Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên

Duõng

Chöông 5: CÔ BAÛN VEÀ ÑIEÀU KHIEÅN ÑOÄNG CÔ

BAÈNG ÑIEÄN TÖÛ
Vieäc ñieàu khieån ñoäng cô trong ña soá tröôøng hôïp laø kieåm soaùt
nhieân lieäu vaø khí naïp cuõng nhö thôøi ñieåm ñaùnh löûa ñeå ñaït ñöôïc ñaëc
tính mong muoán döôùi daïng moment hoaëc coâng suaát truyeàn ra. Ñeán cuoái
thaäp nieân 60, vieäc ñieàu khieån coâng suaát ra vaø toác ñoäng cô (RPM) ñöôïc
thöïc hieän thoâng qua söï keát hôïp caùc cô caáu khí neùn, thuûy löïc vaø cô khí.
Sau ñoù, ñeán nhöõng naêm 70, heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû môùi ñöôïc
giôùi thieäu.
Chöông naøy seõ giaûi thích veà lyù thuyeát ñieàu khieån ñoäng cô oâtoâ
moät caùch toång quaùt. ÔÛ chöông 7 seõ trình baøy cuï theå caùc heä thoáng vaø
phöông phaùp ñieàu khieån treân thöïc teá. Caùc ví duï duøng ñeå giaûi thích caùc
nguyeân lyù vaø söï phaùt trieån chuû yeáu cuûa ñieàu khieån baèng ñieän töû
ñöôïc choïn loïc töø kyõ thuaät cuûa caùc haõng khaùc nhau neân seõ khoâng ghi
chi tieát teân haõng ôû ñaây.

ÑOÄNG LÖÏC CUÛA VIEÄC ÑIEÀU KHIEÅN ÑOÄNG CÔ BAÈNG

ÑIEÄN TÖÛ
Ñoäng löïc cuûa vieäc ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû xuaát phaùt
moät phaàn töø caùc quy ñònh cuûa chính phuû, baét nguoàn töø quy ñònh veà
möùc ñoä phaùt xaï khí thaûi do Cuïc Baûo Veä Moâi Tröôøng (EPA) ñöa ra. Lyù
do thöù hai lieân quan ñeán söï eùp buoäc phaûi caûi thieän möùc tieát kieäm
nhieân lieäu theo luaät ñònh.
Söï phaùt xaï khí thaûi
Khí thaûi ñoäng cô bao goàm caùc saûn phaåm cuûa quaù trình chaùy
nhieân lieäu. Nhieân lieäu laø hoãn hôïp cuûa caùc hôïp chaát hoùa hoïc ñöôïc goïi
laø hydrocacbon (HC). Teân goïi naøy xuaát phaùt töø caáu taïo hoùa hoïc cuûa
nhieân lieäu goàm hydro vaø cacbon vôùi nhöõng tæ leä khaùc nhau. Xaêng daàu
chöùa caùc hôïp chaát töï nhieân cuûa hydrocacbon cuõng nhö caùc chaát hoùa
hoïc ñöôïc theâm vaøo khi cheá bieán. Caùc phuï gia cuõng coù theå sinh ra caùc
thaønh phaàn khí thaûi khoâng mong muoán.
Trong quaù trình chaùy, hydro vaø cacbon keát hôïp vôùi oxy trong khoâng
khí giaûi phoùng naêng löôïng nhieät vaø hình thaønh caùc hôïp chaát hoùa hoïc
khaùc nhau. Neáu chaùy hoaøn haûo thì khí xaû seõ chæ bao goàm CO 2 vaø H2O,
laø nhöõng chaát khoâng coù haïi cho baàu khí quyeån bôûi treân thöïc teá,
nhöõng chaát naøy ñeàu coù trong hôi thôû con ngöôøi. Raát tieát laø quaù trình
chaùy cuûa ñoäng cô ñaùnh löûa cöôõng böùc chöa bao giôø hoaøn haûo. Ngoaøi
CO2 vaø H2O, khí thaûi coøn chöùa CO, HC (xaêng chaùy chöa kòp), SO 2 , NOx

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

vaø caùc hôïp chaát khaùc. Chính phuû lieân bang chæ kieåm soaùt moät soá hôïp
chaát trong khí thaûi ñöôïc coi laø coù haïi nhö CO, HC vaø NOx.
Nhöõng qui ñònh kieåm soaùt khí thaûi oâtoâ ñaõ baét ñaàu ôû ôû Myõ
vaøo naêm 1966 taïi bang California. Sau ñoù, chính phuû lieân bang ñaõ ñaët ra
giôùi haïn phaùt xaï khí thaûi cho taát caû caùc bang vaø tieâu chuaån naøy ngaøy
caøng trôû neân khoù ñaùp öùng hôn. Caùc nhaø saûn xuaát oâtoâ nhaän ra raèng
phöông phaùp ñieàu khieån ñoäng cô truyeàn thoáng khoâng theå ñaùp öùng ñöôïc
tieâu chuaån khí thaûi ñoàng thôøi duy trì ñuû coâng suaát ñoäng cô, vì vaäy hoï
chuyeån sang ñieàu khieån baèng ñieän töû.
Tieát kieäm nhieân lieäu
Coù nhieàu yù kieán khaùc nhau veà tieát kieäm nhieân lieäu. Noù lieân
quan ñeán quaõng ñöôøng ñi ñöôïc treân moãi galoâng nhieân lieäu tieâu thuï.
Noù ñöôïc bieåu thò baèng soá daëm treân moãi galoâng goïi laø MPG – miles per
galon. Gioáng nhö vieäc kieåm soaùt khí xaû, moät ñaëc tröng quan troïng nöõa
cuûa ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû laø khaû naêng caûi thieän möùc tieát
kieäm nhieân lieäu.
Chuùng ta cuõng deã daøng nhaän thaáy raèng suaát tieâu hao nhieân lieäu
khoâng ñoàng ñeàu ôû caùc loaïi xe khaùc nhau. Noù phuï thuoäc vaøo kích côõ,
hình daùng, khoái löôïng vaø caùch vaän haønh xe. Vôùi haønh trình oån ñònh xe
seõ ñaït suaát tieâu hao nhieân lieäu nhoû nhaát. Laùi xe trong thaønh phoá phaûi
thöôøng xuyeân döøng neân suaát tieâu hao nhieân lieäu seõ lôùn hôn treân
ñöôøng cao toác.
Caùc tieâu chuaån tieát kieäm nhieân lieäu cuûa chính phuû khoâng döïa
treân chæ moät xe maø ñöôïc qui ñònh trong giôùi haïn möùc tieâu thuï nhieân
lieäu trung bình cho taát caû caùc loaïi xe saûn xuaát haøng naêm. Nhöõng yeâu
caàu naøy ñöôïc bieát trong giôùi saûn xuaát oâtoâ vôùi teân CAFE (Coporate
Average Fuel Economy – Möùc Tieát Kieäm Nhieân Lieäu Trung Bình Cuûa
Coâng Ty). Ñoù laø caùc qui ñònh phöùc taïp döïa treân vieäc ño möùc tieâu thuï
nhieân lieäu trong moät chu trình thöû nghieäm.

THUÛ TUÏC KIEÅM ÑÒNH CUÛA CHÍNH PHUÛ

Ñeå hieåu caùc yeâu caàu veà möùc tieâu thuï nhieân lieäu vaø khí thaûi,
caàn nhaéc laïi chu trình chuaån vaø vaø caùch ño caùc thoâng soá veà tieát kieäm
nhieân lieäu vaø khí thaûi. Chính phuû Lieân Bang Hoa Kì ñaõ ban haønh moät
soá quy trình thöû bao goàm nhieàu böôùc. Ñaàu tieân ta ñaët xe leân baêng thöû
coâng suaát oâtoâ gioáng nhö hình 5.1.
Baêng thöû coâng suaát oâtoâ laø moät beä kieåm tra duøng ñeå giöõ xe
ñöùng yeân. Noù ñöôïc trang bò nhöõng duïng cuï coù khaû naêng ño coâng suaát

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

phaân phoái ñeán baùnh xe trong nhöõng ñieàu kieän khaùc nhau. Xe ñöôïc giöõ
yeân treân baêng thöû ñeå noù khoâng theå di chuyeån khi coâng suaát ñöôïc cung
caáp ñeán caùc baùnh xe. Caùc baùnh xe tieáp xuùc vôùi hai con laên lôùn. Moät
con laên ñöôïc keát noái cô khí vôùi maùy phaùt ñieän ñeå ñöa ra giaù trò ñieän
aùp theo söï thay ñoåi taûi. Con laên coøn laïi coù gaén caùc thieát bò ño

Hình 5.1 Baêng thöû coâng suaát

vaø ghi laïi toác ñoä xe. Maùy phaùt haáp thuï coâng suaát cô khí ñaõ phaân phoái
ñeán caùc baùnh xe vaø coâng suaát ñöôïc tính döïa treân doøng ñieän ra. Baêng
thöû coâng suaát coù theå ñöôïc thieát laäp ñeå moâ phoûng chính xaùc giaù trò
taûi vaø quaùn tính khi xe di chuyeån treân ñöôøng vôùi nhöõng ñieàu kieän

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

khaùc nhau. Caùc ñieàu kieän naøy gioáng nhö caùc ñieàu kieän vaän haønh thöïc
teá.
Xe ñöôïc vaän haønh theo lòch trình ñònh saün veà toác ñoä vaø taûi ñeå
moâ phoûng moät haønh trình cuï theå (noäi thaønh hay ñöôøng cao toác). Lòch
trình vaän haønh ñöôïc bieåu thò ôû baûng 5.2. Chu trình 18 cheá ñoä ôû noäi
thaønh moâ phoûng moät haønh trình phaûi maát 1372 giaây bao goàm caû vieäc
taêng toác, giaûm toác, khôûi ñoäng, döøng laïi vaø chaïy oån ñònh töông öùng
vôùi quaõng ñöôøng chaïy 12 kilomet (7,45 daëm) trong thaønh phoá. Ñoái vôùi
chu trình ñöôøng cao toác: 765 giaây töông öùng vôùi 16,5 kilomet (10,24 daëm).
Trong suoát quaù trình kieåm tra xe ôû cheá ñoä noäi thaønh, khí thaûi
ñöôïc lieân tuïc thu thaäp vaø laáy maãu. Cuoái quaù trình kieåm tra, löôïng tuyeät
ñoái caùc chaát thaûi caàn ñöôïc xaùc ñònh. Luaät ñöôïc ban haønh döïa treân
giôùi haïn toång löôïng khí thaûi thoaùt ra treân toång quaõng ñöôøng cuûa chu
trình thöû.
Ngoaøi vieäc ño löôïng khí thaûi, moãi nhaø saûn suaát phaûi xaùc ñònh
löôïng nhieân lieäu tieâu thuï (ño baèng daëm treân galoâng) cho moãi loaïi xe vaø
phaûi tính löôïng nhieân lieäu tieâu thuï trung bình cho taát caû caùc loaïi xe saûn
suaát trong naêm. Möùc tieâu thuï nhieân lieäu ñöôïc ño trong quaù trình kieåm tra
xe ôû caû cheá ñoä noäi thaønh vaø ñöôøng cao toác, duøng ñeå tính möùc tieâu
hao nhieân lieäu toång hôïp.
Baûng 5.1 toùm taét caùc qui ñònh veà khí thaûi vaø tieâu hao nhieân lieäu
ôû Myõ. Ta thaáy caùc yeâu caàu veà khí thaûi vaø möùc tieát kieäm nhieân lieäu
ngaøy caøng taêng. Do caùc yeâu caàu naøy, moãi nhaø saûn suaát buoäc phaûi
noã löïc laøm giaûm toái thieåu löôïng khí thaûi vaø taêng toái ña möùc tieát
kieäm nhieân lieäu cho moãi xe ñöôïc saûn xuaát.
Caùc luaät môùi veà khí thaûi môùi ñaây ñaõ coù hieäu löïc. Noù khoâng
chæ aûnh höôûng ñeán caùc xe du lòch maø coøn aûnh höôûng ñeán caùc xe
chuyeân duïng vaø xe taûi naëng. Theâm vaøo ñoù, luaät cuõng ñöôïc aùp duïng
cho caùc loaïi nhieân lieäu khaùc nhau.
Baûng 5.1 Quy ñònh veà oâ nhieãm vaø tieâu hao nhieân lieäu.
Naêm HC/CO/NOx HC/CO/NOx CAFE MPG
(theo Lieân Bang) (theo California)
1968 3,22/33,0/- _ _
1971 2,20/23,0/- _ _
1978 1,50/15,0/2,0 0,41/9,0/1,5 18,0
1979 1,50/15,0/2,0 0,41/9,0/1,5 19,0
1980 0,41/7,0/2,0 0,41/9,0/1,5 20,0

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

… … … …
1989 0,31/4,1/1,0 0,31/4,1/1,0 27,5

Hình 5.2 Chu trình thöû lieân bang.

bao goàm xaêng, daàu, khí töï nhieân, coàn (hoãn hôïp xaêng daàu vôùi ethanol
vaø methanol).
Caùc tieâu chuaån ñöôïc quy ñònh cho nöûa ñôøi xe (5 naêm hay 50 ngaøn
daëm) vaø moät ñôøi xe (10 naêm hay 100 ngaøn daëm).

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Caùc tieâu chuaån ñoù laø: HC : 0,31 g/mi CO : 4,20 g/mi

NOx : 0,60 g/mi (ngoaïi tröø daàu)
1,25 g/mi (daàu)
Caùc quy ñònh naøy döïa theo baûng döôùi ñaây:
Ñôøi 1994: 40% Ñôøi 1995: 80% Ñôøi 1996: 100%
Coù nhieàu yù kieán trong luaät khoâng lieân quan ñeán chöông naøy. Tuy
nhieân, baûn thaân chuùng coù yù nghóa quan troïng trong vieäc taïo neân ñoäng
löïc cho vieäc phaùt trieån heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû treân oâtoâ.
Ñaùp öùng caùc qui ñònh cuûa chính phuû.
Ñieàu khoâng may laø ñeå ñaùp öùng caùc quy ñònh cuûa chính phuû ta
phaûi hy sinh moät soá tính naêng cuûa ñoäng cô. Hôn nöõa, nhöõng coá gaéng
ñeå ñaùp öùng caùc tieâu chuaån trong baûng 5.1 baèng caùch söû duïng caùc cô
caáu ñieàu khieån baèng khí, thuûy löïc, cô ñieän, cô khí trong xe coù kieåm soaùt
khí thaûi tröôùc ñaây khoâng mang laïi hieäu quaû. Theâm vaøo ñoù, caùc caùch
ñieàu khieån neâu treân khoâng theå laøm vieäc chính xaùc trong taát caû caùc
ñieàu kieän vaän haønh vaø suoát thôøi gian toàn taïi cuûa xe, ñeå ñaùp öùng caùc
qui ñònh cuûa Cuïc Baûo veä Moâi tröôøng - EPA. Moãi nhaø cheá taïo oâ toâ
phaûi ñaûm baûo moãi xe ñöôïc saûn suaát vaãn phaûi ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu
veà khí thaûi sau 50 ngaøn daëm. Tuy nhieân, caùc thoâng soá ñoäng cô oâtoâ vaø
caùc thieát bò ñieàu khieån keát hôïp coù theå thay ñoåi theo thôøi gian söû duïng.
Moät heä thoáng ñieàu khieån baèng ñieän töû seõ coù khaû naêng töï ñoäng ñaùp
öùng nhöõng thay ñoåi vaø thích nghi vôùi baát kì ñieàu kieän vaän haønh naøo.
Vai troø cuûa ñieän töû
Söû duïng ñieàu khieån ñieän töû giuùp caùc nhaø saûn suaát oâtoâ ñaùp
öùng ñöôïc nhöõng quy ñònh cuûa chính phuû nhôø ñieàu khieån heä thoáng moät
caùch chính xaùc vôùi sai soá nhoû nhaát. Hôn nöõa, heä thoáng coù moät söï oån
ñònh laâu daøi. Moät lôïi theá khaùc laø loaïi heä thoáng naøy raát linh hoaït.
Nhôø söû duïng maùy vi tính neân heä thoáng naøy coù theå ñöôïc hieäu chænh
thoâng qua laäp trình ñeå ñaùp öùng cho nhieàu loaïi ñoäng cô khaùc nhau. Caùc
thoâng soá cuûa ñoäng cô coù theå ñöôïc chyeån ñoåi moät caùch deã daøng
baèng caùch thay ñoåi döõ lieäu trong boä nhôù cuûa maùy tính.
Ñoäng löïc nhôø giaûm giaù thaønh
Beân caïnh lôïi ích veà söï ñieàu khieån oån ñònh vaø chính xaùc, söû
duïng ñieàu khieån ñieän töû mau choùng ñöôïc öùng duïng vaøo oâtoâ laø nhôø
giaù caøng ngaøy caøng thaáp. Giaù cuûa boä phaän trong heä thoáng (caùc vi
maïch tích hôïp ña chöùc naêng) ngaøy caøng giaûm, vì vaäy chi phí cho heä
thoáng cuõng giaûm. Töø thaäp nieân 70 trôû ñi, ngöôøi ta ñaõ ñaàu tö ñaùng keå
vaøo ngaønh coâng nghieäp baùn daãn ñeå phaùt trieån vi maïch tích hôïp ña

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

chöùc naêng vaø giaûm giaù thaønh. Ñaëc bieät, vi ñieàu khieån vaø vi xöû lí ñaõ
giaûm giaù ñaùng keå. Nhôø theá, heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng kó
thuaät soá vaø caùc heä thoáng ñieàu khieån khaùc treân xe trôû neân khaû thi hôn
veà maët thöông maïi. Caùc vi maïch tích hôïp tieáp tuïc ñöôïc thieát keá vôùi
chöùc naêng ngaøy caøng nhieàu nhôø phaùt trieån coâng ngheä VLSI (Very
Large Scale Intergrated Circuit) neân chi phí tieáp tuïc giaûm. Ñoàng thôøi,
nhöõng maïch naøy cuõng giuùp caûi thieän caùc ñaëc tính trong heä thoáng ñieän
töû treân oâtoâ.
Toùm laïi, heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû ñaõ thöïc
hieän caùc chöùc naêng cuûa heä thoáng ñieàu khieån baèng thuûy löïc coå ñieån
nhöng möùc ñoä chính xaùc cao hôn. Noù khoâng nhöõng coù theå toái öu hoùa
caùc ñaëc tính cuûa ñoäng cô maø coøn ñaùp öùng ñöôïc nhöõng quy ñònh veà
tieát kieäm nhieân lieäu, khí thaûi vaø coù theå thích öùng vôùi nhöõng thay ñoåi
beân trong nhaø maùy.

KHAÙI NIEÄM VEÀ HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN ÑOÄNG CÔ

BAÈNG ÑIEÄN TÖÛ
Ñeå hieåu ñöôïc phöông phaùp ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû,
caàn phaûi bieát moät soá nguyeân lí cô baûn veà caùch kieåm soaùt coâng suaát
ñoäng cô. Baát kì moät taøi xeá naøo cuõng coù theå caûm nhaän ñöôïc böôùm ga
tröïc tieáp ñieàu tieát coâng suaát ñoäng cô theo moïi ñieàu kieän laøm vieäc.
Ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän baèng caùch ñieàu khieån löôïng khí naïp vaøo
ñoäng cô.
Thöïc chaát, ñoäng cô chæ laø moät caùi bôm khoâng khí vôùi söï thay ñoåi
löu löôïng khí naïp baèng goùc môû böôùm ga (xem hình 5.3).
Khi taøi xeá nhaán ga, goùc môû böôùm ga taêng leân laøm taêng löôïng
khí naïp. Chöùc naêng cuûa ñieàu khieån nhieân lieäu laø ñieàu tieát löôïng nhieân
lieäu ñöôïc troän vôùi khoâng khí ñeå nhieân lieäu cung caáp taêng vôùi tæ leä
khoâng khí. Tính naêng ñoäng cô chòu aûnh höôûng lôùn bôûi tyû leä hoøa khí.
Tuy nhieân, vôùi moät tæ leä hoøa khí ñònh tröôùc, coâng suaát ñoäng cô sinh ra
seõ tæ leä vôùi löu löôïng khí naïp (ñöôïc tính baèng khoái löôïng) vaøo ñoäng cô.
Vôùi heä ño ôû Mó, öùng vôùi löôïng khí naïp 6 lb/hr seõ sinh ra moät ngöïa. Ñôn
vò ño theo heä meùt ñoâi khi cuõng ñöôïc duøng, coâng suaát ñoäng cô tính baèng
kW vaø löôïng khí naïp ño baèng kg. Baèng thuaät ngöõ toaùn hoïc chuùng ta coù
theå vieát:
Pb = KMA
Trong ñoù:
Pb : Coâng suaát ñoäng cô (HP hay kW)

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

MA : Löu löôïng khí naïp (kg/hr)

K : Heä soá tæ leä coâng suaát khí naïp (HP/kg/hr)

Hình 5.3 Heä thoáng naïp vôùi caùnh böôùm ga

Taát nhieân laø ta ñaõ giaû ñònh taát caû caùc boä phaän cuûa ñoäng cô
(keå caû thôøi ñieåm ñaùnh löûa) hoaït ñoäng chính xaùc thì coâng thöùc treân
môùi ñuùng.
Keá tieáp, chuùng ta coi nhö heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän
töû seõ ñieàu tieát löôïng nhieân lieäu vaøo ñoäng cô. Heä thoáng ñieàu khieån
ñoäng cô baèng ñieän töû laø moät toå hôïp caùc thieát bò ñieän töû vaø cô ñieän
ñieàu tieát lieân tuïc vieäc ñaùnh löûa sôùm vaø löôïng khí naïp ñeå thoûa maõn
caùc yeâu caàu veà tieát kieäm nhieân lieäu vaø khí thaûi cuûa chính phuû. Hình
5.4 laø sô ñoà khoái cuûa heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû noùi
chung.

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

BOÄ
CAÙC ÑIEÀU BOÄ
CAÛM KHIEÅN CHAÁP
BIEÁN ÑIEÄN HAØNH
TÖÛ

Hình 5.4 Heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû
Nhö ñaõ ñöôïc giaûi thích ôû chöông 2, moät heä thoáng ñieàu khieån kín
ñoøi hoûi vieäc ño ñaïc caùc thoâng soá ñeå cung caáp cho vi ñieàu khieån veà
traïng thaùi cuûa heä thoáng. Heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû
nhaän tín hieäu ngoõ vaøo töø caùc caûm bieán khaùc nhau ñeå xaùc ñònh traïng
thaùi ñoäng cô. Töø nhöõng tín hieäu naøy, boä ñieàu khieån phaùt nhöõng tín
hieäu ñeán caùc cô caáu chaáp haønh ñeå xaùc ñònh ñaëc tính cuûa ñoäng cô
(thôøi ñieåm ñaùnh löûa vaø löôïng nhieân lieäu).
Ví duï veà caùc caûm bieán cuûa heä thoáng ñoäng cô oâtoâ seõ ñöôïc trình
baøy ôû chöông 6. Nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp, caáu hình vaø thuaät toaùn kieåm
soaùt moät heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô oâtoâ ñöôïc xaùc ñònh bôûi taäp
hôïp caùc caûm bieán ñeå ño caùc thoâng soá. Trong nhieàu tröôøng hôïp, vieäc
öùng duïng caùc caûm bieán treân oâtoâ ñoøi hoûi söï thoûa hieäp giöõa tính
naêng vaø giaù thaønh.
Trong moät soá tröôøng hôïp, caùch ño giaùn tieáp caùc thoâng soá môùi
khaû thi. Nhöõng giaù trò caàn thieát ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch tính toaùn
caùc thoâng soá ñaõ ño.
Hình 5.5 minh hoïa caùc chöùc naêng toång quaùt cuûa ñoäng cô. Coù
moät heä thoáng ñieàu tieát nhieân lieäu ñeå thieát laäp hoãn hôïp khí nhieân lieäu
vaøo ñoäng cô thoâng qua ñöôøng oáng naïp. Vieäc ñieàu khieån ñaùnh löûa xaùc
ñònh thôøi ñieåm hoãn hôïp khí nhieân lieäu ñöôïc ñaùnh löûa sau khi bò neùn
trong xy lanh. Coâng suaát ñöôïc truyeàn ñeán truïc daãn ñoäng, khí xaû (saûn
phaåm cuûa quaù trình chaùy) ñöôïc thaûi qua heä thoáng thaûi. Trong heä thoáng
thaûi coù moät van ñieàu khieån löôïng khí thaûi luaân hoài veà ñöôøng naïp vaø
moät boä hoùa khöû ñeå kieåm soaùt. Caùc caûm bieán vaø boä chaáp haønh
ñöôïc moâ taû ôû hình 5.5 seõ ñöôïc giaûi thích sau.
Heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû goàm caùc heä thoáng
ñoäc laäp cho ñieàu khieån nhieân lieäu, ñaùnh löûa vaø luaân hoài khí thaûi. Heä
thoáng ñaùnh löûa ôû hình 5.5 ñöôïc xem nhö laø heä thoáng ñieàu khieån ñoäc
laäp maëc duø söï ñieàu khieån ñoäng cô thöôøng naèm trong heä thoáng tích hôïp
(xem chöông 7).

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Chöông naøy seõ xem xeùt chöùc naêng cuûa vieäc ñieàu khieån ñoäng cô
baèng ñieän töû moät caùch ñoäc laäp vaø giaûi thích moãi chöùc naêng ñöôïc
thöïc hieän bôûi nhöõng

Hình 5.5 Chöùc naêng vaø ñieàu khieån ñoäng cô

heä thoáng ñieàu khieån ñoäc laäp. Chöông 7 cho bieát caùch nhöõng heä thoáng
ñieàu khieån ñoäc laäp naøy ñöôïc tích hôïp trong moät heä thoáng ra sao.
ÑÒNH NGHÓA CAÙC THUAÄT NGÖÕ CHUNG
Tröôùc khi ñi saâu vaøo chi tieát caùc heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô,
moät soá ñònh nghóa veà thuaät ngöõ phaûi ñöôïc laøm roõ, tröôùc tieân laø caùc
thuaät ngöõ chung, sau ñoù laø moät soá thuaät ngöõ duøng cho tính naêng ñoäng
cô.
Thoâng soá
Thoâng soá laø moät giaù trò soá hoïc veà kích thöôùc ñoäng cô ñaõ ñöôïc
thieát keá. Caùc thoâng soá thieát keá ñoäng cô bao goàm: ñöôøng kính piston,
khoaûng chaïy piston, chieàu daøi thanh truyeàn. Ñöôøng kính piston vaø khoaûng
chaïy xaùc ñònh theå tích xylanh vaø theå tích huùt. Theå tích huùt laø toång theå
tích khí ñöôïc huùt vaøo khi ñoäng cô hoaøn taát hai voøng quay. Tæ soá neùn laø
tæ soá cuûa theå tích xylanh ôû ñieåm cheát döôùi vaø ñieåm cheát treân. Nhöõng
thoâng soá khaùc maø caùc nhaø thieát keá ñoäng cô phaûi xaùc ñònh bao goàm:
hình daùng buoàng chaùy, bieân daïng cam, kích thöôùc supaùp naïp vaø xaû,
thôøi gian môû supaùp. Taát caû nhöõng thoâng soá thieát keá laø coá ñònh vaø
khoâng ñöôïc kieåm soaùt khi ñoäng cô ñang hoaït ñoäng.
Bieán soá

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Bieán soá laø moät ñaïi löôïng thay ñoåi hoaëc bò thay ñoåi khi ñoäng cô
vaän haønh döôùi ñieàu khieån cuûa heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû. Vaøi
bieán soá quan troïng cuûa ñoäng cô laø: löôïng khí naïp, löu löôïng nhieân lieäu,
goùc ñaùnh löûa sôùm, coâng suaát, aùp suaát khí naïp vaø nhieàu bieán soá khaùc
seõ ñöôïc giaûi thích trong chöông naøy.
Caùc tín hieäu ngoõ vaøo boä ñieàu khieån:
Hình 5.6 moâ taû caùc ñaïi löôïng vaät lyù chuû yeáu ñöôïc caûm nhaän
vaø cung caáp ñeán boä ñieàu khieån ñieän töû nhö laø caùc tín hieäu vaøo bao
goàm:
1. Caûm bieán vò trí böôùm ga (TPS)
2. Löu löôïng khí naïp (MAF)
3. Nhieät ñoä ñoäng cô (nhieät ñoä nöôùc laøm maùt) (CT)
4. Toác ñoä (RPM) vaø vò trí piston
5. Vò trí van luaân hoài khí thaûi (EGR)
6. Löôïng oâxy trong khí thaûi (EGO)
Caùc tín hieäu ra töø boä ñieàu khieån:
Hình 5.7 moâ taû caùc ñaïi löôïng vaät lyù chuû yeáu ñöôïc ñöa ra boä
ñieàu khieån bao goàm:
1. Ñieàu tieát löôïng nhieân lieäu.
2. Ñieàu khieån ñaùnh löûa.
3. Thôøi ñieåm ñaùnh löûa.
4. Ñieàu khieån luaân hoài khí thaûi.

ÑÒNH NGHÓA CAÙC THUAÄT NGÖÕ VEÀ ÑAËC TÍNH ÑOÄNG CÔ

Moät soá thuaät ngöõ thoâng duïng ñöôïc ñöôïc duøng ñeå moâ taû ñaëc
tính ñoäng cô. Sau ñaây laø moät vaøi ví duï:
Coâng suaát
Coâng suaát thöôøng ñöôïc duøng laø coâng suaát ñoäng cô. Noù ñöôïc tính
baèng kilowatt hoaëc söùc ngöïa (moät söùc ngöïa baèng kilowatt). Coâng suaát
laø coâng coù
ích cuûa ñoäng cô, noù thay ñoåi theo toác ñoä ñoäng cô vaø vò trí böôùm ga.
Coâng suaát coù theå ño ôû caùc baùnh xe chuû ñoäng hoaëc truïc ra cuûa ñoäng
cô. Ngöôøi thieát keá heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû caàn bieát
coâng suaát ra cuûa ñoäng cô. Ñieàu naøy cho pheùp ta so saùnh caùc soá lieäu

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

ñoäng cô khi thay ñoåi thuaät toaùn ñieàu khieån. Ñeå tieán haønh ño löôøng
ngöôøi ta duøng baêng thöû coâng suaát oâtoâ ñoäng cô. Noù töông töï nhö ôû
hình 5.1 ngoaïi tröø truïc ra cuûa cuûa ñoäng cô quay tröïc tieáp treân baêng thöû
thay vì ño qua caùc baùnh xe vaø ru loâ.

Hình 5.6 Caùc tín hieäu vaøo boä ñieàu khieån töø ñoäng cô
Coâng suaát ñöôïc phaân phoái töø ñoäng cô ñeán baêng thöû goïi laø
coâng suaát phanh ñoäng cô vaø ñöôïc kí hieäu laø P b. Coâng suaát phanh ñoäng
cô luoân nhoû hôn toång coâng suaát ñöôïc sinh ra. Coâng suaát ñöôïc sinh ra
naøy ñöôïc goïi laø coâng suaát chæ thò cuûa ñoäng cô, kí hieäu: P i coâng suaát
chæ thò khaùc vôùi coâng suaát phanh ñoäng

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 5.7 Caùc tín hieäu ra töø boä ñieàu khieån ñeán ñoäng cô
cô bôûi coù söï maát maùt naêng löôïng ôû ñoäng cô do ma saùt giöõa xylanh
piston vaø nhöõng söï toån hao do ma saùt khaùc. Cuï theå:
Pb = Pi – ma saùt vaø caùc toån hao khaùc.
Ñoä tieâu hao nhieân lieäu rieâng (BSFC- Brake Specific Fuel Consumption)
Ñoä tieát kieäm nhieân lieäu coù theå ñöôïc ño khi ñoäng cô phaân phoái
coâng suaát leân baêng thöû. Ñoäng cô ñuôïc cho chaïy ôû moät soá voøng quay
vaø coâng suaát phanh ñoäng cô coá ñònh vaø löu löôïng nhieân lieäu tieâu hao
ñöôïc ño (kg/söùc ngöïa). Ñoä tieâu thuï nhieân lieäu ñöôïc xaùc ñònh bôûi tæ leä
giöõa löôïng nhieân lieäu tieâu thuï (rf) vôùi coâng suaát phanh cuûa ñoäng cô
(Pb). Noù ñöôïc goïi laø ñoä tieâu thuï nhieân lieäu rieâng.

BSFC =

Baèng caùch caûi thieän möùc tieâu hao nhieân lieäu rieâng cuûa ñoäng cô, tính
kinh teá cuûa xe (maø ñoäng cô naøy ñuôïc laép ñaët) cuõng ñöôïc caûi thieän.
Ñieàu khieån baèng ñieän töû giuùp caûi thieän tính kinh teá nhieân lieäu.
Moment
Moment ñoäng cô laø chuyeån ñoäng quay ñöôïc sinh ra treân truïc khuyûu nhôø
piston ñöôïc ñaåy nhôø aùp suaát trong loøng xylanh ôû kì sinh coâng (kì noå).
Moment sinh ra khi coù moät löïc taùc duïng leân caùnh tay ñoøn. Chieàu daøi
caùnh tay ñoøn trong ñoäng cô ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua truïc khuyûu (chính
laø khoaûng caùch vuoâng goùc vôùi ñöôøng taâm truïc khuyûu tính töø ñieåm

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

taùc duïng löïc). Moment xoaén laø tích cuûa löïc taùc duïng vaø chieàu daøi
caùnh tay ñoøn. Ñôn vò moment xoaén laø N.m (Newton.meùt) theo heä meùt hay
laø ft.lb (foot.pounds) theo heä ñôn vò cuûa Myõ (moät ft.lb laø moment sinh ra
khi taùc duïng moät pound leân caùnh tay ñoøn daøi moät foot). Moment cuûa
moät ñoäng cô seõ thay ñoåi theo toác ñoä.
Hieäu suaát naïp
Söï thay ñoåi moment theo toác ñoä chòu aûnh höôûng cuûa hieäu suaát
naïp. Hieäu suaát naïp treân thöïc teá cho thaáy khaû naêng laøm vieäc cuûa ñoäng
cô toát hay khoâng trong vai troø cuûa moät bôm khí: huùt khoâng khí vaø nhieân
lieäu vaøo nhöõng xylanh khaùc nhau. Noù phuï thuoäc vaøo caùc thoâng soá
thieát keá ñoäng cô khaùc nhau nhö: kích thöôùc piston, soá xylanh.
Hieäu suaát nhieät
Hieäu suaát nhieät dieãn taû moái quan heä giöõa naêng löôïng cô khí ñöôïc
phaân boá treân xe vaø naêng löôïng chöùa ñöïng trong nhieân lieäu. Ñoái vôùi
loaïi ñoäng cô ñaùnh löûa cöôõng böùc, 35% naêng löôïng chöùa trong nhieân
lieäu bò tieâu hao döôùi daïng nhieät cho heä thoáng laøm maùt vaø daàu boâi
trôn, 40% maát maùt döôùi daïng nhieät vaø nhieân lieäu chöa chaùy trong khí
xaû, 5% maát do ma saùt ôû heä thoáng truyeàn ñoäng vaø ñoäng cô. Ñieàu ñoù
coù nghóa laø chæ 20% naêng löôïng duøng ñeå daãn ñoäng oâtoâ vaø caùc boä
phaän phuï. Ñoâi khi caùc tæ leä naøy thay ñoåi theo ñieàu kieän vaän haønh
nhöng ñöôïc tính theo giaù trò trung bình.
Xaùc laäp ñaëc tuyeán ñoäng cô
Xaùc laäp ñaëc tuyeán ñoäng cô laø tìm tæ leä hoøa khí vaø thôøi ñieåm
ñaùnh löûa toái öu cho ñoäng cô töø thöïc nghieäm. Vôùi caùc ñoäng cô ñieàu
khieån baèng ñieän töû hieän ñaïi, ñaëc tính ñöôïc xaùc ñònh bôûi heä thoáng
ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû.

BAÛN ÑOÀ ÑOÄNG CÔ

Söï phaùt trieån cuûa baát kì heä thoáng ñieàu khieån naøo cuõng ñeàu
xuaát phaùt töø hieåu bieát veà maùy moùc thieát bò hay caùc heä thoáng ñöôïc
ñieàu khieån. Trong tröôøng hôïp cuûa ñoäng cô oâtoâ, kieán thöùc veà noù xuaát
phaùt töø moät quaù trình ñöôïc goïi laø thieát laäp baûn ñoà ñoäng cô.
Ñeå thöïc hieän vieäc naøy, ñoäng cô ñöôïc gaén leân baêng thöû coâng
suaát vaø ñöôïc vaän haønh ôû toaøn daõi toác ñoä vaø taûi. Caùc bieán soá quan
troïng cuûa ñoäng cô ñöôïc ño trong khi caùc ñaïi löôïng (nhö tæ leä hoøa khí,
goùc ñaùnh löûa sôùm…) ñöôïc thay ñoåi coù heä thoáng. Vieäc xaùc laäp baûn
ñoà ñoäng cô ñöôïc thöïc hieän trong nhöõng phoøng thí nghieäm ñoäng cô nôi

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

coù thieát bò ño coâng suaát ñoäng cô vaø caùc thieát bò phöùc taïp ñeå thu thaäp
döõ lieäu qua maùy tính.
Töø baûn ñoà naøy, moät moâ hình toaùn hoïc ñöôïc phaùt trieån ñeå moâ
taû aûnh höôûng cuûa moãi thoâng soá vaø bieán soá ño ñöôïc theo ñaëc tính
ñoäng cô. Ngöôøi thieát keá heä thoáng ñieàu khieån phaûi löïa choïn caáu hình,
bieán soá vaø phöông phaùp ñieàu khieån ñeå thoõa maõn taát caû nhöõng yeâu
caàu veà ñaëc tính (bao goàm caû ñoä oån ñònh) ñaõ ñöôïc tính ôû treân vaø noù
phaûi naèm trong giôùi haïn thieát keá nhö chi phí, chaát löôïng vaø ñoä tin caäy.
Ñeå hieåu ñöôïc moät heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô ñieån hình, ta seõ xem
xeùt aûnh höôûng cuûa nhöõng bieán soá ñieàu khieån leân ñaëc tính ñoäng cô.
AÛnh höôûng tæ leä hoøa khí leân coâng suaát ñoäng cô.
Hình 5.8 minh hoïa söï thay ñoåi cuûa coâng suaát vaø ñoä tieâu thuï
nhieân lieäu rieâng (BSFC) cuõng nhö khí thaûi theo tæ leä hoøa khí öùng vôùi
goùc ñieåm ñaùnh löûa sôùm vaø toác ñoä ñoäng cô khoâng ñoåi.
Trong ñoà thò naøy, khí thaûi ñöôïc moâ taû theo löu löôïng rieâng so vôùi
coâng suaát phanh. Ñaây laø moät phöông phaùp tieâu chuaån ñeå moâ taû khí
thaûi tyû leä vôùi coâng suaát ñoäng cô. Ñònh nghóa veà tyû leä khí thaûi rieâng
laø:

BSHC = thaønh phaàn HC rieâng =

BSCO = thaønh phaàn CO rieâng =

BSNOx = thaønh phaàn NOx rieâng =

Trong ñoù:
rHC = löu löôïng khí HC
rCO = löu löôïng khí CO
rNOx= löu löôïng khí NOx
Moät tyû leä hoøa khí ñaëc bieät coù yù nghóa quan troïng trong heä
thoáng ñieàu khieån nhieân lieäu baèng ñieän töû laø hoãn hôïp hoøa khí lyù
töôûng. Hoãn hôïp hoøa khí lyù töôûng töông öùng vôùi tyû leä khí nhieân lieäu
maø quaù trình chaùy hoaøn haûo töùc laø taát caû hydroâ vaø caùcbon bieán ñoåi
thaønh H2O vaø CO2 sau quaù trình chaùy. Ñoái vôùi ñoäng cô xaêng, tyû leä laø
14,7:1

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Thoâng thöôøng, cheá ñoä lyù töôûng cuûa tæ leä hoøa khí ñöôïc bieåu
dieãn döôùi daïng tyû leä töông ñöông hay tyû leä rieâng vaø kí hieäu laø lambda
. Tyû leä töông ñöông naøy ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
=tæ leä hoøa khí thöïc teá/ tæ leä hoøa khí lyù töôûng
Moät tyû leä hoøa khí töông ñoái döôùi 14,7 (töông öùng <1), ñöôïc goïi
laø hoãn hôïp giaøu, treân 14,7 (töông öùng  >1), ñöôïc goïi laø hoãn hôïp
ngheøo. Vieäc kieåm soaùt khí thaûi chòu aûnh höôûng lôùn bôûi tyû leä hoøa khí
rieâng .
Hình 5.8 cho thaáy moment ñaït cöïc ñaïi khi tyû leä hoøa khí ôû giôùi haïn
12-14. Tyû leä hoøa khí chính xaùc maø moment ñaït cöïc ñaïi phuï thuoäc vaøo
caáu hình, toác ñoä ñoäng cô vaø thôøi ñieåm ñaùnh löûa.
Caàn löu yù raèng CO vaø HC chöa chaùy kòp coù khuynh höôùng giaûm
ñaùng keå khi taêng tyû leä hoøa khí nhôø coù nhieàu oâxy cho quaù trình chaùy.

Hình 5.8 Thay ñoåi ñaëc tính theo tyû leä hoøa khí
Raát tieát laø ngöôïc laïi vôùi CO vaø HC, trong quaù trình kieåm soaùt khí
thaûi, löôïng NOx taêng khi taêng tyû leä hoøa khí. Ñieàu ñoù coù nghóa laø
khoâng coù tyû leä hoøa khí naøo giaûm toái thieåu cuøng luùc taát caû caùc loaïi
khí xaû.
AÛnh höôûng cuûa thôøi ñieåm ñaùnh löûa leân ñaëc tính ñoäng cô
Ñaùnh löûa sôùm laø thôøi gian tröôùc ñieåm cheát treân khi tia löûa hình
thaønh. Noù thöôøng ñöôïc xaùc ñònh baèng goùc quay truïc khuyûu so vôùi
ñieåm cheát treân. Hình 5.9 bieåu thò aûnh höôûng thôøi ñieåm ñaùnh löûa leân

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

khí thaûi vôùi tyû leä hoøa khí vaø toác ñoä khoâng ñoåi. Caû NO x vaø HC ñeàu
taêng khi taêng goùc ñaùnh löûa sôùm. BSFC vaø moment xoaén cuõng bò aûnh
höôûng lôùn bôûi thôøi ñieåm naøy. Hình 5.9 chæ ra raèng moment cöïc ñaïi ñaït
ñöôïc ôû goùc ñaùnh löûa sôùm cuï theå ñöôïc goïi laø goùc ñaùnh löûa sôùm toái
öu MBT-Minimum Advance For Best Timming.
Vaän haønh ôû gaàn ñieåm MBT laø toát nhaát vì ôû goùc ñaùnh löûa
sôùm naøy, coâng suaát ñaït ñöôïc giaù trò toái öu. Nhö ñaõ giaûi thích, chieán
löôïc ñieàu khieån ñoäng cô bao goàm ñieàu tieát söï phaân phoái nhieân lieäu ôû
hoãn hôïp lí töôûng vaø thay ñoåi thôøi ñieåm ñaùnh löûa ñeå toái öu hoùa ñaëc
tính ñoäng cô. Tuy nhieân, coù bieán soá khaùc cuõng ñöôïc ñieàu khieån ñeå
giuùp heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô ñaùp öùng nhöõng qui ñònh veà khí
thaûi.
AÛnh höôûng cuûa luaân hoài khí thaûi (EGR – exhaust gas recirculation)
leân ñaëc tính ñoäng cô
Phaàn treân chæ xem xeùt moät soá thoâng soá ñaëc tính ñoäng cô truyeàn
thoáng (tæ leä hoøa khí, goùc ñaùnh löûa sôùm). Tuy nhieân, baèng caùch theâm
vaøo thoâng soá ñaëc tính khaùc thì khí NOx seõ giaûm ñaùng keå trong khi duy
trì moment xoaén ôû möùc töông ñoái cao. Thoâng soá môùi naøy laø luaân hoài
khí thaûi (EGR) bao goàm vieäc luaân hoài löôïng khí thaûi ñöôïc ñieàu khieån
moät caùch chính xaùc vaøo ñöôøng naïp.

Hình 5.9 Thay ñoåi ñaëc tính theo thôøi ñieåm ñaùnh löûa

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 5.10 Söï phuï thuoäc cuûa NOX vaøo khí thaûi luaân hoài vôùi nhöõng
tyû leä hoøa khí khaùc nhau
Hình 5.5 chæ ra raèng heä thoáng luaân hoài khí thaûi laø moät heä thoáng
phuï chính. AÛnh höôûng cuûa noù leân khí thaûi ñöôïc moâ taû ôû hình 5.10 vaø
5.11 phuï thuoäc vaøo % khí thaûi vaøo ñöôøng oáng naïp. Hình 5.10 moâ taû söï
giaûm ñaùng keå NOx khi thay ñoåi löôïng khí xaû luaân hoài, hình 5.11 moâ taû
söï aûnh höôûng cuûa nhöõng thoâng soá ñaëc tính ñoäng cô vôùi tyû leä luaân
hoài khí thaûi. Tæ leä NOx bò aûnh höôûng lôùn bôûi löôïng khí luaân hoài vaø
noù giaûm khi löôïng khí luaân hoài taêng. Tæ leä HC taêng töông öùng vôùi ñoä
taêng löôïng khí luaân hoài, tuy nhieân, vôùi tæ leä khí luaân hoài thaáp, löôïng
HC thay ñoåi khoâng ñaùng keå.
Cô caáu maø trong ñoù löu löôïng EGR aûnh höôûng ñeán khí NO x lieân
quan ñeán nhieät ñoä chaùy cöïc ñaïi. Noùi ñôn giaûn laø, tæ leä NO x sinh ra taêng
khi taêng nhieät ñoä chaùy cöïc ñaïi neáu taát caû caùc bieán soá coøn laïi khoâng
ñoåi. Taêng löôïng EGR laøm giaûm nhieät ñoä neâu treân, vì vaäy, noù laøm
giaûm löôïng NOx sinh ra.

CHIEÁN LÖÔÏC ÑIEÀU KHIEÅN

Nhieäm vuï cuûa heä thoáng ñieàu khieån baèng ñieän töû laø thieát laäp
söï hieäu chænh cho moãi ñieàu kieän vaän haønh cuûa ñoäng cô. Coù nhieàu
chieán löôïc ñieàu khieån ñeå thieát laäp caùc bieán soá cho baát kì ñoäng cô naøo

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

ñöôïc ñöa ra, vaø moãi phöông phaùp ñeàu coù nhöõng öu ñieåm vaø khuyeát
ñieåm rieâng.

Hình 5.11 Thay ñoåi ñaëc tính ñoäng cô theo luaân hoài khí thaûi
Hôn nöõa, moãi nhaø saûn xuaát oâ toâ phaûi coù phöông phaùp ñieàu
khieån rieâng khaùc vôùi caùc heä thoáng caïnh tranh. Tuy nhieân, ôû ñaây chæ ñi
phaân tích moät heä thoáng ñieàu khieån baèng ñieän töû ñaïi dieän cho caùc heä
thoáng cuûa ñoäng cô ñöôïc nhöõng nhaø saûn xuaát ôû Myõ söû duïng. Heä
thoáng naøy laø loaïi coù boä xuùc taùc laép treân ñöôøng thaûi. Khí thaûi ñöôïc
thaûi thoâng qua thieát bò naøy seõ ñöôïc bieán ñoåi hoùa hoïc nhaèm ñaùp öùng
caùc tieâu chuaån cuûa Cuïc baûo veä moâi tröôøng. Thöïc chaát, boä xuùc taùc
laøm giaûm haøm löôïng khí thaûi ñoäc haïi ra töø oáng poâ.
Cuïc baûo veä moâi tröôøng chæ ñöa ra quy ñònh cho caùc khí thoaùt ra
töø oáng poâ, vì vaäy, neáu boä xuùc taùc giaûm haøm löôïng khí ñoäc ñeán 90%
thì khí thaûi cuûa ñoäng cô taïi ñöôøng thaûi coù theå cao hôn möùc yeâu caàu
cuûa Cuïc baûo veä moâi tröôøng ñeán 10 laàn. Ñieàu naøy mang laïi lôïi ích lôùn
bôûi noù cho pheùp ñieàu chænh ñoäng cô ñeå cho ra coâng suaát cao hôn laø
ñaùp öùng möùc khí thaûi maø Cuïc baûo veä moâi tröôøng quy ñònh. Ñaây laø
moät loaïi heä thoáng ñöôïc choïn trong caùc heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô
baèng ñieän töû ñieån hình.
CoÙ nhieàu kieåu boä xuùc taùc ñöôïc söû duïng ñöôïc treân oâ toâ. Caùc
chöùc naêng mong muoán cuûa boä xuùc taùc bao goàm:

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

1. OÂxy hoùa hôïp chaát khí thaûi hydroâ-caùcbon sinh ra CO2 vaø H2O.
2. OÂxy hoùa cuûa CO sinh ra CO2.
3. Bieán ñoåi NOx thaønh N2 vaø O2.
Boä xuùc taùc loaïi oâxy hoùa
Boä xuùc taùc daïng oâxy hoùa (Hình 5.12) laø moät thieát bò quan troïng
cho vieäc ñieàu tieát khí thaûi keå töø khi thôøi ñaïi cuûa kieåm soaùt khí thaûi
baét ñaàu. Muïc ñích cuûa boä hoùa khöû (OC) laø taêng toác ñoä phaûn öùng
hoùa hoïc, maø tröôùc ñoù hoãn hôïp khí nhieân lieäu ñaõ chaùy vaø tieáp tuïc
ñöôïc oâxy hoùa hoaøn toaøn HC vaø CO thaønh CO2 vaø H2O.
Löôïng oâxy theâm vaøo cho quaù trình oâxy hoùa thöôøng ñöôïc cung
caáp baèng caùch theâm khoâng khí cho khí thaûi töø moät bôm khí daãn ñoäng
baèng ñoäng cô. Khí naøy (ñöôïc goïi laø khí thöù caáp) ñöôïc daãn ñeán ñöôøng
oáng thaûi.
Thoâng soá ñeå ñaùnh giaù tính naêng cuûa boä xuùc taùc loaïi oâxy hoùa
laø hieäu suaát chuyeån ñoåi nc.
nc = M0 /Mi
Trong ñoù: Mo :löu löôïng khí ñaõ ñöôïc oâxy hoùa vaø ra khoûi boä xuùc taùc.
Mi :löu löôïng khí vaøo boä xuùc taùc.

Hình 5.12 Boä xuùc taùc daïng oâxy hoùa

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hieäu suaát chuyeån ñoåi cuûa xuùc taùc daïng oâxy hoùa phuï thuoäc
vaøo nhieät ñoä cuûa noù. Hình 5.13 cho ta thaáy hieäu suaát chuyeån ñoåi cuûa
moät xuùc taùc daïng oâxy hoùa ñieån hình duøng cho caû hai loaïi khí CO vaø
HC phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä. Khoaûng treân 300 oC thì hieäu suaát chuyeån
ñoåi ñaït ñeán 98% -99% ñoái vôùi CO vaø hôn 95% ñoái vôùi HC.
Boä xuùc taùc ba taùc duïng:
Moät daïng khaùc voâ cuøng quan troïng cho heä thoáng kieåm soaùt khí
thaûi laø boä xuùc taùc ba taùc duïng (TWC-Three Way Catalyst). Noù söû duïng
toå hôïp caùc chaát xuùc taùc ñaëc bieät bao goàm platinum, palladium vaø
rhodium ñeå giaûm ñoàng thôøi caùc khí NO x vaø oâxy hoùa HC, CO. Noù ñöôïc
goïi laø ba taùc duïng bôûi vì noù giaûm ñoàng thôøi haøm löôïng cuûa ba chaát
thaûi chuû yeáu naøy xuoáng khoaûng 90% neáu ñöôïc söû duïng hieäu quaû
nhaát.
Hieäu suaát chuyeån ñoåi cuûa boä xuùc taùc ba taùc duïng ñoái vôùi ba
loaïi khí thaûi naøy phuï thuoäc chuû yeáu vaøo tyû leä hoøa khí. Ñaùng tieác laø
tyû leä hoøa khí maø hieäu suaát chuyeån ñoåi NO x cao thì hieäu suaát chuyeån
ñoåi HC, CO laïi thaáp vaø ngöôïc laïi. Tuy nhieân, nhö ñaõ chæ ôû hình 5.14, coù
moät khe cuûa tyû leä hoøa khí (ñöôïc goïi laø cuûa soå) maø ôû ñoù hieäu suaát
bieán ñoåi giöõa NOx vaø HC\CO coù theå chaáp nhaän ñöôïc.

Hình 5.13 Hieäu suaát chuyeån ñoåi cuûa boä xuùc taùc daïng oxy hoùa theo
nhieät ñoä

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hieäu suaát chuyeån ñoåi beân trong cöûa soå naøy thì ñuû cao ñeå ñaùp
öùng nhöõng quy ñònh nghieâm ngaët cuûa Cuïc baûo veä moâi tröôøng.

Hình 5.14 Hieäu suaát chuyeån ñoåi cuûa boä xuùc taùc ba taùc duïng
Chuù yù raèng trong cöûa soå naøy, tyû leä hoøa khí chæ sai leäch khoaûng
0.1 (hay 0,05) vaø taâm laø tyû leä hoøa khí lyù töôûng. Tyû leä naøy vaø khaùi
nieäm veà tyû leä hoøa khí lyù töôûng laø voâ cuøng quan troïng ñoái vôùi boä
ñieàu khieån nhieân lieäu baèng ñieän töû. Thöïc teá, chöùc naêng chuû yeáu cuûa
haàu heát caùc heä thoáng ñieàu khieån nhieâu lieäu baèng ñieän töû hieän ñaïi laø
duy trì tyû leä hoøa khí trung bình ôû tyû leä hoøa khí lyù töôûng. Söï hoaït ñoäng
cuûa boä xuùc taùc ba taùc duïng bò aûnh höôûng baát lôïi bôûi chì. Vì vaäy, vôùi
oâ toâ coù söû duïng baát kì boä hoùa khöû naøo, söû duïng xaêng khoâng chì laø
raát caàn thieát.
Vieäc ñieàu khieån tyû leä hoøa khí quanh cöûa soå laøm vieäc cuûa boä
xuùc taùc ba taùc duïng (khoaûng 50.000 daëm) ñoøi hoûi söï ño löôøng chính
xaùc löu löôïng khí naïp vaø nhieân lieäu phun ra vaø cuõng laø chöùc naêng cô
baûn cuûa heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû. Moät heä thoáng
ñieàu khieån nhieân lieäu baèng ñieän töû coù theå ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu
chính xaùc veà nhieân lieäu. Theâm vaøo ñoù, noù coù theå duy trì ôû möùc sai
soá cho pheùp ñoái vôùi caùc quy ñònh cuûa chính phuû sau khi chaïy khoaûng
50.000 daëm.

HEÄ THOÁNG ÑIEÀU KHIEÅN NHIEÂN LIEÄU BAÈNG ÑIEÄN TÖÛ

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Ñeå hieåu bieát veà caáu taïo cuûa caùc heä thoáng ñieàu khieån nhieân
lieäu baèng ñieäu töû, ta xem sô ñoà khoái treân hình 5.15. Chöùc naêng chính
cuûa heä thoáng ñieàu khieån nhieân lieäu naøy laø ñeå xaùc ñònh moät caùch
chính xaùc löu löôïng khí vaøo trong ñoäng cô. Sau ñoù, heä thoáng seõ ñieàu
tieát chính xaùc löôïng nhieân lieäu ñeán moãi xylanh caøng gaàn tyû leä hoøa khí
lyù töôûng caøng toát.
Caùc thaønh phaàn cuûa sô ñoà khoái naøy bao goàm:
1. Caûm bieán vò trí böôùm ga (TPS-throttle position sensor)
2. Caûm bieán löu löôïng khí naïp (MAF-mass air flow sensor)
3. Kim phun (FI – Fuel Injector)
4. Heä thoáng ñaùnh löûa (IGN - ignition)
5. Caûm bieán khí thaûi (EGO – exhaust gas oxygen sensor)
6. Caûm bieán nhieät ñoä nöôùc laøm maùt (ECS – engine coolant
temperature sensor)
7. Caûm bieán vò trí truïc khuyûu ñoäng cô (EPS – engine position sensor)
Caûm bieán vò trí truïc khuyûu ñoäng cô coù khaû naêng ño ñöôïc toác ñoä
goùc cuõng nhö vò trí goùc cuûa truïc khuyûu neáu söû duïng maïch oån ñònh vaø
chính xaùc xung ñoàng hoà trong boä ñieàu khieån.

Hình 5.15 Caáu taïo heä thoáng ñieàu khieån nhieân lieäu baèng ñieän töû
Nhöõng tín hieäu töø caùc caûm bieán khaùc nhau cho pheùp boä ñieàu
khieån xaùc ñònh chính xaùc löôïng nhieân lieäu töông öùng vôùi löu löôïng khí
naïp nhaèm ñaït ñöôïc moät hoãn hôïp khí lyù töôûng. Töø nhöõng tính toaùn
naøy, moät löôïng nhieân lieäu chính xaùc ñöôïc phun ra qua caùc kim phun.

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Theâm vaøo ñoù, thôøi ñieåm ñaùnh löûa toái öu ñöôïc xaùc ñònh vaø xung ñaùnh
löûa thích hôïp ñöôïc gôûi ñeán maïch ñieåu khieån ñaùnh löûa IGN (IC ñaùnh
löûa).
Moät ñaëc tính quan troïng cuûa boä xuùc taùc laø cho pheùp dao ñoäng
nhaát thôøi tæ leä hoøa khí ra ngoaøi vuøng giôùi haïn. Khi khí thaûi ñi qua boä
xuùc taùc thì chuùng seõ löu laïi trong moät khoaûng thôøi gian raát ngaén maø
trong thôøi gian ñoù quaù trình bieán ñoåi seõ xaûy ra. Nhôø khoaûng thôøi gian
naøy maø hieäu suaát xuùc taùc khoâng bò aûnh höôûng bôûi nhöõng dao ñoäng
töùc thôøi quanh tæ leä hoaø khí lí töôûng, chöøng naøo tæ leä hoøa khí trung
bình vaãn ôû möùc lí töôûng vaø mieãn laø nhöõng dao ñoäng naøy ñuû nhanh.
Heä thoáng ñieàu khieån nhieân lieäu thöïc teá seõ duy trì hoãn hôïp ôû möùc lí
töôûng nhöng coù nhöõng dao ñoäng nhoû quanh ñieåm trung bình nhö ñöôïc
giaûi thích döôùi ñaây.
Heä thoáng ñieàu khieån nhieân lieäu baèng ñieän töû hoaït ñoäng ôû hai
cheá ñoä: ñieàu khieån hôû vaø ñieàu khieån kín (xem laïi caùc khaùi nieäm ñieàu
khieån kín vaø ñieàu khieån hôû ôû chöông 2). ÔÛ cheá ñoä ñieàu khieån hôû, löu
löôïng khí naïp vaøo ñoäng cô ñöôïc ño. Sau ñoù, heä thoáng ñieàu khieån xaùc
ñònh löôïng nhieân lieäu ñöôïc phun ñeå ñaùp öùng tæ leä hoøa khí yeâu caàu.
ÔÛ cheá ñoä ñieàu khieån kín (ñieàu khieån hoài tieáp), söï ño ñaïc caùc
thoâng soá ñieàu khieån ñöôïc cung caáp ñeán boä ñieàu khieån ñeå nhaän ñöôïc
tín hieäu sai soá giöõa giaù trò thöïc vaø giaù trò mong muoán cuûa thoâng soá
ñieàu khieån. Sau ñoù, boä ñieàu khieån seõ phaùt tín hieäu ñieàu khieån ñeå
giaûm sai soá ñeán khoâng.
Trong tröôøng hôïp ñieàu khieån nhieân lieäu, caùc thoâng soá caàn thieát
ñöôïc ño laø haøm löôïng caùc khí HC, CO vaø NO x. Coù nhieàu loaïi caûm bieán
ñeå ño ñaïc caùc khí naøy ñöôïc thieát keá döïa vaøo khí thaûi oâ toâ, tuy nhieân,
noù khoâng mang laïi hieäu quaû kinh teá. Tuy vaäy, coù moät caûm bieán reû
tieàn seõ ño giaùn tieáp haøm löôïng HC, CO vaø NO x. Caûm bieán naøy phaùt ra
moät tín hieäu phuï thuoäc vaøo haøm löôïng cuûa löôïng oâxy thöøa trong khí
thaûi sau quaù trình chaùy. Nhö seõ ñöôïc giaûi thích chi tieát ôû chöông 6, caûm
bieán naøy ñöôïc goïi laø caûm bieán oâxy trong khí thaûi (EGO). Tín hieäu töø
caûm bieán oâxy trong khí thaûi thay ñoåi ñoät ngoät giöõa hai möùc ñieän aùp
phuï thuoäc vaøo tæ leä hoøa khí giaøu hay ngheøo. Noù ñöôïc söû duïng trong
maïch ñieàu khieån kín vôùi chu kì giôùi haïn. Duø caûm bieán khí thaûi laø moät
loaïi caûm bieán ñoùng môû nhöng noù vaãn cung caáp ñuû thoâng tin cho boä
ñieàu khieån ñeå duy trì tæ leä hoøa khí trung bình quanh tæ leä hoøa khí lí
töôûng. Baèng caùch naøy, noù coù theå ñaùp öùng caùc yeâu caàu veà hoãn hôïp
caùc chaát thaûi qua boä xuùc taùc ba taùc duïng.
Trong heä thoáng ñieàu khieån nhieân lieäu baèng ñieän töû hieän ñaïi,
nhieân lieäu ñöôïc ñieàu khieån moät phaàn theo cheá ñoä ñieàu khieån kín vaø

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

moät phaàn theo cheá ñoä ñieàu khieån hôû. Phaàn nhieân lieäu theo cheá ñoä
ñieàu khieån hôû ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch ño löu löôïng khí naïp. Phaàn
nhieân lieäu naøy ñieàu chænh tæ leä hoaø khí ôû gaàn tæ leä lí töôûng. Phaàn
nhieân lieäu theo cheá ñoä ñieàu khieån kín ñaûm baûo tæ leä hoaø khí trung bình
ôû möùc lyù töôûng (trong dung sai giôùi haïn).
Coù vaøi ngoaïi leä khi hoãn hôïp khaùc vôùi hoãn hôïp lí töôûng xaûy ra
trong caùc ñieàu kieän vaän haønh ñoäng cô, bao goàm: cheá ñoä khôûi ñoäng,
taêng toác vaø giaûm toác. Nhöõng tình huoáng naøy chæ chieám moät phaàn raát
nhoû cuûa toaøn boä thôøi gian vaän haønh ñoäng cô vaø ñöôïc phaân tích ôû
chöông 7, khi ta xem xeùt hoaït ñoäng cuûa moät heä thoáng ñieàu khieån ñoäng
cô kó thuaät soá hieän ñaïi.
Trình töï ñieàu khieån ñoäng cô
Tieáp theo baûng 5.5, quaù trình theo töøng böôùc ñieàu khieån ñoäng cô
trong ñieàu khieån nhieân lieäu baét ñaàu vôùi vieäc khôûi ñoäng. Trong quaù
trình khôûi ñoäng, hoãn hôïp ñöôïc ñaët ôû cheá ñoä giaøu töông öùng vôùi nhieät
ñoä ñoäng cô (ñöôïc ño baèng caûm bieán nhieät ñoä nöôùc laøm maùt), seõ
ñöôïc giaûi thích cuï theå ôû chöông 7. Khi ñoäng cô ñaõ noã vaø caùc ñieàu kieän
cuï theå ñöôïc thoûa maõn thì vieäc ñieàu khieån ñoäng cô seõ ôû cheá ñoä hôû.
ÔÛ cheá ñoä naøy, löu löôïng khí naïp ñöôïc ño (thoâng qua caûm bieán MAF).
Löôïng nhieân lieäu chính xaùc ñöôïc tính bôûi boä ñieàu khieån ñieän töû döïa
vaøo nhieät ñoä ñoäng cô. Tín hieäu ñieàu khieån chính xaùc ñöôïc xaùc ñònh vaø
gôûi tôùi cô caáu ñònh löôïng nhieân lieäu. Ñoái vôùi taát caû caùc loaïi ñoäng cô
hieän ñaïi, ñieàu tieát nhieân lieäu ñöôïc thöïc hieän baèng caùc kim phun (seõ
ñöôïc giaûi thích cuï theå ôû chöông 6).
Sau quaù trình chaùy, khí thaûi qua caûm bieán oâxy (EGO) ñeán boä xuùc
taùc ba taùc duïng (TWC) vaø cuoái cuøng thaûi ra oáng poâ. Khi caûm bieán
oâxy ñaït ñeán nhieät ñoä hoaït ñoäng cuûa noù (töø vaøi giaây ñeán 2 phuùt), tín
hieäu caûm bieán oâxy ñöôïc boä ñieàu khieån nhaän vaø heä thoáng baét ñaàu
vaän haønh ôû cheá ñoä ñieàu khieån kín.
Cheá ñoä ñieàu khieån kín
Hình 5.16 laø moät sô ñoà khoái moâ taû phaàn ñieàu khieån kín cuûa boä
ñieàu khieån. Khí naïp ñi qua caùc oáng rieâng bieät cuûa ñöôøng oáng goùp huùt
ñeå vaøo caùc xy-lanh khaùc nhau. Caùc kim phun (moät caùi cho moãi xy-lanh)
ñöôïc ñaët gaàn supaùp naïp (xem chöông 1). Moãi kim phun laø moät van ñieän
töø ñöôïc môû hoaëc ñoùng hoaøn toaøn. Khi kim ñoùng, ñöông nhieân laø
nhieân lieäu seõ khoâng ñöôïc phun. Khi kim môû, nhieân lieäu ñöôïc phun vôùi
moät tæ leä thích hôïp. Löôïng nhieân lieäu ñöôïc phaân phoái ñeán moãi xy lanh
ñöôïc xaùc ñònh baèng thôøi gian môû kim phun. Thôøi gian naøy ñöôïc tính
toaùn töø boä ñieàu khieån ñoäng cô nhaèm ñaït ñöôïc tæ leä hoøa khí mong
muoán. Thoâng thöôøng, thôøi ñieåm môû kim phun ñöôïc ñieàu klhieån ñeå

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

töông thích vôùi thôøi gian khoâng khí naïp vaøo xy-lanh trong kì huùt (xem
chöông 1).
Theo hình 5.16, heä thoáng ñieàu khieån hoaït ñoäng nhö sau. Trong baát kì
ñieàu kieän vaän haønh naøo, boä ñònh löôïng nhieân lieäu (kim phun) seõ cung
caáp nhieân lieäu ñuû ñeå taïo neân tæ leä hoøa khí töông öùng vôùi tín hieäu
ñieàu khieån ra. Hoãn hôïp naøy ñöôïc ñoát chaùy trong xy-lanh vaø saûn phaåm
chaùy thoaùt khoûi ñoäng cô thoâng qua ñöôøng oáng thaûi. Caûm bieán oâxy
phaùt ra moät tín hieäu hoài tieáp ñeán boä ñieàu khieån. Tín hieäu naøy, phuï
thuoäc vaøo tæ leä hoøa khí vaø baùo cho boä ñieàu khieån ñeå noù ñieàu chænh
tæ leä hoøa khí thích hôïp, nhö vaäy noù hoaøn taát moät chu trình kín.
Moät sô ñoà ñieàu khieån ñöôïc duøng trong thôøi gian gaàn ñaây vôùi tæ
leä hoøa khí xoay quanh tæ leä hoøa khí lyù töôûng. Nhôù laïi ôû chöông 2, kieåu
ñieàu khieån naøy ñöôïc cung caáp bôûi boä ñieàu khieån loaïi chu kì giôùi haïn.
Caùc thoâng soá quan troïng cho kieåu ñieàu khieån naøy bao goàm caû bieân ñoä
vaø taàn soá dao ñoäng quanh ñieåm tæ leä hoøa khí lyù töôûng. Ñieàu ñaùng
möøng laø caùc ñaëïc tính cuûa boä xuùc taùc ba taùc duïng ñöôïc quyeát ñònh
bôûi tyû leä hoøa khí trung bình. Söï thay ñoåi tyû leä hoøa khí trong cheá ñoä
ñieàu khieån chu kì giôùi haïn nhanh ñeán noãi khoâng aûnh höôûng gì ñeán
coâng suaát ñoäng cô hoaëc khí thaûi mieãn laø giöõ ñöôïc tyû leä hoaø khí trung
bình ôû möùc lyù töôûng.
Haøm löôïng oâxy trong khí thaûi
Caûm bieán oâxy trong khí thaûi cung caáp tín hieäu hoài tieáp (seõ
ñöôïc giaûi thích ôû chöông 6). Thöïc chaát, caûm bieán oâxy trong khí thaûi
phaùt moät tín hieäu ra phuï thuoäc vaøo löôïng oâxy trong khí thaûi. Löôïng oâxy
naøy laïi phuï thuoäc vaøo tæ leä hoøa khí cung caáp cho ñoäng cô.

Hình 5.16 Heä thoáng ñieàu khieån kín

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Löôïng oâxy seõ töông ñoái thaáp ñoái vôùi hoãn hôïp giaøu vaø töông ñoái
cao ñoái vôùi hoãn hôïp ngheøo. Neáu noùi theo tæ leä hoøa khí töông ñoái , =1
töông öùng vôùi tæ leä hoøa khí lyù töôûng, >1 töông öùng vôùi hoãn hôïp
ngheøo (lôùn hôn tæ leä hoøa khí lí töôûng) vaø <1 töông öùng vôùi hoãn hôïp
giaøu (nhoû hôn tæ leä hoøa khí lyù töôûng). (Caûm bieán oâxy trong khí thaûi
ñoâi khi ñöôïc goïi laø caûm bieán lambda)
Lambda ñöôïc duøng trong sô ñoà khoái hình 5.16 ñeå bieåu thò cho tæ leä
hoøa khí töông ñoái ôû ñöôøng oáng naïp. Haøm löôïng oâxy trong khí thaûi seõ
quyeát ñònh ñieän aùp ra cuûa caûm bieán oâxy trong khí thaûi Vo. Ñieän aùp ra
cuûa caûm bieán oâxy trong khí thaûi thay ñoåi ñoät ngoät giöõa möùc tæ leä hoøa
khí giaøu vaø ngheøo quanh tæ leä hoøa khí lí töôûng. Ñieän aùp ra cuûa caûm
bieán oâxy trong khí thaûi coù hai möùc: möùc cao ñoái vôùi hoãn hôïp giaøu vaø
möùc thaáp ñoái vôùi hoãn hôïp ngheøo.
Hoaït ñoäng cuûa heä thoáng ñieàu khieàn (ôû hình 5.16) theo ñieän aùp ra
töø caûm bieán oâxy trong khí thaûi hôi phöùc taïp hôn bôûi coù moät thôøi gian
treã töø luùc  thay ñoåi ôû ñaàu vaøo (ñöôøng huùt) cho ñeán khi Vo xuaát hieän
ôû ñaàu ra (ñöôøng thaûi). Thôøi gian treã naøy (tD) naèm trong khoaûng töø 0.1
ñeán 0.2 giaây, phuï thuoäc vaøo toác ñoä ñoäng cô. Ñoù laø thôøi gian ñeå heä
thoáng cung caáp tín hieäu ra öùng vôùi söï thay ñoåi tín hieäu vaøo. Tín hieäu
ñieän töø ñieän aùp cuûa caûm bieán oâxy trong khí thaûi gôûi ñeán boä ñieàu
khieån ñeå sinh ra moät ñieän aùp ñieàu khieån VF, giuùp ñieàu khieån cho boä
ñònh löôïng nhieân lieäu (kim phun).
Hoaït ñoäng cuûa cheá ñoä ñieàu khieån kín:
Heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô hoaït ñoäng nhö moät boä ñieàu khieån
ôû chu trình kín maø tyû leä hoøa khí dao ñoäng leân xuoáng quanh ñieåm tyû leä
hoøa khí lyù töôûng (hình 5.17). Tyû leä hoøa khí luoân taêng vaø giaûm, noù
khoâng laø haèng soá. Söï taêng giaûm naøy ñöôïc quyeát ñònh bôûi ñieän aùp ra
cuûa caûm bieán oâxy trong khí thaûi. Moãi khi möùc ñieän aùp ra cuûa caûm
bieán oâxy trong khí thaûi cho bieát hoãn hôïp ñang ngheøo thì boä ñieàu khieån
seõ giaûm tyû leä khí nhieân lieäu nhaèm laøm cho hoãn hôïp giaøu hôn. Maët
khaùc, khi tín hieäu ñieän aùp ra cuûa caûm bieán oâxy trong khí thaûi cho bieát
laø hoãn hôïp ñang giaøu thì boä ñieàu khieån laøm cho hoãn hôïp ngheøo ñi.
Boä ñieàu khieån nhieân lieäu baèng ñieän töû thay ñoåi hoãn hôïp baèng
caùch thay ñoåi thôøi gian cuûa tín hieäu môû kim phun. Khi taêng khoaûng thôøi
gian naøy, nhieân lieäu phun vaøo seõ nhieàu hôn, vì vaäy hoãn hôïp trôû neân
giaøu. Töông töï, neáu giaûm khoaûng thôøi gian naøy, hoãn hôïp seõ trôû neân
ngheøo hôn. Hình 5.17b minh hoïa thôøi gian môû kim phun.

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 5.17 Daïng soùng ñôn giaûn trong heä thoáng ñieàu khieån kín
Taïi hình 5.17a, ñieän aùp ra cuûa caûm bieán oâxy ôû möùc cao trong caùc
khoaûng thôøi gian khaùc nhau, bao goàm 0 ñeán 1 vaø 1.7 ñeán 2.2. Ñieän aùp
cao naøy cho bieát hoãn hôïp ñang giaøu. Boä ñieàu khieån taïo ra nhöõng xung
ñeå laøm giaûm khoaûng thôøi gian naøy (hình 5.17b). Taïi thôøi ñieåm 1 giaây
ñieän aùp ra cuûa caûm bieán oâxy chuyeån sang möùc thaáp, cho bieát hoãn hôïp
ngheøo. ÔÛ ñieåm naøy, boä ñieàu khieån baét ñaàu taêng thôøi gian môû theo
chieàu hoãn hôïp giaøu. Thôøi gian môû kim phun tieáp tuïc taêng cho ñeán khi
caûm bieán oâxy trong khí thaûi ôû möùc cao, khieán cho boä ñieàu khieån giaûm
thôøi gian phun nhieân lieäu. Quaù trình ñöôïc tieáp dieãn vaø laëp ñi laëp laïi
quanh ñieåm tyû leä hoøa khí lyù töôûng.
Trong khoaûng thôøi gian ñöôïc bieåu dieãn ôû hình 5.17, caùc kim phun
coù theå ñoùng môû nhieàu laàn. Boä ñieàu khieån ñoäng cô tính toaùn lieân tuïc
thôøi gian môû kim phun nhö mong muoán (seõ ñöôïc giôùi thieäu sau) vaø löu
giaù trò hieän haønh vaøo trong boä nhôù. ÔÛ thôøi ñieåm thích hôïp trong kì
naïp, boä ñieàu khieån ñoïc thôøi gian phun nhieân lieäu vaø phaùt ra moät xung
ñieàu khieån hoaït ñoäng kim phun thích hôïp.
Hình 5.17c minh hoïa caùc tín hieäu cho moät kim phun rieâng leû. Caùc
xung töông öùng vôùi nhöõng khoaûng thôøi gian kim phun môû. Beà daøi xung

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

seõ xaùc ñònh löôïng nhieân lieäu phun ra. Kim phun ñöôïc ñoùng môû theo chu
kyø trong khoaûng thôøi gian thích hôïp. Thôøi gian naøy laø thôøi gian xung ôû
möùc cao (hình 5.17b). Chuù yù raèng, xung ñaàu tieân töông öùng vôùi möùc
thaáp, xung thöù hai töông öùng vôùi moät giaù trò töông ñoái cao vaø khoaûng
thôøi gian môû kim ñöôïc bieåu thò ôû hình 5.17c thì töông ñoái daøi hôn. Xung
cuoái cuøng laø khoaûng thôøi gian trung bình naèm giöõa hai khoaûng coøn laïi.
Nhöõng xung ñöôïc mieâu taû ôû hình 5.17c thì hôi phoùng ñaïi so vôùi moät boä
ñieàu khieån nhieân lieäu thöïc teá ñeå minh hoïa nguyeân lyù cuûa heä thoáng
ñieàu khieån loaïi naøy.
Moät ñieåm caàn ñöôïc nhaán maïnh ôû ñaây laø tyû leä hoøa khí rôøi xa so
vôùi tyû leä hoaø khí lyù töôûng. Tuy nhieân, boä hoaù khöû seõ giöõ tyû leä hoaø
khí trung bình ôû möùc lyù töôûng. Boä ñieàu khieån lieân tuïc tính toaùn möùc
trung bình cuûa ñieän aùp caûm bieán oâxy. Trong tröôøng hôïp ñôn giaûn nhaát,
ñieän aùp trung bình cuûa caûm bieán oâxy neân baèng möùc trung bình cuûa giaù
trò giaøu vaø ngheøo.
VEGO trung bình = (Vgiaøu + Vngheøo)/2
Khi ñieàu kieän naøy khoâng ñöôïc ñaùp öùng thì boä ñieàu khieån seõ
ñieàu chænh vaø tính toaùn chieàu daøi xung thích hôïp (töø ñieän aùp cuûa caûm
bieán oâxy) ñeå ñaït ñöôïc hoãn hôïp mong muoán. Chöông 7 seõ giaûi thích vieäc
ñieàu khieån naøy chi tieát hôn.
Ñoä leäch vaø taàn soá cuûa boä ñieàu khieån nhieân lieäu.
Moät chu trình giôùi haïn ñieàu khieån moät heä thoáng giöõa hai möùc
vaø noù coù traïng thaùi dao ñoäng, ñoù laø caùc thoâng soá seõ dao ñoäng quanh
moät ñieåm hay moät giaù trò mong muoán (xem laïi ôû chöông 2). Boä ñieàu
khieån nhieân lieäu ñôn giaûn hoaït ñoäng theo chu trình giôùi haïn, nhö ñöôïc
bieåu thò ôû hình 5.17, tæ leä hoøa khí seõ dao ñoäng quanh ñieåm lyù töôûng
(töùc tæ leä hoøa khí trung bình laø 14,7). Hai giôùi haïn cuoái cuøng ñöôïc xaùc
ñònh bôûi möùc ñieän aùp töông öùng vôùi möùc giaøu vaø ngheøo cuûa caûm
bieán oâxy thoâng qua boä ñieàu khieån vaø caùc ñaëc tính cuûa kim phun. Thôøi
gian caàn thieát cho caûm bieán oâxy caûm nhaän söï thay ñoåi löôïng nhieân
lieäu ñöôïc xem nhö thôøi gian phaûn hoài treã. Khi toác ñoä ñoäng cô taêng,
thôøi gian phaûn hoài treã giaûm. Taàn soá dao ñoäng fL cuûa heä thoáng ñieàu
khieån theo chu trình kín ñöôïc xaùc ñònh baèng nghòch ñaûo chu kì cuûa noù.
Khoaûng thôøi gian cuûa moät chu kyø hoaøn toaøn ñöôïc bieåu thò baèng Tp
tyûleä vôùi thôøi gian treã. Vì vaäy taàn soá dao ñoäng laø: fL= 1/Tp vôùi taàn soá
dao ñoäng fL ñöôïc tính baèng Hertz (soá chu kì treân giaây). Ñieàu naøy coù
nghóa laø thôøi gian phaûn hoài treã caøng ngaén, taàn soá cuûa chu kì giôùi haïn
caøng cao. Thôøi gian phaûn hoài treã giaûm khi toác ñoä ñoäng cô taêng. Ñieàu
naøy ñöôïc mieâu taû cho moät ñoäng cô cuï theå ôû hình 5.18.

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Moät khía caïnh quan troïng nöõa cuûa söï vaän haønh theo chu trình ñieàu
khieån kieåu chu kì giôùi haïn laø ñoä leäch toái ña cuûa tæ leä hoøa khí so vôùi
ñieåm lyù töôûng. Toát nhaát laø giöõ cho ñoä leäch naøy thaät nhoû bôûi vì boä
hoùa khöû chæ coù hieäu quaû nhaát taïi ñieåm lyù töôûng. Ñoä leäch toái ña cho
pheùp laø vaøo khoaûng 1.
Quan troïng laø ta phaûi bieát ñöôïc raèng tæ leä hoøa khí naøy dao ñoäng
giöõa giaù trò toái ña vaø toái thieåu. Tuy nhieân, coù moät giaù trò tæ leä hoøa
khí trung bình laø ñieåm trung gian giöõa caùc giôùi haïn naøy. Maëc duø, ñoä
leäch cuûa tæ leä hoøa khí trong chu trình giôùi haïn vaøo khoaûng 1, nhöng tæ
leä khí nhieân lieäu trung bình ñöôïc giöõ trong ñoä leäch 0.05 cuûa giaù trò
mong muoán 14.7.
Noùi chung, ñoä leäch cöïc ñaïi giaûm khi taêng toác ñoä ñoäng cô bôûi
thôøi gian phaûn hoài treã giaûm theo. Caùc thoâng soá cuûa heä thoáng ñieàu
khieån naøy ñöôïc ñieàu chænh ñeå trong tröôøng hôïp xaáu nhaát ñoä leäch vaãn
naèm trong giôùi haïn cho pheùp maø boä hoùa khöû coøn taùc duïng.
Caùc yù treân chæ aùp duïng cho heä thoáng ñieàu khieån nhieân lieäu lí
töôûng hoùa vaø ñôn giaûn hoaù. Chöông 7 seõ giaûi thích hoaït ñoäng cuûa heä
thoáng ñieàu khieån nhieân lieäu ñieän töû thöïc teá, luùc naøy, vieäc xöû lyù caùc
tín hieäu chuû yeáu ñöôïc thöïc hieän baèng kyõ thuaät soá.

Hình 5.18 Taàn soá chu kyø thöïc hieän theo toác ñoä ñoäng cô

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

CHEÁ ÑOÄ ÑIEÀU KHIEÅN HÔÛ

Cheá ñoä ñieàu khieån hôû phaûi ñöôïc thöïc hieän töông töï cheá ñoä ñieàu
khieån kín, nghóa laø noù phaûi duy trì tæ leä hoøa khí gaàn ñieåm lyù töôûng ñeå
vaän haønh heä thoáng coù hieäu quaû vôùi taùc duïng cuûa boä hoùa khöû. Tuy
nhieân, vieäc naøy phaûi thöïc hieän maø khoâng caàn tín hieäu hoài tieáp töø
caûm bieán oâxy. Hoaït ñoäng cuûa cheá ñoä ñieàu khieån hôû xaûy ra tröôùc
cheá ñoä ñieàu khieån kín nhö ñaõ ñöôïc noùi ôû phaàn treân.
Maëc duø hoaït ñoäng cuûa cheá ñoä ñieàu khieån hôû coù theå khaùc nhau
ôû caùc loaïi xe nhöng nhieàu ñaëc ñieåm chung cuûa cheá ñoä hoaït ñoäng naøy
phoå bieán treân nhieàu loaïi xe. ÔÛ phaàn tieáp theo, quan troïng laø nhaän ra
ñöôïc böôùm ga thöïc söï ñieàu khieån löu löôïng khí vaøo ñoäng cô. Löôïng
nhieân lieäu chính xaùc ñöôïc xaùc ñònh bôûi heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô.

PHAÂN TÍCH AÙP SUAÁT ÑÖÔØNG NAÏP

Hoãn hôïp khí nhieân lieäu ñöôïc ñöa vaøo ñoäng cô qua ñöôøng oáng naïp
goàm moät daõy caùc oáng goùp ñöa hoãn hôïp khí nhieân lieäu vaøo caùc
xylanh. Moät thoâng soá quan troïng cuûa ñoäng cô laø aùp suaát tuyeät ñoái
ñöôøng oáng naïp (MAP – manifold absolute pressure). Caûm bieán ñeå ño aùp
suaát naøy laø caûm bieán aùp suaát tuyeät ñoái ñöôøng oáng naïp (MAP sensor).
Caûm bieán naøy phaùt ra moät tín hieäu ñieän aùp tæ leä vôùi giaù trò trung bình
cuûa aùp suaát khí naïp.

Hình 5.19 Heä thoáng naïp ñôn giaûn

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 5.19 laø moät phaùt hoïa ñôn giaûn cuûa ñöôøng oáng naïp. Trong
hình naøy, ñoäng cô ñöôïc xem nhö moät caùi bôm huùt khoâng khí vaøo ñöôøng
naïp. Khi ñoäng cô khoâng hoaït ñoäng, khí khoâng ñöôïc bôm vaø luùc naøy aùp
suaát khí naïp baèng vôùi aùp suaát khí trôøi. Ñaây laø aùp suaát khí naïp cao
nhaát ñoái vôùi ñoäng cô khoâng taêng aùp (ñoäng cô taêng aùp coù moät bôm khí
beân ngoaøi goïi laø bôm taêng aùp). Khi ñoäng cô hoaït ñoäng, khoâng khí seõ
bò ngaên caûn bôûi böôùm ga, laøm giaûm aùp suaát trong ñöôøng oáng naïp. Vì
vaäy, aùp suaát naøy thaáp hôn aùp suaát khí trôøi, do ñoù, toàn taïi moät ñoä
chaân khoâng cuïc boä trong ñöôøng naïp.
Neáu ñoäng cô laø moät bôm hoaøn haûo khi böôùm ga ñoùng hoaøn
toaøn, moät ñoä chaân khoâng lyù töôûng seõ ñöôïc taïo ra ôû ñöôøng naïp. Ñoä
chaân khoâng lyù töôûng naøy töông öùng vôùi aùp suaát tuyeät ñoái baèng
khoâng. Tuy nhieân, ñoäng cô khoâng phaûi laø moät bôm khí lyù töôûng vaø
luoân coù söï roø khí qua böôùm ga (thöïc teá thì phaûi coù khí roø qua böôùm ga
khi ñang ñoùng neáu khoâng ñoäng cô khoâng theå caàm chöøng ñöôïc). Do ñoù,
aùp suaát tuyeät ñoái treân ñöôøng naïp dao ñoäng lieân tuïc trong suoát kyø hoaït
ñoäng cuûa moãi xylanh ñoäng cô vaø bôm ñöôïc chuyeån töø xy lanh naøy sang
xylanh keá tieáp.
Moãi xylanh ñoùng vai troø laø moät bôm sau hai voøng quay truïc
khuyûu. Neáu N laø soá xy-lanh, fp laø taàn soá, chu kyø tính baèng giaây thì dao
ñoäng aùp suaát khí naïp khi ñoäng cô vaän haønh ôû moät toác ñoä naøo ñoù
ñöôïc tính baèng coâng thöùc sau:

fp =

Hình 5.20 bieåu thò dao ñoäng cuûa aùp suaát khí naïp cuõng nhö aùp suaát trung
bình.
Ñeå öùng duïng trong moät heä thoáng ñieàu khieån, ta chæ caàn aùp suaát
khí naïp trung bình. Moment xoaén taïo ra töø ñoäng cô ôû moät soá voøng quay
coá ñònh tæ leä vôùi giaù trò trung bình cuûa aùp suaát khí naïp. Hoäp ñieàu
khieån khoâng caàn ñeán caùc dao ñoäng nhanh cuûa aùp suaát khí naïp töùc
thôøi. Do ñoù, trong kieåu ño aùp suaát khí naïp, neân loïc caùc dao ñoäng aùp
suaát ôû taàn soá fp vaø chæ ño aùp suaát trung bình. Phöông phaùp ñeå thöïc
hieän ñöôïc vieäc loïc naøy laø noái caûm bieán MAP vôùi ñöôøng naïp thoâng
qua moät oáng coù ñöôøng kính raát nhoû. Dao ñoäng nhanh trong aùp suaát
khoâng ñi qua oáng naøy ñöôïc, nhöng aùp suaát trung bình thì ngöôïc laïi. Ñieän
aùp ra cuûa caûm bieán MAP tæ leä vôùi aùp suaát khí naïp trung bình.
Ño khoái löôïng khí naïp
Moät khía caïnh raát quan troïng cuûa ñieàu khieån nhieân lieäu laø phaûi
ño löôïng khí naïp vaøo xylanh. Löôïng nhieân lieäu phun ra coù theå ñöôïc tính

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

theo tæ leä hoøa khí mong muoán. Khoâng coù caùch naøo coù theå ño tröïc tieáp
löôïng khí trong loøng xylanh. Tuy nhieân, löôïng khí naøy coù theå xaùc ñònh
töø khoái löôïng khí ñi vaøo ñöôøng naïp bôûi vì taát caû löôïng khí naøy cuõng
seõ ñöôïc phaân phoái ñeán caùc xylanh.

Hình 5.20 Dao ñoäng aùp suaát trong ñöôøng oáng naïp

Coù hai phöông phaùp ñeå xaùc ñònh löu löôïng khí naïp vaøo ñoäng cô.
Moät laø duøng moät caûm bieán ñôn giaûn ñeå ño tröïc tieáp löôïng khí naïp.
Hoaït ñoäng cuûa caûm bieán naøy ñöôïc giaûi thích ôû chöông 6. Hai laø duøng
moät soá caûm bieán ñeå ño caùc thoâng soá caàn thieát töø ñoù tính ra löôïng khí
naïp. Phöông phaùp naøy laø phöông phaùp toác ñoä - tyû troïng.
Phöông phaùp toác ñoä - tæ troïng.
Nguyeân lyù cuûa phöông phaùp naøy döïa treân tyû troïng khoâng khí nhö
ñöôïc bieåu thò ôû hình 5.21a. Vôùi moät theå tích khí cho tröôùc V ôû moät aùp
suaát cuï theå p vaø nhieät ñoä T, tæ troïng cuûa khoâng khí da laø tyû soá cuûa
khoái löôïng khoâng khí vaø theå tích ñoù:
da = Ma /V
Moät caùch vieát khaùc, khoái löôïng khoâng khí trong theå tích V laø tích
cuûa tæ troïng vaø theå tích cuûa noù:
Ma = da*V

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Nguyeân lyù naøy coù theå ñöôïc môû roäng cho khoâng khí ñang di
chuyeån (nhö ñöôïc moâ taû ôû hình 5.21b). Khoâng khí ôû ñaây ñöôïc xem nhö
di chuyeån qua moät oáng ñeàu ôû moät ñieåm nhaát ñònh vôùi moät khoaûng
thôøi gian nhaát ñònh. Noù ñöôïc xem nhö laø löu löôïng theå tích khí naïp. Khoái
löôïng laø tích cuûa theå tích vaø tæ troïng khí naïp. Tæ troïng khoâng khí trong
ñöôøng naïp coù theå ñöôïc tính töø vieäc ño nhieät ñoä vaø aùp suaát tuyeät ñoái
cuûa khí naïp.
Trong caùc thuaät toaùn, neáu chuùng ta xaùc ñònh ñöôïc
Rm = löu löôïng khoâng khí chaûy qua ñöôøng naïp.
Rv = löu löôïng theå tích khoâng khí qua ñöôøng naïp.
da = tæ troïng khoâng khí trong ñöôøng naïp
thì ta coù bieåu thöùc bieåu thò moái quan heä nhö sau:
Rm = Rv*da
Tæ troïng khí naïp ñöôïc xaùc ñònh töø aùp suaát tuyeät ñoái vaø nhieät
ñoä khí naïp. Aùp suaát tuyeät ñoái treân ñöôøng oáng naïp ñöôïc xaùc ñònh töø
aùp suaát khoâng khí xung quanh (khoâng khí beân ngoaøi ñoäng cô), vò trí
böôùm ga, toác ñoä ñoäng cô, hình daïng vaø kích côõ cuûa ñöôøng oáng naïp.
Nhieät ñoä khí naïp ñöôïc xaùc ñònh töø nhieät ñoä khoâng khí xung quanh vaø
söï thay ñoåi aùp suaát töø beân ngoaøi ñeán böôùm ga.

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Hình 5.21 Caùch tính toaùn löu löôïng naïp

Tæ troïng khí naïp ñöôïc tính töø coâng thöùc vaät lyù cô baûn ñoái vôùi
khoâng khí vaø ñöôïc xem nhö laø ñònh luaät khí lyù töôûng. Tæ troïng cuûa baát
kì chaát khí naøo (keå caû khoâng khí) tæ leä thuaän vôùi aùp suaát vaø tæ leä
nghòch vôùi nhieät ñoä tuyeät ñoái.
Khí naïp coù theå ñöôïc tính töø ñieàu kieän chuaån. Thöôøng thì ñieàu
kieän chuaån laø ñoä cao ôû möïc nöôùc bieån vaø ngaøy tieâu chuaån (SLSD-Sea
Level Standard Day). Ñieàu kieän SLSD ñöôïc bieåu thò thaønh do, po, To, ñoù laø
tæ troïng, aùp suaát tuyeät ñoái vaø nhieät ñoä tuyeät ñoái. Nhöõng thoâng soá
naøy laø haèng soá ñoái vôùi khoâng khí treân toaøn haønh tinh vaø ñöôïc xem laø
hoaøn toaøn chính xaùc. Tæ troïng khí naïp ñöôïc tính baèng coâng thöùc:
da=do*(p/po)*(T/Ti)

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Tæ troïng khí naïp ñöôïc tính baèng tích cuûa tæ troïng chuaån vôùi tæ soá
aùp suaát ñöôøng naïp vaø aùp suaát chuaån vaø vôùi tæ soá nhieät ñoä chuaån
vaø nhieät ñoä khí naïp. Moät pheùp tính nhö vaäy ñaõ caøi saün trong boä ñieàu
khieån ñoäng cô döïa treân tín hieäu aùp suaát tuyeät ñoái ñöôøng oáng naïp
(MAP) vaø nhieät ñoä khí naïp (IAT). Coù theå öôùc löôïng gaàn ñuùng giaù trò
Rv thoâng qua caùc caûm bieán reû tieàn. Nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû treân, ñoäng
cô hoaït ñoäng nhö moät bôm khí trong quaù trình naïp. Neáu noù laø moät caùi
bôm lí töôûng thì noù seõ huùt moät theå tích khí töông ñöông vôùi söùc chöùa
trong moãi hai voøng quay truïc khuyûu. Ñoái vôùi ñoäng cô lyù töôûng naøy, löu
löôïng tính baèng theå tích seõ laø:
Rv=(RPM/60)*(D/2)
Trong ñoù:
Rv : laø löu löôïng tính baèng theå tích
D : laø dung tích huùt ñoäng cô
RPM : laø toác ñoä ñoäng cô
Vôùi ñoäng cô lyù töôûng naøy thì D ñaõ bieát, Rv coù theå ñöôïc xaùc ñònh ñôn
giaûn töø vieäc ño toác ñoä ñoäng cô.
Tuy nhieân, ñoäng cô khoâng phaûi laø moät bôm khí lyù töôûng. Thöïc
teá, löu löôïng khí naïp tính baèng theå tích thöïc söï cuûa moät ñoäng cô coù
dung tích huùt D vaø vaän haønh ôû toác ñoä RPM laø:
Rv=(RPM/60)*(D/2)*nv
Vôùi nv laø hieäu suaát naïp.
Hieäu suaát naïp
Hieäu suaát naïp laø moät soá naèm giöõa 0 vaø 1, phuï thuoäc vaøo aùp
suaát khí naïp (MAP) vaø toác ñoä ñoäng cô trong taát caû caùc ñieàu kieän vaän
haønh ñoäng cô. Ñoái vôùi baát kì moät ñoäng cô, giaù trò nv coù theå ñöôïc tính
trong moïi ñieàu kieän hoaït ñoäng. Baûng caùc giaù trò cuûa nv nhö laø moät
haøm cuûa aùp suaát ñöôøng naïp vaø RPM coù theå ñöôïc chuaån bò töø soá
lieäu naøy. ÔÛ moät heä thoáng ñieàu khieån soá, baûng naøy coù theå ñöôïc löu
tröõ trong boä nhôù nhö laø moät baûng tra (look-up table). Neáu bieát dung tích
huùt cuûa ñoäng cô, ño ñöôïc giaù trò toác ñoäoáap suaát tuyeät ñoái vaø tra ñöôïc
giaù trò nv töông öùng thì Rv coù theå ñöôïc tính baèng bieåu thöùc treân.
Yeáu toá luaân hoài khí thaûi
Tính Rv thì töông ñoái deã ñoái vôùi maùy tính, nhöng moät soá yeáu toá
khaùc cuõng phaûi ñöôïc tính ñeán. Luaân hoài khí thaûi ñoøi hoûi moät tæ leä
naøo ñoù khí di chuyeån vaøo xylanh laø khí xaû. Vì vaäy, moät phaàn dung tích
huùt D laø khí thaûi neân theå tích khí thaûi phaûi ñöôïc xaùc ñònh. Moät caûm

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

bieán vò trí van trong van luaân hoài khí thaûi coù theå xaùc ñònh ñöôïc löôïng
khí thaûi cung caáp.
Töø thoâng tin naøy, löu löôïng theå tích khí naïp thöïc teá Ra coù theå
ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch laáy Rv tröø cho theå tích khí luaân hoài REGR .
Löôïng khí toång coäng trong caùc xylanh ñöôïc tính bôûi coâng thöùc:
Ra = Rv – REGR
Löu löôïng tính baèng theå tích khí luaân hoài ñöôïc xaùc ñònh töø vò trí
van EGR vaø ñieàu kieän vaän haønh ñoäng cô, ñieàu naøy seõ ñöôïc giaûi thích
trong chöông 7.
Thay theá Rv ôû treân vaøo ta ñöôïc:
Ra=((RPM/60)(D/2)nv) -REGR
Bieát Ra , da tính ñöôïc:
Rm = Ra*da
Bieát Rm, tæ leä hoøa khí ôû ñieåm lyù töôûng, löu löôïng nhieân lieäu phun
ra Rfm ñöôïc tính nhö sau:
Rfm = Rm/14.7
Chöùc naêng cuûa kim phun laø ñeå ñieàu chænh löu löôïng nhieân lieäu
ôû giaù trò mong muoán döïa treân giaù trò Ra. Heä thoáng ñieàu khieån tieáp tuïc
tính Rm töø Ra vaø da ôû nhieät ñoä cuï theå vaø phaùt ra tín hieäu ñieän ñeå môû
kim phun phun ra moät löôïng nhieân lieäu lí töôûng. Trong heä thoáng ñieàu
khieån ñoäng cô thöïc teá, noù ño ñaïc, tính toaùn vaø phaùt tín hieäu ñieàu khieån
ít nhaát moät laàn cho moät chu kyø.

ÑAÙNH LÖÛA ÑIEÄN TÖÛ

Heä thoáng ñaùnh löûa cuûa ñoäng cô coù chöùc naêng cung caáp tia löûa
ñieän ñoát chaùy hoãn hôïp trong xylanh. Nhö ñaõ giaûi thích ôû phaàn ñaàu
chöông, coâng suaát ñoäng cô chòu aûnh höôûng lôùn bôûi thôøi ñieåm ñaùnh
löûa so vôùi ñeán vò trí piston trong kì neùn. Goùc ñaùnh löûa sôùm ñöôïc tính
trong boä ñieàu khieån ñieän töû döïa treân döõ lieäu ño ñöôïc töø caùc caûm
bieán. Goùc ñaùnh löûa sôùm toái öu thay ñoåi theo aùp suaát ñöôøng naïp, toác
ñoä ñoäng cô vaø nhieät ñoä seõ ñöôïc giaûi thích ôû chöông 7.
Tuy nhieân ñeå phaùt ra tín hieäu ñaùnh löûa ôû moät goùc ñaùnh löûa
sôùm chính xaùc, boä ñieàu khieån ñoäng cô phaûi bieát ñöôïc vò trí piston. Vò trí
piston ñöôïc xaùc ñònh baèng moät caûm bieán gaén treân truïc khuyûu hoaëc
truïc cam hoaëc caû hai, tuøy thuoäc vaøo loaïi heä thoáng ñaùnh löûa.

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

Ñaùnh löûa ñieän töû coù theå ñöôïc thöïc hieän nhö moät phaàn cuûa heä
thoáng tích hôïp hoaëc laø moät heä thoáng ñoäc laäp. Hình 5.22 laø moät sô ñoà
khoái cuûa heä thoáng ñaùnh löûa loaïi ñoäc laäp. Döïa treân tín hieäu töø caùc
caûm bieán vò trí piston, aùp suaát ñöôøng naïp hoaëc löu löôïng khí naïp vaø toác
ñoä ñoäng cô, boä ñieàu khieån ñieän töû seõ tính toaùn goùc ñaùnh löûu sôùm
chính xaùc cho moãi xylanh. ÔÛ thôøi ñieåm thích hôïp, boä ñieàu khieån seõ
gôûi tín hieäu ñaùnh löûa ñeán maïch ñieàu khieån ñeåø taïo ra tia löûa. ÔÛ caùc
heä thoáng ñaùnh löûa ñieän töû hieän ñaïi, caùc bougie ñaùnh löûa theo töøng
caëp hoaëc rieâng leû thoâng qua caùc bobine. Tröôùc khi ñaùnh löûa, maïch
ñieàu khieån seõ gôûi moät doøng töông ñoái lôùn ñeán cuoän sô caáp. Khi ñaùnh
löûa, moät xung ñaùnh löûa ñöôïc gôûi ñeán maïch ñieàu khieån cuûa bobine
ñöôïc noái vôùi bougie töông öùng. Tín hieäu ñaùnh löûa naøy seõ ñieàu khieån
IC ñaùnh löûa ngaét doøng qua cuoän sô caáp. Luùc naøy, moät ñieän aùp raát cao
ñöôïc caûm öùng ôû cuoän thöù caáp. Ñieän aùp cao naøy ñöôïc cung caáp ñeán
caùc bougie ñeå ñoát chaùy nhieân lieäu. Cuï theå, trong tröôøng hôïp bobine ñoâi
moät trong hai xy lanh seõ ñang ôû kì neùn. Quaù trình chaùy seõ xaûy ra ôû xy
lanh naøy, taïo ra coâng suaát ôû kyø sinh coâng. Caùc xy lanh coøn laïi seõ ñang
ôû kì thaûi vaø tia löûa seõ khoâng coù.
Moät heä thoáng ñaùnh löûa nhö vaäy ñöôïc goïi laø heä thoáng ñaùnh löûa
khoâng boä chia ñieän (DIS – distributorless ignition system) nhôø caùc bobine
vaø IC ñaùnh löûa vôùi nhieàu transistor coâng suaát thay theá cho boä chia ñieän.

Hình 5.22 Heä thoáng ñaùnh löûa tröïc tieáp baèng ñieän töû

Kieåm tra chöông 5

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

1. Ñoäng löïc chuû yeáu cuûa ñieàu khieån ñoäng cô laø gì?
a. Nhu caàu ngöôøi tieâu duøng veà ñieàu khieån chính xaùc.
b. Mong muoán ñoåi môùi cuûa ngaønh coâng nghieäp oâtoâ.
c. Caùc quy ñònh cuûa chính phuû veà tieát kieäm nhieân lieäu vaø khí thaûi
2. Muïc ñích chính cuûa ñieàu khieån nhieân lieäu:
a. Tieát kieäm nhieân lieäu.
b. Loaïi tröø khí thaûi.
c. Toái öu hoùa hoaït ñoäng cuûa boä hoùa khöû.
d. Taêng toái ña moment ñoäng cô.
3. Muïc ñích cô baûn cuûa vieäc ñieàu klhieån thôøi ñieåm ñaùnh löûa:
a. Tieát kieäm nhieân lieäu.
b. Giaûm thieåu khí thaûi.
c. Toái öu hoùa hoaït ñoäng cuûa boä hoùa khöû.
d. Toái öu hoùa vaøi tính naêng ñoäng cô.
4. Luaân hoài khí thaûi ñeå laøm gì?
a. Tieát kieäm nhieân lieäu.
b. Giaûm khí thaûi NOx.
c. Taêng moment ñoäng cô.
d. Cung caáp khoâng khí cho boä xuùc taùc.
5. Khí thöù caáp ñeå laøm gì?
a. Laøm loaõng tæ leä hoøa khí.
b. Giuùp oâxy hoùa HC vaø CO trong ñöôøng oáng thaûi.
c. Giuùp oâxy hoùa NOx vaø CO trong boä hoùa khöû.
d. Giaûm löôïng NOx.
6. Tæ leä hoøa khí laø gì?
a. Löôïng khí trong moät xy lanh chia cho löôïng nhieân lieäu.
b. Theå tích khí trong moät xy lanh chia cho theå tích nhieân lieäu.
c. Tæ leä khoái löôïng HC vaø NOx
7. Linh kieän ñieän töû duøng cho ñieàu khieån ñoäng cô laø gì?
a. Soùng radio.

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

b. Boä hoùa khöû.

c. Vi ñieàu khieån.
8. Tæ leä hoøa khí caàn thieát cho boä xuùc taùc ba taùc duïng laø?
a. 12:1
b. 17:1
c. 14,7:1
d. Taát caû ñeàu sai.
9. Taùc duïng cuûa boä xuùc taùc ñoái vôùi HC laø?
a. OÂxy hoùa thaønh H2O vaø CO2.
b. Giaûm H vaø C.
c. Phaûn öùng vôùi NOx.
d. Taát caû ñeàu sai.
10. Taùc duïng cuûa boä xuùc taùc ñoái vôùi NOx trong khí thaûi laø?
a. Phaûn öùng vôùi HC.
b. OÂxy hoùa N2 vaø O2.
c. Giaûm N2 vaø O2.
d. Taát caû ñeàu sai.
11. Tæ leä hoøa khí lí töôûng laø gì?
a. Moät tæ leä hoøa khí raát ngheøo.
b. Moät tæ leä hoøa khí raát giaøu.
c. Moät tæ leä hoøa khí caàn thieát ñeå quaù trình chaùy xaûy ra hoaøn toaøn
veà maët lí thuyeát.
d. Taát caû ñeàu sai.
12. Khí CO bò aûnh höôûng nhö theá naøo bôûi tæ leä hoøa khí?
a. Giaûm khi taêng tæ leä hoøa khí.
b. Taêng khi taêng tæ leä hoøa khí.
c. Khoâng aûnh höôûng bôûi tæ leä hoøa khí.
d. Taát caû ñeàu sai.
13. MBT laø gì?
a. Laø tröôùc ñieåm cheát treân.

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

b. Laø daëm treân moment phanh.

c. Laø goùc ñaùnh löûa sôùm ñeå moment cöïc ñaïi.
d. Taát caû ñeàu sai
14. Chöùc naêng cuûa vieäc ñieàu khieån nhieân lieäu baèng ñieän töû treân xe
coù söû duïng boä xuùc taùc ba taùc duïng laø gì?
a. Taêng toái ña möùc tieâu thuï nhieân lieäu rieâng.
b. Giöõ tæ leä hoøa khí trung bình ôû tæ leä hoùa khí lí töôûng
c. Giöõ tæ leä hoøa khí trong voøng 0,05 quanh tæ leä hoøa khí lí töôûng.
d. Giaûm toái thieåu löôïng NOx.
15. Löu löôïng nhieân lieäu trong heä thoáng ñieàu khieån baèng ñieän töû ñoái
vôùi xe coù söû duïng boä xuùc taùc ba taùc duïng laø gì?
a. R fm = Rm/ 14,7.
b. Ra/ 14,7
c. RV-REGR/14,7.
d. Taát caû ñeàu sai.
16. Caùc thoâng soá ñoäng cô ñöôïc döïa vaøo ñeå xaùc ñònh goùc ñaùnh löûa
sôùm ñoái vôùi heä thoáng ñaùnh löûa ñieän töû laø gì?
a. AÙp suaát ñöôøng naïp, toác ñoä ñoäng cô vaø nhieät ñoä.
b. Nhieät ñoä nöôùc laøm maùt vaø löu löôïng khí naïp.
c. Vò trí böôùm ga vaø vò trí truïc khuyûu
d. Taát caû ñeàu sai.
17. Trong heä thoáng ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû, caùi gì gaây neân
thôøi gian treã giöõa vieäc phun nhieân lieäu vaø phaûn hoài töø caùc caûm bieán
oâxy?
a. Ñaùp öùng ñoäng hoïc cuûa haït ñieän töû.
b. Thôøi gian vaän chuyeån cuûa khoâng khí vaø nhieân lieäu qua ñoäng cô
c. Lyù thuyeát chu trình giôùi haïn
d. Taát caû ñeàu sai
18. Coâng suaát phanh ñoäng cô laø gì?
a. Coâng suaát caàn thieát ñeå giaûm toác ñoä xe
b. Heä thoáng ñieän töû cho vieäc döøng xe

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû

Ñieän töû OÂ toâ PGS-TS Ñoã Vaên
Duõng

c. Hieäu soá giöõa coâng suaát chæ thò vaø coâng suaát maát maùt cuûa
ñoäng cô.
d. Taát caû ñeàu sai.
19. Ñieàu chænh ñoäng cô laø gì?
a. Söï ñieàu chænh tyû leä hoøa khí, thôøi ñieåm ñaùnh löûa vaø EGR.
b. Thieát laäp caùc thoâng soá ño ñaïc.
c. Caùc thoâng soá heä thoáng ñieàu khieån ñieän töû.
d. Taát caû ñeàu sai.

Cô baûn veà ñieàu khieån ñoäng cô baèng ñieän töû