Przeciwnicy ładu wiedeńskiego i nierozwiązane

problemy Europy

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Deklaracja niepodległości Grecji ze stycznia 1822 roku, [w:] Jean Carpen er, François
Lebrun, Historia Europy, tłum. T. Szafrański, Warszawa 1994, s. 245.
Źródło: Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1991.
Źródło: Wielka historia świata, t. IX, Kraków 2006, s. 369.
Źródło: Wielka historia świata, t. IX, Kraków 2006, s. 372.
Źródło: Jan Nepomucen Kamiński, Polak nie sługa, 1830, dostępny w internecie:
pl.wikisource.org.
Źródło: Śpiew burszów polskich, dostępny w internecie: pl.wikisource.org.
Źródło: Grzegorz z Tours, Historia Franków, [w:] Wiek V–XV w źródłach , oprac. M. Sobańska-
Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1997.
Źródło: Roman Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2012.
 Przeciwnicy ładu wiedeńskiego i nierozwiązane
problemy Europy

Akwarela rosyjska z pierwszej połowy XIX w.

Poszukaj informacji o tym, jaką nazwą określano podobne do zilustrowanych działania sił porządkowych
wobec opozycji w Polsce w latach 70. XX w.
Źródło: Zielona ulica, akwarela, Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zagajewski,
Warszawa 1991, t. 1, ilustracja na wkładce.

Po ostatecznym upadku Napoleona I Bonapartego w 1815 r. do władzy w Europie powróciły

elity starego ładu. Nie spowodowało to jednak zaniku idei radykalnych i narodowych.
Cieszyły się one szczególnym powodzeniem wśród młodzieży, tym bardziej że
postanowienia kongresu wiedeńskiego i polityka Świętego Przymierza nie zaspokajały
potrzeby wolności wielu narodów. Niedługo po 1815 r. zaczął więc dojrzewać bunt
przeciwko rządom arystokracji, kleru i policji. Powstał wtedy nowy wzorzec bohatera, był
nim romantyczny rewolucjonista. Czerpiąc natchnienie z tradycji swego narodu, stanął on
do walki z reżimem uzbrojonym w „policje – tajne, widne i dwu‐płciowe” (jak pisał Cyprian
Kamil Norwid). Romantyczne bunty młodzieży nie przyniosły jednak zasadniczej zmiany
układu sił.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz, dlaczego wielu współczesnych mieszkańców Europy nie było

zadowolonych z rozwiązań politycznych kongresu wiedeńskiego.
Scharakteryzujesz rolę młodzieży w wydarzeniach politycznych początku XIX w.
Omówisz, w jaki sposób państwa XIX w. prowadziły politykę wewnętrzną.
Ocenisz wartość informacje, które przekazują XIX wieczne źródła.
Przeczytaj

Pokongresowy ferment
Wszędzie tam, gdzie postanowienia kongresu wiedeńskiego pogarszały położenie
społeczeństw i narodów, powstawały organizacje stawiające sobie za cel walkę z oficjalnym
porządkiem. Szczególnie skłonni do buntu byli młodzi ludzie. Uczniowie, studenci
i żołnierze stanowili większość członków konspiracji. Tak o młodzieżowych wystąpieniach
w państwach niemieckich pisał historyk Mieczysław Żywczyński:

“
Mieczysław Żywczyński

Historia powszechna 1789–1870

Ostoją ruchu narodowego były zwłaszcza istniejące już od 1811 r.
stowarzyszenia gimnastyczne, których twórcą był nauczyciel
Fryderyk Jahn, oraz związki studenckie, których wzorem stał się
Związek Studentów (Burschenschaft) założony 12 czerwca 1815 r. na
uniwersytecie w Jenie, mający za godło „wolność, honor, ojczyzna”.
Związki te cieszyły się żywym poparciem liberalnych
i romantycznych profesorów. Trzechsetna rocznica wystąpienia
Lutra i trzecia rocznica bitwy pod Lipskiem stała się okazją dla
studentów wszechnicy jenajskiej do urządzenia wielkiej manifestacji
publicznej, na którą zaproszono kilkuset studentów z dwunastu
uniwersytetów protestanckich w Niemczech do Eisenach i do
Wartburga. Na zamku w Wartburgu 18 października 1817 r. wygłoszono
kilka przemówień i wrzucono w ogień szereg książek, m.in. Kodeks
Napoleona […] oraz używany jeszcze w wojsku pruskim gorset
ułański, perukę heską i austriacki kij kapralski. Uroczystości
wartburskie wywołały żywe zaniepokojenie rządów niemieckich
i cara Aleksandra I. Nastąpiło śledztwo i aresztowania, gdy zaś
student Karol Sand zamordował 23 marca 1819 r. w Mannheim
reakcyjnego dramaturga Augusta Kotzebuego za to, że ten
wyśmiewał ideały związków studenckich, rządy niemieckie na
zjeździe w Karlsbardzie (dziś Karlowe Wary w Czechach) w sierpniu
1819 r. postanowiły m.in. utworzyć policyjny nadzór nad
uniwersytetami, sprawowany przez specjalnych komisarzy.
 Profesorowie głoszący „zgubne” poglądy mieli być usuwani.
Wszystkie związki studenckie nie zatwierdzone zostały zabronione,
poza tym uchwalono zaostrzyć cenzurę.
Źródło: Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1991.

Niemieccy studenci zbierający się na zamku w Wartburgu. Powołano wówczas do życia Ogólnoniemiecki
Związek Burszensza ów, którego hasło brzmiało „Honor, Wolność, Ojczyzna”, a barwami związku były czerń,
czerwień i złoto. Z flagą którego państwa możesz je kojarzyć?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Walka ze Świętym Przymierzem i restauracją była trudna, ponieważ w każdym z państw

rozbudowano różne formacje policji. Wymieniały one między sobą informacje
o buntownikach. Skuteczna walka z policją wymagała rezygnacji z życia osobistego,
poświęcenia wszystkich sił sprawie. W ten sposób powstał wzorzec nowego
bohatera: romantyczny rewolucjonista.

Romantyzm był buntem młodzieży przeciwko ideałom ojców. W przeciwieństwie do

myślicieli oświecenia romantycy uważali, że świat jest bezładny. Człowiek popada z jednej
skrajności w drugą, nie może odnaleźć swego miejsca we wrogim mu otoczeniu. W każdym
umyśle trwa walka przeciwstawnych skłonności – święty łatwo przeistacza się
w zbrodniarza. Rzeczywistość i bieg życia ludzkiego wydawały się romantykom
nieustannym dramatem. Świat nie poddawał się ludzkiemu poznaniu, a jeśli ktoś chciał się
zbliżyć do prawdy, to nie przez „mędrca szkiełko i oko”, ale przez przeżycie i uczucie. Brak
zgody na rzeczywistość mógł prowadzić do poszukiwania czystego piękna, do obłędu,
a nawet do samobójczej śmierci. Często przybierał także postać buntu politycznego. Wiktor
Hugo określił romantyzm jako „liberalizm w sztuce”.

Rosnące znaczenie liberalizmu

Po kongresie wiedeńskim liberalizm nabrał nowego znaczenia. Określano tak postawę
sprzeczną z uznaniem monarchii absolutnej i państwa policyjnego. Liberałowie żądali
konstytucji oraz wolności wyznania, słowa, prasy i stowarzyszeń. Większość z nich uważała,
że prawa polityczne powinni otrzymać wyłącznie wykształceni i bogaci, jako że tylko oni
mogą wybierać reprezentantów społeczeństwa w sposób niezależny.

Pod wpływem liberałów w ciągu XIX w. pomijane dotychczas grupy społeczne

otrzymywały prawa polityczne. Proces ten rozpoczął się w Wielkiej Brytanii, gdzie
o powszechne prawo wyborcze walczyli czartyści (reprezentujący robotników) oraz
wigowie (liberalne ugrupowanie w parlamencie). Rozwój przemysłu w pierwszej połowie
XIX w. powiększył negatywne zjawisko biedy w miastach. Bieda była też powszechna na wsi
w Europie Wschodniej. Ludzie wrażliwi na krzywdę innych poszukiwali sposobów
likwidacji ubóstwa – tak narodził się socjalizm. Pierwsi socjaliści byli filantropami gotowymi
poświęcić swoje życie i majątek dla polepszenia losu ubogich. Robert Owen, bogaty
angielski fabrykant, budował dla robotników wzorcowe osiedla. Charles Fourier, francuski
kupiec, proponował, aby ludzie żyli we wspólnotach i wymieniali się produktami swojej
pracy. Karol Marks i Fryderyk Engels, niemieccy dziennikarze, wierzyli, że dzięki
odebraniu warstwom uprzywilejowanym środków produkcji (ziemia, kapitał i praca) oraz
przekazaniu ich warstwom upośledzonym ludzie będą mogli zbudować lepszy świat.

Wizja New Harmony, utopijnej i idealnej gminy w Stanach Zjednoczonych, wymyślonej przez Roberta Owena.
Jakie idee przyświecały Owenowi przy projektowaniu takiej wspólnoty?
Źródło: Grawerunek F. Bate’a z 1838 r., Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wszystkie wymienione pomysły okazały się nieskuteczne, chociaż przynosiły czasem

przejściową poprawę sytuacji. Dowodziłoby to, że częściowo rację mieli konserwatyści,
którzy negowali potrzebę dokonywania poważnych zmian oraz ostrzegali przed skutkami
działania jednostek występujących w imieniu całego społeczeństwa. Byli przekonani, że
konieczne zmiany nastąpią drogą ewolucji, tzn. wolno i bez burzenia dotychczasowego
dorobku. Konserwatyści przeciwstawiali więc rewolucji ewolucję. Nie akceptowali jednak
reakcji, której przedstawiciele nienawidzili dorobku rewolucji francuskiej.

Młoda Europa wskazuje kierunek

W wielu krajach spiski przybrały postać lóż wolnomularskich lub stowarzyszeń węglarskich
(karbonaryzm). W konspiracji działali licznie przedstawiciele rodzącej się wtedy warstwy
inteligencji. Rzadko natomiast udawało się wciągnąć w działalność prawdziwy lud –
robotników i chłopów, w imieniu których walczyli rewolucjoniści.

W pierwszej połowie XIX w. wolnomularstwo przeżywało kryzys. Przyczyniły się do niego

nie tylko represje, jak rozwiązanie masonerii w Rosji w 1822 r. przez Aleksandra I czy
w Hiszpanii przez Ferdynanda VII dwa lata później. Ważniejszą przyczyną kryzysu był
spadek popularności idei oświeceniowych na rzecz nowych: romantycznych,
demokratycznych i nacjonalistycznych. Dlatego w wielu krajach upowszechniały się idee
węglarskie.

“
Mieczysław Żywczyński

Historia powszechna 1789–1870

Węglarze stawiali sobie za cel zjednoczenie Włoch i wprowadzenie
ustroju demokratycznego, stąd też mieli dziesiątki tysięcy
zwolenników wśród drobnego mieszczaństwa i chłopów. Posługiwali
się często nawet środkami gwałtownymi (skrytobójstwo). Łączyli się
w „namioty” (vendita – namiot), te z kolei w prowincje, ale zwartej,
ogólnokrajowej organizacji stworzyć we Włoszech nie potrafili. […]
Węglarze wywołali w 1820 r. powstanie w Neapolu i na Sycylii,
dopomogli do wybuchu powstania w 1821 w Piemoncie, częściowo
przyczynili się do wybuchu powstania w 1831 w Modenie, Parmie
i Państwie Kościelnym. Po niepowodzeniach ruchów rewolucyjnych
w 1831 r., organizacje karbonarów upadają, ustępując miejsca
organizacji „Młodych Włoch”
Źródło: Mieczysław Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1991.

Wszystkie próby powstań organizowane przez węglarzy (głównie we Włoszech) zakończyły

się klęską, ale ich idee stały się podstawą utworzenia w 1834 r. organizacji Młoda Europa,
wskazującej kierunek działania i walki młodym rewolucjonistom z Niemiec, Włoch i Polski.
Ukształtowani przez Młodą Europę działacze zainspirują narody do wystąpień Wiosny
Ludów w 1848 i 1849 r.
Skutki sprzeciwu wobec ładu wiedeńskiego
Niezadowolenie z postanowień wiedeńskich i sprzeciw wobec ideologii restauracji
zaowocowały konkretnymi zmianami politycznymi. Wymieńmy je.

Niepodległość państw Ameryki Łacińskiej

Stała się faktem na skutek załamania imperium hiszpańskiego i portugalskiego. Działacze

niepodległościowi, wywodzący się spośród Kreoli, rzucili hasło niepodległości pod
wpływem rewolucji amerykańskiej i francuskiej. Wielkie znaczenie miał też koniec
panowania Burbonów w Hiszpanii w 1808 r.

Walki o niepodległość państw latynoamerykańskich trwały przez dwie dekady. Ich

bohaterami byli Simón Bolívar i José de San Martín. Pod koniec lat 20. XIX w. wojny te
zakończyły się powstaniem kilkunastu niepodległych państw, m.in. Argentyny, Urugwaju
i Wenezueli. Ich sytuacja wewnętrzna nie była jednak dobra ze względu na skrajne różnice
majątkowe wśród obywateli. W Ameryce Łacińskiej nie występował też na taką skalę
problem narodowościowy, który okazał się niezwykle ważny w Europie gdzie walka o prawa
człowieka często łączyła się z postulatem stworzenia państw narodowych.

Parada Armii Andów w Rancagua. Armię tę stworzył José de San Mar n w celu wyzwolenia Chile spod władzy
Hiszpanów. W 1817 r. wojska te, podzielone na dwie części, wyruszyły z argentyńskiego miasta Cuyo,
przeprawiły się przez Andy i rozpoczęły podbój Chile.
Źródło: Juan Manuel Blanes, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Powstanie greckie

Już na początku XIX w. można było zauważyć,

że w tym stuleciu przynależność narodowa
będzie odgrywała na
kontynencie europejskim ogromną rolę.
W stuleciu tym powstawały narody – wielkie
zbiorowości ludzkie świadome swej
odrębności. Tak było w przypadku Greków,
którzy przez kilkaset lat żyli pod panowaniem
tureckim, posiadając przy tym liczne
przywileje. W 1821 r. rozpoczęli jednak walkę
o niepodległość i po ośmiu latach ją zdobyli.
Walka Greków cieszyła się sympatią
Europejczyków, z których wielu, m.in.
angielski pisarz George Byron, wzięło w niej
udział. Grekom dopomogły także Francja,
Wielka Brytania oraz Rosja, która miała
wówczas problemy wewnętrzne.

Powstanie dekabrystów Pomnik lorda Byrona w Ogrodzie Bohaterów

w greckim mieście Missolungi. Zwróć uwagę na strój
W 1825 r., kilka dni po wstąpieniu na tron postaci.
Mikołaja I, spiskowcy wywodzący się spośród Źródło: Jean-Pierre Dalbéra, Wikimedia Commons, licencja:
CC BY 2.0.
szlachty próbowali pozbawić cara władzy
i przekształcić Rosję w monarchię
konstytucyjną albo republikę. Bunt miał miejsce w grudniu (po rosyjsku diekabr, stąd
dekabryści). Car potrafił jednak zapanować nad sytuacją. Spiskowców okrutnie ukarano.
Aresztowania przeprowadzono także w Królestwie Polskim, ponieważ polscy spiskowcy
powiązani byli z rosyjskimi.

Słownik
czartyzm

w latach 1836–1854 ruch polityczny robotników w Anglii; ich żądania dotyczyły

demokratycznych reform
dekabryści

(z ros. diekabr – grudzień) członkowie tajnych organizacji rosyjskich, Związku

Północnego i Związku Południowego, którzy próbowali dokonać przewrotu politycznego
w Rosji w grudniu 1825 r. i obalić władzę cara Mikołaja I
filantropia

(z gr. philanthropia – dobroczynność, życzliwość, od philanthropos – kochający

człowieka, philein – kochać + anthropos – człowiek) bezinteresowne niesienie pomocy
materialnej konkretnym osobom lub w realizacji konkretnego celu; filantropia
porównywana bywa jako niewystarczający sposób działania przeciwko złu społecznemu
w stosunku do zmian systemowych
konserwatyzm

(łac. conservatus – zachowany) ideologia, ustrój społeczno‐polityczny oparty na silnym

przywiązaniu do tradycji i porządku społecznego
Kreole

zamieszkujący Amerykę Łacińską potomkowie europejskich kolonizatorów, którzy

wytworzyli odrębność kulturową
liberalizm

(z łac. liberalis – wolnościowy od liber – wolny) kierunek polityczny oparty ma wolności

jednostki oraz mniejszości (narodowej, wyznaniowej itd.)
Młoda Europa

tajna organizacja utworzona w 1834 r. w Szwajcarii z inicjatywy Giuseppe Mazziniego,

członkami Młodej Europy byli emigranci polscy, niemieccy i włoscy związani
z węglarstwem; w skład tego związku wchodziły oddzielne organizacje narodowe; Młoda
Europa głosiła, że każdy naród ma do spełnienia swą misję dziejową
reakcja

prądy umysłowe po kongresie wiedeńskim i ich przedstawiciele, zwalczający rewolucję

i kładący nacisk na konieczność surowego traktowania potencjalnych rewolucjonistów;
ściśle łączy się z konserwatyzmem, sojuszem tronu i ołtarza
romantyczny rewolucjonista

archetyp młodego zwolennika walki o lepszy świat z pierwszej połowy XIX w.; osoba
skłonna poświęcić wszystko, także życie i sprawy osobiste, dla ideałów; wzorował się na
bohaterach literackich
romantyzm

powstała w XVIII w. idea, prąd literacki i artystyczny; postawa życiowa oparta na

idealizmie, patriotyzmie i cechująca się nadmierną uczuciowością
socjalizm

ideologia, ustrój społeczny oparty na budowaniu ustroju społecznego bez podziałów

klasowych i zniesieniu prywatnej własności
węglarze (karbonaryści)

rewolucyjna organizacja z pierwszej połowy XIX w., ukształtowana we Włoszech na bazie

średniowiecznych związków leśnych węglarzy; początkowo o charakterze
demokratycznym i patriotycznym; spopularyzowana w całej Europie, stała się zaczątkiem
Młodej Europy
wig

członek stronnictwa politycznego liberałów w Anglii

 wolnomularstwo

w XVIII w. tajne międzynarodowe stowarzyszenie filozoficzne

Słowa kluczowe
kongres wiedeński, Europa po kongresie wiedeńskim, Święte Przymierze, Młoda Europa,
dekabryści, karbonaryzm, liberalizm

Bibliografia
A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2008.

Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zagajewski,

Warszawa 1991.

A. Kowalczykowa, Warszawa romantyczna, Warszawa 1987.

T. Łepkowski, Simón Bolívar, Warszawa 1983.

Manifesty romantyzmu 1790–1830. Anglia, Niemcy, Francja, oprac. A. Kowalczykowa,

Warszawa 1995.

B. Sobolewska, M. Sobolewski, Myśl polityczna XIX i XX w. Liberalizm, Warszawa 1978.

M. Wąsowicz, Między tronem, giełdą i barykadą. Francja 1830–1848, Warszawa 1994.

A. Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1975.

M. Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1991.

Audiobook
Polecenie 1

Wysłuchaj audiobooka – fragmentów aktu fundacyjnego Młodej Europy oraz tekstu Szatan
i rewolucja Friedricha Karla Ludwiga von Hallera (niemieckiego ekonomisty i prawnika,
ideologa konserwatyzmu), a następnie wykonaj kolejne polecenia.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/Ptx30eFcP

My, niżej podpisani, ludzie postępu i wolności, wierząc w równość i braterstwo Ludów,

Wierząc nadto:

Że ludzkość przeznaczona jest do dążenia przez ciągły postęp i pod władzą powszechnego
moralnego prawa ku wolnemu i harmonijnemu rozwijaniu władz swoich i ku spełnieniu
powołania swego dla świata.

Że celu tego dopnie jedynie przez czynny udział wszystkich swych członków wolnie
stowarzyszonych.

Że stowarzyszenie wolne i rzeczywiste może być zawiązane tylko między równymi, gdyż
wszelka nierówność wiedzie za sobą zgwałcenie niepodległości, każde zaś jej zgwałcenie
narusza wolność przyzwolenia.

Że Wolność, Równość i Ludzkość są zarówno świętymi - że one w każdym ostatecznym

rozwiązaniu towarzyskiego zadania stanowią trzy nietykalne pierwiastki i że wszędzie
jeden z nich poświęca się dla dwóch drugich, organizacja prac ludzkich dla dojścia tegoż
rozwiązania w samym zarodzie musi być ułomną.

Przekonani:

Że lubo jeden jest tylko cel ostateczny, do którego dąży ludzkość, i lubo zasady ogólne,
które w dążności do tego celu powinny kierować ludzkie rodziny, są jednostajne, tysiące
dróg jednak otwartych jest przed postępem.

Przekonani:

Że każdy człowiek i Lud każdy ma szczególne swoje powołanie do spełnienia, które

gruntując jego własną indywidualność, wspiera tym samym dokonanie przeznaczeń
ludzkość całą obejmujących.

Przekonani na koniec:
Że stowarzyszenie ludzi i ludów powinno łączyć rękojmię wolnego wykonywania misji
indywidualnej z kierunkiem ku rozwinięciu misji ogólnej.

Silni prawami naszymi człowieka i Obywatela, silni sumieniem i mandatem, jaki Bóg i
ludzkość nadaje tym, co ramiona swoje, umysł i byt własny poświęcić pragną dla świętej
sprawy postępu Ludów.

Po zawiązaniu się w stowarzyszenia narodowe, wolne i niepodległe, pierwsze zarody

Młodej Polski, Młodych Niemiec i Młodych Włoch.

Zebrani wspólnie i zgodnie dla sprawy ogólnej piętnastego dnia miesiąca kwietnia 1834
roku - z ręką na sercu, a z wiarą w przyszłość postanowiliśmy, co następuje:

Młode Niemcy, Młoda Polska i Młode Włochy, Stowarzyszenia Republikańskie, dążące do

jednego celu Ludzkości, z jednąż wiarą w wolność, równość i postęp, łączą się
braterstwem dziś i na zawsze we wszystkim […]

Rewolucja, jak Szatan, przebiera się w postać anioła światła i sprawiedliwości; prawi wiele
o oświacie i prawie, aczkolwiek nienawidzi ona wszelkiej gruntownej wiedzy, że światła -
ciemność, z ciemności - światło czyni, dobre - złem, złe - dobrem nazywa, przyrodzonemu
prawu naturalnemu przeczy, natomiast swych zwolenników krępuje niewolniczym
łańcuchem bezprawnych ustaw ludzkich. Stara się ona, podobnie jak Szatan, kusić przez
pozór dobra, miesza śmiertelną truciznę do słodkiego wina, potajemnie rozciąga swe sieci
i ukrywa wędkę pod najrozmaitszymi, nęcącymi wabikami […]

Rewolucja, czyli duch czasu, wyróżnia się dalej właśnie przez wszystkie namiętności,
których nie można nawet usprawiedliwić ludzką ułomnością bądź pociągiem ku wszystkim
ziemskim dobrom i uciechom, które natomiast posiadają iście szatański charakter i po
wsze czasy, przez wszystkie ludy, były przypisywane złemu demonowi, wrogowi
wszystkiego, co dobre. Jej zwolennicy są opętani przez jakąś straszną nienawiść do Boga,
jako Najwyższego i źródła łask wszelkich, potęga którego jest najbardziej dobroczynna,
prawo zaś którego jest najłagodniejsze, najlżejsze ze wszystkich; opanowani są oni nie
mniejszą również zajadłością względem Jego [Boga] sług i przyjaciół, przez równie
nieprzejednaną nienawiść względem wszystkich podrzędnych dobroczyńców, opiekunów
i przewodników ludzi, których duch czasu przedstawia jako zbójów i ciemiężycieli,
zwłaszcza zaś - względem wszystkich głosicieli prawdy i sprawiedliwości, gdyż są oni
istotnie jego [ducha czasu, czyli rewolucji] śmiertelnymi wrogami i nawołują ludzi, by się
nawzajem kochali i sobie dobrze czynili.

Słowem, duch czasu, dziecię Szatana, przedstawia nam w zwycięskim swym pochodzie i
jako pomnik swej mądrości, świat ruin i gruzów; tworzenie zaś i utrzymywanie nigdy nie
 będzie jego udziałem; przekleństwo ciąży na wszystkich jego poczynaniach; jego
zapoczątkowania dają się porównać, jak w legendzie, z pracą Syzyfa, który potępiony był
w taki sposób, że musiał zawsze i wiecznie wciągać kamień młyński na górę, który jednak
wciąż opadał na dół i często przygniatał robotników. Nic nie jest trwałe, wszystko się nie
udaje i wciąż musi być na nowo rozpoczynane: konstytucje, prawa, regulaminy itd.
wszystko to ulega ciągłej zmianie, poddane jest wiecznej rewizji i każda późniejsza próba
daje zazwyczaj jeszcze gorsze wyniki od poczynań wcześniejszych. Nieprzerwanie się
tworzy i niszczy, znowu buduje i znowu rujnuje, albowiem duch czasu, jako duch
zniszczenia, nie może ścierpieć swych własnych tworów, albo, co właściwiej, nie jest mu i
to wiecznie, zgodnie z jego naturą, sądzone tworzyć i utrzymywać […]

Jeśli zakłada się, że suwerenność narodu jest nieograniczona, stwarza się i pozostawia
przypadkowi w społeczeństwie ludzkim stopień władzy zbyt wysoki sam w sobie i który
jest złem, gdziekolwiek go nie umieścić. Powierzcie go jednemu, kilku, wszystkim, a nie
przestanie być złem. Obarczacie winą sprawujących tę władzę i, w zależności od
okoliczności, oskarżacie kolejno monarchię, arystokrację, demokrację, rządy mieszane,
system przedstawicielski. Popełniacie błąd: to stopień siły, a nie dysponujących tą siłą
należy oskarżać. Srożyć należy się przeciw broni, a nie przeciw ramieniu. Istnieją masy
zbyt ciężkie dla ludzkiej dłoni.

Błąd tych, którzy w dobrej wierze, z umiłowania wolności, przyznali suwerenności narodu
władzę bez granic, wynika ze sposobu, w jaki ukształtowane zostały ich przekonania w
dziedzinie polityki. Dostrzegli w historii niewielką liczbę ludzi lub nawet jednego
człowieka w posiadaniu potężnej władzy, która wyrządzała wiele zła; ale ich gniew
skierował się przeciwko posiadającym władzę, a nie przeciwko samej władzy. Zamiast ją
zniszczyć, pomyśleli jedynie o przemieszczeniu jej. Była to plaga, a oni potraktowali ją jako
zdobycz. Wyposażyli w nią całe społeczeństwo. Od niego przeszła ona nieuchronnie w
ręce większości, od większości w ręce kilku ludzi, a często w ręce jednego człowieka;
wyrządzała tyleż samo zła co przedtem i mnożyły się przykłady, obiekcje, argumenty i
fakty przeciwko wszystkim instytucjom politycznym.

Friedrich Karl Ludwig von Haller (1768-1854) - niemiecki prawnik i ekonomista, z

pochodzenia Szwajcar, ideolog konserwatyzmu.

Źródło: Wiek XIX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B., Lenard, Warszawa 1998, s. 103–104.
Polecenie 2

Wyjaśnij, na jakim systemie wartości założyciele Młodej Europy oparli jej program.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Opisz, jak i dlaczego wiek autorów wpływał na kształt ich poglądów.

Twoja odpowiedź
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz na osi czasu następujące wydarzenia.

1815 1820 1825 1830 1835 1840 1845

1815 1820 1825 1834 1848

1817 1821

1 uroczystości studenckie w Wartburgu 2 początek walk o niepodległość Grecji

3 powstanie Młodej Europy 4 powstanie dekabrystów w Rosji

5 rewolucja lutowa we Francji; początek Wiosny Ludów

6 powstanie Świętego Przymierza 7 powstanie węglarskie w Neapolu i na Sycylii

Ćwiczenie 2 輸
Który prąd myślowy, popularny w pierwszej połowie XIX w., negował rewolucję?

 romantyzm

 liberalizm

 konserwatyzm

 socjalizm

Do poprawnej odpowiedzi dopasuj jedną z podanych definicji.

Tajny ruch społeczny, którego celem jest doskonalenie człowieka i braterstwo

 między ludźmi różniącymi się m.in. poglądami politycznymi czy wyznającymi inne
religie.

Ideologia polityczna zakładająca odebranie warstwom uprzywilejowanym środków


produkcji (ziemia, kapitał i praca) i przekazanie ich warstwom upośledzonym.

 Kierunek polityczny, w którym wolność jest wartością nadrzędną.

Doktryna opierająca się na hasłach obrony porządku społecznego oraz umacniania


tradycyjnych wartości: religii, państwa, hierarchii, autorytetu.
Ćwiczenie 3 輸

Połącz podane pojęcia z definicjami.

członek tajnego ruchu rewolucyjnego

ukształtowanego we Włoszech na bazie
Romantyczny rewolucjonista średniowiecznych związków leśnych
węglarzy o charakterze patriotycznym
i demokratycznym

zwolennik konstytucji oraz wolności

słowa, wyznania, prasy i stowarzyszeń,
Filantrop
uważał, że prawa polityczne powinni
otrzymać tylko wykształceni i bogaci

archetyp młodego zwolennika walki

Karbonariusz o lepszy świat, poświęcającego życie
prywatne i wszystkie swoje siły idei

człowiek gotowy do bezinteresownej

Liberał pomocy konkretnej osobie bądź
w konkretnym celu
Ćwiczenie 4 輸

Przeczytaj teksty źródłowe i na podstawie ich treści wykonaj polecenie.

“ Wielka historia świata

Nową mapę Europy sporządzono pod kątem interesów zwycięskich

mocarstw i dynas i, nie troszcząc się o losy całych narodów oraz
ludności ziem aspirujących do uzyskania bądź odzyskania niepodległości.
Z zasadami legitymizmu nie miało wiele wspólnego pozbawienie
We nów blisko połowy terytorium, usankcjonowanie rozbiorów Polski,
zgoda na likwidację przedrewolucyjnych republik włoskich, Wenecji
i Genui.

“
Źródło: Wielka historia świata, t. IX, Kraków 2006, s. 369.

Wielka historia świata

Obrady odbywały się w czasie, gdy przygniatająca większość

mieszkańców Europy pragnęła pokoju i stabilizacji po dwóch dekadach
wojen i rewolucji. Stąd też poczucie krzywdy, które wywoływały
arbitralne decyzje wśród części mieszkańców kontynentu, nie było zbyt
powszechne wobec perspektyw spokojnej egzystencji, którą
gwarantować miały traktaty międzynarodowe.

Źródło: Wielka historia świata, t. IX, Kraków 2006, s. 372.

Nazwij wydarzenie, którego dotyczą oba źródła.

Wyjaśnij, na czym polegały różnice w ocenie konsekwencji tego wydarzenia.

Ćwiczenie 5 輸

Przyjrzyj się poniższym grafikom i odpowiedz na pytania.

Źródło A

Ilustracja przedstawiająca atak Sanda na Kotzebuego.

Źródło: J.M. Volz, ok. 1820, miedzioryt, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Źródło B

Egzekucja Karla Ludwiga Sanda 20 maja 1820 r.

Źródło: J.M. Volz, ok. 1820, miedzioryt, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Na podstawie treści lekcji ustal, jakie wydarzenie ilustruje źródło A.

Na podstawie źródła B wyjaśnij, w jaki sposób państwa po kongresie wiedeńskim starały się

przeciwdziałać wydarzeniom ilustrowanym przez źródło A. Uwzględnij dwa sposoby.

Ćwiczenie 6 醙

Na podstawie analizy pieśni z okresu powstania listopadowego wskaż, które z podanych

stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.

“
Jan Nepomucen Kamiński

Polak nie sługa

Polak nie sługa, nie zna со to pany,

Nie da się okuć przemocą w kajdany,
Wolnością żyje do wolności wzdycha,
Bez niej jak kwiatek bez wody usycha.

Niemiec łakomy na złoto i srebro.

I politycznie kradnie cudze dobro –
Moskal byle miał dziegciu do sytości.
Sam tylko Polak wzdycha do wolności.

Anglik w przemyśle zatopiony сałу,

W nim szuka chluby i swej własnej chwały,
Francuz wydaje dzieła о miłości,
Sam tylko Polak wzdycha do wolności!

[…]

Tak orzeł białу uległy przemocy,

I pognębiony od orła z północy,
Jest przy nadzei, że wolność odzyska,
Skoro mu chwila pomyślna zabłyska.

Tak więc Rodacy! wolności nam trzeba,

Zamiarom naszym sprzyjać będą nieba –
 Nadejdzie chwila, chwila pożądana.
Że zegną wrogi przed Polską kolana!

“
Źródło: Jan Nepomucen Kamiński, Polak nie sługa, 1830 r., dostępny w internecie: pl.wikisource.org.

Śpiew burszów polskich

Dalej bracia głośmy pienia

Na wolności złotej cześć,
Niech się nam to w krew zamienia,
Со ma głos nasz w sercu nieść;
Kto dla braci umrzeć gotów,
Czyje serce bez obrotów,
Niech stokrotny wiwat ma,
Niech stokrotny wiwat, wiwat ma!

Wśród ojczyzny, bez niej przecie,

W gruzach widząc Chrobrych dom,
Gdy Polaka w Polsce gniecie
Najezdniczych kajdan srom;
Stańmy na dziś w zmarłych rzędzie,
Niech nam przeszłość życiem będzie,
Niech nam sił do zemsty dа,
Niech nam sił do krwawej zemsty dа.

[…]

Źródło: Śpiew burszów polskich, dostępny w internecie: pl.wikisource.org.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Autorzy obydwu pieśni są przekonani, że wolność jest
 
ważną wartością dla Polaków.

W obydwu tekstach pobrzmiewa chęć walki i zemsty za

 
doznane krzywdy.

Autorzy obu tekstów odwołują się do chwalebnej

 
przeszłości Polski.
Ćwiczenie 7 醙

Przeczytaj tekst źródłowy i wykonaj polecenia.

“ Deklaracja niepodległości Grecji ze stycznia 1822

roku

Naród grecki bierze niebo i ziemię na świadka, że mimo straszliwego

jarzma o omańskiego, które grozi mu unicestwieniem, wciąż istnieje.
Odparłszy przemoc jedynie dzięki odwadze swych synów, ogłasza dziś
przed Bogiem i przed ludźmi – za pomocą organu swych prawowitych
przedstawicieli zgromadzonych na kongresie narodowym – swą
polityczną niepodległość. Wojna ta jest wojną narodową i świętą; jej
jedynym celem jest przywrócenie istnienia narodu i jego ponowne
włączenie w prawa własności, honoru i życia, które są udziałem ludów
cywilizowanych. Czyż Grecy, jako jedyni spośród Europejczyków, mieliby
być wykluczeni jako niegodni tych praw, które Bóg ustanowił dla
wszystkich ludzi? Czy też byliby skazani ze swej natury na wieczne
niewolnictwo, które by utrwalało rabunki i mordy? I czyż siła brutalna
barbarzyńskich hord, które – nigdy nie prowokowane – przybywają
poprzedzone rzezią, pozostawiają po sobie ducha zniszczenia, by osiąść
pośrodku nas, mogłaby być kiedykolwiek zalegalizowana przez prawo
narodów Europy?

Kierując się tymi zasadami i pewni naszych praw, pragniemy i domagamy

się ponownego włączenia nas do związku europejskiego, w którym nasza
religia, nasze obyczaje i nasze położenie wzywają nas do złączenia się
z wielką rodziną chrześcijańską. Zgodnie zmierzamy wspólnie ku
naszemu wyzwoleniu z silnym postanowieniem go lub pogrzebania na
zawsze naszych nieszczęść pod wielką ruiną godną naszych przodków.

Źródło: Deklaracja niepodległości Grecji ze stycznia 1822 roku, [w:] Jean Carpen er, François Lebrun, Historia Europy,
tłum. T. Szafrański, Warszawa 1994, s. 245.
Wyjaśnij, co znaczą w tym tekście „związek europejski” i „prawo narodów Europy”.

Określ, czy przytoczone źródło zawiera idee sprzeczne z postanowieniami kongresu

wiedeńskiego.
Ćwiczenie 8 難

Wyjaśnij, jakie działania władz państwowych wobec kultury w latach 20. XIX w. ilustrują
źródła.

Rysunek satyryczny Oswojona prasa nieznanego autora z 1847 r.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Źródło: Klub myślicieli, 20. XIX w., Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zagajewski,
Warszawa 1991, t. 1, ilustracja na wkładce.

Twoja odpowiedź
Dla nauczyciela

Autor: Martyna Wojtowicz

Przedmiot: Historia

Temat: Przeciwnicy ładu wiedeńskiego i nierozwiązane problemy Europy

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Zakres podstawowy

XXX. Europa i świat po kongresie wiedeńskim. Uczeń:

2) opisuje funkcjonowanie systemu wiedeńskiego i charakteryzuje próby jego

podważenia;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

XXX. Europa i świat po kongresie wiedeńskim. Uczeń: spełnia wymagania określone

dla zakresu podstawowego, a ponadto:

2) charakteryzuje ruchy społeczne i niepodległościowe w I poł. XIX w.;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:
 omawia przyczyny niezadowolenia grup i narodów europejskich z rozwiązań
politycznych kongresu wiedeńskiego;
wymienia ruchy społeczne i polityczne w Europie pokongresowej;
wyjaśnia znaczenie takich pojęć jak: Młoda Europa, karbonaryzm, liberalizm,
konserwatyzm, reakcjonizm.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego
mini wykład.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel prosi uczniów o powtórzenie wiadomości o ideach i postanowieniach kongresu

wiedeńskiego.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wprowadza uczniów w temat lekcji, zadając im pytanie: Czy postanowienia

kongresu wiedeńskiego zadowoliły wszystkich mieszkańców Europy? Wybrani
uczniowie (lub ochotnicy) udzielają odpowiedzi, nauczyciel może ją uzupełnić w razie
potrzeby.
2. Następnie nauczyciel przedstawia cele lekcji.
Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel omawia powody, dla których wielu ludzi nie było zadowolonych z rozwiązań
politycznych kongresu wiedeńskiego. Wskazuje na rolę młodzieży oraz związków
konspiracyjnych w wydarzeniach politycznych, podkreśla znaczenie ruchów
liberalnych oraz poglądów głoszonych przez konserwatystów.
2. Praca z multimedium („Audiobook”). Uczniowie odsłuchują nagranie, a następnie
indywidualnie wykonują polecenie 2: wskazują, na jakim systemie wartości założyciele
Młodej Europy oparli jej program. Wybrana osoba przedstawia swoją odpowiedź,
pozostali uczniowie mogą ją uzupełniać.
3. Dyskusja. Nauczyciel odczytuje treść polecenia 3, uczniowie dyskutują o relacji między
wiekiem metrykalnym a głoszonymi poglądami politycznymi.
4. Klasa zostaje podzielona na czteroosobowe grupy. Każda z grup wykonuje zestaw
dwóch ćwiczeń (pary ćwiczeń: 1 i 6, 2 i 5, 3 i 4), dyskutując w czasie pracy i ustalając
wspólne odpowiedzi. Reprezentanci grup referują wyniki prac.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji „Przeciwnicy ładu wiedeńskiego

i nierozwiązane problemy Europy” i zadaje pytanie: czego uczniowie się nauczyli?
2. Nauczyciel ewentualnie uzupełnia informacje, których nie podali uczniowie.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych

odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2008.

Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji 1815–1849, red. W. Zagajewski,

Warszawa 1991.

A. Kowalczykowa, Warszawa romantyczna, Warszawa 1987.

T. Łepkowski, Simón Bolívar, Warszawa 1983.

Manifesty romantyzmu 1790–1830. Anglia, Niemcy, Francja, oprac. A. Kowalczykowa,

Warszawa 1995.

B. Sobolewska, M. Sobolewski, Myśl polityczna XIX i XX w. Liberalizm, Warszawa 1978.

M. Wąsowicz, Między tronem, giełdą i barykadą. Francja 1830–1848, Warszawa 1994.

A. Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1975.

M. Żywczyński, Historia powszechna 1789–1870, Warszawa 1991.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się z audiobookiem przed zajęciami tak, aby mogli w trakcie
lekcji rozwiązywać związane z nim polecenia.