5.

ÜNİTE
İŞ İLİŞKİSİNİN ZAMAN BAKIMINDAN DÜZENLENMESİ

ÇALIŞMA SÜRESİ

Haftalık ve Günlük Çalışma Süresi

 Haftalık çalışma süresi en çok 45 saattir. Kanundaki bu hüküm nisbi emredici norm niteliğindedir.
(Nisbi Emredici Norm: İşçi aleyhine değiştirilemeyen fakat işçinin lehine değiştirilebilmesi mümkün olan
kanun hükümleridir.)
 Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.
 Tarafların yazılı anlaşması ile haftalık normal çalışma süresinin işyerlerinde haftanın çalışılan
günlerinde günde 11 saati aşmamak üzere farklı şekilde dağıtılabileceği düzenlenmiştir.
 Denkleştirme süresi 2 ay’dır. Toplu iş sözleşmeleriyle 4 ay’a kadar arttırılabilir.

Dönemsel Çalışma Süreleri

Dönemsel işlerde (karayolu taşımacılığı, demiryolu taşımacılığı..) çalışma dönemi en çok 6 ay’ı
geçmemek üzere işveren tarafından belirlenecektir.
 Çalışma süresinin bir iş haftasına düşen ortalaması 45 saati
 Günlük çalışma süresi 11 saati
 Gece çalışma süresi 7,5 saati
 Profesyonel ve ağır vasıta ehliyeti ile taşıt kullananların günlük çalışma süresi de 9 saati
geçemeyecektir.
Telafi Çalışması
 Telafi çalışmasını işveren 2 ay içinde günlük çalışma süresini yani 11 saati aşmamak koşulu ile
günde en çok 3 saat yaptırabilir.
 Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.
 Telafi çalışmalar fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma sayılamaz.

Çalışma Süresinden Sayılan Durumlar

 Çalışma yerlerine ulaşma ve buradan çıkışlarda geçen süre
 Başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilen işçinin yolda geçirdiği süreler
 İşçinin işe hazır beklediği süreler
 İşçinin asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler
 Kadın işçilerin emzirme süresi
 İşçilerin işyerine götürülüp getirilmeleri sırasında yolda geçen süre (sosyal amaçlı
serviste geçen süreler sayılmaz)
Ara Dinlenmesi
Ara dinlenme süreleri;
 4 saat ve daha kısa süreli işlerde 15 dk.
 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (yedi buçuk saat dahil) süreli işlerde 30 dk.
 7,5 saatten fazla süreli işlerde 1 saattir.
Bu süreler asgari olup, aralıksız verilmesi gerekmektedir.
Ara dinlenmeler günlük çalışma süresinden sayılmaz.

Gece Çalışması
Gece: En geç saat 20:00’de başlayarak en erken sabah saat 06:00’ya kadar geçen ve herhalde
en fazla 11 saat süren dönemdir.
 İşçilerin gece çalışmaları 7,5 saati geçemez.
 Gece çalıştırılan işçiler en geç 2 yılda bir defa işveren tarafından periyodik sağlık
kontrolünden geçirilmelidir.
Postaların Düzenlenmesi
Postası değiştirilecek işçinin kesintisiz olarak en az 11 saat dinlendirilmesi gereklidir.

Gece Çalıştırma Yasağı

Sanayiye ait işlerde on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması yasaktır.

Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri

Hazırlama, tamamlama ve temizleme (H.T.T.) işlerini yapacak olan işçiler bu işlerde en çok 2 saat
daha çalıştırılabilirler. (HTTİ. Yön. Mad. 5)
H.T.T. işlerine başlamadan önce yarım saatten az olmamak üzere bir dinlenme izni verilmelidir.
(HTTİ. Yön. Mad. 10/I)
H.T.T. işlerinde ücret saat başına düşen tutarın %50 yükseltilmesiyle ödenecektir. (HTTİ. Yön.
Mad. 15)

FAZLA ÇALIŞMA

Fazla Çalışma: Haftalık 45 saati aşan çalışmalardır.

Fazla Sürelerle Çalışma: Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği hallerde
uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalardır.

Fazla Çalışma Sebepleri

Genel Sebeplerle Fazla Çalışma

 Ülkenin genel yararı, işin niteliği ve üretimin arttırılması gibi sebeplerle yapılan fazla
çalışmalardır.
 Genel sebeplerle fazla çalışmada işçinin yazılı onayı gerekir ve 1 yılda 270 saati geçemez.
 Fazla çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretin saat başına düşen miktarının
%50 yükseltilmesiyle ödenir.
 Fazla sürelerle çalışma için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen
miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenecektir.

Genel sebeplerle fazla çalışmada işçi zamlı ücret yerine;

 Fazla çalıştığı her saat karşılığı 1 saat 30 dakika
 Fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığı 1 saat 15 dakika serbest zaman olarak kullanabilir.
İşçi hak ettiği serbest zamanı 6 ay içinde işverene önceden yazılı olarak bildirmek suretiyle ve
işverenin belirlediği tarihten itibaren çalışma süreleri içinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan
kullanabilir.

Zorunlu Sebeplerle Fazla Çalışma

 Bir arıza nedeniyle yapılan fazla çalışmalardır.
 Süre sınırlaması yoktur.
  Fazla çalışmada ücret, genel sebeplerle yapılan fazla çalışmada olduğu gibi her bir saat başına
düşen ücretin %50 yükseltilmesiyle,
 Fazla sürelerle çalışmalarda ise her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma
ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenecektir.

Olağanüstü Sebeplerle Fazla Çalışma

 Bakanlar Kurulu kararı ile yapılan fazla çalışmalardır.
 Süre sınırlaması yoktur.
 Fazla çalışmada ücret, diğer fazla çalışma türlerinde olduğu gibi her bir saat başına düşen ücretin
%50 yükseltilmesiyle,
 Fazla sürelerle çalışmalarda ise her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma
ücretinin saat başına düşen miktarının %25 yükseltilmesiyle ödenecektir.

Fazla Çalışma Yasakları

Fazla Çalışma Yapılamayacak İşler
 Sağlık kurumları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işler
 Gece sayılan gün dönümünde yapılan işler
 Maden ocakları, kablo döşemesi, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında.
Fazla Çalışma Yaptırılamayacak İşçiler
 18 yaşını doldurmamış işçiler
 Sağlıkları el vermeyen işçiler
 Hamile, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler
 Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler

TATİL VE İZİNLER
Hafta Tatili
 Hafta tatili 1924 yılında çıkarılan Hafta tatili Kanunu ile düzenlenmiştir.

Hafta Tatili Ücretine Hak Kazanma

İşçilere tatil gününden önce 63. maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile
7 günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme (hafta tatili) verilir.

Bu haktan yararlanmanın şartları:

 İK’nın uygulama alanı içinde olmak
 Haftanın tatilden önceki iş günlerinde çalışmış olmak
Hafta tatiline hak kazanmak için çalışılış gibi kabul edilen süreler;
 Kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri
 Evlenmelerde 3 güne kadar, ana veya babanın eş, kardeş veya çocukların ölümünde 3 güne kadar
verilmesi gereken izinler,
 Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından yapılan diğer izinlerde hekim raporuyla
verilen hastalık ve dinlenme izinleri

Hafta Tatili Ücreti

 İşçinin çalıştığı günlere göre bir güne düşen ücretidir.
 Çıplak ücret üzerinden ödenir.
  Akort, yüzde usulü ücret sistemi ile çalışan işçilere hafta tatili ücreti ödeme döneminde kazandığı
ücretin aynı süre içinde çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle hesaplanarak ödenir.
 Saat ücreti ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti, saat ücretinin 7,5 katıdır.
 Fazla çalışma sebeplerinde birinin ortaya çıkması halinde işçi, hafta tatili gününde dinlenmeksizin
çalışacak olursa bu fazla çalışma olarak kabul edilecektir.

Ulusal Bayram ve Genel Tatiller

Türkiye’de Ulusal Bayram 29 Ekim’dir.
Resmi bayram günleri;
 Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı (23 Nisan)
 Atatürk’ü Anma ve Gençlik ve Spor Bayramı (19 Mayıs)
 Zafer Bayramı (30 Ağustos)
Dini bayram günleri;
 Ramazan Bayramı (3,5 gün)
 Kurban Bayramı (4,5 gün)
 Yılbaşı (1 Ocak)
 İşçi bu günlerde bir çalışma yapmaksızın dinlendiğinde bir günlük ücreti ödenmekte, ancak ulusal
bayram ve genel tatillerde çalışması halinde işçiyi korumak için bir günlük ücret ilave olarak
ödenmektedir.
 Ulusal bayram ve genel tatillerle hafta tatilinin üst üste gelmesi halinde sadece bir tatil ücreti
ödenecektir.

Yıllık Ücretli İzin

İşçinin yıllık ücretli izin hakkından vazgeçmesi mümkün değildir.
Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanma
 İşçinin, yıllık ücretli izin hakkından yararlanabilmesi için işyerinde deneme süresi de içinde olmak
üzere ilk çalışmaya başladığı günden itibaren en az 1 yıl çalışmış olması gereklidir.
 Süreksiz işlerde çalışanlara yıllık ücretli izin hükümleri uygulanmaz.
 Niteliklerinden ötürü bir yıldan az süren mevsim ve kampanya işlerinde çalışanlara da yıllık ücretli
izne ilişkin hükümler uygulanmaz.
Yıllık Ücretli İzin Süresi
Hizmet süresi;
 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dahil) olanlara en az 14 gün
 5 yıldan fazla ve 15 yıldan az olanlara en az 20 gün
 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara en az 26 gün yıllık ücretli izin verilir.
NOT: 18 veya daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin
süresi 20 günden az olamayacaktır.
 Yıllık ücretli izin tarafların anlaşması ile her bir parçası 10 günden az olmamak üzere en çok 3’e
bölünebilir.
 İşçi hak ettiği yıllık ücretli iznini kullanmak istediği zamandan en az 1 ay önce işverene yazılı
olarak bildirmelidir. İzin kurulu veya işveren, işçinin istediği izin kullanma tarihi ile bağlı değildir.
 İşveren, işçinin istemde bulunması ve bu hususu belgelemesi koşulu ile 4 güne kadar ücretsiz yol
izni de vermek zorundadır.

İşçi sayısı 100’den fazla olan işyerlerinde işveren veya işveren vekilini temsilen 1, işçileri temsilen 2
kişi olmak üzere toplam 3 kişiden oluşan izin kurulu oluşturulacaktır.
İşveren veya işveren vekili Nisan ayı başı ile Ekim ayı sonu arasındaki süre içerisinde toplu izin
uygulamasına başvurabilir.
Yıllık İzin Ücreti
 İzin ücreti işçiye izne çıkmadan önce peşin olarak ödenir.
 Yıllık ücretli iznini kullanan işçinin bu süre içinde ücretli ya da ücretsiz olarak çalışması yasaktır.
 Başka bir işte çalıştığı tespit edilen işçinin yıllık izin ücreti işveren tarafından geri alınabilir.

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu

Hıdır BAŞAR Selin YILMAZ

Öğretim Görevlisi Öğrenci