TEMEL KAVRAMLAR

Eğitim nedir?

 Genel anlamda bireyde davranış değiştirme sürecidir.

Eğitim;

 Süreçtir

 Değişim olmalıdır

 Değişim istendik yönde olmalıdır

 Amacı vardır

 Kalıcı olmalıdır

 Bireye çeşitli davranışlar kazandırır.

Öğretim nedir?

 Öğrenci davranışlarında istenilen değişiklikler oluşturma amacıyla ayrıntılı olarak yapılan

süreçtir.

 Öğretim: Davranış değişikliklerinin okullarda planlı ve programlı bir şekilde yapılmasıdır

 Eğitim zaman ve mekan yönünden kapsamlı, uzun süreli ve çok boyutludur. Öğretimde zaman
ve mekan kadar öğretmenin, velinin öğrencileri beklentileri de belirlenmiştir.

 Eğitimde tesadüfi ve amaçlı olarak kazandırılan tecrübeler üzerinde durulur. Öğretim,

eğitimin okulda planlı ve programlı olarak yürütülen kısmına denir.

Öğretim programı nedir?

Öğrencilerden beklenen öğrenmeyi meydana getirebilmek için planlanmış faaliyetlerin tamamı olarak
tanımlanır. Öğretim programının öğeleri hedef, içerik, eğitim durumları ve değerlendirmedir.

• Hedef: kişide gözlenmek istenen özellikler. Bu özellikler bilgi beceri, değer, ilgi dutum kişilik
vb. durumları içerir.
• İçerik: hedeflere ulaşmak için ne öğretelim
• Eğitim durumları: öğretim yöntem ve tekniklerini, etkileşimleri, eğitimde yararlanılan araç
gereçleri, eğitim teknolojisini vb. içerir. Öğretim programlarının temelini teşkil eden yöntem,
hedefe ulaşmak için izlenen en kısa yol olarak tanımlanmaktadır. Bir konuyu öğrenmek gibi
amaçlara ulaşmak için bilinçli olarak seçilen ve izlenen yol olarak tanımlanmaktadır.
• Değerlendirme: bir programın hedefine ulaşıp ulaşmadığını değerlendirme sonucunda
anlaşılır. Bu değerlendirme hem biten bir faaliyetin son aşamasını hem de başlayacak olan
faaliyetin ilk aşamasını oluşturur.

Teknoloji:

 İnsanın bilimi kullanarak doğaya üstünlük kurmak için tasarladığı rasyonel bir disiplindir.

 Kuramsal bilgilerin ve bilimsel yasaların dönüştürülmesi işidir.

  Belli amaçlara ulaşmada, belli sorunları çözmede gözleme dayalı ve kanıtlanmış bilgilerin
uygulanmasıdır.

Eğitim teknolojisi

 Eğitim teknolojisi öğretme/öğrenme biliminin sınıf ortamı aracılığıyla gerçek dünya şartlarına
uygulanması ile elde edilen bilgiler bütünüdür.

 Öğretim ilkelerinin uygulanabilmesi için oluşturulmuş bütün metodolojiler ve teknikler olarak

tanımlanır.

 Öğrencilerin öğrenme düzeylerini yükseltmek üzere fen bilimleri alanında üretilen teknoloji
ürünlerinin ve davranış bilimleri alanında ortaya çıkan bilgi birikiminin eğitim etkinliklerinde
sistematik bir yaklaşımla uygulamaya konulması sürecidir.

 Eğitim teknolojisi öğrenme sürecini geliştirmek için oluşturulan her türlü sistemi, tekniği ve
yardımı içerir.

Öğretim Teknolojisi

 İletişim devrimi ile birlikte şekillenen medyanın, öğretmen, kitap, yazı tahtası ile beraber
öğretimsel amaçlar için kullanılmaya başlamasıdır.

 İlgili disiplin alanlarına özgü olarak etkili öğrenme düzenlemeleri oluşturmak üzere amaçlı ve
kontrollü durumlarda insan ve maddi kaynakları birlikte işe koşarak belirli özel hedefler
doğrultusunda öğrenme-öğretme süreçleri tasarımlama, işe koşma, değerlendirme ve
geliştirme eylemlerinin bütününü içeren sistematik bir yaklaşımdır (Alkan, 1995)

Öğretim teknolojisinin amaçları

 Derse karşı ilgilerini çekme, merak uyandırmak

 Derse karşı olumlu tutum geliştirme

 Öğrenci merkezli sınıf ortamı

 Öğrenme stillerine göre bilgi sunma

 Öğretimi görselleştirmek ve somutlaştırmak

 Öğretimi bireyselleştirme

Öğretim Teknolojisinin Yararları

• Öğrencilerin bireysel öğrenmelerine yardımcı olarak yaratıcılıklarının artmasını sağlar

• Öğretmenin rollerini değiştirir
• Kalabalık sınıflarda fırsat eşitliği sağlar
• Araç-gereç kullanımı ile öğrenciler aktif bir öğrenme ortamı içinde öğrenirler
• Öğrenci motivasyonunu arttırır
• Kolayca kavranamayan soyut kavram ve olgular somutlaştırılır

Öğretim teknolojilerinin gelişimi

 Tebeşir ve ders kitabı (1920 öncesi)

 Okul müzeleri ile birlikte filmler, resimler, fotoğraflar vb. araçlar (1920)
  1920’lerden sonra görsel öğretim hareketi hız kazanmıştır.

 İşitsel teknolojiler (radyo programları vb.)(1930)

 İkinci dünya savaşı ile birlikte tepegöz ve slaytlar

 Öğretimsel televizyonlar (1950’ler)

 Bilgisayarların öğretim sürecinde kullanılması (1960)

 Bilgisayar teknolojisi yaygınlaşmaya başlamıştır (1985)

 Çoklu ortam, uzaktan eğitim, web temelli eğitim vb. (1990)

İLETİŞİM

İletişim nedir?

• İletişim, anlamları bireyler arasında ortak kılma işlemidir.

• İletişim iki yönlüdür.

• İletişim okul yaşantısının da hemen hemen her anında, her aşamasında yer alan bir süreçtir.
Bu nedenle, eğitimi bir iletişim süreci olarak tanımlayabiliriz.

• İletişim olmaksızın eğitim yapmak olanaksızdır. Genel anlamda İletişim, anlamları bireyler
arasında ortak kılma işlemidir. Diğer bir değişle bilgiyi üretmeyi, aktarmayı ve
anlamlandırmayı içeren bir süreçtir.

• İletişimin gerçekleşmesi için bilgiyi üreten bir taraf ve bu bilgiyi anlamlandıran bir taraf olması
gerekir. Bu tanımla hareketle iletişim iki sistem arasındaki bilgi alışverişidir. Alışveriş sözcüğü
bilgi akımının iki yönlü olması gerektiğini vurgular. Bilgi akışı tek yönlü olduğunda iletişim
süreci tamamlanmamış olur. Bu duruma iletişim yerine «enformasyon» ya da tek yönlü
iletimi demek daha doğrudur.

İletişim Süreçleri ve Öğeleri

 • Kaynak mesajı kodlar

• Kaynak mesajı kodladıktan sonra karşı tarafa ulaştırmak üzere bir kanal seçer.

• Alıcıya ulaşan mesajın kodu çözülür.

• Mesaj anlamlandırıldıktan sonra alıcı mesaja bir tepki oluşturur. Bunu kodlar ve mesaj olarak
kaynağa gönderir.

• Kaynak mesajı dönüt olarak alır.

• Kodlamayı, kaynağın düşüncelerini başkaları tarafından anlaşılabilir ve algılanabilir işaret,

sembol veya simgelere dönüştürmesi işlemi olarak tanımlayabiliriz.

• Kod çözme, alıcının iletilerin farkına varması ve aldığı işaret ya da sembolleri anlamlandırma
işidir.

• İletişim kesintiye uğramadığı sürece kaynak ve alıcının işlevleri sürekli değişir, bir başka
değişle kaynak alıcı, alıcı da kaynak olur. Böylece iletişim döngüsü devem eder.

• Özetle her birey iletişim sürecinde hem alıcı hem de kaynak rolündedir.

• Öğretmene iletişim sürecinde sadece kaynak rolü yüklememek gerekir.

• Örnek; öğretmen öğrencilere «bu konu çok önemli ve unutmamanız gereken bir konudur»
şeklinde bir mesaj gönderdi diyelim. Bu mesajın kodu öğrenciler tarafından şöyle
çözülecektir: “bu konuyla ilgili sınavda soru çıkabilir”. Öğretmen öğrenciler defterlerine işaret
koyduklarında mesajın yerine ulaştığını düşünür.

Kaynak

• Başkası ile paylaşacak bir fikre, duyguya ve bilgiye sahip kişidir.

• Sahip olduğu bilgi ve düşünceleri söz, yazı, jest, mimik vb. semboller kullanarak kodlar.

• Diğer bir ifade ile kaynak kafasındaki düşünceyi bir başkasına anlatmak istiyorsa, bu
düşünceyi karşısındakinin çözebileceği kodlardan oluşan bir mesaj halinde ona sumak
zorundadır.

• Kaynağın zihinsel yapısı, geçmiş yaşantıları, psikolojik durumu, iletişim becerisi, ilgileri,
ihtiyaçları, tutum ve değerleri, aldığı eğitim bu kodlama işlemini etkiler. Örnek: ailesiyle
problem yaşayan bir öğretmen; kalabalık önünde konuşmaktan çekinen öğrenci.

Öğretmenin iletişim sürecindeki başarısını etkileyen faktörler;

• İletişim ideal tek bir yolu yoktur.

Etkili iletişim yolu duruma göre değişir. İçinde bulunan durum, uygun iletişim şeklini
tanımlamaya yarar. Örneğin; bir öğretmenin iletişim şekli ders verdiği yere, öğrencilerin
yaşına, ilgi vb. özelliklerine göre değişecektir.

• Etkili iletişimin yolu iletişim becerilerine sahip olmaktan geçer.

 Öğretmenlerin konuşma ve yazma konusundaki becerileri vermeye çalıştıkları mesajlar
açısından önemlidir. Öğretmen mesajını öğrencinin anlayabileceği cümle, sembol ve şekillere
dönüştürebilmelidir. Bunları yaparken sesini iyi kullanmalı, gerekli yerlerde vurgu yapmalıdır.
Resim yapma, şekil çizme etkili iletişim kurmayı destekler. Ayrıca öğretmenin beden dilini de
etkili kullanması gerekmektedir. Yapılan araştırmalara göre öğrenciler öğretmenlerin jest ve
mimiklerinden giyim kuşamlarından, dokunmalarından oldukça etkilendiklerini ve dikkatlerini
derse yoğunlaştırmakta bu unsurları önemli gördüklerini ortaya koymuştur.

• İletişim becerileri uygulama ile gelişir.

Öğretmen adaylarının hizmet öncesi eğitimleri sürecinde etkili iletişim becerilerini her fırsatta
uygulamaya koyması gerekir. Çünkü deneyim sahibi oldukça yaptığımız işi daha doğal, daha
güvenli ve daya iyi yapabiliriz.

• Kaynağın ve alıcının ortak yaşantıları ne kadar fazla ise iletişim o kadar kolay olur.

İletiyi gönderen kaynağın iletiye yüklediği anlam ile alıcının yüklediği anlamın birbirine yakın
olması mesajın kolayca anlaşılmasını sağlar. Bu da ortak yaşantı alanının genişliğine bağlıdır.
Öğretmenin kaynak olarak üstlenmesi gereken görevlerden birisi de öğrencileri ile arasındaki
ortak yaşantı alanını mümkün olduğu kadar genişletmektir. Öğretmen öğrenciyi tanımaya
çalışırken onların önceki yaşantıları, sosyo-kültürel özellikleri, ekonomik durumları, eğitim
düzeyleri, Hazır bulunuşlukları hakkında bilgi toplaması sağlıklı iletişim için gereklidir.

• Kaynağın iletişimde bulunduğu kişilere ve konuya karşı olan tutumu iletişimi etkiler.

Öğretmenin öğrencilerine karşı olumlu tutum ve davranışlar sergilemeleri gerekir. Ayrıca

öğretmenlerin eğitim programlarında yer alan bir konuyu sevme veya sevmeme gibi bir
tercihi olmamalıdır.

• Kaynağın iletişimde bulunacağı içerik alanını iyi bilmesi etkili iletişim kurması için gereklidir.

Öğretmenlerin konularını çok iyi bilmelerinin yanı sıra alanlarındaki gelişmeleri ve yenilikleri
yakından takip etmeleri gerekir. Öğrenciler öğretmenlerini uzman olarak gördüklerinde o
öğretmen tarafından söylenenleri, anlatılanları kabul etmeye daha fazla hazır olmaktadırlar.

• Kaynağın güvenilir olması alıcının mesajı kabul etmesinde önemli rol oynar.

Uzmanlık kaynağın güvenirliğini artıran bir husustur. Ayrıca kaynağın inandırıcı olması ve
tarafsız olması gerekir.

• Kaynak iletişim sürecinin yer aldığı toplumsal ve kültürel ortamın özelliklerini iyi bilmelidir.

Her kültür ya da alt kültürün kendi dünya görüşü vardır. İletişimde bulunacağımız kişilerin
kültürünü bilmek onlarla iletişim kurmamızı kolaylaştırır. Öğretmenlerin toplumun
değerleriyle ters düşmeyecek şekilde yenilikleri kabul etmeleri gerekir.

Mesaj

• Mesaj, kaynağın alıcısı ile paylaşmak istediği ve onda davranış değişikliği yapmak üzere
kodladığı duygu, düşünce vb. temsil eden sembollerdir.

• Mesajlar söz, ses, çizim, sayı, resim gibi sembollerin bir ya da birkaçı kullanılarak gönderilir.

Mesaj düzenleme ilkeleri;

 • Mesaj düzenlenirken öğretim ilkelerini göz önünde bulundurmak gerekir.

Öğretim ilkeleri bilinenden bilinmeyene, basitten karmaşığa, somuttan soyutta, yakından

uzağa, öğrenciye görelik, açıklık olmak üzere sıralayabiliriz.

• Mesaj ne kadar çok duygu organına yönelik hazırlanırsa o kadar etkili olur.

• Algı ile ilgili temel prensipleri ve algıyı etkileyen değişkenleri mesaj düzenlerken göz önünde
bulundurmak gerekir.

İletişim esnasında mesajlarımızın nasıl algılandığının farkında olmalıyız. Aynı şekilde

algılarımızın da bize gelen mesajları nasıl etkilediğinin de farkında olmamız gerekir.

• Mesajları algı prensiplerine göre uygun şekilde düzenlemek gerekir.

Algısal ayırt edebilirlik, algısal tamamlama, şekil-zemin algısı, gruplama, gibi algı prensipleri
bize çevreden gelen uyarıcıları zihnimizde nasıl organize ettiğimize ilişkin ipuçları verir.
Örneğin; siyah zemin gri nokta, beyaz zemin gri nokta. Bir objenin ne kadar küçük olduğunu
anlatmak için onu büyük objelerin yanına koyarak gösteririz.

• Bireylerin ilgileri, ihtiyaçları ve geçmiş yaşantıları algıları etkiler

Duyu organlarımıza gelen uyarıcılar arasında ilgi ve ihtiyaçlarımıza göre seçim yaparız.
Örneğin öğretmenin iyi bir tatili hak ettiniz dediğinde her öğrenci farklı bir tatil hayal eder.
Öğretmenlerin öğrencilerinin açlık susuzluk, yorgunluk ve herhangi bir fiziksel rahatsızlık gibi
dikkatlerinin dağılmasına neden olan uyarıcılara karşı duyarlı olmaları beklenir.

• İletişimin meydana geldiği yer mesajın algılanmasında etkilidir.

Öğrenciler için sınıf çekici, rahat olmalıdır. Bulunduğumuz yerin mimarisi, iç tasarımı rengi
iletişimi etkiler, kasvetli, araç-gereçlerin eksik olduğu, sıkış bir ortamda mesajları özenle
düzenleseniz bile öğrencilerin üzerinde etkili olmayabilir.

• Bireyin önyargıları ya da varsayımları algılarını etkiler.

Öğretmenlerin öğrenciler hakkında ön yargıları belirli bir mesaj gönderirken onu etkileyebilir.

Kanal

• Kaynaktan alıcıya gidecek olan mesajı taşıyan araç-gereç ve yöntemlerdir.

• Mesajın sunuluş biçimi ile ilgilidir.

• Sözel; yüz yüze konuşma, telefon, TV veya sözel olmayan; beden dili, resim

• Hangi aracın uygun olacağı amaca bağlıdır.

• Sözel iletişim de dönüt hızlı olur ama yazılı iletişimde dönüt yavaştır ama kavrama daha
fazladır.

Alıcı

• Kanaldan gelen fiziksel mesaj alıcının duyu organları tarafından alınır ve zihne kodlamanın
çözülmesi için gönderilir.
 • Alıcı gelen mesaja anlam verir.

• Alıcının kaynak gibi bilgi birikimi, geçmiş yaşantıları, ilgilileri vb. gelen mesaja ait kodları
çözerken belirli bir sınırlılık oluşturur.

Bir insanın iletişim becerisini karşısındakinin iletişim sırasındaki ihtiyaçlarını karşılayıp

karşılamadığında bakarak anlayabiliriz. Bu durumda etkili iletişim becerisine sahip
öğretmenlerin alıcısının yani öğrencisinin ihtiyaçlarını karşılaması söz konusudur. Maslow’un
ihtiyaçlar hiyerarşisinde öğrencilerin sırayla yeme içme, korunma güvenlik, ait olma ihtiyaçları
taktir ve saygı ihtiyaçlarının giderilmesi iletişim sürecinin etkili olmasında büyük anlam taşır.
Bu değişkenlere bağlı olarak alıcı mesaja nasıl tepki vereceğini belirler.

Dönüt

• Mesajın verdiği tepkilere dönüt adı verilir.

• Alınan mesajın nasıl anlaşıldığı dönütlerden anlaşılır.

• Dönüte bağlı olarak gönderilen mesajın düzeltilmesi, değiştirilmesi veya tekrar edilmesi
kararları kaynak aldığı dönütlere göre belirler.

• Öğretmenlerin gönderdiği mesajlara karşı öğrencilerin verdikleri tepkiler gibi öğrencinin

gönderdiği mesajlara öğretmenin verdiği tepkiler de dönüt olmaktadır. Öğretmen ve
öğrenciler dönüt vermeyi sorular sorarak, anlamadıkları yerlerin tekrarlanmasını isteyerek,
sorulara cevap vererek, jest ve mimiklerini kullanarak gerçekleştirirler.

Öğretmenlerin etkili dönüt verebilmek için dikkat etmesi gereken noktalar;

• Verilen dönütler açık, anlaşılır ve belirgin olmalıdır.

Öğretmenin verdiği dönüt yaptığı iş, yaptığı açıklama vb. ile ilgili güçlü ve zayıf noktaları
sergilemesi gerekmektedir.

• Dönütün yıkıcı değil yapıcı olması gerekir

Öğretmenin dönüt verirken eksiklikleri, hataları giderecek ve öğrencinin gelişimine katkıda

bulunacak dönüt vermesi gerekir. Ayrıca dönüt verirken sadece öğrencinin performansına
yönelik ifadeler kullanmak gerekir. Öğrencinin kişiliğine yönelik alay edici, küçük görücü
mesajlar kullanmak uygun değildir.

• Dönüt verirken karşıdaki bireylerin tepkilerini duyarlı olmak gerekir

Öğrenci öğretmenin verdiği dönütlere hiç tepki göstermeyebilir veya sürekli olarak savunma
durumuna geçebilir. Bu gibi durumlarda eleştirileri daha da artırmanın hiçbir anlamı yoktur.
Büyük bir olasılıkla her iki durumda da öğrenci eleştiri karşısında sıkılmıştır.

• Dönüt verirken farklı dönüt teknikleri kullanılabilir.

Öğretmenin sözlü dönütü, öğretmenin yazılı dönütü, öğrenciden öğretmene dönüt,

öğrenciden öğrenciye dönüt.

ÖĞRETİM ARAÇ VE GEREÇLERİ

İki boyutlu görsel materyaller (Resimler)

 • Resimler, insanlara, nesnelere ve doğaya ait fotoğrafa benzer görsellerdir.

• Bir alan gezisi sırasında çekilmiş fotoğraflar, uydu görüntüleri, doğa resimleri gibi farklı
görseller öğretim sürecinde rahatlıkla kullanılabilir. İki boyutlu olmasından kaynaklanan
sınırlılıklar, bir resmi farklı açılardan ve durumlarda görüntüleyerek aşılabilir.

İki boyutlu görsel materyaller (çizimler)

• Çizimler, insanları, nesneleri ve kavramları ifade etmek amacıyla, çizgilerin grafiksel olarak
düzenlenmesi sonucu ortaya çıkan görsellerdir.

• Çizimler, resimlere göre daha az detay içerir. Çizimleri bilgisayar destekli oluşturmak
amacıyla Photoshop, Fire Works ve Apple Works gibi yazılımlar kullanılabilir.

İki boyutlu görsel materyaller (Çizelgeler)

• Çizelgeler soyut ilişkilerin görsel oluşumlarıdır.

• Çizelgeler karışımıza sıklıkla tablolar ve akış şemaları olarak çıkabilirler.

• Çizelgenin açık ve net bir şekilde ifade edilmiş bir mesajı olmalıdır. Öğrenmeyi güçleştirecek
kadar karışık olmamalıdır.

• Örnek vermek gerekirse; zaman çizelgeleri, sınıflandırma tabloları, bir ürünün üretim
sürecinin alkış şeması gibi

İki boyutlu görsel materyaller (Grafikler)

• Sayısal verilerin görsel olarak sunulması için grafikler kullanılır.

• Grafikler, veriler arasındaki ilişkileri ve değişimleri göstermek için kullanılır.

• Sütun, çubuk, çizgi, pasta gibi çok farklı amaçla kullanılan grafikler vardır. Hangi grafik
türünün kullanılacağı eldeki verinin karmaşıklığına bağlı olarak değişir. Grafikler bilgisayar
destekli olarak da oluşturulabilir. Bu amaçla kullanılan yazılımlar tablolama yazılımlarıdır.
Örneğin Microsoft Excel

İki boyutlu görsel materyaller (posterler)

• Resim, çizgi renk ve kelimelerin birleşiminden oluşan materyallerdir.

• Farklı öğretim durumlarında kullanılabilirler.
• Dikkat çekmeli ve mesajı hızlı bir şekilde iletebilmelidir.
• Yeni bir konuya ilgi çekmek, sürecin adımlarını anlatmak, bir kavramı detaylı bir şekilde
anlatmak gibi farklı amaçlar için tercih edilebilir.
• Posterleri öğretim sürecinin bir parçası olarak, proje kapsamında veya ödev şeklinde
öğrencilere hazırlatmak da etkili bir öğretim tekniğidir. Bilgisayar destekli hazırlamak için
Power Point kullanılabilir.

İki boyutlu görsel materyaller (Kavram haritaları)

• Kavram haritaları kavramlar arasındaki ilişkileri anlatan gösterimlerdir.

• Kavram haritalarında, çember veya kutu içerisinde yer alan kavramlar ve fikirler hiyerarşik bir
şekilde yapılandırılır.
 • Kavramlar arasındaki ilişkiler, kavramları birleştiren bir çizgi ile belirtilir. Aynı seviyedeki
kelimeler birincil ilişkileri gösterir.

• Kavram haritasında farklı alanlardaki kavramlar arasındaki ilişkileri gösteren çapraz

bağlantılar kurulur.

• Kavram haritasını yeni öğrenilen kavramları özetleme, bir konuyla ilgili görsel ve şematik bir
özet sunmak, karmaşık ilişkileri göstermek amacıyla kullanılabilir.

Kavram haritası örneği:

İki boyutlu görsel materyaller (Karikatürler)

• Özellikle mizah ve yerme amacıyla kullanılan çizimlerdir.

• Karikatürler öğretme-öğrenme sürecine mizah katarak ortamdaki gerginliği azaltarak

öğrencilerin rahatlamasını sağlar, öğrenci katılım ve motivasyonunu artırır.

• Öğretim sürecinde ilgi çekmek, düşündürmek, tartışmak gibi farklı işlevleri olabilir. Karikatür
kullanılırken içeriğin kullanıcı seviyesine uygun olup olmadığına dikkat edilmelidir.

İki boyutlu görsel materyallerin yararları ve sınırlılıkları

Yararları

• Önceden hazırlanır
 • Ekonomik

• Farklı araç-gereç gerektirmez

• Kolay kullanılır

• Tüm konu ve seviyelere uygunluk

• Karmaşık konuları basitleştirir.

Sınırlılıkları

• Dayanıklılık

• Saklama

• Boyut

• İki boyutluluk

Üç boyutlu görsel materyaller (Gerçek nesneler)

• Gerçek hayatta fazla deneyim kazanılmamış konuları anlatmak için öncellikle somut
kavramları ve nesneleri kullanmak gerekir.

• Hakkında fazla bilgi sahibi olunmayan kavramların anlatımı için öğrencilere somut deneyimler
kazandırmak gerekir.

• Kesitler, örnekler ve sergiler olmak üzere üç farklı türü vardır

• Kesitler: canlı ve cansız varlıkların iç yapısını incelemek için alınan kesitlerdir.

• Örnekler.: canlıların inceleme amacıyla saklanmış parçalarıdır.

• Sergiler: bilimsel veya tarihsel bir süreci anlatmak için bir araya getirilmiş orijinal eserlerin
koleksiyonudur

Üç boyutlu görsel materyaller (modeller)

• Modeller gerçek nesne ve varlıkların üç boyutlu gösterimleridir.

• Özellikle gerçek nesnelerin kullanılmayacağı durumlarda tercih edilir.

• Bir model temsil ettiği neşene ile aynı boyutta olabileceği gibi daha küçük veya daha büyük
olabilir

• Temsil ettiği nesnenin tüm detaylarını yansıtabileceği gibi öğretimi kolaylaştırmak amacıyla
basitleştirilmiş olabilir ve parçalara ayrılabilir

Üç boyutlu görsel materyaller (Maketler)

• Maketler, karmaşık sistemleri basitleştirerek anlatmak için tasarlanır.

• Önemli bileşenleri vurgulayan ve öğrenmeyi güçleştirecek detaylardan arındırılmış maketler,

öğretimi basitleştirmek için idealdir.

Üç boyutlu görsel materyaller (Çokluortam takımları)

 • Bir konuya ilişkin birden fazla araç türü içeren öğrenme-öğretme materyalleri bütünüdür.

• Çoklu ortam takımları gerçek nesne, model ve maketlerden oluşur.

• Ayrıca CD, DVD, resimler, çalışma yaprakları, slaytla, grafikler, haritalar gibi materyalleri de
içerebilir.

• Çokluortam takımları bir sistem ya da kapsamlı yapıların anlaşılmasını kolaylaştırarak, öğrenci

katılım ve motivasyonunu olumlu yönde etkilemektedir.

Üç boyutlu materyallerin yararları ve sınırlıkları

Yararları

• İlgi çekme

• İşbirliği

• Gerçeklik

Sınırlılıkları

• Maliyet

• Saklama

• Zaman

• Kolay hasar görme

Yazılı materyaller

• Ders kitapları, hikâye, roman broşürler çalışma kitapları kılavuzlar vb.

• Genellikle diğer tüm araç ve gereçler yazılı materyaller ile birlikte veya destek amaçlı
kullanılır.

Yazılı materyallerin yararları ve sınırlıkları

Yararları

• Erişebilirlik

• Esneklik

• Taşınabilirlik

• Kullanıcı dostu

• Ekonomik

Sınırlılıkları

• Okuma düzeyi

• Ezberleme

• Sözcük dağarcığı
 • Tek yönlü sunum

• Eğitim programı ile uyumluluk

• Gelişi güzel değerlendirme

Yazı ve gösterim tahtaları

Yazı tahtaları;

• Kara tahtalar anlık materyal üretmemizi, içeriği istediğimiz detayda sınıfa aktarmamızı sağlar

• Üzerindeki bilgiler saklanamaz

• Tahtayı kullanırken 2-3 eşit parçaya bölerek, düzenli yazarak ve renkli kalem kullanarak daha
etkili kullanılabilir.

Elektronik beyaz tahtalar;

• Bilgisayar ekranının beyaz tahta ile bütünleşmesi olarak açıklanabilir.

• Standart modeller ve etkileşimli modeller diye ikiye ayrılır.

Bülten tahtaları;

• İçerik paylaşmak amacıyla kullanılır

• Bir temayı vurgulamak, yeni çıkan kitapları tanıtmak, çeşitli sorularla merak uyandırmak gibi
farklı amaçlarla kullanılabilir.

Kumaş tahtalar;

• Kumaş tahtalar, sağlam bir malzemenin üzerine keçe veya flanel gibi dayanıklı kumaşların
kaplanması ile oluşan araçlardır

Manyetik tahtalar;

• Arkasına mıknatıs takılan görsellerin konulabildiği metal yüzeyi olan tahtalardır.

Kağıt tahtaları;

• Taşınabilir ve normal tahtalara göre çok daha küçük boyutta beyaz tahtalardır.
• Kendi boyutlarındaki kağıtların üst kısmından tutturulması ile kağıt üzerine yazı yazmak
amacıyla kullanılır.

ÖĞRETİM ARAÇ VE GEREÇLERİ

Sergiler;

• Farklı nesnelerin ve görsellerin öğretim amacıyla bir araya getirilmesi ile oluşturulan
koleksiyonlardır.

• Sergiler öğretim ortamında yer alan herhangi bir tahta, sıra veya masa üzerinde
oluşturulabileceği gibi, okulun farklı alanlarında da daha büyük sergiler oluşturmak için
kullanılabilir.

• Okulun dışında var olan sergilerde öğretim amacıyla ziyaret edilebilir.

 • Alan gezileri, gösterimler ve diyoramalar olmak üzere üç başlık altında incelenebilir.

Alan gezileri;

• Sınıf ortamına getirilmesi olası olmayan canlıları, objeleri ve süreçleri izleme amacıyla okul
dışına yapılan gezilerdir.

• Doğrudan kaynağında bilgi edinmek veya öğrencilerin yaparak-yaşayarak öğrenmeleri

gerektiği durumlarda kullanılabilir.

• Alan gezileri, birden fazla duyu organına hitap etmesi, zengin ve anlamlı yaşantılar sunması,
gözlem yapma becerisi kazandırması, grupla hareket edilmesi nedeniyle sosyal becerileri
geliştirmesi ve kalıcı izler bırakması gibi nedenlerle çok yararlıdır.

• Örnek: okul bahçesindeki ağaçları incelemek, tarihi alanları, müzeleri, hayvana bahçesini,
fabrikaları, parkları gezmek.

Gösterimler;

• Farklı nesneleri, görsellerin ve basılı materyalleri bir araya gelmesi ile oluşan mini sergilerdir.

• Genellikle sergilenen nesne veya görsele ait açıklamalar yer alır ve camekan içine yerleştirilir.

Diyoramalar;

• Gerçeğe benzer bir görüntü oluşturmak amacıyla üç boyutlu tasarlanan yapılardır.

• Alt zemin insanlar, hayvanlar, binalar, araçlar gibi nesnelerden oluşurken, arka planda
fotoğraf , çizim veya resim gibi gerçeğe yakın bir imge kullanılabilir.

• Diyorama genellikle bir kutu içerisinde tek bir açıdan görünecek şekilde sergilenir.

• Dioramalar öğretmenler veya öğrenciler tarafından hazırlanabilir. Tarih derslerinde savaşlar

gibi tarihi olaylardan sahneler, fen ve teknoloji dersinde doğal ortamlarındaki hayvanlar veya
sosyal bilgiler dersinde farklı coğrafik özellikler diyoramalar kullanılarak anlatılabilir.

Sergilerin örnek kullanımları;

• Alan gezisi: sınıf ortamına getirilmesi olanaksız bir olgunun incelenmesi gerekiyorsa
(Öğrenciler şehirde bulunan tarihi bir müzeye götürülebilir).

• Gösterim: nesne, görsel veya basılı materyal koleksiyonlarının oluşturulması bekleniyorsa

(öğrencilerden çevrelerinde erişebildikleri farklı taş-toprak veya yaprak çeşitlerine ait
örnekleri toplayıp, özelliklerini yazarak bir gösterim oluşturması beklenebilir).

• Diyorama: geçmişte, şimdi veya gelecekte olması beklenen olay ve durumların

canlandırılması isteniyorsa (ülkemizde yaşayan iklimler konusunda öğrencilerin grup şeklinde
diyoramalar hazırlaması istenebilir. Deprem olgusu ele alınıp depremin bina ve insanlar
üzerindeki yıkıcı etkileri incelenebilir).
Tepegöz;

• Kullanım kolaylığı, ekonomik oluşu nedeniyle eğitim ortamlarında en yaygın kullanılan

araçlardan biridir.
• Tepegöz, lens ve ayna sistemi kullanarak ışık yardımıyla gele görüntüyü 90 derecelik açıyla
yansıtır.

• Tepegöz, yalnızca şeffaf, saydam veya asetat olarak adlandırılan yansıların kullanılabilmesini
sağlayan bir araçtır.

• Tepegöz yansıları özel asetat kalemler kullanılarak elde oluşturulabilir veya bilgisayarda
hazırlanarak çıktısı alınıp kullanılabilir.

• Yansılar hazırlanırken görsel öğelerin kullanımına özen gösterilmelidir.

Tepegözün örnek kullanımları;

• Önemli noktalar vurgulanmak veya belli konulara dikkat çekmek isteniyorsa (İngilizce veya
Türkçe cümlelerin incelenmesi amacıyla önemli noktalar renkli kalemlerle çizilerek
vurgulanabilir).

• Anında farklı örnekler oluşturulmak isteniyorsa (kesirleri anlatmak amacıyla farklı şekillerde
kesilmiş geometrik şekkiler yansıtılarak konu anlatılabilir).

• Bir sürece ilişkin adımları veya hiyerarşiyi anlatmak isteniyorsa (değişen ölçüleri göstermek
amacıyla üst üste koyma tekniği kullanılarak ölçüler konusu anlatılabilir).

• Grup çalışmaları desteklenmek isteniyorsa (her bir grup yansı üzerine bir problem yazar.
Bütün problemler yansıtılarak tüm sınıf tarafından çözülmeye çalışılır).

Doküman kamera;

• Üst kısmında yer ala bir kamera aracılığıyla önüne konulan tüm dokümanları ve nesneleri,
görüntü olarak yansıtabilen bir araçtır.

• Görüntüler büyük ekran televizyona aktarılarak veya projeksiyon makinası yardımıyla

yansıtılarak görüntülenir.

• Doküman kamera basılı materyalleri yansıtmanın yanı sıra üç boyutlu nesneleri de yansıtma
özelliğine sahiptir.

Doküman kameranın örnek kullanımları;

• Sürecin izlenmesi gerekiyorsa (elişi çalışmalar ve boyama teknikleri gibi çalışmaların tüm
öğrencilere izletilmesi için uygun olabilir).
 • Mevcut bir görseli yansıtarak üzerinde açıklama yapmak veya tartışma yapmak isteniyorsa
(öğrencilerin grup olarak hazırladıkları posterleri yansıtarak tartışma yapılabilir. Dersi
anlatmak için gereken görsel materyali yansıtmak için kullanılabilir. Poster, harita, model
maket gibi).

İşitsel araç-gereçler (Radyo-Kaset/MP3 çalar/CD);

• İşitsel özelliği olan materyaller kullanılırken öğrencilerin dinleme sürecinde yönlendirilmesi

gerekir. Bu nedenle yönerge verme, ana fikirleri ve detayları sorma, dinlerken içerik ve
kavramsal bağlantıları kullanma, sunumunun yapısını analiz etme ve ilgili-ilgisiz bilgiyi ayırt
eme gibi farklı yaklaşımlarla öğrencilerin dinlemeye yöneltilmesi önemlidir.

İşitsel araç-gereçlerin örnek kullanımları;

• Bir metin seslendirmek isteniyorsa (Öğrenciler İngilizce seslendirilmiş bir metni, öyküyü veya
Türkçe bir şiir dinletisini öğretim ortamında veya ders dışında dinleyerek tekrar yapabilirler.
Öğrencilere sesli dinleme ödevleri verilebilir).

• Deneyimler ve gözlemler kaydedilmek isteniyorsa (Öğrenciler her hafta ne öğrendiklerini

sürekli kaydederek kendi öğrenmelerine ilişkin dönemlik bir kayıt oluşturabilirler).

• Sözel örnekleri çeşitlendirmek isteniyorsa (Aynı metnin farklı kişiler tarafından

seslendirilmiş kayıtlarını dinleyebilirler).

• Doğaya ait sesleri dinleme çalışmaları yaptırılacaksa (Öğrenciler farklı hayvanlara ait
sesleri içeren bir koleksiyon oluşturabilirler)

• Günlük hayattan örnekler verilmek isteniyorsa (İnternet üzerinden canlı radyo yayını
yapan bir kanala bağlanarak veya normal radyo kullanılarak haberler dinlenebilir).

Görsel işitsel araç-gereçler (Bilgisayar-Projeksiyon sistemi);

• Bilgisayarlar hem görsel hem de işitsel özellikleri taşıyan bir araçtır.

• Bilgisayar kullanarak alana özgü eğitim yazılımlar, internet ortamındaki animasyonlar,

elektronik sunular, film ve ses dosyaları ile diğer elektronik dokümanlar öğretim
ortamında paylaşılabilir.

• Öğretim ortamlarında projeksiyon makinesi ile kullanıldığında, görsel ve işitsel

dokümanlar kullanılmasına ve internet aracılığıyla çok farklı bilgilerin görüntülenmesine
olanak sağlar.

• Öğrenciler, CD, DVD, flash bellek dijital fotoğraf makinesi ve video kamera gibi ortamlarda
kayıtlı bilgileri bilgisayara atarak kolayca kullanabilirler. Ancak bu aracı kullanabilmek için
bilgisayar okuryazar olmak gerekir.

• Bilgisayarların vazgeçilmez öğretim araçları olmasının en önemli nedeni «internet» aracılığıyla

bilgilerin paylaşılması ve iletişim sağlanmasıdır. İnternet, öğretim ortamlarında
kullanılabilecek pek çok görsel öğe, eğitsel oyun, eğitim yazılımı, film, animasyon, konu
 anlatımı, test uygulama, kavram haritaları hazırlama ve sunmak amacıyla kullanılan bir
kaynaktır.

Görsel işitsel araç-gereçler (Bilgisayar-Projeksiyon sistemi);

• Bilgisayar, video, kamera ve doküman kamerada yer alan materyallerin

büyütülerek yansıtılması amacıyla kullanılır.

• Yansıtılan yüzeyin projeksiyon perdesi veya beyaz tahta gibi özel bir yüzey olması
görüntü kalitesi açısından önemlidir.

Bilgisayar-projeksiyon sisteminin örnek kullanımları;

• Kan dolaşımını animasyonlar anlatmak için veya trafik akışının trafik lambalarına
göre düzenlendiğini göstermek amacıyla kullanılabilir.

• Müzik aletlerine ait resim, tanım ve ses eklenerek her bir müzik aleti tanıtılabilir.

• Sosyal bilgiler dersinde ülkelerin coğrafi ve kültürel farklılıklarını anlatmak amacıyla resim
ve fotoğraflar kullanılabilir.

Dijital Fotoğraf Makinesi;

• Dijital fotoğraf makineleri görsel ağırlıklı tüm konularda kullanılabilir.

Dijital Fotoğraf Makinesinin örnek kullanımları;

• Bir sürecin izlenmesi gerekiyorsa (çiçeğin açması, maddenin tepkimesi, güneşin doğması
gibi aynı nesnenin veya olayın farklı aralıklarla çekilmiş görüntüleri kullanılabilir).

• Farklı örneklerdeki benzerlik ve farklılıkların belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılacaksa

(farklı dönemlere ait resimler, antik kentler ve heykeller gibi mimari yapılan incelenebilir).

• Gözlem yapmak amacıyla kullanım gerekiyorsa (öğrencilerden doğadaki farklı canlı

türlerine ait bir fotoğraf koleksiyonu oluşturmaları istenebilir).

Televizyon-video/DVD/CD/VCD;

• Bilişsel becerilerin kazandırılması, gösterip yaptırma, sanal alan gezisi, rol oynama,
canlandırma, tartışma gibi farklı amaçlar için tüm alanlarda kullanılabilir.

• Televizyon ekranı sınırı kapasitede olduğu için kalabalık bir topluluk tarafından seyredilmesi
zor olabilir.

• CD, DVD üzerine kaydedilmiş öğretim amaçlı filmler gerçek yaşamı sınıfa taşımak,
ulaşılamayan yerleri tanıtmak, sosyal içerikli veya doğa olaylarını gözlemlemek için
kullanılabilir.
Televizyon-video/DVD/CD/VCD’nin örnek kullanımları;

• Fikirlerin paylaşılması isteniyorsa

• Bir sürecin gözlenmesi planlamışsa

• Riskli bir olayın gözlenmesi isteniyorsa

• Bir olayın canlandırılması yapılacaksa

• Sanal alan gezisi yapılması planlanmışsa

• Öğrenci performansı gözlenecekse

ÖĞRETİM ORTAMLARI VE MATERYAL TASARIMI

Öğretim Materyallerinin Tasarımı

• Materyal, belli bir amaç doğrultusunda tasarlanmış, öğretimi desteklemek ve onu daha etkili
kılmak amacıyla geliştirilmiş öğrenme yardımcılarıdır.
• Materyallerin öğretimi desteklemek için kullanılması gerekmektedir.
• Materyal, öğretim süreci içerisinde ihtiyaç duyulan süre kadar tutulmalı, işi bittiğinde ise
ortamdan kaldırılmalıdır.

Öğretimde materyal kullanmanın yararları

• Farklı öğrenme ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlar.

• Öğrenmeyi somutlaştırır.
• Hatırlamayı kolaylaştırır.
• Zamandan tasarruf sağlar.
• Materyal kullanmak öğretmen ve öğrencinin amacın dışına çıkmasını engeller.
• Materyal kullanmak maliyeti düşürür.
• Yanına gidilmesi ve sınıfa getirilmesi imkansız olan olay, olgu ve varlıkların incelenmesini
sağlar.
• İçeriği basitleştirerek anlaşılmasını kolaylaştırır.
• Materyal kullanmak dikkatin toplanmasını sağlar.

Öğretim materyali hazırlamada dikkat edilmesi gereken noktalar

• Materyalde yer alan bilgiler doğru ve gerçekçi olmalı

• Materyal güncel verilerle oluşturulmalı ve gerçek yaşamı yansıtmalı.
• Hedef ve kazanımların geliştirilmesine yardımcı olmalı
• Materyal üzerindeki öğeler anlamlı bir bütün oluşturulmalı
• Materyal öğrencilerin de kullanabileceği şekilde pratik ve kullanışlı olmalı
• Karmaşıklıktan uzak, basit sade ve anlaşılır olmalı
• İçeriğin ana hatlarına vurgu yapacak şekilde hazırlanmalı
• Öğrencilerin özelliklerine uygun olmalı
• İlgi çekici olmalı ve göze hoş gelmeli
• Kullanılan öğeler materyal alanına düzenli bir şekilde yerleştirilmeli
• Materyal, öğrencileri yaratıcı yeni ürünler geliştirmeye isteklendirilmeli
 • Özellikle dikkat çekmesi istenen öğeler renk, kalın çizgi, çerçeve içine alma gibi belirginleştirici
unsurlarla desteklenmeli
• Materyal üzerinde konu dışı en ufak bir öğe bulunmamalı varsa silinmeli veya gizlenmeli
• Materyal ekonomik ve hazırlanması kolay olmalı
• Sağlam ve tekrar tekrar kullanılabilecek şekilde hazırlanmalı
• Öğrenciler ihtiyaç duyduklarına kullanımlarına açık olmalı

Öğretim materyallerinin etkili kullanımı

• Materyal sınıfta kullanılmadan önce denenmelidir

• Kullanılan materyalin üzerinde silinti, kazıntı olmamalıdır
• Kullanılmadan önce materyalle ilgili kısa bir açıklama yapılmalıdır
• Gösterip yaptırma yöntemine uygun bir hazırlık yapılmışsa tüm öğrencilerin materyali
kullanması sağlanmalıdır
• Materyal tüm öğrencilerin gözden geçirip anlayabileceği kadar süre kullanılmalıdır.
• Amacın ve konunun dışına çıkmamaya özen gösterilmelidir
• Öğrencilerin pratik yapmalarına izin verilmelidir
• Tüm öğrencilerin ilgisinin materyalde olduğu anlaşıldıktan sonra materyal kullanılmaya
başlanmalıdır

Öğretim materyallerinin tasarım öğeleri

Renk;

• Renk kullanımı, materyale görsel zenginlik ve canlılık katar, monotonluktan kurtarır.

• Renklerin diğer renklerle birlikte kullanılması ise onların etkililiğini ya artırmakta veya
azalmaktadır.
• Kırmızı renk hatırlamayı kolaylaştırır.
• Mavi renk dikkatleri en az çeken öğedir.
• İnsanlar ilk önce sarı renge bakma eğilimindedir.
• Dikkat çekmek için tamamlayıcı renkler kullanılmalıdır
• Materyalin zemini soğuk, üzerindeki objeler için sıcak renklerden faydalanılmalıdır.
• Verilen mesaja göre renk seçimi yapılmalıdır.
• Hatırlanmasını istediğimiz şeyler kırmızı, ilk etapta dikkat çekmek istediğimiz sarı, daha az
dikkat çekmek için mavi kullanılmalıdır.

Çizgi,

• Çizgiler, vurgu yapmak, görselliği artırmak, dikkat çekmek ve algıyı kolaylaştırmak için
kullanılabilirler.
• Kesik çizgiler nesnelerin görülmeyen kısımları için, oklar yön ve vurgu için kullanılabilir.
• Kalın ve uzun çizgiler yakınlık, ince ve kısa çizgiler uzaklık için belirtmek için, yatay çizgiler
hareketsizlik ve derinlik, dikey çizgiler ise güç ve kuvvet izlenimi vermek için kullanılabilir.

Alan;

• Materyal tasarımında algıyı kolaylaştırmak, estetikliği artırmak ve materyali karmaşıklıktan

kurtarmak alan öğesinin etkili kullanılmasıyla doğrudan ilgilidir.
• Görsel materyalde dolu alan ve boş alan diye adlandırılan iki alan bulunmaktadır. Dolu alan
çizgi, resim, harf grafik gibi görsel objelerin kapladığı bölümü ifade eder. Boş alan ise
kullanılan objelerin kapladığı bölümü ifade etmektedir.
 • Boş alanlar dikkat çekilmek istenen öğelerin belirginleşmesini sağlar.
• Görsel materyaller oluşturulurken en önemli öğe sol üst köşeye yerleştirilmelidir.

Doku;

• Varlıkların doku ile ilgili özelliği daha çok dokunma duyusuyla hissedilebilen ve yüzeysel
yapılarıyla insanda etki bırakan bir özelliktir.
• Derste incelenmesi gereken varlık sert, yumuşak, orta sertlikte pürüzlü, pürüzsüz mat veya
parlak olabilir. İki boyutlu görsel materyallerde çizgiler taramalar ve noktalamalar kullanılarak
nesnenin dokusunun hissedilmesi sağlanabilir.

Öğretim materyallerinde tasarım ilkeleri

Bütünlük;

• Görsel bir materyalde yer alan tasarım öğelerinin kendi aralarında ve verilmek istenen
mesajla uyum içerisinde olmaları anlamına gelir. Öğelerin düzeni ile ilgili olan bu ilkeye uygun
davranmak için materyalin üzerinde konu dışı herhangi bir öğe bulunmamasına ayrıca her
öğenin diğer öğelerle etkileşimi ve uyumuna dikkat edilmelidir.

Denge;

• Görsel bir materyalde bulunan öğelerin algılanan ağırlığını ifade eden bir ilkedir.
• Materyalin denge ilkesine uygun hazırlanabilmesi için uyulması gereken birkaç nokta vardır.
• Bunlardan birincisi dolu ve boş alanların etkili bir şekilde kullanılmasıdır.
• Bir diğeri materyaldeki öğelerin alana simetri oluşturacak şekilde dağıtılmasıdır. Ancak
kullanılan öğeler simetrik bir denge oluşturmaya uygun değilse bu dengeyi farklı öğeleri
düzenli bir şekilde yerleştirerek oluşturması gerekir. Bu işleme asimetrik denge denir.
• Son olarak denge ilkesine uygun tasarım yapmak için kullanılan alan üzerinde yatay ve dikey
eksen oluşturup ortaya çıkan bölümlere öğeleri eşit şekilde ağırlık hissi verecek şekilde
yerleştirilmelidir.

Devamlılık;

• Görsel bir materyale bakarken görün bir öğeden diğerine geçişte izlediği yol ile ilgilidir.
Algılamayı kolaylaştırmak için öğelerin soldan sağa ve yukardan aşağıya doğru bir yol izlemesi
gerekmektedir.
• Birbiriyle ilgili öğelerin uygun mesafeye yerleştirilmesi, okların ve çizgilerin kullanılması
algılamayı kolaylaştırır.

Vurgu;

• Görsel bir materyalde bazen bir öğenin diğer öğelerin önüne çıkması istenebilir. Çünkü
öğelerden biri asıl anlatılmak istenen, anahtar veya diğerlerinden daha önemli bir öğe olabilir.
Bu durumda vurgu tekniklerini kullanmak gerekir.
• Renk kullanımı, parlaklık, çerçeve içerisine alma, büyüklüğü artırma, ok ve madde imi
kullanmak vurgu tekniklerinden bazılarıdır.

Oran-orantı;

• Bir varlığın, olayın veya nesnenin uzun, kısa veya orta boyda, yakın, uzak veya orta mesafede,
ağır veya hafif olduğunu anlamanın diğer bir yolu da bilinenlerden yararlanmaktır. Yani
Materyalde anlatılmak istenen öğe çok iyi bilinen başka bir öğe ile karşılaştırma yapabilecek
şekilde birlikte verilmelidir. Bu şekilde bilinen öğe ölçün olarak kullanılmakta ve diğer öğe
değerlendirilmektedir.