Karty Pracy Ucznia CZ 1 Odpowiedzi Do Zadan

Poznać przeszłość. Karty pracy ucznia 1.
Zakres podstawowy
Odpowiedzi
I. Pierwsze cywilizacje
1. Zanim zaczęła się historia
Nr zadania Odpowiedzi
1. D, E, A, C, B
2. a) C
b) australopitek (Afryka Południowa), pitekantrop (Jawa), neandertalczyk
(Europa)
3. Przykładowa odpowiedź:
Człowiek wyprostowany (Homo erectus), który potrafił rozniecać ogień
i wytwarzać odzież ze skór zwierzęcych.
4. a) 1 – Afryka, 2 – Mezopotamia, 3 – Europa, 4 – Azja północno-wschodnia, 5 –
Ameryka Środkowa
b) Przykładowa odpowiedź:
Przy współczesnej linii brzegowej proces rozprzestrzeniania się Homo sapiens
mógłby postępować wolniej, bo trudniej byłoby dotrzeć do Australii i do
Ameryki Północnej.
c) C
5. polowanie na zwierzęta, rozpalanie ognia, wytwarzanie narzędzi
2. Starożytna Mezopotamia
1. F, P, P
2. a) pomarańcz – B, zieleń – A, fiolet – C.
Nie, mapa pokazuje, że późniejsi władcy podbili większe terytoria niż Sargon
Wielki.
3. a) pismo piktograficzne
Pismo składało się z tysięcy znaków, które odpowiadały konkretnym
przedmiotom i były trudne do wyrysowania na stosowanych w tym celu
tabliczkach. W późniejszym piśmie klinowym poszczególne znaki tworzono
poprzez odciskanie zaostrzonej końcówki trzciny.
4. Przykładowe odpowiedzi:
a) Wysokości kar zależały od rodzaju przewinienia i pozycji społecznej sprawcy
i poszkodowanego.
1
b) Można się dowiedzieć, że społeczeństwo dzieliło się na obywateli
i niewolników, którymi handlowano, a także że opłaty uiszczano w srebrze.
5. A, C, B, F, E, D
3. Starożytny Egipt
1. D, A
a) Od urzędników oczekiwano przestrzegania prawa, równego/sprawiedliwego
traktowania wszystkich, którzy się do nich zgłaszali, wspierania potrzebujących
w trudniejszych czasach.
b) Choć przytoczone źródła ukazują raczej pożądany model relacji pomiędzy
urzędnikami i mieszkańcami podległych im ziem, to jednocześnie zawierają
katalog – zapewne typowych – przewinień urzędników. Pozwalają zatem
w pewnym stopniu odtworzyć, jak kształtowały się te relacje w rzeczywistości.
c) Pierwszy z tekstów to pochwała dokonań konkretnego urzędnika, drugi to
zbiór wskazówek dla osób pełniących w Egipcie najwyższe urzędy.
Egipcjanie wierzyli w życie pozagrobowe, którego warunkiem było
zabezpieczenie ciała przed rozkładem. Dlatego stosowali proces mumifikacji
zwłok, a w grobowcach swoich zmarłych umieszczali przedmioty, które miały im
się w przyszłości przydać.
pismo hieroglificzne – stosowane przede wszystkim jako monumentalne,
ozdobne inskrypcje na budowlach i pomnikach;
pismo demotyczne – wykorzystywane w codziennej pracy urzędników
i kapłanów
a) Wejścia prowadzą do grobowców wykutych w skale.
b) Takie grobowce były łatwiejsze do zamaskowania, dzięki czemu zmniejszało
się ryzyko, że zostaną splądrowane.
4. Izrael i Fenicja
1. A, D
2. 1. B, 2. C, 3. A, 4. D
3. B, F, D, A, C, E
Diaspora to rozproszenie. Początki diaspory żydowskiej wiążą się z klęską
powstania z 132 r. n.e., po której Żydom zabroniono osiedlać się w Palestynie.
2
Odtąd musieli oni żyć w innych prowincjach cesarstwa rzymskiego.
a) Na miniaturze ukazano sceny przekazania 10 przykazań Mojżeszowi
i odczytania ich wśród Żydów.
b) Odtąd Żydzi zaczęli wyznawać monoteizm – wiarę w jednego Boga (Jahwe),
który miał ich otoczyć szczególną opieką w zamian za postępowanie zgodne
z jego przykazaniami.
6. F, F, F
System opracowany przez Fenicjan składał się zaledwie z 24 znaków, które
odpowiadały konkretnym dźwiękom mowy, a nie rzeczom, a zatem był znacznie
prostszy do opanowania. Dużo łatwiejsze było także sporządzanie i
odczytywanie samych liter, które wyraźnie się od siebie różniły.
5. Cywilizacje Indii i Chin
1. regularny plan zabudowy, regularna zabudowa ceglana, rozbudowany system
kanalizacji
Łagodne traktowanie ludności i prowadzenie pokojowej koegzystencji
z sąsiednimi państwami.
3. D, C, B, E, A
Ujednolicenie miar i wag, wprowadzenie wspólnej monety, rozbudowa dróg,
zaprowadzenie wspólnego prawa i jednolitej administracji.
5. opanowanie wytopu brązu – dynastia Szang
początek budowy Wielkiego Muru – Qui Shi Huang
opracowanie pisma piktograficznego – dynastia Szang
podjęcie wymiany handlowej z Europą – dynastia Han
terakotowa armia – miała strzec grobu Pierwszego Cesarza i zapewnić mu
władzę w zaświatach;
Wielki Mur – miał chronić terytorium Chin przed najazdami koczowniczych
ludów z północy
a) Konfucjusz zachwalał postawę pogodzenia się ze swoimi losem.
b) Nie, dla przedstawicieli elit władzy nauczanie Konfucjusza było stosunkowo
wygodne, bo umożliwiało im utrzymanie własnej pozycji.
c) Tekst pozwala stwierdzić, że w społeczeństwie chińskim zachodziły wyraźne
różnice majątkowe i funkcjonowała sztywna hierarchia urzędów (stanowisk).
3
8. hinduizm, Indie
buddyzm, Indie
Karta powtórzeniowa
1. E
Rewolucja neolityczna polegała na przejściu od wędrownego trybu życia
do osiadłego. Proces ten rozpoczął się w dolinach wielkich rzek, gdzie żyzne
gleby zapewniały nadwyżki pożywienia, co ułatwiało ludności podjęcie decyzji
o budowie stałych osad.
3. E, D, B, C, A
4. Mezopotamia C, D; Fenicja A, G; Indie F; Chiny B, E, H
Fenicjanie zakładali rozproszone, niezależne ośrodki w basenie Morza
Śródziemnego, które miały im zapewnić dostęp do określonych surowców
i ułatwić prowadzenie handlu. Państwa Mezopotamii prowadziły regularne
podboje sąsiednich ziem.
Żydzi wyznawali religię monoteistyczną, podczas gdy pozostałe ludy wierzyły
w wielu bogów.
6. D, A
Zgodnie z naukami Buddy należało przestrzegać zasad etycznych i ćwiczyć
umysł, według Konfucjusza należało rozwijać cnoty moralne i wypełniać swoje
obowiązki wobec innych.
a) Kamień z Rosetty umożliwił odczytanie hieroglifów;
b) pozostałości osady w Mohendżo Daro potwierdziły funkcjonowanie
rozwiniętej cywilizacji w dolinie Indusu w połowie III tysiąclecia p.n.e.;
c) stela z Kodeksem Hammurabiego potwierdza funkcjonowanie spisanego
prawa w Mezopotamii, zawiera wiele konkretnych informacji na temat
stosunków społecznych w państwie Hammurabiego;
d) terakotowa armia świadczy o kunszcie chińskich artystów i wierzeniach z
okresu Pierwszego Cesarza.
diaspora – rozproszenie członków ludu, szczególnie – Żydów po upadku ich
powstania;
mastaba – jeden z typów grobowców wznoszonych w starożytnym Egipcie.
4
II. Dzieje starożytnej Grecji
1. Hellada i Hellenowie
1) W Mezopotamii żyzne gleby zachęcały do powiększania areału upraw
i rozbudowy systemu irygacyjnego, Grecja była uboga w bogactwa naturalne, co
z kolei zachęcało do odległych podróży.
2) Ze względu na różnice w ukształtowaniu terenu Grecy podróżowali raczej
morzem, a mieszkańcy Mezopotamii – lądem.
a) Wg Arystotelesa państwo nie powinno być zbyt duże, ponieważ wówczas
obywatele nie znaliby osób ubiegających się o urzędy, nie byliby też w stanie
rozpoznać, czy pod obywateli nie podszywają się osoby nieuprawnione.
b) W mniejszym stopniu, ponieważ mieszkańcy tych państw nie wybierali
urzędników i zasadniczo cieszyli się mniejszymi prawami, więc ewentualne
podszywanie się pod obywateli nie wpływało na zarządzanie państwem.
c) Wydaje się, że nie były aż tak znaczne, skoro Arystoteles dopuszczał, że
metojkowie mogliby się z łatwością podszywać pod obywateli, gdyby ci stali się
bardziej liczni.
3. F, F, F, F
4. C, C, B, A
5. A – Ares; B – Afrodyta; C – Posejdon; D – Zeus; E – Atena
Do zakładania kolonii skłaniały Greków: przeludnienie, brak ziemi uprawnej,
poszukiwanie surowców naturalnych, przegrana rywalizacja polityczna.
2. Ateńska demokracja
1. B, D, C, A
Przyczyną wprowadzenia reform Drakona i Solona były niepokoje społeczne
związane przede wszystkim z zadłużeniem dużej części mieszkańców polis,
których z tego powodu zgodnie z ówczesnym prawem sprzedawano w niewolę.
a) Autor zwraca uwagę na losowanie urzędników i prawo zabierania głosu przez
wszystkich członków Rady.
b) Autor jest raczej niechętny wobec ludu – ukazuje, że zabiega on jedynie
o płatne urzędy, a jego przedstawicieli określa mianem „nędzników”.
Jednocześnie dostrzega w jego działaniach pewną racjonalność/zdrowy
5
rozsądek.
Wprowadzenie podziału na 10 fyl było wyrazem dążenia przez Klejstenesa do
ograniczenia wpływów arystokratycznych rodów i jednocześnie zacieśnienia
więzi pomiędzy mieszkańcami relatywnie odległych ziem.
5. A – Rady Pięciuset; B – sąd ludowy; C – Zgromadzenia Ludowego; D – Stratedzy;
E – Areopagu
ostracyzm – pozwalał eliminować z życia publicznego niepopularnych
polityków, a więc zachęcał ich do unikania kontrowersyjnych działań;
diety dla urzędników – umożliwiały pełnienie urzędów uboższym obywatelom,
którzy bez nich nie mogliby sobie pozwolić na opuszczenie dnia pracy
Rozwiązania stosowane w Atenach są dziś trudne do zastosowania przede
wszystkim ze względu na rozmiary współczesnych państw oraz złożoność
prawa. Ale wyraźne ślady instytucji ateńskich są dostrzegalne np. w losowaniu
sędziów (ławników) lub ogólnonarodowych referendach.
3. Starożytna Sparta
1. D, A, B, E, C
2. A – Geruzji; B – Zgromadzenie ludowe; C – Królowie; D – Eforowie
Ponieważ rzeczywisty wpływ na rządy miała wąska grupa najznaczniejszych
rodzin, których członkowie obejmowali nieliczne kluczowe urzędy.
Gospodarka Sparty opierała się na przedsiębiorczości periojków, którzy –
w przeciwieństwie do spartiatów i helotów – mogli zajmować się zarówno
rolnictwem, jak i handlem oraz rzemiosłem.
a) Zarządzenia dotyczą spartiatów.
b) Oba zarządzenia miały zachęcać do rozwoju poprzez współzawodnictwo.
Pierwsze z nich miało prowadzić do poprawienia umiejętności walki wśród
młodych mężczyzn, drugie miało podnosić prestiż starszych obywateli i
nakłaniać ich, aby przestrzegali określonych norm społecznych.
c) Nie, autor sugeruje, że miejsca w geruzji przyznawano, kierując się jedynie
cechami/zaletami osób, które się o tę godność ubiegały.
6. agoge – system wychowania dzieci/młodzieży w Sparcie, którego celem było
wykształcenie sprawnych fizycznie i posłusznych żołnierzy;
syssitie – wspólne, codzienne posiłki obywateli Sparty
6
4. Wojny grecko-perskie
1. A, C
a) Aristagoras starał się uzyskać pomoc Sparty w walce przeciwko Persom.
b) 1 – Niewola Jonów jest hańbą dla wszystkich Greków, a szczególnie dla
przewodzących im Spartan. 2 – Persowie nie dorównują dzielnością/męstwem
Spartanom. 3 – Persowie są słabo uzbrojeni, więc także – łatwi do pokonania. 4
– Persowie są niezwykle bogaci, więc można ich złupić.
c) Najsilniejsze wydają się argumenty o dominacji Spartan wśród Greków i ich
wyższości nad Persami, którą mogliby udowodnić w walce.
3. C, D, B, A
4. F, F
a) „Starcie w falandze”, „Grecka bitwa”
b) Nie, artysta ukazał potyczkę, w której obie strony są uzbrojone w sposób
typowy dla greckich hoplitów i walczą w stosowanym przez nich szyku
(falandze).
W czasie wojen z Persami Grecy wykorzystywali triery – okręty napędzane przez
wioślarzy, których główną bronią był potężny taran umieszczony na dziobie.
Za jego pomocą starano się albo przebić burtę statku przeciwnika, albo
połamać jego wiosła.
7. C
5. Podboje Aleksandra Macedońskiego
1. C, D
2. P, F, F
Piechota macedońska była uzbrojona w dłuższe włócznie i mniejsze/lżejsze
tarcze. Jej wyszkolenie było nieco prostsze, bo rolą wojownika było w zasadzie
jedynie zajęcie właściwej pozycji – nie musiał on ani walczyć włócznią, ani
chronić tarczą swojego sąsiada.
4. D, E, B, A, C
a) Prorok Ammona uzyskał przychylność Aleksandra, konsekwentnie mu
schlebiając – sugerując, że uznaje go za syna boga i zapewniając, że osiągnie
cele, które sobie stawiał.
b) Opis Plutarcha ukazuje megalomanię, hojność, ambicję i łatwowierność
7
(naiwność) Aleksandra.
Aleksander starał się umocnić swoje panowanie poprzez utworzenie nowej elity
na pobitych ziemiach i włączenie jej ludności do swojej armii. Przejmował także
elementy lokalnego ceremoniału.
diadochowie – dosłownie spadkobiercy, najważniejsi dowódcy armii Aleksandra,
którzy objęli zwierzchnictwo nad poszczególnymi częściami jego imperium,
a z czasem stali się faktycznie niezależnymi władcami;
epoka hellenistyczna – okres ekspansji greckiej kultury na terytorium zajętym
przez Aleksandra, obejmuje okres od jego śmierci do 30 r. p.n.e.
6. Kultura starożytnej Grecji
1. a) B
b) C
Z czego zbudowany jest świat? Czy świat istnieje naprawdę? Co pozostaje po
człowieku? Jakie cele należy sobie stawiać w życiu? Czy bogowie istnieją? Jak
reagować na niepowodzenia?
3. P, F, F
4. 1 – dla widzów, 2 – dla chóru, 3 – dla aktorów
5. joński, koryncki, dorycki
6. agon – zawody sportowe organizowane zwykle z okazji świąt;
pokój olimpijski – zawieszenie konfliktów zbrojnych na czas igrzysk olimpijskich,
które miało pozwolić na bezpieczne dotarcie zawodników i kibiców
do sanktuarium
a) historia, matematyka (fizyka), teatr, literatura
b) Herodot – Dzieje; Tukidydes – Wojna peloponeska; Euklides – Elementy
(także w dowolnych kombinacjach z: Platon – np. Uczta, Państwo; Arystoteles –
np. Polityka, Poetyka, Ustrój polityczny Aten.; Ajschylos – np. Persowie, Siedmiu
przeciw Tebom, Prometeusz w okowach; Sofokles – np. Antygona, Król Edyp;
Eurypides – np. Bachantki, Elektra; Arystofanes – np. Żaby, Ptaki, Sejm kobiet)
1. C
2. D, A, B, G, F, C, E
3. postacie ustrój i instytucje grupy społeczne
8
Ateny D, E, I F, J, K L
Sparta B, H G A, M
Macedonia C, N
Najcięższe było położenie helotów – spartańskich niewolników, którzy zajmowali
się uprawą ziemi należącej do spartiatów, nie mieli żadnych praw i byli z zasady
okrutnie traktowani.
W trakcie obrad zgromadzenia ateńskiego odezwać mógł się każdy obywatel,
zgromadzenie w Sparcie zajmowało się jedynie głosowaniem przedstawionych
propozycji.
bitwa pod Platejami – zakończyła się zwycięstwem Greków nad Persami, w jej
następstwie Persowie opuścili Grecję
bitwa pod Cheroneą – zakończyła się zwycięstwem wojsk macedońskich, dała
Filipowi II faktyczne panowanie nad greckimi poleis
7. F, F, F
8. a) Aleksandrii
b) Olimpii
c) Delfach
d) Atenach
9. a) w stylu doryckim
Do wzniesienia świątyni doprowadziła wielka kolonizacja – proces zakładania
przez Greków nowych ośrodków na wybrzeżach Morza Śródziemnego
(i Czarnego).
9
III. Dzieje starożytnego Rzymu
1. Republika rzymska
1. C, C
2. A – senatorzy
B – trybuni ludowi
C – dyktator
D – konsulowie
E – cenzorzy
3. Kolegialny charakter urzędów zapobiegał próbom sięgnięcia po pełnię władzy
przez jednostkę i gwarantował stabilność jej sprawowania. Zagrożeniem mogły
być konflikty wśród osób sprawujących dany urząd i trudności z dojściem
do kompromisu. Rzymianie liczyli się z tymi zagrożeniami, dlatego w sytuacjach,
w których konieczne było szybkie podejmowanie decyzji, powoływali dyktatora.
4. wyzwoleniec – niewolnik, który otrzymał od swojego pana wolność;
patrycjusz – członek rzymskiej elity, złożonej z najstarszych i najzamożniejszych
rodów
5. a) B
Agryppa starał się przekonać swoich słuchaczy – zbuntowanych plebejuszy, że
dla prawidłowego funkcjonowania państwa wszystkie grupy społeczne muszą
wykonywać swoje zadania, a wbrew ich ocenie patrycjusze także odgrywają
ważną rolę.
Spisanie prawa ograniczyło nadużycia patrycjuszowskich urzędników, którzy
wcześniej mogli zupełnie dowolnie wydawać zarządzenia i wyroki. Teraz
przynajmniej część zasad funkcjonowania państwa została sztywno określona.
dyktator – przywódca kraju, który objął władzę w sposób nielegalny lub
sprawuje ją niezgodnie z prawem (także osoba, która narzuca swoją wolę
innym);
konsul – przedstawiciel państwa za granicą, który troszczy się o jego interesy
i obywateli;
cenzor – urzędnik decydujący, czy dane treści mogą zostać upublicznione
2. Podboje Rzymu
1. F, F, F
10
Ponieważ na południu Półwyspu Apenińskiego znajdowały się greckie kolonie,
które poprosiły Pyrrusa o pomoc.
municypium – miasto podbite przez Rzymian, którego mieszkańcy uzyskali
część praw obywatelskich;
sprzymierzeńcy – ludy podległe Rzymowi, zobowiązane do wystawiania
oddziałów wojskowych na jego wezwanie
a) Oddziały złożone z tych żołnierzy walczyły podobnie jak hastaci i principes –
najpierw atakowały przeciwnika oszczepami, a później prowadziły walkę
w zwarciu.
b) Główną bronią triarii była włócznia, którą walczono podobnie jak w greckiej
falandze – tj. atakowano nią znad linii tarcz. Triarii nie byli wyposażeni w
oszczepy.
a) Manewr stopniowego ustępowania tych oddziałów miał umożliwić
oskrzydlenie przeciwnika, a w następstwie – otoczenie jego sił i ich zniszczenie.
b) Oddziały jazdy kartagińskiej rozbiły jazdę rzymską, dzięki czemu rzymska
piechota została pozbawiona osłony przed oskrzydleniem i znalazła się w
pułapce zastawionej przez Hannibala.
6. B, C, D, A, E, F
3. Początki cesarstwa rzymskiego
1.
Szybszy wzrost liczby obywateli zdolnych do służby zapewniała reforma braci
Grakchów, bo w zasadzie wszyscy, którzy otrzymaliby wówczas ziemię, mogliby
się stać żołnierzami. Nadawanie działek weteranom mogło przynieść
podniesienie liczby osób zdolnych do służby najwcześniej w kolejnym pokoleniu.
3. B, A, E, C, D
4. a) (Marek) Lepidus, (Marek) Antoniusz, (Gajusz) Oktawian
Przykładowe odpowiedzi:
b) Oktawian miał zdobyć poparcie za pomocą przekupstwa, terroru i obietnic
pokoju. Poparcie żołnierzy i ludu zyskał, rozdając dary i zboże, a patrycjuszy –
nagradzając tych spośród nich, którzy byli mu posłuszni i eliminując
nieprzychylnych (listy proskrypcyjne). Poparcie w prowincjach uzyskał dzięki
11
ograniczeniu samowoli rzymskich urzędników.
c) Oktawian był skutecznym politykiem, który potrafił korzystać z nadarzających
się okazji, a także uzyskać i utrzymać poparcie społeczne. Jednak w swoich
działaniach posługiwał się raczej niezbyt chwalebnymi metodami.
Tak, Oktawian liczył się z tym, że zbyt radykalne działania mogą wywołać silny
opór, dlatego starał się tak wprowadzać reformy, aby zmiany nie rzucały się
w oczy. Jednocześnie utworzył również oddziały pretorianów, które miały mu
zapewnić bezpośrednią ochronę.
4. Imperium Rzymskie
1. B
a) Niewolnicy mogli być kosztowni w utrzymaniu, nieużyteczni i nieposłuszni.
Mogli również rozpowiadać plotki.
b) Zaskoczenie mógł budzić fakt, że Katon cieszył się z ich wypoczynku,
powszechną praktyką mogło być pozbywanie się osób, które nie nadawały się
do służby.
c) Nie, przytoczone źródło przedstawia jedynie sposób postępowania Katona
z niewolnikami i ma raczej charakter anegdotyczny. Nie pozwala zatem
wnioskować o położeniu ogółu rzymskich niewolników.
a) Agrykola starał się pokazać Brytom, jak wygodne życie mogą wieść
pod panowaniem Rzymu i jakie korzyści mogą z niego czerpać. Tych, którzy się
na to skusili, zachęcał dodatkowo nagrodami i zaszczytami.
b) Brytowie ulegli metodom Agrykoli – w świetle opisu Tacyta mieli rzeczywiście
przyjąć język, strój i obyczaje Rzymian. Sam Tacyt oceniał ich postawę
krytycznie, dostrzegając, że Brytowie w ten sposób dali się łatwiej zniewolić.
urbanizacja – proces rozwoju sieci miast – zakładania nowych ośrodków
i powiększania się dawniejszych (oraz wzrostu ich znaczenia w gospodarce
regionu);
limes – system umocnień wzniesionych na granicach imperium, który zapewniał
kontrolę nad przepływem ludzi i towarów;
kult cesarski – kult zmarłych władców, cementował jedność imperium;
pax Romana – pokój rzymski, osiągnięty dzięki polityce Oktawiana Augusta
okres, w którym nie dochodziło do wojen domowych i najazdów zewnętrznych,
a cesarstwo cieszyło się rozwojem gospodarczym i stabilizacją polityczną
5. Osiągnięcia Rzymian
12
1. P, F, F
2. a) Źródło A – walki gladiatorów, amfiteatr; Źródło B – wyścigi rydwanów, cyrk
Walki gladiatorów nie wywodzą się z greckich dyscyplin sportowych, wśród
których były co prawda rozmaite formy walk wręcz (pankration, zapasy, boks),
ale żadna z nich nie wiązała się z walką na śmierć i życie. Wyścigi rydwanów były
z kolei konkurencją olimpijską.
3. Zlikwidowanie piractwa ułatwiło prowadzenie handlu morskiego, a przede
wszystkim zapewniło bezpieczeństwo dla dostaw zboża do stolicy imperium,
dzięki czemu miasto mogło się rozwijać.
4. a) C
b) 1 (realistyczny portret) i 3 (relief historyczny)
6. Narodziny chrześcijaństwa
1. D, C, B, A
W czasach nauczania Jezusa Żydzi znajdowali się pod panowaniem Rzymian,
a nadejście Mesjasza miało doprowadzić do ich wyzwolenia.
ryby – symbol Chrystusa, wywodzący się z greckiego słowa ichtys, którego
kolejne litery rozwijano jako: Jezus Chrystus Boga syn Zbawiciel;
chrystogram – symbol Chrystusa, znak utworzony z liter X i P – pierwszych liter
słowa „Chrystus”;
alfa i omega – litery odwołują się wprost do Apokalipsy św. Jana, w której
Chrystus mówi: „Jam jest Alfa i Omega”
(także: paw – symbol nieśmiertelności; gołąb – symbol Ducha Świętego lub dusz
zbawionych; winogrona i winorośl – symbole Eucharystii; wieniec – symbol
zwycięstwa, tu – tryumfu zbawienia nad śmiercią)
a) Namiestnik prowincji miał wątpliwości, w jaki sposób powinien postępować
z chrześcijanami: jakie działania podlegają karze, jakie stanowią okoliczności
łagodzące, w jaki sposób należy prowadzić dochodzenie.
b) Pliniusz spotykał się z oskarżonymi i ich przesłuchiwał, szczerość tych, którzy
deklarowali, że nie są chrześcijanami, sprawdzał, składając wraz z nimi ofiary
bogom rzymskim i wysłuchując ich złorzeczeń Chrystusowi.
c) Pliniusz w tym samym liście prosi o radę cesarza w sprawie postępowania
z chrześcijanami i wprost stwierdza, że ich liczba szybko wzrasta – wydaje się
zatem, że proces ten był faktycznie szybki (lub reakcja Pliniusza spóźniona).
13
7. Upadek cesarstwa rzymskiego
Ponieważ niepokoje wystąpiły równolegle na znacznych i oddalonych od siebie
odcinkach granicy, a jednocześnie duża część wojsk zajęta była walkami
wewnętrznymi.
tetrarchia – rządy czterech władców, podział wprowadzony przez Dioklecjana
w celu usprawnienia państwa;
dominat – ustrój cesarstwa zaprowadzony przez Dioklecjana, w którym cesarz
miał absolutną władzę
a) Decyzja Konstancjusza przyniosła zagładę tych ośrodków, których nie udało
się obronić przed barbarzyńcami, oraz wyludnienie i upadek miast, które
uchroniły się przed ich atakiem.
b) Nie, ponieważ nawet po odzyskaniu ziem zniszczonych przez barbarzyńców
odbudowa wsi i miast wymagałaby ogromnych nakładów, dłuższego czasu
i przede wszystkim ludzi gotowych osiedlić się na tych terenach.
a) Galia, Panonia, Hiszpania. Najwięcej obcych armii pojawiło się w prowincjach
nadgranicznych oraz na ziemiach, które mogły wydawać się stosunkowo
bezpieczne od kolejnych najazdów.
b) Wizygoci, Wandalowie
c) Ziemie należące do cesarstwa wschodniorzymskiego były chronione przez
Morze Śródziemne i fortyfikacje Konstantynopola, atak na te terytoria wymagał
zasadniczo sprawnej floty.
1. B, A, D, C, E, F
2. konsul – sprawował najwyższą władzę, dowodził armią
trybun ludowy – strzegł praw ludu, miał prawo weta
dyktator – był powoływany w nadzwyczajnej sytuacji w celu jej rozwiązania
Pryncypat został wprowadzony przez Oktawiana Augusta po wieloletnich
wojnach domowych. Formalnie zachowano większość urzędów, a cesarz rządził
jako pierwszy spośród senatorów, faktycznie posiadał pełnię władzy, a urzędy
miały charakter fasadowy.
pax Romana – pokój rzymski, osiągnięty dzięki polityce Oktawiana Augusta
14
okres, w którym nie dochodziło do wojen domowych i najazdów zewnętrznych,
a cesarstwo cieszyło się rozwojem gospodarczym i stabilizacją polityczną;
limes – system umocnień wzniesionych na granicach imperium, który zapewniał
kontrolę nad przepływem ludzi i towarów;
triumf – uroczysty przemarsz wojsk powracających z udanej wyprawy,
przysługiwał zwycięskim wodzom
5. bitwa pod Kannami – Hannibal na czele wojsk Kartaginy rozbił rzymską armię
bitwa pod Akcjum – Oktawian rozbił siły Marka Antoniusza i Kleopatry
bitwa pod Adrianopolem – Goci rozbili rzymską armię dowodzoną przez
cesarza Walensa
6. D, B
Płaskorzeźba jest związana z chrześcijaństwem, za czym przemawiają ukazane
na niej symbole tej religii – chrystogram i gołąb.
8. Konstantyn Wielki – zapewnił chrześcijaństwu równouprawnienie z innymi
religiami;
Teodozjusz Wielki – zakazał kultów pogańskich i uczynił chrześcijaństwo religią
panującą
9. Dioklecjan wprowadził tetrarchię (podział władzy pomiędzy cztery osoby)
i zreformował armię.
10. D, E, C, B, A
15
IV. Początki średniowiecza
1. Cesarstwo bizantyjskie
1. F, F, F
Reforma polegała na uporządkowaniu i ujednoliceniu prawa i spisaniu go
w nowej formie.
a) senatorowie, patrycjusze, Senat
b) Wprowadzona zmiana dość nachalnie podkreślała wyższość cesarza nad
senatorami, co mogło być dla nich nawet obraźliwe, a w każdym razie – trudne
do przyjęcia.
a) Całkowicie. Przytoczone postanowienia uzasadniają tworzenie świętych
obrazów i tłumaczą, czemu ma to służyć. Tymczasem ikonoklaści byli temu
zasadniczo przeciwni.
b) Święte obrazy miały przypominać o ukazanych na nich postaciach i zachęcać
do oddawania im czci, przy czym hołd składany miał być ukazanym osobom,
a nie samym przedstawieniom.
Za charakterystyczne można uznać sklepienie złożono z kilku kopuł oraz
dekorację mozaikową na fasadzie.
6. D
2. Narodziny i podboje islamu
1. D
a) post, pielgrzymka
b) Odstąpienie od podanych zasad było dopuszczalne, jeżeli ktoś znajdował się
pod przymusem lub w trudniejszym niż zazwyczaj położeniu (choroba, podróż),
a także jeżeli po prostu nie mógł ich spełnić.
c) Mało rygorystyczne sformułowanie zasad raczej zachęcało do przejścia
na islam, bo pozwalało go przyjąć tym, którzy ze względu na ubóstwo lub
wykonywany zawód mieliby trudności z pełnym wypełnianiem wszystkich reguł.
dżihad – obowiązek szerzenia wiary, w tym udziału w świętej wojnie
z niewiernymi;
Sunna – zbiór opowieści o czynach Mahometa
16
4. A, C, B, D
Do przechodzenia na islam skłaniało zwolnienie od podatku płaconego przez
wyznawców innych religii oraz łagodne traktowanie podbitych ludów przez
Arabów. Dla części chrześcijan atrakcyjne było także porzucenie prowadzonych
przez nich wewnętrznych sporów dogmatycznych, które czasem prowadziły do
krwawych konfliktów.
a) Autor miniatury ukazał Dom Mądrości jako miejsce prowadzenia nauczania
(lub dialogu) oraz miejsce, w którym gromadzono księgi.
b) Akademia Platońska, Biblioteka Aleksandryjska
3. Na gruzach Imperium Rzymskiego
1. a) Galia – C (Frankowie); Hiszpania – H (Wizygoci); Italia – E (Ostrogoci); Afryka
Północna – G (Wandalowie)
b) Wandalowie i Ostrogoci
c) Przykładowa odpowiedź:
Arabowie przejęli od Bizancjum Afrykę Północną, zlikwidowali także państwo
Wizygotów w Hiszpanii. Równolegle ograniczeniu uległy wpływy Bizancjum
na Półwyspie Apenińskim, gdzie swoje państwo utworzyli Longobardowie,
a tereny wokół Rzymu znalazły się pod władzą jego biskupów.
Przyjęcie chrztu w obrządku katolickim przez Chlodwiga umożliwiło,
a przynajmniej przyspieszyło, proces mieszania się ludności rzymskiej
i germańskiej, który wcześniej – ze względu na różnice wyznaniowe –
postępował bardzo powoli. Umocniło także panowanie Chlodwiga, który jako
władca katolicki zyskał uznanie papiestwa i cesarza.
a) Karol Młot został ukazany z atrybutami władcy – na jego głowie umieszczono
koronę, a w lewej dłoni – berło.
b) Takie ukazanie Karola Młota można uznać za świadectwo szacunku dla jego
dokonań, uznania jego faktycznej, a nie formalnej pozycji, a ostatecznie także
po prostu błędu artysty/zleceniodawcy.
a) Autorzy obu tekstów są zgodni – obaj twierdzą, że merowińscy królowie
zostali odsunięci od rzeczywistej władzy przez majordomów (rządców pałacu).
b) Autor źródła A zwraca uwagę na rolę papieża, który miał wydać rozkaz
detronizacji Childeryka, autor źródła B sugeruje, że przejęcie tronu przez
Karolingów było realizacją boskiego planu.
17
4. Imperium Karola Wielkiego
1. B, D
a) Według źródła A Karol miał otrzymać koronę cesarską od papieża Leona,
zgodnie ze źródłem B jego władza miała pochodzić od św. Piotra. Przekaz obu
źródeł nie jest całkiem jednorodny, ale można uznać, że oba sugerują, że
władza cesarska powinna być nadawana przez biskupów Rzymu.
b) W źródle A zasugerowano, że prawo dysponowania koroną cesarską należy
do papieża, a zatem że cesarze podlegają papieżom. W źródle B zarówno
papież jak i cesarz otrzymują swoje insygnia od św. Piotra, co sugeruje, że są
sobie równi.
Pismo odgrywało znaczną rolę w państwie Karola, które było zbyt rozległe, aby
władca mógł nim zarządzać bezpośrednio. Karol wydawał zatem swoje
rozporządzenia właśnie na piśmie.
4. marchia – nadgraniczna prowincja państwa Karola, której zarządca – margrabia
posiadał poszerzone uprawnienia, tak aby mógł sprawniej odpierać ewentualne
ataki z zewnątrz;
minuskuła karolińska – pismo opracowane przez uczonych na polecenie Karola
Wielkiego o ujednoliconym, czytelnym zapisie liter
5. D
6. P, F, F
5. Czasy Ottonów
1. C
2. D, C, B, A
3. a) A – Lotar, B – Lotar, C – Ludwik Niemiecki
Walki ze Słowianami, zhołdowanie Czech, koronacja na króla Longobardów
a) Nie, ponieważ najpierw został on opisany jako należący zawsze do „naszego”
państwa, a później wprost stwierdzono, że jego kolejni władcy zwracali
umieszczonego tam orła w stronę swoich państw.
b) Obaj władcy otaczali Karola Wielkiego pewnym kultem – Otton II uznał, że
próba przejęcia Akwizgranu przez Lotara wymagała karnej ekspedycji, z kolei
Otton III z poświęceniem poszukiwał relikwii cesarza.
c) C
18
Otton III dążył do utworzenia monarchii uniwersalnej, obejmującej cały
chrześcijański świat, Henryk II chciał odtworzyć państwo Karola Wielkiego, przy
czym dążył do tego poprzez poszerzanie granic królestwa niemieckiego.
6. Feudalizm i społeczeństwo stanowe
1. D  E  nadawanie ziem wojownikom  F
a) Jan został opisany wprost jako wasal wystawcy dokumentu, wspomniano
również, że złożył mu hołd, a w zamian otrzymał określone ziemie.
b) Mieszkańcy tych ziem mieli odtąd podlegać sądownictwu wasala, zostali
także zwolnieni ze świadczeń na rzecz wystawcy dokumentu i jego urzędników.
c) W tekście wprost podano, że przekazywane ziemie mają być posiadane nie
tylko przez Jana, ale także jego synów i dalsze potomstwo. Z drugiej strony sam
Jan musiał najwyraźniej złożyć hołd wystawcy, aby otrzymać potwierdzenie
praw wcześniej nadanych jego ojcu.
3. C
Odstąpienie od umowy było trudne dla wasala, który dzięki niej utrzymywał
pozycję społeczną, a jego usunięcie z lenna było możliwe jedynie w skrajnych
przypadkach (np. jawnej zdrady). W praktyce lenna były po prostu dziedziczne.
a) miecz, herb, ostrogi
b) ceremonię pasowania na rycerza
7. Pierwsze państwa Słowian
1. D
2. Słowianie zachodni: B, C, E
Słowianie wschodni: F, G
Słowianie południowi: A, D,
a) Prokopiusz zwrócił uwagę na sposób sprawowania władzy, zwyczaje religijne,
siedziby, uzbrojenie i sposób prowadzenia walki oraz wygląd.
b) Na podstawie tego opisu można założyć, że odbiorcy Prokopiusza w zasadzie
w ogóle nie znali Słowian i Antów lub wiedzieli o nich bardzo niewiele.
Państwo Samona miało zostać założone przez frankijskiego kupca, który
przewodził im w powstaniu przeciw Awarom, z kolei początki Rusi Kijowskiej
wiąże się z działalnością księcia Ruryka, który miał być wikingiem.
19
a) Włodzimierz podjął decyzję o przyjęciu chrztu po wysłuchaniu posłów, którzy
mieli zbadać, jak wyglądają nabożeństwa różnych religii i wyznań. Ich relacji
słuchali również bojarzy i starcy (drużyna).
b) Posłów księcia przekonało piękno i bogactwo wnętrz cerkwi i samego
nabożeństwa, które silnie kontrastowały z ich doświadczeniami z meczetu
i kościołów katolickich.
6. B, D, C, A
1. B, A, D, C, F, E
W okresie Justyniana Wielkiego cesarz miał władzę absolutną, mógł decydować
o wszystkich sprawach państwowych, sprawował również władzę nad Kościołem.
3. B, D
Karol Młot – powstrzymał najazd arabski, umocnił pozycję swojego rodu;
Pepin Krótki – odsunął od władzy Merowingów i sam sięgnął po koronę
królewską
Merowingowie stopniowo tracili wpływ na państwo, a ich kompetencje
przejmowali kolejni majordomowie, którzy faktycznie rządzili w królestwie.
minuskuła karolińska – pismo opracowane przez uczonych na polecenie Karola
Wielkiego o ujednoliconym, czytelnym zapisie liter;
głagolica – pismo opracowane przez Cyryla i Metodego, którym spisano
dokonany przez nich przekład Biblii i liturgii na język słowiański
Do renesansu karolińskiego doprowadziła reforma edukacji oraz pisma, dzięki
czemu udało się trwale przywrócić klasyczną łacinę i z czasem zwiększyć grono
osób umiejących się nią posługiwać.
Traktat w Verdun wprowadził podział imperium Karola Wielkiego na trzy części,
z których po wiekach wyrosły zasadniczo dwa państwa – Francja i Niemcy.
9. F, F, F
Otton III dążył do utworzenia cesarstwa uniwersalnego, a więc luźnego
zjednoczenia pod swoją władzą wszystkich ziem zamieszkiwanych przez
chrześcijan.
20
11. państwo Samona, państwo wielkomorawskie, państwo Przemyślidów
12. Konstanty i Metody postanowili przetłumaczyć Biblię i liturgię na język Słowian,
tak aby mogli oni łatwiej zrozumieć zasady nowej wiary. W tym celu opracowali
także specjalny alfabet.
21
V. Polska za pierwszych Piastów
1. Pradzieje ziem polskich
1. 12 tys. lat temu: Homo sapiens, koczowniczy tryb życia, narzędzia kamienne,
5,5 tys. lat temu: (Homo sapiens), gospodarka wypaleniskowa, uprawa roli
3,5 tys. lat temu: (Homo sapiens, uprawa roli), narzędzia z brązu, koło
garncarskie, kultura łużycka
Kultury archeologiczne wyodrębniane są na podstawie wyraźnych różnic
w sposobie wykonywania odnajdywanych przedmiotów codziennego użytku. Ze
względu na ich powszechność najczęściej wykorzystuje się do tego pozostałości
ceramiki.
Osada w Biskupinie została wzniesiona na wyspie na jeziorze, składała się z
długich drewnianych budynków, z których każdy zawierał kilka domów. Między
budynkami biegły ulice. Całość otaczał wysoki drewniano-ziemny wał.
4.
a) W tekście wspomniano o ośrodkach politycznych, w których znano pismo –
przede wszystkim chodzi zatem o Bizancjum i państwo Franków.
b) Zadecydowało o tym przesunięcie się Słowian w stronę cywilizacji, która znała
pismo, dzięki czemu ten okres ich dziejów jest częściowo oświetlony źródłowo.
2. Początki państwa polskiego
1. D
2. Wielkopolska, Mazowsze, Pomorze Zachodnie, Śląsk
a) Obaj kronikarze podkreślają, że nawrócenie i chrzest Mieszka były efektem
działań Dobrawy (Dąbrówki). Przy czym Thietmar sugeruje, że udało jej się je po
prostu wymodlić, a kluczową rolę odegrała łaska boska, natomiast Gall zwraca
22
większą uwagę na stawiane przez nią warunki i prowadzone nauczanie.
b) U obu kronikarzy Mieszko opisywany jest jako zatwardziały poganin, u Galla
także – poligamista, który z czasem radykalnie zmienia swoją postawę.
U Thietmara opisywany jest także jako umiłowany władca swoich poddanych.
c) Thietmar sugeruje, że zmiana religii wywołała radość wśród poddanych
Mieszka, ale jednocześnie zaznacza, że pierwszy biskup – Jordan, musiał długo
pracować nad zaszczepieniem tu nowej wiary. Nie jest to zatem obraz całkiem
spójny.
Mieszko przyjął chrzest w okresie, gdy prowadził walki z Wieletami, których
sojusznikiem byli Czesi. Ślub z czeską księżniczką umożliwił rozerwanie tego
sojuszu, a samo przyjęcie chrztu pozwoliło dodatkowo na zawarcie sojuszu
z cesarzem.
Różnice dotyczyły kwestii życia po śmierci i formy pochówków. Słowianie
tradycyjnie palili ciała zmarłych i grzebali ich prochy w urnach, natomiast
chrześcijanie nie stosowali kremacji, tylko pochówki szkieletowe. Odnajdywane
pochówki szkieletowe pozwalają zatem – po ich zadatowaniu – określić, kiedy
chrześcijaństwo dotarło na określone terytorium.
3. Panowanie Bolesława Chrobrego
1. B
2. D, C, B, A
a) Miały go do tego skłonić przepych i bogactwo dworu Bolesława oraz siła
militarna jego państwa (drużyny).
b) Nie. Gest Ottona miał podkreślić uznanie dla Bolesława i gotowość cesarza
do uznania jego władzy, ale nałożenie przez cesarza diademu na jego głowę
raczej podkreślało podległość Bolesława cesarzowi niż ich równość.
Zjazd gnieźnieński pozwolił na utworzenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i
kilku nowych biskupstw, a w dalszej perspektywie umożliwił Bolesławowi
koronację królewską.
5. C
23
6.
drużyna książęca – elitarny oddział dobrze uzbrojonych wojowników,
pozostających stale na usługach i na utrzymaniu księcia
monarchia patrymonialna – ustrój, w którym monarcha pozostaje właścicielem
ogółu ziem i dóbr w państwie oraz panem i sędzią jego mieszkańców
4. Kryzys monarchii Piastów
1. F, F, F
Zahamowanie polityki podbojów ograniczało dochody księcia, ale nie
zmniejszało jego wydatków. Brak łupów i niewolników mógł zatem doprowadzić
do pustki w „skarbcu”. Problem ten można było rozwiązać poprzez zwiększanie
danin, ale to z kolei prowadziło do wzrostu napięć społecznych.
Możni byli niezadowoleni, ponieważ wyraźnie zmniejszył się ich wpływ na
władcę, którego pozycja uległa znacznemu wzmocnieniu.
Chłopi byli niezadowoleni, ponieważ nakładano na nich nieznane dawniej
daniny i obowiązki związane z utrzymywaniem organizacji kościelnej.
4. B, D, A, C
a) z dynastii ottońskiej (Ludolfingów, saskiej, cesarzy rzymskich) i cesarzy
Bizancjum
b) F, P
c) Mieszkańcy Polski zostali opisani jako lud wiarołomny i nieutwierdzony
w chrześcijaństwie, ponieważ podjęli walkę przeciwko możnym i
duchowieństwu.
6. C
5. Od Bolesława Śmiałego do Bolesława Krzywoustego
1. C
24
a) Płaskorzeźba ukazuje opowieść z tekstu B – biskup został przedstawiony
w czasie modlitwy przed ołtarzem, u jego stóp leży jeden z powalonych
napastników, a sam król zamierza się na niego mieczem.
b) W tekście B, w którym władcę przedstawiono jako tyrana-mordercę,
w tekście A zwrócono jedynie uwagę, że król mógł się zachować roztropniej.
Władysław Herman musiał się liczyć ze zdaniem możnych, ponieważ to dzięki
nim jego brat stracił tron, a on sam sięgnął po władzę. Musiał się zatem liczyć z
tym, że taka sytuacja może się powtórzyć.
4. Mazowsze
1095 – Władysław Herman
1105 – Zbigniew
Wielkopolska
1110 – Bolesław Krzywousty
Śląsk
1110 – Bolesław Krzywousty
5. B, C, A, D, E
6. Testament Bolesława Krzywoustego
1. C
Ustanowienie princepsa i dzielnicy senioralnej, ograniczenie kompetencji
juniorów, niedziedziczny charakter władzy nad poszczególnymi dzielnicami.
3. a) 1. Bolesław Śmiały; 2. Władysław Herman; 3. Zbigniew; 4. Bolesław Krzywousty
Raczej nie, bo w takiej sytuacji Bolesław musiałby dłużej czekać na rozpoczęcie
swoich rządów. Być może jednak nie podjąłby walki ze Zbigniewem.
4. a)
Kazimierz miał objąć władzę na Mazowszu i na Kujawach, gdyby syn Bolesława
– Lestek – zmarł wcześniej niż on (tj. niż Kazimierz).
25
c) Przykładowa odpowiedź:
Zasadniczo tak: w momencie wydawania tych dyspozycji Bolesław był
najstarszym żyjącym Piastem, a zatem jako senior miał prawo (obowiązek)
wyznaczyć dzielnice innym członkom dynastii.
5. Pozycja możnych wzrosła, ponieważ słabsi książęta dzielnicowi musieli się
bardziej liczyć z ich zdaniem. Umocniła się także pozycja wojów-rycerzy. Teraz
służyli oni książętom w zamian za ziemie, które otrzymywali na stałe. Ich pozycja
społeczna i majątkowa stała się zatem mniej zależna od powodzenia samych
wypraw.
1. C, D, A, B, E
Dąbrówka – miała nakłonić Mieszka I do przyjęcia chrztu;
bp Jordan – pierwszy biskup na ziemiach polskich
Otton III przybył do grobu św. Wojciecha, dzięki tej wizycie wzrósł prestiż
Bolesława Chrobrego jako władcy, utworzono także niezależną archidiecezję
w Gnieźnie.
4. a) Mieszko II, Bezprym, Kazimierz Odnowiciel
Ofensywna polityka Chrobrego doprowadziła do konfliktów ze wszystkimi
sąsiadami, a koszty wojen i utrzymania organizacji kościelnej wywołały
niepokoje społeczne.
Do ucieczki Bolesława Śmiałego z kraju doszło na skutek konfliktu z możnymi
i z biskupem Stanisławem. Spór ten zakończył się skazaniem biskupa na karę
obcięcia członków, co z kolei wywołało otwarty bunt poddanych i zmusiło
władcę do udania się na Węgry.
6. C, A
7. a) Mieszka I; Bolesława Chrobrego; Bolesława Krzywoustego
b) A – Wielkopolska; B – Małopolska; C – Mazowsze
Zgodnie z zaleceniami Bolesława Krzywoustego princepsem miał każdorazowo
zostawać najstarszy spośród żyjących członków dynastii Piastów.
26
VI. Pełnia i schyłek średniowiecza
1. Między cesarstwem a papiestwem
1. nepotyzm – obsadzanie stanowisk kościelnych krewnymi
symonia – handel godnościami kościelnymi
2. D, D
Wprowadzenie wyboru papieża przez kardynałów miało ograniczyć wpływy
możnych rodów rzymskich i władców (przede wszystkim cesarzy) na ten proces.
Ograniczeniu nacisków i przyspieszeniu samej procedury służyło również
odcięcie kardynałów od kontaktów z innymi osobami podczas konklawe.
4. A, B, F, E, C, D
a) Źródło A przedstawia scenę inwestytury biskupiej. Siedzący na tronie władca
(ukazany w koronie i z jabłkiem w dłoni) wręcza duchownemu (widoczna
tonsura i piuska) chorągiew/pastorał.
b) Według wystawcy źródła najwyżsi dostojnicy kościelni mieli być obierani
przez duchownych (kanoników), a prawo nadawania godności miało
przysługiwać papieżowi.
c) Zasadniczo nie przebiegała zgodnie z postanowieniami dokumentu. Zgodnie
z tekstem w ukazanej ceremonii powinien brać udział papież, a nie świecki
władca.
6. F, F, F
2. Wyprawy krzyżowe
1. D
a) Relacja została napisana z perspektywy atakujących miasto krzyżowców,
którzy są tu wprost określeni jako „nasi”.
b) Rycerze krzyżowi zostali przedstawieni niezbyt korzystnie, choć zapewne
uczciwie. Ukazano ich jako żądnych łupów morderców i oszustów (kłamców,
krzywoprzysięzców).
tworzenie zakonów rycerskich – zapewniło stałą obecność sił wojskowych
niezbędnych do utrzymania zdobytych terenów;
umacnianie się władzy Saladyna – doprowadziło do zmiany układu sił,
zjednoczenia Arabów i Turków i ostatecznie powstania armii, której krzyżowcy
nie byli w stanie się przeciwstawić
27
a) Autor opisuje, w jaki sposób osiedlenie się rycerzy krzyżowych na Bliskim
Wschodzie zmieniło relacje między Europejczykami z jego mieszkańcami.
Zwraca uwagę na ocieplenie się tych stosunków i szybkie zmiany kulturowe
(nauka języków, małżeństwa, chrzty, przywiązanie do nowych miejsc).
b) W przytoczonym fragmencie brak jest jednoznacznej oceny, ale zasadniczo
wydaje się, że autor miał do nich stosunek pozytywny. Przedstawia je jako wynik
działań Boga i skupia się raczej na ich pozytywnych skutkach.
c) Opis dotyczy okresu, w którym przybysze z Europy zdążyli się już nieco
„zadomowić” na Wschodzie, a relacje pomiędzy jego mieszkańcami nie były
bardzo wrogie. Można zatem wiązać go np. z latami 1110–1144, a faktycznie – jak
podpowiada tytuł kroniki – z okresem do 1127 r.
5. F, C, E, B, A, D
3. Najazdy mongolskie
1. F, F, F
a) mądrość, męstwo, sprawiedliwość, skromność, wielkoduszność
b) Jego zalety osobiste i sposób sprawowania rządów, który miał zachęcać
kolejne ludy do dobrowolnego ich przyjmowania, a także rozbicie polityczne
okolicznych ziem, których władcy byli za słabi, aby się mu przeciwstawić
c) Relacja wydaje się mało wiarygodna, bo pomija m.in. rolę terroru, którym
posługiwali się Mongołowie w trakcie swoich podbojów i później, aby utrzymać
posłuszeństwo podbitych ludów.
Autor miniatury przedstawił rycerzy jako konnych wojowników posługujących
się mieczami, Mongołowie zostali ukazani jako konni łucznicy. Różnią się także
nieco hełmy obu stron.
Ponieważ składała się z regularnych, karnych oddziałów, które wykonywały
polecenia dowódcy i wyznaczone zadania, a dzięki temu była zdolna do
wykonywania złożonych manewrów taktycznych. Dodatkowo wojownicy
mongolscy byli świetnie wyszkoleni i – dzięki wykorzystaniu łuku – bardziej
wszechstronni niż rycerze.
5. C
6. C, B, A, D, E
4. Wieś i miasto w średniowieczu
28
1. C
2. a) sierpami
Sierpy zastąpiono z czasem kosą, dzięki której proces ścinania (żęcia) zboża stał
się znacznie szybszy, a jednocześnie – dzięki wykonywaniu tej czynności na
stojąco, a nie w ukazanym na miniaturze przygarbieniu – mniej męczący.
3.
chłopi – musieli włączyć się do wymiany handlowej opartej na pieniądzu,
ustalona wysokość opłat zachęcała do efektywniejszej pracy, która teraz
pozwalała na zwiększenie własnych zysków.
rzemieślnicy – uzyskali znacznie większy rynek na swoje produkty, bo mogli je
sprzedawać także ludności wiejskiej, łatwiej było im także nabyć żywność, bo
chłopi musieli ją komuś sprzedać.
właściciele ziemscy – uzyskali stałe źródło gotówki, dzięki czemu mogli łatwiej
prowadzić inwestycje lub po prostu nabywać niezbędne produkty.
a) Umowa miała zapewnić poprawę bezpieczeństwa na określonym terenie
poprzez walkę z grasującymi tam zbójami, którą odtąd oba miasta miały
finansować wspólnie.
b) Lubeka była wówczas miastem komunalnym zarządzanym przez wójta i radę.
komuna – wspólnota obywateli ciesząca się samorządem (radą);
gildia – stowarzyszenie kupców ułatwiające prowadzenie handlu
weksel – dokument potwierdzający zobowiązanie finansowe
cech – organizacja zrzeszająca rzemieślników trudniących się określonym
zajęciem
5. Kościół w średniowieczu
1. D, C
Miała w przystępny sposób przybliżać wiernym prawdy i zasady wiary oraz
postacie i opowieści biblijne.
a) Opisane postawy prowadziły do przesyłania skarg do papieża oraz
powstawania ruchów, które żądały powrotu do ideałów Ewangelii.
b) Punkt 66, 2 mówi o powstawaniu świeckich ruchów głoszących hasła powrotu
do ewangelicznego ubóstwa, określanych przez Kościół jako heretyckie.
29
c) Sobór teoretycznie zakazał pobierania opłat za sakramenty, ale jednocześnie
pochwalił zwyczaj składania ofiar przez wiernych na rzecz Kościoła, co w
zasadzie wskazywało drogę do obchodzenia tego zakazu.
Oba zakony utrzymywały się z ofiar (jałmużny) wiernych i oba funkcjonowały
w środowisku miejskim, gdzie prowadziły działalność kaznodziejską.
Franciszkanie w swoich kazaniach skupiali się na kwestiach moralnych
i propagowali ascezę; dominikanie kładli większy nacisk na wykształcenie
i prowadzili popularne szkoły przyklasztorne.
Na miniaturze ukazano miasto podpisane wprost jako Rzym, w którego centrum
znajduje się postać odziana w czarne szaty. Miasto pozbawione swojego
biskupa przedstawiono tu zatem jako pogrążone w żałobie, co sugeruje, że
autor nie był zwolennikiem przeniesienia siedziby papieskiej.
6. E, C, D, A, B, F
6. Europa późnego średniowiecza
1. F, F, P
a) Fresk przedstawia stojącą/kroczącą postać w czarnym nakryciu głowy
(kapturze/welonie), która w każdej dłoni trzyma garść strzał. Po obu jej stronach
widoczne są liczne grupy postaci, które zostały już przez nią zranione/trafione
podobnymi strzałami.
b) Dzieło ma zbliżoną wymowę – ukazuje, że śmierć dotyka ludzi niezależnie od
ich stanu czy zamożności, ale różni się wyraźnie formą – przede wszystkim sama
śmierć została tu ukazana nie jako kościotrup z kosą, ale jako odziana w szaty
postać posługująca się strzałami. Z kolei zmarli zostali przedstawieni bardziej
dosłownie – z widocznymi ranami.
Czarna śmierć doprowadziła do wyludnienia miast i wsi, załamania produkcji
luksusowej, zmniejszenia obszarów upraw. Utorowała jednak drogę do rozwoju
nowych form produkcji, np. systemu nakładczego.
a) Autorzy dokumentu domagali się komunii pod dwiema postaciami, powrotu
księży do zasad ewangelicznego ubóstwa, karania grzechów, w tym również
grzechów duchowieństwa.
b) Hasła ograniczenia bogactwa i władzy Kościoła.
c) Największe zagrożenie wiązało się z…
…punktem 1., w którym odbierano im kontrolę nad niższym duchowieństwem.
…punktem 3, w którym domagano się odebrania im majątków.
30
…z punktem 4, w którym karą śmierci grożono za dość powszechne działania.
5. F, B, A, E, C, D
7. Kultura średniowiecznej Europy
1. D
a) Styl gotycki, widoczne są bogato zdobione ostrołukowe portale świątyni,
rozety.
b) Ponieważ chciał ukazać bogactwo i przepych świątyni króla Salomona,
a jednocześnie starał się, aby odbiorcy jego ilustracji mogli we wznoszonym
budynku rozpoznać świątynię.
3. witraż – dekoracyjna kompozycja złożona z wielobarwnych szkieł
miniatura – ilustracja zdobiąca rękopiśmienną księgę
fresk – malowidło naścienne
pieta – przedstawienie ukazujące Matkę Boską z ciałem zdjętego z krzyża Jezusa
Rozwój miast pozwolił na wznoszenie świątyń, które nie musiały pełnić funkcji
obronnych, z kolei bogactwo mieszczan pozwalało na projektowanie budowli
znacznie większych niż we wcześniejszym okresie.
a) Czech studiujący w Anglii, Jan z zapadłej wsi studiujący w Pradze, znajomość
zwyczajów paryskich wśród czeskich studentów, nagłe przeniesienie się
studentów niemieckich do Lipska
b) Na uniwersytecie toczono spory narodowościowe, a ponadto spierano się
o nauki Wiklifa i o model zarządzania uczelnią.
c) Tekst sugeruje, że uniwersytety przyspieszały obieg informacji i idei – na
różnych uczelniach dyskutowano o podobnych problemach i czytano te same
dzieła.
6. F, F, P
1. C, D
Zakony rycerskie powstały, aby zapewnić stałą obecność rycerstwa w Królestwie
Jerozolimskim i jego obronę przed atakiem ze strony muzułmanów.
3. ożywienie intelektualne w Europie, odrodzenie handlu lewantyńskiego, rozwój
kultury dworskiej, umocnienie porządku stanowego
4. F, F
31
5. dwupolówka – spowalniała proces jałowienia gleby;
trójpolówka – jw., dodatkowo pozwalała zwiększyć wykorzystywany areał (z 1/2
do 2/3 w skali roku) i lepiej chroniła przed następstwami klęsk żywiołowych
6. Zwiększenie produkcji żywności wymusiło migracje ze wsi i zakładanie nowych
ośrodków, a z czasem także emigrację ze wsi do miast, które – dzięki
zwiększonej produkcji rolnej – mogły się teraz szybciej rozwijać.
7. mistrzowie cechowi, pospólstwo, patrycjat
8. Cystersi trudnili się fizyczną pracą, a ich klasztory były z zasady otoczone
wielkimi majątkami ziemskimi; franciszkanie i dominikanie zajmowali się głównie
głoszeniem kazań, utrzymywali się z jałmużny, a ich klasztory wznoszono
w miastach.
9. B, D, G, C, F, E, A
10. Budowla została wykonana w stylu romańskim. Za typowe dla tego stylu można
uznać widoczne sklepienie kolebkowe nawy, zakończenie jej absydą oraz
widoczne i w samej absydzie i nad nią nieduże, pełnołukowe okna.
32
VII. Polska w późnym średniowieczu
1. Polska dzielnicowa
1. B
a) Książę został ukazany albo ze swoją tarczą herbową i w hełmie, na którym
również umieszczono jego herb, albo w koronie.
b) 1. książę otrzymuje cios mieczem; 2. książę leży na ziemi z obciętą głową; 3.
anioł unosi jego duszę z pola walki; 4. książę ogląda pole bitwy z nieba
c) Miniatura ukazuje, że w nagrodę za męczeńską śmierć w walce z niewiernymi
dusza księcia trafiła prosto do nieba.
3. C  F E
a) Niemcy zamieszkujący tę wieś sprzedali swoje łany zakonnikom i przenieśli
się na inne ziemie (albo do Nikłowic, albo do innej wsi klasztornej).
b) Można przyjąć, że posiadłość należąca pierwotnie do komesa, a
zamieszkiwana przez Niemców była lokowana już na nowych zasadach, a więc
że stosowano tu trójpolówkę. Z kolei we wsi należącej do zakonników
znajdowały się pola obsiane oziminą i zbożami jarymi, co również wskazuje na
taki sposób prowadzenia upraw.
2. Odbudowa Królestwa Polskiego
1. B
a) Nie doszłoby do bratobójczych walk pomiędzy książętami, które opisano pod
1259 rokiem, bo nie byłoby ich komu i jak prowadzić.
b) Opisane wydarzenia rozgrywają się na Mazowszu, w Małopolsce
i Wielkopolsce, a więc na dużej części ziem należących do Piastów. Zasadniczo
przynosiły one ruinę gospodarczą tych terenów (tak szczególnie najazdy
Tatarów, Litwinów, Rusinów i Prusów oraz walki wewnętrzne).
3. książę wielkopolski Przemysł II – 1290
książę wrocławski Henryk Probus – 1288
książę kujawski Wacław Łokietek – 1306
książę/król Czech Wacław II – 1291
Koronacja Przemysła II była możliwa, ponieważ wywiózł on z Krakowa insygnia
koronacyjne, panował nad dwiema znacznymi dzielnicami państwa i cieszył się
poparciem arcybiskupa gnieźnieńskiego.
33
a) Uzasadniał je jego małżeństwem z jedyną córką poprzedniego króla –
Przemysła II.
b) Autor kroniki wspomina o wygnaniu Łokietka, ale zasadniczo wychwala
przede wszystkim Wacława II. Wydaje się zatem, że jego stosunek do Łokietka
była albo obojętny, albo – niechętny.
6. B, F, C, D, A, E
3. Polska za Kazimierza Wielkiego
1. P, F, F
a) A – w latach 40. na skutek walk z Litwą; B – w 1351 r. na skutek hołdu
złożonego przez Siemowita III, C – w 1343 r. na mocy pokoju wieczystego w
Kaliszu
b) Pomorze Gdańskie pozostawało pod kontrolą Państwa Krzyżackiego na mocy
pokoju w Kaliszu, w którego akcie opisano je jednak jako dar polskiego władcy.
c) Królestwo Polskie toczyły walki z Wielkim Księstwem Litewskim o panowanie
nad Rusią.
a) Kazimierz miał się posługiwać radykalnymi rozwiązaniami: karą za kradzieże
była śmierć, za kłamstwo – piętnowanie, przy czym kary te spadały jedynie na
sprawców (nie na ich rodziny), bez względu na ich stan.
b) W tekście A zasugerowano, że mieszkańcy kraju byli równi wobec prawa,
a Kazimierz był równie surowy wobec osób różnych stanów. Tekst B pokazuje
jednak, że różnice stanowe decydowały o wysokości kar za określone
przewinienia, a zależność kmieci od panów była dość silna.
c) Kronika przedstawia Kazimierza jako władcę, który niestrudzenie dąży do
zaprowadzenia spokoju w swoim królestwie poprzez system drakońskich kar.
Jednak w rzeczywistości prawa wydane przez króla nie były aż tak surowe,
a wyznaczone kary miały na celu raczej zadośćuczynienie ofiarom niż
wyeliminowanie sprawcy.
4. Od Andegawenów do Jagiellonów
1. D
a) Kazimierz podjął tę decyzję w okresie, gdy jego królestwo było jeszcze słabe
i zagrożone „ostatecznym wyczerpaniem”, ale sam władca mógł jeszcze liczyć
na męskiego potomka.
34
b) Autor oceniał tę decyzję negatywnie, ale winą za jej podjęcie obarczył
królewskich doradców, którzy mieli – być może celowo – zwieść króla swoimi
radami.
Korzystniej ten problem rozwiązał Ludwik Węgierski, któremu udało się – za
cenę ustępstw ekonomicznych – zapewnić swojej dynastii utrzymanie tronu.
(Ale także: Korzystniej ten problem rozwiązał Kazimierz Wielki, który przekazał
swojemu następcy – Ludwikowi – pełnię władzy w królestwie. Tymczasem
następcy Ludwika musieli się zmagać z osłabieniem wpływów do skarbca i
rosnącą rolą polityczną możnych i szlachty.)
4. F, F, F
a) Po śmierci Władysława Jagiełły tron królestwa miał objąć jeden z jego synów
– Władysław lub Kazimierz. Wyboru mieli dokonać mieszkańcy królestwa, czyli
szlachta/możni. Wybrany władca miał zostać koronowany na króla po
osiągnięciu pełnoletniości.
b) Władzę na Litwie sprawował dożywotnio wielki książę litewski Witold
(ochrzczony jako Aleksander) – brat (stryjeczny) Władysława Jagiełły. Po śmierci
Witolda miała ona przejść albo na samego Jagiełłę, albo – gdyby ten już nie żył
– na tego spośród jego synów, który otrzyma władzę w Królestwie.
5. Wielka wojna z zakonem krzyżackim
1. B, C
Miniatura przedstawia bitwę jako starcie oddziałów ciężkiej jazdy, uzbrojonych
i walczących w podobny sposób, które toczy się pod murami potężnego zamku
lub miasta. Ilustracja ma raczej schematyczny charakter, ale trafnie oddaje
zasadniczy charakter bitwy, sugeruje również przewagę wojsk Jagiełły (poprzez
ukazanie rannych rycerzy krzyżackich). Niewiele wspólnego z rzeczywistym
krajobrazem pola bitwy mają natomiast widoczne w tle fortyfikacje.
Opuszczenie pola bitwy przez siły litewskie doprowadziło do podjęcia pogoni
przez część wojsk krzyżackich, które zamiast na walce skupiły się na pościgu
i zbieraniu łupów. W efekcie wzrosła przewaga liczebna wojsk polskich.
4. B
a) Najostrzej były łamane warunki pierwszy i drugi: Krzyżacy jako zakonnicy
w ogóle nie powinni byli się zajmować walką, ponadto prowadzone przez nich
wojny miały na celu poszerzenie terytorium ich państwa.
b) Dzięki temu wojna prowadzona przez króla miała charakter wojny
35
sprawiedliwej, bo była toczona w obronie ojczyzny i z konieczności, a nie
„z własnego upodobania”.
Ponieważ Krzyżacy po doświadczeniach z 1410 r. unikali walnej bitwy i skupili się
na obronie zamków, a wojska polsko-litewskie nie były przygotowane do
prowadzenia działań oblężniczych.
6. Kazimierz Jagiellończyk i wojna trzynastoletnia
1. D, F, B, E, A, C
2.
Kazimierz Jagiellończyk powołał pod broń polskie rycerstwo, z kolei władze
zakonu, które pozostawały w otwartym konflikcie z pruskim rycerstwem,
rozpoczęły gromadzenie środków umożliwiających zaciąg żołnierzy najemnych.
Przywileje miały większy wpływ na politykę zagraniczną – faktycznie uzależniały
prowadzenie wojen od zgody sejmików szlacheckich, bo bez podatków
i pospolitego ruszenia trudno byłoby wystawić odpowiednią armię.
a) Przytoczone postanowienia radykalnie ograniczały samodzielność państwa
krzyżackiego, którego działania – szczególnie w zakresie polityki zagranicznej,
ale także obsady urzędów – miały odtąd być uzgadniane z królem Polski.
b) Starano się z jednej strony ograniczyć dawną potęgę zakonu, a z drugiej
strony ściśle związać go z Królestwem Polskim i jego interesami.
6. Władysław: Czechy, Węgry
Jan Olbracht: Polska
7. Kultura Polski średniowiecznej
1. D
a) Budowla została wykonana w stylu romańskim, ma wyraźnie obronny
charakter, nieduże, pełnołukowe okna, widoczne są także biforia i triforium.
b) Późniejsze są hełmy wież i przybudówki widoczne po lewej stronie fotografii
(w tym jedna o cechach wyraźnie gotyckich), a także duże okna na osi nawy
głównej i transeptu.
36
palatium – murowana rezydencja książęca lub możnowładcza. Wznoszono je
w okresie wczesnopiastowskim;
rotunda – świątynia wzniesiona na planie koła, typowa dla architektury
romańskiej
Budowle gotyckie wznoszono na ziemiach polskich w okresie rozwoju
gospodarczego i nasilenia akcji lokacji miast, a w więc w czasach, z którymi
wiążą się początki (lub całkowite przebudowy) wielu polskich miast.
Roczniki zawierają jedynie informacje o najważniejszych wydarzeniach z danego
roku, kroniki – opowiadają o wybranych postaciach/zdarzeniach. Pierwsze są
często bardzo lakoniczne, drugie – stronnicze.
a) Jan Długosz przekazuje informacje o: pochodzeniu pierwszych magistrów
i doktorów, uposażeniu uniwersytetu, położeniu kolegiów i nauczanych
dyscyplinach.
b) Długosz sugeruje, że uniwersytet powstał w celu rozwoju wiary i na chwałę
bożą, a pozwalał zwalczać herezję i rozwijać cnoty mieszkańców królestwa.
1. C, B
Immunitety umożliwiły właścicielom ziem zwiększenie własnych dochodów
poprzez zakładanie nowych osad, co prowadziło do zróżnicowania położenia
chłopów i zwiększyło ich migracje, a dodatkowo przyciągało osadników
z zewnątrz – głównie z Rzeszy.
3. Przemysł II: Wielkopolska, Pomorze Gdańskie
Wacław II: Małopolska, Wielkopolska, Pomorze Gdańskie, Śląsk (częściowo)
Władysław Łokietek: Małopolska, Wielkopolska
Ponieważ królowie Czech jako spadkobiercy Wacława II mieli w zasadzie większe
prawa do tego tytułu niż sam Kazimierz, a wojna z Czechami groziła upadkiem
państwa.
reforma monetarna – miała wyeliminować z obiegu liczne monety bite w
czasach rozbicia dzielnicowego;
reforma prawa – miała ujednolicić jego zasady w poszczególnych ziemiach;
reforma administracji – utrzymanie starostów i powołanie rady królewskiej,
zapewniało królowi większą kontrolę nad możnymi z różnych ziem
37
Pokój w Kaliszu, ponieważ przyniósł zaakceptowane przez obie strony
rozstrzygnięcie bieżących sporów i wygaszenie walk z zakonem na kilkadziesiąt
lat. Faktycznie pozwolił zakończyć konflikty z czasów Łokietka.
Ponieważ Kazimierz Wielki zawarł układ z królem Węgier, w którym wskazał
Ludwika jako swojego następcę w razie braku legalnego męskiego potomka.
8. Ludwik Węgierski – przywilej koszycki – obniżenie podatków stałych i
uzależnienie podatków nadzwyczajnych od zgody szlachty
Władysław Jagiełło – przywilej jedlneński – nietykalność osobista i majątkowa
szlachty
Kazimierz Jagiellończyk – przywilej cerekwicki – uzależnienie nakładania
podatków i zwoływania pospolitego ruszenia od zgody sejmików szlacheckich
Unia w Krewie kończyła walki polsko-litewskie o Ruś, tworzyła potężny sojusz
antykrzyżacki, umożliwiała rozwój gospodarczy ziem podbitych przez Litwinów
i pogranicznych ziem polskich.
10. C, B, D
38

Karty Pracy Ucznia CZ 1 Odpowiedzi Do Zadan

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Karty Pracy Ucznia CZ 1 Odpowiedzi Do Zadan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Poznać przeszłość. Karty pracy ucznia 1.

1. Zanim zaczęła się historia

5. Cywilizacje Indii i Chin

5. Podboje Aleksandra Macedońskiego

6. Kultura starożytnej Grecji

3. Początki cesarstwa rzymskiego

2. Narodziny i podboje islamu

3. Na gruzach Imperium Rzymskiego

6. Feudalizm i społeczeństwo stanowe

7. Pierwsze państwa Słowian

1. Pradzieje ziem polskich

2. Początki państwa polskiego

3. Panowanie Bolesława Chrobrego

4. Kryzys monarchii Piastów

5. Od Bolesława Śmiałego do Bolesława Krzywoustego

6. Testament Bolesława Krzywoustego

1. Między cesarstwem a papiestwem

4. Wieś i miasto w średniowieczu

6. Europa późnego średniowiecza

7. Kultura średniowiecznej Europy

2. Odbudowa Królestwa Polskiego

3. Polska za Kazimierza Wielkiego

5. Wielka wojna z zakonem krzyżackim

6. Kazimierz Jagiellończyk i wojna trzynastoletnia

7. Kultura Polski średniowiecznej

You might also like