Twórcy pozytywistyczni.

Nauka polska w okresie

zaborów

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film
Film + Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Cytat za: wikipedia.org.

Cytat za: Aleksander Świętochowski, Artykuł Praca u podstaw, w: Przegląd Tygodniowy, nr
10, dostęp: cogito.com.pl, [11.08.2021].
Cytat za: Eliza Orzeszkowa, O Żydach i kwes i żydowskiej, Wilno 1882, dostęp: cyfroteka.pl,
[11.08.2021].
Źródło: Obrazek z lat głodowych – fragment . Cytat za: Eliza Orzeszkowa, Obrazek z lat
głodowych, dostęp: wolnelektury.pl, [11.08.2021].
Źródło: Adam Asnyk, Historyczna nowa szkoła, dostępny w internecie: wolnelektury.pl.
Źródło: G. Szelągowska, Historia. Dzieje nowożytne i najnowsze 1870-1939, Warszawa 1998,
s. 134.
Źródło: Bartolomé de Las Casas, Krótka relacja o wyniszczeniu Indian, tłum. K.
Niklewiczówna, Poznań 1988, s. 109–110.
 Twórcy pozytywistyczni. Nauka polska w okresie
zaborów

Przykład realizmu w malarstwie: Aleksander Kotsis (1836–1877), Ostatnia chudoba.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Językiem romantyzmu był wiersz, ale za jego pośrednictwem komunikowały się przede
wszystkim elity. Pozytywistyczni twórcy poezję zastąpili prozą, by mieć jak najszerszy
zasięg. Pozytywizm chciał budować społeczeństwo wolnych i równych ludzi. Popularny
w pozytywizmie kierunek – realizm, zwracał m.in. uwagę na upokorzenie jednych kosztem
wywyższania innych. Była to też istota pozytywistycznego programu politycznego na
osiągniecie niepodległości, który zakładał, że najpierw trzeba zbudować silne i dobrze
wyedukowane społeczeństwo (praca u podstaw), by potem walczyć o niepodległą ojczyznę.
Nie było to łatwe. Polska nauka w drugiej połowie XIX wieku w zasadzie nie istniała. W tym
okresie działały tylko cztery polskojęzyczne uczelnie wyższe w autonomicznej Galicji.
W zaborach pruskim i rosyjskim polscy naukowcy prowadzili badania w języku niemieckim
lub rosyjskim i ku chwale obu zaborców.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Przedstawisz założenia polskiego pozytywizmu.

Scharakteryzujesz najważniejsze postaci polskeigo pozytywizmu.
Przeanalizujesz osiągniecia polskiej nauki w drugiej połowie XIX w. oraz osiągniecia
Polaków w służbie nauki rosyjskiej i niemieckiej.
Przeczytaj

Pozytywny znaczy realny

W latach 1830–1842 August Comte, francuski filozof i republikanin, opublikował sześć
tomów Kursu filozofii pozytywnej, w których zamiast typowych dla filozofii spekulacji
abstrakcyjnych zaproponował skupienie się na tym co realne, mające praktyczne
zastosowanie w życiu, czyli właśnie pozytywne. Zamiast wielkich idei stopniowa poprawa
życia społecznego, wiedza o nim – o tym jakie jest naprawdę, bez upiększeń. Epoka Comte'a
to upadek feudalizmu, z którym wiązała się dominująca pozycja religii, legitymizująca
uprzywilejowanie tych, których władza pochodzi rzekomo od Boga. W tym czasie ważne
miejsce wśród głoszonych haseł zajęły konstytucja, republika i prawa obywatelskie.
Potrzebny był rzetelny opis tego nowego społeczeństwa i tym miała się zająć, według
Comte'a, nowa nauka, czyli socjologia.

Józef Szermentowski (1833-1876), Poddaństwo. Realizm wykształcił się w pozytywizmie. Na obrazie

Szermentowskiego ukazani zostali nadzorca z pejczem oraz chłopska rodzina w śniegu. To jeden z cyklu
obrazów tego autora. Inne to np. Sieroty i Biednemu wiatr w oczy wieje.
Na podstawie ilustracji wymień charakterystyczne cechy malarstwa realistycznego.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Pozytywizm: społeczeństwo to jeden organizm

W 1863 r. w zaborze rosyjskim wybuchło powstanie styczniowe. Po jego upadku ukrywający
się w lasach i wsiach powstańcy byli masowo wyłapywani przez ludność wiejską, której
Polska kojarzyła się z pańszczyzną. Obrachunek z klęską przyniósł refleksję, że trzeba
zacząć pracę od podstaw, czyli od krzewienia oświaty wśród ludu. Okazało się, że
niepodległość musi dotyczyć całego społeczeństwa, a nie tylko jego szlacheckiej części.

Takie tematy podejmowali liczni twórcy pozytywistyczni. W 1866 r. Eliza Orzeszkowa

opublikowała opowiadanie Obrazek z lat głodowych pokazujące kontrast pomiędzy
beztroskim, sielskim życiem ziemian a nędzą i cierpieniem pracujących na ich dobrobyt
mieszkańców pańszczyźnianej wsi. Zwróć uwagę, w jaki sposób według Orzeszkowej
postrzegała chłopów polska szlachta:

“ Obrazek z lat głodowych – fragment

Posłuchajcie, piękni panowie i panie, opowiem wam króciutką
powiastkę.
Z błyszczących wyżyn waszych czy spojrzeliście kiedykolwiek w dół,
nisko, w głąb owych warstw społeczności, które ciemne, nędzne,
z piękna odarte, pracują ciężko? Czyście widzieli, jakie cierpienia
nurtują na tych dnach głębokich, jakie męki rozdzierają łono tej
mętnej dla was fali żywych ludzi?…
Wyście myśleli zawsze, o piękni i piękne, że w tej grubej i szorstkiej
warstwie sam kał tylko i bezrozum; po cóż więc w nią zaglądać? Tak,
zapewne; jeżeli nie chcecie zasępić rozpogodzonego zabawą lica, nie
zbliżajcie się do ludu, pójdźcie raczej bawić się i pląsać przy blasku
świateł jarzących, wśród woni salonów. Ale jeżeli między wami są
serca miłujące, nie lśniący pozór, lecz grunt człowieczy, jeżeli są
i umysły ciekawe zbadania bied społeczności, niech zajrzą w istnienie
milionów (…).
Źródło: Obrazek z lat głodowych – fragment . Cytat za: Eliza Orzeszkowa, Obrazek z lat głodowych, dostęp: wolnelektury.pl,
[11.08.2021].

W 1871 r. Aleksander Świętochowski opublikował na łamach warszawskiego „Przeglądu

Tygodniowego” artykuł My i Wy nazywany manifestem programowym pozytywizmu.
Przeciwstawił w nim dwa środowiska, a właściwie pokolenia: starych (romantyków)
wiernych szlacheckiej spuściźnie i młodych (pozytywistów), którzy chcą budować nowy
porządek społeczny, w domyśle republikę, czyli państwo praw obywatelskich takich
samych dla wszystkich. O ile romantycy komunikowali się ze światem za pośrednictwem
poezji, to pozytywiści traktowali ją jako język elit. Przyszedł czas prozy – publicystyki, a wiec
prasy, nowel i powieści.

W Warszawie, która stała się centrum polskiego pozytywizmu, zaczęły ukazywać się
również tygodniki „Nowiny” i „Prawda” – w każdym z nich publikowane były artykuły
o gospodarce, finansach, nowościach technologicznych oraz oświacie (zwłaszcza wiejskiej).
Nowy, pozytywny Polak powinien nauczyć się zarabiać, prowadzić biznes, zakładać
przedsiębiorstwa. W Lalce Bolesława Prusa, jednej ze sztandarowych polskich powieści
pozytywistycznych, pojawiło się więc przeciwstawienie – silny, zaradny, zafascynowany
nauką, ale i społecznie wrażliwy warszawski przedsiębiorca Stanisław Wokulski kontra
zadufani w sobie arystokraci, pogardzający pracą i ludźmi, którzy ją wykonują.

W Lalce pojawiło się jeszcze jedno typowe dla pozytywizmu przeciwstawienie: Ignacy
Rzecki, uosobienie romantyka marzącego o przyszłej wojnie, która przyniesie Polsce
niepodległość, a w kontrze do niego dwaj podobnie rozgorączkowani marzeniami, tyle że
o odkryciach naukowych – Julian Ochocki oraz Stanisław Wokulski. Lalkę w odcinkach,
w latach 1887–1889, publikował warszawski „Kurier Codzienny”.

O pobudzenie społecznej wrażliwości ziemiaństwa apelował też Henryk Sienkiewicz, m.in.

we wstrząsającej noweli Janko Muzykant. Drukował ją w 1879 r. stołeczny dziennik „Kurier
Warszawski”. Realistyczny obraz nędzy wsi i nieczułego na to dworu stanowi jeden ze
stałych elementów literatury pozytywistycznej. Opisywała ona rzeczywistość po to, aby
poprzez wstrząs etyczny wywołać zmianę.

Józef Chełmoński (1849-1914), Owczarek.

Na obrazie widoczny jest bosy chłopiec grający na skrzypcach. Towarzyszy mu wiejski pies oraz stado owiec.
Przedstawiony wizerunek wsi odzwierciedla ciepły stosunek malarza do ludu i wiejskiego życia. Do jakiego
nurtu zaliczysz powyższy obraz? Odpowiedź uzasadnij.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Pozytywizm był nie tylko kierunkiem w filozofii i literaturze, ale również programem
politycznym – przepisem na to, jak ma być zorganizowane nowe społeczeństwo. Wizja ta
została m.in. ukazana w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, gdzie dwór ze wsią jednoczą się
poprzez małżeństwo młodych.
Jednym z podstawowych ideologicznych założeń pozytywizmu było przekonanie, że
społeczeństwo jest spójnym organizmem, który zdolny jest do rozwoju jedynie wtedy, gdy
wszystkie jego części są jednakowo zadbane i zintegrowane. Integracja nie mogła odbyć się
bez Żydów, napiętnowanych przez Kościół katolicki jako „zabójcy Chrystusa” (Kościół
katolicki wycofa się z obarczania wszystkich pokoleń Żydów winą za śmierć Chrystusa
dopiero w 1965 r. na soborze watykańskim II). W drugiej połowie XIX w. Żydzi w polskich
miastach i miasteczkach stanowili często blisko połowę mieszkańców. W 1873 r. Aleksander
Świętochowski w 10 numerze „Przeglądu Tygodniowego” tak pisał w artykule Praca
u podstaw:

“
nauka (….) nie gatunkuje krwi ludzkiej podług urodzenia. Ona zna
tylko człowieka i w imię praw przyrodzonych domaga się dla niego
praw społecznych.
Cytat za: Aleksander Świętochowski, Artykuł Praca u podstaw, w: Przegląd Tygodniowy, nr 10, dostęp: cogito.com.pl,
[11.08.2021].

W 1882 r. Eliza Orzeszkowa w podobnym tonie wypowiedziała się w artykule O Żydach

i kwestii żydowskiej:

“
Absolutne równouprawnienie Żydów z innymi klasami ludności staje
dziś przed nami w tym samym świetle, w jakim przed oczami mężów
stanu obradujących na Czteroletnim Sejmie stanęło
równouprawnienie mieszczan.
Cytat za: Eliza Orzeszkowa, O Żydach i kwes i żydowskiej, Wilno 1882, dostęp: cyfroteka.pl, [11.08.2021].

Żydzi, którzy chcieli poczuć się Polakami wyznania mojżeszowego, natrafiali jednak na
wrogość dużej części polskiego społeczeństwa. Żyd, który chciał być Polakiem, stanowiła
dla antysemitów jeszcze większe zagrożenie niż wtedy, kiedy jako parias wegetował
w podmiejskim getcie. Mnożyły się napaści słowne i fizyczne o charakterze antysemickim.
Odpowiedzią na te wydarzenia było opowiadanie Marii Konopnickiej Mendel Gdański
z 1890 roku.

Mendel Gdański to historia Żyda Mendla, który całe życie spędził ciężko pracując
w warsztacie introligatorskim w Warszawie. Mendel jest świadkiem antyżydowskich
wystąpień, co budzi w nim smutek i niechęć do ukochanego miasta.

Rodzący się wtedy w Polsce nacjonalizm zwiastował nadejście nowej epoki. Pozytywizm był
w Polsce w dużej mierze reakcją na klęskę powstania styczniowego, natomiast kolejne
pokolenie zamiast pracy u podstaw znowu zapragnęło porywających idei. Sygnał przyszedł
z Krakowa, gdzie w 1898 r. krytyk literacki Artur Górski opublikował w „Nowym Życiu”
artykuł Młoda Polska.
Feminizm
 Wraz z pozytywizmem na polską scenę literacką wkraczały kobiety. Dotąd były nieme,
nie wolno im było decydować o swojej przyszłości i studiować. Upadek powstania
styczniowego w 1863 r. zmienił ich pozycję w rodzinie. Gdy mąż powstaniec zginął bądź
został aresztowany, rządy w domu przejmowały matki, żony i córki. Pisarki, m.in. Maria
Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Gabriela Zapolska, piętnowały moralną obłudę
i antysemityzm społeczeństwa. Kobiety, jak np. Maria Ilnicka i Stefania Chłędowska,
publikowały na łamach prasy. Pierwszą w Polsce nieformalną grupą feministyczną były
„Entuzjastki”, stowarzyszenie utworzone w 1830 r. w Warszawie przez pisarkę
i publicystkę Narcyzę Żmichowską. W założonej przez nią szkole dziewczęta uczyły się
matematyki, geografii, historii i nauk przyrodniczych.

Nauka polska w okresie zaborów

W zaborze rosyjskim
W ramach represji po powstaniu styczniowym w 1869 r. władze carskie zamknęły ostatnią
w zaborze rosyjskim uczelnię wyższą z wykładowym językiem polskim – Szkołę Główną
Warszawską (SGW). Otwarto ją w kilka lat wcześniej w budynkach zlikwidowanego po
powstaniu listopadowym Uniwersytetu Warszawskiego.

Lukę po obu uczelniach próbowały zapełnić dwie inne placówki: powołane w 1875 r.
Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie oraz nawiązująca wprost do SGW fundacja –
Kasa Pomocy dla Osób Pracujących na Polu Naukowym im. dr. J. Mianowskiego (Józef
Mianowski był rektorem SGW). Obie, choć nie mogły kształcić studentów, fundowały
stypendia na prowadzenie badań i publikowały ich wyniki.

Okręt podwodny projektu Stefana Drzewieckiego, Centralne Muzeum Wojenno-Morskie w Petersburgu.

Źródło: Витольд Муратов, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polacy mogli kształcić się i prowadzić badania na uczelniach rosyjskich. Wśród nich
znaleźli się m.in. twórca rosyjskiej psychiatrii i założyciel pierwszej w Rosji kliniki
psychiatrycznej prof. Jan Baliński (1827–1902), generał inżynier Stanisław Kierbedź (1810–
1899) – pionier budowy żelaznych mostów kratownicowych, budowniczy m.in. Mostu
Mikołajewskiego w Petersburgu i Kolei Petersbursko‐Warszawskiej; Witold Zglenicki
(1850–1904) – geolog, konstruktor pierwszych wierz wiertniczych i współtwórca
bakijskiego zagłębia naftowego (obok Alfonsa Rothschilda i braci Nobel), inżynier Stefan
Drzewiecki (1844–1938) – konstruktor pierwszego na świecie okrętu podwodnego,
zaprezentowanego w Odessie w 1877 r. Pod kierunkiem Drzewieckiego Rosjanie zbudowali
flotę 50 czteroosobowych okrętów podwodnych.

W zaborze pruskim

W zaborze pruskim, tak jak w rosyjskim, również nie było uczelni wyższych z językiem
wykładowym polskim. Działały tam jednak placówki pielęgnujące polską spuściznę
naukową. Jedną z nich była powstała w 1829 r. Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu –
pierwsza na ziemiach zaboru pruskiego biblioteka publiczna. Założycielski księgozbiór
stanowiły książki podarowane bibliotece przez hrabiego Edwarda Raczyńskiego.

Polacy, aby mogli zajmować się nauką w zaborze pruskim, musieli używać języka
niemieckiego. Wśród nich znaleźli się profesor i lekarz Ludwik Hirszfeld (1884–1954), który
odkrył zasady dziedziczności grup krwi i wprowadził obowiązujące do dziś oznaczenia dla
grup krwi: 0, A, B i AB, Ludwik Eberman (1884–1945) – konstruktor silników do niemieckich
łodzi podwodnych, czy chemik Jan Czochralski (1885–1953), przewodniczący Niemieckiego
Towarzystwa Metaloznawczego, który w 1916 r. odkrył metodę pomiaru szybkości
krystalizacji metali, będącą podstawą produkcji mikroprocesorów, np. komputerowych czy
telewizyjnych.

W zaborze austriackim

W zaborze austriackim działały cztery uczelnie wyższe z polskim językiem wykładowym:

Politechnika Lwowska, Uniwersytet Jagielloński, Akademia Weterynaryjna i Szkoła Sztuk
Pięknych w Krakowie. Pierwszym dyrektorem tej ostatniej był Jan Matejko. Jego uczniami
byli m.in. znani artyści Maurycy Gottlieb, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer i Stanisław
Wyspiański.

W galicyjskich uczelniach studiowało jednocześnie ponad 10 tys. studentów, jedna trzecia

z nich pochodziła z zaboru rosyjskiego. Absolwentem Politechniki Lwowskiej na wydziale
inżynierii wodnej był m.in. generał Władysław Sikorski, premier i Wódz Naczelny
Rzeczpospolitej w latach 1940–1943.

Natomiast absolwentem Uniwersytetu

Jagiellońskiego na wydziale farmacji był
 m.in. Ignacy Łukasiewicz (1822–1882),
założyciel pierwszej na świecie kopalni
ropy naftowej w Beskidzie Dukielskim
i wynalazca lampy naftowej. Na wydziale
chemii tej uczelni profesorom Karolowi
Olszewskiemu (1846–1945) i Zygmuntowi
Wróblewskiemu (1845–1888) udało się
skroplić powietrze, tlen, azot i tlenek
węgla.

Na przełomie lat 70. i 80. XIX w. rozpoczął

Jan Matejko (1838–1893), Stańczyk w czasie balu na
dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska.
Obraz można obejrzeć w Muzeum Narodowym
w Warszawie. Przedstawiony na obrazie Stańczyk był
prawdopodobnie błaznem na dworach trzech królów:
Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta Starego
i Zygmunta II Augusta. Na obrazie z 1862 r. Matejko
nadał mu swoje rysy. Mężczyzna siedzi pogrążony
w zadumie, ale w prawej części obrazu widać trwające
przyjęcie. Przyczyną zamyślenia błazna jest teść listu
leżącego na stole: „Rosjanie właśnie (1514 rok) zajęli
Smoleńsk – twierdzę, która otwiera drogę do ekspansji
temu, kto ją posiada – albo na wschód, albo na zachód.
Polska jest zagrożona”.
Wyjaśnij, co Jan Matejko chciał przekazać Polakom,
malując ten obraz.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Władysław Smoleński, kustosz Biblioteki Krasińskich w Warszawie Aleksander Rembowski
i prof. Uniwersytetu w Petersburgu Stosław Łaguna) winili za rozbiory sąsiadów
Rzeczpospolitej: Rosję, Austrię i Prusy.
się toczący się do dziś spór, dotyczący m.in.
przyczyn upadku Rzeczpospolitej,
pomiędzy dwiema szkołami historycznymi:
krakowską i warszawską. Profesorowie
Uniwersytetu Jagiellońskiego (Walerian
Kalinka, Józef Szujski, Stanisław Smolka
i Michał Bobrzyński) stali na stanowisku, że
za upadek I Rzeczpospolitej należy winić
przede wszystkim słabość państwa, które
faktycznie było tylko zanarchizowaną,
luźną konfederacją arystokratycznych
fortun z reprezentacyjną, a więc pozorną,
władzą króla. Przedstawiciele szkoły
warszawskiej (m.in. prof. SGW Adolf
Pawiński, wykładowca w Szkole Handlowej
w Warszawie Tadeusz Korzon, prof. UW

Słownik
abstrakcyjne

poglądy lub twierdzenia oderwane od rzeczywistości

antysemityzm

postawa wrogości wobec Żydów; do XIX w. antysemityzm miał głównie charakter

religijny (antyjudaizm); wyznawcy chrześcijaństwa (wywodzącego się z judaizmu)
oskarżali Żydów o zamordowanie Jezusa Chrystusa, w XX w. doszły do tego zarzuty
o dążenie do dominacji nad innymi narodami
ge o
 odizolowana część miasta, zamieszkana przez mniejszości narodowe, etniczne,
kulturowe bądź religijne, poza tą częścią nie wolno tejże społeczności zamieszkiwać;
słowo „getto” wywodzi się od nazwy żydowskiej dzielnicy w Wenecji (ghetto), w której
weneckie władze nakazały zamieszkać miejscowym Żydom w 1516 roku
mojżeszowe wyznanie

inaczej judaizm, monoteistyczna religia Żydów

nowela

krótki utwór literacki napisany prozą

parias

w Indiach człowiek z najniższej grupy społecznej, pozbawiony wszelkich praw; potoczna

nazwa to niedotykalni
powieść

utwór literacki pisany prozą z wielowątkową fabułą, dialogami i narracją czyli opowieścią
autora lub jednego z bohaterów powieści, łączącą fabułę i dialogi w jedną całość. Jako
odrębny gatunek literacki powieść ukształtowała się w XVIII wieku
proza

tzw. mowa pospolita, służąca do komunikacji i spełniania funkcji poznawczych,

przeciwstawiana mowie „wiązanej”, czyli poezji
publicystyka

subiektywna wypowiedź interpretująca i oceniająca fakty w środkach komunikacji

społecznej (prasa, radio, telewizja, internet, książki, wydawnictwa jednorazowe) na
publicznie interesujące w danym momencie tematy polityczne, kulturalne, naukowe
społeczne czy ekonomiczne
serwituty

(od łac. servitus – służenie) dawne prawo do korzystania z gruntów folwarcznych

i chłopskich, przysługujące chłopom i dziedzicom
socjologia

(łac. socius - zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos - mądrość, wiedza) termin

wprowadzony przez Augusta Comte'a w 1837 r.; nauka o procesach zachodzących
w społeczeństwie

Słowa kluczowe
pozytywizm, realizm, społeczeństwo, nauka, proza, feminizm, kultura polska w II połowie
XIX w., nauka polska w II połowie XIX w.
Bibliografia
H. Markiewicz, Pozytywizm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2017.

E. Rzymkowska, Publicystyka programowa pozytywizmu warszawskiego. Zarys problematyki

oraz wybór tekstów źródłowych, Wydawnictwo „Sorus”, Poznań 2014.

P. Wandycz, Pod zaborami 1795‐1918, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1994.

Film

Polecenie 1

Zapoznaj się z wypowiedzią prof. Andrzeja Chwalby dotyczącą twórców pozytywistycznych.

Następnie wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/DylMJ4xlQ

Film opowiadający o twórcach pozytywistycznych.

Polecenie 2

Wymień podstawowe zadania pozytywistów. Które z tych zadań uważasz za najważniejsze dla
narodu polskiego pod zaborami? Odpowiedź uzasadnij.

Twoja odpowiedź
Polecenie 3

Wyjaśnij, dlaczego oferta pozytywistów się wyczerpała.

Twoja odpowiedź
Film + Sprawdź się

Polecenie 1

Zapoznaj się z drugą częścią wykładu prof. Andrzeja Chwalby i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/D1DG8PV4D

Film opowiadający o twórcach pozytywistycznych.

Polecenie 2

Wymień uniwersytety polskojęzyczne funkcjonujące w II połowie XIX wieku. W jakim zaborze

działały? Dlaczego akurat tam?

Twoja odpowiedź
Polecenie 3

Jak myślisz, dlaczego tak wielu Polaków decydowało się na studia za granicą? Gdzie
najchętniej studiowali?

Twoja odpowiedź

Polecenie 4

Wyjaśnij, na czym polegał spór krakowskiej szkoły historycznej z warszawską szkołą

historyczną.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 1 醙

Przeanalizuj poniższe ilustracje, a następnie wykonaj polecenia.

Ilustracja 1

Jacek Malczewski, Hamlet Polski – portret Aleksandra Wielopolskiego

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ilustracja 2
Aleksander Gierymski, Trumna chłopska
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ilustracja 3

Władysław Podkowiński, Szał uniesień

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ilustracja 4

Stanisław Wyspiański, Macierzyństwo

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Wskaż, który z prezentowanych obrazów realizuje postulaty sztuki pozytywizmu.

 Ilustracja 1

 Ilustracja 2

 Ilustracja 3

 Ilustracja 4

Uzasadnij swoją odpowiedź.

Ćwiczenie 2 難

Zapoznaj się z poniższym wierszem autorstwa Adama Asnyka i wykonaj polecenia.

“
Adam Asnyk

Historyczna nowa szkoła

Historyczna nowa szkoła

Swą metodę badań ścisłą,
Sprowadzoną hurtem z Niemiec,
Rozpowszechnia ponad Wisłą,

I nabywszy pogląd świeży,

Nowym łokciem dzieje mierzy.
Nie chcąc popaść w dawne błędy
Mesyanicznych, mglistych mrzonek,
Koło polskich sztywnych karków

Okręciła swój postronek,

By zgiąć bytu żądzę dziką
Przed dziejowych praw logiką.
Czcząc spełnionych faktów kolej
I zwycięzców chytre godła,

Nie spostrzegła, że część siły

Za daleko ją zawiodła,
I że z rąk jej rozbiór Polski
Wziął chrzest misyi apostolskie.

Źródło: Adam Asnyk, Historyczna nowa szkoła, dostępny w internecie: wolnelektury.pl.

1. Rozstrzygnij, do jakiej szkoły historycznej odnosi się w swoim utworze poeta. Uzasadnij
swoją odpowiedź, podając trzy argumenty.

2. Wyjaśnij, jaki charakter ma przytoczony wiersz. W jakim celu został on napisany?

Ćwiczenie 3 醙

Przeanalizuj poniższy fragment tekstu źródłowego i wykonaj polecenia.

“
G. Szelągowska

Historia. Dzieje nowożytne i najnowsze 1870-1939

Pokochać zatem losy ludzkiej myśli [...] uznać wszechmoc nauki, uczcić
przeszłe, poddać się obecnym i ufać przyszłym jej wzrokiem, z zapałem
witać i sławić każdy jej tryumf - wszystko to jest poszanowaniem
wiedzy, której podstawą wychowania uczynić byśmy pragnęli. Drugim
fundamentem być winna idea poszanowania pracy. Wielkie to pojęcie,
które w nowszych czasach coraz głębiej do opinii mas się zapuszcza,
jest bezpośrednim wytworem edukacji. Ona jedynie może nas nauczyć
wspaniałych tej idei wyrazów, ona tylko może wyrobić w nas
przekonanie, że praca jest tytułem godności człowieka na ziemi, że go
uszlachetnia, umoralnia, wzbogaca , że jest jego wzniosłym
obowiązkiem [...]

Źródło: G. Szelągowska, Historia. Dzieje nowożytne i najnowsze 1870-1939, Warszawa 1998, s. 134.

Rozstrzygnij, czy fragment odnosi się do ideologii pozytywistycznej. Uzasadnij swoją

odpowiedź.
Tak
Dla nauczyciela

Autor: Joanna Kalinowska

Przedmiot: Historia

Temat: Twórcy pozytywistyczni. Nauka polska w okresie zaborów

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Zakres podstawowy
XXXVI. Kultura i nauka polska w II połowie XIX i na początku XX wieku. Uczeń:
2) rozpoznaje dorobek kultury polskiej doby pozytywizmu i Młodej Polski;
4) rozpoznaje najważniejszych ludzi nauki oraz omawia ich dokonania.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

przedstawia założenia polskiego pozytywizmu;

charakteryzuje najważniejsze postaci polskeigo pozytywizmu;
analizuje osiągniecia polskiej nauki w drugiej połowie XIX w. oraz osiągniecia Polaków
w służbie nauki rosyjskiej i niemieckiej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
 dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom

e‐materiał „Twórcy pozytywistyczni. Nauka polska w okresie zaborów”. Prosi
uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium
w sekcji „Film” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać
polecenia.
2. Chętni/wybrani uczniowie przygotowują prezentację na podstawie informacji
zawartych w sekcji „Przeczytaj”oraz obejrzanego filmu.

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy zawartość sekcji „Wprowadzenie”, przedstawia temat

oraz cele zajęć, omawiając planowany przebieg lekcji.
2. Raport z przygotowań. Nauczyciel, przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika
raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy
zajęć zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem. Nauczyciel poleca uczniom, aby
zgłaszali swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu (będą to obowiązujące ich
kryteria sukcesu). Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią
swoje pomysły, a pozostały jeszcze jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel
uzupełnia informacje.

Faza realizacyjna:

1. Prezentacje uczniów. Wybrani przed lekcją uczniowie prezentują efekty swojej pracy.
Wspólne omówienie wystąpień ze szczególnym uwzględnieniem mocnych stron
propozycji ucznia.
 2. Praca z pierwszym multimedium („Film”). Nauczyciel przypomina o tym, że uczniowie
mieli zapoznać się z filmem przed zajęciami. Jeżeli tego nie zrobili, może odtworzyć
film. Poleca jednocześnie wybranemu uczniowi, aby przeczytał polecenie 2: „Wymień
podstawowe zadania pozytywistów. Które z tych zadań uważasz za najważniejsze dla
narodu polskiego pod zaborami? Odpowiedź uzasadnij”. Poleca uczniom, aby podzielili
się na 4‐osobowe grupy i opracowali w nich odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej
czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje
propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel
w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź. W poobny sposób uczniowie wykonują
polecenie 3.
3. Praca z drugim multimedium („Film + Sprawdź się”). Uczniowie zapoznają się z drugim
filmem itym razem pracując w parach, przygotowują odpowiedzi do polecenia 3.
Zastanawiają się i wyjaśniają, dlaczego tak wielu Polaków decydowało się na studia za
granicą. Po wyznaczonym przez nauczyciela czasie wybrani lub chętni uczniowie
odczytują swoje propozycje. Nauczyciel komentuje rozwiązania uczniów.
4. Na koniec tej części nauczyciel zadaje uczniom pytanie o działające wówczas szkoły
historyczne oraz spór między krakowską i warszawską szkołą historyczną. Może
poprosić uczniów o wskazanie, z którymi argumentami XIX‐wiecznych historyków się
identyfikują, wraz z uzasadnieniem swojego stanowiska.

Faza podsumowująca:

1. Zalogowany na platformie nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte

w sekcji „Wprowadzenie”. Wybrany uczeń odczytuje cele lekcji, następuje wspólne
omówienie: co udało się osiągnąć, do czego warto wrócić, czego nie udało się
zrealizować i dlaczego. Później nauczyciel analizuje przebieg lekcji i przeprowadza
ewaluację, z której wnioski wykorzysta w przyszłości.
2. Na koniec prowadzący podsumowuje przebieg zajęć ipracę uczniów, ocenia
przedstawione prezentacje uczniowskie.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia nr 1, 2 i 3 z sekcji „Film + Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

A. Chwalba, Historia Polski 1795–1918, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2000.

Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, oprac. M. Podraza‐Kwiatkowska,
Wrocław 2000.
A. Hutnikiewicz, Młoda Polska, Warszawa 2007.
Wielka historia świata. Tomy 1‐12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii
Umiejętności); Świat Książki 2004‐2006.

Wskazówki metodyczne:
Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z informacjami w sekcji „Film”, aby aktywnie
uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.