Nguy n Đ c Anh_14D_K110
UNIT XIV
Hormone tuy n yên và s
đi u khi n t vùng dư i đ i
TUY N YÊN VÀ M I LIÊN QUAN V I VÙNG
DƯ I Đ I
THÙY TRƯ C VÀ THÙY SAU TUY N
YÊN
Tuy n yên (Hình 76-1), là m t tuy n nh có đư ng
kính kho ng 1cm và n ng 0,5-1 gam—n m trong
h yên, m t h c xương n m n n s , và đư c n i
v i vùng dư i đ i qua cu ng yên. V sinh lý h c,
tuy n yên có hai ph n riêng bi t: thùy trư c tuy n
yên, hay còn g i là thùy ti t, thùy sau tuy n yên, hay
còn g i là thùy th n kinh. N m gi a hai thùy là m t
vùng nh , tương đ i vô m ch đư c g i là thùy gi a,
ít phát tri n trên ngư i nhưng có kích thư c l n và
mang nhi u ch c năng m t s đ ng v t.
Theo phôi h c, hai thùy tuy n yên có ngu n g c
khác nhau—thùy trư c t túi Rathke, là m t vùng
lõm vào c a l p thư ng bì h u h ng, và thùy sau
t m t mô th n kinh phát tri n ra t vùng dư i đ i.
Ngu n g c thùy trư c tuy n yên t bi u mô h u
h ng gi i thích cho b n ch t bi u mô c a nh ng t
bào vùng này, và
Vùng dư i đ i
Giao thoa th giác
Th vú
Đuôi tuy n yên
Thùy trư c yên Thùy sau yên
Thùy gi a
Hình 76-1. Tuy n yên
CHƯƠNG 76
ngu n g c thùy sau t mô th n kinh gi i thích vì
sao có s hi n di n m t lư ng r t l n t bào th n
kinh đ m t i thùy này.
Có 6 hormone peptid quan tr ng và vài hormone
khác ít quan tr ng hơn đư c ti t ra t thùy trư c
tuy n yên, và có 2 hormone peptid quan tr ng
đư c ti t ra t thùy sau. Nh ng hormone thùy trư c
đ m nhi m nh ng vai trò quan tr ng trong quá trình
chuy n hóa toàn cơ th , xem Hình 76-2.
• Hormone tăng trư ng (GH) nh hư ng đ n
s phát tri n toàn b cơ th qua đi u khi n s
t ng h p protein, và phân chia t bào.
• ACTH (corticotropin) đi u khi n s bài ti t m t
s hormone v thư ng th n, gây nh hư ng
đ n chuy n hóa glucose, protein, và m .
• Hormone kích thích tuy n giáp (TSH) (thyrotropin)
đi u khi n m c đ bài ti t c a T3 và T4 tuy n
giáp, và nh ng hormone này nh hư ng đ n
h u h t t c đ các ph n ng hóa h c trong
cơ th .
• Prolactin đi u khi n tuy n vú phát tri n và bài
ti t s a.
• Hai hormone đi u hòa tuy n sinh d c,
hormone kích thích nang tr ng (FSH) và hor-
mone hoàng th (LH), đi u khi n s phát tri n
c a bu ng tr ng và tinh hoàn, cũng như các
ho t đ ng n i ti t và sinh s n.
- Hai hormone thùy sau tuy n yên l i th c
hi n các ch c năng khác:
• Hormone ch ng bài ni u (vasopressin) đi u khi n
m c đ bài ti t nư c vào nư c ti u, do đó giúp
đi u ch nh n ng đ nư c trong các d ch cơ th .
• Oxytocin giúp bài xu t s a t tuy n vú ra núm
vú trong giai đo n cho con bú và có tác d ng
trong quá tình chuy n d vào cu i thai kì.
Thùy trư c tuy n yên có các lo i t bào ti t
khác nhau t ng h p và bài ti t các hormone.
Thông thư ng, ch có m t lo i t bào ti t ra m t
hormone chính thùy trư c tuy n yên. Trong m t
s trư ng h p đ c bi t có m t s kháng th đ c
hi u g n vào nh ng hormone đ c bi t, ít nh t có 5
lo i t bào
939
 Ph n XIV Sinh lý n i ti t và sinh s n Nguy n Đ c Anh_14D_K110

Có kho ng 30- 40% các t bào tuy n yên trư c

Hormone kích thích tuy n giáp là lo i somatotropes ti t ra hormone GH, và kho ng
Tuy n 20% là lo i corticotropes ti t ACTH. Các lo i còn
giáp
l i chi m ch kho ng 3 to 5 % t ng s t bào; tuy
nhiên, chúng ti t ra nh ng hormone r t m nh fđ
đi u khi n ch c năng tuy n giáp, ch c năng sinh
d c, và ti t s a vú.
Tăng đư ng Somatotropes đ i màu m nh trong môi trư ng
ACH
máu acid và do đó còn đư c g i là acidophils. Do đó,
các kh i u tuy n yên ti t m t lư ng l n GH đư c
GH

Hormone kích
thích v g i là các u acidophils.
thư ng th n Đi u khi n bài ti t
Tuy n insulin
yên Các hormone tuy n yên sau đư c t ng h p t i các
Tuy n v thư ng th n
trư c FSH thân t bào trên vùng dư i đ i. Thân các t bào
ti t ra nh ng hormone tuy n yên sau không n m
T y trong tuy n yên mà là nh ng neuron l n, g i là mag-
nocellular neurons, n m vùng trên giao thoa th
LH
Bu ng tr ng và các nhân c n giao thoa th giác vùng dư i
đ i. Các hormone sau đó đư c v n chuy n qua
Prolactin s i tr c đi t vùng dư i đ i đ n thùy sau tuy n
Tuy n vú yên. Cơ ch này s đư c gi i thích sau.

Hình 76-2. Cơ ch ch c năng các hormone tuy n yên trư c

(ACH: hormone t y thư ng th n)
T bào Gamma
( ) γ Tb hình sin
Hình 76-3. C u trúc t bào c a tuy n yên trư c. (ch nh s a
t Guyton AC: Sinh lý h c ngư i, b n th 6. Philadelphia: Saun-
ders College Publishing, 1984.)
đã đư c phát hi n (Hình 76-3). B ng 76-1 trình bày
t ng quan các lo i t bào, các hormone chúng ti t ra,
và ch c năng sinh lý c a chúng. 5 lo i t bào g m:
1. Somatotropes—hormone tăng trư ng (GH)
2. Corticotropes—kích thích t y thư ng th n
(ACTH)
3. Thyrotropes—kích thích tuy n giáp (TSH)
4. Gonadotropes—kích thích tuy n sinh d c,
g m LH và FSH.
5. Lactotropes—prolactin (PRL)
VÙNG DƯ I Đ I ĐI U KHI N
Alpha Epsilon ( ε ) Delta (δ ) S BÀI TI T C A TUY N YÊN
α acidophil basophil H u h t t t c s bài ti t c a tuy n yên đư c
đi u khi n b i các tín hi u n i ti t ho c th n kinh
t vùng dư i đ i. Th c t , khi tuy n yên đư c l y
b kh i v trí c a nó bên dư i vùng dư i đ i và
ghép và m t v trí khác c a cơ th , đ bài
ti t các hormone (tr prolactin) gi m xu ng t i
m t m c r t th p.
S bài ti t tuy n yên sau đư c đi u khi n
b i các tín hi u th n kinh t vùng dư i đ i và k t thúc
tuy n yên sau. Ngư c l i, s bài ti t tuy n yên
trư c đư c đi u khi n b i các hormone kích thích
và hormone (y u t ) c ch ti t ra t i vùng dư i
đ i và sau đó gây tác d ng, như Hình 76-4, đi t i
tuy n yên trư c qua các m ch máu nh g i là h
m ch c a dư i đ i- yên. T i tuy n yên trư c, các
hormone kích thích và c ch tác đ ng lên các t
Beta (β) bào tuy n đ đi u khi n s bài ti t c a chúng.
Cơ ch này s đư c mô t ph n ti p theo.
Vùng dư i đ i nh n đư c nhi u tín hi u truy n t
nhi u vùng trong h th n kinh. Do đó, khi m t
ngư i b đau, m t lư ng l n tín hi u đau s đư c
chuy n lên vùng dư i đ i. Tương t , khi ngư i ta
c m th y c c kì bu n chán ho c ph n khích, m t
lư ng l n tín hi u s đư c chuy n lên vùng dư i
đ i. S kích thích c a các mùi d ch u hay khó
ch u t o ra m t tín hi u m nh đi tr c ti p và đi
qua nhân h nh nhân vào vùng dư i đ i. Ngay c
n ng đ các ch t dinh dư ng, đi n, nư c và m t s
hormone trong máu cũng kích thích ho c c ch m t
s ph n c a vùng dư i đ i.

940
Nguy n Đ c Anh_14D_K110 Chương 76 Hormone tuy n yên và s đi u khi n t vùng dư i đ i

B ng 76-1 Các t bào và hormone thùy truwocs tuy n yên và ch c năng sinh lý c a chúng

T bào Hormone Câú trúc Ch c năng sinh lý

Somatotropes Hormone tăng trư ng Chu i đơn g m 191 amino Kích thích cơ th phát tri n; kích thích bài ti t
(GH) (somatotropin) acids y u t tăng trư ng tương t insulin; kích

UNIT XIV
thích phân gi i lipid; c ch ho t đ ng c a
insulin lên chuy n hóa đư ng và m .
Corticotropes Hormone kích thích Chu i đơn g m 39 Kích thích t ng h p glucocorticoid và an-
v thư ng th n amino acids drogens tuy n v thư ng th n; duy trì kích
(ACTH) thư c l p bó và l p lư i c a v thư ng th n.
(corticotropin)
Thyrotropes Hormone kích thích Glycoprotein g m 2 ti u đơn v , Kích thích bài ti t các hormone tuy n giáp t i
tuy n giáp(TSH) (89 amino acids) và các t bào nang giáp; duy trì kích thư c c a
(thyrotropin) (112 amino acids) các t bào nang giáp
Gonadotropes Hormone kich thích Glycoprotein g m 2 ti u đơn v , Kích thích s phát tri n c a nang tr ng; đi u
nang tr ng (FSH) (89 amino acids) và khi n s t o thành tinh trùng tinh hoàn
(112 amino acids)
Hormone hoàng Glycoprotein g m 2 ti u đơn v , Gây r ng tr ng và hình thành hoàng th t i
th (LH) (89 amino acids) và bu ng tr ng; kích thích t ng h p estrogen và
(115 amino acids) progesterone bu ng tr ng; kích thích tinh
hoàn bài ti t testosterone

Lactotropes- Prolactin (PRL) Chu i đơn g m 198 Kích thích t ng h p và bài ti t s a

Mammotropes amino acids

đi qua giư ng mao m ch ph n dư i vùng dư i đ i.

Dòng máu sau đó ch y qua các m ch c a
dư i đ i- yên r i đ vào các xoang tuy n
yên trư c. Hình 76-4 trình bày ph n th p nh t c a
Vùng dư i đ i vùng dư i đ i, hay còn g i là vùng l i gi a, liên k t
phía dư i v i cu ng yên. Các đ ng m ch nh đi
Giao thoa th giác vào vùng l i gi a và sau đó tách thành các m ch đi
trên b m t vùng này, r i cùng t o thành các m ch
c a dư i đ i- yên. Các m ch này đi qua cu ng yên
Th vú xu ng c p máu cho các xoang tuy n yên trư c.
Cu ng yên
Đ ng m ch Đám r i mao Các hormone kích thích và c ch c a vùng
m ch chính dư i đ i đư c ti t vào vùng l i gi a. Các neuron
H m ch c a đ c bi t vùng dư i đ i t ng h p và bài ti t các
Tuy n yên trư c dư i đ i- hormone kích thích và c ch đi u khi n s bài ti t
tuy n yên
các hormone tuy n yên trư c. Ngu n g c các neu-
Tuy n yên sau
ron này t nhi u v trí trên vùng dư i đ i và cho
Tĩnh m ch Các xoang các s i đi t i vùng l i gi a và c xám, m t mô m
r ng t vùng dư i đ i vào cu ng yên.
T n cùng c a các s i này khác v i h u h t
HÌnh 76-4. H m ch c a dư i đ i- tuy n yên. các đ u t n cùng c a h th n kinh trung ương, b i
vì ch c năng c a chúng không ph i truy n tín hi u
Do đó, vùng dư i đ i là m t trung tâm thu nh n t m t neuron đ n m t neuron khác mà bài ti t
thông tin liên quan đ n các tr ng thái c a cơ th , và các hormone kích thích và c ch vào các d ch
nh ng tín hi u này đư c dùng đ đi u khi n s bài mô. Nh ng hormone này ngay l p t c đi vào h
ti t các hormone có tác d ng toàn thân t tuy n m ch c a dư i đ i- tuy n yên và đư c v n chuy n
yên. tr c ti p đ n các xoang tuy n yên trư c.
H M CH C A DƯ I Đ I- YÊN C A
Các hormone vùng dư i đ i kích thích ho c
TUY N YÊN TRƯ C
c ch s bài ti t c a tuy n yên trư c. Ch c
Thùy trư c tuy n yên là m t tuy n giàu m ch năng c a các hormone kích thích và c ch c a
máu v i r t nhi u xoang m ch bao quanh các t vùng dư i đ i là đi u khi n s bài ti t c a
bào tuy n. H u h t các m ch máu đi vào các xoang
đ u tiên đ u

941
Ph n XIV Sinh lý n i ti t và sinh s n Nguy n Đ c Anh_14D_K110

B ng 76-2 Các hormone kích thích và c ch c a vùng dư i đ i đi u khi n s bài ti t các hormone c a tuy n
yên trư c
Hormone C u trúc Tác d ng chính lên tuy n yên trư c
Thyrotropin-releasing hormone (TRH) Peptide of 3 amino acids Kích thích ti t TSH b i t bào thyrotropin
Hormone kích thích bài ti t hormone hư ng Single chain of 10 amino acids Kích thích ti t FSH và LH b i t bào
sinh d c (GnRH) gonadotropes
Corticotropin-releasing hormone (CRH) 41 amino acids Stimulates secretion of ACTH by corticotropes
Hormone kích thích ti t hormone tăng 44 amino acids Kích thích ti t hormone tăng trư ng (GH) b i
trư ng (GHRH) t bào somatotroipes
Hormone c ch ti t hormone tăng 14 amino acids c ch ti t hormone tăng trư ng (b i t
trư ng (somatostatin) bào somatotropes
Prolactin-inhibiting hormone (PIH) Dopamine (a catecholamine) c ch t ng h p và bài ti t prolactin b i t
bào lactotropes
ACTH: hormone kích thích v thư ng th n ; FSH, hormone kích thích nang tr ng; LH, hormone hoàng th ; TSH, thormone kích
thích tuy n giáp.

tuy n yên trư c. Đ i v i h u h t các hormone tuy n khác nhau c a vùng dư i đ i hi n v n chưa đư c
yên trư c, các hormone kích thích có vai trò quan bi t rõ, nên có th ph n nh n đ nh này là sai.
tr ng, nhưng v i prolactin, hormone c ch c a
vùng dư i đ i có v như đi u khi n nhi u hơn. Các
hormone chính c a vùng dư i đ i, đư c trình bày CÁC CH C NĂNG SINH LÝ C A HORMONE
B ng 76-2, bao g m: TĂNG TRƯ NG
1. Hormone thyrotropin-releasing (TRH), gây
bài ti t hormone kích thích tuy n giáp (TSH) T t c các hormone chính c a tuy n yên trư c, tr
2. Hormone corticotropin-releasing (CRH), gây GH, th hi n nh ng nh hư ng chính d a trên s kích
bài ti t hormone kích thích v thư ng th n thích các tuy n đích, bao g m tuy n giáp, v thư ng
(ACTH) th n, bu ng tr ng, tinh hoàn và tuy n vú. Các ch c
3. GHRH, gây bài ti t hormone tăng trư ng năng c a m i hormone yên trư c này liên quan r t
(GH), và hormone c ch GH (GHIH), hay m t thi t v i ch c năng c a các tuy n đích, ngo i
còn g i là somatostatin, c ch bài ti t GH. tr hormone GH, các ch ng năng c a GH đư c mô
4. Hormone gi i phóng hormone sinh d c t các chương ti p theo cùng v i các tuy n đích.
(GnRH), gây bài tiét các hormone hư ng sinh Tuy nhiên, hormone GH không gây nh hư ng t i
d c, hormone hoàng th (LH) và hormone các mô đích nhưng l i gây tác đ ng tr c ti p t i h u
kích thích nang tr ng (FSH) h t các mô c a cơ th .
5. Hormone c ch prolatin (PIH), c ch bài
ti t prolactin.
HORMONE GH ĐI U KHI N S
Các hormone dư i đ i còn l i g m có hormone
PHÁT TRI N CÁC MÔ CƠ TH
kích thích bài ti t prolactin và vài lo i hormone khác
c ch bài ti t các hormone thùy trư c yên. Các Hormone GH, hay còn g i là các hormone soma-
hormone quan tr ng c a vùng dư i đ i đư c mô t totropin, là m t phân t protein nh đơn chu i g m
chi ti t như nh ng h n i ti t đ c bi t, đư c trình 191 amino acid và có tr ng lư ng phân t 22.005.
bày trong chương này và các chương ti p theo. Nó t o ra s phát tri n c a h u h t các mô có th
phát tri n c a cơ th . GH đi u khi n làm tăng kích
Các v trí khác nhau vùng dư i đ i đi u thư c t bào và tăng nguyên phân, cùng s tăng
khi n s bài ti t các hormone kích thích và sinh m nh s lư ng t bào c a các lo i t bào khác
c ch c a vùng này. H u h t các hormone nhau như t o c t bào và các t bào cơ còn non.
dư i đ i đ u đư c ti t ra các đ u t n dây Hình 76-5 cho th y b ng theo dõi tr ng lư ng
th n kinh vùng l i gi a trư c khi đư c v n trung bình c a hai chu t cùng l a; m t con đư c
chuy n đ n thùy yên trư c. M t kích thích đi n vào tiêm GH hàng ngày, con còn l i không đư c tiêm.
vùng này kích ho t các đ u t n dây th n kinh và Hình này ch ra s tăng trư ng rõ r t c a chu t đư c
gây bài ti t t t c các lo i hormone dư i đ i. Tuy tiêm GH t nh ng ngày đ u sinh ra và ngay c sau
nhiên, thân các t bào th n kinh có các đ u t n khi trư ng thành. Trong giai đo n đ u phát tri n, t t
đi vào vùng l i gi a đư c liên k t v i các vùng c cơ quan c a chu t đư c tiêm GH đ u tăng t l
gián đo n khác c a vùng dư i đ i ho c liên k t tương ng v kích thư c; sau khi trư ng thành, h u
ch t ch v i các vùng n n não. Các v trí khác h t các xương không dài thêm n a nhưng nhi u mô
nhau c a các thân t bào th n kinh t o thành các m m v n ti p t c phát tri n. K t qu này
hormone kích thích và c ch

942
 Chương 76 Hormone tuy n yên và s đi u khi n t vùng dư i đ i
Nguy n Đ c Anh_14D_K110
500 Đư c tiêm hormone
GH hàng ngày
400
Tr ng lư ng (gam)
300
Ch ng
200
100
0
0 100 200 300 400 500
Ngày
Hình 76-5. So sánh s tăng trư ng tr ng lư ng gi a chu t đư c
tiêm GH hàng ngày v i chu t ch ng.
t th c t : m t khi đ u các xương dài đã liên k t v i
các tr c, xương s không th dài ra thêm n a, m c
dù các mô m m khác v n có th ti p t c phát tri n.
HORMONE TĂNG TRƯ NG GÂY CÁC
NH HƯ NG LÊN CHUY N HÓA
Bên c nh tác d ng chung c a GH trên s phát tri n
cơ th , GH cũng có các tác d ng trên ph c h p
chuy n hóa, g m (1) tăng t o protein h u h t t
bào c a cơ th ; (2) tăng huy đ ng các acid béo t
mô m , tăng t l acid béo t do trong máu, và tăng
s d ng acid béo làm năng lư ng; (3) làm gi m s
d ng glucose toàn cơ th . Do đó, trong tác d ng
c a mình, GH làm tăng protein, gi m d tr m , và
tăng d tr carbohydrat.
GH đi u khi n s l ng đ ng protein
vào các mô
Dù cơ ch chính xác c a vi c GH làm tăng l ng
đ ng protein còn chưa đư c hi u rõ, m t lo t các
nh hư ng khác nhau đã đư c tìm ra, t t c đ u
có th d n đ n tăng l ng đ ng protein.
Tăng cư ng v n chuy n Amino Acid qua màng
t bào. GH tr c ti p làm tăng v n chuy n h u h t
các amino acid qua màng t bào đ n ph n trư c
c a t bào, làm tăng n ng đ amino acid trong t
bào và đư c coi là tham gia m t ph n vào s tăng
t ng h p protein. S đi u khi n v n chuy n amino
acid này tương t như tác d ng c a insulin đi u
khi n v n chuy n glucose qua màng t bào (xem
Chương 68 và 79)
Tăng cư ng d ch mã ARN đ các ribosome
t ng h p protein. Ngay c khi n ng đ amino acid
trong t bào không tăng, GH v n làm tăng d ch
mã ARN, kích thích vi c t ng h p protein v i m t
lư ng l n hơn t các ribosome trong t bào ch t.
Tăng cư ng phiên mã nhân AND đ t o ARN .
Trong kho ng th i gian dài hơn (24- 48 gi ), GH
còn kích thích phiên mã AND trong nhân, làm tăng
s lư ng ARN. Vi c này đi u khi n hình thành
UNIT XIV
protein nhi u hơn và s phát tri n n u có đ năng
lư ng, amino acid, vitamin và các đi u ki n cơ
b n c n cho tăng trư ng. Xa hơn n a, ch c năng
này có th là ch c năng quan tr ng nh t c a GH.
Gi m b t quá trình d hóa protein và amino acid.
IBên c nh làm tăng t ng h p protein là ch c năng
600 làm gi m phân gi i protein t bào. M t lý do ch c
ch n c a tác đ ng c ch này là GH còn huy đ ng
lư ng l n acid béo t mô m , và acid béo tham
gia t o thành năng lư ng ch y u cho các t bào
c a cơ th , vì th GH ho t đ ng như m t “protein
b sung”.
Tóm l i: GH tăng cư ng h u h t các lo i tái h p
thu amino acid và t ng h p protein c a t bào, và
cùng lúc làm gi m s giáng hóa protein.
GH tăng cư ng s d ng m đ
t o năng lư ng
GH có m t ch c năng đ c bi t đó là gây bài ti t
các acid béo t mô m và do đó làm tăng n ng đ
acid béo trong d ch cơ th . Hơn n a, trong các mô
cơ th , GH tăng cư ng chuy n acid béo thành
acetyl coenzyme A (acetyl-CoA) và sau đó s d ng
đ t o năng lư ng. Vì v y, dư i tác đ ng c a GH,
m hay đư c dùng đ sinh năng lư ng hơn là car-
bohydrat và protein.
Kh năng đi u khi n vi c s d ng m c a GH
cùng v i tác d ng đ ng hóa protein làm tăng kh i
lư ng cơ c a cơ th . Tuy nhiên, vi c s d ng ch t
béo dư i nh hư ng c a hormone GH c n vài gi
đ có th di n ra, trong khi tăng cư ng t ng h p
protein có th b t đ u trong vòng vài phút.
Tác d ng “ketogenic” c a GH.
Dư i nh hư ng c a m t lư ng dư th a GH, s
huy đ ng ch t béo t mô m đôi khi di n ra quá
m c khi lư ng l n acid acetoacetic đư c t o
thành gan và đi vào d ch cơ th , do đó gây ra
ketosis. S huy đ ng quá m c ch t béo t mô m
cũng thư ng gây ra gan nhi m m .
GH làm gi m s d ng
carbohydrat
Hormone GH gây ra các ph c h p tác đ ng lên
chuy n hóa carbohydrate, bao g m (1) gi m h p
thu glucose các mô như cơ xương và mô m ,
(2) tăng t o glucose gan, và (3) tăng bài ti t in-
sulin.
943
Ph n XIV Sinh lý n i ti t và sinh s n
Các thay đ i này là k t qu “c n tr insulin” c a
GH, làm gi m ho t đ ng c a insulin đ kích thích
h p thu và s d ng glucose cơ xương và mô m
và c ch tân t o glucose gan; vi c này d n đ n
tăng n ng đ glucose máu và bù l i cũng làm tăng
bài ti t insulin. Vì các lý do này, các tác d ng c a
GH đư c g i là “y u t gây đái tháo đư ng”, và s
bài ti t quá m c GH có th gây ra r i lo n chuy n
hóa tương t như đư c phát hi n b nh nhân đái
tháo đư ng type 2 (không ph thu c insulin), và
nh ng ngư i kháng insulin.
Chúng tôi không bi t cơ ch chính xác c a vi c
GH gây kháng insulin và làm gi m s d ng glu-
cose t i t bào. Tuy nhiên, vi c hormone GH làm
tăng n ng đ acid béo trong máu r t có th góp
ph n làm gi m ho t đ ng c a insulin lên s d ng
glucose t i mô. Các nghiên c u th c nghi m cho
th y s tăng n ng đ acid béo trong máu
nhanh hơn bình thư ng làm gi m đ nh y c a gan
và cơ xương v i tác d ng chuy n hóa carbohydrat
c a insulin.
S c n thi t c a insulin và carbohydrate
cho ch c năng kích thích sinh trư ng
c a GH
GH không có tác d ng nh ng đ ng v t không có
t y; và cũng không có tác d ng tăng trư ng n u
trong ch đ ăn không có carbohydrate. Các hi n
tư ng này cho th y khi có đ y đ ho t tính c a
insulin và d tr đ carbohydrate r t c n cho
ho t đ ng ch c năng c a GH. M t ph n c a
s đòi h i này là vì carbohydrate và insulin cung
c p năng lư ng c n thi t cho chuy n hóa
tăng trư ng, nhưng dư ng như v n còn các tác
d ng khác n a. Đ c bi t quan tr ng là kh năng
tăng v n chuy n các amino acid vào t bào c a
insulin, cũng như kh năng tăng cư ng v n
chuy n glucose vào t bào c a hormone này.
GH KÍCH THÍCH PHÁT TRI N S N
VÀ XƯƠNG
M c dù GH làm tăng l ng đ ng protein và tăng
trư ng h u h t các mô cơ th , nhưng tác d ng rõ
r t nh t c a GH là gây phát tri n khung xương. K t
qu này là t các ph c h p tác d ng c a GH lên
xương, bao g m (1) tăng l ng đ ng protein t i các
t bào s n và t o c t bào d n đ n phát tri n xương,
(2) kích thích phân chia t bào và (3) m t tác d ng
n a là chuy n t bào s n thành t o c t bào, do đó
t o ra s l ng đ ng xương m i.
S phát tri n xương có 2 cơ ch chính. Th
nh t, khi đáp ng v i kích thích c a GH, các xương
dài phát tri n chi u dài c a l p s n đ u xương, nơi
các l p s n đ u xương tách ra kh i thân xương.
Vi c này đ u tiên hình thành l p s n m i,
944
Nguy n Đ c Anh_14D_K110
ti p theo là l p s n này chuy n thành xương m i,
do đó kéo dài thân xương và đ y l p s n đ u xương
ngày càng xa nhau hơn. Cùng lúc, l p s n đ u xương
cũng d n d n đư c s d ng h t, do đó vào cu i
giai đo n v thành niên, không có l p s n đ u xương
nào đư c b i vào đ làm cho xương dài thêm n a.
Khi đó, s t o xương x y ra gi a thân và l p s n
m i đ u, vì th xương không dài thêm đư c n a.
Th hai, nguyên bào xương v xương và trong
m t s khoang xương gây l ng đ ng xương m i vào
b m t c a các xương cũ. Đ ng th i, nguyên bào
xương (xem Chương 80) cũng phá h y xương cũ.
Khi t c đ l ng đ ng l n hơn t c đ phá h y, đ dày
c a xương tăng lên. GH kích thích r t m nh nguyên
bào xương. Do đó, các xương v n có th ti p t c tr
nên dày hơn v sau này dư i tác đ ng c a GH; đi u
này đ c bi t đúng v i l p màng xương. Ví d , xương
hàm có th đư c kích thích đ phát tri n sau tu i v
thành niên, làm c m và hàm dư i l i ra. Tương t ,
các xương s có th phát tri n b dày và t o ra
nh ng ch l i lõm phía trên m t.
HORMONE GH TH C HI N H U H T CÁC
CH C NĂNG THÔNG QUA CÁC CH T TRUNG
GIAN- SOMATOMEDIN
Khi GH tác đ ng tr c ti p vào các t bào s n
đư c nuôi c y bên ngoài cơ th , s tăng sinh c a
s n thư ng không x y ra. Ngư c l i, GH đư c tiêm
vào cơ th đ ng v t thì l i gây tăng sinh và phát
tri n các t bào tương t .
Nói ng n g n, GH kích thích gan (và các mô
khác v i m t m c th p hơn) t o ra các protein phân
t nh g i là somatomedin tác d ng m nh làm tăng
m i phương di n phát tri n c a xương. M t s tác
d ng c a somatomedin lên s phát tri n tương t
như các tác d ng c a insulin lên s phát tri n. Do
đó, các somatomedin còn đư c g i là Y u t phát
tri n gi ng insulin (IGF).
Có ít nh t 4 lo i somatomedin đã phân l p đư c,
nhưng trong đó quan tr ng nh t là somatomedin C
(còn đư c g i là Y u t phát tri n gi ng insulin-1
hay IGF-1). Tr ng lư ng phân t c a IGF-1 kho ng
7500, và n ng đ trong huy t tương ph thu c ch t
ch vào m c đ bài ti t hormone GH.
Nh ng ngư i lùn Pigmy Châu Phi không có kh
năng t ng h p lư ng IGF-1 đ m c đ có tác d ng.
Do đó, dù n ng đ GH trong huy t tương c a h
bình thư ng ho c cao, nhưng huy t tương h v n b
thi u IGF-1, làm cho h có đ c đi m là mang t m
vóc nh bé. M t vài gi ng ngư i lùn khác (như
ngư i lùn Lévi-Lorain) cũng g p v n đ tương t .
H u h t đã đư c công nh n, nhưng không ph i
hoàn toàn, nh ng nh hư ng c a GH thông qua
IGF-1 và các somatomedin khác, hơn là nh ng tác
đ ng tr c ti p c a GH lên các xương và mô s n

Nguy n Đ c Anh_14D_K110
Ng
30
(ng/ml huy t tương)
Ho t đ ng
m nh
Hormone GH 20
10
0 B b đói ho c ăn chay,
8 am 12 4 pm 8 pm 12
Bu i trưa N a đêm
Hình 76-6. S dao đ ng đi n hình quá trình bài ti t hormone
GH trong ngày, cho th y nh hư ng r t l n c a ho t đ ng m nh
và s bài ti t GH cũng tăng cao trong nh ng gi đ u tiên c a
gi c ng sâu.
Vì v y, các th nghi m đã ch ng minh r ng tiêm
GH tr c ti p vào l p s n đ u xương trên đ ng v t
s ng gây ra s phát tri n các vùng s n này, và
ch c n m t lư ng r t nh GH đ làm cho s phát
tri n này di n ra. M t vài d ng gi thuy t v so-
matomedin v n đang còn là d u ch m h i. Có kh
năng là hormone GH có th kích thích s n xu t đ
lư ng IGF-1 t i các mô t i vùng đ làm cho vùng
đó phát tri n. Còn có kh năng GH ph n h i tr c
ti p v i s phát tri n c a m t s mô và cơ th so-
matomedin là m t cách th c khác c a s phát tri n
nhưng không ph i lúc nào cũng c n thi t.
Hormone GH có kho ng tác d ng ng n nhưng
IGF-1 có kho ng tác d ng kéo dài
GH ch g n l ng l o v i protein huy t tương. Do đó,
GH di di chuy n t huy t tương vào các mô m t
cách nhanh chóng, và có th i gian bán h y trong
máu nh hơn 20 phút. Ngư c l i, IGF-1 g n ch t
vào m t protein mang trong máu, protein này cũng
tương t như IGF-1, đư c sinh ra do kích thích
c a GH. K t qu là IGF-1 đư c ti t t máu vào mô
r t ch m, v i th i gian bán h y kéo dài kho ng 20
gi . S bài ti t r t ch m này giúp kéo dài tác d ng
sinh trư ng c a đ nh ti t hormone GH như trong
Hình 76-6.
ĐI U HÒA S BÀI TI T
HORMONE TĂNG TRƯ NG
Sau tu i v thành niên, s bài ti t gi m d n theo
tu i, cu i cùng gi m còn kho ng 25% khi r t già so
v i giai đo n v thành niên.
Hormone GH đư c ti t ra theo nh p, tăng và gi m.
Cơ ch chính xác đi u khi n s bài ti t GH v n
chưa đư c hi u m t cách hoàn toàn, nhưng có vài
y u t liên quan t i m c đ dinh dư ng c a cơ th
ho c căng th ng đã đư c bi t là các y u t gây
kích thích bài ti t GH: (1) thi u ăn, nh t là khi b
gi m protein n ng; (2) t t đư ng huy t ho c gi m
n ng đ acid béo trong máu;
Chương 76 Hormone tuy n yên và s đi u khi n t vùng dư i đ i
B ng 76-3 Các y u t kích thích hay c ch
s bài ti t hormone tăng trư ng
Kích thích bài ti t hormone c ch bài ti t hormone
tăng trư ng tăng trư ng
UNIT XIV
H đư ng huy t Tăng đư ng huy t
Gi m acid béo t do Tăng acid béo t do trong
trong máu máu
Tăng amino acid máu Lão hóa
(arginine) Béo phì
Hormone c ch ti t GH
4 am 8 am suy dinh dư ng protein (somatostatin)
Ch n thương, stress, hưng ph n GH (ngo i sinh)
T p th d c Somatomedins (y u t tăng
Testosterone, estrogen trư ng gi ng insulin)
Gi c ng sâu (giai đo n II và IV)
Hormone kích thích ti t GH
Ghrelin
(3) th d c; (4) hưng ph n; (5) ch n thương; và (6)
ghrelin- m t hormone đư c ti t ra d dày trư c
b a ăn. Hormone GH còn tăng lên trong 2 gi
đ u sau khi ng sâu, đư c trình bày Hình 76-6.
B ng 76-3 t ng h p m t s y u t đã bi t gây nh
hư ng đ n s bài ti t GH.
Bình thư ng n ng đ GH trong huy t tương
ngư i trư ng thành vào kho ng gi a 1,6- 3ng/ml;
tr em ho c v thành niên là kho ng 6ng/ml. Nh ng
giá tr này có th tăng lên đ n 50ng/ml sau khi cơ
th c n ki t d tr protein ho c carbohydrate khi b
đói ăn kéo dài.
Trong tình tr ng c p tính, t t đư ng huy t là m t
kích thích m nh đ n s bài ti t hormone GH hơn là
khi b gi m protein c p tính. Ngư c l i, trong tình
tr ng m n tính, s bài ti t GH dư ng như liên quan
t i m c đ thi u protein t bào hơn là m c đ h
đư ng huy t. Ví d , n ng đ r t cao GH đư c ti t
ra khi b thi u ăn liên quan ch t ch v i lư ng pro-
tein b thi u h t.
Hình 76-7 cho th y nh hư ng c a s thi u h t
protein lên n ng đ GH huy t tương và sau đó là
nh hư ng c a b sung protein vào b a ăn. C t
đ u tiên bi u di n lư ng l n GH tr em b thi u
protein n ng khi b suy dinh dư ng kwashiorkor;
c t th hai bi u di n m c GH c a cùng đ a tr đó
sau 3 ngày đư c đi u tr v i lư ng carbohydrate
trong b a ăn nhi u hơn m c c n thi t, cho th y
carbohydrate không làm gi m n ng đ GH huy t
tương. C t th 3 và 4 bi u di n m c GH sau khi
đi u tr b ng b sung protein trong kho ng t 3-
25 ngày tương ng v i s s t gi m hormone GH.
Các k t qu này ch ng minh r ng trong tình
tr ng suy dinh dư ng protein n ng, cung c p đ
calo chưa đ đ đi u ch nh s bài ti t hormone GH.
S thi u h t protein cũng ph i đư c đi u ch nh
945
Ph n XIV Sinh lý n i ti t và sinh s n
40
N ng đ GH huy t tương (ng/ml)
30
20
10
0 tư ng này gây ra s hòa màng c a các túi ti t GH
Suy dinh Đi u tr b ng Đi u tr
dư ng protein carbohydrate b ng protein b ng protein
(kwashiorkor) (3 ngày) (3 ngày) (25 ngày)
Hình 76-7. nh hư ng c a suy dinh dư ng protein n ng đ n
n ng đ hormone GH trong huy t tương trong b nh kwash-
iorkor. Đ ng th i cũng ch ra s th t b i c a đi u tr b ng carb
ohydrate và tác d ng c đi u tr b ng protein làm gi m n ng đ
hormone GH. (Ngu n Pimstone BL, Barb ezat G, Hansen
JD và c ng s : Nghiên c s bài tiét hormone GH trong suy dinh
dư ng protein- calo. Am J Clin Nutr 21:482, 1968.)
trư c khi n ng đ hormone GH tr l i bình thư ng.
Vai trò c a vùng dư i đ i, hormone kích
thích ti t GH, và somatostatin trong vi c đi u
khi n s bài ti t hormone GH
các ph n trư c nói v các y u t có th
nh hư ng đ n s bài ti t GH, ta có th d dàng
th y đư c s lúng túng c a các nhà sinh lý h c khi
c g ng làm sáng t bí n c a s bài ti t hormone
GH. Ta đã bi t r ng s bài ti t GH đư c đi u khi n
b i hai y u t bài ti t trên vùng dư i đ i và sau đó
đư c v n chuy n đ n thùy yên trư c qua h m ch
c a dư i đ i- yên. Chúng là nh ng hormone kích
thích ti t GH (GHRH) và hormone c ch ti t GH
(somatostatin). C hai lo i đ u là nh ng polypep-
tide; GHRH g m chu i 44 amino acid, và somato-
statin g m chu i 14 amino acid.
V trí vùng dư i đ i ti t ra GHRH là vùng
nhân b ng; cũng là v trí nh y c m v i n ng đ
glucose máu t i vùng dư i đ i, gây ra c m giác no
khi tăng đư ng máu và c m giác đói khi h đư ng
máu. S bài ti t somatostatin đư c đi u khi n
các v trí khác trên vùng dư i đ i. Do đó, có kh
năng m t s tín hi u tương t mà thay đ i hành vi
ăn u ng cũng làm thay đ i s bài ti t GH.
Cùng cách này, các tín hi u dư i đ i di n t
tâm tr ng, căng th ng, và ch n thương hoàn toàn
có th nh hư ng t i s bài ti t GH. Trên th c t ,
th c nghi m cho th y các catecholamine, dopamine
và serotonin, m i ch t đ u đư c bài ti t t các h
th n kinh khác nhau vùng dư i đ i,
946
Nguy n Đ c Anh_14D_K110
đ u làm tăng s bài ti t hormone GH.
H u h t s đi u khi n bài ti t hormone GH có
l thông qua hormone GHRH hơn là hormone so-
matostatin. GHRH kích thích bài ti t GH qua vi c
g n v i các receptor đ c hi u trên b m t màng
ngoài c a các t bào ti t GH thùy yên trư c. Các
receptor kích ho t h adenylyl cyclase phía trong
màng t bào, tăng lư ng AMP vòng n i bào. S
kich thích này có c tác d ng ng n l n tác d ng
kéo dài. Tác d ng ng n là là tăng lư ng ion Calci
v n chuy n vào trong t bào; trong vài phút, hi n
Đi u tr và bài ti t GH vào trong máu.Tác d ng kéo dài là
làm tăng s d ch mã trong nhân thông qua các
gen đ kích thích s t ng h p hormone m i.
Khi hormone GH đư c đưa tr c ti p vào máu
c a con v t trong vòng vài gi , m c đ bài ti t
hormone tăng trư ng n i sinh gi m xu ng. S suy
gi m này ch ng t s bài ti t hormone GH đư c
đi u khi n b i cơ ch feedback âm tính đi n hình,
tương t như b n ch t c a t t c các hormone.
B n ch t cơ ch feedback này và li u có qua trung
gian là s c ch GHRH hay là s tăng cư ng bài
ti t somatostatin ( c ch bài ti t hormone GH) v n
còn chưa ch c ch n.
Tóm l i, nh ng ki n th c chúng ta đã bi t v s
đi u khi n bài ti t hormone GH v n chưa đ đ v
nên m t b c tranh t ng quát. Do đó, vì có s bài
ti t c c m nh hormone GH khi b thi u ăn và tác
d ng lâu dài quan tr ng trong đi u khi n s t ng
h p protein và s phát tri n mô cơ th , chúng tôi
cho r ng: ch t có tác d ng kéo dài đi u khi n s
bài ti t hormone GH là tình tr ng kéo dài v dinh
dư ng c a các mô, đ c bi t là m c đ suy dinh
dư ng protein. Có nghĩa là, thi u ho c th a dinh
dư ng t i các mô c n thi t protein (ví d sau m t
hi p t p th d c khi cơ trong tình tr ng n oxy s
làm tăng m c đ bài ti t hormone GH. Hormone
GH, đ n lư t mình, đi u khi n s t ng h p các
protein m i đ ng th i duy trì các protein n i bào.
B t thư ng bài ti t hormone GH
Suy tuy n yên trư c
Suy tuy n yên trư c t c là gi m s bài ti t c a t t
c các hormone tuy n yên trư c. S suy gi m bài
ti t có th do b m sinh (t khi sinh ra), ho c có th
di n ra đ t ng t ho c t t b t kì th i gian nào
trong đ i, h u h t thư ng do h u qu c a u tuy n
yên phá h y tuy n.
Nguy n Đ c Anh_14D_K110 Chương 76 Hormone tuy n yên và s đi u khi n t vùng dư i đ i

Suy tuy n yên trư c ngư i trư ng thành c a mình các r i lo n khác vì có các ch c năng
Suy tuy n yên trư c hay x y ra trong giai đo n trư ng chuy n hóa r ng rãi.
thành là h u qu c a 3 b t thư ng hay g p nh t. Hai lo i
u tuy n yên, u s h u ho c u không nhu m màu, có th chèn B nh kh ng l . Đôi khi, các t bào ái toan ti t hormone
ép tuy n yên đ n m c làm cho ch c năng c a các t bào

UNIT XIV
GH tuy n yên trư c ho t đ ng quá m c, hay th m chí
ch ti t thùy trư c yên b phá h y toàn b ho c g n toàn có kh i u t bào ái toan trong tuy n. H u qu là, lư ng l n
b . Nguyên nhân th ba là do huy t kh i m ch máu hormone GH đư c ti t ra. T t c mô cơ th phát tri n r t
tuy n yên. Hi n tư ng b t thư ng này x y ra khi s n ph nhanh, bao g m c các xương. N u tình tr ng này x y ra
b s c tu n hoàn sau khi sinh. trư c tu i v thành niên, trư c khi s n các đ u xương dài
Nh ng nh hư ng tiên phát c a suy tuy n yên trư c c t hóa, chi u cao s tăng nhi u và ngư i đó tr thành
ngư i l n g m (1) suy giáp, (2) gi m s n xu t glucocorti- ngư i kh ng l - có th cao t i 2,44m (8 ft).
coid tuy n v thư ng th n, và (3) c ch s bài ti t các
hormone hư ng sinh d c nên b m t đi các ch c năng Ngư i kh ng l thư ng có tăng đư ng máu, và các t
sinh d c. Vì th , nh dư i đây là m t ngư i b đ n bào beta các đ o Langerhans c a t y d b thoái hóa
đ n (do thi u các hormone tuy n giáp), ngư i này tăng do chúng b quá t i vì tăng đư ng máu. Vì th , kho ng
trong lư ng (vì thi u s huy đ ng m c a các hormone 10% ngư i kh ng l , cu i cùng s d n đ n đái tháo
GH, hormone kích thích v thư ng th n và hormone v đư ng ti n tri n.
thư ng th n, hormone tuy n giáp) và b m t toàn b
ch c năng sinh d c. Tr các ch c năng sinh d c, còn l i h u h t ngư i kh ng l , giai đo n cu i s ti n
b nh nhân có th đi u tr các r i lo n khác b ng b tri n thành suy tuy n yên trư c n u h không đư c đi u
sung hormone v thư ng th n và hormone tuy n giáp. tr vì b nh kh ng l thư ng do kh i u tuy n yên phát tri n
cho đ n lúc phá h y tuy n. S suy gi m hormone tuy n
Ch ng lùn yên thư ng gây ch t trong giai đo n đ u sau khi trư ng
H u h t các trư ng h p b lùn là h u qu c a suy thành. Tuy nhiên, m t khi đư c ch n đoán b nh kh ng l ,
gi m toàn b ch c năng bài ti t thùy yên trư c (suy tuy n các nh hư ng n ng n có th đư c ngăn ch n b ng vi
yên trư c) trong giai đo n thơ u. Nói chung, t t c các ph u kh i u th n kinh ho c x tr tuy n yên.
ph n cơ th phát tri n v n theo các t l thích h p, nhưng
t c đ phát tri n b gi m m nh. M t tr 10 tu i có th có
B nh to c c chi. N u m t kh i u không nhu m màu
cơ th c a m t tr 4- 5 tu i, và tương t v i ngư i 20
xu t hi n sau tu i v thành niên, t c là sa u khi di n ra s
tu i có th cơ th ch phát tri n b ng m t tr 7- 10 tu i.
c t hóa s n vào thân xương dài, ngư i đó không th cao
Ngư i b lùn tuy n yên không d y thì và không th bài
thêm đư c n a, nhưng xương v n có th dày lên và các
ti t đ lư ng hormone hư ng sinh d c đ phát tri n các
mô m m v n có th phát tri n. Khi đó Hình 76-8, iđư c
ch c năng sinh d c c a ngư i l n. Tuy nhiên trong 1/3
g i là B nh to c c chi. Đ c trưng b nh này là s phì đ i
s ngư i lùn ch hormone GH b suy gi m; nh ng ngư i
các xương t chi và các màng xương, bao g m xương
này v n có trư ng thành ch c năng tình d c và có th
s , mũi, trán, trán, xương hàm dư i, và các đ t s ng,
sinh s n. m t ki u ngư i lùn (ngư i lùn c Châu Phi và
b i vì s phát tri n c a chúng không d ng l i tu i v
ngư i lùn Lévi-Lorain), m c đ bài ti t hormone GH v n
thành niên. Do đó, xương hàm dư i b nhô ra trư c, đôi
bình thư ng ho c cao, nhưng không có kh năng t ng
khi nhô đ n 1,3cm, trán d c ra trư c vì trán nhô ra, mũi
h p somatomedin C (do di truy n)- là m t bư c quan
to lên g p đôi, chân ph i dùng giày c 14 ho c to hơn, và
tr ng trong quá trình phát tri n b i hormone GH.
các ngón tay to lên g p g n 2 l n bình thư ng. Bên c nh
nh ng nh hư ng trên, nh ng s bi n đ i đ t s ng
Đi u tr b ng hormone GH
thư ng d n đ n gù lưng (gù s t s ng). Cu i cùng, nhi u
Các hormone tăng trư ng t các lo i đ ng v t khác
t ng m m như lư i, gan ho c th m chí là th n cũng to
nhau r t khác nhau nên chúng ch gây tác d ng trên m t
lên.
loài, ho c các loài có quan h lân c n. Vì th , hormone
GH c a các đ ng v t b c th p hơn ( m t m c đ nào
đó ngo i tr loài linh trư ng) không gây tác d ng trên
Vai trò c a gi m bài ti t hormone GH gây ra các
ngư i. Do đó, hormone sinh trư ng c a ngư i đư c g i
bi n đ i liên quan đ n s lão hóa
là hGH (human-GH) đ phân bi t v i các loài khác.
nh ng ngư i m t ch c năng bài ti t GH, m t s
đ c tính c a quá trình lão hóa đư c thúc đ y
Trư c đây, vì GH ph i đư c l y t tuy n yên ngư i
nhanh hơn. Ví d , 1 ngư i 50 tu i b thi u hormone
nên r t khó l y đư c lư ng đ đ đi u tr cho b nh
GH trong nhi u năm có th có b ngoài như ngư i
nhân suy tuy n yên, tr trên m c đích th nghi m. Tuy
65 tu i. Ki u hình theo đ tu i ch y u là k t qu
nhiên, hormone hGH bây gi có th t ng h p t vi
c a vi c gi m l ng đ ng protein các mô cơ th
khu n E.coli sau vi c ng d ng thành công công ngh tái
và thay vào đó là tăng l ng đ ng m các mô này.
t h p ADN. Vì th , hormone này bây gi đã có s n cho
Các nh hư ng th c th và sinh lý làm tăng n p
m c đích đi u tr suy gi m hormone GH. Ngư i lùn b
nhăn, gi m ch c năng m t s cơ quan, và gi m
suy hormone GH đơn thu n có th đư c ch a kh i hoàn
kích thư c cũng như đ ch c các cơ.
toàn n u đư c đi u tr s m. Hormone tăng trư ng ngư i
còn có th ch ng minh l i ích

947
Ph n XIV Sinh lý n i ti t và sinh s n
Figure 76-8. Patient with acromegaly.
As one ages, the average plasma concentration of
growth hormone in an otherwise normal person changes
approximately as follows:
Age (years) ng/ml
5 to 20 6
20 to 40 3
40 to 70 1.6
Thus, it is possible that some of the normal aging effects
result from diminished growth hormone secretion. In fact,
some studies of growth hormone therapy in older people
have demonstrated three important beneficial effects:
(1) increased protein deposition in the body, especially in
the muscles; (2) decreased fat deposits; and (3) a feeling of
increased energy. Other studies, however, have shown that
treatment of elderly patients with recombinant growth
hormone may produce several undesirable adverse effects
including insulin resistance and diabetes, edema, carpal
tunnel syndrome, and arthralgias (joint pain). Therefore,
recombinant growth hormone therapy is generally not rec-
ommended for use in healthy elderly patients with normal
endocrine function.
TUY N YÊN SAU VÀ M I LIÊN QUAN V I VÙNG
DƯ I Đ I
Tuy n yên sau, hay còn g i là tuy n yên th n
kinh, đư c t o nên ch y u t các t bào gi ng
t bào th n kinh đ m, hay còn g i là các t bào
ngo i m ch.Các t bào ngo i m ch không bài ti t
hormone; chúng ho t đ ng đ c l p như là m t
c u trúc nâng đ cho m t lư ng l n các nút giao
c a các s i th n kinh và nút giao các đ u t n th n
kinh t các đư ng th n kinh có ngu n g c t
948
Nguy n Đ c Anh_14D_K110
Paraventricular
nucleus
Supraoptic
nucleus
Mammillary body
Optic chiasm Hypothalamic-
hypophysial
tract
Anterior pituitary Posterior pituitary
Figure 76-9. Hypothalamic control of the posterior pituitary.
nhân trên th và nhân c n não th t vùng dư i đ i
Hình 76-9. Các đư ng th n kinh này đi xu ng tuy n yên
th n kinh qua cu ng yên. Các đ u t n th n kinh là các
synap ch a các b c ch ti t. Các đ u t n này n m trên
giư ng mao m ch; nơi chúng bài ti t hai hormone tuy n
yên trư c: (1) hormone ch ng bài ni u (ADH) hay còn
g i là vasopressin và (2) oxytocin.
N u cu ng yên b c t phía trên tuy n yên nhưng vùng
dư i đ i v n nguyên v n, các hormone tuy n yên sau
v n đư c bài ti t bình thư ng sau khi b gi m thoáng
qua trong vài ngày; sau đó chúng đư c bài ti t t các
đ u b c t c a các s i vùng dư i đ i ch không ph i t
các đ u t n tuy n yên sau. Lý do vì các hormone b t
đ u đư c t ng h p t i các thân t bào t i nhân trên th
và nhân c n não th t, sau đó đư c v n chuy n d ng
g n v i các protein “mang” xu ng các
Nguy n Đ c Anh_14D_K110 Chương 76 Hormone tuy n yên và s đi u khi n t vùng dư i đ i
đ u t n th n kinh tuy n yên sau, s di chuy n
này m t kho ng vài ngày.
ADH đư c s n xu t ch y u nhân trên th ,
trong khi oxytocin đư c s n xu t ch y u nhân
c n não th t. Các nhân này có th t ng h p lư ng
hormone ph b ng 1/6 lư ng hormone chính.
Khi tín hi u th n kinh đư c chuy n xu ng qua
các s i t nhân trên th hay nhân c n não th t,
hormone ngay l p t c đư c ti t ra t các túi ti t
các đ u t n th n kinh qua cơ ch bài ti t thông
thư ng c a oxytocin và chúng đư c h p th vào
các mao m ch c nh đó. C protein mang và hor-
mone đư c ti t ra cùng lúc, nhưng vì ch g n l ng
l o v i nhau, hormone tách ra g n như ngay l p
t c. Hi n t i v n chưa tìm đư c ch c năng nào
c a các protein mang sau khi ra kh i các nút th n
kinh.
C u trúc hóa h c c a ADH và oxytocin
C oxytocin và ADH (vasopressin) là polipeptid,
đ u ch a 9 amino acid. Th t các amino acid như
sau:
Vasopressin: Cys-Tyr-Phe-Gln-Asn-Cys-Pro-Arg-GlyNH2
Oxytocin: Cys-Tyr-Ile-Gln-Asn-Cys-Pro-Leu-GlyNH2
Chú ý r ng hai hormone này g n gi ng nhau tr
vasopressin: phenylamin và arginin th ch
isoleucin và leucine c a phân t oxytocin. S gi ng
nhau v phân t gi i thích cho ch c năng tương t
nhau c a hai hormone này.
CH C NĂNG SINH LÝ C A
HORMONE CH NG BÀI NI U
Tiêm m t lư ng c c nh ADH (2 nanogam) có
th làm h n ch s bài ti t nư c th n (ch ng bài
ni u). tác d ng ch ng bài ni u đư c nói đ n
Chương 29. Nói ng n g n, khi thi u ADH, các ng
góp tr nên h u như không th m nư c, ngăn đáng
k s tái h p thu nư c và do đó cho phép lư ng l n
nư c m t theo nư c ti u, và còn làm loãng nư c
ti u. Ngư c l i, khi có m t ADH, tính th m c a ng
góp v i nư c tăng lên r t nhi u và cho phép h u
h t nư c đư c tái h p thu qua thành ng, do đó
duy trì đư c lư ng nư c trong cơ th và cô đ c
nư c ti u.
Không có ADH, màng luminal c a các t bào bi u
mô ng góp h u như không th m nư c. Tuy nhiên,
ngay l p t c bên trong màng t bào có m t lư ng
l n các h t đ c bi t có r t nhi u l th m nư c g i
là aquaporin. Khi ADH ho t đ ng trên t bào, đ u
tiên g n v i các receptor màng đ ho t hóa adeny-
lyl cyclase t ng h p AMP vòng
trong lòng ng t bào ch t. Quá trình t ng h p này gây
ra s phosphoryl hóa các y u t trong các h t đ c bi t,
sau đó khi n các h t này g n vào phía đ nh màng t
bào, do đó t o thành nhi u vùng th m nư c m nh. T t
UNIT XIV
c di n ra trong 5- 10 phút. N u ti p t c thi u h t ADH,
toàn b quá trình b đ o ngư c trong sau 5- 10 phút. Do
đó, quá trình này t m th i mang đ n nhi u l cho phép
nư c khu ch tán t do t lòng ng qua l p t bào bi u
mô ng và vào trong d ch k th n. Sau đó nư c đư c
h p thu t các ng góp qua th m th u (xem Chương
29: m i liên h v i cơ ch cô đ c nư c ti u c a th n).
ĐI U HÒA BÀI TI T HORMONE CH NG BÀI NI U
(ADH)
Tăng áp su t th m th u d ch ngo i bào kích thích bài
ti t ADH. Khi d ch ưu trương đư c tiêm vào trong đ ng
m ch c p máu cho vùng dư i đ i, các neuron ADH
nhân trên th và nhân c n não th t l p t c chuy n xung
đ n tuy n yên sau đ bài ti t lư ng l n ADH vào máu,
đôi khi ADH có th đư c bài ti t nhi u g p 20 l n bình
thư ng. Ngư c l i, tiêm d ch như c trương vào đ ng
m ch này làm t m ng t xung th n kinh do đó ng ng
h u h t s bài ti t ADH. Vì v y, n ng đ ADH trong
d ch cơ th có th bi n thiên t m t lư ng r t nh đ n
lư ng r t l n ho c ngư c l i trong vòng vài phút.
vùng nào đó g n vùng dư i đ i là các receptors
neuron đư c bi n đ i g i là các receptor th m th u.
Khi d ch ngo i bào tr nên quá ưu trương, do áp su t
th m th u nên d ch s đi ra ngoài các t bào receptor
th m th u, làm gi m kích thư c t bào và phát ra các
tín hi u lên vùng dư i đ i đ tăng bài ti t ADH. Ngư c
l i, khi d ch ngo i bào tr nên quá như c trương, do
áp su t th m th u, nư c đi theo hư ng ngư c l i (vào
trong t bào), s làm gi m tín hi u bài ti t ADH. M c dù
m t s ngư i coi nh ng receptor th m th u thu c vùng
dư i đ i (hay th m chí nhân trên th ), m t s khác l i
cho r ng chúng liên k t v i organum vasculosum, m t
c u trúc giàu m ch máu anteroventral wall c a não
th t ba.
Chưa c n quan tâm đ n cơ ch , d ch cơ th ưu trương
kích thích nhân trên th , trong khi d ch như c trương
c ch chúng. Có m t h th ng feedback đ đi u khi n
toàn b áp su t th m th u c a d ch cơ th .
B ng ch ng c th hơn c a s đi u khi n bài ti t
ADH và v trí c a ADH trong đi u hòa ch c năng th n
cũng như áp su t th m th u d ch cơ th có t i Chương
29.
Gi m th tích tu n hoàn và gi m huy t áp kích thích
bài ti t ADH- tác d ng co m ch c a ADH
Trong khi m t n ng đ nh ADH làm tăng gi nư c
thông qua th n, n ng đ cao ADH có tác d ng m nh
gây co các ti u đ ng m ch
949
Ph n XIV Sinh lý n i ti t và sinh s n
toàn cơ th và do đó làm tăng huy t áp đ ng
m ch. Vì th , ADH còn có tên khác là vasopressin
(co m ch)
M t trong nh ng tác nhân kích thích bài ti t lư ng
l n ADH là gi m th tích tu n hoàn. Hi n tư ng
này x y ra m nh khi th tích tu n hoàn b gi m t
15- 25% tr lên; m c bài ti t sau đó thư ng tăng
cao g p 50 l n bình thư ng. Nguyên nhân là do:
Tâm nhĩ có các receptor s c căng, đư c kích
thích b i đ đ y. Khi đư c kích thích, chúng g i
các tín hi u lên não đ c ch bài ti t ADH. Ngư c
l i, khi các receptor không đư c kích thích do h u
qu c a máu v tim ít, các hi n tư ng di n ra ngư c
l i, ADH đư c bài ti t nhi u hơn. Gi m s c căng
c a các receptor nh n c m áp l c c a đ ng m ch
c nh, đ ng m ch ch và các vùng ph i cũng kích
thích bài ti t ADH. C th hơn v cơ th feedback
áp l c- th tích máu đư c nói đ n Chương 29.
CH C NĂNG SINH LÝ C A OXYTOCIN
Oxytocin làm co t cung khi mang thai
Hormone oxytocin, kích thích m nh m co t cung
khi mang thai, nh t là trong giai đo n cu i c a thai
kì. Do đó, nhi u nhà s n khoa cho r ng hormone
này cũng đóng góp m t ph n tham gia vào quá
trình sinh s n. Vi c này d a vào nh ng b ng
ch ng th c t : (1) đ ng v t b c t b tuy n yên,
quá trình chuy n d kéo dài hơn, cho th y có s tác
đ ng c a oxytocin trong giai đo n này; (2) lư ng
oxytocin trong huy t tương tăng lên trong quá trình
chuy n d , nh t là trong giai đo n cu i; và (3) s
kích thích vào khung ch u đ ng v t mang thai t o
ra các tín hi u th n kinh đi lên vùng dư i đ i và gây
ra tăng bài ti t oxytocin. Nh ng tác d ng này và cơ
ch này đ aiding quá trình chuy n d đư c nói kĩ
hơn t i Chương 83.
Oxytocin khi n vú bài xu t s a
Oxytocin cũng có vai trò r t quan tr ng trong s
cung c p s a m - m t vai trò đư c bi t c th hơn
so v i vai trò làm co t cung. Trong giai đo n cho
con bú, oxytocin làm cho s a đư c bài xu t t
nang (alveoli) vào trong ng tuy n vú đ đ a tr có
th mút đư c.
Co ch này ho t đ ng như sau: Đ ng tác mút
kích thích đ u ti t o ra các tín hi u đ đư c v n
chuy n qua các neuron xúc giác đ n các neuron
oxytocin t i nhân c n não th t và nhân trên th
vùng dư i đ i, khi n oxytocin đư c bài ti t tuy n
yên sau. Oxytocin sau đó đi theo máu xu ng vú, t i
đây oxytocin làm co
950
Nguy n Đ c Anh_14D_K110
các t bào bi u mô cơ n m rìa và t o thành
hàng rào bao quanh các nang tuy n s a. Chưa đ n
1 phút sau khi tr b t đ u mút, s a bát đ u ch y ra.
Cơ ch này đư c g i là bài xu t s a, đư c nói c
th hơn Chương 83 ph n s liên quan v i sinh
lý s a m .
Tài li u tham kh o
Allen DB, Cuttler L: Clinical practice. Short stature in childhood—
challenges and choices. N Engl J Med 368:1220, 2013.
Bartke A, Sun LY, Longo V: Somatotropic signaling: trade-offs
between growth, reproductive development, and longevity. Physiol
Rev 93:571, 2013.
Beltramo M, Dardente H, Cayla X, Caraty A: Cellular mechanisms
and integrative timing of neuroendocrine control of GnRH secre-
tion by kisspeptin. Mol Cell Endocrinol 382:387, 2014.
Chiamolera MI, Wondisford FE: Thyrotropin-releasing hormone and
the thyroid hormone feedback mechanism. Endocrinology 150:
1091, 2009.
Chikani V, Ho KK: Action of GH on skeletal muscle function: molecu-
lar and metabolic mechanisms. J Mol Endocrinol 52:R107,
2013.
Cohen LE: Idiopathic short stature: a clinical review. JAMA 311:1787,
2014.
Freeman ME, Kanyicska B, Lerant A, Nagy G: Prolactin: structure,
function, and regulation of secretion. Physiol Rev 80:1523, 2000.
Gazzaruso C, Gola M, Karamouzis I, et al: Cardiovascular risk in adult
patients with growth hormone (GH) deficiency and following
substitution with GH—an update. J Clin Endocrinol Metab 99:18,
2014.
Gimpl G, Fahrenholz F: The oxytocin receptor system: structure, func-
tion, and regulation. Physiol Rev 81:629, 2001.
Ho JM, Blevins JE: Coming full circle: contributions of central and
peripheral oxytocin actions to energy balance. Endocrinology
154:589, 2013.
Juul KV, Bichet DG, Nielsen S, Nørgaard JP: The physiological and
pathophysiological functions of renal and extrarenal vasopressin
V2 receptors. Am J Physiol Renal Physiol 306:F931, 2014.
Koshimizu TA, Nakamura K, Egashira N, et al: Vasopressin V1a and
V1b receptors: from molecules to physiological systems. Physiol
Rev 92:1813, 2012.
Livingstone C: Insulin-like growth factor-I (IGF-I) and clinical nutrition.
Clin Sci (Lond) 125:265, 2013.
McEwen BS: Physiology and neurobiology of stress and adaptation:
central role of the brain. Physiol Rev 87:873, 2007.
Melmed S: Acromegaly pathogenesis and treatment. J Clin Invest
119:3189, 2009.
Moeller HB, Fenton RA: Cell biology of vasopressin-regulated
aquaporin-2 trafficking. Pflugers Arch 464:133, 2012.
Møller N, Jørgensen JO: Effects of growth hormone on glucose, lipid,
and protein metabolism in human subjects. Endocr Rev 30:152,
2009.
Nielsen S, Frokiaer J, Marples D, et al: Aquaporins in the kidney: from
molecules to medicine. Physiol Rev 82:205, 2002.
Perez-Castro C, Renner U, Haedo MR, et al: Cellular and molecular
specificity of pituitary gland physiology. Physiol Rev 92:1, 2012.
Zhu X, Gleiberman AS, Rosenfeld MG: Molecular physiology of pitu-
itary development: signaling and transcriptional networks. Physiol
Rev 87:933, 2007.