Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên

Duõng

Chöông 10: CHAÅN ÑOAÙN

Töø nhöõng buoåi sô khai khi thöông maïi hoùa oâtoâ, vieäc baûo döôõng
oâtoâ caàn thieát ñeå giöõ xe vaän haønh toát. Dó nhieân, caùc ñaïi lyù baùn oâtoâ
phaûi ñöôïc cung caáp baûo trì trong nhieàu naêm tuøy thuoäc vaøo caùc cöûa
haøng söûa chöõa vaø caùc traïm baûo trì. Maõi ñeán ñaàu nhöõng naêm 70, vieäc
baûo döôõng vaø söûa chöõa oâtoâ ñònh kì vaãn ñöôïc thöïc hieän bôûi chính caùc
chuû xe vôùi caùc duïng cuï vaø thieát bò reû tieàn. Tuy nhieân, Luaät khoâng khí
saïch ñaõ aûnh höôûng khoâng chæ ñeán khí thaûi sinh ra do oâtoâ maø coøn ñeán
ñoä phöùc taïp cuûa caùc heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô vaø keát quaû laø
vieäc baûo trì vaø söûa chöõa xe trôû neân phöùc taïp. Chuû xe khoâng coøn coù
theå töï thöïc hieän coâng vieäc baûo trì vaø söûa chöõa treân moät soá heä thoáng
cuûa xe ñaëc bieät laø caùc heä thoáng lieân quan ñeán ñoäng cô.
Söï thay ñoåi ñieàu khieån ñoäng cô baèng thuûy löïc hay khí coå ñieån
sang ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû döïa treân boä vi xöû lyù laø keát
quaû tröïc tieáp cuûa nhu caàu kieåm soaùt khí thaûi treân oâtoâ vaø ñöôïc nhaéc
ñi nhaéc laïi suoát quyeån saùch naøy. Tuy nhieân, heä thoáng chaån ñoaùn trong
caùc ñoäng cô ñieàu khieån baèng ñieän töû cho ñeán luùc naøy vaãn chöa ñeà
caäp ñeán nhieàu. Caùc chaån ñoaùn loaïi naøy ñoøi hoûi phöông phaùp tieáp caän
khaùc veà cô baûn so vôùi caùc phöông phaùp ñaõ duøng cho caùc ñoäng cô
truyeàn thoáng bôûi vì noù caàn caùc trang thieát bò tinh vi hôn caùc thöù noù
duøng ñeå chaån ñoaùn caùc oâtoâ tröôùc khi coù luaät veà khí thaûi. Treân thöïc
teá, phöông phaùp chaån ñoaùn toái öu laø söû duïng maùy tính chuyeân duøng
döïa treân boä vi xöû lyù. Tuy nhieân, tröôùc khi phaân tích caùc phöông phaùp
chaån ñoaùn heä thoáng ñieàu khieån baèng ñieän töû, coù hai thieát bò chaån
ñoaùn khoâng duøng vi xöû lyù maø vaãn coøn phoå bieán trong caùc gara vaø
caùc tieäm söûa chöõa (cho caùc xe ñôøi cuõ) seõ ñöôïc trình baøy, ñoù laø ñeøn
caân löûa vaø maùy phaân tích (chaån ñoaùn) ñoäng cô.

ÑEØN CAÂN LÖÛA

Ñeøn caân löûa (hình 10.1) ñöôïc duøng ñeå ño vaø ñaët thôøi ñieåm ñaùnh
löûa. Noù laø moät nguoàn saùng nhaáp nhaùy ñaëc bieät phaùt ra caùc xung aùnh
saùng trong khoaûng thôøi gian raát ngaén taïi thôøi ñieåm xaûy ra tia löûa. Thôøi
ñieåm cuûa caùc xung ñaùnh löûa thu ñöôïc töø moät ñaàu doø ñaëc bieät gaén
vaøo moät daây cao aùp. Hình 10.2 laø sô ñoà khoái cuûa moät ñeøn caân löûa
ñieån hình.
Ñaàu doø phaùt ra moät xung ñieän aùp raát ngaén moãi khi bu-gi phaùt ra
tia löûa. Xung naøy ñöôïc khueách ñaïi vaø sau ñoù kích hoaït ñieän cöïc phoùng
ñieän treân moät boùng ñeøn chôùp (flash) (phaùt saùng baèng khí). Khi phoùng

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

ñieän, moät xung chaïy qua boùng ñeøn chôùp vaø phaùt ra moät chôùp nhaùy
ngaén trong boùng ñeøn.
Hình 10.1 Ñeøn caân löûa

Hình 10.2 Sô ñoà khoái ñeøn caân löûa

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Khi kieåm tra ñaùnh löûa, aùnh saùng töø ñeøn chôùp ñöôïc höôùng veà
phía puli ôû phía tröôùc cuoái truïc khuyûu. Gaàn keà puli laø moät choát daáu
nhö ñöôïc chæ ôû hình 10.3. Treân puli coù vaïch nhieàu ñieåm ñaùnh daáu. Moái
quan heä cuûa ñieåm daáu vaø nhöõng ñieåm naøy töông öùng vôùi caùc vò trí
goùc truïc khuyûu cuï theå töông öùng vôùi ñieåm cheát treân (TDC). Moái quan
heä giöõa choát daáu vaø nhöõng ñieåm treân puli truïc khuyûu taïi thôøi ñieåm
ñaùnh löûa coù theå thaáy ñöôïc baèng caùch quan saùt puli döôùi aùnh saùng
ñeøn chôùp. Khi thôøi ñieåm ñaùnh löûa chính xaùc thì daáu seõ thaúng haøng
vôùi ñieåm ñaùnh daáu ñuùng treân puli.
MAÙY PHAÂN TÍCH ÑOÄNG CÔ (Engine Analyzer)
Maùy phaân tích ñoäng cô laø duïng cuï ñaõ toàn taïi trong nhieàu naêm
qua vaø tieáp tuïc ñöôïc söû duïng trong caùc gara vôùi nhieäm vuï ñieàu chænh
ñoäng cô. Noù ñöôïc trang bò moät duïng cuï ñeå ñaët laïi khe hôû vít löûa baèng
caùch ño goùc ngaäm ñieän (taát nhieân laø vôùi caùc xe coøn ñaùnh löùa vít).
Goùc ngaäm ñieän thöïc chaát laø moät phaàn maø vít löûa bò ñoùng laïi. Tuy
nhieân, vai troø cuûa maùy phaân tích trong vieäc chaån ñoaùn oâtoâ coù heä
thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng kyõ thuaät soá thì khaùc hoaøn toaøn so vôùi
vai troø cuûa noù trong vieäc chaån ñoaùn coù caùc heä thoáng ñieàu khieån
baèng cô khí hay töông töï. Ví duï, vít löûa coù theå ñöôïc loaïi boû trong caùc xe
ñieàu khieån baèng kyõ thuaät soá. Tuy nhieân, khaùi nieäm goùc ngaäm ñieän thì
vaãn coøn thích hôïp, ngaøy nay noù ñaïi dieän cho khoaûng thôøi gian doøng
ñieän chaïy qua maïch sô caáp cuûa bobinee

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 10.3 Daáu hieäu chænh

tröôùc khi maïch naøy bò ngaét (trong chöông 7). Ngoaøi ra, trong moät soá
tröôøng hôïp thôøi ñieåm ñaùnh löûa coù theå ñöôïc ño baèng caùch xaùc ñònh
ñoä lôùn töông ñoái (ñieän aùp ñænh) cuûa caùc xung ñaùnh löûa. Maëc duø
maùy phaân tích ñoäng cô tieáp tuïc trôû thaønh moät thieát bò höõu ích nhöng
noù khoâng thích hôïp cho caùc vaán ñeà chaån ñoaùn cuûa heä thoáng ñieàu
khieån baèng ñieän töû.
Ñuùng laø caû ñeøn caân löûa vaø maùy phaân tích ñoäng cô seõ tieáp tuïc
ñöôïc söû duïng bôûi vaãn coøn coù nhieàu xe coù ñoäng cô ñöôïc ñieàu khieån
bôûi heä thoáng cô khí hay töông töï, nhöng chaéc chaén raèng vieäc söû duïng hai
duïng cuï chaån ñoaùn naøy seõ giaûm daàn trong moät vaøi naêm nöõa.

PHÖÔNG PHAÙP CHAÅN ÑOAÙN HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN

ÑIEÄN TÖÛ.
Moãi heä thoáng ñieän töû döïa treân boä vi xöû lyù coù theå thöïc hieän
moät soá khaû naêng töï chaån ñoaùn. Ví duï, moät heä thoáng coù theå doø söï
maát tín hieäu töø caûm bieán hoaëc laø doø hôû maïch trong boä chaáp haønh
cuõng nhö caùc loãi khaùc. Chöøng naøo maùy tính cuûa heä thoáng coøn hoaït
ñoäng thì noù vaãn coù theå löu maõ loãi cho caùc hö hoûng ñöôïc doø. Caùc
chaån ñoaùn nhö vaäy beân trong moät heä thoáng ñöôïc goïi laø chaån ñoaùn
treân xe.

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Tuy nhieân, möùc ñoä cao hôn so vôùi heä thoáng chaån ñoaùn treân xe
ñöôïc thöïc hieän vôùi moät heä thoáng döïa treân maùy tính beân ngoaøi coù saün
ôû tieäm baûo trì vaø söûa chöõa. Döõ lieäu ñöôïc löu trong boä nhôù cuûa moät
heä thoáng treân xe coù ích cho vieäc thöïc hieän chaån ñoaùn baát cöù hö hoûng
naøo ñoái vôùi heä thoáng lieân quan. Söï chaån ñoaùn naøy ñöôïc goïi laø söï
chaån ñoaùn ngoaøi xe vaø ñöôïc ñieàu khieån bôûi moät maùy tính chuyeân
duøng.
Ñeå caùc döõ lieäu maõ loãi trôû neân coù giaù trò ñoái vôùi maùy tính
chaån ñoaùn ngoaøi xe, moät ñöôøng truyeàn thoâng tin ñöôïc thieát laäp giöõa
caùc thieát bò ngoaøi xe vaø heä thoáng cuï theå naøo ñoù treân xe. Moät heä
thoáng giao tieáp lieân laïc nhö vaäy thöôøng ôû döôùi daïng ñöôøng truyeàn döõ
lieäu soá noái tieáp. Moät ñöôøng truyeàn seõ truyeàn döõ lieäu theo chuoãi thôøi
gian nhò phaân trong moät caëp daây daãn (moät trong hai daây ñöôïc noái maùt).
Tröôùc khi phaân tích chi tieát veà chaån ñoaùn trong xe vaø chaån ñoaùn ngoaøi
xe coù leõ vieäc trình baøy ngaén goïn veà heä thoáng giao tieáp kyõ thuaät soá
treân xe laø raát caàn thieát.
Thoâng tin lieân laïc xe giöõa caùc hoäp ñieàu khieån vaø giöõa caùc heä
thoáng trong xe vaø moät heä thoáng ngoaøi xe ôû daïng töông töï nhö söï truyeàn
thoâng tin giöõa caùc maùy tính. Coù nghóa laø chuùng coù daïng maïng vuøng
cuïc boä (LAN).
Coù moät vaøi vaán ñeà quan troïng lieân quan ñeán baát kì maïng vuøng
cuïc boä (LAN) naøo bao goàm theå thöùc giao tieáp, toác ñoä cuûa bit, truy caäp
maïng vaø söï ñoàng boä hoùa giöõa caùc heä thoáng khaùc nhau. Trong moät
LAN, moãi heä thoáng phuï ñöôïc keát noái vôùi ñöôøng truyeàn döõ lieäu noái
tieáp ñöôïc goïi laø moät nuùt (node). Bình thöôøng moät trong caùc nuùt phuïc
vuï nhö moät maùy chuû (master), vôùi khaû naêng kieåm soaùt söï truy caäp
maïng. Caùc nuùt khaùc ñöôïc goïi laø caùc maùy con (slaves), ñaùp öùng caùc
yeâu caàu ñöôïc ñieàu khieån bôûi phaàn meàm phaùt ra töø maùy chuû.
Moät trong caùc vaán ñeà coù theå xaûy ra trong moät LAN laø söï truyeàn
ñoàng thôøi caùc thoâng baùo bôûi hai nuùt rieâng bieät (goïi laø söï va chaïm).
Caùch giaûi quyeát caùc söï va chaïm coù theå xaûy ra naøy laø chuùng ñöôïc
ñieàu khieån bôûi maùy chuû duøng khaû naêng cuûa phaàn meàm, ñöôïc xem
nhö laø troïng taøi (arbitration)
Moät ví duï veà heä thoáng döõ lieäu kyõ thuaät soá treân oâtoâ laø maïng
vuøng ñieàu khieån (CAN) ñöôïc phaùt trieån bôûi Haõng Robert Bosch taïi Ñöùc.
CAN laø moät theå thöùc giao tieáp khoâng ñoàng boä noái tieáp, keát noái caùc
caûm bieán cuûa caùc hoäp ñieàu khieån ñieän töû vaø boä chaáp haønh trong
oâtoâ. Trong soá caùc chöùc naêngcuûa CAN coù moät ñöôøng truyeàn döõ lieäu
baèng kyõ thuaät soá.

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

CAN laø moät heä thoáng khoâng ñoàng boä, trong ñoù, moãi nuùt seõ
ñoàng boä hoùa thoâng ñieäp cuûa caùc nuùt khaùc ôû bít ñaàu tieân daãn moät
phaàn cuûa thoâng ñieäp vaø caùc bit theo sau daãn phaàn coøn laïi cuûa thoâng
baùo. Khaû naêng ñoàng boä hoùa cuûa moät nuùt vôùi caùc nuùt khaùc ñöôïc
quyeát ñònh bôûi ñoä cheânh leäch toái ña cuûa caùc taàn soá dao ñoäng (xem
giaûi thích ôû chöông 4 veà ñoàng hoà cuûa vi xöû lyù). Chu kyø tôùi haïn vaø
caùc vaán ñeà khaùc bao goàm khoaûng thôøi gian cuûa moät bít, caùc thaønh
phaàn vaø ñoä daøi cuûa thoâng baùo vaø vieäc söû duïng keát hôïp maïng giöõa
maùy chuû vaø caùc maùy con, ñöôïc goïi laø thieát laäp quan heä (handshaking).
Giaûi thích chi tieát veà CAN (thoâng tin döõ lieäu maãu) naèm ngoaøi
phaân tích cuûa quyeån saùch. Hôn nöõa, chuùng ta chæ muoán xaùc ñònh caùch
truyeàn döõ lieäu treân heä thoáng ñieän töû oâtoâ vaø vaïch ra moät soá vaán ñeà
quan troïng.
Moät öùng duïng quan troïng cuûa giao tieáp baèng kyõ thuaät soá treân
oâtoâ laø moät ñöôøng truyeàn döõ lieäu kyõ thuaät soá theo chuoãi töø boä ñieàu
khieån truyeàn löïc ñeán heä thoáng chaån ñoaùn ngoaøi xe. Ñöôøng giao tieáp
döõ lieäu naøy coù khaû naêng truyeàn caùc maõ loãi ñöôïc löu trong boä nhôù
ñeán nhöõng thieát bò beân ngoaøi (giöõa caùc laàn söû duïng khaùc nhau). Heä
thoáng chaån ñoaùn ngoaøi xe naøy coù theå saép xeáp theo ñoä phöùc taïp töø
moät traïm chaån ñoaùn döïa treân maùy tính (seõ ñöôïc giaûi thích sau trong
chöông naøy) ñeán maùy ñoïc maõ loãi caàm tay ñôn giaûn duøng ñeå ñoïc vaø
hieån thò caùc maõ loãi theo daõy khi chuùng ñöôïc ñöôïc khoâi phuïc laïi treân
ñöôøng truyeàn döõ lieäu töø boä ñieàu khieån truyeàn löïc. Döïa vaøo caùc maõ
loãi naøy vaø tuaân theo qui trình chaån ñoaùn hö hoûng, kyõ thuaät vieân baûo trì
söûa chöõa coù theå chaån ñoaùn caùc hö hoûng trong heä thoáng ñieàu khieån
truyeàn löïc. Baây giôø chuùng ta seõ ñi xem xeùt chi tieát boä chaån ñoaùn treân
xe vaø ngoaøi xe.

CHAÅN ÑOAÙN TRONG XE

Moät khaû naêng chaån ñoaùn haïn cheá ñöôïc cung caáp trong baát kyø
heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû döïa treân boä vi xöû lyù hieän ñaïi. Caùc chöùc
naêng chaån ñoaùn naøy ñöôïc thöïc hieän bôûi boä vi xöû lyù döôùi söï ñieàu
khieån cuûa caùc chöông trình löu tröõ vaø ñöôïc thöïc hieän chæ khi boä vi xöû
lyù khoâng thöïc hieän ñöôïc caùc tính toaùn ñieàu khieån bình thöôøng. Trong
khi caùc phaàn meàm thöïc teá lieân quan ñeán hoaït ñoäng chaån ñoaùn khoâng
ñöôïc xem xeùt ñeán ôû ñaây thì caùc böôùc chaån ñoaùn vaø phaân tích veà
chöùc naêng chaån ñoaùn trong xe coù theå ñöôïc trình baøy tieáp theo sau.
Suoát quaù trình vaän haønh bình thöôøng cuûa xe, coù moät khoaûng
thôøi gian giaùn ñoaïn khi caùc thaønh phaàn ñieän vaø ñieän töû khaùc nhau
ñöôïc kieåm tra. Khi coù moät loãi ñöôïc phaùt hieän thì döõ lieäu seõ ñöôïc löu

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

trong boä nhôù vôùi moät maõ loãi cuï theå. Vaøo luùc ñoù, boä ñieàu khieån
phaùt hoaëc kích hoaït moät ñeøn baùo (hay boä hieån thò töông ñöông) treân
baûng tableau, cho bieát laø xe caàn phaûi baûo trì söûa chöõa.
Caùc chöùc naêng cuûa boä chaån ñoaùn trong xe coù moät giôùi haïn lôùn
laø chuùng khoâng theå doø caùc loãi giaùn ñoaïn moät caùch chính xaùc. Ñoái
vôùi heä thoáng naøy ñeå doø vaø coâ laäp moät loãi thì caùc loãi naøy phaûi laø
caùc loãi khoâng theå ñaûo ngöôïc laïi ñöôïc. Trong haàu heát caùc boä chaån
ñoaùn treân xe, boä ñieàu khieån ñieän töû löu caùc maõ loãi maø chuùng coù theå
töï ñoäng ñöôïc xoùa bôûi boä vi xöû lyù sau moät soá voøng quay cuûa ñoäng cô
maø khoâng coù baát kyø moät loãi naøo xuaát hieän laïi.
Caùc khaû naêng cuûa boä chaån ñoaùn treân xe coù theå ñöôïc kích hoaït
baèng tay khieán boä ñieàu khieån ñoäng cô ôû cheá ñoä chaån ñoaùn. Phöông
phaùp thöïc hieän caùc nhieäm vuï naøy thay ñoåi töø xe naøy ñeán xe khaùc. Ví
duï, trong moät soá xe Cadillac phun nhieân lieäu ñôøi cuõ, cheá ñoä chaån ñoaùn
ñöôïc baét ñaàu baèng caùch thoaït tieân môû coâng taéc maùy sau ñoù nhaán
ñoàng thôøi caùc nuùt Off vaø Warmertreân heä thoáng ñieàu khieån ñieàu hoøa
nhieät ñoä.
Vieäc söû duïng chaån ñoaùn treân xe coù theå ñöôïc minh hoïa deã daøng
baèng caùch phaùt thaûo caùc quy trình cuï theå vaø söû duïng heä thoáng cuûa xe
Cadillac nhö moät ví duï. Maëc duø caùch hieån thò caùc maõ loãi thay ñoåi theo
xe nhöng trong moïi tröôøng hôïp caùc maõ loãi phaûi deã ñoïc nhö moät maõ soá.
Moät phöông phaùp chaån ñoaùn ñieån hình ñoøi hoûi phaûi coù ñeøn nhaùy
“Check Engine”. Thôï söûa chöõa vaøo cheá ñoä hieån thò vaø sau ñoù ñeám soá
laàn ñeøn nhaáp nhaùy, trong caùc daõy hai con soá. Ví duï,
Hình 10.4 Hieån thò maõ loãi

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

moät maõ loãi 24 ñöôïc taïo bôûi 2 laàn chôùp vaø sau ñoù laø 4 laàn chôùp. Sau
moät khoaûng thôøi gian ngaén, moät maõ loãi keá tieáp seõ chôùp töông töï theo
daõy hai con soá. Tröôùc ñaây, Cadillac duøng boä ñieàu khieån ñieàu hoøa nhieät
ñoä ñeå hieån thò maõ hai con soá. Hình 10.4 laø hình cuûa moät heä thoáng ñieàu
khieån khí haäu hieån thò maõ 88. Maõ loãi cuï theå ñöôïc duøng ñeå kieåm tra
taát caû caùc ñoaïn chöõ hieån thò moät caùch chính xaùc vaø laàn hieån thò ñaàu
ñöôïc bieåu dieãn khi vaøo cheá ñoä truy xuaát maõ loãi.
Sau khi kieåm tra söï hieån thò cuûa taát caû caùc ñoaïn chöõ, caùc maõ
loãi cuûa caùc loãi hôïp thaønh seõ ñöôïc hieån thò thaønh chuoãi, töø maõ nhoû
nhaát ñeán maõ cao nhaát. Ngöôøi thôï ghi laïi caùc maõ loãi ñaõ hieån thò vaø
duøng soå tay söûa chöõa ñeå xaùc ñònh thaønh phaàn hö hoûng. Baûng 10.1 laø
baûng toùm taét cuûa caùc maõ loãi treân xe Cadillac ñöôïc trình baøy ôû ñaây
moät caùch ñôn giaûn nhö moät ví duï veõ maõ loãi coù hai con soá. Sau khi taát
caû caùc maõ loãi ñöôïc hieån thò, soá 70 xuaát hieän treân baûng ñieàu hoøa
nhieät ñoä vaø heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô chôø ñoäng taùc tieáp theo cuûa
ngöôøi thôï.
Cuï theå, ñeøn “Check Engine” treân baûng tableau seõ saùng baát cöù khi
naøo xaûy ra hö hoûng. Töø maõ 12 ñeán 38 vaø 51 ôû baûng 10.1, ñeøn seõ töï
ñoäng taét neáu söï coá ñöôïc khaéc phuïc. Tuy nhieân, boä ñieàu khieån löu vaãn

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

caùc maõ loãi cuøng vôùi hö hoûng ñöôïc phaùt hieän cho ñeán khi heä thoáng
chaån ñoaùn ñöôïc xoùa baèng tay hay
Baûng 10.1Baûng 10.1 Toùm taét caùc maõ loãi
Maïch bò loãi Maõ loãi hai con
soá
Khoâng coù tín hieäu chia ñieän 12
Caûm bieán oâxy EGO khoâng hoaït ñoäng 13
Maïch caûm bieán nhieät ñoä nöôùc laøm maùt (ngaén maïch) 14
Maïch caûm bieán nhieät ñoä nöôùc laøm maùt (hôû maïch) 15
Ñieän aùp maùy phaùt vöôït möùc giôùi haïn 16
Tín hieäu goùc khuyûu (ngaén maïch) 17
Tín hieäu goùc khuyûu (hôû maïch) 18
Maïch bôm nhieân lieäu (ngaén maïch) 19
Maïch bôm nhieân lieäu (hôû maïch) 20
Maïch caûm bieán vò trí böôùm ga (ngaén maïch) 21
Maïch caûm bieán vò trí böôùm ga (hôû maïch) 22
Ñaùnh löûa/ Bypass (ñöôøng voøng) 23
Caûm bieán toác ñoä ñoäng cô 24
Coâng taéc böôùm ga (ngaén maïch) 26
Coâng taéc böôùm ga (hôû maïch) 27
Ñieàu khieån toác ñoä caàm chöøng 30
Maïch caûm bieán MAP (ngaén maïch) 31
Maïch caûm bieán MAP (hôû maïch) 32
Töông quan caûm bieán MAP/Baro 33
Tín hieäu MAP quaù cao 34
Maïch caûm bieán Baro (ngaén maïch) 35
Maïch caûm bieán Baro (hôû maïch) 36
Nhieät ñoä khí naïp (ngaén maïch) 37
Nhieät ñoä khí naïp (hôû maïch) 38
Tín hieäu khí xaû ngheøo 44
Tín hieäu khí xaû giaøu 45
Duïng cuï baùo loãi ôû PROM 51
Hoäp soá khoâng chaïy 60
Caøi ñoàng thôøi maïch “set” vaø “resume” 61
Toác ñoä xe vöôït möùc toái ña giôùi haïn 62
Sai soá giöõa toác ñoä xe vaø toác ñoä giôùi haïn vöôït quaù 63
Gia toác xe vöôït qua giôùi haïn toái ña 64
Saün saøng heä thoáng cho nhöõng kieåm tra keá tieáp 70
Kieåm tra maïch phanh ñieàu khieån haønh trình töï ñoäng 71

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

sau 20 chu trình ñoäng cô khoâng xaûy ra truïc traëc naøo. Ñoái vôùi maõ 44 vaø
45, ñeøn “Check Engine” seõ khoâng taét cho ñeán khi boä nhôù ñöôïc xoùa bôûi
ngöôøi thôï. Ñoái vôùi maõ töø 60 ñeán 68, ñeøn “Check Engine” khoâng hoaït
ñoäng.
Neáu coù hö hoûng naøo ñöôïc phaùt hieän (ñöôïc chæ bôûi maõ loãi),
ngöôøi thôï phaûi ñöa ra moät quy trình cuï theå ñeå caùch ly caùc hö hoûng cuï
theå. Ngöôøi thôï vaïch ra caùc quy trình naøy theo caùc bieåu ñoà döïa trong
saùch höôùng daãn taïi cöûa haøng. Moät quy trình ví duï seõ ñöôïc minh hoïa ôû
ñaây baèng caùch laøm theo caùc böôùc caàn thieát ñeå khaéc phuïc maõ 13. Maõ
naøy cho bieát caûm bieán oâxy trong khí thaûi khoâng hoaït ñoäng. Caûm bieán
oâxy chyeån möùc ñieän aùp phaùt ra töø 0 ñeán 1V khi hoãn hôïp thay ñoåi giöõa
cheá ñoä giaøu vaø ngheøo (ôû chöông 6). Möùc ñieän aùp hoaït ñoäng yeâu caàu
caûm bieán oâxy phaûi ôû nhieät ñoä treân 2000C. Maõ loãi 13 coù nghóa laø
caûm bieán oâxy seõ khoâng phaùt ra ñieän aùp treân hay döôùi ñieän aùp khi
laïnh cuûa noù laø khoaûng 0.5V vaø heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû seõ
khoâng hoaït ñoäng ôû cheá ñoä ñieàu khieån kín (xem chöông 5 vaø 7).
Khaû naêng gaây ra maõ loãi 13 bao goàm nhö sau:
 Caûm bieán oxy hoaït ñoäng khoâng ñuùng chöùc naêng.
 Ñaàu noái bò hö.
 Boä ñieàu khieån khoâng xöû lí caùc tín hieäu caûm bieán oxy.
Tieáp tuïc kieåm tra baèng caùch loaïi tröø ñeå tìm hö hoûng chính xaùc.
Ñeå kieåm tra hoaït ñoäng cuûa caûm bieán oâxy thì giaù trò trung bình
ñieän aùp ra cuûa noù ñöôïc ño baèng caùch söû duïng heä thoáng ñieàu khieån
ñoäng cô baèng ñieän töû (phöông phaùp thöïc hieän seõ ñöôïc giaûi thích sau
trong chöông naøy). Ñieän aùp caàn thieát ñöôïc hieån thò treân baûng ñieàu
khieån ñieàu hoøa nhieät ñoä phaûi nhaân vôùi 0.01V. Coù nghóa laø “00” töông
öùng vôùi 0V vaø “99” töông öùng vôùi 0,99V..v..v..
Söû duïng ñieän aùp naøy, ngöôøi thôï laøm theo caùc böôùc ñöôïc phaùt
hoïa ôû hình 10.5, 10.6, 10.7. Neáu ñieän aùp nhoû hôn 0.37 V hay lôùn hôn 0.57
V thì ngöôøi thôï phaûi xem laïi ñöôøng daây daãn ñieän.
Neáu ñieän aùp cuûa caûm bieán oâxy giöõa 0.37V vaø 0.57Vthì kieåm tra
xem caûm bieán oâxy hoaëc boä ñieàu khieån coù bò loãi hay khoâng. Thôï ñieän
phaûi noái taét nguoàn caûm bieán oâxy laïi vôùi nhau taïi ñaàu vaøo cuûa boä
ñieàu khieån ñeå xem nhö laø caûm bieán bò ngaén maïch vaø ñoïc caùc giaù trò
ñieän aùp caûm bieán treân maøn hình ñieàu khieån ñieàu hoøa nhieät ñoä. Neáu
ñieän aùp naøy nhoû hôn 0.05V thì boä ñieàu khieån seõ coøn toát vaø caûm bieán
oxy phaûi ñöôïc kieåm tra. Neáu ñieän aùp lôùn hôn 0.05V, boä ñieàu khieån bò
hoûng vaø caàn ñöôïc thay theá.

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 10.5 Maïch caûm bieán oâxy DFI

Khi chaån ñoaùn xong moät hö hoûng, ngöôøi thôï seõ xoùa maõ loãi töø
boä nhôù ñieàu khieån ñieän töû. Lyù do ñeå thöïc hieän vieäc naøy laø ñeå kieåm
tra xem hö hoûng laø coá ñònh hay giaùn ñoaïn. Ñeå xoùa caùc maõ loãi (vôùi heä
thoáng ôû cheá ñoä chaån ñoaùn), ngöôøi thôï nhaán ñoàng thôøi caùc nuùt “Off”
vaø “Hi” treân baûng ñieàu khieån ñieàu hoøa khoâng khí cho ñeán khi soá “00”
ñöôïc hieån thò. Sau khi taát caû caùc maõ loãi ñöôïc xoùa maõ 70 seõ xuaát
hieän.
Maõ 70 laø ñieåm quyeát ñònh trong caùc quy trình chaån ñoaùn. ÔÛ
ñieåm naøy ngöôøi thôï coù moät soá löïa choïn bao goàm:
o Thöïc hieän caùc kieåm tra coâng taéc.
o Hieån thò döõ lieäu ñoäng cô.
o Thöïc hieän caùc kieåm tra chu trình coâng suaát.
o Thöïc hieän caùc kieåm tra xylanh.
o Thoaùt khoûi cheá ñoä chaån ñoaùn.
Moãi böôùc ôû treân cung caáp moät khaû naêng chaån ñoaùn quan troïng ñeán
ngöôøi thôï.
Caùc kieåm tra coâng taéc bao goàm maõ loãi töø 71 ñeán 80 vaø cung
caáp thoâng tin kieåm tra cho caùc coâng taéc ñöôïc chæ ra ôû hình 10.8. Ñeå baét
ñaàu kieåm tra coâng taéc, ngöôøi thôï nhoài baøn ñaïp phanh. Neáu khoâng coù
loãi ôû coâng taéc phanh thì sau ñoù maõ seõ taêng leân soá 71. Neáu soá treân
maøn hình khoâng taêng leân thì boä ñieàu khieån seõ khoâng xöû lyù tín hieäu

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

coâng taéc phanh vaø caàn chaån ñoaùn theâm. Ñoái vôùi moät hö hoûng, ngöôøi
thôï xaùc ñònh bieåu ñoà cuï theå (xem hình 10.9 vaø 10.10) cuûa vieäc chaån
ñoaùn loãi ôû coâng taéc cuï theå vaø laøm theo caùc böôùc ñöôïc phaùt hoïa. Söï
kieåm tra chi tieát ñöôïc thöïc hieän bôûi ngöôøi thôï laø söï kieåm tra thoâng
maïch nhôø moät boùng ñeøn kieåm tra.
Hình 10.6 Maõ DFI 13: caûm bieán oxy chöa saün saøng

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 10.7 Bieåu ñoà 14 DFI: kieåm tra caûm bieán oâxy

Hình 10.8 Trình töï kieåm tra coâng taéc

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 10.9 Maïch phanh ñieàu khieån ga töï ñoäng DFI

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 10.10 Maõ 71: Maïch phanh ñieàu khieån ga töï ñoäng

Caùc böôùc cho moãi kieåm tra coâng taéc ñöôïc thöïc hieän theo thöù töï.
Chuoãi caùc böôùc naøy nhö sau:

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

1. Vôùi maõ 71 hieån thò, nhoài baøn ñaïp phanh. Neáu quaù trình hoaït
ñoäng bình thöôøng, soá treân maøn hình seõ taêng leân.
2. Vôùi maõ 72 hieån thò, nhaán baøn ñaïp ga töø vò trí caàm chöøng leân
vò trí môû lôùn. Boä ñieàu khieån kieåm tra coâng taéc cuûa böôùm ga
vaø maõ hieån thò taêng leân 73 cho quaù trình vaän haønh bình
thöôøng.
3. Vôùi maõ 73 hieån thò, hoäp soá ñöôïc gaøi ôû soá tôùi vaø sau ñoù laø
soá trung gian. Caùch laøm naøy ñeå kieåm tra coâng taéc choïn soá vaø
boä hieån thò taêng leân maõ 74 neáu quaù trình vaän haønh bình
thöôøng.
4. Vôùi maõ 74 hieån thò, hoäp soá ñöôïc gaøi ñeå lui xe vaø sau ñoù
ñaäu. Caùch laøm naøy kieåm tra hoaït ñoäng cuûa coâng taéc lui xe
vaø maøn hình taêng leân maõ 75 cho quaù trình vaän bình thöôøng.
5. Vôùi maõ 75 hieån thò, heä thoáng ñieàu khieån ga töï ñoäng chuyeån
töø ñoùng sang môû vaø töø lui sang ñoùng, ñeå kieåm tra coâng taéc
cuûa heä thoáng ñieàu khieån ga töï ñoäng. Trong quaù trình vaän
haønh bình thöôøng, boä hieån thò taêng leân maõ 76.
6. Vôùi maõ 76 hieån thò vaø coâng taéc baûng hieån thò heä thoáng ñieàu
khieån ga töï ñoäng “on”, nhaán vaø thaû nuùt nhaán “set/coast”. Neáu
nuùt nhaán (hay coâng taéc) hoaït ñoäng bình thöôøng, boä hieån thò
taêng leân maõ 77.
7. Vôùi maõ 77 hieån thò vaø baûng heä thoáng ñieàu khieån ga töï ñoäng
“on”, nhaán vaø thaû coâng taéc “resume/acceleration”. Neáu coâng
taéc hoaït ñoäng bình thöôøng, boä hieån thò seõ taêng leân maõ 78.
8. Vôùi maõ 78 hieån thò, nhaán vaø thaû nuùt nhaán “instant/average”
treân baûng hieån thò MPG. Neáu nuùt nhaán laøm vieäc bình thöôøng,
maõ seõ taêng leân 79.
9. Vôùi soá 79 hieån thò, nhaán vaø thaû nuùt “reset” treân baûng ñoàng
hoà toác ñoä. Neáu nuùt “reset” laøm vieäc bình thöôøng, maõ seõ
taêng leân 80.
10. Vôùi maõ 80 hieån thò, nhaán vaø thaû nuùt “rear defogger” treân
baûng ñieàu khieån ñieàu hoøa khoâng khí. Neáu coâng taéc “defogger”
laøm vieäc bình thöôøng, maõ seõ taêng leân 70 vaø hoaøn thaønh caùc
quaù trình kieåm tra.
Vôùi maõ 70 ñöôïc hieån thò, döõ lieäu ñoäng cô coù theå hieån thò theo
thöù töï baèng caùch taét coâng taét ñieàu khieån ga töï ñoäng. Khi ñoù, maõ seõ
taêng leân 90. Ñeå taêng soá hieån thò, ngöôøi thôï nhaán nuùt “instant/average”
treân baûng hieån thò toác ñoä MPG (ñeå traû veà caùc thoáng soá ñöôïc hieån thò

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

ngöôøi thôï phaûi nhaán nuùt “reset” treân baûng hieån thò toác ñoä MPG). Ñeå
thoaùt khoûi cheá ñoä hieån thò caùc thoâng soá ñoäng cô, ngöôøi thôï nhaán
ñoàng thôøi caùc nuùt “Off” vaø “Hi” treân baûng ñieàu khieån ñieàu hoøa nhieät
ñoä. Sau khi caùc thoâng soá cuoái cuøng ñöôïc hieån thò, maõ seõ taêng leân 95.
Hình 10.11 bieåu thò caùc thoâng soá theo thöù töï. Thoâng soá 01 laø ñoä
leäch caùnh böôùm ga tính töø vò trí caàm chöøng. Thoâng soá 02 laø aùp suaát
tuyeät ñoái ñöôøng oáng naïp theo (kPa). Phaïm vi caùc thoâng soá laø töø 14
ñeán 99, vôùi thoâng soá 14 ñaïi dieän cho ñoä chaân khoâng ñöôøng naïp tuyeät
ñoái toái ña. Thoâng soá 03 laø aùp suaát khí quyeån tuyeät ñoái theo kPa. Bình
thöôøng, aùp suaát khí quyeån dao ñoäng töø 90 ñeán 100 kPa ño ôû möïc nöôùc
bieån. Thoâng soá 04 laø nhieät ñoä nöôùc laøm maùt. Boä chuyeån ñoåi töø maõ
naøy sang nhieät ñoä nöôùc laøm maùt thöïc teá ñöôïc trình baøy ôû baûng 10.2.
Thoâng soá 05 laø nhieät ñoä khí naïp, thoâng soá naøy duøng boä chuyeån ñoåi
töông töï nhö thoâng soá 04.
Hình 10.11 Hieån thò döõ lieäu ñoäng cô
DÖÕ LIEÄU ÑOÄNG CÔ
Thöù töï Thoâng soá Phaïm vi bình thöôøng
01 Vò trí böôùm ga 0-31
02 AÙp suaát ñöôøng naïp 14-99
03 AÙp suaát khí trôøi 14-99
04 Nhieät ñoä nöôùc laøm 0-99
maùt
05 Nhieät ñoä khí naïp 9-99
06 Ñoä roäng xung cuûa kim 0-9,9
phun
07 Ñieän aùp caûm bieán oxy 0-0,99
08 Ñaùnh löûa sôùm (ñoä) 0-52

Baûng 10.2 Baûng chuyeån ñoåi nhieät ñoä

0
MAÕ F
0 -40
8 -12
12 1

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

16 15
21 32
25 46
30 64
35 81
40 98
45 115
50 133
52 140
54 147
56 153
58 160
60 167
62 174
64 181
66 188
68 195
70 202
72 209
73 212
75 219

Thoâng soá 06 laø khoaûng xung cuûa kim phun theo mili giaây (msec).
Trong caùch ñoïc caùc soá naøy, ngöôøi thôï seõ dôøi moät soá thaäp phaân giöõa
hai con soáá (ví duï, 16 ñöôïc ñoïc laø 1,6 giaây). Chöông 5, 6 vaø 7 laø caùc giaûi
thích veà beà roäng xung kim phun vaø aûnh höôûng cuûa chuùng leân hoãn hôïp
nhieân lieäu.
Thoâng soá 07 laø giaù trò trung bình cuûa ñieän aùp ra cuûa caûm bieán
oâxy. Boä chaån ñoaùn söû duïng thoâng soá ñaõ ñöôïc giôùi thieäu ôû ñaàu
chöông naøy. Chuù yù raèng caûm bieán oâxy hoaït ñoäng giöõa khoaûng 0 ñeán
1V khi hoãn hôïp dao ñoäng giöõa ngheøo vaø giaøu. Giaù trò ñöôïc hieån thò laø
thôøi ñieåm trung bình cuûa ñieän aùp naøy, noù thay ñoåi theo chu kyø thöïc

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

hieän cuûa hoãn hôïp. Moät soá thaäp phaân seõ ñöôïc laáy ôû beân traùi hai soá
(ví duï, 52 ñoïc laø 0,52).
Thoâng soá 08 laø goùc ñaùnh löûa sôùm tröôùc ñieåm cheát treân. Giaù
trò naøy phaûi truøng vôùi giaù trò ño ñöôïc töø ñeøn caân löûa vaø maùy phaân
tích ñoäng cô. Thoâng soá 09 laø soá chu kyø ñaùnh löûa xaûy ra khi moät maõ
loãi ñöôïc thieát laäp trong boä nhôù. Neáu qua 20 chu kyø maø khoâng coù moät
loãi naøo, boä ñeám trôû veà 0 vaø taát caû maõ loãi ñöôïc xoùa.
Thoâng soá 10 laø moät bieán soá logic (nhò phaân) cho bieát heä thoáng
ñieàu khieån ñoäng cô coù ôû cheá ñoä ñieàu khieån kín hoaëc hôû hay khoâng.
Giaù trò 1 töông öùng vôùi cheá ñoä ñieàu khieån kín, ñieàu naøy nghóa laø döõ
lieäu töø caûm bieán oâxy ñöôïc hoài tieáp veà boä ñieàu khieån duøng trong
vieäc thieát laäp caùc khoaûng xung phun nhieân lieäu. Soá 0 cho caùc bieán soá
naøy cho bieát hoaït ñoäng cuûa cheá ñoä ñieàu khieån hôû (ñöôïc giaûi thích ôû
chöông 6 vaø 7). Thoâng soá 11 laø ñieän aùp accu tröø cho 10. Moät daáu thaäp
phaân ñöôïc laáy giöõa caùc con soá. Vì vaäy, 2,3 ñöôïc ñoïc laø 12,3 (V).
Sau khi hoaøn thaønh caùc giaù trò döõ lieäu thoâng soá, maøn hình cuûa
heä thoáng ñieàu hoøa nhieät ñoä seõ taêng leân 95. Caùc maõ coøn laïi cho bieát
moät soá caùc kieåu xe Cadillac, noù khoâng phuø hôïp ñeå phaân tích ôû ñaây.
Khi ngöôøi thôï ñoïc taát caû caùc maõ loãi, anh ta seõ tieáp tuïc chaån
ñoaùn baèng caùch duøng saùch höôùng daãn vôùi phöông phaùp töông töï nhö
ñaõ giaûi thích cho ví duï veà xe Cadillac ôû treân. Ñoái vôùi moãi maõ loãi seõ
coù moät phöông phaùp theo sau ñeå hoã trôï taùch caùc thaønh phaàn bò loãi.
Roõ raøng, quaù trình chaån ñoaùn moät hö hoûng coù theå daøi doøng vaø bao
goàm nhieàu böôùc. Tuy nhieân, khi khoâng coù söï hoã trôï khaû naêng chaån
ñoaùn treân xe cuûa heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû, vieäc chaån ñoaùn seõ
caàn nhieàu thôøi gian hôn vaø trong moät soá tröôøng hôïp coù theå seõ khoâng
thöïc hieän ñöôïc.
Söï chaån ñoaùn treân xe ñöôïc quy ñònh theo luaät cuûa chính phuû, ñaëc
bieät khi caùc hö hoûng treân xe coù theå laøm aûnh höôûng ñeán heä thoáng
kieåm soaùt khí thaûi. UÛy ban baûo veä moâi tröôøng California (CARB), ñaët
caùc quy ñònh kieåm soaùt khí thaûi oâtoâ leân haøng ñaàu, ñeà ra moät luaät
môùi töông ñoái khaét khe cho heä chaån ñoaùn treân xe ñöôïc goïi laø OBDII
(boä chaån ñoaùn treân xe II). Luaät naøy coù xu höôùng baûo ñaûm heä thoáng
kieåm soaùt khí thaûi laøm vieäc theo chöùc naêng ñaõ ñöôïc ñònh tröôùc.
Caùc heä thoáng kieåm soaùt khí thaûi treân oâtoâ ñöôïc trình baøy trong
chöông 5 vaø 7 bao goàm ñieàu khieån nhieân lieäu vaø ñaùnh löûa, boä xuùc taùc
ba taùc duïng, EGR, quaù trình phun khí phuï vaø khí thaûi … Caùc quy ñònh
cuûa OBDII yeâu caàu thôøi haïn kieåm tra tình traïng cuûa caùc boä phaän heä
thoáng kieåm soaùt khí thaûi. Ví duï, hieäu suaát cuûa boä xuùc taùc phaûi ñöôïc

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

kieåm tra baèng caùch duøng moät caûm bieán nhieät ñoä ñeå ño nhieät ñoä boä
xuùc taùc vaø moät caëp caûm bieán oâxy (ñaët tröôùc vaø sau boä xuùc taùc).
Moät yeâu caàu khaùc cuûa OBDII laø heä thoáng doø xylanh khoâng noå.
Trong ñieàu kieän khoâng noå (hoãn hôïp khoâng thích hôïp ñeå ñaùnh löûa) thì
khí thaûi seõ taêng. Trong moät soá tröôøng hôïp khaéc nghieät, chính boä xuùc
taùc cuõng bò hö haïi.
Phöông phaùp hieäu quaû duy nhaát ñeå ñaùp öùng caùc qui ñònh cuûa
OBDII laø caùc thieát bò ñieän töû. Ví duï, caùch doø xylanh khoâng noå döïa
treân caùc thoâng soá toác ñoä töùc thôøi cuûa truïc khuyûu. Toác ñoä ñoù dao
ñoäng ôû toác ñoä trung bình töông öùng vôùi moãi tröôøng hôïp xylanh ñang
noå. Khoâng ñaùnh löûa coù theå ñöôïc phaùt hieän trong haàu heát caùc tröôøng
hôïp baèng caùch theo doõi dao ñoäng cuûa toác ñoä truïc, khuyûu söû duïng moät
soá quaù trình xöû lyù tín hieäu ñieän töû töông ñoái phöùc taïp.

CHAÅN ÑOAÙN NGOAØI XE

Moät phöông phaùp thay theá cho phöông phaùp chaån ñoaùn treân xe ñaõ
phaùt trieån ñaïi traø ôû caùc trung taâm baûo döôõng. Heä thoáng naøy duøng
moät maùy tính coù khaû naêng chaån ñoaùn lôùn hôn heä thoáng treân xe bôûi vì
maùy tính cuûa noù lôùn hôn vaø chæ thöïc hieän moät nhieäm vuï laø chaån
ñoaùn hö hoûng treân heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô.
Ví duï veà heä thoáng chaån ñoaùn ôû trung taâm baûo döôõng laø heä
thoáng baûo döôõng oâtoâ maùy tính hoùa cuûa General Motors (General Motors’
Computerized Automotive Maintainance System; vieát taét: GM-CAMS). Maët
duø heä thoáng ñöôïc noùi ñeán ôû ñaây ñaõ loãi thôøi nhöng ít nhaát noù cuõng
ñaïi dieän cho möùc ñoä chaån ñoaùn naøy. GM-CAMS söû duïng moät maùy tính
IBM PC/AT coù khaû naêng tính toaùn maïnh. Boä nhôù cuûa noù goàm moät
RAM 640K, 1,2 trieäu byte treân moät oå ñóa di ñoäng 5.75 inch vaø 20 trieäu
byte treân moät oå ñóa coá ñònh. Heä thoáng naøy coù khaû naêng nhaän bieát,
phaân tích vaø taùch loãi trong caùc xe GM ñôøi môùi, xe naøy ñöôïc trang bò heä
thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng kó thuaät soá. Heä thoáng naøy thöôøng
ñöôïc goïi laø thieát bò ñaàu cuoái cuûa kó thuaät vieân (technicians’terminal),
noù coù moät modem hoaït ñoäng töông töï nhö CAMS.
Thieát bò ñaàu cuoái cuûa kó thuaät vieân ñöôïc gaén treân baùnh xe di
ñoäng (hình 10.12) thích hôïp cho duøng trong garage. Noù keát noái vôùi oâtoâ
thoâng qua ñöôøng truyeàn döõ lieäu ALDL. Döõ lieäu caàn thieát ñeå thöïc hieän
chaån ñoaùn thu ñöôïc töø thieát bò cuoái thoâng qua ñöôøng keát noái naøy.
Thieát bò ñaàu cuoái coù moät maøn hình maøu CRT (gioáng nhö caùi duøng
trong maùy tính ôû nhaø) duøng ñeå hieån thò döõ lieäu vaø caùc böôùc thöïc
hieän. Noù coù moät maøn hình caûm nhaän ñeå nhaän tín hieäu töø kó

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 10.12 Maøn hình döõ lieäu ñoäng cô

thuaät vieân vaøo heä thoáng. Thieát bò cuoái ñoùng vai troø coù moät baøn phím
ñeå nhaän döõ lieäu, moät maùy in cho tín hieäu ra vaø moät boä modem ñeå noái
maïng cho vieäc thu vaø gôûi thoâng tin ñeán GM-CAMS.
Heä thoáng GM cuõng giöõ vai troø laø heä thoáng maùy tính trung taâm
ôû trung taâm thoâng tin General Motors (GMIC) chöùa cô sôû döõ lieäu chính,
bao goàm nhöõng thoâng tin môùi nhaát lieân quan tôùi vieäc söûa chöûa xe GM
thích hôïp. Thoâng tin naøy cuõng nhö söï caäp nhaät thoâng tin môùi trong phaàn
meàm maùy tính nhaän ñöôïc töø maïng (maùy tính). Thôï maùy cuõng coù theå
nhaän ñöôïc söï hoã trôï veà chaån ñoaùn baèng caùch goïi cho Trung Taâm Hoã
Trôï Khaùch Haøng GM-CAMS.
Khi duøng GM-CAMS, thôï maùy nhaäp vaøo maõ soá xe (VIN) thoâng
qua thieát bò ñaàu cuoái. Maùy tính ñaùp öùng laïi baèng caùch hieån thò moät
baûng vôùi caùc tuøy choïn. Ñeå choïn moät tuøy choïn cuï theå, kó thuaät vieân
phaûi aán leân phaàn chia treân baûng hieån thò coù lieân keát vôùi löïa choïn.
Keá tieáp, maùy tính seõ hieån thò moät baûng choïn nöõa vôùi nhieàu choïn löïa
hôn, vieäc naøy tieáp tuïc cho ñeán khi thôï maùy xaùc ñònh ñöôïc choïn löïa caàn
thieát.

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Trong soá caùc khaû naêng, thieát bò ñaàu cuoái cuûa kó thuaät vieân coù
khaû naêng löu tröõ vaø hieån thò caùc bieåu ñoà chaån ñoaùn coù trong saùch
höôùng daãn. Khi xaùc ñònh ñöôïc loãi, moät bieåu ñoà töông öùng töï ñoäng
hieån thò ñeán thôï maùy. Khaû naêng naøy laøm taêng ñaùng keå hieäu quaû
tieán trình chaån ñoaùn. Hôn nöõa, maùy tính GM-CAMS coù theå löu taát caû
caùc döõ lieäu ñöôïc keát hôïp vôùi caùc böôùc chaån ñoaùn cho moät soá xe vaø
sau ñoù laø ñònh vò vaø hieån thò gaàn nhö ngay laäp töùc moät böôùc chaån
ñoaùn cuï theå khi ñöôïc yeâu caàu. Hôn nöõa, söï caäp nhaät thoâng tin vaø caùc
thoâng baùo söûa chöõa môùi nhaát ñeán ñöôïc thieát bò cuoái cuûa kó thuaät
vieân thoâng qua maïng ñieän thoaïi ñeå caùc thôï maùy ñôõ maát thôøi gian tìm
kieám döõ lieäu vaø caùc böôùc môùi nhaát cho vieäc chaån ñoaùn heä thoáng
ñieän töû oâtoâ.
Ngoaøi vieäc löu tröõ hieån thò caùc böôùc chaån ñoaùn vaø döõ lieäu
trong saùch höôùng daãn, moät heä thoáng chaån ñoaùn baèng maùy tính trong
garage coù theå töï chaån ñoaùn chính noù. Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích naøy, thieát
ñaàu bò cuoái cuûa kó thuaät vieân coù khaû naêng keát hôïp vôùi caùi thöôøng
ñöôïc goïi laø heä chuyeân gia (expert system).

HEÄ CHUYEÂN GIA (EXPERT SYSTEM)

Maëc duø vieäc giaûi thích heä chuyeân gia vöôït qua muïc ñích trình baøy
cuûa quyeån saùch naøy nhöng coù leõ toát hôn laø ñi giôùi thieäu moät vaøi
khaùi nieäm chính trong kó thuaät ñöôïc phaùt trieån nhanh choùng naøy. Heä
chuyeân gia laø moät chöông trình maùy tính duøng caùc kieán thöùc con ngöôøi
ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà maø thöôøng xuyeân caàn kinh nghieäm cuûa
con ngöôøi. Lyù thuyeát cuûa heä chuyeân gia laø moät phaàn trong lónh vöïc
khoa hoïc maùy tính ñöôïc bieát nhö laø trí thoâng minh nhaân taïo (AI). Lôïi ích
chính cuûa heä chuyeân gia laø nhöõng öùng duïng hieäu quaû, nhaát quaùn,
khoâng ñoåi cuûa caùc tieâu chuaån giaûi quyeát hay phöông phaùp giaûi quyeát
vaán ñeà.
Vieäc chaån ñoaùn heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû
thoâng qua moät heä chuyeân gia theo taäp hôïp caùc quy taéc bao goàm nhöõng
böôùc töông töï nhö bieåu ñoà chaån ñoaùn trong saùch höôùng daãn. Heä thoáng
chaån ñoaùn nhaän döõ lieäu töø heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû (thoâng qua
boä keát noái ALDL trong GM-CAMS) hay thoâng qua baøn phím nhôø thôï
maùy. Heä thoáng xöû lí tín hieäu naøy moät caùch hôïp lí baèng caùch ñieàu
khieån chöông trình theo caùc quy taéc ñöôïc löu tröõ beân trong. Keát quaû cuoái
cuøng cuûa vieäc chaån ñoaùn döôùi söï giuùp ñôõ cuûa maùy tính laø söï ñaùnh
giaù hö hoûng vaø ñeà nghò caùc böôùc söûa chöõa. Söû duïng heä chuyeân gia
cho chaån ñoaùn coù theå caûi thieän ñaùng keå hieäu quaû quaù trình chaån
ñoaùn, töø ñoù giaûm ñöôïc chi phí vaø thôøi gian baûo trì.

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Söï phaùt trieån cuûa moät heä chuyeân gia caàn moät chuyeân gia maùy
tính ñöôïc bieát theo loái noùi trong AI laø moät kó sö kieán thöùc (knowledge
engineer). Caùc kó sö kieán thöùc phaûi coù ñöôïc caùc thoâng tin kinh nghieäm
vaø kieán thöùc caàn thieát cho heä chuyeân gia baèng caùch phoûng vaán caùc
chuyeân gia trong ngaønh. Trong tröôøng hôïp heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô
oâtoâ baèng ñieän töû, chuyeân gia bao goàm caùc kó sö thieát keá cuõng nhö kó
sö coâng ngheä, thôï maùy, kó thuaät vieân. Ngoaøi ra, kinh nghieäm coøn thu
ñöôïc töø nhöõng thôï maùy ngöôøi lieân tuïc söûa caùc heä thoáng trong laõnh
vöïc. Kinh nghieäm cuûa nhoùm sau coù theå ñöôïc tích hôïp nhö laø moät söï
caûi tieán trong heä chuyeân gia. Caùc giai ñoaïn khaùc nhau cuûa söï thu thaäp
kieán thöùc (töø caùc chuyeân gia) ñöôïc phaùt hoïa ôû hình 10.13. ÔÛ ñoù, moät
soá söï laëp laïi tieán trình
Hình 10.13 Giai ñoaïn thu thaäp kieán thöùc

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 10.14 Moâi tröôøng cuûa moät heä chuyeân gia

caàn thieát ñeå hoaøn thaønh quaù trình thu thaäp kieán thöùc. Do ñoù phoûng
vaán laø moät quaù trình lieân tuïc.
Deã daøng nhaän thaáy söï khai trieån cuûa moät heä chuyeân gia laø moái
quan heä caù nhaân giöõa chuyeân gia vaø kó sö kieán thöùc. Caùc chuyeân gia
phaûi saün saøng coäng taùc vaø giaûi thích kinh nghieäm cuûa hoï cho kó sö
kieán thöùc neáu moät heä chuyeân gia thaønh coâng ñöôïc khai trieån. Caù tính
cuûa caùc chuyeân gia vaø kó sö kieán thöùc coù theå trôû thaønh moät nhaân toá
trong söï phaùt trieån cuûa heä chuyeân gia.
Hình 10.14 trình baøy nhöõng ñoái töôïng cuûa heä chuyeân gia. Dó nhieân
moät maùy tính kó thuaät soá coù ñuû khaû naêng caàn thieát cho vieäc trieån
khai. Moät baûng toùm taét caùc coâng cuï khai trieån heä chyeân gia thích hôïp
cho maùy tính trung taâm ñöôïc trình baøy ôû baûng 10.3.
Baûng 10.3 Heä chuyeân gia phaùt trieån caùc coâng cuï cho heä thoáng
maùy tính

Teân Coâng ty Maùy moùc

Ops5 Carnegie Mellon VAX
University
S.1 Teknowlege VAX
Loops Xerox 1108 Xerox 1198
Kee Intelligenetics Xerox 1198
Art Suy luaän Caùc bieåu töôïng

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Moät heä chuyeân gia thöôøng coù hai phaàn chính. Moät phaàn laø ñeå
thöïc hieän hoaït ñoäng logic ñöôïc goïi laø suy luaän ñoäng cô (inference engine).
Kieán thöùc cô baûn vaø caùc moái quan heä khaùc nhau ñöôïc goïi laø cô sôû
kieán thöùc.
Lónh vöïc chaån ñoaùn toång quaùt öùng duïng heä chuyeân gia laø caùi
maø caùc böôùc chaån ñoùan ñöôïc duøng bôûi caùc chuyeân gia coù theå bieåu
thò baèng taäp hôïp caùc qui taéc vaø moái quan heä logic. Phaïm vi chaån ñoaùn
oâtoâ noùi treân roõ raøng cuõng laø moät lónh vöïc. Bieåu ñoà chaån ñoaùn
phaùt hoïa caùc böôùc söûa chöõa (nhö ñöôïc phaùt hoïa ôû ñaàu chöông) trình
baøy nhöõng ví duï roõ raøng veà caùc quy taéc.
Ñeå deã hieåu moät soá yù töôûng ñöôïc theå hieän trong heä chuyeân gia,
ta xem caùc ví duï ôû döôùi veà nhöõng chaån ñoaùn hö hoûng treân oâtoâ. Trong
ví duï naøy, caùc nhöôïc ñieåm ñöôïc haïn cheá raát nhieàu. Maëc duø ví duï naøy
khoâng thieát thöïc cho laém nhöng noù cuõng minh hoïa ñöôïc moät soá nguyeân
taéc trong moät heä chuyeân gia. Nhöõng khaùi nieäm cô baûn trong ví duï naøy
laø khaùi nieäm nguyeân nhaân- keát quaû, chuùng coù daïng caùc quy taéc IF-
THEN. Nhöõng qui taéc naøy theå hieän kieán thöùc cuûa caùc chuyeân gia (nhö
caùc kó sö oâtoâ hay thôï maùy coù kinh nghieäm).
Heä chuyeân gia trong ví duï naøy bao goàm ba thaønh phaàn:
1. Cô sôû qui luaät cuûa qui luaät IF-THEN.
2. Cô sôû döõ lieäu cuûa caùc söï kieän.
3. Moät cô caáu ñieàu khieån.
Moãi qui luaät cuûa cô sôû qui luaät ôû daïng “ neáu ñieàu kieän A ñuùng
thì haønh ñoäng B seõ ñöôïc thöïc hieän”. Phaàn IF chöùa caùc ñieàu kieän phaûi
ñöôïc thoûa maõn neáu qui luaät thích hôïp. Phaàn THEN bieåu thò haønh ñoäng
ñöôïc thöïc hieän khi qui luaät ñöôïc kích hoaït.
Cô sôû döõ lieäu chöùa taát caû caùc söï kieän vaø thoâng tin chính xaùc
veà hö hoûng ñang ñöôïc chaån ñoaùn. Caùc qui taéc töø cô sôû qui luaät ñöôïc so
saùnh vôùi cô sôû kieán thöùc ñeå bieát chaéc qui luaät naøo thích hôïp. Khi moät
qui luaät ñöôïc kích hoaït thì haønh ñoäng cuûa noù bieåu thò cho caùc söï kieän
trong cô sôû döõ lieäu. Vieäc ñieàu khieån cô caáu cuûa heä chuyeân gia quyeát
ñònh haønh ñoäng ñöôïc thöïc hieän vaø khi naøo chuùng ñöôïc thöïc hieän. Hoaït
ñoäng theo boán böôùc döôùi ñaây:
1. So saùnh caùc qui luaät trong cô sôû döõ lieäu ñeå xaùc ñònh xem qui luaät
naøo coù phaàn IF ñöôïc thoûa maõn vaø coù theå thöïc hieän ñöôïc.
Nhoùm naøy ñöôïc goïi laø taâp hôïp va chaïm (conflict set) theo ngoân
ngöõ AI. Moät taäp hôïp va chaïm laø moät daïng cuûa taäp hôïp giaû
ñònh.

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

2. Neáu taäp hôïp va chaïm chöùa nhieàu hôn moät qui luaät thì xaùc ñònh va
chaïm baèng caùch choïn qui luaät coù öu theá nhaát. Neáu khoâng coù qui
luaät naøo trong taäp hôïp va chaïm thì döøng caùc böôùc thöïc hieän.
3. Thöïc hieän qui luaät ñöôïc choïn baèng caùch thöïc hieän haønh ñoäng
chæ roõ trong phaàn THEN vaø sau ñoù bieåu thò cô sôû döõ lieäu theo
yeâu caàu.
4. Quay trôû laïi böôùc moät vaø laäp laïi quaù trình cho ñeán khi khoâng
coøn quy luaät naøo trong taäp hôïp va chaïm.
Moät ví duï ñôn giaûn veà cô sôû quy luaät cuûa vieäc chaån ñoaùn khôûi
ñoäng oâtoâ ñöôïc minh hoïa ôû hình 10.15. Qui luaät R2 ñeán R7 ñöa ra caùc
keát luaän veà hö hoûng nghi ngôø vaø R1 xaùc ñònh khu vöïc hö hoûng neân
khaûo saùt. Chaéc chaén laø nhöõng haønh ñoäng chæ roõ trong phaàn THEN bao
goàm “nhaäp söï kieän naøy vaøo cô sôû döõ lieäu”. Ngoaøi ra moät soá haønh
ñoäng cuï theå coøn coù moät soá thaäp phaân keát hôïp.
Hình 10.15. Cô sôû quy luaät chaån ñoaùn oâtoâ ñôn giaûn.

R1: IF ñeà quay ñoäng cô nhöng khoâng noå maùy ñöôïc.

THEN nghi ngôø khoâng coù nhieân lieäu ñeán ñoäng cô OR
nghi ngôø khoâng coù löûa OR
nghi ngôø quaù nhieàu xaêng ñeán ñoäng cô.

R2: IF nghi ngôø khoâng coù nhieân lieäu vaøo ñoäng cô AND
ñoàng hoà baùo nhieân lieäu laøm vieäc AND
ñoàng hoà baùo nhieân lieäu ôû möùc heát nhieân lieäu
THEN heát nhieân lieäu trong thuøng (0,95)

R3: IF nghi ngôø khoâng coù nhieân lieäu ñeán ñoäng cô AND
ñoàng hoà baùo khoâng ôû möùc heát nhieân lieäu AND
nhieät ñoä thaáp hôn 320F
THEN ñöôøng nhieân lieäu bò ñoâng (0,75)

R4: IF nghi ngôø khoâng coù nhieân lieäu ñeán ñoäng cô AND
coù theå ngöûi muøi nhieân lieäu

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

THEN beå ñöôøng oáng nhieân lieäu (0,65)

R5: IF nghi ngôø khoâng coù nhieân lieäu ñeán ñoäng cô AND
ñoàng hoà baùo khoâng ôû möùc heát nhieân lieäu AND
khoâng theå ngöûi muøi nhieân lieäu
THEN coù nöôùc trong thuøng nhieân lieäu (0,65) OR
ñoàng hoà baùo nhieân lieäu bò hö (0,6)

R6: IF nghi ngôø quaù nhieàu nhieân lieäu vaøo ñoäng cô AND
coù theå ngöûi muøi nhieân lieäu
THEN hoãn hôïp quaù giaøu (0,7)

R7: IF nghi ngôø khoâng coù löûa AND

ñoàng hoà baùo khoâng ôû möùc heát nhieân lieäu AND
(thôøi tieát aåm OR thôøi tieát coù möa)
THEN daây bougie bò öôùt (0,6)
Nhöõng giaù trò naøy theå hieän ñoä tin caäy cuûa chuyeân gia, ngöôøi coù traùch
nhieäm ñoái vôùi caùc quy luaät ñöa ñeán haønh ñoäng ñuùng vôùi moät ñieàu
kieän cuï theå.
Hôn nöõa, caùc söï kieän ñöôïc cho laø ñuùng ñöôïc minh hoaï ôû hình
10.16. Ñieàu khieån cô caáu theo böôùc moät vaø phaùt hieän chæ coù R1 laø
trong taäp hôïp va chaïm. Qui luaät naøy ñöôïc thöïc hieän xuaát phaùt töø caùc
söï kieän ñöôïc theâm vaøo trong böôùc 2 vaø 3:
 Nghi ngôø khoâng coù löûa.
 Nghi ngôø coù quaù nhieàu nhieân lieäu ñeán ñoäng cô.
ÔÛ böôùc 4, heä thoáng quay veà böôùc 1 vaø nghieân cöùu taäp hôïp va
chaïm bao goàm R1, R4 vaø R6. Khi R1 ñaõ ñöôïc thöïc hieän, noù quay veà taäp
hôïp va chaïm. Trong ví duï ñôn giaûn naøy, va chaïm ñöôïc quyeát ñònh baèng
caùch choïn quy luaät coù soá thaáp nhaát (trong tröôøng hôïp naøy laø R4). Quy
luaät R4 phaùt ra caùc söï kieän phuï

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 10.16 Cô sôû döõ lieäu khôûi ñoäng cuûa caùc söï kieän ñaõ bieát
Ñoàng hoà baùo nhieân lieäu laøm
vieäc
Ñeà nhöng khoâng noå maùy ñöôïc
Ñoàng hoà baùo ôû möùc heát
nhieân lieäu
Khoâng ngöûi thaáy muøi xaêng

sau khi hoaøn thaønh böôùc 2 vaø 3 raèng coù beå ñöôøng nhieân lieäu (0.65).
Giaù trò 0.65 bieåu thò möùc ñoä tin caäy cuûa keát luaän naøy.
Caùc böôùc ñöôïc laëp laïi vôùi vieäc ñöa ra keát quaû taäp hôïp va chaïm
R6. Sau khi thöïc hieän R6, heä thoáng quay trôû laïi böôùc 1 vaø tìm nhöõng quy
luaät khoâng thích hôïp thì noù seõ döøng laïi. Taäp hôïp söï kieän cuoái cuøng
ñöôïc chæ ôû hình 10.17. Chuù yù laø thuû tuïc chaån ñoaùn naøy tìm thaáy hai
khaû naêng chaån ñoaùn chuû yeáu: beå ñöôøng oáng nhieân lieäu (ñoä tin caäy
0.65) vaø hoãn hôïp nhieân lieäu quaù giaøu (ñoä tin caäy 0,7).
Ví duï tröôùc chæ ñôn thuaàn giaûi thích öùng duïng trí tueä nhaân taïo
trong chaån ñoaùn vaø söõa chöõa oâtoâ.
Ñeå chaån ñoaùn moät oâtoâ duøng heä chuyeân gia, thôï maùy phaûi xaùc
ñònh taát caû caùc ñaëc tröng coù lieân quan cho thieát bò cuoái cuûa thôï maùy,
dó nhieân laø bao goàm caû loaïi ñoäng cô. Sau khi noái ñöôøng truyeàn döõ lieäu
töø heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû ñeán thieát bò ñaàu cuoái, vieäc chaån
ñoaùn baét ñaàu. Thieát bò ñaàu cuoái coù theå yeâu caàu thôï maùy thöïc hieän
caùc nhieäm vuï caàn thieát ñeå hoaøn thaønh vieäc chaån ñoaùn bao goàm khôûi
ñoäng vaø döøng ñoäng cô.
Heä chuyeân gia laø moät chöông trình töông taùc vaø coù nhieàu ñaëc
tröng ñaùng quan taâm. Ví duï, khi heä chuyeân gia yeâu caàu thôï maùy thöïc
hieän moät soá nhieäm vuï cuï theå, thôï maùy coù theå hoûi laïi heä chuyeân gia
taïi sao anh ta phaûi laøm ñieàu naøy, hoaëc taïi sao heä thoáng hoûi caâu hoûi
naøy. Sau ñoù heä chuyeân gia seõ giaûi thích muïc ñích cuûa nhieäm vuï, nhöõng
phöông phaùp maø caùc chuyeân gia neân laøm neáu anh ta ñang höôùng daãn
thôï maùy. Moät heä chuyeân gia thöôøng xuyeân ñöôïc boå sung caùc quy luaät
chuû yeáu thu ñöôïc qua nhieàu naêm kinh nghieäm cuûa caùc chuyeân gia
(ngöôøi). Thaät coù ích cho nhöõng thôï maùy trong caùc nhieäm vuï khi yeâu
caàu noù ñöôïc giaûi thích baèng caùc thuaät ngöõ cuûa caùc qui luaät vaø cô sôû
kinh nghieäm daãn ñeán khai trieån cuûa heä chuyeân gia.

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 10.17: Cô sôû döõ lieäu cuûa vieäc tìm ra keát quaû cuoái cuøng töø
caùc söï kieän ñaõ bieát.

Ñoàng hoà baùo nhieân lieäu laøm vieäc

Ñeà ñöôïc nhöng khoâng noå maùy
Ñoàng hoà baùo nhieân lieäu ôû möùc heát
nhieân lieäu
Coù theå ngöûi thaáy muøi nhieân lieäu
Nghi ngôø khoâng coù nhieân lieäu ñeán ñoäng
cô
Nghi ngôø khoâng coù löûa
Nghi ngôø quaù nhieàu nhieân lieäu ñeán ñoäâng
cô
Beå ñöôøng oáng nhieân lieäu (0,65)
Hoãn hôïp quaù giaøu (0,7)

Kieán thöùc toång quaùt cho heä chuyeân gia thì roäng ñeán noãi khoâng
theå noùi heát trong cuoán saùch naøy. Ñoäc giaû quan taâm coù theå lieân heä
vôùi baát kì thö vieän kó thuaät naøo ñeå coù hieåu bieát nhieàu hôn veà lónh vöïc
thuù vò naøy. Ngoaøi ra hieäp hoäi kó sö oâtoâ (Society of Automotive Engineers)
cuõng coù nhieàu aán phaåm veà öùng duïng cuûa heä chuyeân gia trong chaån
ñoaùn oâtoâ.
Ñoâi khi, hö hoûng veà baûo döôõng oâtoâ vöôït ra beân ngoaøi phaïm vi
caùc kinh nghieäm trong heä chuyeân gia. Trong tröôøng hôïp naøy, moät heä
thoáng chaån ñoaùn oâtoâ caàn ñöôïc hoã trôï baèng caùc lieân heä tröïc tieáp
cuûa thôï maùy ñeán chuyeân gia (con ngöôøi). Cuï theå, heä thoáng GM-CAMS
ñaõ ñöa muïc naøy vaøo caùc trung taâm hoã trôï khaùch haøng cuûa mình.
Caùc heä thoáng chaån ñoaùn ngoaøi xe (coù theå laø heä chuyeân gia
hoaëc khoâng) tieáp tuïc ñöôïc phaùt trieån vaø caûi tieán khi thu ñöôïc caùc kinh
nghieäm töø nhöõng heä thoáng khaùc nhau, cô sôû döõ lieäu chaån ñoaùn ñöôïc
môû roäng, phaàn meàm phuï ñöôïc vieát. Söï phaùt trieån heä thoáng chaån
ñoaùn ñaõ daãn ñaàu xu höôùng caùc chaån ñoaùn hö hoûng hieäu quaû, nhanh
choùng, töï ñoäng hoaøn toaøn treân caùc xe coù trang bò heä thoáng ñieàu khieån
kó thuaät soá hieän ñaïi.

CAÙC HEÄ THOÁNG BAÛO VEÄ HAØNH KHAÙCH

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

(OCCUPANT PROTECTION SYSTEMS)

Baûo veä haønh khaùch khi coù va chaïm ñaõ ñöôïc phaùt trieån nhanh
choùng vaøo nhöõng naêm 70. Baét ñaàu vôùi ñai an toaøn vaø moät phaàn ñoäng
löïc laø töø caùc qui ñònh cuûa chính phuû, moät phaàn töø nhu caàu thò tröôøng,
baûo veä haønh khaùch ñaõ phaùt trieån caùc tuùi khí vaø thieát bò an toaøn thuï
ñoäng. Chuùng ta chæ baøn veà heä thoáng tuùi khí bôûi vì caùc heä thoáng bung
tuùi coù theå ñöôïc tieán haønh baèng ñieän trong khi caùc yù töôûng khaùc ñeàu
laø cô khí.
Veà lyù thuyeát thì vieäc baûo veä haønh khaùch baèng tuùi khí khaù ñôn
giaûn. Heä thoáng tuùi khí coù moät boä phaän caûm nhaän söï va chaïm xaûy ra
döïa treân söï giaûm toác theo truïc doïc cuûa xe. Söï va chaïm ñuû nguy hieåm
laøm bò thöông haønh khaùch trong xe laø söï giaûm toác möùc 10gs (nhaân cho
10 laàn gia toác troïng tröôøng) trong khi laùi xe bình thöôøng thì taêng
toác/giaûm toác ôû möùc 1.
Khi va chaïm ñöôïc caûm nhaän, moät tuùi khí meàm laäp töùc ñöôïc bôm
phoàng bôûi moät loaïi khí thoaùt ra töø bình chöùa baèng caùch ñaùnh löûa
(ñieän) moät hoãn hôïp hoaù hoïc. Moät caùch lyù töôûng, tuùi khí ñöôïc bôm
phoàng leân trong khoaûng thôøi gian ñuû ñeå taùc ñoäng nhö laø mieáng ñeäm
cho taøi xeá hoaëc (haønh khaùch) khi anh ta (coâ ta) bò lao tôùi phía tröôùc trong
luùc va chaïm.
Noùi caùch khaùc, vieäc thöïc hieän tuùi khí thöïc teá ñaõ ñöôïc caûi tieán
ñeå ñaùp öùng caùc yeâu caàu. Haõy xem thôøi gian maø moät tuùi khí trieån
khai, ñoâi khi thaät ngaïc nhieân vì chuùng laøm vieäc raát toát. ÔÛ caùc toác ñoä
xe coù theå gaây nguy hieåm cho haønh khaùch, khoaûng thôøi gian maø moät vuï
va chaïm vaøo chöôùng ngaïi vaät (raén) töø ngay tröôùc khi va chaïm cho ñeán
khi xe döøng laïi haún thì cô baûn laø ít hôn moät giaây. Baûng 10.4 laø baûng
lieät keâ caùc khoaûng thôøi gian caàn thieát ñeå bung moät tuùi khí trong nhöõng
ñieàu kieän thöû nghieäm va chaïm khaùc nhau.
Moät tuùi khí ñieån hình caàn khoaûng 30 msec (mili giaây) ñeå phoàng
leân, coù nghóa laø va chaïm phaûi ñöôïc caûm nhaän trong voøng 20 msec. Ñoái
vôùi ñieän töû kó thuaät soá hieän ñaïi, khoaûng thôøi gian 20 msec khoâng phaûi
laø ngaén. Caùc yeáu toá phöùc taïp cuûa söï caûm nhaän va chaïm laø coù nhieàu
söï taêng toác gioáng nhö va chaïm nhaän ñöôïc töø xe maø noù coù theå ñöôïc
hieåu ôû phaàn ñieän töû cuûa tuùi khí laø moät va chaïm, chaúng haïn nhö taùc
ñoäng töø vieäc laùi xe treân leà ñöôøng hoaëc gaëp moät oå gaø lôùn.
Caáu taïo cuûa moät heä thoáng tuùi khí phaùt trieån töø vieäc öùng duïng
caùc coâng taéc cô ñieän trong nhöõng heä thoáng ñieän töû duøng cho quaù trình
xöû lí tín hieäu phöùc taïp. Moät trong caùc caáu hình ñöôïc duøng luùc ñaàu laø
hai coâng taéc taêng toác SW1 vaø

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Baûng 10.4 Thôøi gian bung tuùi khí

Caùc tröôøng hôïp laáy trong Thôøi gian bung caàn thieát
thö vieän thöû nghieäm

9 mph tröôùc chöôùng ngaïi vaät ND

9 mph tröôùc chöôùng ngaïi vaät ND
15 mph tröôùc chöôùng ngaïi vaät 50,0
30 mph tröôùc chöôùng ngaïi vaät 24.0
35 mph tröôùc chöôùng ngaïi vaät 18,0
12 mph goùc traùi chöôùng ngaïi vaät ND
30 mph goùc phaûi chöôùng ngaïi vaät 36,0
30 mph goùc traùi chöôùng ngaïi vaät 36,0
10 mph giöõa coïc cao ND
14 mph giöõa coïc cao ND
18 mph giöõa coïc cao ND
30 mph giöõa coïc cao 43,0
25 mph thaúng goùc coïc thaáp 56,0
25 mph giöõa xe vôùi xe 50.0
30 mph giöõa xe vôùi xe 50.0

SW2 nhö thaáy ôû hình 10.18a. Moãi caùi trong caëp coâng taéc naøy ôû daïng
moät khoái löôïng ñöôïc treo trong moät oáng maø truïc cuûa noù song song vôùi
truïc doïc xe. Hình 10.18b laø sô ñoà maïch cuûa moät heä thoáng tuùi khí.
Hai coâng taéc thöôøng môû naøy phaûi ñoùng maïch hoaøn toaøn ñeå ñoát
chaùy chaát noå. Khi maïch ñöôïc ñoùng hoaøn toaøn, coù moät doøng chaïy qua
moài noå kích hoaït chaát noå. Moät löôïng khí ñöôïc taïo ra (nhö moät vuï noå)
laøm phoàng tuùi khí.

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Caùc coâng taéc SW1 vaø SW2 ñöôïc ñaët ôû caùc vò trí khaùc nhau treân
oâtoâ. Cuï theå, moät caùi ñaët ôû phía tröôùc xe, moät caùi ñaët ôû tröôùc hoaëc
gaàn ngaên haønh khaùch (moät soá nhaø saûn xuaát oâtoâ ñaët coâng taéc döôùi
choã ngoài taøi xeá ôû treân saøn).
Hình 10.18 Heä thoáng bung tuùi khí

Döïa vaøo phaùt hoïa ôû hình 10.18a, ta coù theå hieåu ñöôïc hoaït ñoäng
cuûa coâng taéc caûm nhaän taêng toác. ÔÛ ñieàu kieän laùi xe bình thöôøng, loø

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

xo giöõ khoái di ñoäng laïi vaø coâng taéc môû. Khi coù moät va chaïm, löïc taêng
toác (thöïc teá laø söï giaûm toác cuûa xe) taùc duïng leân khoái löôïng di ñoäng
ñuû ñeå thaéng löïc loø xo laøm di chuyeån khoái löôïng. Ñoái vôùi moät söï
giaûm toác ñuû lôùn, khoái löôïng di chuyeån veà phía tröôùc vaø ñoùng caùc
coâng taéc laïi. Trong moät va chaïm thaät söï vôùi moät toác ñoä ñuû lôùn thì caû
hai khoái löôïng coâng taéc di chuyeån veà vò trí ñoùng tieáp ñieåm, do ñoù kheùp
maïch vaø moài löûa cho thuoác noå ñeå laøm phoàng tuùi khí.
Hình 10.18b cuõng chæ ra moät tuï ñieän maéc song song vôùi bình aéc qui
xe. Tuï ñieän naøy ñöôïc laép trong ngaên haønh khaùch. Noù coù ñuû dung
löôïng ñeå tröôøng hôïp bình xe bò hö tröôùc khi va chaïm maø vaãn cung caáp
ñuû doøng ñeå ñoát chaùy thuoác noå.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây coù xu höôùng öùng duïng heä thoáng tuùi
khí ñieän töû. Trong caùc heä thoáng nhö vaäy maø vai troø cuûa coâng taéc caûm
nhaän taêng toác ñöôïc thay bôûi moät ñoàng hoà ño taêng toác loaïi daïng töông
töï cuøng vôùi quaù trình xöû lí tín hieäu baèng ñieän töû, söï phaùt hieän
ngöôõng giôùi haïn vaø maïch kích hoaït ñieän töû ñeå ñoát chaùy thuoác noå.
Hình 10.19 moâ taû sô ñoà khoái cuûa moät heä thoáng.
Ñoàng hoà ño gia toác a1 vaø a2 ñöôïc ñaët ôû vò trí töông töï nhö coâng
taéc SW1 vaø SW2 noùi ôû treân. Moãi ñoàng hoà ño gia toác phaùt ra moät tín
hieäu tæ leä vôùi ñoä taêng toác (hoaëc giaûm toác) doïc theo truïc caûm öùng
cuûa noù.
Trong ñieàu kieän laùi xe bình thöôøng, möùc gia toác ôû caùc vò trí ñoàng
hoà gia toác thaáp hôn 1g. Tuy nhieân, moät va chaïm vôùi toác ñoä ñuû lôùn, tín
hieäu seõ taêng leân nhanh choùng. Quaù trình xöû lí tín hieäu coù theå ñöôïc
thöïc hieän ñeå laøm noåi baät tín hieäu va chaïm so vôùi tín hieäu khi laùi trong
ñieàu kieän bình thöôøng. Quaù trình xöû lí
Hình 10.19 Heä thoáng tuùi khí döïa treân maùy ño gia toác

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

tín hieäu phaûi ñöôïc thieát keá tæ mæ ñeå giaûm toái thieåu thôøi gian treã töø tín
hieäu ra ñeán tín hieäu giaûm toác cuûa va chaïm.
Sau khi xöû lí, tín hieäu giaûm toác ñöôïc so saùnh vôùi möùc giôùi haïn.
Khi naøo maø tín hieäu ñaõ ñöôïc xöû lí coøn nhoû hôn giôùi haïn naøy thì maïch
kích hoaït chöa hoaït ñoäng. Tuy nhieân, khi tín hieäu naøy vöôït qua giôùi haïn
thì maïch kích hoaït seõ phaùt moät doøng ñuû lôùn ñeå kích hoaït thuoác noå vaø
thoåi phoøng tuùi khí.
Cuï theå, giôùi haïn coù theå bung tuùi khí xaûy ra cho moät va chaïm vôùi
moät chöôùng ngaïi vaät hoaëc vöôït qua moät toác ñoä ñaëc bieät. Tuyø thuoäc
vaøo vieäc thieát keá heä thoáng, toác ñoä naøy vaøo khoaûng 8 ñeán 12mph.
Phaïm vi toác ñoä naøy ñöôïc choïn töø nhaø saûn xuaát ñeå toái öu hoùa baûo veä
haønh khaùch trong khi giaûm toái thieåu sai soá (goái bung khi khoâng coù va
chaïm).
Seõ coù nhieàu söï phaùt trieån môùi trong kó thuaät tuùi khí ñeå caûi
thieän hieäu suaát cuûa noù. Tính phöùc taïp cuûa nhieäm vuï naøy theå hieä ôû
choã caùc daáu hieäu va chaïm khaùc nhau vaø phuï thuoäc vaøo caáu truùc va
chaïm. Chaúng haïn coù moät möùc ñoä cho tín hieäu va chaïm vaøo chöôùng
ngaïi vaät raén (vaät theå coá ñònh vaø khoâng neùn ñöôïc) vaø moät möùc khaùc
cho va chaïm giöõa hai xe (ñaëc bieät khi khoái löôïng xe khaùc nhau). Duø coù
nhöõng söï khaùc nhau veà kó thuaät thöïc hieän, tuùi khí ñang ñöôïc öùng duïng
roäng raõi ñeå baûo veä ngöôøi ngoài trong xe vaø coù veû nhö noù tieáp tuïc
ñöôïc môû roäng.
Kieåm tra chöông 10
1. Trong moät heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû kó thuaät
soá döïa treân boä vi xöû lí, chaån ñoaùn:
a. Khoâng thöïc söï caàn thieát
b. Coù theå thöïc hieän vôùi moät volt keá
c. Coù theå thöïc hieän vôùi moät ñoàng hoà VOM
d. Ñöôïc thöïc hieän toát nhaát vôùi moät heä thoáng döïa treân maùy tính
2. Ñeøn caân löûa duøng cho:
a. Xaùc ñònh thôøi ñieåm khi khoâng ñöôïc chieáu saùng
b. Hieäu chænh thôøi ñieåm ñaùnh löûa
c. Kieåm tra goùc ngaäm ñieän
d. Ñoïc ñoàng hoà treân baûng ñoàng hoà trong toái
3. Maùy phaân tích ñoäng cô duøng ñeå:
a. Chænh vít löûa ôû caùc xe coù laép noù

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

b. Ño löôïng nhieân lieäu tieâu thuï

c. Ñaët böôùm gioù
d. Taát caû ñeàu sai
4. Trong caùc ñoäng cô hieän ñaïi laép heä thoáng ñieàu khieån baèng maùy
tính, chaån ñoaùn ñöôïc thöïc hieän:
a. Chæ vôùi moät ñeøn caân löûa
b. Vôùi moät ñeøn caân löûa vaø moät volt keá
c. Vôùi heä thoáng ñieàu khieån kó thuaät soá
d. Taát caû ñieàu sai
5. Chaån ñoaùn hö hoûng giaùn ñoïan:
a. Thöôøng ñöôïc thöïc hieän vôùi heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô coù
khaû naêng chaån ñoaùn.
b. Deã daøng ñöôïc tìm thaáy trong caùc thieát bò ôû moät trung taâm baûo
haønh tieâu chuaån
c. Ñöôïc thöïc hieän baèng caùch hieån thò caùc maõ loãi ñeán taøi xeá khi
coù hö hoûng
d. Taát caû ñeàu sai
6. Maõ loãi laø:
a. Caùc bieåu thò hö hoûng baèng soá cho boä phaän cuï theå cuûa ñoäng cô
b. Hieån thò cho thôï maùy caùch chaån ñoaùn
c. Ñöôïc ghi vaøo boä nhôù khi coù hö hoûng
d. Taát caû ñeàu ñuùng
7. Caùc hö hoûng coù theå ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua moät heä thoáng ñieàu
khieån baèng maùy tính bôûi caùc boä phaän:
a. Caûm bieán oâxy
b. Caûm bieán MAP
c. Coâng taéc phanh treân caùc xe coù heä thoáng ñieàu khieån ga töï ñoäng
d. Taát caû ñeàu ñuùng vaø coøn nöõa
8. Moät heä chuyeân gia laø:
a. Moät chöông trình maùy tính keát hôïp vôùi kieán thöùc con ngöôøi ñeå
giaûi quyeát caùc hö hoûng thöôøng ñöôïc giaûi quyeát bôûi con ngöôøi
b. Moät toå chöùc kó sö oâtoâ

Chaån ñoaùn
Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

c. Moät maùy tính kó thuaät soá

d. Taát caû ñeàu sai
9. Heä chuyeân gia thích hôïp cho chaån ñoaùn oâtoâ bôûi vì
a. OÂtoâ ñöôïc thieát keá bôûi caùc chuyeân gia
b. Caùc böôùc chaån ñoaùn ñöôïc duøng coù theå ñöôïc bieåu thò baèng moät
taäp hôïp caùc quy luaät hoaëc moái quan heä logic
c. Caùc oâtoâ hieän ñaïi tích hôïp maùy tính kó thuaät soá phöùc taïp
d. Taát caû ñeàu ñuùng
10. Ngoaøi vieäc hieån thò maõ loãi, ví duï veà heä thoáng chaån ñoaùn treân
xe ñöôïc giaûi thích trong chöông naøy coù theå:
a. Baùo cho thôï maùy bieát nôi coù hö hoûng
b. Ño caùc thoâng soá ñoäng cô
c. Caûm nhaän caùc hö hoûng trong boä xuùc taùc
d. Taát caû ñeàu ñuùng

Chaån ñoaùn