Ewa betowska DEKALOG SEDZIEGO, _ DWADZIESCIA PIEC LAT POZNIEJ iescia pigé lat temu, w 1993 r, Swieto po zakon (i Reecrnika Pravw Obywatelskich, opublikowalam Dekalog Dabrego 5S Ukazal sie w Gazecie Wyborczej, a poter otnie byt n czasie. Ja sama kote sadzenia: w Naczelnym Péénie) w Trybunale Kon n wige okazje testowaé Dekalog je dzié alt ikontekst,a to powoduje,ze aczenie.Jego bylo pomy transforma daisiaj,w Perspektywy. To, #e nie cieszy. Bo inne je arcie na czas bezwladno- a wige czegoS z natury rzeczy prze} asach tej i je spoleczetistwo otwarte i de Widnieje na drogowskazach naszego mar indamentéw Konstytucji w 1997 roku, choé le fai dzié nam i sig zuayé, dzié nie ma Dopisuje wige to i owo tylko w uzasadnie- tiach poszczegélnych przykazas'. Bo w minionym duvudziestBn Lytowaka 250 Bi ioleciu zmienil sig éwiat, a czasy najnowsze prayniosty nam nowe utrudnienia w sprawowaniu sedziowskiego votum. Ale slowa teraz taniejg i blakng — trzeba sig z nimi obchodzié ostroinie. Droieja, jowami, nawet najbardziej plon adzié, Samemu, ie: odwaga, wiedza, umigjetnosé. A tych sig nie prackaée i aymi. JakoS trzeba sobie z tym PIERWSZE: trzymaj sig niezawistosci! rent, dy poms demolatyone para ie byto chyba wypadku, by reqdzacy glo ylocewnte Medciow. Wig, mavetnajbardte odacajee c aly ochoczo, 2e ich sede totalitame i tyraiskie retimy oiwiadcealy 0 orzekajg w sposdb niezawisly, a wyroki, ktére wydajg, sq recultatem podporzgdkowania sig praw 2 wied2 iego preekons kach sprawie Sip do war tego stwierdzenia, ze w jego kraju regula kierujgce sig odrzucen iatoby bye wydawanie niesprawiedliwych wyrokéw przez wzaleznionych od wha dey sedzi6w aida wladza, navet ta nieodratajqca, nie-totalitarna i nie-tyrafska nie preepada 2a niezawisloscig sedridw i niezaleznosciq sqdéw. Cra sem sdonns est ~ po cc, 2b nk ne zany, ak ju a 29.10 eby 0 tym nl met publicanie = sadom i gdziom uszeakge autonomii, a ich odwage poddaé probie. W paristwie, w ktrym jest niedostatek demokracji, dialogu, otwartosci na opozycig. i ddruga wladza sklania sig ku policyjnym metodom, gdzie zezuje ona w kicrunku autorytaryzmu i gdzie kultura rzqdzenia jest niezbyt wy rafinowana, gdzie nie ma ani tradycji ani odpowiednio silnych insty tugji, kt6re by tych wartosci bronily, tym bardzie) dobitnie (co weale nie znaczy, Ze jawnie i bezposrednio) pierwsza i druga wladz monstruje sqdom i sedziom swojg niecheé ynizowano w nowej Konstytuji Entuzjazmowi, 2 jakim w 1997 r. intro j sady jako trzeciq konstytucyjng wladze w ramach tréjpodziatu, towarzyszyly, niestety, swiadomosé zagrozenia, jakie to za soba itn) 251 ianie, kto i jak bedzie prbbowal to ograniczyé. Majgc za soba »prawo ostatniego slows, kt6re wide”, czyli wladzg nad inter. Pretacja, a zatem i znaczeniem prawa, sady sq narazone na skut- Xi rywalizacii 2 innymi wladzami i same sq przez nie postrzegane Jako konkurent. A ée Polska nie jest krajem wyrafinowane) kultury raeto walka ta czgsto praybiera mato elegancka i przemy- ng forme. Doczekaliémy sig wiec nazywa ch sqdéw — ,komunikatami’; okreslania procedury sadowe| prac 2godnie 2 wszelkimi zasadami setuki ora litera prawa m spotkaniem pray ciastkach i kawie, praechodzenia bez slowa komentarza, a jedynie z rozbrajajacym usmiechem do po- ‘agdku dziennego nad trescig wyrokéw i postanowi © uzurpacie i obstrukcie. wyrokéw najivainie)- fi, oskard Jednym 2 uaywanych do tego naragdzi jest Zenujgca, bo oficjalnie or- ganizowana i oplacana 2 publicanych érodkéw, ki PR skierowana przeciw sedaiom. ‘ampania czarnego sTrzymanie sig niezawistosci” jest wige ostatecenym argumentem, estatnig tarceq, kantowskim wniebem gwiaédzistym’, jakie sedzia moie temu wszystkiemu praeciwstawi # stosowana w praktyce naraéa na ataki, Bywa kosztow. na dla tych, Ktorzy sig na nig zdecydowali, Wie o tyn y natodowa spolecznose sedaiowska, sama od czasu do czasu ui siebie doswiadczajgca takich atakéw i pomagajgca je przetrwae wpotreebie. Ale powiedzmy tei jasno i dobitnie: mie€ niezawiste sady ~ to sig placa, Nie samym sedziom. Spoteczefistwu. Bo bez niezawislych sedzi6w nie ma paristwa prawa, tak jak nie ma demokratycznego spoleczeiistwa bez wolnych mediéw. A paristwo prawa istnieje ani nie dla sedziéw, ani samo dla siebie, leer dla demokratycznych spoleczesistw: Dla obywateli, dla ludri DRUGIE: pamietaj, Ze kiedys moga wystawié ci rachunek!opotH Ht - 1a zasada: Sedzia jest niecawisly i podlega tylko ustaw Konstytu owsze ta nie budzila wat jest powszechnie preyjeta i chyba w nikogo prze pliwosci, Ale czy zawsze tak jest? o mie 6wezesnego prawa? Ten, kto jest na Slepo wierny kaide| ustawie, mote sig bardzo pra cap ed togo potatowa. Ta po sive po dak. Wop czesnie wymaga sig bowiem od sedziego nie tylko sprzeciwu wobec prawa zbrodniczego, ale i tego, kt6re nie uwzgle. ‘giasajun, mpg] 2: gecalamecrpdh ore ode obce wspélnym zasadom demokratycznych paristw. Wspolczesnosé | sklonna jest wystawiaé sedziemu rachunek wezeénie} nié kilkadzisigt lat tem. Sedzia musi mieé serce, ktére sprawi, ze bedzie czut, co jest spra- wiedliwe, a co nie, Musi mieé rozum i umiejetnoSci zawodowe. To narzedzia, ktére pozwola mu zbudowaé przekonujgcy, czytelny wywéd wyroku. Musi mic sile,Zeby cheieé to zrobié i odwags, | aby to przeprowadzic. Nawet whrew wlasnej wygodzie i spokojo- | wi, whrew kolegom zza sedziowskiego stotu, ktdrzy chea szybko | i bez problemu skoficayé sprawe, czy whrew publicznosci, ktéra | z olbrzymig latwoscig sama wydaje najbardzie okrutne wyroki, bo za malo wie, ito nie jej sumienia takie wyroki beda obcigiaé. Sedzia musi mieé tez Swiadomosé, Ze jesli nie bedzie widae’ ie wydany wyrok jest sprawiedliwy, to cala traecia wladza nic ury ska spotecznego zrozumienia i poparcia. A to przeciez do nich - w czasie proby — bedzie sig musial odwolaé, TRZECIE: nie stuchaj pomrukéw ulicy i gazet! sig mysleé, 2e zagrozenie dla nie: ici od strony egzekutywy: jacys dws lacje ze strony miejscowych notabl. Ale kio Te zagrozenia byly i beda zawsze, Ale dis istniejg tet Wwidoczne i mnie} rozpoznane. To mode odbywa¢ si arzewa sig atmosferg, wywlekajac jakies incydei © tym, Ze sedziowie to niedotykalna kasta; pisze 0 Prawnicy ze zbyt dtuga listy praywilejéw i wysokimi zan bie po zyciorysach ~ ich oraz ich rodzin, tek daialaé zachecajqco: wplywajac na lepsze wynagrodzenia judykatywie, ulatwiajac dostep do zawodu i szybkich awans6w. Mozna réznicowaé Srodki: jednych sedziéw preenosi i delegowaé w inne miejsce pracy, w ramach nagrody albo kary, itd proponowaé w ramach nagrody weaeéniejszy stan spoczynk 2 pelnym uposazeniem. Sq tet srodki polegajace tylko na strasze- rudnianiu zycia przez nekanie: ucigai iczq sig ukaraniem ~ postepow: nar nego itd. i nawet jesli nie jacymi i dyscypli- ralowaniem orzecznictwa w poszuikiwaniu czegos nagan- Tracba sporego hartu ducha, aby w takiej sytuacji nie machngé reka na zasady i nie orzec pod wladze cay publiczke albo cl chylania sig, ale orzec najuczciwiej, wedle sumienia. Na Dalacje, wywolywanie réznymi metodami ,efektu mrozgcego” ~ to zarzadzanie strachem w celu sklonienia korpusu sedziowskiego do zachowait bardzie} mitych naciskajacem utrudniaja dostrzezenie tu manipulacji yefektem mrozgcynr, wy- {warzania atmosfery nacisku, wywierania wplywu. Jest to trudne do umierzenia, ale przeciez stwarza realne zagrozenie dla sadow- nictwa, Ktére - w zalozeniu powinno dzialaé bez naciskéw, maja- cych je zniechecié do orzekania w pewnych kierunkach albo od. wrotnie: zachecié do postaw milych innym wladzom, Postepowanie typu ydziurki nie zrobi, krew wypije’, ceynienie Przex jedng wladze innej ~ sobie postuszna, whrew zalozeniu 0 2a. {zie dominacji, nie jest ostentacyjnie efektowne i widoczne aleBat Eton ~ skuteczne. Latwo wige tu powiedzie€ nie ulegaj?. Ale jui wystar- cay nawet, gdy sig to praykazanie rozumie mnie} kategorycznie: dzisiaj postaram sig nie ulegae”. I jutro to samo. (CZWARTE: traymaj sig daleko od politykit reakeja na partying wszechwladze w PRL-tn od ktérej nie byl wolny réwniez wymiar sprawiedliwosei. Obowigzek nieangazowania sig w po lityke musi byé wigc rozumiany w spossb rygorystycany: nawet obecnoté sedziego na zebraniu jakiejépolitycenej parti moze stwarzaé wrazenie, 2¢jest joj aktywnym sympatykiem. Dlatego tet madray sedziowie trzy. ‘maja sig od takich zgromadzei 2 daleka. Rozsgdek musi takée hamo- sedziom wméwié, ze kaida ich wypowies uudzial w dziataniach edukacyjnych czy kul ne politykierstwo czy uch kw, dla ktérych wygodniejsza jest milcza czefistwa judykatywa. Sedziemu nie praystoi patrzeé na prawo, na wyroki, na decyzje orzecznicze sqdu przez yy. Nie znacty to jednak, ze nie wolno mu o nich méwig, oceniaé czy krytykowaé - 2 p -g0 i fachowego postugiwania sig prawem i warszta~ tem sedziego, Wiele zalety od formy wypowiedzi: jej nienagannosé i elegancja po prostu sie oplacaja. Pamigtajmy te, 4 coasami cisza brami najglosnie). Ale bywa tet oskarzeniem, tych co milezeli, kiedy trzeba byto zabraé gtos. Dokalog sesieg, Dwadiekia pi at pStnij 235 PIATE: nie daj sobie skakaé po gtowie! Bywa czasami, ze walka 0 niezawistosé sedziowska preybiera drama- tycene formy. Nie tak dawno [ten fragment tekstu pochodzi z 1993 +. = przyp. red.] wysoki urzedn it za telefon i w do- sy aroganckiej formie wyrazit prezesowi sgdu swa dezaprobate jakiegos wyrokis (ve rwnie nawet nie zdawat sobie sprawy, Ze nie tylko po- Stepuje w sposéb haniebny, lecz podcina galgé, na ktbrej sam siedeil Zaatakowany zachowat sig z godnoscig i w spossb honorowy: natych- Imiast zloeyt dymisje. Zostala prayjeta. Dzisiaj dw sedzia ¢ dal wielkg estymg jako wybitny prawnik i webr osobistej prawoScl. Losy a8 polityka toceg sig inaczej: dawni koledzy i sie teraz wbié mu nd w plecy, nie cofaige sig réwniez preed niegod: Imetodami. Kios mapisat 0 jego losie: jest bity w taki sam sposéb, jak sam niegdys uderzyt.. Opisana tu historia trwa na co dziesi. I nadal uczy ~ jej uczestnikow Sedzio, praysiggates na wiernosé Konstytucji. ‘To obliguje do do- chowania wiernosci przysiedze i w slowie, wiazuje: do czytania Konstytucji, do dostrzezenia w niej tworzywa dia wlasnych rozstrzygnigé. Czasami do podania sig do dymisji, ale czasami do t ie} chwili. Nickie- dy trzeba preecie? trwaé do korica na storpedowanym, tongcym okrecie. I prowadzié dziennik pokladowy. I trzeba umie€ odréinié, czego od nas w danym wypadku przysiega wymaga. SLOSTE: nie da} sie wyciagngé sadul Ustawodawca daje w tym wegledzie wyraing wskazéwke, zakazujgc Igczenia stanowiska sedziowskiego z wscel zajeciami, Dys- zymali profesorowie: moga uczyé i pisa€ teoretyczne dziela Ustawodawea dopuszcza tet uczestnictwo sedziego w pracach innych anganéw, ktdrych zadaniem jest rozpatrywanie spordw prawnych: ko-