Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży

Psychologia rozwoju człowieka jest nauką zajmującą się badaniem różnych procesów psychicznych od poczęcia aż do
śmierci.
Geny/biologia + wychowanie/środowisko = ROZWÓJ
40 % + 60% = 100%
Rozwój jako proces ciągłych, stabilny, kumulatywny, Rozwój jako seria nagłych zmian/skoków, które
zachodzący stopniowo bez nagłych zmian. przenoszą dziecko na wyższy poziom funkcjonowania.
Tradycyjna psychologia rozwoju – zmiany rozwojowe powiązane przyczynowo z procesami biologicznego
dojrzewania, występuje tylko w okresie dzieciństwa i dorastania – głównie badania zajmowały się dziećmi
i młodzieżą
Współczesna psychologia rozwoju – rozwój psychiczny człowieka trwa przez całe życie, od poczęcia aż do śmierci
na bazie koncepcji life-span development Paula Baltesa.
 Zmiana rozwojowe w okresie dorosłości są równie istotne jak we wcześniejszych okresach
Test pianki (eksperyment) – samokontrola, odroczona gratyfikacja trafna predykcja osiągnięć edukacyjnych/
sukcesu życiowego na dalszych etapach życia.
1. Teoria rozwoju poznawczego Jean Piaget
czynniki wpływające na rozwój człowieka:

 czynniki biologiczne
 czynniki społeczne
 czynniki specyficzne (związane z daną tradycja kulturową)
 czynniki równoważenia (odpowiadające za skoordynowanie rozwoju różnych aspektów aktywności)
Rozwój psychiczny człowieka opiera się na ciągłej wymianie między jednostką a środowiskiem za pomocą dwóch
procesów:
i. asymilacja – włączenie w struktury organizmu nowych informacji napływających ze środowiska
rozwojowego
ii. akomodacja – reorganizacja istniejących struktur w przypadku gdy nowe informacje nie mogą zostać do nich
włączone
Rozwój ma charakter jednocześnie:

 ciągły
 stadialny − każde stadium rozwoju cechuje się specyficznym sposobem poznawania świata
i rozwiązywania pojawiających się problemów
osiągniecie stadium operacji formalnych jest podstawą autonomii podmiotu i umożliwia mu przejście ze świata
realnego do świata potencjalnego (warunkuje możliwość przekształcania i kreowania rzeczywistości zgodnie
z własnymi ideami)

Stadium Wiek Dominujący sposób poznania Osiągnięcia rozwojowe

 poznanie świata za pomocą
Sensoryczne 0-2 lat zmysłów i aktywności ruchowej -
manipulacje
zdolność do odtworzenia w umyśle
przedmiotów w postaci wyobrażeń,
Przeoperacyjne 2-7 lat ale brak możliwości ich
przekształcania podejmowania
działalności celowej
pojęcie stałości cięzaru, objętości
Operacje konkretne 7-11 lat liczb, kształtują się operacje
konkretne
operacje formalne - możliwość
przeprowadzania odwracalności
Operacje formalne <12 prostej i przez wzajemność na
dowolnym materiale (konkretnym i
abstrakcyjnym)
pojęcie stałości przedmiotu, wiedzo o
sobie i świecie, schematy sensoryczno-
motoryczne
skupienie na poznawaniu świata
zewnętrznego, wzbogacanie
schematów, rozwój języka i pojęć
konkretnych, egocentryzm i realizm,
myślenie magiczne, animizm,
antropomorfizm
rozumienie tożsamości przedmiotu,
ograniczone operacje umysłowe (np.
działania odwrotne) podstawy
rozumowania przez analogię i
klasyfikującego
rozumowanie logiczne,
zainteresowanie światem
idei, kształtuje się tożsamość
podmiotu, jego światopogląd,
koncepcja przyszłości

2. Teoria rozwoju psychoseksualnego Zygmunt Freud:

Struktura osobowości: id – instynkt pierwsze 8 miesięcy życia – zasada przyjemności, ego – homeostaza; koniec 1
r.ż.- zasada rzeczywistości, superego – doskonałość; ok.6 życia – zasada doskonałości
Popęd seksualny, libido
Stadia rozwoju psychoseksualnego:
I. Faza oralna- od urodzenia do 1 r.ż, zachowaniem kieruje id,
II. Faza analna od 1 do 3 tworzy się ego i superego,
III. Faza fallistyczna od 5 do 11 ego osiąga pełny rozwój,
IV. Faza latencji – 5-11 wyciszenie id i umocnienie superego
V. Faza genitalna – 11-20 integracja struktur osobowości
Tezy:
 duże znaczenie wczesnego dzieciństwa dla biegu dalszego życia,
 zasadnicza rola rodziców w tworzeniu struktury osobowości

3. Teoria rozwoju psychospołecznego Erik Erickon

o interakcja między wewnętrznymi instynktami a czynnikami zewnętrznymi (kultura), Interakcja te wiążą
się z doświadczeniem tzw. „kryzysów rozwojowych”
o rozwój trwa przez całe życie
o Zasada epigenezy – zasada kierująca rozwojem; głosi, że psychika rozwija się zgodnie z planem
podstawowym, który określa właściwy czas, kierunki i sposoby rozwoju jej poszczególnych procesów i
struktur, aż do pełnego ukształtowania struktury psychiki
Jednostka nie może nic zrobić żeby zapobiec tym kryzysom. Nie można też zmieniać ich sekwencji, przyśpieszyć ich
lub opóźnić.
4. Teoria rozwoju kulturowo – społecznego lew Wygotski
- interakcja ze środowiskiem jako warunek konieczny dla rozwoju
- elementarne i wyższe funkcje psychiczne
- interioryzacja stanów
Wygotski wychodzi z założenia, że człowiek rodzi się już wyposażony z pewne procesy kognitywne i percepcyjne,
które dojrzewają w ciągu życia
5. Teoria behawioryzmu John Watson
- obserwowalne wskaźniku pomiaru behawioryzmu
- dziecko jako produkt wychowania i środowiska
- uczenie się w wyniku warunkowania – podstawa nabywania nowych zachowań
- eksperyment „Albert” – reakcje emocjonalne w parygmacie – Bodziec – reakcja wzmocnienie
6. Teoria społecznego uczenia się Albert Bandura
uczenie się poprzez obserwację i modelowanie (naśladowanie) zachowań, istotne przekonanie o własnej skuteczności
– wiara w to, że jest się w stanie wykonać dane zachowanie

Psychologia prenatalna – zajmuje się przebiegiem i uwarunkowaniem rozwoju człowieka przed narodzeniem.
Pierwszy okres rozwoju człowieka od poczęcia do narodzin.
Trzy trymestry:
0-3 m-c – I trymestr
4-6 m-c – II trymestr
7 – 9 m-c – III trymestr
Dwa główne etapy rozwoju:
1) Zarodkowy (embrionalny) – od zapłodnienia do 2 m-c – 8 tydzień
2) Płodowy- od 3m-c – 9 tydzień do narodzin

Okres embrionalny – pierwszy miesiąc

 1. Tydzień: zapłodnienie, bruzdowanie (podział zygoty), przesuwanie się wzdłuż jajowodu w kierunku jamy
macicy, implantacja zarodka
2. Tydzień: zagnieżdżenie się zarodka w ścianie macicy, gastrulacja (grupowanie komórek)
3. Tydzień: 2,5mm, zaczyna przybierać kształt gruszki, początek organogenezy, kształtowanie się układu
nerwowego, mózgu i serca
4. Tydzień: system naczyń krwionośny, zawiązki organów wewnętrznych (nerki, wątroba, trzustka, żołądek,
płuca), zawiązki organów zewnętrznych (oczy, uszy, otwór ustny)
Okres embrionalny – drugi miesiąc
OKRES KRYTYCZNY NAJWIĘKSZA WRAŻLIWOŚĆ NA CZYNNIKI USZKADZAJĄCE
5. Tydzień: rozwój układu kostnego oraz mięśniowego, zawiązki kończyn dolnych i górnych oraz narządów
płciowych 1cm
6. Tydzień: kostnienie tkanki chrzęstnej, formowanie tożsamości płciowej
7. Tydzień: rozwój jamy ustnej, narządów płciowych, pierwsze oznaki przepływu fal mózgowych
8. Tydzień: 5 cm długości 2 g wagi, głowa połowa ciała, linie papilarne, kubki smakowe
Okres płodowy – trzeci miesiąc
9. Tydzień: pojawia się zmysł dotyku (głaszczemy brzuszek mamy) i węchu, lanugo (meszek płodowy)
10. Tydzień: rozwój twarzy (zdolność ziewania), zakończenie budowy płuc, trzustki i narządu słuchu (mówimy
do brzuszka mamy)
11. Tydzień: rozwój strun głosowych 6cm
12. Tydzień: nerki rozpoczynają produkcję moczu, przysadka mózgowa i kora nadnerczy hormony, lateralizacja
(ssanie kciuka)
Okres płodowy – czwarty miesiąc
o Sylwetka ulega widocznej zmianie, ustają poranne mdłości
o Głowa dziecka to 1/3 ciała, uformowany jest już móżdżek
o Magazynowanie tkanki tłuszczowej
o Receptory słuchowe i smakowe
o Powstanie różnic indywidualnych (temperament mierzony za pomocą obserwacji reakcji)
o 95%czasu zajmuje dziecku sen

Okres płodowy – piąty miesiąc

o Odczuwanie ruchów dziecka, 25cm i 40 dag
o Mielinizacja mózgowa – tworzenie się otoczki mielinowej na aksonach, szybszy przepływ informacji
o Odruchy zastępowane są ruchami celowymi
o Zmysł słuchu (ok. 20 tygodnia reakcja strachu na silny hałas)

Okres płodowy – szósty miesiąc

o Kostnienie szkieletu, powstanie więzadeł stawowych
o Wysoka aktywność ruchowa dziecka (chłopcy bardziej), otwieranie oczu
o Powstanie komórek glejowych – odżywianie tkanek nerwowych
o Odruch moro (obejmowania) – energiczne wyprostowanie rąk na skutek nagłego ruchu, dźwięku

Okres płodowy – siódmy miesiąc

o Ukształtowanie odruchów wrodzonych (poszukiwanie pokarmu, ssanie, moro)
o Dziecko zaczyna się ustawiać głową w dół
o Zanik lanugo
o Pojawienie się zdolności uczenia się i przetwarzania informacji (zapamiętywanie)
o Kształtuje się emocjonalność u dziecka - EMOCJONALNA EKSPRESJA TWARZY WRODZONA!!!!!!!!!!!

Okres płodowy – ósmy miesiąc

o Wygładzenie i różowienie się skóry,
o Mielinizacja nerwu wzroku
Okres płodowy – dziewiąty miesiąc
o Nabrzmienie klatki piersiowej
o Zaprzestanie rośnięcia (na 2-3 tygodnie przed narodzinami)

Narodziny – NIE są początkiem życia a jego kontynuacją, gdyż rozwój podstawowych procesów życiowych rozpoczął
się w łonie matki
Początek okresu perinatalnego – 39 tydzień ciąży – 7 dzień po narodzeniu
95% dzieci rodzi się zdrowych ale 5% rodzi się często z nieodwracalnymi wadami

Czynniki zagrażające:
Teratogeny - czynniki lub substancje, które mogą powodować wady wrodzone u rozwijającego się embrionu i płodu:
 Stosowanie używek (alkohol, nikotyna, substancje psychoaktywne)
 Zaniedbywanie (brak opieki lekarskiej)
 Nieodpowiednia dieta
 Złe warunki socjalno-bytowe (przeciążenie pracą)
 Choroby matki
 Pogorszone stany emocjonalne
 Ekspozycja na szkodliwe czynniki zewnętrzne
 Talidomid – lek o działaniu przeciwbólowym wynaleziony przez niemieckich chemików 1953r. stosowany
masowo przez kobiety ciężarne w celu łagodzenia dolegliwości ciążowych
 Alkoholowy zespół płodowy FAS – 1 na 500 urodzeń, dwa razy powszechniejszy niż Down, najczęstsza
przyczyna upośledzeń w USA
Fetal alcohol syndrome (FAS) – regularne picie = cięższe formy upośledzenia
Fetal alcohol effects (FAE) – okazjonalne picie = łagniejsze formy upośledzenia
 Ponikotynowy zespół płodowy – ryzyko przedwczesnego porodu i komplikacji wzrasta z liczą wypalonych
dziennie papierosów\
Dziecko bierny palacz, ADHD, zaburzenia eksternalizacyjne, rozczep podniebienia

Czynniki wspierające:
Zależne od matki:
J Dieta: kwas foliowy, witaminy, białko
J Sen: odpowiednia ilość i jakość
J Dbanie o kondycję fizyczną i psychiczną
J Kontakt z dzieckiem
Zależne od innych:
J Wsparcie ze strony partnera/ojca dziecka
J Kontakt ze starszym rodzeństwem

Wczesne dzieciństwo
1. Wiek niemowlęcy (pierwszy rok życia)
Noworodek:
o Masa ciała 4-5% względem dorosłego
3300 – 3400/3600g
o Długość ciała 29% względem dorosłego
50-52 cm
 o Obwód głowy 64% względem dorosłego
33-36 cm
Skala Apgar
1) Częstotliwość bicia serca
2) Oddychanie o Trzy pomiary: 1., 5. oraz 10. minuta po porodzie
3) Napięcie mięśniowe o Skala od 0 do 2
4) Barwa ciała
5) Reakcja odruchowa na ból

WYNIK (pkt) INTERPRETACJA

<= 3 stan zły
k 4-7 stan średni
k 8-10 stan dobry

Odruchy – szybkie bezwarunkowe reakcje ruchowe w odpowiedzi na określone bodźce. Zanikają we wczesnym
dzieciństwie

 Odruch ssania (do 3. m-c)

 Odruch poszukiwawczy (do 4 m-c)
 Odruch chwytny (do 4. m-c)
 Odruch podparcia/kroczenia (do 2. m-c)
 Odruch Moro/obejmowania (do 5. m-c) – energiczne rozrzucenie rączek i nóżek na boki następnie
przyciągnięcie do sienie – dziecko komunikuje boje się/ nie czuje się komfortowo/ MAMA RATUJ
 Odruch Babińskiego (do 7. m-c) – energiczne napięcie palców w stópce i rozłożenie ich na kształt wachlarza ,
przekrzywienie stopy do wewnątrz
 Odruch Galanta (do 6. m-c)
 Odruch ATOS/ toniczno-szyjny (do 6. m-c)
Rozwój mózgu: w większości obszarów mózgu po narodzinach nie przybywa już komórek nerwowych. Powstają
jedynie nowe połączenia – najwięcej w okresie wczesnego dzieciństwa. Później już niewiele i są częściej
przycinane. „używaj albo trać”. Ważne rozwijać dziecko w różnych kierunkach.

Psychomotoryka
Teoria Systemów Dynamicznych – Ester Thelen (95)
Rozwój motoryki dużej (postawa ciała i lokomocja) i motoryki małej (chwyt i manipulacja) następują dzięki
dojrzewaniu układu nerwowego oraz intensywnemu ćwiczeniu
o 0 – leży
o 2 – unosi główkę
o 5 – podpiera się
o 7 – siada
o 9 – chwyta
o 10 – staje

Teoria rozwoju poznawczego – Jean Piaget

Sensomotoryczne – 0-2 – zmysły, habituacja (akuku już nie bawi), akomodacja, stałość przedmiotu
Eksperyment wzrokowego urwiska (Eleonor Gibson) – percepcja głębi u niemowląt

 Ludzie i zwierzęta posiadają pewne wrodzone (natywne) zdolności rozpoznawania obiektów i ich afordancji
 Percepcja powiązana jest ze zdolnościami motorycznymi
EKSPERYMENT
• Na środku stołu ze szkła znajduje się deska.
 • Na jedną stronę od deski do blatu (od spodu) doczepiony jest materiał.
• Po drugiej zaś stronie opada tworząc wzrokowe wrażenie urwiska
• Na deseczce sadzamy małe dziecko. Matka zaś staje raz z jednej (urwiska), raz z drugiej strony stołu i woła
dziecko do siebie
Wnioski:
• Dzieci w wieku 6 miesięcy zdolne od samodzielnego przemieszczania:
• W stronę bez „urwiska” idzie cała próba 27 osób, w stronę „urwiska” zaledwie 3 – cały czas płacząc i jęcząc
• Dzieci dostrzegały głębie i zagrożenie przepaści bez uprzedniego jej doświadczenia
• To samo u zwierząt gatunków chodzących po narodzinach, gdy tuż po nich wykonujemy eksperyment
• Inaczej zaś zwierzęta, które korzystają przede wszystkim z innych niż wzrokowe reprezentacje
• Dzieci młodsze, które nie potrafią samodzielnie się przemieszczać reagują nie lękiem a zainteresowaniem
• Dzieci starsze korzystają z informacji o emocjach rodzica – gdy emocje radosne dziecko idzie na urwisko,
jeżeli smutne to kategorycznie odmawia
Pamięć rozpoznawcza u niemowląt – kopanie karuzeli
Komunikacja
Zdolność do naśladowania
Noworodki wyposażone w neurony lustrzane (grupa komórek nerwowych występujących w mózgu, które aktywują
się podczas obserwowania zachowania lub emocji innych osób)
2. Wiek poniemowlęcy (2-3 rok życia)
Teoria umysłu – początki reprezentacji umysłowych (12-24 m) – użycie symboli
Stadia przyswajania języka
1) Holofrazy (12-16) – słowo gest
2) Wypowiedzi dwuwyrazowe (17-27)
3) Wypowiedzi kilkuzdaniowe (20-40)
4) Pełne zdania (26-42)
5) Pełna kompetencja w języku ojczystym (4-9 rok)
Język
• Rozumienie słów następuje przed ich mówieniem
• Wybuch słownictwa (17-19m)
• Słownik czynny dwu latka od 10-500 słów
• Gramatykalizacja mowy

Ekologiczna teoria rozwoju Bronfenbrennera

• osobę należy ujmować łącznie z jej środowiskiem
• środowisko rozwoju człowieka składa się z 4 subsystemów:
o mikrosystem – wzór aktywności, ról i stosunków interpersonalnych, jakich rozwijająca się osoba
doświadcza w środowisku o szczególnych właściwościach fizycznych i materialnych
o mezosystem – struktura nadrzędna wobec mikrosystemów; obejmuje wzajemne stosunki łączące
wszystkie środowiska w których uczestniczy podmiot
o egzosystem – wszystkie środowiska, które podlegają zdarzeniom przebiegającym we właściwych
środowiskach rozwoju podmiotów lub które oddziaływają na nie
o makrosystem – obejmuje wszystko co jest zgodne w treści i formie systemach niższego rzędu
• mechanizm rozwoju polega na wzajemnych oddziaływaniu jednostki ze środowiskiem (w ich
interakcjach)
• rozwój człowieka przejawia się w zmianie jego dotychczasowych interakcji i stosunków z
poszczególnymi subsystemami, w ich poszerzaniu i wzbogacaniu oraz w podejmowaniu interakcji i relacji
z nowymi środowiskami, a także w podejmowaniu nowych form aktywności
• koncepcja ta pomija wewnętrzne aspekty rozwoju
Eksperyment Harlowa – lepiej głodować niż nie mieć się do kogo przytulić
Teoria przywiązania – John Bowlby
 Przywiązanie jako „trwały związek społecznoemocjonalny z osobą bliską, który prowadzi do kształtowania
się określonych procesów intrapsychicznych” Bowlby (1980)
 Wewnętrzne modele operacyjne stanowią reprezentację relacji interpersonalnych (Shaver, Mikulincer, 2005;
Liberska, 2011)
 Behawioralny system przywiązania tzw. behavioural attachment system
Style przywiązania (Mary Ainsworth)
o Ufny bezpieczny
o Lękowo-ambiwalentny
o Lękowo-unikowy

Okres wczesnego dzieciństwa kluczowy dla kształtowania się stylu przywiązania i samoświadomości

Średnie dzieciństwo – wiek przedszkolny (4-6)

Rozwój fizyczny i motoryczny
 Zmiany sylwetki – zanik sterczącego brzuszka, szybszy wzrost kończyn, wydłużanie się sylwetki
 Kostnienie szkieletu – szczególnie nadgarstka (pisanie)
 Łączenie prostych ruchów w złożone kombinacje – większa płynność ruchów

Teoria Piageta
Przedoperacyjne – egocentryzm, centracja, pojęcia, teoria umysłu
 Przechodzenie z fazy myślenia poprzez działanie i funkcjonowania w trybie sensomotorycznym do fazy
funkcjonowania w trypie pojęciowym
 Reprezentacja: naśladownictwo odroczone, zabawa symboliczna, rysunek, obrazy umysłowe, mowa
 Myślenie: egocentryzm, centracja – skupienie się na jednym aspekcie rzeczywistości, brak odwracalności
(niezdolność do rozumienia przekształceń)
 Uspołecznianie zachowania
 Pamięć: stosowanie strategii pamięciowych (powtarzanie, grupowanie), reprezentacje zdarzeń w formie
skryptów (zdarzenia uporządkowane w sposób chronologiczny), duże znaczenie zabaw tematycznych i
monologów przed snem
 Sprawność percepcyjna: lepsza integracja sensomotoryczna (rozpoznawanie kształtów i literek), trudność w
ujmowaniu wielkości i proporcji przedmiotów oraz ich części składowych, wzrost wrażliwości słuchowej,
stadium preczytelnicze
 Funkcje zarządzające – wyższe funkcje poznawcze – planowanie, inicjowanie i kierowanie nastawionym na
cel działaniem w sposób zorganizowany i przemyślany, funkcjonowanie społeczne, zdolność szkolna, teoria
umysu, sprawność językowa
 Sprawności językowe i komunikacyjne – wzbogacenie słownictwa (8-10 słów DZIENNIE), Gramatykalizacja
(W wieku 3;6 – opanowanie większość reguł gramatycznych, między 3 a 6 rokiem życia – tworzenie bardziej
złożonych form gramatycznych i popełnianie wielu błędów, między 4 a 5 rokiem życia – budowanie zdań
złożonych podobnych do tych budowanych przez dorosłych), Kompetencje konwersacyjne – wiek pytań 4-5
 Rozwój emocjonalny – zmiany w zakresie: ekspresji emocji(rozumienie i stosowanie werbalnych i nie
wyrazów emocji), kontroli oznak własnych stanów emocjonalnych, określaniu przyczyn własnych i cudzych
uczuć
  Rozwój społeczny – Kompetencje społeczne, relacje przyjacielskie OKRES PRZEDSZKOLNY
KLUCZOWY DLA ROZWOJU KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH
 Rozwój moralny i empatii– heteronomia – podporządkowanie się zakazom i nakazom dorosłych 
zachowanie zgodnie z normami społecznymi
 Osobowość dziecka – Identyfikacja – dziecko spostrzega siebie w kontekście rodziny, grupy do której należy i
płci – dzieci w wieku przedszkolnym częściej spędzają czas z dziećmi swojej płci – przygotowanie dziecka do
pełnienia ról płciowych zróżnicowanych płciowo, względna stabilność osobowości pozwala na
przewidywanie określonych konsekwencji w dorosłości (test pianki), zdolność do samo kontroli rozpoczyna
się ok 4 r.ż.; świadoma kontrola intensywności swoich emocji, problemy z odroczeniem gratyfikacji
 Formy aktywności – trzy główne 1. Zabawa, 2. Uczenie się, 3. Rysowanie
Rozwój poznawczy:
Stałość objętości, masy i liczby.
Eksperyment Istominy (48)
 Zdolność zapamiętywania zależna od kontekstu
 Dzieci w wieku 5 i 6 lat lepiej zapamiętują i stosują więcej strategii pamięciowych w sytuacji zabawy.
Teoria umysłu - zdolność do wnioskowania o stanach wewnętrznych innych osób na podstawie obserwowalnych
zachowań i traktowania tych zachowań jako przejawów stanów nieobserwowalnych
o Mierzona za pomocą testów fałszywych przekonań
o Moment przełomowy ok 4 r.ż, kiedy następuje odróżnianie przekonań własnych od przekonań innych osób

Późne dzieciństwo – młodszy wiek szkolny (6/7-12)

Rozwój fizyczny
Dziecko w wieku 7 lat: Dziecko w wieku 11 lat:
o 120-127 cm o 142-150cm
o 22-26 kg o 33-43

Przyrost ciała: 5-8 cm i 3kg rocznie

Zmiany kostne:
o Osyfikacja kości nadgarstka
o Rozwój uzębienia stałego

Sprawność motoryczna
Faza I Faza II
o Klasy 1-3 o Od 4 klasy
o Dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego o Działania ruchowe stają się bardziej celowe,
o Wzbogacenie ruchów manualnych ekonomiczne i uporządkowane
o Wysoki stopień koordynacji ruchowej

Teoria Piageta
Operacje konkretne – odwracalność, stałość, decentracja, pojęcia
 Rozwój myślenia logicznego – odwracalność (inwersja, wzajemność), zasada zachowania stałości,
decentracja, obrazy umysłowe i pojęcia, Fałszywe przekonania drugiego stopnia
 Język – rozwija się świadomość językowa – zdolność do myślenia o języku jako systemie, Dziecko w
młodszym wieku szkolnym potrafi:
• odczytywać i analizować słowa złożone
• przyswajać słowa na podstawie jego definicji
• różnicować formę i treść wypowiedzi w zależności od sytuacji i kontekstu
 • zrozumieć słowa wieloznaczne, metafory i ironię
 Komunikacja – dziecko dostosowuje zakres prezentowania informacji do słuchacza i kontekstu, 6-7 –
umiejętność prowadzenia rozmowy i wzrost sprawności konwersacyjnej, 7-10 – rozwój kompetencji
narracyjnej – rozumienie i tworzenie opowiadań
 Rozwój emocjonalno-społeczny – okres umysłowy – rozumienie jakie znaczenia mają pragnienia dla
powstawania emocji; okres refleksyjny 9-11r.ż – odkrycie możliwości przeżywania ambiwalencji, stres i
zachowania agresywne
 Rozwój percepcji społecznej – decentralizacja interpersonalna – umiejętność wykorzystywania wszystkich
widocznych cech bodźca (kolor, kształt, wielkość); różnych aspektów obserwowanego stanu
 Rozwój relacji z innymi – relacje z rodzicami – psychiczna dostępność rodzica, relacja dziecko rodzic staje się
coraz bardziej wewnętrzna – relacje z rówieśnikami – popularność dziecka w grupie, przyjaźń, segregacja
rodzajowa
 Rozwój moralności heteronomia  autonomia – proces przejścia to relatywizm moralny: dostrzeganie
intencji, reguł

Gotowość szkolna – opanowanie elementarnych kompetencji szkolnych w sferze: psychomotorycznej, sownikowo-

pojęciowej, emocjonalnej i motywacji.

ROZDZIAŁ 16
1. Kryzys w okresie dorastania ma z punktu widzenia psychologii rozwojowej charakter:
a. pozytywny
b. neutralny
c. negatywny
2. Dla dorastania najbardziej charakterystyczny jest kryzys:
a. osobowości
b. tożsamości
c. płciowy
3. James Marcia opracował koncepcję składającą się z czterech statusów tożsamości?
Prawda
Fałsz
4. W odniesieniu do kształtowania się tożsamości, ciągłe poszukiwanie bez zaangażowania to
moratorium

5. Z perspektywy rozwoju społecznego, adolescencja jest okresem wrastania w społeczeństwo

6. Stanem występowania wzajemnie niezgodnych, opozycyjnych zachowań lub nieporozumień nazywamy:

a. konflikt interpersonalny
b. kryzys tożsamości
c. bunt młodzieńczy

7. Autorką definicji "buntu młodzieńczego" oraz różnych form jego przejawiania, jest
A. Oleszkowicz

7. Zażywanie narkotyków, podejmowanie ryzykownych zachowań, próby samobójcze, to przykłady zachowań

autodestrukcyjnych
Dorastanie = adolescencja – okres po między dzieciństwem a dorosłością
Wczesna adolescencja Późna adolescencja
10 -16 r.ż. 17-20/23 r.ż.
Okres intensywnych przemian Okres stabilizacji
o Skok pokwitania – gwałtowne zmiany w naszym ciele (dziewczynki ok 2 lata wcześniej niż chłopcy)
o Przyśpieszone tempo wzrostu (10 cm na rok)
o Przyrost wagi ciała (5kg na rok)

Rozwój cech płciowych:

o Pierwszorzędne: gruczoły płciowe (gonady), zewnętrzne i wewnętrzne narządy płciowe
o Drugorzędne: niezwiązane z narządami płciowymi, owłosienie, cechy twarzy, rozwój piersi, mutacja,
proporcje ciała, umięśnienie
Tożsamość płciowa – fundamentalne, egzystencjalne poczucie czyjejś męskości lub kobiecości i akceptacja własnej
płci na poziomie psychologicznym. Tożsamość płciowa jest zwykle paralelna wobec płci biologicznej i potwierdza
uświadomioną oraz uznaną przynależność do grupy płci
Społeczna rola płci:

 Zmiany w obrazie ciała stają się podstawą dalszego budowania koncepcji Ja

 Dla otoczenia stają się sygnałem wyzwalającym oczekiwania wobec jednostki w zakresie pełnienia przez nią
roli związanej z płcią
 Zasadnicze zadanie rozwojowe- kształtowanie zachowań zgodnych z rolą przypisaną płci, w tym związków
intymnych (zaspokojenie potrzeby seksualnej i potrzeby miłości)
Potrzeba więzi:
 Związki budowane w okresie adolescencji – preintymne
 Niższy poziom bliskości, akceptacji i troski
 Wyraźnie mniejsza skłonność do poświęceń
 Główną ich funkcją jest „uczenie się” obcowania z drugą osobą, rozpoznawanie jej potrzeb i
oczekiwań
 Związki romantyczne
 W centrum zainteresowania podmiotu doświadczane uczucie oraz partner
 Partner często idealizowany
 Związki intymne (wczesna dorosłość)

Teoria Piageta
Operacji formalnych – dedukcja, autonomia moralna, ambiwalencja  uwolnienie myślenia od bezpośredniego
doświadczenia, rozumowanie dedukcyjne, rozumowanie symboli, Przewidywanie, kontrola rzeczywistości
 Test operacji formalnych (TOF)  z zakresu logiki, kombinatoryki,
Ssaki są kręgowcami, a kręgowce są zwierzętami. Z tego rozumowania można wyprowadzić następujące
wnioski:
A. Ssaki są zwierzętami. B. Ssaki nie są zwierzętami. C. Nie można tego stwierdzić.
 Rozwój emocjonalny – przewaga negatywnych emocji, ambiwalencja uczuciowa, labilność emocjonalna
(intensywne emocje i gwałtowen zmiany nastroju), depresja młodzieńcza
Rozwój kompetencji emocjonalnych – regulacja emocji – umiejętność wyciszania się, rozumienie
konsekwencji wyrażania emocji, doświadczanie i przejawianie emocji, rozumienie źródeł emocji
  Rozwój społeczny – „wrastanie” w społeczeństwo - oznacza, że dorastający zaczyna uważać się za osobę
równą dorosłych i zaczyna poszukiwać swojego miejsca w społeczeństwie ludzi dorosłych; dwa aspekty:
1) oprócz uczuć do ludzi, pojawiają się uczucia związane z ideałami;
2) „program” życia dorastającego człowieka opiera się na określonej skali wartości, na której umieszcza on
pewne ideały i cele ponad innymi
 możliwe dzięki rozwojowi osobowości i określaniu swojej tożsamości;
 znalezienie indywidualnego miejsca w społeczeństwie – pomaga człowiekowi pokonać kryzys
tożsamości okresu dorastania i stać się człowiekiem dorosły
Rola grupy społecznej:
o umocnienie poczucia własnej wartości,
o stwarzanie do kształtowania własnej hierarchii wartości i tożsamości indywidualnej
o świadomość psychologicznych cech (zestaw własnych cech na tle innych)
 Rozwój moralny – nastolatek chce mieć WŁASNE uzasadnienie dla posługiwania się zadami moralnymi w
swoim życiu

 Rozwój osobowości – Bunt młodzieńczy – doświadczana w jednostkowym przeżyciu wyraźna potrzeba i chęć
sprzeciwiania się tym wszystkim stanom rzeczy, które jednostka spostrzega jako ograniczające, zagrażające
lub niezgodne z jej, często idealistycznymi, oczekiwaniami. Może przybierać 2 formy: zewnętrzną i
wewnętrzną
Funkcje:
 Ekspansywna- związana z osiąganiem jednostkowej autonomii
 Obronna – ważna z punktu widzenia podtrzymywania tożsamościowej spójności i ciągłości w czasie
 Kreatywna - służąca budowaniu osobowej odrębności
 Odwetowa – istotą wyrażanie niezadowolenia z niewystarczającej oferty społecznej i patologicznych
relacji interpersonalnych
Tożsamość – James Marcia
Tożsamość indywidualna to struktura JA, wewnętrzna, dynamiczna organizacja potrzeb, dążeń, możliwości, nadziei i
wierzeń oraz historii indywidualnej
Płaszczyzny tożsamości:
o Orientacja seksualna
o Podstawa ideologiczna
o Ukierunkowanie zawodowe

Poszukiwanie – proces pogłębiania samoświadomości drogą rozpatrywania alternatywnych rozwiązań,

eksperymentowania za równo ze sobą, jak i z otoczeniem, co często przyczynia się do przeżywania dyskomfortu
Zaangażowanie – osobiste sformułowanie planów, celów, wartości i przekonań, które nadają życiu jednostki znaczenie
i kierunek.
Statusy tożsamości:
o Tożsamość osiągnięta (dojrzała) – wyraża zaangażowanie po procesie poszukiwań (eksploracji)
o Tożsamość lustrzana (przejęta) – wyraża zaangażowanie, bez poszukiwania np. gdy rodzice lub jeden z nich
jest niepodważalnym autorytetem, wyznaczającym model życia. Może to skutkować wyborem zawodu
niedostosowanego o predyspozycji.
o Tożsamość dyfuzyjna – wyraża brak poszukiwania i brak zaangażowania. Niski poziom autonomii, niska
samoocena i konformizm – najbardziej dezadapcyjny status tożsamości
o Tożsamość moratoryjna (odroczona) – wyraża ciągłe poszukiwanie, bez umiejętności zaangażowania,
towarzyszący niepokój oraz skrajne emocje. Może się przejawiać w przygodnych znajomościach (zachowania
ryzykowne), niemożliwością wyboru zawodu, eksperymentowanie.