jako Żyd), którego rozebrano, pobito i
pozostawiono na wpół martwego przy drodze. Najpierw przychodzi żydowski kapłan, a potem Lewita,
ale obaj unikają tego mężczyzny. W końcu na podróżnika trafia Samarytanin. Chociaż Samarytanie i
Żydzi pogardzali sobą, Samarytanin pomaga rannemu.
Puenta moralna: Bliźnim jest ten kto okazuje miłosierdzie, nie zawsze jest to ten kogo się
spodziewamy (jest to przypowieść rozumiana dosłownie)

Przypowieść o synu marnotrawnym:

Autor: Jezus
Ojciec miał dwóch synów. Młodszy poprosił ojca o przynależną mu cześć majątku i opuścił dom.
Wszystko jednak roztrwonił, żyjąc rozrzutnie i zaczął cierpieć niedostatek. Postanowił wówczas
wrócić do ojca, przyznać, że zgrzeszył przeciw niemu i Bogu, i prosić, żeby uczynił go choćby jednym
z najemników. Kiedy tylko ojciec ujrzał wracającego do domu syna, wzruszył się, rzucił mu się na
szyję i ucałował. Syn przyznał się do winy, a ojciec zorganizował ucztę na jego cześć. Drugi syn
oburzył się tym, ponieważ cały czas trwał przy ojcu i pomagał mu, gdy on potrzebował pomocy. Czuł
się więc niedoceniony i niepotrzebny, jednakże ojciec pouczył starszego syna, by cieszył się z powrotu
brata, który był umarły, a znów ożył, zaginął, a odnalazł się.
Puenta moralna: Ukazuje ona czym jest miłosierdzie, że skrucha i przyznanie się do winy
(nawrócenie) powinny zostać nagrodzone, nawet bardziej niż w przypadku osoby, która nigdy nie była
grzeszna. (jest rozumiana metaforycznie)

Apokalipsa św. Jana, Nowy Testament:

Opis:
Jest to opis dramatycznej wizji końca świata jakiej doznał Jan

Streszczenie:
Księga rozpoczyna się przedstawieniem wizji Jezusa, który objawia się Janowi na wyspie Patmos. Jan
otrzymuje polecenie napisania listów do siedmiu kościołów w Azji Mniejszej, w których zawarte są
pochwały i ostrzeżenia dla każdego z nich. Widzi on otwarte drzwi do nieba i tron Boga Ojca, a także
Baranka (symbol Jezusa) trzymającego Księgę Życia. Baranek jest jedyną osobą godną otwarcia tej
księgi. Jan widzi otwarcie siedmiu pieczęci, co wywołuje serię katastrof i nieszczęść na ziemi.
Następnie anioł trąbi siedem trąb, co wywołuje kolejne klęski i katastrofy. Ogląda wizję walki między
dobrem a złem, gdzie po jednej stronie stoi nieskazitelna kobieta (symbol Kościoła), a po drugiej
stroni smok (symbol szatana). Następnie widzi 144 000 wybranych ludzi i słyszy trzy anioły głoszące
Bożą wiadomość. Następnie pojawia się wizja ostatecznego sądu, w którym księga życia jest
otwierana, a niegodziwi są osądzeni. Apokalipsa kończy się wizją nowego nieba i nowej ziemi, gdzie
nie będzie już cierpienia ani śmierci. Bóg będzie zamieszkiwał z ludźmi, a wszystko zostanie
odnowione.

Symbolika i motywy:
Motyw Końca świata- Jest wizją ostatecznej walki dobra ze złem, katastrof jakie w nim zajdą oraz
obrazem sądu ostatecznego nad ludzkością.
Symbolika liczby 7 - to liczba absolutu, pełni, doskonałości, świętości, nieskończoności. Przysługuje
Bogu i wszystkiemu, co nie jest przyziemne. (7 kościołów, 7 trąb, 7 pieczęci)
Motyw powrotu do Edenu- następstwem sądu ostatecznego jest powstanie nowego świata wolnego
od cierpienia i śmierci.

Mitologia Grecka:
Definicja Mitu: opowieść o bóstwach i istotach nadprzyrodzonych, przekazywana przez daną
społeczność, zawierająca w sobie wyjaśnienie sensu świata i ludzi w ich doświadczeniach zbiorowych
oraz indywidualnych. Mit nie jest gatunkiem literackim
Funkcje mitów:
-poznawcza: umożliwiają interpretację zjawisk przyrody, np. burze z piorunami, następstwa pór roku
-Światopoglądowa: jako podstawa wierzeń religijnych
-sakralna: poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów, mity tworzyły więź społeczną,
uświadamiały odrębność i tożsamość danej społeczności, określały obyczaje i tradycje
-kulturotwórcza: inspirująca dla poetów, rzeźbiarzy, malarzy, architektów.
Rodzaje mitów:
-teogoniczne: mity mówiące o bogach i bohaterach
-antropogeniczne: mity o narodzinach, życiu człowieka
-kosmogoniczne: o powstaniu wszechświata
-genologiczne: mówiące o historii narodów, np. mit rodu Labdakidów
-o zjawiskach przyrody, ludzkich namiętnościach, pochodzeniu nazw.

Bogowie Greccy:
Apollo- Bóg muzyki światła i leczenia
Ares- Bóg wojny
Afrodyta- Bogini piękna
Nike- Bogini zwycięstwa
Atena- Bogini mądrości
Zeus- Bóg nieba i piorunów
Hades- Bóg podziemi
Demeter- Bogini urodzaju
Posejdon- Bóg morza
Mity:
Mit o Syzyfie:
Syzyf był królem Koryntu, który stracił tron i uznanie, gdy zdradził sekret Zeusa. Dwa razy udało mu
się oszukać śmierć. Za trzecim razem nie był dość przebiegły i został ukarany. Został sprowadzony do
Tartaru, gdzie miał wtoczyć ciężki głaz na górę. Za każdym razem, gdy był już blisko, głaz zawsze
staczał się na ziemie. Przez to jego męki trwały wiecznie
Syzyfowa Praca- Ciężki bezskuteczny wysiłek.

Mit o Prometeuszu:
Jeden z tytanów, Prometeusz, postanowił zaludnić ziemię. Ulepił więc z gliny człowieka i dał mu
duszę z ognia niebieskiego, skradzionego z rydwanu Słońca. Człowiek ten był stworzeniem słabym i
bezbronnym, więc Prometeusz po raz drugi ukradł odrobinę ognia niebieskiego, by ofiarować go
ludziom. Zaniepokoiło to Zeusa, zlecił więc Hefajstosowi wykonanie pięknej kobiety, Pandory.
Bogowie ofiarowali jej szczelnie zamkniętą beczkę o niewiadomej zawartości. Hermes sprowadził
Pandorę na ziemię. Prometeusz nie przyjął jej, podejrzewając jakiś podstęp, ale jego brat Epimeteusz
uległ jej urokowi i pojął ją za żonę. Nie zważając na przestrogi Prometeusza, małżonkowie otworzyli
beczkę. Wysypały się z niej przeróżne nieszczęścia i choroby, które od tej pory zaczęły nękać
ludzkość. Aby odpłacić bogom za podstęp, Prometeusz zabił wołu i podzielił na dwie części. Mięso
zawinął w skórę, a kości nakrył tłuszczem, po czym poprosił Zeusa, by wybrał sobie jedną część, a od
tej pory właśnie ta część będzie składana bogom w ofierze. Zeus, skuszony widokiem tłuszczu,
spodziewając się znaleźć pod nim mięso, wybrał gorszą część. Spostrzegłszy swą pomyłkę rozzłościł
się i przykuł Prometeusza do skały Kaukazu, gdzie codziennie orzeł wyjadał mu wątrobę, która wciąż
odrastała.
Prometeizm- jest to postawa altruistyczna, która charakteryzuje się buntem jednostki przeciwko Bogu
i siłami natury w imię szczęścia i wolności ludzi, nawet za cenę własnego cierpienia. Istotą
prometejskiego buntu i cierpienia jest samotność człowieka, który przerasta ludzi, a nie dorównuje
bogom.

Mit o Labdakidach:
Mit o Labdakidach przedstawia historię dynastii tebańskiej. Mit o Labdakidach rozpoczyna się, gdy
władcą Teb został Lajos, potomek Labdakosa założyciela rodu. Wyrocznia przepowiada Lajosowi, że
jego własny syn zabije go, a następnie poślubi własną matkę. Borykając się z problemem król
postanawia wywieźć dziecko w góry i przebić mu stopy, tym samym skazując je na śmierć. Niebawem
mały Edyp zostaje odnaleziony przez pasterza, a następnie oddany w ręce Polibosa i Meryp. Dorosły
Edyp dostaje złowrogą wróżbę o zabiciu ojca i poślubieniu matki, więc ucieka z Koryntu. Na swej
drodze spotka mężczyznę (Lajosa), którego zabija. Po tym wydarzeniu w Tebach rozwiązuje on
zagadkę Sfinksa i poślubia Jokastę. Dowiedziawszy się, że Lajos był jego ojcem szuka zabójcy,
którym okazał się on sam. Niedługo po tym dowiaduje się, że poślubił również własną matkę - ona
popełnia samobójstwo, a sam Edyp wydłubuje sobie oczy i udaje się na wygnanie.
Motyw fatum: Fatum jest jak klątwa, od której nie da się uciec, nawet jeśli pozna się swoje
przeznaczenie. W przypadku mitu o rodzie Labdakidów przed fatum nie uciekli ani Lajos, ani Edyp.
Wierzono więc, że los każdego człowieka jest zdeterminowany – to, co czeka nas w przyszłości,
zostało już dawno napisane

Filozofia i literatura Grecka:

Nurty filozoficzne:
Stoicyzm: jest filozofią życia, która promuje rozwijanie wewnętrznej siły, mądrości i spokoju umysłu,
niezależnie od warunków zewnętrznych. charakteryzuje się równowagą duchową i umiejętnością
zachowania spokoju w każdej sytuacji. Stoik uważa, że wyzbycie się emocji jest drogą do szczęścia
(nie cieszy się ani nie rozpacza) Twórca: wielu twórców
Epikureizm: jest hedonistyczną filozofią życia. Zakłada ona, że szczęście równa się przyjemności.
Życie jest szczęśliwe, gdy suma doznanych przyjemności jest większa niż suma cierpienia, a strach
stoi na przeszkodzie szczęściu. (Trzeba się cieszyć samym brakiem cierpienia) Twórca: Epikur z
Samos
Platonizm: filozofia charakteryzująca się przekonaniem, że prawdziwym i rzeczywistym bytem jest
tylko byt idealny. Świat fizyczny jest tylko niedoskonałą kopią świata idealnego. Człowiek powinien
dążyć do pielęgnowania 4 głównych cnót: sprawiedliwość, panowanie nad sobą, męstwo, mądrość.
Dotyczą one części duszy które dzielą się na część: pożądliwą, rozumną, woli. Również zakłada, że
(prawdziwa) wiedza nie pochodzi od poznania zmysłowego, tylko ma charakter rozumowy (rozum ma
charakter boski). Zakłada istnienie nieśmiertelnej niematerialnej duszy, która stoi dużo wyżej od ciała.
Rozwijanie tych 4 cnót zbliża jednostkę do osiągnięcia i dostrzeżenia bytu idealnego. Twórca: Platon
Filozofia Arystotelesa: Dobrem najwyższym dla człowieka dla Arystotelesa jest osobista doskonałość
i szczęście. Filozofia zakłada, że jest forma bez materii np. Bóg, myśl idea, ale niema materii bez
formy. Forma to to, co nadaje bytowi swoją istotę, swoje właściwości i cechy charakterystyczne.
Forma jest tym, co sprawia, że coś jest tym, czym jest. Materia to coś z czego coś jest zrobione, jest
rodzajem potencjału, który czeka na nadanie mu formy. Jego filozofia zakłada również, że wszystko
jest w ciągłym ruchu i rozwija się w drodze do doskonałości (każdy ma potencjał, i tylko działanie jest
w stanie go przerodzić w umiejętność) Definicja istoty żywej według Arystotelesa wygląda
następująco:
-Dusza wegetatywna – jest to biologiczna definicja istoty żywej, każda istota to posiada
-Dusza popędliwa – Są to emocje, posiadają ją zwierzęta i ludzie, ale nie rośliny
-Dusza rozumna – posiadają ją tylko ludzie, jako jedyna nie jest związana z ciałem.

Literatura:
Antygona - Sofokles:
Jest to tragedia dziejąca się na przestrzeni 24 godzin w Tebach. Antygona była córką Edypa i Jokasty,
a Kreon bratem Jokasty (mit o Labdakidach). Po śmierci Edypa Eteokl i Polinik (bracia Antygony)
umówili się, że będą rok po roku sprawować władzę, jednakże Eteokl nie dotrzymał słowa i Polinik
chciał swoją władzę zgodnie z ustaleniami odzyskać. W bratobójczej walce zginęli oboje. Antygona
opowiada siostrze o rozkazie Kreona — nowego władcy, który zgodził się na pogrzebanie ciała
Eteokla zgodnie z obrządkiem, natomiast zabronił pochówku Polinika, uznając go za złoczyńcę
(Polinika uznano za zdrajcę ojczyzny, ponieważ napadł na Teby z obcym wojskiem, aby odzyskać
władzę). Antygona nie potrafi pogodzić się z taką sytuacją, ponieważ uważa, że zgodnie z prawem
boskim ma wręcz obowiązek pochowania brata i zamierza to uczynić. Po próbie zrobienia tego
Antygona zostaje złapana i postawiona przed Kreonem. Antygona potwierdza Kreonowi, że to ona
chciała pochować ciało brata, zgodnie z tradycją i wolą boską oraz uważa, że człowiek nie może tego
zakazywać. Kreon zdenerwowany skazuje Antygonę na śmierć w grobowcu. Hajmon — syn Kreona
próbuje przemówić ojcu do rozsądku i opowiada o tym, że lud sprzeciwia się woli władcy, ponieważ
prawo do pochówku jest prawem boskim. W końcu Kreon daje się przekonać, że powinien pogrzebać
ciało Polinika i uwolnić Antygonę. Odchodzi ze swoimi ludźmi, aby to uczynić. Wkrótce nadchodzi
posłaniec z informacją o śmierci Hajmona. Gdy na scenę przychodzi Eurydyka — matka Hajmona i
żona Kreona — posłaniec ze szczegółami opowiada o tym, jak Kreon, grzebiąc ciało Polinika,
usłyszał z groty krzyk. Gdy dotarli do grobowca Antygony, okazało się, że dziewczyna się powiesiła, a
u jej stóp Hajmon zakończył swoje życie samobójczą śmiercią. Eurydyka zrozpaczona odchodzi do
swoich pokoi. Kreon wraca na dwór załamany tym, co uczynił i rozumie, że doprowadził własnego
syna do śmierci. Nagle dowiaduje się o kolejnym dramacie i samobójczej śmierci Eurydyki, która nie
potrafiła znieść śmierci syna. Kreon rozumie swój błąd, ale nie jest go już w stanie naprawić. Puentą
utworu jest stwierdzenie, że głupota prowadzi do tragedii.
Motyw starcia 2 racji: występuje motyw starcia religii i prawa, Kreon zgodnie z racją stanu uznaje
Polinika za zdrajcę i zabrania pochować, natomiast Antygona zgodnie z prawem religijnym uważa, że
każdy człowiek ma prawo do pochówku. Co ciekawe, Polinik jest ofiarą, bo został oszukany przez
brata, a mimo to z perspektywy prawa otrzymał lepsze traktowanie, co może symbolizować
niedoskonałość systemów prawnych.
Tragizm: oznacza konflikt równorzędnych wartości moralnych, w wyniku, którego jednostka,
działająca świadomie w imię wielkiego i szlachetnego celu, jest skazana na klęskę. Antygona musi
wybierać pomiędzy prawami boskimi a ludzkimi. Są one równorzędne, ale sprzeczne ze sobą.
Również Tragizmu doświadcza Edyp, bo, nieważne czego by nie zrobił jest skazany na klęskę
(wypełnienie Fatum)

Odyseja – Homer:
Odyseja Homera to starożytny epos grecki, który opisuje trwającą przez dziesięć lat podróż
Odyseusza, króla Itaki, który próbuje wrócić do domu po zakończeniu wojny trojańskiej. Podczas
swej podróży spotyka różne boskie i ludzkie przeszkody, takie jak cyklop Polifem, czarodziejka Kirke
oraz wulkaniczne wyspy Lotofagów. Po wielu przygodach Odyseusz wreszcie powraca do Itaki, gdzie
zmierza się z pretendującymi do jego żony Penelopy zalotnikami i odzyskuje swoje królestwo.
Motyw homo viator: jest to motyw człowieka podróżującego, wędrowców, pielgrzymów, którzy
podążają w różnych celach, lecz zawsze w efekcie pokonywanej drogi zyskują wiedzę i mądrość.
Przykładem takiej postaci jest Odyseusz.

Iliada – Homer:
jest to grecka epopeja opisująca wydarzenia z okresu wojny trojańskiej. Głównym wątkiem "Iliady"
jest konflikt między Achillesem, greckim wojownikiem, a Agamemnonem, królem Myken, który
rozpoczyna się w wyniku sporu o zdobycz wojenną, branki i chwałę. Achilles wycofuje się z walki na
znak protestu i gniewu, co prowadzi do tragicznych wydarzeń, w tym śmierci Patroklesa, bliskiego
przyjaciela Achillesa z rąk Hektora. W trakcie wojny dochodzi do wielu pojedynków i bitew, a
epopeja skupia się na opisie bohaterskich czynów i tragicznych losów obu stron. Achilles w zemście
zabija Hektora i zatrzymuje jego ciało, jednak po odwiedzinach ojca Hektora, Achilles doznał
wzruszenia i postanowił go oddać trojanom i zarządzić 10-dniowy rozejm w celu pogrzebu.
Homer nieświadomie ujednolicił greckie wierzenia, umieszczając dotąd niejednorodną mitologie w
Iliadzie, która zdobyła wielką popularność.

Gatunki Literackie:
Epopeja: Cechy epopei:
-Wierszowany, dłuższy utwór epicki, z wzniosłym stylem z dużą ilość środków poetyckich
-Rozpoczyna się inwokacją (informacja od autora nie narratora która ma natchnąć go zazwyczaj do
bogów kierowana)
-Bohaterami są Bogowie i Herosi
-Opisuje wydarzenia przełomowe (np. ostatni rok wojny trojańskiej)
-Świat ludzi i bogów przeplata się ze sobą (jak w mitach)
-Epitety stałe (w pewnym sensie przydomki miejsc i postaci np. szybkonogi Achilles)
-Obiektywny i wszechwiedzący narrator.
Oda: gatunek pieśni, wierszowany utwór charakteryzujący się podniosłym nastrojem, śpiewnością i
użyciem ozdobnego języka. Jego tematyka jest najczęściej pochwalna.
Tragedia: to utwór dramatyczny (z podziałem na role), który nie posiada szczęśliwego zakończenia.
Głównym motywem tragedii jest konflikt pomiędzy tym, co chce osiągnąć jednostka, a tym, co
zgotował dla niej los. Bohaterami tragedii są postacie wybitne skazane na działanie fatum
(przeznaczenia).
Zasady tragedii:
Określona budowa – tragedia składa się ze wstępu, zawiązania akcji, jej rozwoju oraz punktu
kulminacyjnego. W tragedii punkt kulminacyjny nie zmierza do szczęśliwego zakończenia – po nim
następuje ponowne skomplikowanie akcji, ponowne jej rozwinięcia oraz zakończenie.
Określeni bohaterowie – bohaterami tragedii są najczęściej osoby z wyższych sfer. Stają oni przed
trudnymi wyborami, a w ich życiu dominują ironia tragiczna oraz konflikt tragiczny. Bohaterowie
tragedii charakteryzują się niezmiennością postaw i wartości.
Występowanie chóru – w tragedii dużą rolę odgrywa chór. Nie tylko komentuje on rozgrywające się
na scenie wydarzenia, ale także stara się ostrzegać głównego bohatera, dawać mu wskazówki lub
okazywać mu współczucie.
Występowanie zasady decorum – zasada decorum polega na zachowaniu jedności stylu w utworze
dramatycznym. W tragedii bohaterowie wypowiadają się w stylu podniosłym, patetycznym,
uroczystym. Brak w niej miejsca na humor.
Zasada trzech jedności – Akcja tragedii powinna rozgrywać się w jednym miejscu, w określonym
czasie (od świtu do zmierzchu lub od zmierzchu do świtu) oraz opowiadać wyłącznie jedną historię,
bez wątków pobocznych.

Pojęcie alegorii i symbolu:

Alegoria: jest to obraz utrwalony w kulturze, aby go zrozumieć wymagana jest wiedza np. alegorią
podstępu jest lis. Dlatego też nie pozwala na dowolną interpretacje

Symbol: cechuje się wieloznacznością, każdy może go zrozumieć inaczej przez to nie jest utrwalony
w kulturze (chyba, że mamy do czynienia z utrwalonym w kulturze symbolem, który jest różnie
interpretowany). Symbol może stać się alegorią, jeśli wsiąknie odpowiednio głęboko w
społeczeństwo. Przykładem symbolu jest np. spadająca gwiazda, która może być symbolem nadziei
jak i również nieszczęścia.

Horacy – Sentencje Łacińskie:

Non omnis moriar: „nie wszystek umrę”. Słowa te wyrażają przekonanie, że śmierć fizyczna nie
oznacza końca istnienia człowieka i jego sława będzie trwała również potem. Formuły zwykle używa
się w odniesieniu do artysty w jego twórczości.
Exegi monumentym: „Stawiam sobie pomnik” Jest to pierwszy wers słynnej ody Horacego, której
głównym tematem jest poezja i poeta. Dzięki swojej twórczości, poeta może stać się nieśmiertelny.

Dżuma:
Terminy:
Parabola: gatunek literacki należący do literatury moralistycznej, w którym fabuła, silnie
uschematyzowana, służy przedstawieniu pewnych prawd moralnych lub filozoficznych. Jest ona
uniwersalna. (jest gatunkowo bardzo podobna do przypowieści)
Egzystencjalizm: nurt filozoficzny, według którego człowiek jest jednostką wolną, ale jednocześnie
samotną. Może decydować o swoim losie, ale to wiąże się z odpowiedzialnością i lękiem, ponieważ
przyszłość jest niepewna. Egzystencjaliści uważają więc, że człowiek jest skazany na wolność.
Zakłada, że niema Boga przez co na człowieka wpływ mają tylko inni ludzie.
Metaforyka Tytułu: Tytuł „Dżuma” możemy metaforycznie traktować jako Druga wojna światowa
lub ogólnie pojęte zło. Biorąc to pod uwagę „Dżuma” pokazuje postawy ludzi wobec zła.

Postawy Bohaterów:
(Doktor) Rieux: Bezinteresownie, aktywnie pomagał ludziom, był egzystencjalistą i uważał, że
jedynym ratunkiem dla ludzi są inni ludzie.
Cottard (kryminalista): Cieszy się z choroby, bo czerpał z niej prywatne korzyści i była to dla niego
szansa na uzyskanie wolności.
Taru: Podobnie do doktora był aktywny i pomagał potrzebującym.
Rambert (dziennikarz): Chce uciec z miasta, jednak po czasie zaczyna czuć solidarność z innymi
mieszkańcami miasta i postanawia zostać i pomagać.
Ojciec Pannelaux (Ksiądz): początkowo przyjął pasywną postawę, głosząc naukę wedle, której
dżuma jawiła się jako kara boża za grzechy ludzi. Jednak po zobaczeniu śmierci dziecka, zdał sobie
sprawę, że wszyscy są zagrożeni

Średniowiecze
V – XV w.

Gatunki Literackie:
Literatura Parenetyczna:
Literatura Parenetyczna: utwory piśmiennicze kształtujące i propagujące wzory postępowania
związane z odgrywaniem określonych ról społecznych. (Pełnią podobną funkcję co przypowieści)
Legenda: opowieść albo zbiór opowieści o postaci czy postaciach historycznych lub uważanych za
historyczne. Opowiadają o mędrcach, świętych, władcach, politykach, wojownikach lub innych
popularnych bohaterach. Składają się często z nieprawdopodobnych albo nierealnych motywów.
Różnią się od mitów tym, że mają podstawy historyczne i opowiadają o ludziach, a nie bogach.
Legenda należy do epiki.
Pieśń o czynach: „Chansons de geste” to poezja epicka. Mianem tym określamy powstałe między XI
a XIII wiekiem poematy rycerskie mówiące o przygodach (czynach) historycznych i legendarnych
bohaterów. Np. Pieśń o Rolandzie.

Literatura Historyczna:
Kronika: Jest to typ dzieła historycznego, w którym nacisk jest położony na chronologiczną kolejność
wydarzeń. Jest pisana z perspektywy czasu do chwili obecnej.
Rocznik: Podobnie co Kronika, ale na przestrzeni tylko 1 roku.
Wartości Epoki:
Cechy:
Uniwersalizm: Była ona ujednolicona w Europie wśród wszystkich państw chrześcijańskich jednolite
życie, kultura i religia. (do momentu reformacji 1517)
Anonimowość: Utwory były w większości anonimowe (bo pisało się dla Boga) panował
„antyindywidualizm”
Inspiracje / Plagiatorstwo: większość tekstów jest inspirowana lub tłumaczona z francuskich i
hiszpańskich łacińskich źródeł.
Język: Wszystko było pisane w łacinie
Teocentryzm: Powszechne przekonanie, że przyczyną, ośrodkiem świata i najwyższym dobrem jest
Bóg, który stanowi cel wszystkich działań człowieka.

Filozofia:
Augustynizm: Jest to filozoficzna i teologiczna doktryna oparta na myśli św. Augustyna z Hippony.
Centralnym punktem augustynizmu jest koncepcja łaski Bożej, która jest niezbędna do osiągnięcia
zbawienia. Augustyn wierzył w predestynację (przekonanie, że Bóg z góry wybiera jednostki, które
zostaną zbawione) uznawał, że zbawienie wymaga głębokiej transformacji serca i duszy, co jest
możliwe dzięki działaniu Bożej łaski. Ludzka natura jest upadła i skłonna do grzechu. Bez interwencji
łaski Bożej, człowiek nie byłby w stanie osiągnąć zbawienia.
Tomizm: Zawiera się w scholastyce, drabina społeczną jaką przedstawia pomagała strukturyzować
społeczeństwo średniowieczne.
Scholastyka: Średniowieczny ruch filozoficzno-teologiczny, który integrował filozofię antyczną,
zwłaszcza Arystotelesa, z teologią chrześcijańską. Jego głównym celem było harmonizowanie wiary i
rozumu (dualizm). Posiadał myśl jaką była „drabina bytów” zakłada ona istnienie hierarchii bytów
obejmujących różne poziomy istnienia, począwszy od materii, poprzez rośliny, zwierzęta, ludzi, aż do
ducha i Boga. Każdy kolejny szczebel ma bardziej zaawansowane i doskonałe właściwości niż
poprzedni. Koncepcja ta miała na celu zobrazowanie stopniowej ewolucji i doskonalenia się istot w
kierunku Boga.

Średniowieczne Wzorce Osobowe:

Wzorzec – w danym czasie idealne postawy dla społeczeństwa, różnią się od archetypów tym, że
mówią o tu i teraz, dotyczą danego okresu lub epoki.

Średniowieczna Hierarchia Społeczna:

Król
Wyższy Duchowni
Rycerstwo
Mieszczaństwo
Chłopi

Legenda o Świętym Aleksym:

Aleksy pochodził z zamożnego i znanego książęcego rodu rzymskiego. Wyróżniał się przede
wszystkim chrześcijańskimi zasadami życia, przejętymi od rodziców. Zgodnie z ich wolą poślubił on
królewnę. Nie potrafił jednak żyć w związku, zdecydował pójść za głosem serca i już w noc poślubną
opuścił młoda małżonkę. Zabrał ze sobą bogactwa i odpłynął okrętem. Po wyjściu na nieznany brzeg,
rozdał ubogim wszelkie kosztowności, a sam rozpoczął życie żebracze, siedząc pod kościołem całymi
dniami i nocami. Pewnego mroźnego wieczoru zlitowała się nad nim Matka Boska i rozkazała
klucznikowi otworzenie bram kościoła. Wtedy Aleksy znalazł się w centrum zainteresowania. Nie
chciał tego, więc opuścił miasto i rozpoczął wieloletnią tułaczkę. Dziwnym trafem po latach trafił z
powrotem pod bramy rodzinnego domu. Jako żebrak nie został rozpoznany przez rodzinę. Siedział
więc w pomyjach i żywił się odpadkami z ojcowskiego stołu. Tak umartwiał się przez szesnaście lat.
Przeczuwając rychła śmierć w liście spisał dzieje swojego życia. Kiedy zmarł w całym mieście
rozdzwoniły się dzwony. Jego odejściu do nieba towarzyszyły niezliczone cudy, a wieść o zdarzeniu
rozgłaszał mały chłopiec. Do ciała zaczęły nawet przybywać procesje, ponieważ miało moc
uzdrawiające. Przybywali kardynałowie, biskupi, kapłani, a nawet sam cesarz. Kiedy zauważono
kartkę w jego dłoni wielu próbowało ją wyciągnąć. Powiodło się to jednak jedynie żonie zmarłego,
przez lata trwającej w czystości i wierności wobec męża. Wówczas dopiero świat poznał dzieje św.
Aleksego.
Św. Aleksy jest przykładem Ascety. Jest to tekst jednoznacznie tendencyjny mający pokazać,
średniowiecznemu społeczeństwu pewne ideały.

Wzorzec osobowy Świętego:

Asceta: Jest to osoba zamożna z wyższych sfer, która wyzbywa się bogactwa i żyje w skrajnym
(heroicznym) ubóstwie, wyzbywa się również statusu społecznego, poświęca się całkowicie
rozmyślaniu o Bogu, poza tym nie robi nic
Eremita: Jest to pustelnik żyjący w ubóstwie, izoluje się od ludzi, poświęca się rozmyślaniu o Bogu i
tworzy z nim więź. Ma role społeczną, jaką jest bycie mędrcem (pośrednik między Bogiem a
człowiekiem) lub lekarzem (znał się na ziołach).
Mistyk/Mistyczka: Jest to człowiek, który poprzez modlitwę próbuje nawiązać łączność z Bogiem,
dostają polecenia i wizje przyszłości. Chcą się zjednoczyć z Bogiem już za życia.

Pieśń o Rolandzie:
Jest to epos rycerski opowiadający kampanie wojskową Karola wielkiego na Muzułmańską Hiszpanie
rządzoną przez maurów w VIII wieku (na czele wojsk stoi król Marsyl). Głównym bohaterem jest
Roland (siostrzeniec króla) był on dzielnym i szlachetnym rycerzem (wzorzec osobowy rycerza).
Muzułmanie byli w odwrocie (przegrywali wojnę) dlatego też zdecydowali się na podstęp (Marsyl
zaproponował Karolowi, że przyjmie chrześcijaństwo) Jako że król Karol nie ufał Marsylowi zwołał
naradę 12 rycerzy. Zdecydował, że trzeba wysłać jednego z rycerzy na negocjacje do Hiszpan, nie
chciał, aby to był Roland. Finalnie za poleceniem Rolanda wytypował Ganelona, jednak nie chciał on
jechać. Mimo wszystko pojechał, ale chciał się zemścić na Rolandzie, dlatego też zdradził franków i
przystał do Marsyla (Ganelon chciał, aby zgładzono Rolanda). Dogadali się i uknuli spisek, Ganelon
wrócił do Karola z wieścią o przystanie na warunki (przyniósł klucze do miasta). Następnie wojska
Karola wyruszyły do miasta, gdzie padły ofiarą zasadzki (ataku od tyłu) Wielu rycerzy w tym Roland
zostali ranni, jednak Roland nie zdecydował się wezwać wsparcia (zadąć w róg) bo uznał to za
niehonorowe. Rolandowi i jego wojsku udało się zwyciężyć z Hiszpanami, jednak sam Roland był
ciężko ranny i wiedział, że nie przeżyje, położył się na wzgórzu (próbował złamać swój miecz by nie
dostał się w ręce wroga, ale mu się nieudało) i umarł. Król Karol, mimo że przybył za późno to
pomścił życia swoich rycerzy i podbił Hiszpanie, a Ganelona skazał na śmierć.
Utwór ukazuje wzorzec osobowy rycerza (Roland) i wzorzec osobowy władcy (Król Karol)

Wzorzec Osobowy Rycerza:

Honor: Rycerz za najwyższą wartość uznaje swój honor. Umiera za niego.
Odwaga: Nie lęka się wojen, cierpienia i śmierci.
Służenie Bogu: Jako że służy Bogu uczestniczy również w krucjatach religijnych
Podległość Seniorowi: Każdy rycerz jest wasalem swojego seniora, powinien stawać do walki, gdy
jest wzywany.
Miłość Dworska: Rycerz, walczy za piękno i dobre imię swojej ukochanej (zazwyczaj żona seniora,
dlatego jest to miłość platoniczna)
Jako że są to ideały, to w praktyce rycerze nie zawsze stosowali się do tych zasad.

Kronika polska – Gall Anonim

Jest to dzieło historyczne napisane na zamówienie przez francuza Galla Anonima, składa się z 3 ksiąg
i przedstawia legendarną historię polski/polan od IX wieku do 1114 roku (bo 3 księga jest
niedokończona) Kronika pochodzi z początków XII wieku.
Pierwsza księga opowiada historię polan/goplan do narodzin Bolesława Krzywoustego.
Druga księga opowiada o dzieciństwie Bolesława Krzywoustego.
Trzecia księga opowiada o czynach Bolesława Krzywoustego.
Kronika przedstawia opis wyidealizowanych władców Polski (Bolesława Chrobrego, Bolesława
Śmiałego, Bolesława Krzywoustego) tym samym tworząc wzorzec władcy. Same tytuły
poszczególnych opowieści w kronice mają charakter wychwalający władców. (Naturalnie Gall anonim
został wynajęty do napisania kroniki właśnie przez Bolesława Krzywoustego)
Idealizacja: Są opisywani jako władcy dobrzy, sprawiedliwi, szanujący swoich wrogów, walczący w
sposób dzielny, szlachetny, tacy którzy po każdej bitwie składają modły i dary, fundują kościoły. Gall
Anonim również, idealizował władców pomijając lub minimalizując na znaczeniu niewygodne dla ich
wizerunku zachowania i czyny. Taka idealizacja pełni funkcję stworzenia wzorca osobowego władcy.

Wzorzec osobowy Władcy:

Sprawiedliwość: Oczekiwano od władcy sprawiedliwości w każdej sytuacji.
Rycerstwo: Władca powinien również posiadać cnoty rycerskie i walczyć u boku swoich wojsk.
Hołd i Lojalność: Oczekiwano, że tak samo jak podwładni są lojalni swojemu królowi, to tak samo
król będzie lojalny swoim wasalom.
Ochrona Wiary: Jako że Władca był uważany za przedstawiciela Boga na ziemi i jego władza miała
charakter sakralny, to był zobowiązany do obrony i walki o swoją wiarę (np. Król Karol Wielki)
Mądrość: Oczekiwano, że władca będzie mądry, biegły w sztuce rządzenia i kulturze. Edukacja była
ceniona, zwłaszcza w kontekście znajomości teologii, filozofii i literatury.
Jako że są to ideały, to w praktyce władcy nie zawsze stosowali się do tych zasad, co niejednokrotnie
bywa pokazywane w literaturze (zły, egoistyczny władca np. Popiel)

Motyw Maryjny:
Bogurodzica:
Jest to najstarsza utrwalona pieśń religijna (napisany oryginalnie po polsku nie w łacinie). Jest to
modlitwa do Chrystusa Maryi i Jana Chrzciciela, w której prosi się o wstawiennictwo Maryi, o
pobożne życie i dostanie się do raju.
Motyw Maryjny: Odnosi się do czci wobec Matki Bożej, która jest przedstawiana jako pośredniczka
i opiekunka, ludzie proszą o jej wstawiennictwo i pomoc.
Motyw deesis: W "Bogurodzicy" odnosi się do prośby lub błagania skierowanego do Matki Bożej o
wstawiennictwo i pomoc. Zawiera modlitwę do Maryi o opiekę nad Polską, błogosławieństwo dla
władcy oraz pomoc w walce z wrogami.
Wzorzec szczęścia: Bogurodzica ukazuję, że ludzie w trudnych chwilach modlą się do Maryi
szukając pokoju i bezpieczeństwa. Proszą o duchowe błogosławieństwo i miejsce w raju. Raj tutaj jest
ukazaniem, czego pragnęli średniowieczni ludzie.
Specyficzna konstrukcja: Bogurodzica posiada o tyle specyficzną konstrukcje, że jej pierwsze 2
zwrotki datuje się na XII-XIII wiek, a pozostałe na XV. Posiada rymy nie tylko na końcówkach
wierszy, jest ich więcej przez co jest niezwykle dźwięczna. Połączone są różne motywy i tematy, takie
jak modlitwa do Matki Bożej, prośba o opiekę nad Polską, a także elementy historyczne i
patriotyczne.
Motyw pośrednictwa między człowiekiem a Bogiem: W Bogurodzicy pośrednictwo między
człowiekiem a Bogiem jest reprezentowane poprzez postać Matki Bożej, do której modlą się ludzie o
wstawiennictwo.

Lamet Świętokrzyski:
Jest to średniowieczny plankt, który stanowi monolog Maryi bolejącej i lamentującej pod krzyżem.
Maryja początkowo wzywa otaczających ją ludzi do współczucia, zrozumienia i współuczestnictwa w
cierpieniu. Następnie ze słowami pełnymi czułości zwraca się do Syna, chcąc w ostatniej chwili Jego
życia zbliżyć się do Niego i ulżyć Mu w męce. Następne strofy monologu wybuchają rozpaczą i
buntem Maryi przeciw Aniołowi Gabrielowi, który zwiastował Dziewicy chwałę i radość, nie
wspomniał natomiast o ogromie cierpienia, jakie będzie musiała przejść. Utwór kończy przestroga
skierowana do wszystkich matek, aby modliły się do Boga o swoich synów.
Plankt (Planctus): charakterystyczny dla literatury średniowiecznej utwór, w którym wyraża się żal
po bliskiej, zmarłej osobie i wzywa do współuczestnictwa w cierpieniu.
Motyw Maryjny: Utwór przedstawia stosunkowo odmienny obraz Maryi. Ukazuje on Matkę Boską
cierpiącą pod krzyżem udręczonego Syna, podkreśla jej boleść i żal oraz pełni funkcję skargi (w
Bogurodzicy Matka Boska jest ukazana jako szlachetna królowa będąca symbolem siły i opieki). Jest
to utwór będący obrazem cierpiącej matki, która nie może pogodzić się ze śmiercią swojego dziecka.
 Renesans
XV – XVI w.

Humanizm: Jako prąd umysłowy rozwinął się w epoce Renesansu.

Charakteryzował się przede wszystkim
odwołaniem do kultury starożytniej oraz
filozofii antycznej.
-> w centrum zainteresowanie znajduję się
człowiek (Jego natura, życie fizyczne oraz
duchowe)
-> Człowiek jest postrzegany jako istota
sprawcza ( Taka, która w pełni decyduje o
własnym losie)
-> Pogląd ten różni się znacząco od filozofii
średniowiecznej, gdzie w centrum
zainteresowania jest bóg i wszystko co święte. Leonardo da Vinci, Człowiek
-> Literatura humanistyczna często witruwiański
wykorzystywała styli pisarki Horacego oraz
Owidiusza
-> Dla twórców humanistycznych duże znaczenie miało mimesis, czyli
naśladowanie natury, która jest odbierana i postrzegana przez człowieka
zmysłowo.

Humanistyczny pogląd na świat przyczynił się do rozwoju nauki poprzez

pogląd na człowieka jako indywidualna jednostkę

Antropocentryzm: Oznacza on umieszczenie człowieka w centrum

Wszechświata, nadanie mu najwyższego znaczenia.
-> Antropocentryzm jest opozycją do teocentryzmu ( Jebać boga im better es )
-> ludzka świadomość oraz moralność mają wartość najwyższą (umożliwiają
dalszy rozwój świata)
Filozofia złotego środka: Sposób na życie, który łączy filozofię epikurejską
oraz stoicką. Rozwiązanie pośrednie, unikające skrajności oraz jednostronności.
Nakazuje zachowanie umiaru miedzy nadmiarem a niedomiarem. Docenienie
tego co się ma i cieszenie się swym szczęściem.

*wdł Kochanowskiego: Uważa, że prawem człowieka jest dążenie do szczęścia

przez umiejętne korzystanie z radości życia. Wskazuję jednak aby poprzestawać
na małym, cieszyć swym “statecznym” szczęściem, chłodno i ze zrozumieniem
znosić wszelkie zmienności losu.

PIEŚŃ
-> utwór pierwotnie związany z muzyką i śpiewem.
-> wierszowany
-> stroficzny
-> silnie zrytmizowany
-> posiada wersy, refren liczne paralelizmy
-> różnorodna tematyka
FRASZKA
-> krótki
-> żartobliwy
-> zakończony puentą
-> posiada rymy
TREN
-> utwór żałobny, wyrażający żałobę po czyjejś śmierci
-> wspomina zmarłego, jego czyny, cechy charakteru,
-> charakter refleksyjny, moralizatorski
-> budowa: zwrotki i strofy

Interpretacja fraszki “O żywocie ludzkim”

Fraszka ma refleksyjno-filozoficzny charakter,
który odróżnia się od stoicko-epikurejskiego
charakteru Kochanowskiego.
Fraszka to nie tylko utwór literacki ale również rzecz błaha. To właśnie w takim
kontekście Kochanowski wspomina o niej w swoim tekście. Jan mówi o
motywie Vanitas (Marność nad marnościami). Wspomina, że wszystkie wartości
człowieka takie jak cnota, uroda, władza, majątek, popularność prędzej czy
poźniej miną. Wspomina, że człowiek skupia się się na rzeczach nietrwałych,
które z perspektywy czasu nie mają żadnego znaczenia. Przemyślenia mają
charakter egzystencjalny. Autor uświadamia czytelnikowi, że nasze życie jest
bardzo ulotne i porównuje je do usychającej polnej trawy, której nikt nawet nie
zdarzą zauważyć

TRENY:

Pojęcie losy (Fortuny): Kochowski uosabia ludzki

los w “Pieśniach” poprzez fortunę czyli starożytną
boginię odpowiedzialną za kierowanie życiem
człowieka. Poeta przywołuje postać fortuny aby
uzmysłowić czytelnikom o zmienności naszego
losy, który bywa nieprzewidywalny i trzeba go z
pokorą przyjmować i dbać o stałość swego
charakteru.
Fortuna - Boginii

Egzegi monumentum - “stawiam sobie pomnik

(trwalszy niż ze spiżu)”
Jeden z najbardziej znanych wierszy świata - oda Horacego stanowiła
fundamentalną inspirację dla twórczości Jana Kochanowskiego.
Rzymski poeta Horacy poprzez swoją twórczość starał się zapewnić sobie
nieśmiertelność.
Jan Kochanowski nawiązuje do do wyżej wspomnianego utwóru w XXIV
Pieśni, gdzie porusza temat nieśmiertelnej chwały poety.
 W utworze podmiot liryczny porównuje poetę ( Bardzo prawdopodobnie chodzi
o samego Kochanowskiego) do ptaka, który wznosi go ponad innych ludzi.

Skrzydła jego p ezji ni są go p przez świat, d jąc p znać k le nym l dom Zie-
mi. Słowa jaką osiąga poeta nie czyni go tylko rozpoznawalnym wśród ludzi
lecz jest kluczem do nieśmiertelności.

Dlatego też Jan Kochanowski apeluje aby nie odprawiać ceremonii

pogrzebowych, związanych z rozpaczą po zmarłej osobie. Dla poety śmierć nie
jest czasem smutnym tylko początek jego nieśmiertelnej chwały. Należy się
więc radować po zmarłym artyście, ponieważ stał się jeszcze większy

Motyw Tyrtejski ( nawoływanie do walki za ojczyznę)

Utwór jest przykładem liryki apelu, bezpośredniej, w której występują liczne
apostrofy. Podmiot liryczny wprost zwraca się do zbiorowości Polaków, której
sam jest częścią. Utwór jest nacechowany emocjonalnie, dużo w nim:
-> wykrzyknień
-> porównań
-> epitetów
-> archaizmów
Utwór był reakcją na historyczny atak Tatarów na Podole w 1575 roku. Autor
nie szczędzi gorzkich słów w stronę wrogów (Turcji) jak i polskiej szlachty.
Kochanowski jasno podkreśla nieudolność polskiej szlachty, która doprowadziła
do doszczętnego splądrowania Podola, śmierci wielu ludzi oraz cierpienia kobiet
i dzieci.
Tatarzy w utworze zostali ukazani w krytyczny sposób. Podmiot liryczny
wyśmiewa ich kulturę, koczowniczy tryb życia i niehonorowe metody walki.
Naród polski jest porównany do porzuconego stada, które pasie się bez opieki.
Jest to metafora do sytuacji XVI wiecznej Polski. W kraju nie było
wyszkolonego wojska, szlachta zajmowała się własnymi ucztami oraz własnym
dobrem osobistym. Sy b lem po ski go sp ł cze stwa są „srebrne talerze”, na
kt rych z mo ni l dzie sp ż w ją p si ki. Polacy nie angażują się w sprawy
ojczyzny co bardzo niepokoi autora. Takie społeczeństwa jest skazane na klęskę.
ó­
a­
ż­
o­
u­
m­
o­
o­
o­
y­
o­
a­
l­
o­
e­
ł­
o­
e­
a­
ń­
o­
o­
j­
u­
 Cały utwór ma fo mę rozbudowanej apostrofy do Polaków. Po miot l ryc ny
wz wa ich do dzi ł nia, s g r je sz reg r form, kt re m szą d k nać się w
Rzec p sp l tej, aby uchr nić ją przed upadkiem.
-> Polacy powinni obrać za swojego patrona walecznego Marsa
-> Polacy powinni zaprzestać rozpusty i działać na rzecz ojczyzny
-> Należy zgromadzić silne, wyszkolone wojsko w tym celu szlachta ma
poświęcić własne majątki na ich rzecz
Na samym końcu podmiot liryczny podejmuję się refleksji na temat przeszłości i
przyszłości polskiego narodu, przywołuje powiedzenie “Polak mądr po
szkodzie’’.

Odprawa Posłów greckich - Jan Kochanowski

Utwór opowiada o słynnym Micie o wojnie Trojańskiej Homera.
Idea:
Porusza temat odpowiedzialności za decyzje polityczne. Antenor rzecznik
rozsądku, zwolennik pokoju, próbuje przekonać rodaków, aby oddali Grekom
Helenę, którą porwał Aleksander. Trojańczycy dają się zmanipulować młodemu
księciu i w rezultacie dochodzi do wojny. Miłosny kaprys Aleksandra(Parysa)
zwyciężył rozwagę Antenora.
Motyw wzorca patrioty:
Wśród Trojan zabrakło prawdziwych patriotów, czyli takich obywateli, którzy
stawiają dobra ogółu oraz państwa ponad dobrem osobistym oraz mają odwagę
przeciwstawić się błędnym oraz niebezpiecznym w konsekwencji opiniom
większości.
Wzorcem prawdziwego patrioty jest Antenor(doradca króla Priama), który
osamotniony próbuje przekonać większość rady państwa aby zgodzić się na
warunki posłów greckich.
Antenor chłodno patrzył na sytuacja i przez cały czas próbował działać na
korzyść narodu. Najpierw próbował zapobiec wojnie a potem się do niej
odpowiednio przygotować. Niestety w rezultacie nieodpowiedzialnych decyzji
króla Priama miasto zostaje spalone.

Wizerunek szlachcica w Renesansie -> “Żywot człowieka poczciwego”

Mikołaj Rej
-> Utwór należy do literatury parenetycznej
y­
z­
o­
o­
i­
a­
r­
a­
u­
o­
e­
u­
e­
e­
ó­
u­
d­
o­
o­
i­
z­
-> poeta posługuję się tonem racjonalizatorskim
-> napisany w języku polskim
-> jest dowodem zainteresowanie człowieka i jego spraw ( utwór typowi dla
epoki renesansowej)
Autor wyższa życie szlachcica-ziemianina. Wieś staję się mityczną Arkadią,
miejscem, gdzie żyje się w pełnej harmonii, bez żadnych trosk . Dzięki bliskości
natury człowiek może uzyskać spokój ducha. Przyroda jest piękna i pożyteczna,
ponieważ wyznacza rytm życia.
Poeta podkreśla kluczową rolę jaką odgrywa Praca. Już od dziecka należy
nauczać się praktycznych umiejętności. Szlachcic powinien być zaradny i
umiejętnie łączyć prace z przyjemnościami. Nie można zrzucać swych
obowiązków na innych, należy stronić się od pijaństwa oraz rozpusty. Człowiek
pracowity powinien być również cierpliwy oraz wyrozumiały
Przesłanie utworu jest typowe dla tej epoki. Cnota jest wartością nadrzędną, do
której każdy szanujący jest człowiek powinien dążyć.
W utworzę Mikojał Rej przedstawia wzorzec idealnego szlachcica-ziemianina
Człowiek poczciwy
-> zdobywa praktyczną wiedzę
-> odnajduję się w towarzystwie
-> skupia się na życiu szlacheckim i rodzinnym
-> łatwo odnajduję szczęście
-> odnajduje harmonię miedzy przyjemnym a pożytecznym
-> żyje zgodnie z naturą