W jaki sposób przebiega reakcja polimeryzacji?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Audiobook
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 W jaki sposób przebiega reakcja polimeryzacji?

Polimery mają bardzo szerokie zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. Przykładem jest przemysł
meblarski.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Gdyby tak spróbować pozbyć się z domu wszystkiego, co zawiera polimery, pewnie
okazałoby się, że pozostałyby tam jedynie wolna przestrzeń oraz metalowe przedmioty i być
może czysta porcelana. Bez nas ludzi! Dlaczego? Otóż polimery to substancje, które są
wytwarzane sztucznie, ale występują również naturalnie w organizmach żywych w postaci
polisacharydów, białek, DNA i RNA. Te sztuczne są wytwarzane na drodze reakcji
chemicznych i to one zmonopolizowały współczesny świat. Znajdują się nie tylko
w popularnych tworzywach sztucznych (np. foliach, woreczkach, butelkach, słomkach,
opakowaniach jednorazowych), ale także w ubraniach, butach, tekstyliach, telefonach,
aparatach fotograficznych, komputerach, materiałach budowlanych (np. silikonach,
farbach, klejach), w soczewkach okularów, w materiałach izolacyjnych, wszelkich
plastikowych elementach i wielu, wielu innych. Pozostaje pytanie – w jaki sposób powstają?
W jaki sposób przebiega reakcja polimeryzacji i jakie są jej rodzaje? W tej lekcji uzyskasz
wszystkie potrzebne informacje.
Twoje cele

Zdefiniujesz pojęcia monomeru, meru, polimeru, polimeryzacji.

Wymienisz rodzaje polimeryzacji i porównasz je ze sobą.
Opiszesz etapy polimeryzacji.
Zapiszesz produkt polimeryzacji.
Przeczytaj

Polimery

Polimery to bardzo duża i interesująca klasa związków chemicznych. Ich wykorzystanie

w codziennym życiu ludzi sprawia, że jest ono łatwiejsze, komfortowe, a nawet bardziej
higieniczne. Wiąże się to z z ich wielobranżowym wykorzystaniem. Wyróżniamy polimery
naturalne i sztuczne. Te naturalne to oczywiście związki występujące naturalnie
w przyrodzie. Należą do nich m.in. kauczuk naturalny, wielocukry (np. skrobia) oraz
polipeptydy i białka.
Wzór półstrukturalny – izopren i poliizopren
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polimery sztuczne otrzymywane są w wyniku reakcji polimeryzacji. Wśród nich wyróżnia

się: polimery łańcuchowe (np. PP, PE, PVC, PS, PLA, PU) i polimery kondensacyjne (np.
nylon, PET, silikony).

Przykładowe zastosowania polimerów łańcuchowych

Rodzaj Nazwa
Przykładowe zastosowania
polimeru systematyczna
 Rodzaj Nazwa
Przykładowe zastosowania
polimeru systematyczna

Źródło: dostępny w Źródło: dostępny w

Źródło: dostępny w
internecie: internecie:
PP polipropylen internecie:
www.pixabay.com,
www.pixabay.com, www.pixabay.com,
domena publiczna. domena publiczna.
domena publiczna.

przemysł przemysł
przemysł
włókienniczy chemiczny
meblarski
i farmaceutyczny

Źródło: dostępny w Źródło: dostępny w Źródło: dostępny w

PE polietylen internecie: internecie: internecie:
www.pixabay.com, www.pixabay.com, www.pixabay.com,
domena publiczna. domena publiczna. domena publiczna.

produkcja produkcja produkcja

zabawek butelek kanistrów

Źródło: dostępny w Źródło: dostępny w

Źródło: dostępny w
PS polistyren internecie: internecie:
internecie:
www.pixabay.com, www.pixabay.com,
www.pixabay.com,
domena publiczna. domena publiczna.
domena publiczna.

szczoteczki do elementy
styropian
zębów sprzętów AGD
 Rodzaj Nazwa
Przykładowe zastosowania
polimeru systematyczna

polichlorek Źródło: dostępny w Źródło: dostępny w

Źródło: dostępny w
PVC internecie: internecie:
winylu internecie:
www.pixabay.com,
www.pixabay.com,
www.pixabay.com,
domena publiczna. domena publiczna.
domena publiczna.

izolacja kabli rury

dachówki
kanalizacyjne

Źródło: dostępny w
Źródło: dostępny w internecie:
PLA polilaktyd Źródło: dostępny w
internecie: www.pixabay.com,
internecie:
www.pixabay.com, domena publiczna.
www.pixabay.com,
domena publiczna.
domena publiczna.
plastikowe
implantologia
nośniki leków opakowania,
słomki, kubki

Reakcja polimeryzacji

Polimeryzacja to reakcja, w wyniku której małe cząstki (zwane monomerami) łączą się
w makrocząsteczki – polimery (łańcuchy lub sieci) – o masie cząsteczkowej przekraczającej
10000 u. Monomerami mogą być cząsteczki, które posiadają wiązanie wielokrotne
(najczęściej podwójne) lub dwie grupy funkcyjne.

Schematycznie polimeryzacja wygląda następująco:

Schemat reakcji polimeryzacji

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Rodzaje reakcji, w których powstają polimery

Istnieje wiele różnych rodzajów polimeryzacji. Ogólnie polimery możemy otrzymywać na

drodze m.in.:

polimeryzacji łańcuchowej (poliaddycji);

- polimeryzacja rodnikowa:
reakcja zachodząca dla monomerów zawierających wiązania wielokrotne, które
w trakcie polimeryzacji pękają, pozwalając na tworzenie się rodników. Te z kolei łączą
się ze sobą, tworząc długie łańcuchy polimerów.

Schemat przedstawia polimeryzację rodnikową.

Autor: GroMar Sp. z o.o o. Licencja: CC BY-SA 3.0

- polimeryzacja jonowa kationowa;

- polimeryzacja jonowa anionowa;
- polimeryzacja koordynacyjna.

polikondensacji.

Zachodzi głownie dla związków, które posiadają reagujące ze sobą grupy funkcyjne.
Charakterystyczną cechą polikondensacji, odróżniającą ją od polimeryzacji, jest
powstawanie małocząsteczkowego produktu ubocznego. Przykład:

Źrodło: GroMar Sp. z o.o., Licencja: CC BY-SA 3.0

Dany rodzaj mechanizmu polimeryzacji jest zależny od zastosowanego inicjatora i rodzaju

monomeru. Niezależnie od tego, każda reakcja polimeryzacji składa się z trzech etapów.
 Poniższy przykład dotyczy polimeryzacji rodnikowej.

Inicjacja polimeryzacji

Inicjacja jest to najwolniejszy etap reakcji polimeryzacji. W nim rozpoczyna się

polimeryzacja.

−
I k→ 2 R d .

I – inicjator reakcji;
R – rodnik inicjujący reakcję polimeryzacji;
.

kd – stała szybkości reakcji.

Przykład 1

Nadtlenek benzoilu, jako inicjator, zastosowany został do polimeryzacji:

Schemat przedstawia reakcję otrzymywania rodników do inicjacji reakcji polimeryzacji z nadtlenku benzoilu.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Powstały w czasie inicjacji rodnik przenosi niesparowany elektron na cząsteczkę

monomeru i tworzy rodnik startowy:

R + M → RM
. .

Schemat reakcji przedstawia otrzymywanie rodnika startowego.

 Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Propagacja polimeryzacji

Propagacja to szybki etap polimeryzacji. Następuje w nim wzrost łańcucha polimeru.

Rodniki startowe reagują z kolejnymi cząsteczkami monomeru:

RM + n M → RMn+1
. .

Przykład 2

Schemat przedstawia etap propagacji reakcji polimeryzacji.

Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Terminalne (końcowe) grupy, utworzone przez inicjatory, usuwane są z materiałów

polimerowych w wyniku różnych procesów, np.: wymywania (w różnicującym
rozpuszczalniku), utleniania, pirolizy, redukcji.

Terminacja polimeryzacji

Terminacja to zakończenie łańcucha polimerowego. Ten etap może przebiegać na drodze

dysproporcjonowania lub rekombinacji. Podczas dysproporcjonowania atom wodoru
z jednego makrorodnika jest przenoszony na drugi, co w efekcie daje dwie nieaktywne
makrocząsteczki (jedna z wiązaniem podwójnym).

Przykład 3
 Schemat przedstawia reakcję terminacji na drodze dysproporcjonowania.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W wyniku rekombinacji dwa makrorodniki łączą się w jeden.

Przykład 4

Schemat przedstawia reakcję terminacji na drodze rekombinacji.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Zapisz schemat reakcji, w wyniku której powstaje polipropylen (PP).

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ciekawostka
 Schemat przedstawia reakcję wulkanizacji kauczuku naturalnego.
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W wyniku wulkanizacji naturalnego kauczuku powstaje guma. Proces ten polega na

sieciowaniu polimeru poprzez addycję siarki do zawartych w nim wiązań podwójnych.

Słownik
polimeryzacja

reakcja łączenia się małych cząsteczek zawierających wiązania wielokrotne –

monomerów w duże związki – polimery (łańcuchowe lub sieciowe), które posiadają
wielokrotnie większe masy cząsteczkowe; do jej przeprowadzenia stosuje się katalizatory
i czasem także wysokie ciśnienie
mer

najmniejszy powtarzający się w polimerze fragment łańcucha

inicjator polimeryzacji

związek chemiczny, który jest zdolny do wytworzenia wysokoenergetycznych rodników

na skutek rozpadu termicznego, kwantu światła lub reakcji redoks
monomer

(gr. „pojedyncza cząsteczka”) związek, którego cząsteczki mogą ulegać polimeryzacji

oligomer

jednostka strukturalna, przejściowa (przed polimerem właściwym), złożona

z jednakowych merów w ilości od 1000 do l0000
polimer
 związek wielkocząsteczkowy, w postaci łańcucha lub sieci powtarzających się merów
w ilości od l0000 do l000000 i więcej

Bibliografia
Dudek‐Różycki K., Płotek M., Wichur T., Węglowodory. Repetytorium i zadania, Kraków
2020.

Dudek‐Różycki K., Płotek M., Wichur T., Kompendium terminologii oraz nazewnictwa
związków organicznych. Poradnik dla nauczycieli i uczniów, Kraków 2020.

Otrzymywanie i odyfikacja wybranych makrocząsteczek,

online: http://www.chorg.ump.edu.pl/images/materialy/Cwiczenie_9_i_10_-2020.pdf,
dostęp: 20.09.2021.
Audiobook
Ćwiczenie 1

Wysłuchaj audiobooka i uporządkuj etapy reakcji polimeryzacji.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PLTb886oO

W jaki sposób przebiega reakcja polimeryzacji?

Polimery to związki organiczne, których nazwa wywodzi się z języka greckiego –„poli”
oznacza „wiele” oraz „mer” oznacza „części”. Zbudowane są z wielu powtarzających się
jednostek, zwanych merami. Otrzymujemy je ze związków, które posiadają wiązania
wielokrotne – stąd nazywamy je monomerami. Wyróżnia się polimery naturalne (skrobia
jest polimerem reszt cukrowych, a także białka, które są polimerami aminokwasów) oraz
syntetyczne (np. polietylen (PE), polichlorek winylu (PVC) i polistyren (PS)). Dodanie grup
funkcyjnych do struktury polimerów może przyczynić się do zróżnicowania ich
właściwości. A zatem dzięki tej różnorodności struktur polimerów mamy więcej
możliwości ich zastosowania, co czyni polimery integralnymi częściami naszego
codziennego życia. Bez wątpienia każdy w swoim domu posiada wykonanie z nich
przedmioty. Są to woreczki, plas kowe butelki, polimerowe tekstylia, opakowania,
silikonowe akcesoria kuchenne, gniazdka elektryczne, wieszaki, firanki, zasłony, a także
cała masa innych plas kowych rzeczy.

Reakcja polimeryzacji przebiega na ogół przy odpowiednio wyselekcjonowanych

warunkach (ciśnienia i temperatury), przy zastosowaniu odpowiednich inicjatorów reakcji
polimeryzacji i katalizatorów tego procesu. Istnieje szereg różnych rodzajów polimeryzacji,
które dzielą się na polimeryzację łańcuchową (polimeryzacja rodnikowa, polimeryzacja
jonowa ka onowa, polimeryzacja jonowa anionowa, polimeryzacja koordynacyjna) i
polimeryzację stopniową. Według dostępnych danych, znaczna większość polimerów (ok.
70%), wytwarzanych na skalę przemysłową, otrzymywana jest na drodze polimeryzacji
rodnikowej. Reakcja ta składa się z trzech etapów: inicjacji, propagacji i terminacji.
Podczas inicjacji następuje wygenerowanie rodnika inicjującego proces polimeryzacji z
zastosowanego do tego celu inicjatora. Rodniki mogą powstawać na skutek rozpadu
termicznego, kwantu światła lub reakcji redoks. W kolejnym etapie procesu polimeryzacji,
czyli propagacji, rodniki inicjujące przenoszą niesparowany elektron na cząsteczkę
monomeru, w wyniku czego powstaje rodnik startowy. Ten z kolei reaguje z kolejnymi
cząsteczkami monomeru, wydłużając tym samym łańcuch polimeru. W końcowym trzecim
etapie polimeryzacji, terminacji, następuje zakończenie łańcucha polimeru, zazwyczaj na
skutek wykorzystania cząsteczek monomerów. Etap ten może przebiegać poprzez
dysproporcjonowanie lub rekombinację. Podczas dysproporcjonowania atom wodoru z
 jednego makrorodnika jest przenoszony na drugi, co ostatecznie daje dwie nieaktywne
makrocząsteczki (jedna z wiązaniem podwójnym). W wyniku rekombinacji dwa
makrorodniki łączą się w jeden.

Uszereguj w kolejności poniższe opisy etapów inicjacji, propagacji i terminacji, zgodnie

z kolejnością ich przebiegu w reakcji polimeryzacji.

Etap, w którym ostatecznie powstają nieaktywne makrocząsteczki. 

Etap, w którym następuje wygenerowanie rodnika inicjującego proces polimeryzacji


przy zastosowaniu inicjatora, np. wysokiej temperatury, światła UV.

Etap, w którym powstaje rodnik startowy w wyniku przeniesienia niesparowanego

elektronu z rodnika inicjującego na cząsteczkę monomeru. Powstały rodnik

startowy z kolei reaguje z kolejnymi cząsteczkami monomeru, wydłużając tym
samym łańcuch polimeru.
Ćwiczenie 2

Wysłuchaj poniższego audiobooka i uzasadnij, dlaczego recykling petropolimerów jest ważny.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: h ps://zpe.gov.pl/b/PLTb886oO

Wykorzystywanie polimerów a środowisko

Przykładem polimeru, stosowanego komercyjnie jako towarowy plas k do pakowania,

jest polietylen. Monomer, jakim jest eten – gaz w temperaturze pokojowej – ulega reakcji
polimeryzacji, katalizowanej metalem przejściowym, w wyniku której tworzy się materiał
stały – polimer-polietylen.

Polietylen (PE), polipropylen (PP), polichlorek winylu (PVC), politere alan etylenu (PET) to
przykłady polimerów wykorzystywanych do produkcji tworzyw sztucznych. To
syntetyczne substancje organiczne, które można formować; zazwyczaj są to polimery
organiczne o wysokiej masie cząsteczkowej, wzbogacone licznymi dodatkami, takimi jak
plastyfikatory, utwardzacze czy stabilizatory. Monomery wykorzystywane do ich
produkcji pochodzą z surowców petrochemicznych i nie ulegają biodegradacji, dlatego
mając na uwadze względy proekologiczne i fakt, że zasoby te ulegają wyczerpaniu,
pamiętaj o ich recyklingu. Pomaga on zminimalizować potrzebę wykorzystania większej
ilości produktów petrochemicznych, a także minimalizuje szkody wyrządzone środowisku
przy wyrzucaniu tych materiałów. Zwróć uwagę, że na przykład politere alan etylenu
(stosowany min. do produkcji butelek z napojami bezalkoholowymi) można stopić i
zastosować do produkcji mebli bądź dywanów. Inne tworzywa sztuczne, takie jak
polietylen (torby) i polipropylen (kubki, plas kowe pojemniki na żywność), mogą być
poddane recyklingowi i przetworzone do ponownego użycia.

Problem biodegradowalności polimerów to bardzo ważny aspekt tych materiałów.

Obecnie istnieje wiele badań podstawowych, mających na celu rozwiązanie tego
problemu poprzez użycie surowców do produkcji polimerów, np. z biomasy, i
otrzymywaniu polimerów biodegradowalnych. Przykładem jednego z nich jest polilaktyd
(PLA). Polimer ten otrzymywany jest z monomeru, jakim jest kwas mlekowy. Polilaktyd
jest polimerem w 100% otrzymywanym z surowców odnawialnych, a więc z roślin lub z
biomasy. Jego technologia produkcji polega na przetworzeniu kukurydzy w mokrym
młynie kukurydzianym, w którym skrobia jest oddzielana od innych składników ziarna
kukurydzy (białek, tłuszczy, włókien, popiołów i wody) i przekształcana przez
enzymatyczną hydrolizę w dekstrozę. Ta następnie jest przetwarzana w procesie
biotechnologicznym do kwasu mlekowego, który jest konwertowany do laktydu. Z kolei
 monomer laktydowy jest polimeryzowany do polilaktydu w procesie polimeryzacji z
otwarciem pierścienia-ROP (ang. ring-opening polymeriza on). Ze względu na swoje
właściwości, jak biokompatybilność i biodegradowalność PLA, jest uważany za zielony
polimer – alternatywny dla petropolimerów. Ponadto posiada szereg komercyjnych
zastosowań biomedycznych i środowiskowych – stosowany jest do produkcji implantów,
nici chirurgicznych, nośników leków o kontrolowanym uwalnianiu, rusztowań
tkankowych, produktów krótkiego czasu życia (jednorazowego użytku) i ekologicznych
opakowań. Degradacja tego polimeru prowadzi do przyjaznych dla środowiska produktów
– hydroliza bowiem przekształca odpadowe PLA w kwas mlekowy, przy potencjalnie
niskich kosztach ekonomicznych i środowiskowych, przyczyniając się do całkowitego
zrównoważenia produkcji PLA. Istnieje wiele sposobów wdrożenia recyklingu
chemicznego PLA, a wybór zależy ostatecznie od skali procesu, wymagań jakości
produktu oraz ogólnego kapitału i ekonomiki eksploatacji. Polimer ten na tle innych jest
bardzo konkurencyjny, ponieważ rozkłada się ok. 80 dni. Może się wydawać, że to długo,
jednak porównując ten okres z często przywoływaną butelką z PET-u, której rozkład trwa
od 100 do 1000 lat, zdajemy sobie sprawę z wielkości tej różnicy.

Odpowiedź:
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnij luki w tekście wyrazami w odpowiedniej formie.

Polimery to , które mogą być pochodzenia lub sztucznie otrzymane na

drodze . Do polimerów naturalnych należą m.in. , białka i skrobia. Polimery
sztuczne to np. , polietylen i polilaktyd. Otrzymuje się je w wyniku reakcji zwanej
. Polega ona na łączeniu , które zawierają w . Reakcja ta
składa się z trzech etapów: , propagacji i , wśród których najwolniejszy jest
z nich.

węglowodany polikondensacja roślinnego inicjacji plas k makrocząsteczki

wiązania podwójne syntezy nieorganicznej trzeci syntezy organicznej

polireakcja związki rozgałęzione startu związki organiczne monomerów

merów pierwszy guma kauczuk polimeryzacją związki liniowe

związki nieorganiczne zwierzęcego drugi polipropylen terminacji

naturalnego
Ćwiczenie 2 輸

Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz „Prawda”, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub „Fałsz”, jeśli jest
fałszywe.

Zdanie do weryfikacji Prawda Fałsz

Monomer to najmniejszy powtarzający się fragment
 
łańcucha w polimerze.
Polimery to liniowe makrocząsteczki, powstałe na skutek
 
łączenia się merów.
Naturalnie występującym polimerem jest celuloza.  
Polilaktyd to polimer sztuczny stosowany jako nici
 
chirurgiczne, mocowania ortopedyczne i implanty.
Polimer to związek wielocząsteczkowy, zbudowany
z merów w ilości od 1000 l0000
do .
 

Ćwiczenie 3 輸

Co opisuje poniżej przedstawiony schemat?

R ⋅ +M → RM⋅

RM ⋅ +n M → RMn+1 ⋅

Wskaż prawidłową odpowiedź.

 Przedstawiony schemat opisuje rekombinację polimeryzacji.

 Przedstawiony schemat opisuje propagację polimeryzacji.

 Przedstawiony schemat opisuje terminację polimeryzacji.

 Przedstawiony schemat opisuje inicjację polimeryzacji.

Ćwiczenie 4 醙

Spośród podanych poniżej związków wybierz te, które mogą być monomerami w procesie
polimeryzacji.

 


 


Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 5 醙

Polichlorek winylu to popularny polimer wykorzystywany m.in. do produkcji plas kowych rur,
płytek podłogowych i okryć. Narysuj schemat reakcji polimeryzacji, w wyniku której jest
otrzymywany.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie

umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 6 醙

Poniżej podano wzór półstrukturalny pewnego polimeru. Napisz wzór półstrukturalny i nazwę
systmatyczną monomeru, z którego można otrzymać ten polimer.

Grafika przedstawia wzór półstrukturalny polimeru.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 7 難

Polimery to makrocząsteczki zbudowane z prostych i powtarzających się merów. Często ich

wzory empiryczne są bardzo proste. Wyznacz wzór empiryczny polimeru, którego skład
procentowy jest następujący: , 86% C 14% H
. Wyznacz wzór empiryczny tego polimeru oraz
zdecyduj, czy wzór ten może być wzorem rzeczywistym. Jaki polimer komercyjny posiada taki
wzór?

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie

umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 8 難

Polistyren otrzymywany jest m.in. w wyniku polimeryzacji rodnikowej. Do tego celu

skutecznym inicjatorem jest stosowany na skalę przemysłową wybuchowy związek, jakim jest
nadtlenek benzoilu. Zapisz, wyszczególniając etapy procesu polimeryzacji, w jaki sposób
przebiega ten proces. Wskaż rodnik startowy.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Aleksandra Marszałek‐Harych, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: W jaki sposób przebiega reakcja polimeryzacji?

Grupa docelowa: uczniowie III etap edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy
i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym
i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XIII. Węglowodory. Uczeń:

5) ustala wzór monomeru, z którego został otrzymany polimer o podanej strukturze; rysuje
wzór polimeru powstającego z monomeru o podanym wzorze lub nazwie; pisze
odpowiednie równania reakcji.

Zakres rozszerzony

XIII. Węglowodory. Uczeń:

7) ustala wzór monomeru, z którego został otrzymany polimer o podanej strukturze; rysuje
wzór polimeru powstającego z monomeru o podanym wzorze lub nazwie; pisze
odpowiednie równania reakcji.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

definiuje pojęcia monomeru, meru, polimeru, polimeryzacji;

 wymienia rodzaje polimeryzacji i porównuje je ze sobą;
opisuje etapy polimeryzacji;
pisze produkt polimeryzacji.

Strategie nauczania:

asocjacyjna;
problemowa.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczenia uczniowskie;
dyskusja dydaktyczna;
róża wiatrów;
analiza materiału źródłowego;
eksperyment chemiczny;
audiobook.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami/tablety, smartfony z Internetem;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zainteresowanie i dyskusja. Nauczyciel pokazuje uczniom kilka polimerowych

produktów (lub wyświetla ich zdjęcia na tablicy multimedialnej). Następnie zadaje im
pytania: Z czego zostały one wyprodukowane? Jakie produkty polimerowe znajdują się
w klasie?
2. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele
lekcji, które uczniowie zapisują na kartkach i gromadzą w portfolio.
3. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie starają się odpowiedzieć na
pytania: Czym są polimery? Na czym polega reakcja polimeryzacji?
 4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które
będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na cztery grupy, rozdaje arkusze papieru A3, mazaki.
Każda z grup przedstawia sposoby polimeryzacji wybranych polimerów (mogą
wylosować dany polimer do opracowania), np. PCV, PLA, PS, PE. Uczniowie mają za
zadanie zaprezentować dla nich monomery, poszczególne etapy procesu polimeryzacji,
wykorzystywane inicjatory, sposoby usunięcia inicjatorów z polimerów. Mogą korzystać
z dostępnych źródeł informacji, w tym z e‐materiału. Nauczyciel monitoruje przebieg
pracy i wspiera uczniów. Po wyznaczonym czasie, liderzy grup prezentują efekty na
forum. Pozostali uczniowie mogą zadawać pytania. Nauczyciel ewentualnie wyjaśnia
zaistniałe niezrozumiałe kwestie.
2. Nauczyciel odsyła uczniów do audiobooka. Uczniowie pracują w parach, układają
pytania do treści, z jakimi się zapoznali. Po wyznaczonym czasie, na forum zadają sobie
pytania i udzielają odpowiedzi. Pozostali weryfikują poprawność merytoryczną
wypowiedzi kolegów.
3. Uczniowie w parach układają krzyżówkę składającą się z min. ośmiu haseł. Do tego
zadania mogą skorzystać z generatora krzyżówek, np. w aplikacji Quizizz. Po
wyznaczonym czasie, chętne osoby prezentują efekty swojej pracy, podają na forum
hasła, a uczniowie je odgadują.
4. Eksperyment chemiczny – „Otrzymywanie polimeru nylonu” – o ile nauczyciel będzie
posiadał/zamówi odpowiednie odczynniki chemiczne (patrz materiały pomocnicze).
Nauczyciel sam przeprowadza eksperyment pod wyciągiem wg instrukcji opisanej
w materiałach pomocniczych lub wybiera ucznia do roli asystenta, który z pomocą
nauczyciela przeprowadza eksperyment.
5. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują zadania. Nauczyciel
może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym
poleceniu daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba
z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali
uczniowie ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły.
Nauczyciel, w razie potrzeby, koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne wiadomości,
udziela uczniom informacji zwrotnej. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać
podczas lekcji, mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.

Faza podsumowująca:

1. Róża wiatrów (patrz materiały pomocnicze). Nauczyciel, poprzez zastosowanie tego

narzędzia, może dokonać ewaluacji zajęć, umieszczając nazwy elementu podlegającego
ocenie, np. atmosfera zajęć, przydatność materiałów, stopień zaangażowania uczniów,
zainteresowanie tematem, stopień opanowania zagadnienia, który wynikają
z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji, stopień trudności materiału, atrakcyjność
 lekcji, etc. Przygotowaną „różę” nauczyciel rozdaje uczniom i prosi o zaznaczenie na
każdej osi punktu odpowiadającego ocenie. Punkty na sąsiednich osiach uczniowie
łączą ze sobą i w ten sposób każdy z nich otrzymuje swoją „różę”, którą wręcza
prowadzącemu. Nauczyciel może odnieść się do tego ogólnie w ramach
podsumowania po wcześniejszej analizie.

Praca domowa:

1. Uczniowie, po zapoznaniu się z treścią e‐materiału, mają za zadanie zapisać przykłady

przedmiotów wykonanych z polimerów w ich domu (min. 30).
2. Uczniowie wykonują w e‐materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia,
których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Audiobook pozwoli zrozumieć uczniom, w jaki sposób niektóre reakcje chemiczne (tutaj
polimeryzacja) zmieniają życie ludzkie i jak wiele rzeczy może być z nich produkowanych.
Uczniowie dowiedzą się więcej na temat polimerów biodegradowalnych
i biokompatybilnych, które obecnie, w dobie rosnącej ilości polimerowych śmieci, mają
bardzo duże znaczenie. Mogą to medium wykorzystać podczas przygotowywania się do
lekcji czy pracy kontrolnej.

Materiały pomocnicze:

1. Nauczyciel przygotowuje różne produkty polimerowe, arkusze papieru A3, mazaki.

2. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich
kartkach): Czym jest polimeryzacja? Co jest produktem reakcji polimeryzacji
etenu? Jakie są rodzaje polimeryzacji? Jakie są rodzaje polimerów? Do czego służą
polimery?
3. Nauczyciel przygotowuje do ewaluacji lekcji różę wiatrów. Róża wiatrów jest jedną
z graficznych metod pozwalających ocenić jednocześnie wiele elementów zajęć.
W przypadku ewaluacji zajęć, na osiach w miejsce kierunku umieść się nazwę
elementu podlegającego ocenie (atmosfera zajęć, przydatność materiałów, stopień
zaangażowania uczniów, zainteresowanie tematem, stopień opanowania zagadnienia
wynikający z zamierzonych do osiągnięcia celów lekcji, stopień trudności materiału,
atrakcyjność lekcji). Liczba osi jest dowolna i może być rozbudowywana w zależności od
potrzeb. Linię osi podziel na odcinki i przypisz im odpowiednie wartości – od 1 do 10
lub skalę ocen 1‐6. Tak przygotowaną „różę” rozdaj uczestnikom i poproś o zaznaczenie
na każdej osi punktu odpowiadającego ocenie. Następnie punkty na sąsiednich osiach
uczniowie łączą ze sobą i w ten sposób każdy z uczniów otrzymuje swoją „różę”, którą
wręcza prowadzącemu.
4. Doświadczenie chemiczne: „Otrzymywanie polimeru nylonu” (jeśli nauczyciel jest
w stanie zamówić odpowiednie odczynniki).
Szkło i sprzęt laboratoryjny: zlewki/parownica, pipety, szklana bagietka.

Odczynniki chemiczne: chlorek sebacylu, heksan, wodorotlenek

sodu, heksano‐1,6‐diamina, woda destylowana.

Instrukcja wykonania:

Doświadczenie przeprowadź pod wyciągiem. W szklanej zlewce (lub parownicy) umieść

roztwór chlorku sebacylu w heksanie (0,17 cm3 chlorku sebacylu w 8,5 cm3 heksanu).
W innej zlewce przygotuj roztwór wodorotlenku sodu w heksano‐1,6‐diaminie (0,125
g NaOH rozpuść w 4 cm3 wody i dodać 0,2 cm3 heksano‐1,6‐diaminy). Następnie wlej
roztwór wodorotlenku sodu w aminie do roztworu chlorku sebacylu. Utworzony film złapać
przy użyciu pęsety i nawinąć na szklaną bagietkę.

5. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

6. Karta pracy ucznia:
Plik o rozmiarze 59.91 KB w języku polskim