Gallia est omnis dīvīsa in partēs trēs

Gallia est omnis dīvīsa in partēs trēs

 Gallia est omnis dīvīsa in partēs trēs

Ważne daty
lata 58‐51 p.n.e. – okres tzw. wojen galijskich, okres podboju Galii przez Juliusza Cezara

58 r. p.n.e. – Cezar zostaje namiestnikiem Galii Narbońskiej

58 r. p.n.e. – bitwa pod Bibrakte

52 r. p.n.e. – oblężenie Alezji

Scenariusz dla nauczyciela

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

 I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:

2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:

a) szyk zdania łacińskiego.

4. identyfikuje, z wykorzystaniem posiadanej wiedzy na temat gramatyki łacińskiej, formy

podstawowe słów występujących w tłumaczonym tekście;

7. zna zasady tworzenia spójnego i zgodnego z polską normą językową przekładu z języka
łacińskiego na język polski.

II. W zakresie kompetencji kulturowych. Uczeń:

9. potrafi scharakteryzować i poddać interpretacji uwzględniającej właściwy kontekst

kulturowy następujące kluczowe zjawiska z zakresu historii starożytnej:

2) historia Rzymu:

c) upadek republiki i dyktatura Cezara; inne kluczowe postacie życia publicznego późnej
republiki: Cezar, Pompejusz, Krassus, Antoniusz, Cyceron, Katon Młodszy, Marek Juniusz
Brutus,

Nauczysz się

Interpretować ze słuchu prostą wypowiedź w języku łacińskim osadzoną w kontekście

sugestywnym (zrozumiałym) dla ucznia;

przedstawiać wiedzę o antyku oraz zdobyte dotychczas umiejętności językowe do

rozumienia tekstu łacińskiego;

objaśniać kontekst podboju Galii oraz powstania Pamiętników o wojnie galijskiej Cezara

analizowac pochodzenie języków romańskich

Podbój Galii
W pierwszym wieku przed Chrystusem sytuacja w Galii była napięta. Zamieszkiwały ją
różne plemiona należące do trzech szczepów: Belgów, Celtów i Akwitanów. Plemiona te
nieustannie prowadziły walki – bądź między sobą, bądź z sąsiadującymi z nimi plemionami
germańskimi.

Plemiona Celtów walczyły między sobą, jednoczyły się jedynie w obliczu wspólnego
zewnętrznego zagrożenia. Władza u Celtów nie była dziedziczna – wodza wybierała
starszyzna plemienna. Celtowie przywiązani do takiego rozwiązania bardzo stanowczo
reagowali na wszelkie próby narzucenia sobie władzy z zewnątrz (także przez inne
plemiona celtyckie). Dlatego, gdy w bratobójczych wojnach w latach 70 i 60 przed
Chrystusem, wódz Swebów Ariowist zaczął rosnąć w siłę, Celtowie nie mogąc go pokonać,
zaczęli szukać pomocy z zewnątrz – w tym u Rzymian. Rzymianie zajęci jednak
wewnętrznymi konfliktami nie byli zainteresowani podejmowaniem działań zbrojnych
w Galii.

Równocześnie wśród Helwetów (zamieszkujących tereny dzisiejszej Szwajcarii) do władzy

usiłował dojść Orgetoryks. Podburzał Helwetów do opuszczenia swoich siedzib i marszu
w poszukiwaniu lepszych, żyźniejszych terenów. Liczył na to, że przy pomocy sąsiednich
plemion zostanie obwołany wodzem wyprawy i pozostanie nim na nowych terytoriach. Za
swoje dążenia i spisek, jaki zawiązał z sąsiednimi plemionami, został skazany na śmierć.
Pomimo to Helweci nie zrezygnowali z podjęcia wędrówki i na wiosnę 58 roku przed
Chrystusem popadli w konflikt z Rzymem, usiłując przejść przez terytorium rzymskiej
prowincji, której namiestnikiem został świeżo mianowany Juliusz Cezar. Po kilku
miesiącach potyczek Cezar zwyciężył Helwetów pod Bibrakte, w bitwie życie straciło
ponad 250 tysięcy Helwetów (co stanowiło około 2/3 całej ich populacji). Po tej przegranej
Helweci ostatecznie poddali się Rzymowi zapewniając, że zamieszkają na terenach
wskazanych przez Cezara i nigdy nie podniosą ręki na Rzym.

Po tym zwycięstwie szacunku do Cezara i Rzymu nabrała cała Galia. Niektóre z plemion
galijskich wysyłały poselstwa do Cezara prosząc o wsparcie w pokonaniu Ariowista
i rozwiązaniu innych waśni, z którymi sami nie mogli sobie dać rady. Cezar sprytnie
wykorzystał ten fakt – uzasadniał senatowi, że interwencja w Galii jest konieczna dla
zapewnienia długotrwałego pokoju w pogranicznej Prowincji. Pomoc plemionom galijskim
była doskonałą okazją do rozpoczęcia podboju Galii z pozycji sprzymierzeńca, obrońcy ładu
i dawno ustalonego porządku, nie obcego agresora.

Commentāriī dē bellō Gallicō

Cezar rozpoczynając podbój Galii przystąpił do spisywania pamiętników. Narrację
prowadził w trzeciej osobie, co miało nadać pozór bezstronności. Cezar kreował się w nich
na sprawiedliwego obrońcę ładu, porządku i pokoju. Uzasadniał każdą swoją decyzję w taki
sposób, by dowieść, że podejmowane działania miały charakter reakcyjny i defensywny.
W Pamiętnikach o wojnie galijskiej znajdziemy nie tylko opis działań wojennych, ale także
opisy galijskiego klimatu, fauny i flory czy zwyczajów poszczególnych plemion. Cezar
bardzo pochlebnie wyrażał się o swoich przeciwnikach, opisywał ich jako tęgich,
wprawnych wojowników, doceniał ich zwyczaje i prosty tryb życia w zgodzie z naturą,
w których dopatrywał się źródła ich męstwa i wytrzymałości na trudne warunki pogodowe.
Takie gloryfikowanie wroga dodawało chwały Rzymowi i samemu Cezarowi – wszak
pokonanie silnego wroga jest większym osiągnięciem, niż sukces w walce z prymitywnym
i niedoświadczonym przeciwnikiem.


Autor nieznany, „Popiersie Cezara”, ok. 44-30 roku p.n.e. Muzeum Watykańskie, wikimedia.org, Domena Publiczna

Powstanie Wercyngetoryksa
Spokój w Galii nie trwał długo – osłabienie pozycji politycznej Cezara przyniosło w 53 roku
p.n.e. bunt, którym kierował Wercyngetoryks, wódz galijskiego plemienia Arwernów. Cezar
krwawo go zgromił, ponosząc wielkie straty w ludziach. Największą potyczką związaną
z tym buntem było oblężenie Alezji, do którego doszło w 52 roku p.n.e. – armia Cezara
wzniosła olbrzymie umocnienia, które miały uniemożliwić zaopatrywanie twierdzy wroga
w żywność, zapobiec ucieczce Wercyngetoryksa i odciąć możliwość nadejścia pomocy
z Galii. Cezar zdobył Alezję, Wercyngetoryksa wziął do niewoli i poprowadził w swoim
triumfie w Rzymie.

Podboje Galii przyniosły olbrzymie straty tak Rzymowi, jak i samym Galom. Szacuje się, że
w wojnach galijskich zginęło przeszło milion osób, kolejny milion Galów miał dostać się do
rzymskiej niewoli. Ogólnie jednak Cezar dzięki swym sukcesom w podboju Galii zdołał
zjednać sobie wiernych żołnierzy i dzięki nim zdobyć władzę w Rzymie.


Lionel Royer, „Wercyngetoryks” poddaje się Cezarowi, 1852–1926, Muzeum w Le Puy-en-Velay, Francja wikimedia.org,
domena publiczna

Powstanie języków romańskich

języki romańskieOkupacja Galii przez Rzym przyczyniła się do rozpowszechnienia się na
tym terenie języka łacińskiego. Na nowe tereny wysyłano urzędników, wznoszono obozy
wojskowe i twierdze obsadzane rzymskimi żołnierzami. Te przyciągały tłumy ludności
cywilnej – rzemieślników, kupców, którzy osiedlali się w ich pobliżu zakładając nowe osady
(miasta). W ten sposób (w procesie kolonizacji) łacina rozprzestrzeniła się na podbitych
terenach i siłą rzeczy była przejmowana przez podbite plemiona. Ciągła migracja ludności
oraz przepływ dóbr materialnych i intelektualnych pomiędzy prowincjami i Rzymem
gwarantował względną jednolitość języka. Wraz z upadkiem Rzymu w V wieku kontakty
stolicy z prowincją osłabły, ich ostateczny zanik spowodował indywidualny rozwój języka
potocznego na różnych terenach. W ten sposób narodziły się języki romańskie. Łacina
literacka pozostając jednak językiem literatury i nauki, uległa „zamrożeniu”. Po prostu
pisano inaczej, niż mówiono na co dzień. W IX wieku różnica pomiędzy oficjalnym językiem
literackim (nazywanym lingua Latina) a potocznym (nazywanym rustica lingua Romana –
„wieśniackim językiem rzymskim”) była już tak duża, że prosty użytkownik łaciny potocznej
bez specjalnego wykształcenia nie był w stanie zrozumieć ludzi mówiących łaciną literacką.
To właśnie z tego okresu (IX/X wieku) pochodzą teksty uznawane za pierwsze
poświadczenia języków romańskich.
Zasięg pięciu największych języków romańskich, wikimedia.org, domena publiczna

Galia

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl

Film animowany Galia. Film przedstawia mapę zachodniej Europy, a konkretnie dzisiejszej
Francji. Zaznaczone na niej są granice Aquitanii, Galli i Belgai. Dodatkowo pojawiają się na
niej napisy i postaci przedstawiające tamtejszych mieszkańców. W trakcie filmu lektor
mówi: A: Gallia est omnis dīvīsa in B: partēs trēs, quārum ūnam incolunt C: Belgae, D: aliam
Aquitānī, E: tertiam quī ipsōrum linguā F: Celtae, G: nostrā Gallī apellantur. A: Hī omnēs B:
linguā, C: īnstitūtīs, D: lēgibus inter sē differunt. Gallōs ab Aquitānīs A: Garunna flūmen, ā
Belgīs B: Mātrona et C: Sēquana dīvidit. Hōrum omnium fortissimī sunt A: Belgae, proptereā
quod ā cultū atque hūmānitāte B: Prōvinciae C: longissimē absunt, D: minimēque ad eōs
mercātōrēs saepe commeant atque ea quae E: ad effēminandōs animōs pertinent
important, F: proximīque sunt Germānīs, G: quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum H:
continenter bellum gerunt. Quā dē causā A: Helvētiī quoque reliquōs Gallōs B: virtūte
praecēdunt, C: quod ferē cotīdiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt, D: cum aut suīs
fīnibus eōs prohibent E: aut ipsī in eōrum fīnibus bellum gerunt.

A: Gallia est omnis dīvīsa in

B: partēs trēs, quārum ūnam incolunt
C: Belgae,
D: aliam Aquitānī,
E: tertiam quī ipsōrum linguā
F: Celtae,
G: nostrā Gallī apellantur.

A: Hī omnēs B: linguā, C: īnstitūtīs, D: lēgibus inter sē differunt.

Gallōs ab Aquitānīs A: Garunna flūmen, ā Belgīs B: Mātrona et C: Sēquana dīvidit.

Hōrum omnium fortissimī sunt

A: Belgae, proptereā quod ā cultū atque hūmānitāte
B: Prōvinciae C: longissimē absunt,
D: minimēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae E: ad effēminandōs
animōs pertinent important,
F: proximīque sunt Germānīs,
G: quī trāns Rhēnum incolunt, quibuscum
H: continenter bellum gerunt.

Quā dē causā
A: Helvētiī quoque reliquōs Gallōs
B: virtūte praecēdunt,
C: quod ferē cotīdiānīs proeliīs cum Germānīs contendunt,
D: cum aut suīs fīnibus eōs prohibent
E: aut ipsī in eōrum fīnibus bellum gerunt.

A: Cała Galia jest podzielona na

B: trzy części, z których pierwszą zamieszkują
C: Belgowie,
D: drugą Akwitanie
E: a trzecią ci, którzy w swoim języku
F: Celtami,
G: w naszym natomiast nazywają się Galami.

A: Oni wszyscy [różnią się między sobą]

B: językiem,
C: zwyczajami
D: i prawami.

Galów od Akwitanów [oddziela]

A: rzeka Garumna, od Belgów:
B: Matrona
C: i Sekwana.

Z nich wszystkich najsilniejsi są

A: Belgowie, ponieważ od kultury i cywilizacji
B: rzymskich prowincji
C: są bardzo oddaleni,
D: i niezwykle rzadko przyjeżdżają do nich kupcy i przywożą to,
E: co prowadzi do zniewieścienia ducha.
F: Są również sąsiadami Germanów,
G: którzy mieszkają za Renem, i z którymi
H: prowadzą nieustannie wojnę.

Z takiego też powodu

A: Helweci [przewyższają] innych Galów
B: pod względem męstwa,
C: gdyż toczą prawie codziennie walki z Germanami,
D: gdy bronią swoich granic przed nimi
E: albo przenoszą wojnę na ich ziemie.

Źródło i tłumaczenie

Praca z tekstem oraz zadania

Gallia est omnis dīvīsa in partēs trēs, quārum ūnam incolunt Belgae, aliam Aquitānī, tertiam
quī ipsōrum linguā Celtae, nostrā Gallī apellantur. Hī omnēs linguā, īnstitūtīs, lēgibus inter sē
differunt.
Gallōs ab Aquitānīs Garunna flūmen, ā Belgīs Mātrona et Sēquana dīvidit.
Hōrum omnium fortissimī sunt Belgae, proptereā quod ā cultū atque hūmānitāte Prōvinciae
longissimē absunt, minimēque ad eōs mercātōrēs saepe commeant atque ea quae ad
effēmi‐nandōs animōs pertinent important, proximīque sunt Germānīs, quī trāns Rhēnum
incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt.
Quā dē causā Helvētiī quoque reliquōs Gallōs virtūte praecēdunt, quod ferē cotīdiānīs
proeliīs cum Germānīs contendunt, cum aut suīs fīnibus eōs prohibent aut ipsī in eōrum
fīnibus bellum gerunt.

Źródło

Mapa Galii, online-skills, CC BY 3.0

Ćwiczenie 1

Wybierz zdania prawdziwe. Zapoznaj się z tekstem i oceń, czy poniższe informacje zgadzają
się z jego treścią czy nie.

Helweci przewyższają pozostałych Gallów męstwem, gdyż nieustannie toczą wojny


z Germanami.

Belgowie zamieszkują tereny położone w sąsiedztwie ziem należących do


Germanów.

Belgowie są najmężniejsi, bo zamieszkują tereny położone najdalej od rzymskiej

 prowincji, przez co najrzadziej docierają do nich kupcy przywożący ze sobą towary
przyczyniające się do zniewieścienia mężczyzn.

Rzeki: Garunna (pol. Garonna), Matrona (pol. Marna) i Sequana (pol. Sekwana)

stanowią linie graniczne terytorium Gallów.

Wszyscy Gallowie mają podobne zwyczaje, posługują się tym samym językiem

i stosują podobne prawo.

Helweci wciąż walczą z Germanami – albo napadają na ich ziemie, albo sami są

zmuszeni odpierać ich ataki i bronić przed nimi swoich granic.

 Belgowie żyją w zgodzie z Germanami.

Ćwiczenie 2

Połącz zdania lub wyrazy z ich znaczeniem.

Tort pokrojony na trzy części for s

Bitwa Germanów z Belgami Belgae cum Germānīs bellum gerunt

Osiłek lex

Helvē ī Germānōs ā suīs finibus

Kupiec
prohibent

Helweci odpierający atak Germanów dīviditur in partēs trēs

Rózne języki linguā sē differunt

Prawo mercātor
Ćwiczenie 3

Przyporządkuj zdania do odpowiednich kategorii. Niektóre zdania pasują do kilku kategorii.

Belgae

Habitant cis Rhēnum

Habitant cis Rhēnum

Sunt proximī Germānīs

Helvē ī
Linguā Rōmānōrum Gallī
appellantur

Ad eōs mercātōrēs ferē

numquam veniunt
Celtae
Habitant inter Garumnam et
Mātronam

Habitant cis Rhēnum

Cum Germānīs bellum gerunt

Cum Germānīs bellum gerunt

Reliquōs Gallōs virtūte

praecēdunt

Ćwiczenie 4

Odpowiedz na pytanie. Gallōs ā Belgīs quod flūmen dīvidit?

 Mātrona

 Garunna

 Sēquana
Ćwiczenie 5

Odpowiedz na pytanie. Helvē ī ferē co diē pugnant cum:

 Rōmānīs

 Belgīs

 Germānīs

Ćwiczenie 6

Odpowiedz na pytanie. Trans Rhēnum habitant:

 Aquitānī

 Belgae

 Germānī

Ćwiczenie 7

Odpowiedz na pytanie. Aquitānī habitant prope:

 Rhēnum flūmen

 Garunnam flūmen

 Mātronam flūmen
Polecenie 1

Placentne Cicerōnī Commentāriī Caesaris? Lege textum et respondē rogāta.

Zapoznaj się z poniższą opinią Cycerona o Pamiętnikach o wojnie galijskiej i odpowiedz na
pytania. Odpowiedzi zapisz na kartce.

Cic. Brūtus sīve de clārīs ōrātōribus:

Tum Brūtus: ōra ōnēs quidem eius [scil. Caesaris] mihi vehementer probantur. Complūrēs enim
lēgī, atque e am commentāriōs, quōs īdem scrīpsit rērum suārum. Cicerō: Valdē quidem –
inquam – probandōs; nūdī enim sunt, rēc et venus , omnī ōrnātū ōrā ōnis tamquam veste
dētractā. Sed dum voluit aliōs habēre parāta unde sūmerent quī vellent scrībere historiam, [...]
sānōs quidem hominēs ā scrībendō dēteruit; nihil est enim in historiā pūrā et illūstrī brevitāte
dulcius.

1. Czy Cyceronowi podoba się styl Cezara? Dlaczego?

2. W jakim celu Cezar napisał swoje pamiętniki?
3. Czy osiągnął swój cel?
Polecenie 2

Audī can cum et respondē rogāta.Znasz już opinię Cycerona o Pamiętnikach Cezara. Zapoznaj
się z piosenką Jacka Kaczmarskiego Lekcja historii klasycznej i zastanów się, w czym piosenka
nawiązuje do oceny Cycerona. Swoje spostrzeżenia zapisz na kartce.

Gallia est omnis divisa in partes tres

Quarum unam incolunt Belgae aliam Aquitani
Ter am qui ipsorum lingua Celtae nostra Galli appellantur
O, ave Caesar, morituri te salutant!

1. Nad Europą twardy krok legionów grzmi

Nieunikniony wróży koniec republiki
Gniją wzgórza galijskie w pomieszanej krwi
A Juliusz Cezar pisze swoje pamiętniki

2. Pozwól, Cezarze, gdy zdobędziemy cały świat

Gwałcić, rabować, sycić wszelkie pożądania
Proste prośby żołnierzy te same są od lat
A Juliusz Cezar milcząc zabaw nie zabrania

3. Cywilizuje podbite narody nowy ład

Rosną krzyże przy drogach od Renu do Nilu
Skargą, krzykiem i płaczem rozbrzmiewa cały świat
A Juliusz Cezar ćwiczy lapidarność stylu!
 Zasób interaktywny dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/a/DYpnfJxb3

Jacek Kaczmarski - Lekcja Historii Klasycznej, online-sklills

Słowniki
Słownik pojęć

języki romańskie

grupa języków europejskich, które wywodzą się bezpośrednio z języka łacińskiego – są

bezpośrednią kontynuacją jej rozwoju; do tych języków należą m.in. j. rumuński,
hiszpański, włoski, francuski i portugalski; obecnie języki romańskie mają około 720
milionów rodzimych użytkowników na całym świecie; sama nazwa języków romańskich
pochodzi od łacińskiego sformułowania rustica lingua Romana „wieśniacki język
rzymski”, czyli potocznej, wczesnośredniowiecznej nazwy odmiany potocznej języka
łacińskiego, zniekształconej, odstającej od normy języka literackiego

La nitas urbāna

odmiana literacka języka łacińskiego

 La nitas vulgāris

odmiana potoczna języka łacińskiego, tj. język, jakim na co dzień posługiwała się ludność
rzymska

Słownik łacińsko‐polski

Źródło: online-skills, licencja: CC0.

Galeria dzieł sztuki


Autor nieznany, „Popiersie Cezara”, ok. 44-30 roku p.n.e. Muzeum Watykańskie, wikimedia.org, Domena Publiczna

Bibliografia
Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, Warszawa 1982.
J. S. Ostrowski, Starożytny Rzym. Polityka i sztuka, Warszawa–Kraków 1999.

J. Wikarjak, Gramatyka opisowa języka łacińskiego, Warszawa 2013.

H. Wolanin, Gramatyka opisowa klasycznej łaciny w ujęciu strukturalnym, Kraków 2012.