Formacje roślinne, strefy roślinne – powtórzenie

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Formacje roślinne, strefy roślinne – powtórzenie

Źródło: dostępny w internecie: h ps://unsplash.com, domena publiczna.

Niektóre komponenty środowiska przyrodniczego układają się na Ziemi w postaci

poprzecznych, w przybliżeniu równoleżnikowych pasów. Należą do nich także formacje
roślinne - ich układ jest podporządkowany cechom klimatu i właściwościom gleb, które
również charakteryzują się strefowością. Ten e‐materiał pozwoli Ci na podsumowanie
wiedzy o strefach roślinnych kuli ziemskiej.

Twoje cele

Określisz prawidłowości dotyczące zróżnicowania formacji roślinnych na Ziemi.

Wyjaśnisz przyczyny strefowego występowania formacji roślinnych na kuli ziemskiej.
Scharakteryzujesz główne cechy formacji roślinnych charakterystycznych dla stref:
równikowej, zwrotnikowej, podzwrotnikowej, umiarkowanej i polarnej.
Określisz współzależności między elementami środowiska przyrodniczego
w poszczególnych strefach roślinności.
Przeczytaj

Biosfera
Biosfera to strefa bytowania i rozwoju żywych organizmów na Ziemi, określana też jako
ekosfera lub powłoka biologiczna Ziemi. Biosfera obejmuje dolną część atmosfery (do
wysokości około 10 km), całą hydrosferę i powierzchniową część litosfery do głębokości
wyznaczonej przez termiczną barierę rozwoju mikroorganizmów. Jej zróżnicowanie na kuli
ziemskiej jest efektem procesów ewolucji oraz współczesnego oddziaływania czynników
abiotycznych - klimatycznych, glebowych, wodnych, morfologicznych i geologicznych,
których cechy zmieniają się wraz ze zmianą szerokości geograficznej. Organizmy żyjące na
danym obszarze i wzajemnie od siebie zależne tworzą biocenozy, a wspólnie ze
środowiskiem abiotycznym (siedliskiem), w którym żyją, ekosystemy wodne i lądowe.
Z kolei rozległe przestrzennie biocenozy o określonym klimacie, charakterystycznej szacie
roślinnej i świecie zwierzęcym tworzą biomy.

Państwa roślinne
Podstawowymi jednostkami geobotanicznego podziału świata są państwa roślinne. Ich
granice wyznaczają bariery naturalne – wody oceanów, łańcuchy górskie, pustynie.
Ważnym elementem tego podziału jest endemizm, czyli występowanie niektórych
gatunków roślin (endemitów) wyłącznie na określonym obszarze. Przykładem może być
flora Australii, odmienna od pozostałych regionów.

Państwa roślinne
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Formacje i strefy roślinne

Formacja roślinna jest zespołem określonych gatunków roślin charakteryzujących się
zbliżonym typem wzrostu i podobnymi wymaganiami w stosunku do gleby, klimatu
i czynników abiotycznych. Zasadnicze znaczenie dla ich zróżnicowania ma rozkład
temperatury powietrza i opadów w ciągu roku określający długość okresu wegetacyjnego
oraz właściwości fizyczno‐chemiczne gleb, decydujące o ich żyzności i zasobności
w składniki pokarmowe. Niektóre formacje roślinne występują tylko w jednej strefie
klimatycznej (tundra, tajga), inne w kilku strefach. Na przykład formacje drzewiaste (lasy)
wkraczają tam, gdzie jest dostateczna ilość opadów, a temperatura najcieplejszego miesiąca
przekracza 10°C. W miejscach zbyt chłodnych lub zbyt suchych powstają formacje
trawiaste, krzaczaste i bezdrzewne. Granice między formacjami, podobnie jak większość
granic w przyrodzie, są nieostre, mają z reguły charakter przejściowy, a niekiedy nawet
przekształcają się w osobną strefę o mieszanych cechach środowiska (lasostep, lasotundra).

Czynniki wpływające na rozmieszczenie formacji roślinnych na Ziemi

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rozmieszczenie formacji roślinnych na Ziemi
Źródło: S. Porse (zmodyfikowane), dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3344457, licencja:
CC BY-SA 3.0.

Strefy roślinne wyznacza się na podstawie dominującej formacji roślinnej w powiązaniu

z układem cech glebowych i klimatycznych Ziemi. Z tego względu są one czasami
nazywane strefami roślinno‐glebowo‐klimatycznymi albo strefami krajobrazowymi.
Występowanie stref roślinnych na obszarach położonych poza pasmami górskimi wykazuje
układ równoleżnikowy zbliżony do przebiegu stref klimatycznych.

Najczęściej wyróżnia się następujące strefy roślinne:

wilgotny las równikowy,

subtropikalny las przejściowy (podrównikowy i zwrotnikowy),
sawanna,
pustynia i półpustynia,
roślinność twardolistna, śródziemnomorska,
step i lasostep,
las liściasty i mieszany strefy umiarkowanej,
las iglasty (tajga),
tundra i lasotundra,
pustynia lodowa.

Roślinność astrefowa, piętrowość roślinna

W miejscach, gdzie wpływ warunków lokalnych (wodnych, geologicznych
i antropogenicznych) przeważa nad strefowością klimatu i gleb, wykształca się roślinność
astrefowa. Należą do niej m.in. wilgociolubne zbiorowiska terenów zalewowych
i podmokłych, sucholubne murawy napiaskowe, halofity (słonorośla) przystosowane do
życia na silnie zasolonym podłożu, zbiorowiska kalcyfilne, dobrze rozwijające się na glebach
bogatych w związki wapnia, czy też roślinność synantropijna, towarzysząca człowiekowi.
Do tej grupy należy także zróżnicowana gatunkowo roślinność górska. Jej występowanie
związane jest ze zjawiskiem piętrowości. Układ pięter roślinnych oraz ich skład gatunkowy
nawiązuje do roślinności występującej na danym kontynencie i w danej strefie klimatycznej.

Słownik
atmosfera

(gr. átmos ‘para wodna’, sphaíra ‘kula’) najbardziej zewnętrzna, gazowa część naszej
planety; składa się z mieszaniny gazów zwanej powietrzem; jej masa wynosi ok.
5,29 · 1018 kg, co stanowi ok. 0,0009% masy całej Ziemi
Źródło: Encyklopedia PWN, [online], dostępny w internecie: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/atmosfera-

ziemska;3872135.html

hydrosfera

(gr. hydōr ‘woda’, sphaíra ‘kula’) wodna powłoka Ziemi przenikająca atmosferę i skorupę
ziemską, obejmująca wodę występującą w przyrodzie w postaci gazowej, ciekłej i stałej;
hydrosferę stanowią: oceany, morza, rzeki, jeziora, bagna, lodowce kontynentalne
(lądolody), lodowce górskie, pokrywa śnieżna, lód gruntowy, wody podziemne oraz para
wodna występująca w atmosferze i skorupie ziemskiej
Źródło: Encyklopedia PWN, [online], dostępny w internecie:

https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/hydrosfera;3913561.html

kserofity (suchorośla, sklerofity)

rośliny występujące na siedliskach stale lub okresowo ubogich w wodę, są przystosowane

do oszczędnej gospodarki wodą i do intensywnego jej pobierania
Źródło: Encyklopedia PWN, [online], dostępny w internecie: (https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/kserofity;3928378.html

litosfera

(gr. líthos ‘kamień’, sphaíra ‘kula’) sfera kuli ziemskiej rozciągająca się od powierzchni
Ziemi do astenosfery, obejmująca skorupę ziemską i górny płaszcz Ziemi
Źródło: Encyklopedia PWN, [online], dostępny w internecie: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/litosfera;3933249.html

preria

stepowa roślinność Ameryki Północnej, zajmuje centralną część kontynentu od Gór

Skalistych na zachodzie po lewobrzeżne obszary nad Missisipi na wschodzie i od
Saskatchewan na północ po Kolorado na południu
Źródło: Encyklopedia PWN, [online], dostępny w internecie: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/preria;3962093.html

pampa

południowoamerykańska formacja roślinna na równinach nad La Plata

Źródło: Encyklopedia PWN, [online], dostępny w internecie: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/pampa;3953703.html

puszta

roślinność stepowa na Wielkiej Nizinie Węgierskiej, głównie w dorzeczu Cisy

Źródło: Encyklopedia PWN, [online], dostępny w internecie: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/puszta;3964695.html

roślinność endolityczna

roślinność żyjąca w warunkach niekorzystnych dla wegetacji, np. w porach między

ziarnami skał
Grafika interaktywna

Polecenie 1

Wymień czynniki decydujące o przestrzennym zróżnicowaniu formacji roślinnych na świecie.

Uzasadnij ich dobór.

Polecenie 2

Określ podobieństwa i różnice między strefą i formacją roślinną. Uwzględnij czynniki

decydujące o ich ukształtowaniu, cechy i układ przestrzenny na kuli ziemskiej.

Struktura piętrowa wilgotnego lasu tropikalnego

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rozmieszczenie stref roślinnych na Ziemi
Źródło: oprac. na podstawie Repetytorium PWN.

Strefy roślinne wyznacza się na podstawie dominującej formacji roślinnej

w powiązaniu z układem cech glebowych i klimatycznych Ziemi. Z tego
względu strefy roślinne nazywane są czasami strefami roślinno-glebowo-
klimatycznymi albo strefami krajobrazowymi. Występowanie stref roślinnych
na obszarach położonych poza pasmami górskimi wykazuje równoleżnikowy
układ zbliżony do przebiegu stref klimatycznych.

W miejscach, gdzie wpływ warunków lokalnych (wodnych, geologicznych,

antropogenicznych i in.) przeważa nad strefowością klimatu i gleb, wykształca
się roślinność astrefowa. Należy do niej m.in. zróżnicowana gatunkowo
roślinność górska. Ze strefami roślinnymi związane są charakterystyczne dla
nich gatunki zwierząt.
Rozmieszczenie lasów równikowych na Ziemi
Źródło: zpe.gov.pl

Wilgotny las równikowy i podrównikowy to najbardziej różnorodna pod

względem biologicznym formacja roślinna na świecie. Charakteryzuje go
piętrowa struktura i duże zwarcie roślinności. Zwarta warstwa koron drzew
o wysokości 30–50 m stanowi szczelną zasłonę dla światła słonecznego.
W środkowym piętrze występują podrosty drzew, nagie pnie, zarośla i pnącza.
W zacienionym dnie lasu rosną paprocie, drobne glony, mchy, porosty,
krzewinki. Mogą tam rozwijać się tylko skiofity – rośliny tolerujące deficyt
światła. Charakterystycznym elementem lasu równikowego są oplatające pnie
drzew pnącza (liany) oraz porastające drzewa epifity. Wraz ze wzrostem
odległości od równika lasy te zmieniają się stopniowo w widne lasy i zarośla
zrzucające liście w porze suchej. Ich drzewostan jest niski o luźnym zwarciu.

Gatunki charakterystyczne: liany, epifity (porośla), figowce, mahoniowce,

kauczukowce, drzewa kapokowe, paprocie drzewiaste, palmy, filodendrony i in.
Rozmieszczenie sawann na Ziemi
Źródło: zpe.gov.pl

Sawanna to roślinna formacja trawiasta strefy międzyzwrotnikowej o klimacie

gorącym z wyraźnie zaznaczoną porą suchą oraz porą deszczową. Dominują
wysokie trawy, pośród których występują pojedyncze drzewa lub ich niewielkie
grupy. Zbiorowiska roślinne sawanny są bardzo różnorodne i zależą od
warunków wilgotnościowych. Wyróżnia się m.in.:

sawanny zalewowe, występujące na obszarach okresowo zalewanych

dolin rzecznych (lasy galeriowe),

sawanny termitowe, wykształcone na żyźniejszym i bardziej wilgotnym

podłożu z kopcami termitów,

sawanny wilgotne, pojawiające się w miejscach, gdzie opady przekraczają

1 100 mm, a okres suchy trwa poniżej 5 miesięcy,

sawanny suche, występujące przy opadach rzędu 500–1 100 mm,

sawanny kolczaste, powstające w strefie opadów o wysokości 200–700

mm.

Gatunki charakterystyczne: trawy o wysokości do 2 m, dęby, akacje, baobaby,

drzewa tekowe, bambusy, eukaliptusy, palmy, kaktusy drzewiaste, kazuaryny
i in.
Rozmieszczenie pustyń i półpustyń gorących na Ziemi
Źródło: zpe.gov.pl

Roślinność pustyń i półpustyń strefy klimatu zwrotnikowego jest bardzo

uboga. Tworzą ją kserofity, rośliny przystosowane (fizjologicznie i anatomicznie)
do życia w suchych miejscach. Są wśród nich sukulenty (rośliny gromadzące
wodę w liściach bądź łodygach) oraz suchorośla wykształcające sztywne pędy
o małych liściach, kolcach i cierniach. W tych niesprzyjających wegetacji
warunkach występuje także roślinność efemeryczna kwitnąca i wytwarzająca
nasiona jedynie po opadach. Natomiast w miejscach, gdzie poziom wód
gruntowych zalega płytko, tworzą się oazy, porośnięte bujną roślinnością,
często przeznaczane pod uprawy rolne. Natomiast azjatyckie pustynie strefy
podzwrotnikowej porastają trawy i turzyce.

Gatunki charakterystyczne: suchorośla, sukulenty, halofity, efemerydy,

opuncje, jukki, kaktusy, agawy, oplątwy, palmy daktylowe, tamaryszki.
Rozmieszczenie obszarów z klimatem śródziemnomorskim na Ziemi
Źródło: zpe.gov.pl

Formację roślinności śródziemnomorskiej tworzą zawsze zielone, sucholubne,

twardolistne lasy i zarośla. Ich twarde liście pozwalają na przetrwanie
niedoboru opadów w okresie letnim. Występują tu m.in.:

wiecznie zielone zarośla zwane w basenie Morza Śródziemnego makią,

w Ameryce Północnej chaparral, w Ameryce Południowej quebracho,
a w Australii scrub; wiele z nich to formacje wtórne kształtująca się
w miejscach po wykarczowanych lasach twardolistnych, głównie
dębowych,

zarośla wiecznie zielonych niskich krzewów (frygana),

zarośla krzewów zrzucających liście na zimę (sziblak),

lasy iglaste z sosną alepską, piniami,

rzadkie, wiecznie zielone lasy dębowe.

Gatunki charakterystyczne: dęby ostrolistne i korkowe, pinie, jałowce,

wiciokrzewy, drzewa mastyksowe, oleandry, oliwki, mirty, wrzośce, krzewiaste
gatunki eukaliptusów i in.
Rozmieszczenie stepów na Ziemi
Źródło: zpe.gov.pl

Step (pampa, preria) to bezdrzewna, wielogatunkowa formacja trawiasto-zielna

o charakterze suchoroślowym. Dominującą roślinnością są rozkrzewione
i wysokie rośliny zielne, wśród których występują wieloletnie trawy darniowe
i różne zioła. Lokalnie występują kępy zarośli. Ze względu na poziom
bioróżnorodności wyróżnia się step łąkowy (najbogatszy florystycznie), step
ostnicowy oraz step piołunowy (uboższy florystycznie). Z powodu
występowania żyznych gleb (czarnoziemy, czarnoziemne gleby prerii) znaczna
część stepów została zajęta pod uprawę.

Gatunki charakterystyczne: ostnica, kostrzewa, wiechlina, strzęplica, trawa

grama, trawa bizonowa, piołun, karagana, czepota puszysta (vilcacora), perz,
pojedyncze kaktusy i in.

Stepy od lasów liściastych i mieszanych oddziela wąska strefa lasostepów,

w której lasy liściaste występują w mozaice z terenami łąk stepowych.
Rozmieszczenie zrzucających liście na zimę lasów liściastych na Ziemi
Źródło: zpe.gov.pl

Lasy mieszane i liściaste zrzucające liście na zimę charakteryzują się

trójwarstwową budową (piętro runa, podszytu i drzewostanu)
i zróżnicowanym składem gatunkowym, zależnym od lokalnych warunków
siedliska. Występują grądy, buczyny, bory iglaste i mieszane, lasy łęgowe, łąki
i torfowiska.

Gatunki charakterystyczne: dęby, buki, graby, lipy, jesiony, klony, wiązy, jawory,
cypryśniki (sekwoje), orzeszniki, brzozy, krzewy (kalina, głóg, leszczyna,
czeremcha, jarzębina), rośliny zielne, mchy porosty i in.
Rozmieszczenie tajgi na Ziemi
Źródło: zpe.gov.pl

Roślinność tajgi tworzą drzewa iglaste. Ta formacja roślinna różni się składem
gatunkowym w zależności od położenia geograficznego i struktury środowiska
abiotycznego. W obrębie tajgi euroazjatyckiej wyróżnia się:

tajgę ciemną, która występuje głównie w Europie i zachodniej części

Syberii, z rosnącymi w dużym zwarciu syberyjskimi gatunkami świerka,
jodły, limby i bogatym runem krzewinkowym,

tajgę jasną, która charakteryzuje się mniejszym zwarciem drzewostanu;

występuje głównie we wschodniej Syberii, a dominują w niej modrzew
dahurski, sosna zwyczajna i ubogie runo chrobotkowe.

Gatunki charakterystyczne: świerki syberyjskie, jodły syberyjskie, limby

syberyjskie, sosny zwyczajne, sosny Banksa, brzozy brodawkowate, modrzewie
dahurskie, modrzewie amerykańskie, topole osikowe, topole balsamiczne,
żywotniki, borówki, wrzosy, bażyny, mchy i porosty i in.
Tundra i lasotundra na Ziemi
Źródło: zpe.gov.pl

Bezdrzewna tundra (arktyczna, mszysto-porostowa, krzewinkowa) jest

dominującą formacją roślinną na półkuli północnej. Tylko w jej południowej
części, tzw. lasotundrze stanowiącej strefę przejściową do strefy borealnej
lasów iglastych (tajgi), występują pojedyncze drzewa iglaste w dolinach rzek
i na osłoniętych od mroźnego wiatru zboczach gór i wzniesień. Na półkuli
południowej, ze względu na odmienne, bardziej oceaniczne cechy klimatu,
pojawiają się wrzosowiska i formacje trawiaste tworzące formacje roślinności
antarktycznej i subantarktycznej.

Gatunki charakterystyczne: mchy, porosty, krzewy karłowate, rośliny zielne,

olchy, turzyce, brzoza karłowata, wierzba polarna, borówka brusznica, malina
moroszka, wełnianka, jaskry, niezapominajki, glony, sinice, wątrobowce i in.
 Pustynie lodowe na Ziemi
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0

Roślinność występująca na powierzchni wolnej od lodu, jest bardzo skąpa i nie

tworzy ciągłej pokrywy. Pojawia się tu roślinność endolityczna żyjąca w porach
między ziarnami skał. W strefie brzegowej lądolodu bytują jedynie najprostsze
glony (krioplankton), na skałach występują porosty i mchy oraz nieliczne
gatunki wyższych roślin przybierające formy płożące i poduszkowate
(kasjopeja, skalnice).

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o, licencja: CC BY-SA 3.0.


Puszcza amazońska, Brazylia
Źródło: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Dokończ zdanie.

Strefowość formacji roślinnych na kuli ziemskiej jest uwarunkowana:

 warunkami klimatycznymi i glebowymi.

 skumulowanym oddziaływaniem czynników abiotycznych środowiska.

 zróżnicowanym stopniem antropopresji.

 typem uprawy rolniczej.

Ćwiczenie 2 輸

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Biosfera jest sferą niezależną, podobnie jak atmosfera,
 
pedosfera i hydrosfera.
Formacje drzewiaste występują na obszarach o dodatnim
bilansie wodnym i temperaturze powietrza najcieplejszego  
miesiąca przekraczającej 10°C.
Strefy roślinne zawsze mają układ równoleżnikowy.  
Strefowość formacji roślinnych na kuli ziemskiej zmienia
 
się wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej.
W Azji strefa stepu ma układ równoleżnikowy,
 
a w Ameryce Północnej południkowy.
 Ćwiczenie 3 輸

Dopasuj nazwy formacji roślinnych do podanych regionów świata.

Wielkie Równiny, Nizina Amazonki, Północna Kanada, Kenia, Nizina Środkowoeuropejska,

basen Morza Śródziemnego, Syberia, llanos, chaparral, miombo

Region Formacja roślinna

Wielkie Równiny

Nizina Amazonki

Północna Kanada

Kenia

Nizina
Środkowoeuropejska

basen Morza
Śródziemnego

Syberia

Ćwiczenie 4 醙

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ćwiczenie 5 醙

Wskaż prawidłową sekwencję formacji roślinnych wzdłuż południka 10°E z północy na

południe.

A.
• pustynia lodowa

• tundra

• tajga

• lasy liściaste i mieszane


• roślinność stepowa

• roślinność śródziemnomorska

• roślinność pustyń i półpustyń

• sawanna

• wilgotny las równikowy i podrównikowy

B.
• tundra

• lasotundra

• tajga

• lasy liściaste i mieszane


• roślinność śródziemnomorska

• roślinność pustyń i półpustyń

• sawanna

• wilgotny las równikowy i podrównikowy

C.
• pustynia lodowa

• tajga

• lasotundra
 • lasy liściaste i mieszane

• roślinność stepowa

• roślinność pustyń i półpustyń

• sawanna

• wilgotny las równikowy i podrównikowy

Ćwiczenie 6 醙

Przeczytaj charakterystykę środowiska pewnego terenu.

Klimat: gorące i suche lato z bezchmurnym niebem oraz ciepła i deszczowa zima. Średnie
temperatury miesięczne od 12°C w zimie do 20–25°C w lecie. Suma opadów zróżnicowana,
od 200 do 800 mm, a w górach i nad oceanem powyżej 1 200 mm; gleby: cynamonowe
i szarocynamonowe.

Podane warunki są odpowiednie dla rozwoju formacji roślinnej:

 roślinności śródziemnomorskiej.

 lasu liściastego i mieszanego strefy umiarkowanej.

 wilgotnego lasu tropikalnego.

 lasu monsunowego.
 Ćwiczenie 7 難

Przyporządkuj zaznaczonym na mapie obszarom występującą na nich formację roślinną oraz

charakterystyczne rośliny i zwierzęta, żyjące w warunkach naturalnych. Uzupełnij tabelę,
wstawiając informacje dobrane spośród podanych poniżej.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

step, lasotundra, lasostep, baobaby i buki, sekwoje i palmy, kauczukowce i świerki, lwy
i tygrysy, małpy i gronostaje, jaguary i antylopy

Numer obszaru na mapie Formacja roślinna Rośliny

Zwierzęta
Ćwiczenie 8 難

Uzupełnij tekst, zaznaczając właściwe sformułowania.

Wilgotny las równikowy/monsunowy występuje między 40°/20° szerokości geograficznej

północnej i południowej w Afryce/Europie, Ameryce Północnej/Południowej, na
w południowych krańcach Australii/Azji i w Oceanii. Jest bardzo widny/gęsty, wiecznie
zielony i wielopiętrowy/jednopiętrowy. Lasostep/sawanna jest obszarem trawiastym,
miejscami porośniętym przez krzewy i pojedyncze drzewa. Jest związany z suchą odmianą
klimatu równikowego/zwrotnikowego. Występuje w Europie/Ameryce Południowej,
Afryce/Ameryce Północnej, Azji i Australii. Ma jedną porę deszczową trwającą cały rok/kilka
miesięcy. Pustynie/stepy położone są w strefie wilgotnych/suchych klimatów
równikowych/zwrotnikowych i podrównikowych/podzwrotnikowych. Przez cały rok/kilka
miesięcy panuje tam wysoka temperatura powietrza, a opady są małe i rzadkie/duże i częste.
Na tych terenach produkcja biomasy jest bardzo duża/mała. Rosną tam nieliczne/liczne
gatunki roślin należące do higrofitów/sklerofitów. Formacje te występują m.in. w Europie/Azji
oraz Australii/Oceanii. Sawanna/Makia występuje w klimacie
podzwrotnikowym/podrównikowym. Do roślinności pierwotnej/wprowadzonej przez
człowieka na tych obszarach należą na przykład drzewa oliwkowe i laurowe, dęby korkowe,
pinie, jałowce i cyprysy. Charakterystyczną formacją roślinną na obszarach bardziej
suchych/wilgotnych są lasy twardolistne/iglaste. W wyniku zmian klimatu/działalności
człowieka formacje te w wielu miejscach zostały zastąpione przez krzaczaste, suche zarośla.
W Europie są one nazywane chaparral/makią, a w Australii skrub/fynbos. Step/sawanna to
obszar trawiasty w klimacie umiarkowanym/podzwrotnikowym kontynentalnym ciepłym.
Występuje na dużych obszarach Azji Centralnej i w Ameryce Północnej. Od północy graniczy
z lasostepem/makią. Natomiast rozległy las liściasty/iglasty przed wiekami zajmował wielkie
obszary Eurazji/Australii i Ameryki Południowej/Północnej leżące w strefie klimatu
podzwrotnikowego/umiarkowanego ciepłego. Jednak większość tych lasów została wycięta ze
względu na korzystny klimat dla osiedlania się. W chłodnej/ciepłej odmianie klimatu
subpolarnego/umiarkowanego rośnie las iglasty/liściasty zwany tajgą. Występuje w Eurazji
i Ameryce Północnej/Południowej. Ze względu na bardziej łagodne/surowe warunki
klimatyczne i mniej żyzne gleby nie został przetrzebiony. Tundra/tajga występuje w strefie
polarnej, na obszarach niepokrytych lodem. Rośnie tam bardzo uboga roślinność – trawy,
mchy, porosty i karłowate krzewinki.
 Ćwiczenie 9 難

Dopasuj regionalne nazwy formacji roślinnych do ich opisów.

Drzewa, krzewy, trawy z dużą ilością roślin kseromorficznych i sukulentów; formacja typu lasu
kolczastego, gleby laterytowe i cynamonowoczerwone., Roślinność stepowa, bujna, rejonu
umiarkowanie suchego z jedną porą wilgotną w ciągu roku, niewielkie ilości drzew i krzewów.
Czamoziemy i gleby cynamonowe., Roślinność głównie trawiasta, typu sawanny. Rejon z jedną
porą wilgotną w ciągu roku, sporo lasów galeriowych, palm. Na całym obszarze Słońce może
górować w zenicie w półroczu letnim., Dominuje tu roślinność trawiasta lub lasy parkowe,
sporo kolczastych lasów (tereny suche) oraz roślinność bagienna (tereny podmokłe). Suma
opadów w porze wilgotnej maleje wraz z posuwaniem się na południe. Słońce góruje w zenicie
ok. 22 XII., Dominują sucholubne trawy ułożone w duże kępy. W okolicy często spotykany
wypas alpaki i lamy., Las niewykazujący rytmu wegetacyjnego, największy na świecie kompleks
leśny., Formacja stepowa i półpustynna, suche i gorące lata, wilgotne zimy z przymrozkami
i mrozami na południu, szaro- i buroziemy., Formacja trawiasta typu suchej sawanny, czerwone
gleby laterytowe., miombo, chaparral, makia, scrub

Opis Formacja roślinna

Drzewa, krzewy, trawy

z dużą ilością roślin
kseromorficznych
i sukulentów; formacja
typu lasu kolczastego,
gleby laterytowe
i cynamonowoczerwone.

Roślinność stepowa,
bujna, rejonu
umiarkowanie suchego
z jedną porą wilgotną
w ciągu roku, niewielkie
ilości drzew i krzewów.
Czamoziemy i gleby
cynamonowe.

Roślinność głównie
trawiasta, typu sawanny.
Rejon z jedną porą
 wilgotną w ciągu roku,
sporo lasów galeriowych,
palm. Na całym obszarze
Słońce może górować
w zenicie w półroczu
letnim.

Dominuje tu roślinność
trawiasta lub lasy
parkowe, sporo
kolczastych lasów (tereny
suche) oraz roślinność
bagienna (tereny
podmokłe). Suma opadów
w porze wilgotnej maleje
wraz z posuwaniem się na
południe. Słońce góruje
w zenicie ok. 22 XII.

Dominują sucholubne
trawy ułożone w duże
kępy. W okolicy często
spotykany wypas alpaki
i lamy.

Las niewykazujący rytmu

wegetacyjnego,
największy na świecie
kompleks leśny.

Formacja stepowa
i półpustynna, suche
i gorące lata, wilgotne
zimy z przymrozkami
i mrozami na południu,
szaro- i buroziemy.

Formacja trawiasta typu

suchej sawanny, czerwone
gleby laterytowe.
Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autorki: Ewa Malinowska

Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Formacje roślinne, strefy roślinne – powtórzenie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres podstawowy, klasa I

Podstawa programowa

VI. Pedosfera i biosfera: procesy glebotwórcze, typy gleb, strefowość i piętrowość gleb oraz
roślinności.

Uczeń:

4) wyjaśnia zależności między klimatem, występowaniem typów gleb i formacji roślinnych

w układzie strefowym.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

charakteryzuje główne formacje roślinne świata,

wymienia ich skład gatunkowy,
wskazuje na mapie świata rejony ich występowania,
identyfikuje związki roślinności z pozostałymi cechami środowiska przyrodniczego.

Strategie nauczania: asocjacyjna, problemowa

Metody i techniki nauczania: blended learning, IBSE, flipped classroom, grywalizacja

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach, praca całego zespołu klasowego
Środki dydaktyczne: e‐materiał, zeszyt przedmiotowy, atlas geograficzny, mapa świata,
w zależności od wyposażenia komputer, projektor multimedialny, tablety, tablica
multimedialna

Materiały pomocnicze

Desperak J., Balon J., Tablice geograficzne, Świat Książki, Warszawa 2003.

Podbielkowski Z., Państwa roślinne kuli ziemskiej, WSiP, Warszawa 1977.

PRZEBIEG LEKCJI

Uczniowie przed lekcją powinni zapoznać się z tekstem e‐materiału.

Faza wprowadzająca

Przedstawienie celów lekcji.

Wprowadzenie do lekcji poprzez krótkie przypomnienie/omówienie pojęć zbiorowisko
roślinne, formacja roślinna, strefa roślinna oraz czynników decydujących o ich
rozmieszczeniu – krótka pogadanka nauczyciela w interakcji z uczniami.

Faza realizacyjna

Uczniowie wymieniają główne strefy roślinne na świecie, korzystając z atlasów

geograficznych lub mapy świata, określają ich rozmieszczenie, przebieg, wyjaśniają, na
czym polega układ strefowy formacji roślinnych i na czym polega
przejściowość/nieostrość granic między strefami.
Omówienie zasad wykonania zadania; zadaniem uczniów jest analiza prezentacji
multimedialnej i udział w grze edukacyjnej wykorzystującej grafikę interaktywną,
a polegającej na rozpoznawaniu formacji roślinnych na podstawie zdjęć oraz
charakteryzowaniu ich cech. W trakcie wykonywania zadania uczniowie powinni
korzystać z atlasów geograficznych, aby wskazywać i utrwalać występowanie
poszczególnych stref.
Wyświetlenie przez nauczyciela na ekranie zdjęć, map i schematów z grafiki
interaktywnej bez załączonego do nich tekstu; nauczyciel zadaje uczniom pytania na
jego podstawie.
Uczniowie w parach dyskutują nad poprawną odpowiedzią na pytanie, po czym
udzielają jej według zasady określonej przez nauczyciela (ustalona kolejność
odpowiedzi, zgłaszanie do każdego pytania itp.); po udzieleniu odpowiedzi nauczyciel
wyświetla tekst do grafiki, uczniowie konfrontują z nim udzielone odpowiedzi,
wskazują ewentualne błędy, wprowadzają uzupełnienia; nauczyciel czuwa nad
poprawnością wypowiedzi.
Podsumowanie wyników gry edukacyjnej przez nauczyciela, ewentualne uzupełnienie
informacji, wskazanie zwycięzców.
 Dyskusja z udziałem zespołu klasowego służąca sformułowaniu ogólnych
prawidłowości zróżnicowania formacji roślinnych i stref roślinnych na kuli ziemskiej;
nauczyciel kontroluje poprawność wypowiedzi, wprowadza uzupełnienia, zadaje
pytania naprowadzające.
Sporządzenie notatki w zeszycie przedmiotowym zawierającej syntetyczne
podsumowanie przeprowadzonej dyskusji.
Wykonanie wskazanych przez nauczyciela ćwiczeń z sekcji „Sprawdź się”
i przedstawienie wyników na forum klasy.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie wiedzy poprzez zadawanie pytań przez nauczyciela

i udzielanie odpowiedzi przez uczniów.
Przypomnienie celów zajęć.
Nauczyciel ocenia pracę uczniów podczas lekcji, biorąc pod uwagę ich możliwości
i zaangażowanie.

Praca domowa

Wykonanie wskazanych przez nauczyciela ćwiczeń z e‐materiału.

Praca pisemna: Określ i uzasadnij na konkretnych przykładach różnice między
formacją roślinną i strefą roślinną.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Zawarta w e‐materiale grafika interaktywna może być wykorzystana do samodzielnego

rozszerzania i pogłębiania wiedzy przez ucznia w domu i w czasie lekcji mającej na celu
powtórzenie materiału z bloku tematycznego dotyczącego pedosfery i biosfery (zakres
podstawowy: VI). Będzie przydatna także podczas lekcji dotyczącej czynników
wpływających na piętrowe zróżnicowanie roślinności na Ziemi (zakres podstawowy: VI. 3)
oraz w toku zajęć poświęconych strefowości środowiska przyrodniczego na Ziemi (zakres
rozszerzony: XVII. 1, XVII. 2, XVII. 3, XVII. 4).