Professional Documents
Culture Documents
Chương 75
Chương 75
UNIT XIV
Gi i thi u v h n i ti t
925
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Ph n XIV N i ti t và sinh s n Nguy n Đ c Anh- 14D-K110
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
Tuy n Phiên mã
tùng Tuy n yên T ng h p
mRNA
Tuy n c n giáp D ch mã
(phía sau tuy n giáp) Tuy n giáp
Lư i n i
Tuy n ch t
c
Các túi D tr
ti t
D dày
↑ Ca++
Tuy n ↑ cAMP
thư ng th n
T y Bài ti t
Th n D ch ngo i Kích thích
bào
Mô m
Hình 75-2. S t ng h p và bài ti t c a các hormone peptid.
S kích thích bài ti t các hormone thư ng bao g m s thay đ i
Ru t non n ng đ calci n i bào calcium ho c thay đ i AMP vòng (cAMP)
trong t bào.
Bu ng tr ng
(n ) (GH, prolactin). Thông thư ng, các polypeptide g m t
100 amino acid tr lên đư c g i là các protein, dư i 100
amino acid g i là các peptid.
Các hormone protein và peptid đư c bài ti t ph n
cu i c a lư i n i sinh ch t c a nh ng lo i t bào n i
ti t khác nhau, tương t như nh ng lo i protein khác
Tinh hoàn (nam)
(Hình 75-2). Nh ng hormone protein này thư ng đư c
Hình 75-1. V trí gi i ph u các tuy n và các mô n i ti t chính bài ti t đ u tiên v i m t lư ng l n nhưng chưa có ho t
c a cơ th đ ng sinh h c (ti n hormone) và đư c phân c t nh đ
t o thành nh ng d ng nh hơn vùng lư i n i sinh ch t.
2. Các steroid: đư c ti t b i tuy n thư ng th n (cortisol, al- Nh ng ti n hormone này sau đó đư c v n chuy n đ n
dosterone), bu ng tr ng (estrogen, progesterone), tinh hoàn b máy Golgi đ đư c d tr trong nh ng túi ti t. Trong
(testosterone) và nhau thai (estrogen và progesterone). quá trình này, các enzyme trong nh ng túi ti t ti p t c
3. D n xu t c a amino acid tyrosin: ti t b i tuy n giáp (T3, c t các ti n hormone làm chúng tr nên nh hơn, có ho t
T4) và tuy n t y thư ng th n (epinephrine, nor-epineph- tính sinh h c và nh ng m nh b b t ho t. Nh ng túi này
rin). Hi n t i chưa có hormone polysaccarid ho c hor-
đư c d trưc trong t bào ch t, và m t s di chuy n đ n
mone acid nucleic nào đư c tìm ra.
g n màng t bào cho đ n khi đư c bài ti t. S bài ti t
Các hormone polypeptide và protein đư c d tr trong hormone (cũng như các m nh b t ho t)di n ra khi các
các túi nang cho đ n khi c n thi t. H u h t các hormone túi d tr hòa vào màng t bào và các h t ch a trong đó
c a cơ th là polypeptide ho c protein. Nh ng hormone b đ y vào d ch gian bào ho c tr c ti p vào máu máu b i
này có c u trúc là các peptid có kích thư c nh đ n m c hi n tư ng xu t bào.
ch g m 3 amino acid (TSH) đ n các protein g m g n Trong m t s trư ng h p, s kích thích xu t bào là s
200 amino acid tăng n ng đ ion calci trong d ch bào tương gây ra b i s
kh c c màng sinh ch t. Trong m t s trư ng h p khác,
s kích thích các receptor trên màng t bào n i ti t làm
tăng
926
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Nguy n Đ c Anh- 14D-K110 Chương 75 Gi i thi u v n To
i tiremove
t this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
UNIT XIV
Hormone kich thích Gây bài ti t hormone v thư ng th n Peptid
tuy n v thư ng th n
Hormone kích thích bài ti t Gây bài ti t hormone tăng trư ng (GH) Peptid
hormone tăng trư ng
Hormone c ch bài ti t c ch bài ti t GH Peptid
hormone GH (somatostatin)
Hormone kích thích thùy Gây bài ti t FSH và LH
sau tuy n yên
Y ut c ch dopamin c ch bài ti t prolactin Amin
ho c prolactin
Thùy trư c Hormone tăng trư ng Kích thích t ng h p protein và t t c s phát tri n Peptid
tuy n yên c a h u h t các t bào và mô
(Chương 76) Hormone kích thích tuy n giáp Kích thích t ng h p và bài ti t các hormone Peptid
(TSH) tuy n giáp (T3 và T4)
Hormone kích thích t y thư ng th n Kích thích t ng h p và bài ti t các hormone t y Peptid
thư ng th n (cortisol, androgens, và aldos-
terone)
Prolactin Đi u khi n s phát tri n vú ph n và s bài Peptid
ti t s a.
Hormone kich thích nang tr ng- FSH Kích thích nang tr ng phát tri n n và s trư ng Peptid
thành c a tinh trùng các t bào Sertoli nam
Hormone hoàng th - LH Kích thích t n h p testosteron các t bào Leydig Peptid
nam; kích thích r ng tr ng, fhình thành hoàng th ,
và t ng h p FSH, LH bu ng tr ng.
Thùy sau tuy n Hormone ch ng bài ni n(hay còn Tăng tái h p thu nư c th n, gây co m ch và Peptid
yên g i là vasopressin) làm tăng huy t áp
(Chương 76)
Oxytocin Kích thích bài xu t s a vú và gây co cơ t cung Peptid
Tuy n giáp Thyroxine (T4) và tri- Tăng t c đ các ph n ng hóa h c h u h t các Amin
(Chương 77) iodothyronine (T3) t bào, do đó làm tăng t c đ chuy n hóa
Calcitonin Đi u ch nh s l ng đ ng calci vào xương và Peptid
làm gi m n ng đ ion calci d ch ngo i bào
927
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Ph n XIV N i ti t và sinh s n Nguy n Đ c Anh- 14D-K110
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
UNIT XIV
BÀI XU T KH I VÒNG TU N HOÀN Trong m t s trư ng h p, feedback dương tính x y ra
khi ho t đ ng sinh h c c a các hormone làm tăng bài ti t
S bài ti t hormone sau khi nh n kích thích và th i gian chính các hormone này. M t ví d c a feedback dương
tác d ng c a các lo i hormone. M t vài hormone, như là đ nh LH (hormone kích thích hoàng th ) x y ra do
epinephrine hay nor-epinephrin, đư c bài ti t trong vòng nh hư ng c a estrogen lên thùy trư c tuy n yên trư c
vài giây sau khi tuy n t y thư ng th n nh n kích thích và th i gian r ng tr ng. S bài ti t LH sau đó tác đ ng lên
có th gây tác d ng t i đa ch trong vòng vài giây đ n vài bu ng tr ng gây kích thích tăng bài ti t thêm estrogen,
phút; ho t đ ng c a các lo i hormone khác, như hormone estrogen l i kích thích bài ti t LH. Th c t , khi LH đ t
tuy n giáp hay hormone GH, có th ph i c n đ n hàng đ n m t n ng đ thích h p và khi đó s có feedback âm
tháng m i gây đư c tác d ng t i đa. Do đó, m i hormone đi u ch nh s bài ti t hormone.
đ u có tính ch t riêng v th i gian b t đ u tác d ng và
th i gian gây ra nh hư ng- m i lo i c u trúc đ u nh m Chu kì bi n đ i c a s bài ti t hormone. D a trên s
ph c v nh ng ch c năng riêng bi t. đi u khi n c a feedback âm tính và dương tính lên s bài
ti t hormone, là chu kì bi n đ i ch ti t hormone đư c
N ng đ các hormone trong máu và m c đ bài ti t nh hư ng b i s chuy n mùa, các tr ng thái phát tri n
hormone. Ch c n m t lư ng nh c a các hormone đ th c và tu i, th i gian trong ngày và khi ng . Ví d , s bài ti t
hi n vi c đi u hòa h u h t các quá trình chuy n hóa và GH s tăng vào giai đo n đ u c a gi c ng nh ng và
các ch c năng n i ti t. N ng đ c a chúng trong máu gi m vào giai đo n sau c a gi c ng . m t s trư ng
kho ng t 1pico gam (1 ph n tri u tri u c a 1g) trong h p, nh ng chu kì bi n đ i bài ti t hormone d a trên s
1ml máu cho đ n nhi u nh t là vài micro gam (vài ph n thay đ i ho t đ ng c a các đư ng th n kinh có liên quan
tri u c a 1g) trong 1ml máu. Tương t , m c đ bài ti t đ n s đi u ch nh bài ti t hormone
các hormone c c kì nh , hay đư c tính b ng micro gam
ho c mili gam/ ngày. ph n sau c a chương này, các
V N CHUY N HORMONE
b n s th y s chuy n hóa r t đ c bi t t i mô đích, m t
TRONG MÁU
lư ng r t nh hormone có th t o ra s nh hư ng c c
l n lên c m t h sinh lý. Các hormone tan trong nư c (peptid ho c cat-
echolamine) đư c hào tan vào huy t tương và đư c v n
chuy n t nơi chúng đư c t o ra đ n các mô đích, t i đó
ĐI U KHI N BÀI TI T HORMONE QUA CƠ
chúng s khu ch tán kh i lòng mao m ch, đi vào khoang
CH FEEDBACK d ch k và cu i cùng đ n các t bào đích.
Feedback âm ngăn ch n vi c bài ti t hormone quá m c. Các hormone steroid và hormone tuy n giáp, ngư c
M c dù n ng đ các hormone trong huy t tương luôn l i, đư c v n chuy n trong vòng tu n hoàn nh g n vào
dao đ ng theo t ng m c đ kích thích khác nhau trong các protein huy t tương. Thư ng có dư i 10 ph n tram
ngày, nhưng s xu t hi n c a t t c hormone ph i đư c các hormone steroid ho c hormone tuy n giáp t n t i
ki m soát ch t ch . Trong h u h t các trư ng h p, s d ng t do trong huy t tương. Ví d , hơn 99 ph n trăm
ki m soát này thông qua cơ ch feedback âm tính (xem hormone tuy n giáp trong máu đư c g n v i protein huy t
Chương 1), cơ ch này đ m b o duy trì ho t đ ng bình tương. Tuy nhiên, trong huy t tương, các protein g n v i
thư ng c a các hormone t i mô đích. Sau khi kích thích hormone không th d dàng khu ch tác qua thành mao
gây bài ti t hormone, tr ng thái ho c k t qu t nh m ch và đi đ n nh ng t bào đích, và do đó các hormone
hư ng c a các hormone có xu hư ng làm gi m bài ti t mon t n t i d ng không ho t đ ng cho đ n khi chúng
các hormone này. Nói cách khác, các hormone (ho c đư c tách kh i các protein mang.
các s n ph m c a chúng) t o ra m t feedback âm tính M t lư ng tương đ i các hormone g n v i protein
ngăn ch n s bài ti t quá m c ho c ho t đ ng quá m c như là m t ngu n d tr , b sung vào n ng đ c a các
t i mô đích. hormone t do sau khi d ng t do này g n v i receptor
S đi u khi n đôi khi không d a vào n ng đ c a hor- t bào đích ho c b lo i kh i vòng tu n hoàn. S g n
mone mà ph thu c vào m c đ ho t đ ng c a mô đích. c a các hormone v i protein huy t tương cũng làm
Do đó, ch khi mô đích tăng ho t đ ng đ n m t ngư ng ch m quá trình chúng b đào th i kh i huy t tương.
nào đó t o ra tín hi u feedback t i tuy n n i ti t, khi tín
hi u đ m nh s làm gi m bài ti t hormone. Feedback có S đào th i các hormone kh i h tu n hoàn. Có
th x y ra t t c các m c đ , bao g m các giai đo n hai y u t có th làm tăng ho c gi m n ng đ c a các
phiên mã gen hormone trong máu. M t y u t là m c đ bài ti t hor-
mone vào máu. Y u t th hai là m c đ đào th i
929
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Ph n XIV N i ti t và sinh s n Nguy n Đ c Anh- 14D-K110
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
930
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Nguy n Đ c Anh- 14D-K110 Chương 75 Gi i thi u v n To
i tiremove
t this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
M t s hormone l i gây đi u ch nh kích thích các re-
ceptor và protein thông tin n i bào; đó là, s kích thích t đ ng c a các protein đích (như các enzyme ho c các
hormone l n hơn m c bình thư ng c a receptor ho c các kênh ion) b ng cách g n v i nhóm các protein màng t
phân t truy n tin n i bào t i t bào đích, ho c s lư ng bào đư c g i là heterotrimeric guanosine triphosphate
receptor nhi u hơn m c tương tác c a chúng v i hor- (GTP)-g n protein G (Hình 75-4). Đã phát hiên ra hơn
UNIT XIV
mone. Khi s đi u ch nh kích thích di n ra, mô đích tr 1000 receptor g n protein G, t t c đ u có 7 phân đo n
nên r t nh y c m v i tác d ng kích thích c a hormone. xuyên màng lư ng ra lư n vào xuyên qua màng t bào.
M t s ph n c a receptor g n vào t bào ch t (đ c bi t
TÍN HI U N I BÀO SAU KHI RECEPTOR HOR- là các đuôi t bào ch t c a receptor) đư c liên k t v i
MONE ĐƯ C KÍCH HO T các protein G (protein G bao g m 3 ti u đơn v : , và
). Khi hormone g n vào ph n bên ngoài màng c a re-
G n như không có ngo i l , m t hormone tác d ng lên ceptor, s thay đ i c u hình c a receptor làm kích ho t
mô đích đ u tiên ph i t o ra ph c h p hormone- protein G và phát ra các tín hi u n i nào gây ra: ho c
receptor. D ng ph c h p này có ch c năng khác v i (1) m ho c đóng các kênh ion màng, ho c (2) thay đ i
receptor, và s kích ho t receptor b t đ u quá trình nh ho t đ ng c a m t enzyme trong t bào ch t, ho c (3)
hư ng c a hormone t i mô đích. Đ gi i thích quá trình kích ho t phiên mã gen.
này, chúng tôi s đưa ra m t vài ví d v s tương tác
hormone- receptor. Protein tam phân G đư c đ t tên d a trên kh năng
g n v i guanosine nucleotides. Trong tr ng thái b t ho t
Receptor g n trên kênh ion. H u h t t t c các ch t c a protein G, các ti u đơn v , và t o thành m t
d n truy n th n kinh, như acetylcholine và nor-epineph- ph c h p g n v i guanosine diphosphate (GDP) t i v trí
rin, g n vào các receptor màng sau synap. S liên k t này ti u đơn v . Khi receptor đư c kích ho t, nó s thay đ i
h u như luôn luôn làm thay đ i c u trúc c a các receptor, hình d ng và làm cho ph c h p GDP-protein G liên k t
thư ng m ho c đóng các kênh đ i v i m t ho c nhi u v i ph n n m trong t bào ch t c a receptor và chuy n
lo i ion. M t s kênh ion ph thu c receptor m (ho c GDP thành GTP. S thay th GDP thành GTP làm cho
đóng) kênh v i ion Natri, m t s khác v i ion Kali, m t ti u đơn v tách kh i ph c h p tam phân và chuy n
s khác thì v i ion calci, và nhi u l o khác n a. S di sang liên k t v i m t protein thông tin n i bào khác;
chuy n khác nhau c a các lo i ion khác nhau vào và ra nh ng protein này, khi g n v i ti u đơn v , s làm thay
kh i t bào thông qua các kênh ion t o ra nh ng hi u ng đ i ho t đ ng c a các kênh ion ho c các enzyme n i bào
k ti p trên t bào sau synap. M c dù m t vài hormone có như adenyl cyclase ho c phospholipase C, làm bi n đ i
th th c hi n ch c năng thông qua ho t hóa receptor c a ch c năng c a t bào.
các kênh ion, nhưng h u h t các hormone m ho c đóng
kênh ion gián ti p thông qua vi c g n v i receptor liên Tín hi u k t thúc khi hormone b phá h y và ti u đơn
k t protein G ho c các receptor liên k t enzyme, s đư c v quay l i g n v i ti u đơn v và đ tr v d ng b t
nói đ n sau đây. ho t- ch t đi u ti t protein G. M t s chi ti t thêm v tín
hi u protein G đư c nói đ n Chương 46 và đư c trình
Receptor liên k t protein G . Nhiêù receptor sau khi bày Hình 46-7.
đư c kích ho t gián ti p đi u khi n ho t
Hormone
Receptor
D ch ngo i
bào
γ γ T bào ch t
α γ
β β
α α
GDP β
G protein GTP GTP-protein
(b t ho t) đích kích ho t
G protein (enzym)
(ho t hóa)
Hình 75-4. Cơ ch ho t hóa m t receptor k t h p protein G. Khi hormone kích ho t receptor , ph c h p protein G b t ho t , , and
g n v i receptor đư c ho t hóa, chuy n GTP (guanosine triphosphate) thành GDP (guanosine diphosphat). Quá tình này làm cho
chu i (g n v i GTP) tách ra t chu i và c a protein G và tác d ng lên các protein đích trên màng t bào (các enzym) và phát ra
các tín hi u n i bào.
931
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Ph n XIV N i ti t và sinh s n Nguy n Đ c Anh- 14D-K110
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
3
AT
M t s hormone đư c g n v i các protein G c ch (kí
3
AT
ST
Các tác d ng
hi u là protein Gi), trong khi các hormone khác g n v i
ST
sinh lý
protein G kích thích (kí hi u protein Gs). Do đó, tùy thu c P
vào s g n c a receptor hormone v i protein G c chê hay STAT3
P
kích thích, m t hormone có th ho c làm tăng ho c gi m
D ch mã STAT3
P
ho t đ ng c a các enzyme n i bào. Ph c h p h th ng pro-
tein G trên màng t cung c p m t m ng r ng l n c a các t
bào ti m năng đáp ng l i các hormone khác nhau t i các
mô khác nhau c a cơ th .
Gen đích
mRNA
Receptor liên k t enzyme. M t s receptor, khi ho t đ ng
mang ch c năng gi ng như các enzyme ho c liên k t ch t ch
v i các enzyme mà chúng kích ho t. Nh ng receptor liên k t Hình 75-5. M t receptor g n enzym— receptor leptin. Receptor t n
enzyme này là nh ng protein xuyên màng m t l n, khác v i t i d ng chu i kép (2 chu i gi ng nhau), và leptin g n vào ph n
các receptor xuyên màng g n v i protein G xuyên màng 7 ngoài màng c a receptor, gây ra phosphoryl hóa (P) và kích ho t
l n. Receptor liên k t enzyme có nh ng v trí g n hormone janus kinase 2 (JAK2) liên k t n i bào. Cơ ch này t o ra quá
phía ngoài màng t bào và t o ra xúc tác ho c v trí g n hor- trình phosphoryl hóa c a b chuy n đ i tín hi u và ho t hóa
mone bên trong. Khi hormone g n vào ph n ngoài màng phiên mã protein (STAT), t đó kh i đ ng quá trình phiên mã
c a các gen đích và t ng h p các protein. S phosphoryl hóa
c a receptor, m t enzyme trong màng t bào ngay l p t c
JAK2 còn kích ho t m t s h enzym khác là ch t trung gian
đư c kích ho t (ho c đôi khi b b t ho t). M c dù nhi u
c a m t s tác d ng nhanh c a leptin. Y, v trí đ c hi u c a s
receptor liên k t enzyme có ho t đ ng c a enzyme n i t i, phosphoryl hóa tyrosin.
m t s khác ph i c n đ n các enzyme g n ch t ch vào
receptor m i có th t o ra s thay đ i ch c năng c a t bào s phosphoryl hóa c a các protein chuy n đ i tín hi u và
ki m soát phiên mã (STAT), kích ho t quá trình phos-
B ng 75-2 li t kê m t s y u t tăng trư ng (có b n phoryl hóa t i các gen leptin đích đ b t đ u quá trình
ch t peptid), các cytokine và các hormone s d ng receptor t ng h p protein. S phosphoryl hóa JAK2 còn d n đ n
liên k t enzyme tyrosin kinase đ t o ra tín hi u t bào. ho t hoá m t s con đư ng enzyme n i bào khác như các
M t ví d c a receptor liên k t enzyme là receptor lep- kinase ho t hóa phân bào (MAPK) hay phosphatidylinos-
tin (Hình 75-5). Leptin là m t hormone đư c ti t ra t các itol 3-kinase (PI3K). M t s nh hư ng c a leptin di n ra
t bào m và có m t s nh hư ng đ n sinh lý, nhưng nó nhanh chóng là h u qu c a s kích ho t nh ng enzyme
đ c bi t quan tr ng trong vi c đi u khi n c m giác thèm n i bào này, ngư c l i m t s tác d ng khác di n ra ch m
ăn và s cân b ng năng lư ng (trình bày Chương 72). hơn và c n ph i có s t ng h p c a nh ng protein khác.
Receptor leptin là m t thành viên c a nhóm r t nhi u các M t ví d khác, m t cơ ch đư c s d ng r ng rãi đ
receptor cytokine, nhóm các receptor này không có ho t đi u khi n ch c năng t bào thông qua hormone, là cho
đ ng enzyme n i t i nhưng chúng có th truy n tín hi u hormone g n v i m t receptor xuyên màng đ c bi t, receptor
đ n các enzyme liên quan. Đ i v i receptor leptin, m t này sau đó s tr thành enzyme ho t hóa adenylyl cyclase
trong nh ng đư ng d n tín hi u x y ra thông qua tyrosin nhô ra t trong t bào. Enzym này xúc tác s hình thành
kinase c a nhóm janus kinase(JAK), JAK2. Receptor lep- cAMP, ch t gây r t nhi u nh hư ng trong môi trư ng
tin t n t i dư i d ng dimer (2 ti u ph n), và s g n c a n i bào đ ki m soát các ho t đ ng c a t bào (s đư c
leptin v i ph n bên ngoài màng t bào c a receptor làm nói đ n sau). cAMP đư c g i là ch t truy n tin th hai
thay đ i c u trúc c a nó, kh i đ ng quá trình phosphoryl b i vì b n thân đây không ph i là m t hormone tr c ti p
hóa và ho t hóa các phân t JAK2 liên quan trong n i gây ra s thay đ i t bào; thay vào đó, cAMP có ch c
bào. S kích ho t các phân t JAK2 sau đó gây phospho- năng như m t ch t truy n tin th hai đ t o ra nh ng nh
ryl hóa các tyrosin còn l i receptor leptin- hình thành hư ng t bào.
ph c h p JAK2 làm trung gian tín hi u n i bào. Nh ng V i m t vài hormone d ng peptid, như hormone l i
tín hi u n i bào này bao g m ni u tâm nhĩ (ANP), GMP vòng (cGMP), nh ng ch t ch
khác cAMP m t chút, cũng là nh ng ch t truy n tin th
hai.
932
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Nguy n Đ c Anh- 14D-K110 Chương 75 Gi i thi u v n To
i tiremove
t this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
Lipophilic hormone
D ch ngo i bào
Khu ch tán
UNIT XIV
Nhân T bào đích
Proteins
DNA
Receptor
nhân
Ribosome
Receptor t
bào ch t mRNA
Ph c h p
receptor- mRNA
Chu i
hormone
đáp ng
hormone Màng nhân
L h t nhân
Hình 75-6. Cơ ch tác đ ng n i bào c a các hormone lipophilic, như steroids, v i các receptor n i bào trong t bào đích. Sau khi
hormone g n v i receptor trong t bào ch t ho c trong nhân, ph c h p hormone-receptor g n vào chu i đáp ng hormone (vùng kh i
đ ng) trên DNA. Ho t đ ng này ho c kích ho t ho c b t ho t gen phiên mã, t o thành mARN, và t ng h p protein.
Chúng tôi đã chú ý ph n trư c r ng m t trong nh ng B ng 75-3 trình bày m t vài trong s r t nhi u hormone
cơ ch hormone tác đ ng trong môi trư ng n i bào là s d ng cơ ch adenylyl cyclase- cAMP đ kích thích các
kích thích s hình thành mô đích c a chúng, và Hình 75-7 trình bày h th ng
933
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Ph n XIV N i ti t và sinh s n Nguy n Đ c Anh- 14D-K110
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
934
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Nguy n Đ c Anh- 14D-K110 Chương 75 Gi i thi u v n To
i tiremove
t this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
CÁC HORMONE HO T Đ NG CH
hormone Y U TRÊN B MÁY GEN C A T BÀO
Peptid
Các hormone steroid làm tăng
D ch ngo i bào t ng h p protein
UNIT XIV
Receptor M t cơ ch ho t đ ng khác c a hormone, đ c bi t là
hormone steroid, là kích thích t ng h protein t i mô
đích. Nh ng protein này sau đó ho t đ ng như các en-
zyme như v n chuy n protein ho c c u trúc các protein,
protein G
r i t đó t o ra các ch c năng khác c a t bào.
Màng t bào Chu i các ho t đ ng ch c năng c a các steroid ch
y u đư c trình bày sau đây (Hình 75-6):
Phospholipase C 1. The steroid khu ch tán qua màng t bào và đi
a. Hormone
DAG + IP3 PIP2 vào t bào ch t, t i đây chúng g n v i receptor protein
đ c hi u.
b.mPh c h p receptor- hormone sau đó đư c khu ch tán
T bào ch t vào trong nhân ho c đư c v n chuy n đ n nhân.
c. Ph c h p này g n ch t vào các v trí đ c hi u trên
protein protein các s i DNA trên nhi m s c th , sau đó kích ho t quá
kinase C kinase C trình phiên mã c a các gen c th đ t o ra mRNA.
ho t hóa b t ho t
d. mRNA khu ch tán vào t bào ch t, t i đây chúng
Protein – PO4 Protein Ca++ đi u khi n quá trình gi i mã t i ribosom đ t o ra
nh ng protein m i.
Lư i n i ch t
Đáp ng c a t bào Đáp ng c a t bào M t ví d đó là hormone aldosterone, m t trong
Hình 75-8. H th ng truy n tin th hai phospholipid trên màng nh ng hormone đư c bài ti t b i v thư ng th n, đi vào
t bào trong đó vài hormone cùng đi u khi n ch c năng c a t t bào ch t c a các t bào ng th n, t i đây có nh ng
bào. DAG, diacylglycerol; IP3, inositol triphosphate; PIP2, phos- receptor protein đ c hi u tên là các receptor corticoid
phatidylino-sitol biphosphate. khoáng (mineralocorticoid receptor). Do đó, t i nh ng
t bào này, m t chu i các ho t đ ng đã nói trên s m
x y ra. Sau kho ng 45 phút, các protein b t đ u xu t
m kênh calci, (2) m t hormone tương tác v i các recep- hi n t i các t bào ng th n và đi u khi n quá trình tái
tor màng làm m kênh calci. h p thu natri và đào th i kali vào lòng ng. Do đó, th i
Sau khi vào trong t bào, ion calci g n v i protein gian đ các hormone steroid ho t đ ng t i đa thư ng ít
calmodulin. Protein này có 4 v trí g n calci, và khi có nh t là sau 45 phút, có th lên đ n vài gi ho c th m
3 trên 4 v trí đư c g n v i calci, protein calmodulin chí vài ngày. Tác đ ng này đ i ngư c v i m t s tác
s thay đ i hình d ng và kh i đ ng m t lo t các nh đ ng nhanh chóng c a m t s hormone peptid và các
hư ng trong t bào, bao g m kích thích ho c c ch hormone ngu n g c amino acid, như vasopressin và
các protein kinase. S kích thích các protein calmod- nor-epinephrin.
ulin ph thu c protein kinase s thông qua quá trình Các hormone tuy n giáp làm tăng quá
phosphoryl hóa đ gây kích thích ho c c ch các pro- trình phiên mã gen trong nhân t bào
tein liên quan đ n s đáp ng c a t bào v i hormone. Các hormone tuy n giáp T3, T4 làm tăng quá trình
Ví d , m t ch c năng c th c a calmodulin là kích phiên mã c a m t s gen c th trong nhân t bào. Đ
ho t các myosin kinase chu i nh (MLCK- myosin ch c năng kích thích phiên mã đư c di n ra m t cách
light chain kinase), sau đó gián ti p gây tác d ng lên hoàn ch nh, đ u tiên các hormone này g n tr c ti p v i
chu i myosin c a cơ trơn gây co cơ trơn (Hình 8-3). các receptor protein trong nhân t bào (đư c tình bày
N ng đ trung bình c a ion calci trong h u h t các t chi ti t Chương 77- Hình 77-5); nh ng receptor này
bào c a cơ th là 10-8 đ n 10-7 mol/L, không đ đ kích là nh ng nhân t phiên mã đư c ho t hóa, g n v i ph c
ho t h th ng calmodulin. Nhưng khi n ng đ ion calci h p nhi m s c th , và đi u khi n ch c năng c a các
tăng lên đ n 10-6 đ n 10-5 mol/L, đ đ k t h p và gây ra vùng kh i đ ng gen- đư c gi i thích Chương 3.
t t c nh hư ng c a calmodulin trong t bào. cơ vân, Có hai đ c đi m quan tr ng v ch c năng c a các
cũng c n đ n m t lư ng ion calci như trên m i có th hormone tuy n giáp lên nhân t bào:
kích thích troponin C gây co cơ (xem Chương 7). Có m t 1. Chúng kích ho t cơ ch gen hình thành nhi u lo i
đi u thú v là troponin C cũng gi ng như calmodulin protein n i bào- kho ng 100 lo i ho c nhi u hơn. Nhi u
c ch c năng và c u trúc protein. lo i protein này là nh ng enzyme đi u khi n
935
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Ph n XIV N i ti t và sinh s n Nguy n Đ c Anh- 14D-K110
To remove this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
ho t đ ng tăng cư ng chuy n hóa n i bào h u h t
100
t t c các t bào trên cơ th .
2. Khi g n v i các receptor n i bào, các hormone 90
Ph n trăm lư ng kháng th g n v i
tuy n giáp có th ti p t c th c hi n ch c năng 80
aldosteron có g n phóng x
trong vài ngày ho c vài tu n.
70
60
Đ nh lư ng n ng đ hormone trong máu 50
Các hormone t n t i trong máu v i m t lư ng r t nh ; 40
m t sô hormone có n ng đ th p đ n m c kho ng b ng
1 ph n t c a m t gam (1 pico gam) trên 1ml. Do đó, r t 30
khó đ đ nh lư ng đư c nh ng n ng đ này b ng nh ng 20
phương pháp thông thư ng. Tuy nhiên, m t phương
pháp r t nh y đã đư c phát tri n t 50 năm trư c đã gi i 10
quy t đư c v n đ đ nh lư ng các hormone, ti n thân
0
c a chúng và s n ph m chuy n hóa c a chúng. Phương 2 4 8 16 32 64 128
pháp này đư c g i là phương pháp mi n d ch phóng x N ng đ aldosterone trong test
(radioimmunoassay). G n đây, chúng ta đã b sung thêm m u (ng/dl)
nhi u phương pháp, như xét nghi m mi n d ch g n enzyme
Hình 75-9. Đư ng cong chu n trong đ nh lư ng phóng x
(ELISA- enzyme-linked immune-sorbent assays), đã và aldoste-rone. (Ngu n Dr. Manis Smith.)
đang đư c phát tri n đ đ nh lư ng m t cách chính xác,
có tính thông lư ng cao các lo i hormone.
Phương pháp mi n d ch phóng x
Phương pháp ti n hành mi n d ch phóng x như sau. Đ u S
S P
tiên, s n xu t m t kháng th có tính đ c hi u cao v i hor- S S P P
mone đang c n đ nh lư ng. S
P
Bư c ti p theo, m t lư ng nh kháng th s đư c (1) S P P
tr n v i m t lư ng d ch t đ ng v t có ch a hormone E
c n đ nh lư ng và (2) đ ng th i tr n v i m t lư ng thích
h p hormone chu n tinh khi t đã đư c g n m t đ ng v AB3
phóng x .Tuy nhiên, b t bu c ph i t o đư c tr ng thái:
ch có m t lư ng r t nh kháng th g n hoàn toàn v i c AB2
hormone g n phóng x và hormone trong d ch c n đ nh
lư ng. Do đó, hormone t nhiên trong d ch c n đ nh H
lư ng và hormone g n phóng x tranh ch p v trí g n
trên kháng th . Trong quá trình tranh ch p, hàm lư ng
AB1
m i lo i hormone đư c g n t l thu n v i n ng đ m i
hormone trong dung d ch thí nghi m.
Th ba, sau khi s g n k t đ t tr ng thái cân b ng, Hình 75-10: Nguyên t c cơ b n c a các xét nghi m mi n d ch g n
ph c h p kháng th - hormone đư c tách ra kh i ph n enzyme đ đo n ng đ c a m t hormone (H). AB1 và AB2 là
còn l i c a dung d ch, và lư ng hormone g n phóng x kháng th phát hi n các hormone các trang v trí liên k t khác
nhau, và AB3 là m t kháng th phát hi n ra AB2. E là m t lo i
trong ph c h p đư c đ nh lư ng b ng nh ng kĩ thu t
enzym có liên quan đ n AB3 xúc tác s hình thành m t s n ph m
đ m phóng x . N u m t lư ng l n hormone g n phóng màu hu nh quang (P) t m t cơ ch t (S). Lư ng c a s n ph m
x liên k t v i kháng th , rõ ràng là ch m t lư ng nh đư c đo b ng phương pháp quang h c và t l thu n v i lư ng
hormone t nhiên tranh ch p v i các hormone g n phóng hormone trong gi ng n u có kháng th dư th a trong gi ng.
x này, và do đó n ng đ c a hormone t nhiên trong
d ch c n đ nh lư ng là r t ít. Ngư c l i, n u ch m t
lư ng nh hormone g n phóng x liên k t kháng th , t c ph n nghìn t gam hormone có th đư c đ nh lư ng
là m t lư ng l n hormone t nhiên tranh ch p các v trí b ng phương pháp này.
g n trên kháng th .
Th tư, đ tăng tính chính xác c a xét nghi m, quá
Xét nghi m mi n d ch g n enzyme (ELISA)
trình đ nh lư ng mi n d ch phóng x đư c th c hi n v i
m t s dung d ch chu n c a m t vài hormone không Xét nghi m mi n d ch g n enzyme (ELISA) có th
đư c g n các n ng đ khác nhau. Sau đó m t đư ng đư c dùng đ đ nh lư ng h u h t các protein, bao g m
cong chu n đư c v ra, xem Hình 75-9. B ng cách so sánh c các hormone. Xét nghi m này g n m t s kháng th
lư ng phóng x đư c ghi nh n t quá trình thí nghi m đ c hi u v i m t enzyme th . Hình 75-10 10 trình bày các
v i m t đư ng cong chu n, ta có th tính toán đư c v i y u t cơ b n c a phương pháp này, xét nghi m thư ng
sai s t 10- 15% n ng đ c a hormone trong lư ng d ch đư c th c hi n trên các t m nh a có kho ng 96 gi ng
c n đ nh lư ng. M t ph n t ho c nh . M i gi ng đư c tráng b i kháng th (AB1), kháng
th này đ c hi u v i hormone c n đ nh lư ng. M u c n
đ nh lư ng ho c m u ch ng đư c cho vào
936
Edited with the trial version of
Foxit Advanced PDF Editor
Nguy n Đ c Anh- 14D-K110 Chương 75 Gi i thi u v n To
i tiremove
t this notice, visit:
www.foxitsoftware.com/shopping
vào m i gi ng, sau đó là là kháng th th hai (AB2), kháng Evans RM, Mangelsdorf DJ: Nuclear receptors, RXR, and the Big Bang.
th này cũng đ c hi u v i hormone nhưng g n vào m t v Cell 157:255, 2014.
trí khác trên phân t hormone. M t kháng th th ba (AB3) Funder JW: Minireview: aldosterone and mineralocorticoid
đư c thêm vào đ nh n di n AB2 và đư c g n v i m t receptors: past, present, and future. Endocrinology 151:5098,
2010.
enzyme chuy n ch t n n thích h p thành s n ph m có th
UNIT XIV
Heldring N, Pike A, Andersson S, et al: Estrogen receptors: how
d dàng nh n ra b i phương pháp nhu m màu ho c hu nh do they signal and what are their targets. Physiol Rev 87:905,
quang. 2007.
B i vì m i phân t enzyme xúc tác quá trình t o ra Imai Y, Youn MY, Inoue K, et al: Nuclear receptors in bone physiology
hàng ngàn phân t khác, nên dù ch có m t lư ng r t nh and diseases. Physiol Rev 93:481, 2013.
các phân t hormone cũng có th đư c nh n ra b ng Morris AJ, Malbon CC: Physiological regulation of G protein-linked
phương pháp này. Ngư c l i v i phương pháp tranh ch p signaling. Physiol Rev 79:1373, 1999.
g n mi n d ch phóng x , phương pháp ELISA s d ng Mullur R, Liu YY, Brent GA: Thyroid hormone regulation of metabo-
lư ng dư kháng th nh m m c đích t t c các phân t lism. Physiol Rev 94:355, 2014.
hormone đ u đư c g n và đ u t o ra ph c h p kháng Pascual A, Aranda A: Thyroid hormone receptors, cell growth and
differentiation. Biochim Biophys Acta 1830:3908, 2013.
th - hormone. Do đó, lư ng hormone trong m u c n đ nh
Rieg T, Kohan DE: Regulation of nephron water and electrolyte
lư ng ho c trong m u chu n s t l thu n v i lư ng s n transport by adenylyl cyclases. Am J Physiol Renal Physiol 306:F701,
ph m đư c t o ra. 2014.
Phương pháp ELISA đã đư c s d ng r ng rãi trên Sarfstein R, Werner H: Minireview: nuclear insulin and insulin-like
lâm sàng và trên nghiên c u b i vì (1) không dùng đ n growth factor-1 receptors: a novel paradigm in signal transduction.
các đ ng v phóng x , (2) xét nghi m đư c t đ ng s Endocrinology 154:1672, 2013.
d ng t m g m 96 gi ng, và (3) nó đã đư c ch ng minh Spat A, Hunyady L: Control of aldosterone secretion: a model for
là m t phương pháp hi u qu trong vi c đánh giá chính convergence in cellular signaling pathways. Physiol Rev 84:489,
xác n ng đ hormone cũng như v giá thành th c hi n. 2004.
Tasken K, Aandahl EM: Localized effects of cAMP mediated
by distinct routes of protein kinase A. Physiol Rev 84:137,
Bibliography 2004.
Aranda A, Pascual A: Nuclear hormone receptors and gene expres- Vasudevan N, Ogawa S, Pfaff D: Estrogen and thyroid hormone
sion. Physiol Rev 81:1269, 2001. receptor interactions: physiological flexibility by molecular specific-
Brent GA: Mechanisms of thyroid hormone action. J Clin Invest ity. Physiol Rev 82:923, 2002.
122:3035, 2012. Wettschureck N, Offermanns S: Mammalian G proteins and their cell
Chapman K, Holmes M, Seckl J: 11β-hydroxysteroid dehydrogenases: type specific functions. Physiol Rev 85:1159, 2005.
intracellular gate-keepers of tissue glucocorticoid action. Physiol Yen PM: Physiological and molecular basis of thyroid hormone action.
Rev 93:1139, 2013. Physiol Rev 81:1097, 2001.
937