T.C.

ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ESKİÇAĞ DİLLERİ VE KÜLTÜRLERİ (HİTİTOLOJİ)
ANABİLİM DALI

HİTİTLERDE PURULLİ(YA) BAYRAMI

Yüksek Lisans Tezi

Betül Tercan

Ankara-2016
 T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ESKİÇAĞ DİLLERİ VE KÜLTÜRLERİ (HİTİTOLOJİ)
ANABİLİM DALI

HİTİTLERDE PURULLİ(YA) BAYRAMI

Yüksek Lisans Tezi

Betül Tercan

Tez Danışmanı
Prof. Dr. Cem Karasu

Ankara-2016
 TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Bu belge ile bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış

ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu kural ve ilkelerin

gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı

ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan ederim (03.01.2017).

Betül Tercan
 İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ………………………………………………………………………... i

KISALTMALAR ……………………………………………………………... ii

GRAMERE AİT VE DİĞER KISALTMALAR……………………………… iv

TRANSKRİPSİYON VE DİĞER YERLERDE

KULLANILAN İŞARETLER ………………………………………………. v

GİRİŞ ………………………………………………………………………… 1

I. BÖLÜM

1. HİTİT BAYRAMLARINA GENEL BİR BAKIŞ …………………………. 5

2. purulli(ya) BAYRAMI ………………………………………………... 10

II. BÖLÜM

1. purulli(ya) BAYRAMI’NIN KUTLANDIĞI KENTLER VE BAYRAM İLE

İLGİLİ METİN YERLERİ
a) Ḫattuša …………………………………………………………………… 20

b) Taṷiniya …………………………………………………………………. 26

c) Ṷarkataṷi ………………………………………………………………… 31

d) Zippalanda ………………………………………………………………. 35

e) Arinna …………………………………………………………………… 40
f) Kaštama ………………………………………………………………………….46

g) Nerik …………………………………………………………………………… 53

h) purulli(ya) Bayramı ile İlgili Diğer Hitit Çiviyazılı Metinler……………………84

2. İLLUYANKA VE TELİPİNU MİTOSLARINDA purulli(ya) BAYRAMI

a) İlluyanka Mitosu ……………………………………………………………… 113

b) Telipinu Mitosu ………………………………………………………………. 140

III. BÖLÜM

purulli(ya) BAYRAMI İLE BENZERLİK GÖSTEREN GEÇMİŞTEN

GÜNÜMÜZE MISIR, MEZOPOTAMYA VE ANADOLU’DAKİ BAYRAMLAR
a) Sed Bayramı …………………………………………………………………. 149

b) Akitu Bayramı …………………………………………………………......... 150

c) Nevruz ……………………………………………………………................. 153

d) Hıdrellez ……………………………………………………………............. 154

SONUÇ ………………………………………………………………………… 155

ÖZET …………………………………………………………………………… 158

SUMMARY ……………………………………………………………………. 160

KAYNAKÇA …………………………………………………………………. 162

 ÖNSÖZ

Anadolu’da büyük bir devlet kurmuş olan Hititler, çok tanrılı bir dine sahip

olmakla beraber, tanrılarını memnun etmek amacıyla, belli dönemlerde birçok

bayram kutlamaktaydılar. Bu bayramlardan biri de tez çalışmamızın da konusunu

oluşturan purulli(ya) Bayramı’dır.

Tez çalışmama başlamadan önce, bu konu ile ilgili yaptığım ön araştırma

sonucunda, Hitit bayramlarından bazıları ile ilgili ayrıntılı çalışmaların geçmiş

dönemlerde hazırlanmış olduğunu gördüm. Ancak, purulli(ya) Bayramı ile ilgili

olarak, Hitit çiviyazılı kaynaklardan yararlanarak, böyle bir çalışmanın yapılmamış

olması sebebi ile bu konuyu yüksek lisans tez çalışması olarak hazırlamak istedim.

Bu bağlamda, bayramın geçmiş olduğu Hitit çiviyazılı metinler tek tek ele

alınarak; purulli(ya) Bayramı ayrıntılı olarak incelenmeye çalışılmıştır.

Çalışmam sırasında bana yardım ve desteğini esirgemeyen tez danışmanım ve

değerli hocam, Prof.Dr. Cem KARASU’ya sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Özellikle,

bilimsel anlamda ve Almanca çevirilerimde büyük yardımını aldığım değerli hocam,

Prof.Dr. Yasemin ARIKAN’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Son olarak, çalışmam süresince bana sürekli moral veren ve manevi

desteklerini hiç esirgemeyen, aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Ankara-2016

Betül TERCAN

i
KISALTMALAR

Anatolica Antolica. Annuaire International pour les Civilisations de I’Asie

Antérieure de I’Institut Historique et Archéologique Néederlandais
de Stamboul-Leiden.

ANET Ancient Near Eastern Texts, Relating to the Old Testament.

AnSt Anatolian Studies. Journal of the British Institute of Archaeology at

Ankara.

AoF Altorientalische Forschungen.

ArAn…………….Archivum Anatolicum-Anadolu Arşivleri, Ankara, 1995 vd.

AS……………….Assyriological Studies.

AÜDTCFD Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi.

CHD The Hittite Dictionary of the Oriental Institute of the University of

Chicago, H.G. Güterbock-H.A. Hoffner (eds.), Chicago,
1980/1989/1997.

CTH Catalogue des Textes Hittites, Paris, 1971.

DBH Dresdner Beiträge zur Hethitologie-Dresden, Wiesbaden 2002 vd.

Fs.Alp Otten H.-Ertem H.-Akurgal E.-Süel A. (ed.), Hittite and Other Anatolian
and Near Eastern Studies in Honor of Sedat Alp, Ankara.

Hdo Handbuch der Orientalistik.

HED J.Puhvel, Hittite Etymological Dictionary-Berlin 1984 vd.

HEG J.Tischler, Hethitisches Etymological Glossar-Innsbruck 1977 vd.

HHw J.Tischler, Hethitisches Handwörterbuch, Mit dem Wortschatz der

Nachbarsprachen, (IBS 102)-Innsbruck 2001.

HPMM Hethitologie Portal Mainz-Materialien-Wiesbaden 2005 vd.

HW J.Friedrich, Hethitisches Wörterbuch-Heidelberg 1952 (1954).

ii
HW Erg. 1,2,3 J.Friedrich, Hethitisches Wörterbuch, 1.-3. Ergänzungsheft-
Heidelberg 1957, 1961, 1966.

HW2 J.Friedrich- A.Kammenhuber, Hethitisches Wörterbuch 2. ed.,

Heidelberg 1975 vd.

HZL C.Rüster-E.Neu, Hethitisches Zeichenlexikon (StBoT Beiheft 2)

Wiesbaden 1989.

IBoT İstanbul Arkeoloji Müzelerinde bulunan Boğazköy Tabletleri,

İstanbul: I 1944, II 1947, III 1954.

JANER Journal of Ancient Near Eastern Religions-Leiden 2001 vd.

JNES Journal of Near Eastern Studies-Chicago.

KBo Keilschrifttexte aus Boghazköi-Leipzig, Berlin.

KUB Keilschrifturkunden aus Boghazköi-Berlin.

Or Orientalia-Rome.

RGTC Répertoire Géographique des Textes Cunéiformes-Wiesbaden.

RHA Reveu Hittite et Asianique Organe de la Société des Études

Hittites-Paris 1930 vd.

StBoT Studien zu den Boğazköy-Texten-Wiesbaden 1965 vd.

UF Ugarit Forschungen-Neukirschen-Vluyn.

ZA Zeitschrift für Assyriologie und verwandte Gebiete-Leipzig,

später Berlin 1886 vd.

iii
GRAMERE AİT VE DİĞER KISALTMALAR

Ak. : Akadça

Alm. : Almanca

ay. : arka yüz

bkz. : bakınız

çev. : çeviri

dup. : duplikat

fasc. : fascicule/fasikül

Hit. : Hititçe

Hur. : Hurrice

krş. : karşılaştırınız

M.Ö. : Milattan Önce

öy. : önyüz

pl. : plural/çoğul

sg. : singular/tekil

Sum. : Sumerce

tml. : tamamlama

vd. : ve devamı

iv
TRANSKRİPSİYON VE DİĞER YERLERDE KULLANILAN İŞARETLER

x Transkripsiyonda okunamayan işaretleri belirtir.

[] Orijinal metinde kırık olan yerleri gösterir.

<> Kâtip tarafından unutulan işaretleri gösterir.

<< >> Kâtip tarafından fazladan yazılan işaretleri gösterir.

! Önüne geldiği işaretin alışıla gelen şekilde yazılmadığını belirtir.

˹˺ İşaretin üst kısmının kırık, silik ya da tahrip olduğunu gösterir.

˻˼ İşaretin alt kısmının kırık, silik ya da tahrip olduğunu gösterir.

[. .] Kırık metin yerlerinde her nokta yaklaşık hesaplanabilen işaretler

için kullanılır.

() Çevirinin daha iyi anlaşılması için yazar tarafından yapılan ilaveyi

gösterir.

+ Direkt join

(+) İndirekt join

? Kendisinden önce gelen işaretin okunuşunun ya da çevirisinin

kesin olmadığını gösterir.

[( )] Yuvarlak parantez içindeki kısmın metnin duplikatı ya da

paralelinden tamamlandığını göstermektedir.

ʹ Satır sayısının üzerinde kullanılır. Tabletin baş kısmının tam

olmadığını, satır numaralarının görünen ilk satırına göre satır
numarasını belirtir.

- Hititçe ve Akadça sözcükleri içeren işaretlerin arasında kullanılır.

x+1 Tabletin baş kısmının tam olmadığını, satır numaralarının görünen

bu ilk satırdan başladığını göstermektedir.

v
 GİRİŞ

Eski Anadolu’da birçok toplum yaşamıştır. Bizlere de bu toplumlardan birçok

kültürel miras kalmıştır. Bu toplumlardan bir kısmı siyasi ve askeri bakımdan çok iyi

bir şekilde organize olmayı başarmış; doğal olarak kültürel bakımdan da yaşadıkları

dönemde ve sonrasında bu topraklar üzerinde önemli izler bırakmışlardır.

M.Ö.II.binyılda Orta Anadolu’da, başkenti Hattuša (Boğazköy) olan Hitit

Devleti kurulmuştur. Hitit nüfusu ve uygarlığı, Hint-Avrupalı ve Hatti toplumlarının

bir karışımıydı1. Bu karışımın bir sonucu olarak Hitit Devleti oldukça zengin bir

kültüre sahipti.

Hitit Devleti’ni daha yakından tanımamızı ve bilgi sahibi olmamızı sağlayan

en büyük şans hiç kuşkusuz, çok zengin bir çiviyazılı tablet arşivine sahip olmasıdır.

Sözünü ettiğimiz bu arşiv çok çeşitli konular içermekle beraber, dini metinler

oldukça önemli bir yere sahiptir.

C.Karasu’ya göre; Hitit kralları üzerlerinde topladıkları başkomutanlık, baş

hâkimlik ve de teokratik bir devlet yapısı ile başrahiplik niteliklerini bir bütün olarak

sürdürmekte idiler. Hitit dini ise çok farklı kökenli kültürlerin birleşmesinden

oluşmakta idi. Bu topraklara sonradan gelen Hint-Avrupalı topluluklar kendilerine

özgü kültür unsurlarını, burada yaşayan yerli halka zorla kabul ettirmek yerine,

onlara ait öğelerden uygun buldukları her unsuru benimsemişlerdi. Dolayısı ile

Hititlerin dini görüşleri de gittikçe karmaşık bir hale girmiştir. Eski Hitit Devleti

dönemlerine ait çiviyazılı metin kaynaklarından bildiğimiz kadarı ile metinlerde

1
Bryce, 2003: 24.

1
geçen tanrı toplulukları birkaç tanrıdan oluşmakta idi. İmparatorluk döneminde ise

doğal olarak bu sayı giderek arttığı ve de tanrı çeşitlerinin etnik kökenleri de çok

farklı bir durum göstermeye başlamıştır. Metinlerde geçen birçok tanrının da

nitelikleri tarafımızdan bilinmemektedir2.

Hitit dininde bayram töreni metinleri, tanrılara tapınma yöntemleri arasında

geniş ve kapsamlı olmakla beraber, aynı zamanda bayram törenleri ile ilgili çok

sayıda çivi yazılı kaynak bulunmaktadır3. Kutlamaların amacı, tanrılara saygı

göstermek, onlarla doğru ve sürekli bir bağ kurmaktır; böylece krallık ve hanedan

için tanrısal koruma sağlanmış olmakta, bunun sonucu olarak da tarlaların ve

hayvanların verimliliği, askeri seferlerde orduların başarısı, sonuçta bütün ülkenin

refahı sürdürülmüş olmaktadır4.

Gurney’e göre; Hitit metinlerinde çok sayıda ve büyük bir çeşitlilikte, belli

dönemlerde yapılan dini bayramlar olduğuna dair pek çok ifade yer almaktadır.

Yönergelerin olduğu tablette on sekiz bayramdan bahsedilmektedir 5. Bunların

bazıları mevsimlerin adları ile anılmaktayken, diğerleri ise anlamları bilinmeyen

adlara sahiptir. Bayramların zamanında kutlanması büyük bir öneme sahiptir ve

rahip, bayramların zamanında kutlanmasını sağlamakla sorumludur. Bahar bayramını

sonbaharda, sonbahar bayramını baharda gerçekleştiremez veya bir bayramı organize

eden biri çeşitli nedenlerle bayramı erteleyemezdi. Gurney’e göre bu bayram listesi

sadece Ḫattuša’da kutlananları içermektedir. Metinlerin karşılaştırılması her kült

2
Karasu, 1997a: 175.
3
Ünal, 2016: 81.
4
Martino, 2003: 92.
5
CTH 264 A i § 4ʹ: 39ʹ-49ʹ: Sturtevant-Bechtel, 1935: 150-151; Goetze 1969: 208; Süel, 1985: 26-29;
Miller, 2013: 250-251.

2
merkezinin kendi bayram takvimi bulunduğunu ortaya koymaktadır. Ancak bunların

çoğunun ayrıntıları bilinmemektedir6.

Güterbock’a göre çok sayıdaki tablet parçalarından ve üslubundan bayram

metinlerinin ana bölümlerini saptamak zordur; bu tablet parçaları belirli bayramların,

belli bölümlerini vermektedirler. Bazı önemli bayramların, birçok gününün

anlatıldığı ve bahsi geçen bayramın ana hatlarını anlatan birkaç metin de

bulunmaktadır. Genellikle kült törenleri kral ve kraliyet ailesi üyeleri katılımı ile

sürdürülmekteydi. Kral her yerde olamayabiliyordu, ancak yerel tanrılara düzenli

bayramlar yapılmaktaydı. Bu bilgiler, kült-tapınak-envanter metinlerinden

öğrenilmektedir. Bu bayramların çoğu kent halkı tarafından düzenlenmekte, o kentin

ana tanrısı için adanmakta ve sıralanan bayramlar orada kutlanmaktaydı. Çoğunlukla

yerel bir tanrı için biri ilkbaharda diğeri sonbaharda olmak üzere iki bayram

yapılmaktaydı. Sonbaharda depolar gerekli malzemelerle doldurulmakta, ilkbaharda

ise açılmaktaydı7.

Şu ana kadar anlattıklarımızdan anlaşıldığı gibi, M.Ö.II.binyılda Anadolu’da

yaşamış ve önemli bir güce ulaşmış olan Hitit Devleti’nde din olgusu önemli bir yer

tutmakta idi. Doğal olarak din, birtakım yükümlülükleri de beraberinde getiriyordu.

Çok tanrılı bir dine sahip olmaları, bu sorumluluğu şüphesiz daha da arttırmaktaydı.

Tanrıları ayrı ayrı memnun etmenin en iyi yollarından biri onlar için çeşitli

bayramlar düzenlemekti. Bu bayramlar aracılığıyla tanrılar memnun edilmiş oluyor,

hoşnut olan tanrılar da ülkeye bolluk, bereket getiriyorlar ve en önemlisi kraliyetin

geleceğini koruma altına almış olmalıdır.

6
Gurney, 1990: 126.
7
Güterbock, 1969: 175-176.

3
 Tez çalışmamızın yazılış amacı; yukarıda kısaca giriş yapmış olduğumuz

Hitit Devleti’nin tanrıları için kutlamış olduğu önemli bayramlardan biri olan,

purulli(ya) ya da diğer yazılışıyla ṷurulli(ya) Bayramı’nı, Hitit çiviyazılı tabletlerde

geçmiş olduğu metinlerin ayrıntılı olarak ele alınarak aktarılmasıdır.

Çalışmamızın ilk bölümünde, Hititlerin icra etmiş oldukları bayramlar, adları,

kutlandıkları zaman ve kutlanma biçimleri hakkında kısaca bilgi verildikten sonra,

purulli(ya) Bayramı kelime anlamı başta olmak üzere bayram hakkında ayrıntılı bilgi

verilmeye çalışılacaktır.

İkinci bölümün ilk kısmında, çalışmamızın asıl konusunu oluşturan purulli-

(ṷurulli-) sözcüğünün içinde geçmiş olduğu Hitit çiviyazılı metinler transkripsiyon

ve çevirileri ile birlikte verilecek ve yine bu metinler içerisinde adları purulli(ya)

Bayramı ile birlikte geçen Hitit kentleri tek tek ele alınarak incelenmeye

çalışılacaktır. Ayrıca bu kentler dışında, purulli(ya) Bayramı ile ilgili olan diğer Hitit

çiviyazılı metinlerin transkripsiyon ve çevirileri verilecektir. İkinci kısımda ise,

purulli(ya) Bayramı ile yakından ilişkili olan İlluyanka Mitosu (söylence),

transkripsiyon ve çevirisi verilerek ayrıntılı incelenecektir. Ayrıca, Telipinu Mitosu

(söylencesi)’nun, ise, purulli(ya) Bayramı ile bağlantılı olan bölümleri transkripsiyon

ve çevirileri ile değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Çalışmamızın son bölümünde ise, purulli(ya) Bayramı ile benzer özellikler

taşıyan, geçmişten günümüze kadar Anadolu, Mezopotamya ve Mısır’da kutlanan

bazı bayramlar hakkında bilgi verilecektir. purulli(ya) Bayramı’na benzeyen

noktaları açıklanmaya çalışılacaktır.

4
I. BÖLÜM

1. HİTİT BAYRAMLARINA GENEL BİR BAKIŞ:

Boğazköy Hitit arşivi hiç kuşkusuz çok zengin bir içeriğe sahiptir. Bayram

töreni metinleri oldukça önemli bir yer tutmaktadır. A.Ünal’a göre; metinlerde bizim

elimize geçen ve mutlaka kutlanması gereken en az 170 adet bayram vardı8.

“Bayram” sözcüğünün, Sumerce ideogramı EZEN4, Akadçası ISINNU, Hititçesi

kesin olarak bilinmese de šiyamana-? olarak belirtilmektedir9.

Hitit metinleri çok çeşitli bayramları içermekle birlikte; “düzenli bayramlar”

olarak tanımlananlardan bir kısmında, süreklilik bulunmakta iken; bazıları ise daha

seyrek olarak, belki dokuz ya da on yılda bir olarak kutlanmaktadır. Ayrıca, bazı

bayramlar yılın belli bir döneminde kutlanmaktaydı. Hitit kült takviminin önemli

yıldönümleri ilkbahar ve sonbahar başlangıçlarıydı; bunlar tarımsal üretim

dönemlerine bağlıydılar. İlkbaharda kutlanan ve otuz sekiz gün süren

AN.TAḪ.ŠUMSAR Bayramı, S.Martino tarafından, adını AN.TAḪ.ŠUMSAR “rezene”

ya da “safran” bitkisinden aldığı belirtilmiştir10. S.Erkut’ a göre, söz konusu bitkinin

adı çiğdemdir11. AN.TAḪ.ŠUMSAR Bayramı, olasılıkla, ilk olarak I. Šuppiluliuma

döneminden itibaren kutlanmaya başlamış olmakla birlikte, bayramla ilgili metinlerin

büyük bir bölümü IV. Tudḫaliya dönemine tarihlenmektedir12.

P.Taracha’ya göre; İmparatorluk döneminin başından itibaren kutlanan bu bayramla

beraber tanrıların tapınakları dolduruluyordu. AN.TAḪ.ŠUMSAR bitkisi yeni yaşama

8
Ünal, 2016a: 90.
9
Tischler, 2001: 150; Ünal, 2007: 120; 2016b: 123.
10
AN.TAḪ.ŠUMSAR bitkisi önerileri için krş. Ertem, 1974: 36; Gurney, 1990: 127; Haas, 1994: 772;
Ünal, 2003: 92; Martino, 2003: 93; Ünal, 2007a: 25.
11
Erkut, 1998: 194-195
12
Martino, 2003: 93.

5
uyanışın simgesi olarak kabul edilmektedir. Özellikle Ḫattuša tanrıları, Arinna

kentinin Güneş Tanrıçası ve Hatti tanrıları onuruna kutlanmakta idi.

Taracha’ya göre, bayramın ilk başta 35 gün sürdüğü tespit edilmiş, fakat daha sonra

38 gün olarak uzatılmış; hatta IV. Tudḫaliya döneminde 40 gün süresince icra

edilmiştir13.

Bayramın, en önemli bölümünü, krallığın tanrı ve tanrıçaları için tapınağın

çeşitli bölümlerinde sunulan adak ve libasyon sunumları oluşturmaktadır. Bu adaklar,

AN.TAḪ.ŠUMSAR bitkisinin de yer aldığı çeşitli yiyeceklerle uzun bir şekilde

tekrarlanmaktaydı14.

Hitit dini açısından, önemli olan ve yerine getirilmesi gereken diğer bir

bayram da, sonbaharda kutlanan nuntarriyašḫa-15 Bayramı’dır. C.Karasu16’ya göre;

Hititçe nuntar- “acele, hız, sürat” sözcüğünden türemiştir. A.Ünal’a göre;

nuntarriyašḫa- ise “ hız, acelecilik, sürat “ anlamlarına gelmektedir17. C.Karasu,

nuntarriyašḫaš Bayramı’nın, yolculukla ilgili, 16 gününü anlatan bir araştırma

yayınlamıştır18. Ayrıca Nakamura 2002 yılında, bu bayramla ilgili çok kapsamlı bir

çalışma yapmıştır19. A.Ünal’ın görüşüne göre, 42 gün süren bu bayramın Hitit kült

takviminde en uzun bayramı olduğu yönündedir20.

Hititlerin, tanrıları onuruna kutlamış oldukları başka bir bayram ise, adını

Sumerce KI.LAM olan, “pazar (yeri), kapı yapısı?, ev kapısı?, piyasa fiyatı, fiyat,

13
Taracha, 2009: 138-139.
14
Gurney, 1990: 126-127.
15
Haas, 1994: 827-847; Ardzinba, 2010: 27 vd.
16
Karasu, 1988: 407.
17
Ünal, 2016b: 381.
18
Karasu, 1988: 407-428.
19
Nakamura, 2002.
20
Ünal, 2016a: 158.

6
ticaret”21 anlamlarına gelmektedir. Sözcüğün, Hititçe karşılığı ise Éḫilammar22’dır.

Ardzinba’ya göre; olasılıkla, KI.LAM ve Hititçe sözcük olarak karşılığı Éḫilammar

sözcüğü arasında bir bağlantı bulunmaktadır23. Hititçe ḫilammar olarak geçmektedir;

ayrıca “kapı yapısı, kapı binası” anlamına geldiği tahmin edilmektedir24.

Güterbock-Hout’a göre ise; “sütunlu salon (pillared hall), sütunlu giriş

(portico)” anlamlarına da gelmektedir25.

KI.LAM Bayramı ile ilgili Singer, 1983 ve 1984 yıllarında, iki cilt kitap

halinde kapsamlı bir araştırmayı yayınlamıştır26.

Söz konusu bayramın, hangi mevsimde kutlandığı tartışmalıdır. Zira kimi

araştırmacılar ilkbaharda kutlandığı görüşünü savunurken, kimileri ise sonbaharda

kutlandığını savunmaktadırlar27.

Haas’a göre, KI.LAM Bayramı ilkbaharda kutlanan, Eski Anadolu ve

Hattilerin en eski geleneklerini içeren, bol müzik ve dansın ağırlıkta olduğu, eğlence

dolu bir bayramdır28.

A.Ünal’ın görüşüne göre de KI.LAM Bayramı ilkbahar bayramıdır29. Ayrıca

bu bayramın, yağmur ve bereketle ilgili olabileceğini düşünmektedir30. A.Dinçol’a

göre ise, “kapı yapısı bayramı” olarak nitelenen bu bayram, Hitit kralı Ḫattuša kenti

içindeki çeşitli binaların kapısı önünde yapılan törenleri ve geçit törenlerini

21
Ünal, 2016b: 277; 2007a: 340; Friedrich, 1952: 281
22
Friedrich-Kammenhuber, 2010: 586-,71; Ünal, 2007: 212
23
Ardzinba, 2010: 53.
24
Ünal, 2016a: 138.
25
Güterbock-Hout, 1991: 60,71.
26
Singer, 1983; 1984
27
Hoffner, 1974: 20; Gurney, 1977: 31.
28
Haas, 1994: 748 vd.
29
Ünal, 2003: 98.
30
Ünal, 2016a: 139.

7
içermektedir. Ayrıca, bu bayramın amacı, kralın yönetici sınıftan olan görevlilerle ya

da geniş anlamıyla tüm halkı ile bütünleşmesini vurgulamak mıdır, bunun belli

olmadığını belirtmektedir. Adı geçen ve üç gün süren bu bayramın belirli bir

mevsimde yapılıp yapılmadığı da metinlerden anlaşılmadığını; ancak, kesin olan bir

nokta, bu törenlerin herhangi bir tarımsal faaliyet ya da meteorolojik bir olayla

ilişkisi bulunmadığı görüşündedir31.

V.Ardzinba’nın görüşüne göre; bu bayramla ilgili tabletlerin birçoğu fragman

halindedir ve değişik fragmanlar arasındaki bağlantı açık değildir. Bu nedenle

bayramın tamamını baştan sona şekillendirmek mümkün değildir. Bununla beraber

tabletler, bayramın bazı özellikleri hakkında fikir sahibi olmamızı sağlamaktadır32.

Ancak, 100’ün üzerinde KI.LAM Bayramı ile ilgili tablet ve fragmanı

bulunmaktadır33.

Hititlerin icra etmiş oldukları bir diğer bayram ise, EZEN4 ḫeṷaš-

Bayramı’dır. Akadça yazılışı EZEN4 ZU-UN-NI (Yağmur Bayramı) olarak

geçmektedir. Hititçe ḫeu- “yağmur”, ḫeṷai-, ḫeyaṷai- “yağmak”34 sözcüklerinden

türemiştir. Hoffner’e göre, Anadolu’da bahar yağmurlarının Haziran’dan önce

azalmaması, yağmur bayramlarının da Nisan, Mayıs ve Haziran da yaklaşık üç ay

boyunca devam ettiği için ḫamešḫa- (ilkbahar) sırasında kutlandığını

düşünmektedir35. V.Haas’a göre, Yağmur Bayramı’nın, Nerik kentinde bulunan,

31
Dinçol, 1982: 86.
32
Ardzinba, 2010: 40.
33
Singer, 1983: 21.
34
Ünal, 2007: 210.
35
Hoffner, 1974: 15-16.

8
pınarlara; çeşitli içecekler ile çeşitli hayvanlar kurban edilerek tanrının dünyaya geri

dönmesi ya da yağmurun yağması amaçlanmış olabileceğini düşünmektedir36.

Ayrıca, Hititlere ait diğer bayramlar ise; Hurri kökenli bir bayram olan

Ḫišuṷa ya da İšuṷa Bayramı, Kizzuṷatnalı kraliçe Puduḫepa ile Hitit kültürüne

girmiştir.37 V.Haas’a göre, bayramın adı anlamı kesin olarak bilinmemekle beraber,

bayram töreni içerisinde bahsi geçen “kartal”dan (İšuṷa, Ešue) gelmiş olabileceğini

düşünmektedir38. S.Martino’nu görüşü ise; bayramın adı, hem Doğu Anadolu’daki

Išuṷa bölgesi39 ile hem de kimi metinlerde geçen tanrı adı D(Ḫ)išuṷa/DEšuṷe ile

bağlantılı olabileceği yönündedir40.

EZEN4 tetḫešnaš-41 “Gök Gürlemesi Bayramı” Sumercesi ise EZEN4

KAxIM/BÚN “fırtına, şimşek, gök gürültüsü” 42

olarak belirtilmektedir. Olasılıkla,

göğün gürlemesi ve yağmur ile bağlantılı olması ilkbaharda kutlanmış olabileceğini

düşündürmektedir.

A.Goetze, EZEN4 MU-ti “Yıl Bayramı” nın ise, kral seferden döndüğü zaman

kış mevsiminin başında kutlanmakta olduğunu düşünmektedir43.

Diğer Hitit bayramlarından bir kısmının adları şöyle sıralanmaktadır: eššayaš,

Ú.BAR8, garanaš, gurparašši-, GURUN “Meyve Bayramı”, daḫiya-/taḫiya-,

dašḫapuna-, DIŠU/DI12-ŠI “İlkbahar Bayramı”, ḫamešḫanda-, ḫarpa- “Ekin Yığını

36
Haas, 1994: 603-605.
37
Ünal, 2016a: 156.
38
Haas, 1994: 848 (KUB 22.128 öy. II 19 “Ešue, dup. KBo 15.49 öy. I 7 Di-šu-ṷa)
39
Aslantürk, 2014: 60.
40
Martino, 2003: 94.
41
Ünal, 2007: 716.
42
Rüster-Neu, 1989: 144; Ünal, 2007: 88.
43
Goetze, 1957: 165.

9
Bayramı”, tuḫšuṷaš “(Üzüm) Koparma (Üzüm Hasadı) Bayramı”44, tuḫzamaratt-,

tulawiya-, ṷitašša- gibi çeşitli bayramlar da söz konusudur.

2. purulli(ya) BAYRAMI:

purulli- sözcüğünün anlamı ile bayramın adı üzerine çalışma yapan

araştırmacıların çeşitli görüşleri bulunmaktadır. E.Forrer’e göre; purulli(ya) adı,

Hattice bir sözcük olan, “Alm. Erde=yeryüzü”, anlamına gelen pur- sözcüğünden

türetildiğini ileri sürmüştür45. Bu sebeple, bu bayram Orta Anadolu-Hatti geleneği ile

ilişkilendirilmektedir46. Forlanini de aynı görüşe katılmaktadır47. S.Martino’da bu

görüşe katılanlar arasındadır48. O.Soysal’ın görüşü ise, Hattice pur, puur = ṷuur “yer,

ülke” sözcüklerinden purulli- adının türetildiği yönündedir49. J.Friedrich,

Hethitisches Wörterbuch’da, EZEN4 purulliyaš- (EZEN4 ṷuruliyaš-) “önemli

bayram” olarak belirtmektedir50. Metinlerde, karşımıza purulli-, puruliš-, purulliya-

ya da purulliyan şeklinde çıkabilmektedir. Hatta purulliyaš olarak yani genitif (ismin

-in hali) şekli de geçmektedir51. O.Gurney ise; olasılıkla purulli- Hattice bir sözcük

olduğunu ve ismin -in haline (genitif) Hititçe bir son ek alarak “yeryüzünün”

anlamına gelmekte olduğunu düşünmektedir52. Chicago Hittite Dictionary’de

“önemli bir bayram” olarak vermektedir. Aslında kelime i- gövdesinden türemiştir ve

ikinci olarak iya- ile genişletilmiş akkusatif (ismin -i hali) purulliyan şeklini

44
Ünal, 2007: 731.
45
Forrer, 1922: 234.
46
Haas, 1994: 696; 2008: 98.
47
Forlanini, 1987: 110 vd.
48
Martino, 2003: 94.
49
Soysal, 2004: 304, 324 vd. , 916 vd.
50
Friedrich, 1952: 174, 256.
51
Kronasser, 1966: 340.
52
Gurney, 1990:126.

10
almıştır53. Ayrıca purulli-, Hurrice’de “ev, tapınak” anlamlarına gelen bir addır54.

Fakat Hurrice olan bu adın, purulli(ya) Bayramı ile ilgili kesin bir bağlantısı bulunup

bulunmadığı konusu bilinmemektedir. purulli(ya) Bayramı ile ilgili iki görüş

bulunmaktadır. Görüşlerden biri; purulli(ya) Bayramı’nı “yeni yıl bayramı” olarak

kabul eden, diğeri ise “ilkbahar bayramı” olarak adlandıran görüştür. A.Götze,

istisnai olarak, 1933 yılında, çok fazla bilginin olmadığını ve “kış mevsiminde

kutlanan bir bayram” olabileceği görüşünü ileri sürmüştür55. H.Hoffner, ilkbaharda

yeşil bitkilerin gelişmesi ve hububatın büyümesi, ayrıca İlluyanka Mitosu

(söylencesi) ile bağlantılı olarak, “Yeni Yıl Bayramı” olması üzerinde durmuştur56.

V.Haas, Proto-Hatti kökenli bir “yeni yıl bayramı” olduğu görüşünü belirtmektedir57.

J.Tischler’in, Hethitisches Etymologisches Glossar’da ise, büyük önemli bir “yeni yıl

ya da yıl değişimi” bayramı olabileceği belirtilmektedir58. O.Gurney’e göre, Hitit

takviminin, ilkbaharda başladığı düşünülürse, purulli(ya) Bayramı, “yeni yıl” ile

eşitlenebilir olduğunu, ancak kesin bir delil olmadığını belirtmektedir59.Yakar ise,

Hatti kökenli bir “yeni yıl bayramı” olduğunu söylemiştir. Ayrıca, bu görüşüne ek

olarak; bu bayram Hatti’de baharın, yeni yılı başlatan 38 gün süren purulli(ya)

Bayramı ile kutlandığını bildirmektedir. Genellikle, zambak ya da çiğdemle eşlenen

ve kutlanan bayrama da kendi adını veren AN.TAḪ.ŠUM bitkisi, bu mevsimde hasat

edilmekte olduğunu düşünmektedir60. P.Taracha; Eski Hitit Dönemi’nde her kentin

tarım döngüsünün olduğunu ve köklü bir geleneğe bağlı olarak bayram kutlamaları

için her birinin ayrı kendi takvimi olduğunu belirtmekle beraber; purulli(ya)
53
Güterbock-Hoffner, CHD 1997: 391-392.
54
Güterbock-Hoffner, CHD 1997: 392; Ünal, 2007a: 555; 2016b: 424.
55
Götze, 1933: 264.
56
Hoffner, 1974: 18-19.
57
Haas, 1970: 43.
58
Tischler, 1982: 66, 107; 2001a: 664-666; 2001b: 136.
59
Gurney, 1990: 130.
60
Yakar, 2000: 277; 2007: 241.

11
Bayramı’nın, “yeni yıl bayramı” olduğu görüşüne katılmamaktadır 61. A.Ünal ise;

Hatti kökenli bir bayram olduğu görüşüne katılmakla beraber, tipik bir “bereket ve

yeni yıl töreni” olarak adlandırmış, purulli(ya) Bayramı’nı, “toprak bayramı” olarak

nitelendirmektedir. Ayrıca bu görüşe ek olarak; EZEN4 purulli-, ṷurulli-, purulliya-,

ṷurulliya- şeklinde yazılışlarının olduğunu belirtmiş ve ilkbaharda kutlanan bir

bayram olarak tanımlamıştır62.

V.Haas’a göre63, kralın, tanrılar tarafından kabul edildiği törenin, en coşkun

noktası Nerik kentinde gerçekleştiği için, “Nerik kentinin purulli(ya) ritüeli” olarak

da bilindiğini belirtmektedir. Nerik kenti, Kaškaların egemenliği altında olması

sebebiyle, Orta İmparatorluk zamanından sonra bayram, bu kentte kutlanması

mümkün olmamıştır. III. Ḫattušili’nin kehanet metinlerinden, Nerik’in kült rolünü

Ḫakmiš(ša)/Ḫakpiš(ša)64’nın (KUB 48.119 öy. 5)65 üstlendiği ortaya çıkmaktadır. II.

Muršili, bayramın bir kısmını Tanrıça Lelṷani’nin Ḫattuša’daki (Éḫešti- yapısında)

ölü tapınağında kutlamıştır. P.Taracha; Éḫešti- yapısında ayrı bir tören olmasının

purulli(ya) Bayramı’nın Hitit krallığı ile yakından ilişkili olduğunu gösterdiğini

belirtmektedir66. II. Muṷatalli döneminde, Tanrı Telipinu’nun onuruna bayramın

kısaltılmış bir şekli Utruna67 (KUB 42.100 ay. IV 16)68 bölgesinde kutlanmıştır. IV.

Tudḫaliya ile III. Ḫattušili döneminde yemin ve kehanet metinlerinde zikredilen

purulli(ya) Bayram ritüelleri, büyük bayramın kısaltılmış şeklidir. Bu bayramın

önemli bölümleri, AN.TAḪ.ŠUMSAR Bayramı’na dahil edildikten sonra purulli(ya)

61
Taracha, 2009: 136.
62
Ünal, 2007: 555, 807; 2016a: 110; 2016b: 424
63
Haas, 1994: 696-697.
64
Hitit çiviyazılı metinlerde geçtiği yerler için bkz. del Monte-Tischler, 1978: 65-67; del Monte 1992:
22-23.
65
Güterbock-Hoffner, 1997: 392.
66
Taracha, 2016: 324.
67
Hitit çiviyazılı metinlerde geçtiği yerler için bkz. del Monte-Tischler, 1978: 470.
68
Güterbock-Hoffner, 1997: 392.

12
Bayramı’nın ilgili bölümler yerine getirilmektedir. Olasılıkla, III. Ḫattušili tarafından

ilk kez eski coşkusuyla bayram, tekrar Nerik’te kutlanmış olmalıydı. Ayrıca, bu

dönemde Puduḫepa’nın etkisiyle Güney Anadolu tanrıları, Laṷazantiya Šaušga’sı

gibi tanrılar bayram ritüeline dahil edilmişlerdir. purulli(ya) Bayramı aslında bir

yenilenme bayramıdır. Doğanın gücünün yenilenmesi ile kral çiftinin yönetim ile

ilgili güçlerinin artması, sarayın, tapınağın, kült yerlerinin onarılması arasında bağlantı

bulunmaktadır. Yeni yıl bayramı, bir tür kader (Hit. pul-, pula-, nut-, nu-, arpuṷatar-)69

bayramıdır. Bayramda, rahip bir tür kaderden haber verir. Bayramın yıl boyu takibi

için çok yıllı bir dönüşüm öngörülmektedir.

V.Haas tarafından; IBoT 2.129 numaralı kehanet metninin öy. 3.-4. satırları

arasında purulli(ya) Bayramı için tanrıya sunulacak kurbanların 7. yılda kesilmiş

olması nedeniyle, bayramın bir döngüsünün 7 yıla yakın olduğu görüşü ileri

sürülmüştür70. Ancak, söz konusu metnin 3. satırında bazı işaretlerin açık olmayan

okunuşu ile geçen “SISKUR purulliyaššiyanza71” ifadesini, A.Ünal “purulli ile

ilgili”72 olarak belirtmesi bu duruma kesinlik kazandırmadığı zira metinde EZEN4

(bayram) sözcüğü ile birlikte geçmemesi ve de aynı purulli- sözcüğünün Hurrice’de

“ev, tapınak”73 anlamlarının da bulunmasından burada kastedilen kurbanın,

purulli(ya) Bayramı ile ilgili bir bağlantısı olduğu ya da olmadığı konusu

tarafımızdan kesinlik kazanmamaktadır. Bu durumda, purulli(ya) Bayramı’nın bir

döngüsünün 7 yıla yakın olduğu konusunda kesin bir sonuca ulaşmak mümkün

olamamaktadır. Ayrıca V.Haas, bu konuda, 9 yıla yakın olduğunu gösteren verilerin

69
Ünal, 2016b: 745.
70
Haas, 1994: 698 (ayrıca dipnot 17).
71
Güterbock-Hoffner (CHD), 1997: 393b. “purulliyašši- Luw. Adj. purulli ile ilgili şeklinde
belirtilmiştir.
72
Ünal, 2016b: 424; ayrıca SISKUR için “kurban, ayin ya da ritüel anlamları da söz konusudur Ünal,
2007: 573; 2016b: 437.
73
Ünal, 2016b: 424.

13
de bulunduğunu belirtmektedir74. Kašḫa ve Ḫanḫana’da Telipinu için kutlanan

bayramın, 9. yıla rastlamasından dolayı bayramın 9 yıllık bir döngüde kutlandığı

görüşüne varmıştır. V.Haas, bu bilgilere ek olarak, rahiplerin kurbanlık hayvanları 3.

yılda hazır ettiklerini bu durumun ise kralın egemenlik yılının 9. yılıyla ilgili olduğu

kabul edilirse; bu bayram öngörülen bir kült düzeni çerçevesinde 9. egemenlik

yılında kutlanmakta olduğunu ve her 3 yılda tekrarlandığı görüşündedir75.

V.Haas’a göre, Hitit İmparatorluk döneminde bağlayıcı bir yenilik olmadığı

için bayramın, çeşitli bölümleri AN.TAḪ.ŠUMSAR Bayramı’na dahil edilmişti.

Bayram, 9 yıla bölünmüş durumdaydı. Nerik kentinin purulli(ya) Bayramı ile ilgili

arşiv kataloğuna göre (KUB 30.42 öy. I 5-6)76, bayram, 32 tabletten oluşmaktaydı,

ancak bu tabletlerin hiçbiri bugüne kadar ele geçmemiştir. Kaynaklar, zamansal

olarak farklı olduğu için, bayram süresi rekonstrüksiyon yolu ile ortalama olarak

hesaplanmaktadır. Buna göre, V.Haas’ın önerisi bayramın tümü yaklaşık olarak 1 ay

sürmektedir. Olasılıkla mevcut metin malzemeleri göz önüne alındığında kral,

bayram töreni yolculuğuna, değişmeyen ana noktası Ḫattuša’dan başlıyor, sonra

Taṷiniya ve Ṷarkataṷi kentlerine uğruyor, oradan Zippalanda’ya, kesin geçiş yolu

olmamakla beraber Arinna’ya, Kaštama’dan sonra Nerik kentine ulaşılabilmekteydi.

Bayram, kral, kraliçe ve prens tarafından yönetilmesi ile bayramın ana işlevleri

gerçekleştirilmiş olmalı idi. Nerik kentinden sonra kraliçe, olasılıkla kendi başına

Taštariša’ya77 doğru hareket etmiş olmalıdır. Nerik kentini terk etmeden önce, kentin

önemli tanrılarından Fırtına Tanrısı için daḫanga78 kült tapınağında ve Tanrı

74
Haas, 1970: 254 (Bo 3251, ay. III 1').
75
Haas, 1994: 698.
76
Haas, 1994: 699 (dipnot 21).
77
Hitit çiviyazılı metinlerde geçtiği yerler için bkz. del Monte-Tischler, 1978: 412.
78
daḫanga- “Sunak?, kült odası?; Nerik kenti Fırtına Tanrı’sının hizmetinde tapınaktan ayrı, bir tepe
üzerinde dikilmiş bir kült yapısı.” Ünal, 2016b: 499; Taracha, 2009: 136.

14
Telipinu’nun ağacına (GIŠeya-)79 eğilerek reverans yapar. Kraliçe daha sonra,

Ḫapšušuka kentine gider, burada eğilir yani reverans yapar. Zikkanzipa steline gider

ve reverans yapar. “Yukarıya, Taštariša’ya gider”80 eğilir yani reverans yapar. (KUB

58.33 ay. III 1ʹ-23ʹ) V.Haas ve A.Ünal’ın aktarımına göre; “Taštariša, Eski Hitit

ritüel fragmanlarında geçmektedir, aynı zamanda kralın uğradığı merkezlerden

biridir. Prens, doğrudan kült gezisine Ḫattuša’dan katılır, Kašḫa ve Ḫanḫana’daki 6

gün süren Tanrı Telipinu’nu için kutlanan bayramı yönlendirmektedir. Bayramın bu

kentlerde gerçekleştirilen bölümünün hazırlığı Ḫanḫana kenti yöneticisine/beyine

(LÚBE-EL)81 aittir. Burada yılın on iki ayını temsil eden, on iki tanrıya

tapınılmaktadır. Tanrı Telipinu ve kendisine eşlik eden tanrıçalar Kataḫḫa ve

Ḫatepuna başrolü oynamaktaydı. Onları Fırtına Tanrısı, Güneş Tanrıçası, Koruyucu

Tanrı, Am(m)am(m)a, Šulinkatte, Ḫašgala/Kašḫala, Ḫapai(w)ulla, Šanḫupiya ve kapı

tanrıları Šat(u)ṷaneš/Šaliṷaneš izlemektedir. Tanrıların her birine sunulan bira ve

şarap kâseleri, ekmekler ve sığırlar da on iki adettir, sadece otuz adet koyun vardır.

Bunun dışında Ankuṷa kentinin baş çobanı elli sığır ve bin adet koyun vermek

yükümlüdür. Ḫanḫana kentinden sonra bayram ikinci gün Taniškuriya’da devam

etmektedir. Buradan, Kašḫa kentine geçilmektedir. Bayram üçüncü gün, Ḫanḫana ve

Kašḫa’da aynı zamanda icra edilmektedir. Yedi hayvan kurban edilir ve kızartılan

ciğer ve kalpleri tanrılara sunulmaktadır. Tanrı Telipinu ve Kataḫḫa yine en başta

olmak üzere, saki, aşçı, cambaz, kent yöneticisi/beyi (LÚBE-EL), Ankuṷa, Kašḫa ve

79 GIŠ
eya-ile ilgili olarak bkz. dipnot 130-134.
80
Haas, 1970: 260-261.
81
Haas-Jakop Rost, 1984: 30, 40 vd. Alm. “Gouverneur von Ḫanḫana=Ḫanḫana Valisi” Haas, 1994:
742, 745’de ise “Provinzgouverneur=Yöre Valisi” şeklinde verilmektedir. Kašḫa ve Ḫanḫana’daki
purulli(ya) Bayramı’nı anlatan ilgili metinlerde ise LÚBE-EL (É) URUḪanḫana olarak geçmektedir.
Ünal, 2016a: 124 “Ḫanḫana Valisi”.

15
Ḫanḫana rahipleri, tazzili-82 rahibi, rahibeler, Ammamma rahibesi ve Ḫattuša

sarayının büyücülerinin katıldığı büyük bir ziyafet verilmektedir. İkinci gün

sabahleyin otuz koyun ile bir sığırı Tanrı Telipinu’nun tapınağına getirirler ve

sunağın etrafında dolaştırarak sunarlar. Prens hayvanları Taniškuriya’ya götürür.

Müzisyenler hayvan sürüsünün önünden yürüyerek müzik yaparlar. Bu esnada,

Ḫanḫana kentinde dört koyun kurban edilir. Koyunlardan birisini Tanrı Telipinu

tapınağının arkasında tapınak bekçisi keser ve tapınak içinde yer alan ocağa koyar.

Başka bir koyun Kapının Güneş Tanrıçası şerefine idarecinin evinin kapısında

kesilir. Šulinkatte ve Šaliṷaneš kapı tanrılarına da koyunlar kesilir. Prens hayvanlarla

Taniškuriya’ya varınca yanında kalan hayvanlar Tanrı Telipinu stelinin önünde ve

anında kurban edilir. Prens daha sonra arzana-83 evine geçer. Üçüncü gün tanrının

kutsal meşe (A.Ünal, “ardıç ağacı” olarak belirtmektedir84) ağacının yenilenmesi

zamanıdır. Prens, 12 sığır ve 200 koyunla birlikte Taniškuriya’dan Kašḫa’ya hareket

eder. Metindeki kırık yerden sonra iki taze söz konusu ağacının Katala Dağı’ndan

getirildiği ve Kašḫa’da 12 stelin yer aldığı mahalde dikilmektedir. Metne göre, söz

konusu ağaç Tanrı Telipinu’yu temsil etmektedir. Eski ağacı Tanrı Telipinu’nun

rahibi kendisi için alır ve 12 stele birer koyun kurban edilir. Dördüncü günde kült

gereçleri büyü ile temizlenir. Arındırma sırasında kızlar, Hatti dilinde “Yıkanma

İlahisi” ni söylerler. Yıkanma bittikten sonra Kašḫa’lı dört rahip kesilip pişirilmiş

hayvanların ciğer ve yüreklerini ellerine alırlar, gözleri ırmağa dönük olarak

82 LÚ
tazelli-/tazzelli-/tazzili- için Beckman, 1982: 20-21 Akadçası pašīšu olarak vermektedir; Arıkan,
2005: 49-82 LÚtazelli- ve LÚGUDU12 unvanlarının çağlara göre değişik yorumlandığını, değişik
statüler göstermiş olabileceğini, bu nedenle söz konusu iki rahip unvanının bazı çağlarda değişik
rahip gruplarını gösterdiklerini ancak bazı çağlarda birbirlerinin yerine geçmiş olduklarını
düşünmektedir. Ünal, 2016b: 532 “bir rahipler sınıfı, merhemli, merhem sürülmüş” (Sum.:
LÚ
GUDU12 Ak.: tazelli; Hur.: pl. tazellenna) olarak verilmektedir.
83 É
arzana-/arsana- “misafirhane, kervansaray?” Ünal, 2016b: 87; ayrıca bkz. Hoffner, 1974: 113-
121;C.Karasu’nun sözlü ifadesine göre “konaklama/barınma yeri”.
84
Ünal, 2016a: 123.

16
otururlar, yerler ve tekrar ayağa kalkarak kent yöneticisine/beyine şöyle derler:

“(Telipinu) kaçıp ırmağa gelmiş!”. Beşinci günde 10 sığır ve 200 koyunun kesimine

devam edilir ve tanrılara sunulur. Altıncı ve son günde ise, Ḫanḫana Telipinu’sunun

heykeli, Kašḫa’dan kendi yerine taşınmak üzere engebeli yollarda zarar görmemesi

için sarılır. Tüm ülkeden gelen rahipler, birlikte getirdikleri kült gereçlerini yanlarına

alarak memleketlerine dönerler. Bu arada Kašḫa ve Ḫanḫana’da hayvanların

kurbanına devam edilir. V.Haas, prensin kült gezisinde, Turmitta ve Zalpa85

bölgesinde bulunan, Kuzey Anadolu şehirleri olan Mišturḫa, Ḫašḫatatta, Taḫišama

ve Katašera kentlerinin de dahil olma ihtimali üzerinde durmaktadır. Kurban

törenleri ve aynı zamanda bayrama katılanların farklı bir kutlama alanına olan

geçitlerinde de, MUNUSENTU rahibesi (yüksek derecede bir rahibe86) ve kadın korolar

Hatti dilinde farklı tanrılara ve Tabarna-Taṷananna yani kraliyet çiftine, dini ilahiler

söylerler”87.

Prensin idaresindeki 6 gün süren purulli(ya) Bayramı’nın Kašḫa ve

Ḫanḫana’da icra edilen bölümünü, kurban edilen hayvanların fazlalığı ve kurban

işleminin sık tekrarı nedeniyle, bayramın genelinde önemli bir yere sahip olan, tüm

tanrılar için yerine getirilmesi gereken kurban töreninin gerçekleştirildiği

“purulli(ya) Bayramı’nın tanrılar için kurban sunma” kesiti ya da bölümü olarak

değerlendirmek biçiminde düşünülebilir.

85
Hitit çiviyazılı metinlerde geçtiği yerler için bkz. del Monte-Tischler, 1978: 490 vd.; del Monte
1992: 191.
86
Ünal, 2007: 109.
87
Haas, 1994: 699-700, 742 vd.; krş. Ünal, 2016a: 120 vd.

17
 Ayrıca; Ankuṷa (kesin olmamakla beraber =Alişar)88 kentinin de purulli(ya)

Bayramı ile bağlantısının olabileceği görüşü ortaya konulmuştur. A.Ünal’a göre;

Ankuṷa, Hitit öncesi kentlerden biridir ve -uṷa (suffix) sonekiyle türetilmiş

olmasının gösterdiği gibi, (Proto) Hatti kökenli bir kenttir89.

İlk olarak E.Bilgiç; bir Alişar metnine göre, Ankuṷa’nın purullum veya

perullum’ndan bahsedildiğini, Kültepe metinlerinde de yeri bilinmeyen fakat başka

şehirlere ait olması gereken aynı unvandaki memurların geçmekte olduğunu

belirtmiştir. Ayrıca, parulli, purullim, perallim gibi farklı yazılımlar göstermekle

beraber, bu sözcüğün purallum yer adı ile bağlantılı olabileceğine işaret etmenin yanı

sıra, bu kelimenin Hitit metinlerindeki EZEN4 purulli- ile aynı olabileceğini

belirtmiştir90.

K.Balkan ise; Mama Kralı Anum-Ḫirbi'nin, Kaniš Kralı Ṷaršama’ya yazdığı

mektupta, “purullum rabum ša Ankuṷa” ifadesinin, Ankuṷa kentinin en üst

makamında bulunan kişiye ait olduğu görüşündedir91.

A.Ünal, makalesinde; “purullum rabum” ifadesinin Anitta'nın emrindeki yüksek bir

memur ve bu memurlardan birisinin adının Ḫabuala olduğunu belirtmiş, aynı

zamanda E.Bilgiç’in üzerinde durmuş olduğu, purullum ve purulli Bayramı

bağlantısına makalesinde yer vermiştir92.

88
Hitit çiviyazılı metinlerde geçtiği yerler için bkz. del Monte-Tischler, 1978: 19-23.; del Monte
1992: 6-7.
89
Ünal, 1981: 434.
90
Bilgiç, 1948: 504.
91
Balkan, 1957: 50-51.
92
Ünal, 1981: 438.

18
 Yukarıda belirtilen bilgiler doğrultusunda, olasılıkla Ankuṷa kenti purulli(ya)

Bayramı ile bağlantılı bir kent olabileceği, belki bayram töreni yolculuğunda uğranan

kentlerden biri olabileceğini düşündürmektedir.

19
II. BÖLÜM

1. purulli(ya) BAYRAMI’NIN KUTLANDIĞI KENTLER VE BAYRAM İLE

İLGİLİ METİN YERLERİ:

a) Ḫattuša :
Ankara’nın (kuş uçumu) 150 kilometre doğusunda yer alan Ḫattuša93 ya da

bugünkü adıyla Boğazköy, Hitit Devleti’ne uzun yıllar başkentlik yapmış ve aynı

zamanda devletin, idari, askeri ve dini sorumluluğunu da yürütmüştür. Dolayısıyla;

bu kent, Hititler için yerine getirilmesi gereken önemli sorumluluklardan bir tanesi

olan, tanrıları memnun etmek adına yapılan bayramların yerine getirilmesinde de

önemli bir merkezdir. KBo 2.5 numaralı Hitit metinine göre; II. Muršili, ilkbaharda,

purulli(ya) Bayramı büyük (bayramını) Ḫatti memleketi Fırtına Tanrısı’na ve

Zippalanda kenti Fırtına Tanrısı’na kutladığından, fakat ḫešti- evinde Tanrıça

Lelṷani94 için puruli(ya) Bayramı büyük bayramını kutlamamasından ve Ḫattuša’ya

gelip Tanrıça Lelṷani için ḫešti- yapısında puruli(ya) Bayramı büyük bayramını

kutlaması anlatılır. Ayrıca, bu metinde Ḫattuša’nın dışında birçok kent adı ve bu

kentlerin nasıl ele geçirildiğinden de bahsedilmektedir.

Ayrıca, bu metinde dikkat çeken bir konuda metnin, 39. ve 40. satırlarında geçen

“puruli(ya) Bayramı büyük bayramını” şeklinde bir ifadenin geçmiş olmasıdır. Bu

metin, purulli(ya) Bayramı’nı “büyük bayram” olarak açık bir şekilde nitelendirmesi

bakımından önem taşımaktadır. Buradan hareketle, purulli(ya) Bayramı’nın “büyük”

ve Ḫattuša kenti de, II. Muršili döneminde belki de bayramın önemli ritüellerinin icra

93
del Monte-Tischler, 1978: 104.
94
Lelṷani, Hatti kökenli ve çift cinsiyetli bir uluhiyettir. Yeraltı (ölüm) tanrıçası Lelṷani’nin, Ak.
Allatum, Sum. EREŠ.KI.GAL, Hur. ise Allani’dir. Hatti tanrısı Lelṷani’nin cinsiyeti erkektir.
Hititler, yoğun Hurri etkisinde kalan bu tanrıyı, “Yerin Güneş Tanrıçası” olarak benimsemişler ve
dolayısıyla dişi cinse dönüştürmüşlerdir. Arıkan, 1998: 49; ayrıca bkz. Gessel, 1998: 281-282;
Torrı, 1999: 33-34

20
edildiği merkez olarak düşünülebilir. Bu metinle ilgili diğer çok önemli bir noktada,

metnin 38. satırında purulli(ya) Bayramı’nın ilkbahar mevsiminde kutlanıldığı açık

bir şekilde belirtilmiş olmasıdır.

Söz konusu metnin transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

KBo 2.5 ay. III95

26 (1) i-ṷa-ar x[ ]

27 (2) pa-ra-a ne-eḫ-ḫ[u-un ]

28 (3) i-it-ṷa-aš-ši KURTU[M ]

_______________________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
29 (4) nu m
A-pár-ru-uš LÚ UR U
[ Ka-la-a-aš-ma ]

30 (5) ku-it nu-za III LI-IM [ ]

31 (6) nu ú-it KUR URU

Šap-p[a ]

m
32 (7) nu-uš-ši Tar-ḫi-ni-iš za-aḫ-[ḫi-ya pa-it ]

33 (8) nu A-NA m
Tar-ḫi-ni ŠA LUG[AL DINGIRMEŠ pí-ra-an ḫu-u-i-e-er ]

m
34 (9) nu A-pár-ru-un QA-DU III LI-I[M ]

35 (10) ḫu-ul-li-ya-at na-at-kán ku-[-en-ta ]

36 (11) nu e-ep-pir-ra me-ik-ki ku-en-ni-ir[-ra me-ik-ki ]

37 (12) mA-pár-ru-uš-ma-kán iš-pár-za-aš-ta [ x ]

___________________________________________________________________

95
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Goetze, 1933: 188 vd.

21
38 (13) ma-aḫ-ḫa-an-ma ḫa-mi-eš-ḫa-an-za ki-ša-at

39 (14) nu EZEN4 pu-u-ru-li-ya-aš ku-it GAL-in [ EZEN4-an]

40 (15) A-NA DU URU

Ḫa-at-ti Ù A-NA DU URU
Zi-ip-pa[-la-an-da]

41 (16) i-ya-nu-un I-NA Éḫé-eš-ti-ma A-NA DLi-el-ṷa-[ni]

42 (17) EZEN4 pu-ru-li-ya-aš GAL-in EZEN4-an Ú-UL i-ya-nu-un

43 (18) nu-kán Ḫa-at-tu-ši ša-ra-a ú-ṷa-nu-un

URU

44 (19) nu A-NA DLe-el-ṷa-ni I-NA Éḫé-eš-ti-i

45 (20) EZEN4 pu-u-ru-li-ya-aš GAL-in EZEN4-an i-ya-nu-un

46 (21) nu-kán ma-aḫ-ḫa-an I-NA Éḫé-eš-ti-i GAL-in EZEN4-an

47 (22) aš-ša-nu-nu-un
__________________________________________________________________
48 (23) nu-za A-NA KARAŠḪI.A ú-ṷa-a-tar I-NA URU
Ar-du-na

49 (24) i-ya-nu-un nu nam-ma tu-uz-zi-ya-aš-mi-iš

50 (25) ḫu-it-ti-ya-nu-un nu I-NA URU

Ka-la-a-aš-ma

51 (26) A-NA m
A-pár-ru-ú pa-a-un nu KUR URU
La-al-ḫa

52 (27) KUR URU

Iš-ḫu-u-up-pa ḫar-ni-in-ku-un nu NAM.RA GU4 UDU

53 (28) tu-uz-zi-ya-an-za IŞ-BAT pa-ra-a-ma I-NA URU

La-ak-ku

54 (29) pa-a-un nu URU

La-ak-ku-uš URU-aš BÀD-an-za e-eš-ta

55 (30) nu-kán ERĺNMEŠ URU-az kat-ta ú-da-aš nu KÁ.GAL-aš

56 (31) za-aḫ-ḫa-iš ki-ša-at nu-kán m

A-pár-ru-uš ku-it

22
57 (32) NI-EŠ DINGIRLIM šar-ri-it na-an ŠA MA-MI-TI DINGIRMEŠ

58 (33) e-ep-pír

Çeviri (ay. III):

26 (1) gibi x[ ]

27 (2) ileri sevk et[tim. ]

28 (3) “Git! Onu ülke[de? ]

______________________________________________________________
29 (4) ve K[alašmalı Aparru ]

30 (5) bundan dolayı ve bizzat üç bin [asker ile ]

31 (6) geldi. Šapp[a kenti ülkesine baskın yaptı. ]

32 (7) Ve ona Tarḫini savaş[maya gitti. ]

33 (8) Tarhini’ye karşı [tanrılar,] kr[al]ın ö[nünde koştular (yardım ettiler).]

34 (9) ve Aparru’yu üç bi[n askeri ile birlikte yendi. ]

35 (10) dövüştü ve onu öl[dürdü. ]

36 (11) ve çok sayıda (insan) tutsak aldılar ve çok sayıda da (insan) öldürdüler.]

37 (12) Fakat Aparru kaçtı (kurtuldu.) [x]

___________________________________________________________________
38 (13) İlkbahar olduğu zaman

39 (14) ve puruli(ya) Bayramı büyük [bayramını]

40 (15) Hatti memleketi Fırtına Tanrısı’na ve Zippalanda kenti Fırtına Tanrısı için

23
41 (16) kutladım. Fakat ḫešti96- yapısında Tanrıça Lelṷani’ye

42 (17) puruli(ya) Bayramı büyük bayramını kutlamadım

43 (18) ve Ḫattuša’ya yukarı geldim

44 (19) ve Tanrıça Lelṷani’ye ḫešti- yapısında

45 (20) puruli(ya) Bayramı büyük bayramını kutladım.

46 (21) Ve ḫešti- yapısında büyük bayramı

47 (22) düzenlediğim zaman

____________________________________________________________________
48 (23) Ve bizzat ordumu Arduna kentinde gözden

49 (24) geçirdim. Ve ayrıca ordumu

50 (25) çektim. Ve Kalašma kentinde

51 (26) Aparru’ya doğru gittim. Ve Lalḫa ülkesi(ni) (ve)

52 (27) İšḫuppa ülkesi(ni) mahvettim ve sivil tutsak (NAM.RA), sığır, koyun

53 (28) ordusunu yakaladım/esir ettim ve ileriye Lakku kentine

54 (29) gittim ve Lakku kenti tahkim edilmiş (surlu) idi.

55 (30) Askerleri kentten aşağıya getirdi ve kent kapısında

56 (31) savaş oldu ve Aparru

57 (32) tanrı yeminini çiğnedi ve onu tanrıların yemini

58 (33) tuttular (yakaladılar).

96 É
ḫešti- “anıt mezar, mozole.” Ünal, 2016b: 185 ayrıca bkz. Friedrich-Kammenhuber, 2010: 572-
573.

24
 IBoT 2.17 numaralı metin, bir kolofondur97. ay. bölümünün 5. satırı kırık

olmakla birlikte, okuyabildiğimiz kadarı ile Ḫattuša kenti geçmektedir. Metnin,

transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

IBoT 2.1798 ay.

x+1 ]x [
____________________________________________________
____________________________________________________

2ʹ DUB IKAM Ú-UL QA-T[I]

3ʹ [Š]A EZEN4 ṷuu-ru-li-ya-aš

˻É˼
4ʹ ḫé-eš-ti-i [ I-NA]

5ʹ [URU]˻Ḫa˼-at[-tu-ša

Çeviri (ay.):

x+1 ]x [

_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
2ʹ-3ʹ ṷuuruliya/puruliya Bayramı’[nı]n birinci tableti bitmemi[ştir.]

4ʹ-5ʹ ˻Ḫa˼t[tuša kenti] ḫešti- evin[de]/yapısın[da]

97
Kolofonlar; tabletin alt yazılarıdır. Tabletlerin numarası, konusu, tabletin bitip bitmediği ve tableti
yazan kâtip ve denetçisi hakkında bilgiler vermektedir Karasu, 1997b: 217.
98
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Karasu, 1986: 170; transkripsiyon için krş. Dardano, 2006: 30.

25
b) Taṷiniya :

Taṷiniya kenti, Eski Hitit Krallık döneminden, İmparatorluk dönemine kadar

olan belgelerde geçmektedir. S.Martino’nun görüşüne göre, “Anadolu’da Asur

Ticaret Kolonileri Devri’nde de Kârum yerleşmesinde, KBo 3.38 numaralı metnin de

desteklediği gibi; en eski Hitit tarihi döneminde de oldukça önemli bir yerleşim yeri

olduğu anlaşılmaktadır. Söz konusu metin, I. Ḫattušili ve ataları dönemine ait

olayları anlatmakla beraber, Hititlerin Zalpa kentini ele geçirmesi ile ilgilidir.

Taṷiniya kenti, Eski Hitit Krallık dönemi boyunca önemli bir kült merkezi

durumundaydı. Ayrıca, Eski Hitit metinlerinde, Tanrıça Tetešḫapi’ye adanmış dini

tören betimlerinde oldukça fazla geçmektedir. Bu kent, Hatti geleneği ile bağlantılı

olan purulli(ya) Bayramı’nın kutlandığı kentlerden biridir. Burada kutlanan

purulli(ya) Bayramı’nda NIN.DINGIR99 (rahibe) önemli bir rol oynamaktadır.

Taṷiniya kenti panteonunda, Hatti dini geleneğine ait başlıca tanrı, Telipinu idi. Hitit

kenti Taṷiniya, Anadolu’da çeşitli alanlara lokalize edilmiştir. Ancak; araştırmalara

göre yaygın görüş ise; Ḫattuša’nın güneyinde bulunan Büyüknefes olabileceği

yönündedir. İlk olarak 1959 yılında, J.Garstang ve O.R.Gurney bu görüşü ortaya

koymuşlardır. V. Haas’da bu görüşe katılanlar arasında bulunmaktadır. S.Martino,

KBo 10.20/KUB 30.39+KBo 23.80 numaralı, AN.TAḪ.ŠUM Bayramı’nı anlatan

metinden, Taṷiniya’nın Ḫattuša’ya 1 günlük bir mesafede olduğunu

belirtmektedir”100.

purulli(ya) Bayramı’nın, Taṷiniya kenti ile bağlantılı bölümlerini anlatan

metinler oldukça kırık durumdadır (CTH 649) Buradaki tören, en az 7 gün

99
Taggar-Cohen, 2006: 404 vd.
100
Martino, 2006: 537 vd.

26
sürmektedir. Hatti tanrıçası Tetešḫapi, tüm şenliklerin merkezinde yer almaktadır.

Hattice ağır ilahiler okunmaktadır. Kadınlar korosu (MUNUSzintuḫi-), avcılar

(LÚUR.GI7), hayvan maskesi takmış hokkabazlar, leopar adamları (LÚparšna-

/LÚparšana-=LÚPÌRIG.TUR), köpek adamları (LÚkuṷa-/LÚkuna-/LÚkuṷana-

=LÚUR.GI7), ayı adamları (LÚḫartakka-/ḫartaga-), hançer adamı (LÚGĺR), šerḫala-

adamı, “fakir adamın kızı”, Taṷiniya kentinin dansçıları, ḫapiya-, berber

(LÚdaḫiyala-/daḫiyali-/taḫiyala-/taḫḫiyalia-), çeşitli rahip ve rahibeler, müzisyen

(LÚ/MUNUSarkammiyala-/LÚBALAG.DI, LÚ/MUNUS
NAR, LÚ
SÌR) ve cambazlar

(LÚALAN.ZU9) bu kentte icra edilen bayram töreninde, önemli rol oynamaktadırlar.

purulli(ya) Bayramı’nda “Tanrı’nın Kızkardeşi” olarak adlandırılan, anaerkil Hatti

toplumunda ve dininde çok yüksek mertebelere ulaşmış olan MUNUS

ENTU rahibesi,

tanrı gibi giyinmekte ve kral çiftinin yerini tutacak şekilde töreni yönetmekteydi.

Hattice “talaya talayata, ekumurišta iyanni ṷurelle” gibi nida ve nakaratlar eşliğinde

Tetešḫapi heykelinin Ḫattuša’dan Taṷiniya’ya nakledilmesine eşlik etmektedir.

Geçtiği yerlerde kraliçe gibi karşılanmakta ve kendisine yiyecek içecek

sunulmaktadır. Kente vardıklarında yapılan en önemli ritüellerden birisi ise 4 kez

tekrarlanan içki sunumudur. Kral ve kraliçe çifti Fırtına Tanrısı ve Ṷašizzili onuruna

2 kez içmekteydiler. Ayrıca, kral çifti ve “Tanrı’nın Kızkardeşi” oturarak tanrı Zaiu

onuruna içmekteydi. Bayram töreni, Kiššuṷala kenti Inara’sı, Tetešḫapi, Güneş

Tanrıçası, Mezzula Fırtına Tanrısı, Zippalanda kenti Fırtına Tanrısı, Tanrıça

Kataḫḫa, Ḫapantaliya, Zababa, Tunturmiša ve “Uygun Gün”e ve isimleri kırık

olduğu için okunamayan bazı tanrılara içki sunulmasıyla devam etmektedir101.

101
Haas, 1994: 729 vd; ayrıca krş. Ünal, 2016a: 115-117

27
 Bu kent ile bağlantılı olduğu düşünülen bayram töreni ile ilgili olarak

aşağıdaki metin bize bilgi vermektedir:

KUB 11.32 ay. IV102

LÚ
1 nu SANGA DINGIRLUM ša-ra-a da-a-i
GIŠ
2 na-an-kán ZA.LAM.GAR-aš

3 pa-ra-a ú-da-a-i

4 NIN.DINGIR-ya-kán pa-ra-a ú-iz-zi

GIŠ
5 na-aš-za-kán ḫu-lu-ga-an-ni

6 e-ša-ri

GIŠ
7 pí-ra-an-ma LÚ GIDRU DINGIRLIM

8 ḫu-u-i-ya-an-za
_____________________________________________________
GIŠ GIŠ
9 nu I-NA TIR u-ḫu-ru-uš-ša(?)

10 pa-iz-zi

MUNUS.MEŠ
11 zi-in-tu-i-ya-aš-ma-aš-ši

12 EGIR-pa-an nam-ma-pát

13 ta-la-a-ya ta-la-a-ya-ta

14 iš-ḫa-mi-iš-kán-zi
______________________________________________________
GIŠ
15 GIM-an-ma I-NA TIR a-ri

102
Transkripsiyon için bkz. Ardzinba, 2010: 286-287

28
 GIŠ
16 nu ZA.LAM.GAR a-pí-ya-ya tar-na-an

17 na-aš-ta NIN.DINGIR

GIŠ
18 ḫu-lu-ga-an-na-az-za

19 kat-ta ú-iz-zi

LÚ
20 nu-kán SANGA DINGIRLUM

GIŠ
21 ŠA ZA.LAM.GAR pé-e-da-i

22 NIN.DINGIR-aš-kán AMA.DINGIRLIM[-ya

23 an-da pa-a-an-zi
____________________________________
24 nu I MÁŠ.GAL IŠ-TU[
____________________________________
____________________________________

Çeviri (ay. IV):

1 Ve rahip tanrı (Tetešḫapi’nin heykelini) kaldırır.

2 ve onu çadırdan

3 dışarı çıkarır.

4 Tanrının kız kardeşi (rahibe) de (çadırdan) çıkar.

5 ve arabaya

6 oturur (biner.)

_______________________________________________________

7 önünde ise tanrının asa adamı

29
8 koşar vaziyettedir.

________________________________________________________

9 (Tanrının kız kardeşi/rahibe) ormanın içinde ağaçtan bir kulübeye(?)

10 gider.

11 zintuḫi kadınları ise

12 daha sonra

13 “talaya talayata”

14 ilahisini söylerler.

________________________________________________________

15 (araba) orman içine ulaştığında

16 çadırı oraya kurarlar

17 ve sonra tanrının kız kardeşi (rahibe)

18 arabadan

19 iner

20 ve rahip tanrının (heykelini)

21 çadırın (içine) götürür.

22 tanrının kız kardeşi ve rahibe (çadırın)

23 içine girerler

_______________________________________________________

30
24 ve 1 erkek keçi ile

_______________________________________________________
_______________________________________________________

Bu metinde anlatılan bayram töreninde tanrıça Tetešḫapi başrolde

oynamaktadır. Ayrıca burada çadırdan bahsedilmesi dikkat çekmektedir. Bayram

törenlerinde, töreni hazırlayan ve törene katılanların hızlı hareket etmesi

gerekmektedir. Zira, birçok kent ve mekânda, bayram töreninin icrası gerekmektedir.

Olasılıkla bu sebeple, Taṷiniya kentinden, başka bir kente hızlı bir şekilde

ulaşabilmek için çadırın pratik bir şekilde kurulup, toparlanabilmesi işlevselliğinden

dolayı tercih edilmiş olabileceği düşünülebilir.

c) Ṷarkataṷi103:

Ṷarkataṷi kenti Hitit çiviyazılı metinlerde çok sık geçmemektedir. Fakat,

KUB 11.32 III numaralı metinde, Taṷiniya kentindeki Tetešḫapi bayram ritüellerinin

devamı olarak rahibe NIN.DINGIR tarafından gerçekleştirilen içki seremonisinden

bahsedilmektedir. Bu metnin transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

KUB 11.32 ay. III104

LÚ
5 nu SANGA DINGIRL[UM

6 ša-ra-a da-a-i[

GIŠ
7 nu ḫu-lu-ga-an-ni-in[

103
Hitit çiviyazılı metinlerde geçtiği yerler için bkz. Ertem, 1973: 158; del-Monte-Tischler, 1978: 475
104
Transkripsiyon için bkz. Ardzinba, 2010: 286

31
8 pa-ra-a ṷa-aḫ-nu-ṷa-an-zi

9 nu-za-kán NIN.DINGIR e-ša-ri

URU
10 nu I-NA Da-ú-i-ni-ya

11 an-da-an pa-iz-zi

12 ud-da-an-na-aš-ša ENḪI.A

13 i-ya-an-ta-ri

_________________________________________

MUNUS.MEŠ
14 zi-in-tu-ḫi-ya-aš-ma-aš-ši

15 EGIR-pa-an ki-i SÌR SÌRRU

16 ta-la-a-ya ta-la-a-ya-ta

17 a-pí-e-ma-aš-ši kat-ta-an

18 QA-TAM-MA-pát ar-ku-ṷa-an-zi

_________________________________________

19 nu nam-ma GAL MUNUS.MEŠzi-en-tu-ḫi-ya-aš

20 ḫal-za-a-i e-ma-mu-ri-iš-ta

21 i-ya-an-ni ṷuu-ri-el-la

22 a-pí-e-ma-aš-ši kat-ta-an

23 QA-TAM-MA-pát ar-ku-ṷa-an-zi

_________________________________________

32
 24 ma-aḫ-ḫa-an-ma NIN.DINGIR

25 I-NA URU
Ṷa-ar-ga-ta-ú-ṷi

26 ma-an-ni-in-ku-ṷa-aḫ-ḫi

27 nu A-NA NIN.DINGIR a-ku-ṷa-an-na

28 pí-ya-an-zi
_________________________________________

Çeviri (ay. III):

5 Ve rahip tanrı[yı

6 (Tetešḫapi’nin heykelini) kaldırır

7 ve arabayı

8 dışarı çevirirler (çıkarırlar.)

9 ve bizzat tanrının kız kardeşi (rahibe) oturur (biner)

10 ve Daṷiniya kentinden

11 içeri girer.

12 Sözün (işin) beyleri

13 yürürler.
__________________________________________

14 zintuḫi kadınları ise

15 arkadan bu ilahiyi söylerler:

16 “talaya talayata”

33
17 onlar da birlikte/beraber

18 aynı şekilde dua ederler

__________________________________________

19 ve bundan sonra zintuḫi kadınlarının başı

20 çağırır: “emamurišta

21 iyanni ṷuuriella”

22 onlar da birlikte/beraber

23 aynı şekilde dua ederler.

___________________________________________

24 Tanrının kız kardeşi (rahibe) ise

25 Ṷargataṷi kentinde

26 yaklaştığında

27 tanrının kız kardeşine (rahibeye) içmek için

28 sunarlar (verirler).

___________________________________________

34
d) Zippalanda105:

Hititler için önemli kült kentlerinden biri olan Zippalanda kentinin lokalizasyonu

ile ilgili olarak çok çeşitli görüşler ortaya konulmuştur. Bu görüşlerden birisi

Zippalanda=Alacahöyük eşitliği yönündedir106. Son yıllarda yapılan kazı

çalışmalarında elde edilen buluntular ışığında ise Yozgat Uşaklı/Kuşaklı

Höyük=Zippalanda olduğu görüşüdür. Mazzoni-D’agostino-Orsi’nin belirttiği üzere;

Gurney’in 1995 yılında iddia ettiği gibi Zippalanda kenti, Hattuša’ya iki ya da üç

günlük mesafede, 43 km. kuzeyinde bulunmaktadır107. Ayrıca, ilkbahar bayram

törenini anlatan bir metinde (KBo 23.103 ay. V) kral, Zippalanda kenti Fırtına

Tanrı’sına ve Daḫa kentine kurban sunar. Daha sonra Ankuṷa kentine doğru yola

çıkar. Buradan hareketle, metinde geçen Daḫa Dağı, Kerkenes Dağı olabileceği

belirtilmiştir108. Bu görüşe göre de, Uşaklı/Kuşaklı Höyük=Zippalanda eşitliği daha

yakın görünmektedir.

Zippalanda kenti, purulli(ya) Bayramı’nı anlatan iki metin yerinde açık bir

şekilde geçmektedir. Bunlar, KBo 23.103 ay. IV ve yukarıda bahsedilen, KBo 23.103

ay. V numaralı metinlerdir. KBo 23.103 ay. IV numaralı metinden, Zippalanda

kentinde kutlanan purulli(ya) Bayram törenine kral, kraliçe olmadan tek başına

katılmaktadır.

105
Hitit çiviyazılı metinlerde geçtiği yerler için bkz. del Monte-Tischler, 1978: 505-509; del-Monte,
1992: 196 vd.
106
Haas, 1994: 585; Gurney, 1995: 69-71; Alp, 2002: 48.
107
Gurney, 1995: 69-71.
108
Mazzoni-D’agostini-Orsi, 2011: 97.

35
 Tören sadece kent içinde değil, Zippalanda Kenti’nin kutsal dağı Taḫa Dağı’nda

da kutlanmaktadır. V.Haas’a göre, bunun nedeni ise; bu dağın zirvesinde Zippalanda

Fırtına Tanrı’sının bir steli bulunmaktadır109.

Bu metinlerin, transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

KBo 23.103 ay. IV110

𝑥+1 [ku-i]t-ma-an-na LUGAL-uš IŠ-TU KÁ.GAL

2ʹ [Èḫ]a-li-in-tu-u-aš an-da i-ya-at-ta

3ʹ [nu MUNUS.M]EŠKI.SIKIL ki-iš-ša-an SÌRRU

________________________________________________

4ʹ [ ]x ṷaa-u-ti-ya ṷuu-ti-ya a-pí-ma-aš-ši

5ʹ [kat-]ta-an ar-ku-ṷa-an-zi ṷuu-ti-ya

________________________________________________________

6ʹ nu nam-ma I-aš ḫal-za-a-i ma-i-zi ṷuu-ti-ya

7ʹ a-pí-ma-aš-ši kat-ta-an ar-ku-ṷa-an-zi

8ʹ ṷuu-u-ti-ya kat-ta-ra-ú-ul! za-aš-ḫa-zi-na

9ʹ ṷuu-u-ti-ya

__________________________________________________________

10ʹ nu nam-ma ḫal-za-a-i

109
Haas, 1994: 736 vd.
110
Haas, 1970: 44 vd.; Alp, 1993: 262-265; Popko, 1994: 154; Klinger, 1996: 709-710; Dardano,
2006: 31

36
 11ʹ a-pí-ma-aš-ši kat-ta-an ar-ku-ṷa-an-zi

12ʹ ṷii-ú-ul-la ma-a-iz-zi ṷii-ul-la ṷii-ú-ul-l[a

13ʹ kat-ta-ra-ú-ul za-aš-ḫa-pu-na ṷii-ú-ul-la

___________________________________________________
___________________________________________________

14ʹ [D]UB IKAM ma-a-an LUGAL-uš uk-tu-u-ri-ya

15ʹ EZEN4-ni URU

Zi-ip-la-an-ti ú-iz-zi

MUNUS.MEŠ
16ʹ nu KI.SIKIL ki-i SÌRḪI.A iš-ḫa-ma-iš-kán-zi

17ʹ ma-a-an LUGAL-ša ku-ṷa-pí EZEN4 pu-u-ru<-ul>-li-ya-aš

18ʹ e-ya-zi nu ḫa-an-te-iz-zi UD-ti ki-i-pát

19ʹ SÌRḪI.A iš-ḫa-mi-iš-kán-zi

_______________________________________________________

Çeviri (ay. IV):

𝑥+1 Kral kapıdan

2ʹ ḫalentuṷa- yapısı içerisine girdiği esnada

3ʹ genç kızlar şöyle ilahi söylerler:

______________________________________________

4ʹ [ . . ]. “ṷautiya ṷutiya” Onlar da

5ʹ birlikte/beraber dua ederler : “ṷutiya”

______________________________________________

37
6ʹ ve sonra bir kez (genç kızlar) çağırır : “maizi ṷutiya”

7ʹ Onlar da birlikte/beraber dua ederler:

8ʹ “ṷutiya kattaraul zašḫazina

9ʹ ṷutiya”
______________________________________________

10ʹ Ve sonra çağırır.

11ʹ Onlar da birlikte/beraber dua ederler:

12ʹ “ṷiulla maizi ṷiulla ṷiull[a

13ʹ kattaraul zašḫapuna ṷiulla”

_____________________________________________
_____________________________________________

14ʹ Birinci tablet: Kral sürekli olarak (kutlanan)

15ʹ bayram için Ziplanta kentine geldiğinde

16ʹ genç kızlar bu ilahiyi söylerler.

17ʹ Kral purulli(ya) Bayramı’nı

18ʹ kutladığı zaman birinci günde onlar (adı geçen genç kızlar)

19ʹ bu ilahiyi söylerler.

_______________________________________________

KBo 23.103 ay. V111

4ʹ [BE-LU i]r-ḫa<-u>-ṷa-an-zi ti-ya-zi

5ʹ [II i]r-ḫa-a-iz-zi DU URU

Zi-pa-la-an-da

111
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Popko, 1994: 204-205.

38
 6ʹ [ḪUR.]SAGDa-a-ḫa-ya GIŠ DINANNA.TUR SÌRRU

7ʹ [LÚ]pal-ṷa-tal-la-aš pal-ṷa-iz-zi

8ʹ [LÚ]ki-i-da-aš ḫal-za-a-i

--------------------------------------------------------------------

9ʹ [ A-N]A? EZEN4 pu-ru-li-ya-aš

10ʹ [ ]x x a-ra-a-an-zi

11ʹ [ ]x x [

Çeviri (ay. V):

4ʹ [Beyim ku]rban sunmak için yerini alır.

5ʹ Zipalanda kenti Fırtına Tanrı’sına

6ʹ [Daḫa Da]ğı’na iki (adet) kurban sunar. Lir (ile) şarkı söyler.

7ʹ palṷatalla adamı alkışlar.

8ʹ kita adamı bağırır.

---------------------------------------------------------

9ʹ puruliyaš Bayramı’na

10ʹ [ ] ulaşırlar.

11ʹ [ ] [

39
e) Arinna:

Arinna kentinin lokalizasyonu ile ilgili iki hakim görüş bulunmaktadır.

Bunlardan ilki, Arinna=Alacahöyük112 eşitliğidir. Bu görüşü, destekleyenlerin sayısı

oldukça fazladır113. M.Popko ise, Alacahöyük=Zippalanda eşitliğini önermektedir114.

Arinna kent adı, purulli(ya) Bayramı ile birlikte maalesef açık bir şekilde

metinlerde geçmemektedir. Fakat V.Haas; KUB 18.2 ve KUB 22.31 numaralı fal

metinlerinin Arinna kenti ile ilgili olabileceğini belirtmektedir115. KUB 22.31

numaralı metinde, Arinna kenti adı açık bir şekilde okunamamakla beraber, Nerik

kentinden bahsediliyor olması dikkat çekmektedir. P.Taracha’nın yorumuna göre; bu

fal metni, purulli(ya) Bayramı’nın kralın hayatı ve ülkesi için kutlandığını

göstermektedir116.

Haas’ın yorumuna göre, KUB 22.31 numaralı metnin 7. ve 12. satırlarında

anlatılmaya çalışılan, tabiatın yenilenmesi ile kralın da kendi gücünü yenilemiş

olmasıdır. Aslında bu yenilenme ve güçlenme ile kral ve ailesinin gücünün artması,

tanrıların arzuları ve açıklamalarıyla yeni yıl başlamış olmaktadır. Bunun nedeni ise,

kralın sağlığı ve doğanın ritmi arasındaki ilişkiden kaynaklanmaktadır. Kutsal

bakımdan arınmış olmanın gücünün etkisi, özellikle düşmana karşı savaş

dönemlerinde ortaya çıkmaktadır117. Söz konusu metinden, kralın sağlığı ve

düşmanlarına karşı güçlü olması için fal aracılığıyla bir anlamda tanrıdan istek de

bulunulduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca KUB 22.30 (ay.) numaralı metin de bir fal

112
Alacahöyük, Çorum’un 45 km. güneyinde, Alaca İlçesi’nin 17 km. kuzeybatısında yer almaktadır.
113
Erkut, 1992: 159-165; Haas, 1994: 585; Gurney, 1995: 69-71; Alp, 2002: 38.
114
Popko, 1994.
115
Haas, 1994: 700 (dipnot 29).
116
Taracha, 2016: 324.
117
Haas, 1994: 697 (dipnot 10).

40
metni olup, Arinna kenti ve purulli(ya) Bayramı ile bağlantılıdır. Bu kentteki

purulli(ya) Bayram töreninin kutlanma biçimi hakkında yukarıda belirtmiş

olduğumuz metinlerden çok fazla bilgi elde edilememektedir. Bu metinlerin

transkripsiyonları ve çevirileri şöyledir:

KUB 18.2 öy. II

2ʹ [ ] PÚ-na EZEN4 pu-ru-[li-ya-aš

U RU

3ʹ [ z]a?-ṷa?-al-li-e-eš pa-[

4ʹ nam-ma-ma KI.MIN nu IGI-zi SUMEŠ[

5ʹ EGIR-ma NU.SIG5-du IGI-zi SUMEŠ x x x[

GIŠ
6ʹ še-er-ma-aš-ma-aš SAG.UŠ ši ta ki TUKUL118 ZAG[

GIŠ
7ʹ ŠA DUḪ TUKUL ZAG [ ] ŠA KASKAL GÙB119-za RAIŞ

8ʹ ZI GAR-ri XII ŠÀ.TIR SIG5 EGIR SUMEŠ VIII ŠÀ.TIR x x

__________________________________________________________

Çeviri (öy. II):

2ʹ [ A]rinna kentinde puruliyaš Bayramı

3ʹ [ z]a?-ṷa?-al-li-e-eš pa[-

4ʹ ve ayrıca aynı şekilde ilk et alâmetleri[

5ʹ fakat tekrar olumsuz. İlk et alâmetleri x x x[

6ʹ ve onun da üzerine ebedi ši ta ki fal olumlu.

118
Ünal,2016b: 547.
119
Ünal, 2016b: 132.

41
 7ʹ Açılan fal olumlu? [ ]yolculuğun olumsuz! Zarar görmüş

8ʹ istek fal XII bağırsak kıvrımı olumlu! Tekrar et alâmetleri VIII bağırsak kıvrımı x
x
_____________________________________________________

KUB 22.31 öy.

𝑥+1 x -na?

2ʹ URU?
PÚ?-na EZEN4 pu-ru-li URU
Ne-ri-ik x x x[

3ʹ ku-e-da-ni-ya-at? še-er da-ra-an A-NA KUR.KURḪI.A še-er SUM-an-zi

GĺD[

4ʹ x x -at-e[ ]DÙ? SIxSÁ-at TI GĺD IGI II-an e-eš?-te?-eš[

5ʹ nu pu-ru-li U[RUNe]-ri-ik x-ti-ma še-er te-iz-zi x GĺD

6ʹ ni ši t[a ] x GÙB-aš TEMEŠ ḫal-a?-ṷa-nu? A-ŠAR ḫar-zi na-an-x-x

___________________________________________________________________

7ʹ pu-ru-li URU
[N]e-ri-ik ku-ṷa-pí A-NA TI še-er pa-a-i

8ʹ TI-tar-za a-pí-iz-za KAR-zi GĺD ni ši ki zé-ḫi-li8

9ʹ UGU ir-liš KASKALNU EN UR GÙB-aš ma-zé ZAG-aš GĺD

__________________________________________________________________

10ʹ A-NA zi-pár-la ku-it še-er pa-a-i DINGIRLUM-ši ZI-aš i-ya-an[

_____________________________________________________________________

42
11ʹ KI.MIN EGIR-pa-at ku-ṷa-tín i-ya-an DINGIRLUM-an EGIR-an UD-ti

_____________________________________________________________________

12ʹ pu-ru-li Ne-ri-ik A-NA TI LUGAL še-er KI.LAM-ma A-NA x[

URU

GIŠ
13ʹ KI.MIN GĺD NU.SIG5-kán ZAG-za TUKUL KASKAL ZAG-za [ -]za?

ar-ḫa-ya-an nu ZAG-aš-ya[

14ʹ nu-kán ar-ḫa DUḪ-da EN DI? ŠI? ma-zé-ri-eš [GÙB? -]aš NU.ŠE

____________________________________________________________________

15ʹ pu-ru-li KI.LAM ku-it A-NA KUR.KURḪI.A še-er pa-a-i ZAGḪI.A a-pí-za

EGIR-pa KAR-zi

16ʹ NU.ŠE

___________________________________________________
___________________________________________________

Çeviri (öy.):

2ʹ Arinna kenti? puruli Bayramı’nda Nerik kenti

3ʹ O, üzerine söylenmiş her ne ise ülkelerin üzerine uzun (yaşam?) verirler.

4ʹ x x-at-e[ ]yapar.? Fal aracılığıyla uzun yaşam tespit etti. İki defa baktı.

5ʹ Ve Nerik kenti x x x üzerine söyler x uzun

6ʹ ni ši t[a ]x olumsuz! oku! ḫalaṷanu? yer tutar ve onu x x

_______________________________________________________

7ʹ Nerik kenti puruli (Bayramı) esnasında yaşama üzerine verir.

43
8ʹ Hayattan bundan dolayı uzun bulur. ni ši ki zéḫili8

9ʹ Yukarıya irkipelli120 askeri yolculuk: Olumsuz! Fal ciğerinin bir kısmı olumlu!

Uzun

________________________________________________________

10 zipárla’ya Tanrı, ona yapılan her istek üzerine verir.

_________________________________________________________

11ʹ Aynı şekilde tekrar yapılan hangisi (ise) tanrı onu tekrar o günde (yapar.)

_________________________________________________________

12ʹ Nerik kenti puruli (Bayramı) esnasında kral yaşama üzerine kapı yapısına da x[

13 ʹ Aynı şekilde uzun olumsuz olumludan! Fal askeri yolculuk: olumludan [ ]x

ayrıca olumlu![

14ʹ Ve uzağı açar bey DI? ŠI? fal ciğerinin bir kısmı [olumsuz!?] fal sonucu olumsuz!
___________________________________________________________________

15ʹ puruli (Bayramı) kapı yapısı her ülkeye üzerine verir. Sınırları bundan dolayı

tekrar bulur.

16ʹ Fal sonucu olumsuz!

___________________________________________________
___________________________________________________

120
Rüster-Neu, 1989: 129

44
KUB 22.30 ay.

]x pa-it?

y+2 ] x na-aš-kán pí-an

3ʹ a]r-ḫa pa-it

4ʹ ] x x x x [n]a-aš-kán EGIR UGU SIG5-za

5ʹ ]tar-liš pa-an pa-it

6ʹ ] x II mar-ša-na-aš-ši-uš tar(-ṷa)-li12-an NI-MUR

7ʹ ] x-kán pí-an SIG5-za ú-e- x [n]a-at II-an?

8ʹ ] x pa-a-ir II ḫa-aš-ta-pí-uš GUN-liš-an NI-MUR

9ʹ ] x EGIR UGU SIG5 -za ú-it na-aš-kán pí-an

10ʹ p]a-it I x-ma GUN-liš zi-an pa-it

11ʹ p]í-ya MU SIxSÁ-du-ṷa

___________________________________________________________

12ʹ ]ku-it na?-at KASKAL URU

PÚ-na nu MUŠENḪI.A-aš SIxSÁ-an-du

___________________________________________________________

13ʹ ] x x-ya-aš-ma nu MUŠENḪI.A SIxSÁ-an-du

___________________________________________________________

14ʹ ] x-iš-ma nu MUŠENḪI.A SIxSÁ-an-du

___________________________________________________________

15ʹ A??-N]A EZEN4 pu-ru-li-ya-aš

45
 16ʹ ] x A-NA DUTUŠI

17ʹ a]r-ḫa pa-iz-zi

18ʹ ]ši-in tar(-ṷa)-li12-an NI-MUR

19ʹ -i]t? na-aš zi?-an

Çeviri (ay):

__________________________________

15ʹ puruliya Bayramı’na

16ʹ ] x majesteye

17ʹ terketti.

18ʹ ]ši?-in? tarṷalliyan121 gördük.

19ʹ ] x ve o bundan sonra gelen?122

f) Kaštama123:

Kaštama kentinin lokalizasyonu ile ilgili birkaç görüş bulunmaktadır. Bu

görüşlere göre; Schuler124, Çorum’un Mecitözü İlçesi’nde aranması gerektiğini

121
Ünal, 2016b: 527 bir fal terimi.
122
Ünal, 2016b: 608 zilan/zilaṷan (Adv.) kuş falında kısaltması zi.
123
Hitit çiviyazılı metinlerde geçtiği yerler için bkz. del Monte-Tischler, 1978: 193 vd.; del Monte,
1992: 73.
124
Schuler, 1965: 19 (dipnot 5).

46
F.Cornelius125, Tokat ve Zile arasında, S.Erkut126 ise; günümüzdeki Kastamonu kenti

olabileceğini belirtmişlerdir.

V.Haas’ın görüşüne göre, purulli(ya) Bayramı için kral, Kaštama üzerinden

Nerik kentine ulaşmaktadır127. Kaštama kenti üçlü tanrısı, Zaliyanu, Zašḫapuna ve

Tazzuṷašši’nin heykelleri de Kaštama kentinden Nerik kentine götürülmektedir128.

Kaštama kentindeki purulli(ya) Bayramı’nı ayrıntılı anlatan bir metin

maalesef bugüne kadar ulaşmamıştır. Fakat KUB 25.31 (dup. KBo 27.38+KBo

23.63+KBo 19.162) numaralı metnin, öy. 17 ve 23. satırlarında Kaštama kentinden

bahsedilmektedir. Aslında bu metin, tapınakların ve bazı eşyaların tamiratını ve

yenilenmesini anlatmaktadır. A.Ünal, bu metin fragmanının, bayramı anlatan

metinlerin en başına konulabileceği görüşündedir129.

GIŠ GIŠ
Ayrıca yine bu metinde eya- adı geçmektedir. H.Ertem’in, eya- ile ilgili

görüşü, yapraklarını dökmeyen, uzun yaşayan ve daima yeşil kalan bir ağaç,

olasılıkla çam ağacı olduğu yönündedir. Buna ek olarak, tıpkı Noel Ağacı gibi, kutsal

törenlerde kullanılan, vergi ve diğer şeylere karşı koruyucu sembol olarak görülen

özel bir ağaç olduğunu belirtmektedir. Bununla birlikte Telipinu Mitosu

(söylence)’nda GIŠeya- ağacına asılı KUŠkurša’nın bulunmasından dolayı, “çam ağacı”

ve dolayısıyle Noel Ağacı olduğunu düşünmektedir130.

GIŠ
S.Erkut ise, eya- ağacının inşaat malzemesi olarak oldukça kullanışlı,

mobilya yapımında kullanılan, hastalıklardan koruyucu özelliği bulunan, daima yeşil

125
Cornelius, 1967: 75.
126
Erkut, 1999: 129-132.
127
Haas: 1988: 293; 1994: 699.
128
Haas: 1994: 701; Ünal: 2016a: 119.
129
Ünal, 2016a: 113.
130
Ertem, 1974: 110-116; 2007: 213-214; ayrıca bkz. Alp, 1993: 98-99

47
ve uzun ömürlü bir ağaç olduğunu söylemekte, bu ağacın “çam ya da ardıç ağacı”

olabileceği görüşündedir131.

V.Haas, ise bu ağacın meşe olduğunu ileri sürmektedir132. A.Ünal’ın

görüşüne göre, Bitki Tanrısı Telipinu’yu simgeleyen yapraklarını hiç dökmeyen ve

sürekli yeşil kaldığı için haşin coğrafyalarda hayatı simgeleyen “ardıç ağacı” olduğu

yönündedir133.

Bu ağacın arkeolojik betimlemesinin, bugün Amerika Birleşik Devletleri’nin

New York kentinde bulunan N.Schimmel koleksiyonundaki gümüş geyik riton

frizinde bulunduğu görüşü vardır134.

Resim 1: Gümüş, Geyik Riton Frizi üzerinde ağaca asılmış av çantası (kesesi). Alp, 1983: Abb. 6 h.(N. Schimmel
Koleksiyonu, New York).

İlgili metnin, transkripsiyon ve çevirisi şu şekildedir:

KUB 25.31 (dup. KBo 27.38+KBo 23.63+KBo 19.162) öy.135

1 [ DIN]GIRLIM [ ]

131
Erkut, 2005: 37-42.
132
Haas, 1994: 701.
133
Ünal, 2016a: 113.
134
Ertem, 2007: 214.
135
Transkripsiyon ve çeviri için Haas, 1988: 289-291vd.

48
 2 [ ]x(-)da-a-[ ]

3 [ ]x x[ ] da-an-[zi ]

4 [ ] ˹EZEN4˺ pu-u-ru-li-ya-aš ˹x x x˺ nu

QA-TAM-MA [ ] x -˹an-zi˺

____________________________________________________________________

GIŠ GIŠ
5 [ ] x É.GALLIM e-ya-an ZAG.GAR.RA-aš ku-iš ḫar-pa-an

˹e˺-eš-ta

LÚ KUŠ GIŠ
6 nu SA]NGA DTe-li-pí-nu da-a-i kur-šu-uš Ù II ḫu-up-p[a-r]u-uš

7 ṷa-ar-nu-an-zi nu EGIR-pa GIBIL-an i-ya-an[-zi]

____________________________________________________________________

LÚ.MEŠ
8 nu ḫu-u-ma-an GIBIL-an pí-an-zi Ù IŠ-TU É DUB.SAR.˹GIŠ˺

DUMU.É.GAL

TÚG KUŠ GIŠ

9 ki-i pé-e-da-a-i I iš-kal-li-eš-šar I NĺG.BÀR IV ĺLDAG ŠA-A-PU-Ú

10 II PA-A-ŠU ZABAR GAL I MA.NA.ÀM II GĺR ZABAR X GĺN.ÀM ½ ˹ṷa˺

Ì.ŠAḪ DÙG.GA

_____________________________________________________________________
KUŠ
11 VI MÁŠ.GAL GE6 II MÁŠ.GAL BABBAR nu kur-šu-uš i-ya-an-zi
LÚ.MEŠ
UGULA SIPA ˹pa-a-i˺ ŠÀ.BA II MÁŠ.GAL BABBAR
LÚ LÚ
12 SIPA.GU4 DINGIRLIM da-a-i II MÁŠ.GAL GE6 SANGA DTe-li-pí-nu

da-a-i II MÁŠ.GAL BABBAR

49
 LÚ LÚ
13 SANGA DZA-BA4-BA4 II MÁŠ.GAL GE6 SIPA.<UDU> DINGIRLIM da-
KUŠ
a-i nu kur-šu-[uš i-en-zi
LÚ
14 [ ] pal-ḫi iš-pa-an-du-zi ka-ru-ú-li
DU G
GUDU4 da-a-i EGIR-pa-ma VIII
DUG
pal-ḫi

15 [ iš-]pa-an-du-zi ne-mu-uš LÚ
ZABAR.DAB pa-a-i

_____________________________________________________________________

GIŠ LÚ
16 [ I GÌR.GUB ] ŠA DINGIRLIM I ŠA LUGAL ka-ru-ú-li GUDU12 da-a-i
GIŠ
E[GIR]-pa-ma II GÌR.GUB GIBIL

17 [ LÚZABAR.DAB p]a-a-i I ME NINDAḪI.A V DUG

mar-nu-ṷa-an LÚ
AGRIG
URU
Ka-aš-t]a-ma pa-a-i

18 [ ] ˹A˺-NA LÚSIPA.GU4 DINGIRLIM pí-an-zi na-at A-N[(A

É.DI)NGIR]LIM pé-e-da-i

____________________________________________________________

LÚ? GIŠ
19 [ ]ḫa-at-ṷa-aš136 A-NA ḫal-pu-ti137

20 [ ]LÚ.MEŠSANGA-ŠU-NU I-NA ḪUR.SAG GIŠ

[(ḫal-mu-ti-i)n]

GIŠ
21 [ ]-it SIG5-an e-ya-an [(ku-it) ]

22 [ ] píd-da-an- [ zi]

LÚ
23 [ mar]-nu-an AGRIG U[RUKa-aš-ta-ma]

______________________________________________________________

136 LÚ
ḫatṷaya-/ḫatuṷaya- (Hattice noun c.) Friedrich-Kammenhuber-Hoffmann, 2007: 537a:
“Kultfunktionär”; Ünal, 2016b: 182 “bir din görevlisi”.
137 GIŠ
ḫalputi-/ḫalmuti- (Hattice veya Palaca kökenli) (isim c.) Ünal, 2016b: 144.

50
24 [ x[

Çeviri (öy.):

1 [ Tan]rı [

2 [ ] [

3 [ ] aldı[lar.

4 [ ] puruliya Bayramı ˹x x x˺ ve aynı

şekilde [

______________________________________________________________

5 [ ] x sarayın sunaklarının her birine eya- ağacı dikilmiş idi

6 [ve Tanrı Telipinu’nun rahibi alır. Hayvan derilerini ve iki ḫuppar kabını

7 yakarlar. Tekrar yeniyi yerine getirir[ler]

______________________________________________________________

8 ve hepsinin yenisini verirler ve tahta tablet kȃtipleri evinden saray görevlisi

9 bunları alıp götürür. Bir arkası yırtık (yırtmaçlı) giysi?, bir deri (perde), dört kalın

ağaç

10 iki büyük tunç balta, bir MA.NA ölçüsünde iki tunç hançer, on GĺN ölçüsünde ½

(ölçüsünde) x iyi domuz yağı

_______________________________________________________________

11 altı siyah erkek keçi, iki beyaz erkek keçi ve hayvan derilerini yerine getirirler.

Çobanların başı ˹verir.˺ İki beyaz erkek keçi kalbi(nin iç organları)

51
12 tanrının sığır çobanı alır. İki siyah keçi rahip Tanrı Telipinu alır. İki beyaz keçi

13 rahip Tanrı ZABABA, iki siyah keçi tanrının <koyun> çobanı alır ve hayvan

derilerini yerine getirirler.

___________________________________________________________________

14 palḫi kabı(nda) şarabı, eskileri merhemli rahip alır ve tekrar sekiz palḫi kabı

15 şarabı, yenileri saki verir.

___________________________________________________________________

16 [Bir tabure] tanrının, bir kralın eskileri merhemli rahip alır. Ve tekrar iki yeni

tabure

17 [saki ve]rir. Yüz ekmek, beş kap marnuṷan- içkisini Kaštama kenti idarecisine

(levazım memuruna )verir.

18 [ ] tanrının sığır çobanına verirler ve onları tapınağa götürür.

___________________________________________________________________
GIŠ
19 [ ] kült görevlisi ḫalputi138’nde [

20 [ ] onların rahipleri dağda, GIŠḫalmutin’i

21 [ ] x iyi eya- ağacını [(kim) ]

22 [ ] verir[ler. ]

23 [ mar]nuṷan- içkisini Kaštama ke[nti yöneticisine (levazım

memuruna)]

________________________________________________________________

138
Ünal, 2016b: 144 GIŠḫalputi-/ḫalmuti- için; (Hattice veya Palaca kökenli isim) “ayinlerde kullanılan
ağaçtan bir nesne, bir kasaplık terimi, şiş?”; Haas, 1994: 701 “iyi yetişmiş meşe ağacından
bahsetmektedir.”

52
24 [ ]x [

g) Nerik139:

Nerik kentinin lokalizasyonu ile ilgili olarak Güterbock ve Haas,

Kızılırmak’ın Kargı yakınında doğuya aktığı bölgede aranması gerektiği üzerinde

durmuşlardır140. Dinçol ve Yakar ise; Samsun-Vezirköprü’nün kuzeyinde bulunan

Oymaağaç Höyük olabileceğini belirtmişlerdir141.

purulli(ya) Bayramı’nın en coşkulu ve önemli bölümleri Nerik kentinde

kutlanmakta idi. Bu nedenle “Nerik’in purulli(ya) Bayramı” olarak da

adlandırılmaktadır. Orta Hitit Krallık döneminde, yoğun Kaška baskıları nedeniyle

Nerik’in kült rolünü Ḫakmiš/Hakpiša (KUB 48.119 öy.) kenti yerine getirmekteydi.

Bayram kutlamasına, III. Ḫattušili döneminden itibaren tekrar Nerik kentinde devam

edilmişti142.

Nerik kenti ile ilgili metinlerden, KUB 30.42+KBo 31.8 numaralı metin

oldukça önemli görünmektedir. Aslında bu metin arşiv katalog tabletidir. Bahsi

geçen metin, purulli(ya) Bayramı’nın 32. tabletinin Nerik kentinde

tamamlandığından bahsetmektedir. Bu metinden yola çıkarak, purulli(ya)

Bayramı’nın aslında oldukça uzun bir bayram olduğu sonucuna varılabilir.

Bu metnin transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

139
Hitit çiviyazılı metinlerde Nerik kentinin geçtiği yerler için bkz. del-Monte Tischler, 1978: 286-
289; del Monte, 1992: 113 vd.
140
Güterbock, 1961a: 93; Haas, 1970: 78.
141
Dinçol-Yakar, 1974: 571 krş. Gurney, 1992: 214.
142
Haas: 1994: 696.

53
KUB 30.42 + KBo 31.8 öy. I143

1 DUB IKAM SÌR li-la-u-ṷa-aš ŠA LÚMEŠ <URU>

Iš-ta-nu-ṷa QA-TI [ ]

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
2 DUB IKAM ma-a-an LÚMEŠ URU
Iš-ta-nu-ṷa an-na-nu-ṷa-an-zi QA-T[I]

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
3 DUB IKAM INIM fAn-na-na MUNUS
ŠU.GI ma-a-an DIM-an

4 mu-ga-an-zi Ú-UL QA-TI

________________________________________________________________

5 DUB XXXIIKAM ḪI.A ŠA EZEN4 pu-u-ri-li-ya-aš

URU
6 Ne-ri-ig-ga QA-TI

ḪI.A
7 ša-pa-an-ta-al-la-ma DUB IKAM an-da Ú-UL ḫa-an-da-[an]

________________________________________________________________

8 ˹DUB˺ IKAM ŠA Ì.DÚG.GA ŠA fA-az-za-ri MUNUS

A.ZU ḫur-la-aš

9 ma-a-an an-tu-ṷa-aḫ-ḫa-aš ku-ṷa-pí tu-uz-zi-uš

LÚ
10 la-aḫ-ḫi A-NA URU KÚR pé-e-ḫu-te-ez-zi

11 nu EN KARAŠ ku-iš PA-NI KARAŠ ḫu-ya-an-za

12 nu Ì.DÚG.GA GIM-an ḫu-uk-zi nam-ma EN KARAŠ

13 iš-ki-iz-˻zi˼ ANŠE.KUR.RAMEŠ-ŠU-ya QA-DU GIŠ

GIGIR-ŠU

143
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Dardano, 2006: 22-24.

54
14 Ú-NU-UT ˹MÈ˺-ya ḫu-ma-an-ta-an iš-ki-iz-zi QA-TI

____________________________________________________

15 DUB IKAM DUTU-aš GISKIM-aš QA-TI

____________________________________________________

16 DUB IIKAM DUTU-ṷa-aš GISKIM-aš ša-ne-ga-ša-kán

17 GISKIM EGIR-an a-ni-ya-an QA-TI

___________________________________________________

18 DUB IKAM ŠA BURU5ḪI.A ḫu-uk-ma-iš QA-TI

____________________________________________________

19 [ DUB. x KAM ma-a-a]n dam-ma-na-aš-ša-ru-uš

20 [ ]˻NA4˼ZA.KIN pa-a-an-zi QA-˻TI˼ [ ]

____________________________________________________

21 DUB. x KAM INIM / A-ṶA-AT f.

. .-a]n-za fZa?-˻a˼- x[

__________________________________________________________

m
22 [ Tu-ut-ḫa-]˻li˼-ya fNi-kal-ma-˹ti˺[(-)

23 [ -y]a-at-ta-at nu-uš-ši l[i?

24 [ i-y]a-ṷa-né-eš-ki-it QA-TI [ ]

______________________________________________________________

25 [ y]a-at tar-kum<-mi>-ya-an [ (-)

55
26 [ ] ˻ku-it im-ma˼ GISKIM ḫa-aš-k[i-iz-zi]

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
27 [ ]x-˻le˼-eš {PÁR} Ṭ[UP-PAḪI.˻A˼ ˻ap˼-pí-iz-zi [(-)

28 [ ] [ ] QA-TI

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

Çeviri (öy. I):

1 Birinci tablet: İštanuṷa kenti insanlarının barışma şarkısı. Bitmiştir. [ ]

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
2 Birinci tablet: İštanuṷa kenti insanları öğrettikleri zaman. Bit[miştir.]

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
3 Birinci tablet: Büyücü kadın, Annana, Fırtına tanrısı(na)

4 dua ettiklerinde. Bitmemiştir.

______________________________________________________________

5 puruli(ya) Bayramı’nın 32. tableti

6 Nerik kentinde. Bitmiştir.

7 Ancak libasyonla ilgili tabletler (aslı ile) uyuşmamakta[dır.]

_____________________________________________________________

8 ˹Birinci˺ tablet : Ḫurrili kadın hekim Azzari’nin kaliteli yağını

56
9 eğer (bir) insan asker olduğunda

10 dökeceğim. Düşman kentine alıp götürdü

11 ve ordu komutanı her ordu önünde zafere ulaşmıştır.

12 Ve kaliteli yağ ( ile ) büyü yaptığında bundan sonra ordu komutanı

13 yağlanır. Onun arabalı savaşçıları ve arabaları birlikte

14 savaş aletlerinin tümünü yağlar. Bitmiştir.

___________________________________________________________

15 Birinci tablet : Güneş Tanrıçasının verdiği işaret ( ikaz ). Bitmiştir.

___________________________________________________________

16 İkinci tablet: Güneş Tanrıçasının šanega- falı işareti

17 işaret(ten) sonra tekrar yerine getirilmiş(tir). Bitmiştir.

__________________________________________________________

18 Birinci tablet: Çekirgelerin büyüsü. Bitmiştir.

__________________________________________________________

19 [x tablet: Eğe]r evler

20 [ ]stele giderlerse. Bitmiştir. [ ]

__________________________________________________________

21 [x tablet: Bu söz f. . .] x ( ve?) fZa[-

__________________________________________________________

57
22 [ Tutḫa]liya ( ve ) Nikalmati [

23 [ ] . . .- x ve onun/senin . . .[

24 [ ye]niden iyileşti. Bitmiştir. [ ]

__________________________________________________________

25 [ ] . . . rapor [(-)

26 [ ] işaret açıldık[ça ]
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
27 [ ] . . . . s[onuncu tablet parçaları [(-)

28 [ ] [ ] Bitmiştir.

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

KBo 30.82 numaralı metinde ise, purulli(ya) Bayramı’nın altıncı tabletinin

Nerik Kenti’nde bitmemesinden bahsetmektedir. Metnin, transkripsiyon ve çevirisi

şu şekilde verilmektedir:

KBo 30.82144 ay. VI

𝑥+1 ] DUB VIKAM [

2ʹ ]ŠA EZEN4 pu-ru-l[i-ya-aš

3ʹ [UR]UNe-ri-ik Ú-UL [QA-TI

144
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Dardano, 2006: 31.

58
Çeviri (ay. VI):

𝑥+1 ]Altıncı tablet:[

3ʹ -2ʹ Nerik kenti puruli(ya) Bayramı’nın. [Bitmemiştir.

Bo 4962 numaralı metin ise; kralın Nerik kentindeki purulli(ya) Bayramı

É
kutlamasından açık bir şekilde bahsetmektedir. Ayrıca, metinde ḫalentuṷa-’da

büyük toplantının (šalli ašeššar) toplandığı belirtilmektedir145.

Bo 4962146 öy.

URU
1 ma-a-an-za L[UGAL-u]š I-NA Ne-ri-i[k(-)

2 EZEN4 ṷuu-ru-ul-li i-ya-zi

________________________________________

LÚ
3 LUGAL-uš pa-ra-a ú-ṷa-an-da-an ku-in

4 [A-NA] EZEN4 ṷuu-ru-ul-li lam-ni-ya-zi

________________________________________

5 [nu-uš-m]a-aš ša-ra-am-na
NINDA

6 [ -]an pí-ya-an-zi

7 [ ] ṷa-ga-ta-aš X-iš
NIN DA

8 [ ] ṷa-kiš-šar XX-iš

145
Haas, 1970: 252.
146
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Haas, 1970: 252; Alp, 1993: 262-263.

59
9 I DUG.GEŠTIN II DUG mar-nu-an

____________________________________

10 Éḫi-lam-ni-ša-ma-ša-at-kán

11 an-da e-ša-an-ta [

12 a-da-an-zi a-ku-ṷa-a[n-zi

_____________________________________

13 I-NA Éḫa-le[-en-tu-ṷa?]

14 šal-li [a-še-eš-šar]

Çeviri (öy.):

1 Eğer kral Nerik Kenti’nde

2 ṷuurulli Bayramı’nı yaparsa

______________________________________

3 Kral gözetleyiciyi

4 ṷuurulli Bayramı’na çağırır (adını anar).

_______________________________________

5 [Ve on]lar šaramna-147 ekmeğini

6 [ -] x verirler.

147 NINDA
šarama-/šaramna-/šaraman- “bir çeşit ekmek, ekmek tahsisi?” Ünal, 2016b: 460.

60
7 [ ṷa]gata- 148ekmeğini on defa

8 [ ] bir parçası yirmi defa

9 Bir kap şarap, iki kap marnuṷan- içkisi

_________________________________________

10 Onlar kapı yapısında

11 içeride otururlar.[

12 yerler (ve) içerler.

__________________________________________
13 ḫalentuṷa- yapısında

14 büyük [toplantı (yaparlar.)]

KUB 22.25 numaralı fal metninde, öy. 19-21. satırları arasında, yine Nerik

kenti ve purulli(ya) Bayramı’ndan bahsedilmektedir. A.Ünal, Hitit İmparatorluk

döneminde falcılara danışılmadan asla askeri sefere çıkılmadığını belirtmekte, ayrıca

KUB 22.25 numaralı metnin Nerik’in Kaškalılardan geri alınmasıyla ilgili sorularla

dolu en uzun fal metinlerinden biri olduğunu eklemektedir149. Bu metinde, kralın

burada biraz kararsız kaldığı görülmektedir. Kararsız kaldığı durum ise, önce

düşmana karşı gitmek mi?, yoksa purulli(ya) Bayramı’nı hemen kutlamak mı?

konusunu fal aracılığıyla öğrenmek istemektedir. Bu konu ile ilgili metnin

transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

148 (NINDA)
ṷagata- “küçük ekmek, ekmek parçası, azıklık.” Ünal, 2016b: 577.
149
Ünal, 2013: 455.

61
KUB 22.25150 öy.

1 [

2 [pa-a]n-ku-uš-za ZAG-tar ŠA LUGAL[

3 [I-NA UD]IIKAM DMAḪ DU-iš a-aš[-šu

4 [n]u EGIR-pa BÀD-eš-šar za-a-iš

______________________________________

5 DUTUŠI-kán ú-ṷa-an-na-za[

URU
6 pa-ra-a-ma I-NA Ti-it[-

7 [n]u-za-kán URU
Še-e-ri-iš-š[a

8 A-NA BÀD KARAŠ ŠA A[-BI DUTUŠI

9 ma-a-an GUL-aḫ-zi ma-a-n[a-an ták-š]u-li da-a[-i n]a-at GAM-a[n ar-ḫa

GAR-ru lu-uk-kat-ti-ma URU

Šu-u-nu-pa-aš-ši-in]

10 URU
Pí-it-ta-la-aḫ-ši-i[n-na ar]-ḫa ṷa-ar-nu-zi EGIR-pa-ma I[-NA BÀD

KARAŠ ŠA A-BI DUTUŠI]

11 še-eš-zi nu URU
Pí-ik-ka4[-u-uz-za a]n-da-an nu-kán URU
Kat-ta-la-ad-du-ṷa[

12 Ù I-NA URU
Da-aš-še-na[-at-ta ÙKU?ME<.EŠ>-uš? an-da u-i-ya-an-zi nu IGI-

an-d[a ma-a-an GÚL-aḫ-zi]

13 nu ma-a-an Ú-UL-ma G[ÚL-aḫ-z]i na-at GAM-an ar-ḫa GAR-ru nu[-k]án

URU
D[a-aš-še-na-at-ta]

150
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Haas, 1970: 44-45; ayrıca 13 ve 24. satırların çevirisi için bkz.
Ünal, 2013: 466.

62
14 [t]ák-šu!-la-an-ni iš-ta[r-na a]r-ḫa pa-iz-zi nu-kán I-NA URU
Ka-aš-ta-ri-y[a-

pa. . .]

15 pa-aš-šu-ú-i pí-ra-an[-m]a? še-eš-zi m

Te-me-et-ti-iš-ma-kán A-NA

ÉRINMEŠ.ḪI.A ŠA [ḪUR.S]AGḪa[-ḫar-ṷa]

16 ka-ru-ú an-da nu URU

[K]a-aš-ta-ri-ya-pa-an IGI-an-da RA-zi

17 pa-ra-a URU
Ḫa-ti-en-zu-[ṷ]a an-da-an nu URU
Ta[p]-pí-lu-uš-ša an-da-an I-NA
URU
Ga-aš-ga-ma

18 UL nam-ma pa-iz-zi nu GIM-an URU

Ḫa-ti-en-zu-ṷa a-ri

19 nu I-NA URU
Ne-ri-ik an-da-an pa-iz-zi nu URU-an ú-e-te-ez-zi pa-ra-a-ma-

za-kán

20 URU
Ne-ri-ik-ka4-az ar-ḫa a-ri-ya-mi ma-a-an ku-ru-urḪI.A ḫu-u-da-ak RA-mi

21 m[a]-a-an-za EZEN4 ṷuu-ru-li-ya-aš ḫu-u-da-ak DÙ-mi nu DINGIRLUM ar-

ḫa ú-da-aḫ-ḫi

22 ma-a-an-ma-za DINGIRLUM KI.MIN nu KIN SIG5-ru pa-an-ku-uš-za ZAG-

tar in-na-ra-ṷa-tar-ra da-a-aš

23 na-at LUGAL-i SUM-an I-NA UD IIKAM DMAḪ DU-iš a-aš-šu DZA-BA4-

BA4-ya da-a-aš na-at A-NA LÚMEŠ URU

GIDRU-TI SUM-an

24 I-NA UD IIIKAM DINGIRMEŠ DU-ir MÈ KASKAL-ya da-a-ir nu-kán EGIR-

GIŠ
pa DAG-ti SIG5

___________________________________________________________________

63
25 URU
Ḫa-an-ḫa-na-az-kán ar-ḫa URU
Ḫa-at-te-na an-da-an nu I-NA

URU.DU6ḪI.A URU
Ka-at-ru-ma

26 ka-ri-ya-zi nu I-NA URU

Pí-it-tág-ga-la-aš-ša an-da-an Pí-it-tág-ga-la-aš-
URU

ša-an-ma

27 ma-a-an GUL-aḫ-zi ma-a-na-[a]n ták-šu-li da-a-i na-at GAM-an ar-ḫa

GAR-ru

28 lu-uk-kat-ti-ma URU
Šu-u-nu-pa-aš-ši-in URU
Pí-it-ta-la-aḫ-ši-in-na ḫar-ga-nu-zi

29 nam-ma-aš-kán A-NA BÀD KARAŠ ŠA A-BI DUTUŠI še-eš-zi lu-uk-kat-ti-

ma

30 URU
Da-aš-še-na-at-ta-an R[A-]zi nu URU
Ḫa-ti-en-zu-ṷa URU
Tap-pí-lu-uš-ša

an-da-an

URU
31 nu Ga-aš-ga-ma [GU]L?[-a]ḫ-zi nu I-NA URU
Ne-ri-ik-ka4 an-da-an

32 nu Ne-ri-ik[-ka4-an] ú-e-da-aḫ-ḫi
URU URU
Ne-ri-ik-ka4-az-ma-za-kán ar-ḫa a-

ri-ya-mi

33 ma-a-an ku-r[u-urḪI.A ḫu-u]-da-ak RA-mi ma-a-an-za EZEN4 ṷuu-ru-li-ya-aš

ḫu-u-da-ak DÙ-mi

34 [ma-a-an-ma-za DINGIRLUM KI.MIN] nu KIN SIG5-ru LUGAL-uš-za

EGIR-p[a] ar-ḫa ṷa-aš-túl

35 da]-a-aš na-an A-NA LÚMEŠ URU

GIDRU-

TI pa-iš NU.SIG5

_________________________________________________________________

64
36 [URUḪa-an-ḫa-na-az-kán ar-ḫ]a I-NA URU.DU6ḪI.A URU
Ka-at-r[u-]ma

37 [ka-ri-ya-zi lu-uk-kat-t]i-ma ANŠE.KUR.RAMEŠ URU

Pí-ik-ka4-u-uz-za-an

GUL-aḫ-zi

38 [ÉRINMEŠ ŠU-TI-ya-aš-ši pa-ra-]a ti-ya-an-zi DUTUŠI-ma-kán A-NA BÀD

KARAŠ [ŠA A-BI DUTUŠI]

39 [nu-kán ANŠE.KUR.RAMEŠ ÉRINMEŠ ŠU-TIḪ]I.A-ya A-NA DUTUŠI I-NA

BÀD KARAŠ ŠA A-BI D[UTUŠI]

40 [EGIR-pa-an-za ka-ri-ya-a]n-zi lu-uk-kat-ti-[m]a URU

Šu-u-nu-pa-aš-ši-in

41 [URUPí-it-ta-la-aḫ-ši-in]-na ar-ḫa ṷa-ar-nu-zi [š]e-eš-zi-ma

42 [I-NA BÀD KARAŠ ŠA A-B]I DUTUŠI lu-uk-kat-ti-ma Pí-ik-ka4-u-uz[-za

URU

an-da-an]

43 [nu-kán pí-di BAL-zi nu URU

Iš-ta-ḫa-r]a an-da-an nu I-NA URU
Ga-aš-ga[

44 [ URU
Ne-ri-i]k-ka4 a[n-d]a-an nu URU-an ú[-e-te-ez-zi]

45 [URUNe-ri-ik-ka4-az-ma-za-kán ar-ḫa a-ri-y]a-mi x[

47? D]Ù?-mi [

Çeviri (öy.):

1 . . .[

2 [Büt]ün doğruluğu kral [(aldı.)

65
3 İkinci günde Tanrıça MAḪ (Kader Tanrıçası) ayağa kalktı. Uy[gun (iyi, sağlık?,

selam?)

4 Ve sonra kaleyi geçti. [

_______________________________________________________________

5 Majeste teftiş[(eder?)

6 Fakat ileride x [kentinde

7 [V]e bizzat Šerišš[a kentinde

8 Majeste babamın ordugâhına

9 Eğer saldırırsa, eğer o barış antlaşması yaparsa ve o (fal) aracılığıyla sorulsun!

Ertesi günde Šunupašši kentini

10 ve Pittalaḫša kenti[ni tama]men yakarsa, bununla beraber sonra majeste babamın

ordugâhında

11 geceyi geçirirse ve Pikka[uzza kenti i]çine ve Kattaladduṷa kenti [

12 ve Daššenatta kentinde insanları içeriye gönderirlerse ve karşısınd[a (onun)

saldırıp]

13 saldırmayacağı konusu (fal aracılığıyla) ayrıca sorulsun. Daššenatta kenti(nin)

14 (içinden) barış içinde geçecek ve Kaštariyapa kentinde

15 bir tepenin önünde geceyi geçirecektir. Temetti ise daha önceden Ḫaḫarṷa

Dağı’nın askerlerine

16 ve Kaštariyapa kentine karşı savaşacak.

66
17 Oradan hareketle Ḫatenzuṷa kentine geçecektir. Oradan da Tappilušša kentine

gidecek ama tekrar Gašga ülkesi(nin) içine

18 girmeyecektir ve Ḫatenzuṷa kentine vardığında

19 Nerik kentinin içine girecek ve kenti tahkim edecektir. Bununla beraber sonra

bizzat

20 Nerik kentine vardığımda (fal aracılığıyla araştıracağım.) Düşmana hemen

saldıracak mıyım?

21 Yoksa; ṷuuruli Bayramı’nı hemen kutlayacak mıyım? Ve tanrıyı alıp götürecek

miyim?

22 Şimdi bizzat tanrının talih falı olumlu olsun! Meclis doğruluğu ve sağlığı aldı

23 ve onlar krala verildi. İkinci günde Tanrıça MAḪ (Kader Tanrıçası) ayağa kalktı.

İyilik ve Savaş Tanrı’sını aldı ve onlar Ḫatti ülkesi insanlarına verildi.

24 Üçüncü günde tanrılar ayağa kalktılar. Savaş ve askeri sefer aldılar ve onlar

tekrar tahta geri (verildiler). Olumlu!

________________________________________________________________

25 Ḫanḫana kentinden uzağa Ḫattena kenti içinde ve Katruma kenti harabelerinde

26 gizlendi. Ve Pittaggalašša kenti içinde ayrıca Pittaggalašša kentine

27 eğer saldırırsa, eğer o barış antlaşması yaparsa ve o (konu) (fal) aracılığıyla

sorulsun!

28 Ertesi günde Šunupašši kentini ve Pittalaḫši kentini mahvetti.

29 Bundan sonra o, majeste babamın ordugâhında geceyi geçirdi. Ertesi günde

67
30 Daššenatta kenti (ile) savaştı ve Ḫatenzuṷa kenti, Tappilušša kenti içinde

31 ve Gašga ülkesine de saldırdı ve Nerik kenti içini

32 ve Nerik kentini de tahkim edeceğim. Nerik kentine vardığımda (fal aracılığıyla

araştıracağım.)

33 Düşmana hemen saldıracak mıyım? Yoksa ṷuuruli Bayramı’nı hemen kutlayacak

mıyım?

34 Şimdi bizzat tanrının talih falı olumlu olsun! Kral bizzat sonra tüm günahı

35 al]dı ve onu Ḫatti ülkesi insanlarına verdi.

Olumsuz!

_______________________________________________________________

36 Ḫanḫana kentinden uzağa Katruma kenti harabelerinde

37 gizlendi. Ertesi günde arabalı savaşçılar Pikkauzza kentine saldırdı.

38 Yaya askerler ve onun ordusu dışarı çıktılar. Fakat majeste ve majeste babamın

ordugâhına

39 arabalı savaşçılar, yaya askerler ve orduları majeste ve majeste babamın

ordugâhına

40 [tekrar gizlendi]ler. Ertesi günde Šunupašši kenti

41 ve Pittalaḫši kentini tamamen yaktı. Geceyi geçirdi. Fakat,

42 majeste babamın ordugâhında ertesi günde Pikkauzza kenti içinde

43 o yerde isyan çıktı ve İštaḫara kenti içini, Gašga ülkesini de

68
44 [ Neri]k kenti içini ve kenti tah[kim etti.]

45 [Nerik kentine vardı]ğımda [(fal aracılığıyla?) araştıracağı]m. x [

47? ku]tlayacak mıyım? [

KUB 22.25 numaralı metnin ay. bölümünde ise, yine öy.de anlatılanlar gibi

burada da kral, purulli(ya) Bayramı’nı hemen kutlamak mı yoksa düşmana saldırmak

mı konusunu fal yardımıyla öğrenmeye çalışmaktadır.

Metnin transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

KUB 22.25 ay.

1 [URUḪa-an-ḫa-na-az-kán ar-ḫa URU

. . . . an-da]-an nu URU
Pí-ik-ka4-nu-nu-uš-ša

ka[-ri-ya-zi]

2 [ U RU
] Pí-it-tág-ga-la-aš-ša an-da-a[n]

3 [URUPí-it-tág-ga-la-aš-ša-an-ma ma-a-an GUL-ah-zi m]a-a-na-an ták-šu-la-an-

ni da-a-i [na-at GAM-an ar-ḫa GA]R-ru

4 [ -z]i lu-uk-kat-ti-ma URU

Šu-u-nu-pa[-aš-

ši-in]

5 [URUPí-it-ta-la-aḫ-ši-in-na ḫar-ga-nu-zi EGI]R?-pa?-ma-aš-kán I-NA BÀD

K[ARAŠ ŠA A-BI DUTUŠI]

6 [še-eš-zi . . . . . . . .ṷ]a?-aḫ-nu-zi nu URU

Iš-ta-ḫ[a-ra an-da-an]

7 [nu URU
Ne-ri-ik-ka4 an-da-an nu URU-an ú-e-te-ez-z]i URU
Ne-ri-ik-ka4-az[-ma-

za-kán ar-ḫ]a

69
8 [a-ri-ya-mi ma-a-an ku-ru-urḪI.A ḫu-u-da-ak GUL-aḫ-mi m]a-a-an EZEN4

ṷuu-ru-li-y[a-aš]

9 [ḫu-u-da-ak DÙ-mi ma-a-an-ma-za DINGIRLUM KI.MIN nu KIN SIG5]-ru

D
MAḪ DU-iš[

10 [ ]x GAR-ri NU.SIG5

_________________________________________________________________

11 URU
Ḫa-a[n-ḫa-na-az-kán ar-ḫa URU
. . . . an-da-an nu I-N]A URU.DU6ḪI.A
URU
Ka-at-ru-ma ka-r[i-y]a-zi

12 nu URU
Pí-i[t-tág-ga-la-aš-ša an-da-an Pí-it-tág-ga-la-aš-ša-an-m]a ma-a-
URU

an RA-me ma-a-na-an ták-šu[-l]i

13 da-aḫ-ḫi na-at [GAM ar-ḫa GAR-ru lu-uk-kat-ti-ma URU

Šu-u-nu-]pa-aš-ši-in
URU
Pí-it-ta-la-aḫ-ši-i[n-n]a

14 ar-ḫa ṷa-ar-nu-z[i nam-ma-aš-kán I-NA BÀD KARAŠ Š]A A-BI DUTUŠI

še-eš-zi pa!-ra-a-m[a URU

P]í-ik?-[ka4?-]u?-za x x x nu-kán EGIR-pa-pát pí-di

BAL-zi

15 nu URU
İš-ta-ḫa-ra an-d[a-an nu URU
Ne-ri-ik-ka4 an-da-a]n nu URU-an ú-e-

te-ez-zi

16 URU
Ne-ri-ik-ka4-az-m[a-za-kán ar-ḫa a-ri-ya-mi ma-]a-an ku-ru-urḪI.A ḫu-u-

da-ak GUL-aḫ-mi

17 ma-a-an EZEN4 ṷuu-ru-ul-[li-ya-aš ḫu-u-da-ak ki-ša-r]i ma-a-an-ma-za

DINGIRLUM KI.MIN nu KIN SIG5-ru

70
18 pa-an-ku-uš-za ZAG-tar mu-u-ṷa-an-na [da-a-aš . . . . . . .I-NA U]D IIKAM DU

GUB-aš MÈ KASKAL-ya da-a-aš

GIŠ
19 nu-kán EGIR-pa DAG-ti I-NA UD III[KAM . . . . . . DIN]GIRMEŠ-aš SIG5

__________________________________________________________________

20 URU
Ḫa-an-ḫa-na-za-kán ar[-ḫa URU
. . . an-da-an nu I-N]A URU.DU6ḪI.A
URU
Ka-at-ru-ma ka-ri-ya-z[i]

21 lu-uk-kat-ti-ma ANŠE.KUR.RAME[Š . . . . . ] GUL-aḫ-zi ÉRINMEŠ ŠU-

URU

TIḪI.A-ya-aš-ši pa-ra-a t[i-]ya-an-zi

22 DUTUŠI-ma-kán A-NA BÀ[D KARAŠ ŠA A-BI D]UTUŠI nu-uš-ši-kán

ANŠE.KUR.RAMEŠ ÉRINMEŠ ŠU- TIḪI.A-ya

23 EGIR pa-an-za A-NA BÀD[ KARAŠ ka-ri-ya-a]n-zi lu-uk-kat-ti-ma URU

Šu-

u-nu-pa-aš-ši-in

24 URU
Pí-it-ta-la-aḫ[-ši-in-na . . . ḫar-]ga-nu-zi še-eš-zi-ma-aš-kán I-NA BÀD

KARAŠ ŠA A-BI [DUTUŠI]

25 nu URU
Pí-ik-ka4-u-uz-za [an-da-an nu-kán] pí-di BAL-zi nu URU
Iš-ta-ḫa-ra

an-da-an

26 nu URU
Ne-ri-ik-ka4 [an-da-an nu URU-an] ú-e-te-ez-zi URU
Ne-ri-ik-ka4-az-

ma-za-kán ar-ḫa

27 a-ri-ya-mi ma-a-a[n ku-ru-urḪ]I.A [ḫ]u-u-da-ak RA-me ma-a-an EZEN4 ṷuu-

ru-ul-li-ya-aš ḫu-u-da-ak ki-š[a-r]i

71
28 ma-a-an-ma-za DINGIRL[UM KI.MIN] nu KIN SIG5-ru DMAḪ DU-iš PAP-

nu-mar T[I?-tar? x x ] x ME-aš

29 n[a-a]t A-NA LÚMEŠ URU

GIDRU-TI p[a-iš SIG5?]

________________________________________________________________

30 URU
Ḫa-an-ḫa[-na-az-kán ar-ḫa I-N]A URU.DU6ḪI.A [URUKa-at-r]u-[m]a? ka-
URU
ri-ya-zi lu-u[k-kat-ti-ma P]í[-i]k-ka4-u-uz-za-[a]n

31 GUL-aḫ-zi [še-eš-zi-ma I-NA B]ÀD [KARAŠ ŠA A-BI DUT]UŠI lu-uk-kat-ti-

ma URU
Š[u-]u[-n]u-p[a-aš-]ši[-i]n

32 URU
Pí-it-t[a-la-aḫ-ši-in-na ar-ḫa ṷa-ar-nu-zi URU
Pí-ik-ka4-u-u]z-za an-da-an

nu-kán pí-di BA[L-zi]

33 nu URU
Iš-ta[-ḫa-ra an-da-an URU
Ne-ri-ik-ka4 an-da-an nu] URU-an ú-e-te-

ez-zi

34 URU
Ne-ri-i[k-ka4-az-ma-za-kán ar-ḫa a-ri-ya-mi ma-a-an ku-ru-u]rḪ[I.A ḫu-u-

da-ak GUL-aḫ[-mi]

35 ma-a-an EZE[N4 ṷuu-ru-ul-li-ya-aš ḫu-u-da-ak ki-ša-ri ma-a-an-ma-za

DINGIRLUM] KI.MIN nu KIN SI[G5-ru]

36 [L]ÚMEŠ URU
GIDRU-T[I

__________________________________________________________________

37 [UR]UḪa-an-ḫa-n[a-az-kán

38 [ . . UR]UKa-a[t?-ru-ma

39 [ . . .k]e-e x[

72
40 [ . . .] x x[

Çeviri (ay.):

1 [Ḫanḫana kentinden uzağa x kenti içi]ne ve Pikkanunušša kentine giz[lendi.]

2 [ Pi]ttaggalašša kenti içine

3 Eğer Pittaggalašša kenti saldırırsa, eğer barış antlaşması yaparsa [o fal aracılığıyla

so]rulsun.

4 [ x] ertesi günde Šunu[pašši kenti]

5 [ve Pittalaḫši kentini mahvetti. Tek]rardan o, majeste babamın ordugâhında

6 [ geceyi geçirdi. sal]dırdı. İštaḫ[ara kenti içini]

7 [ve Nerik kenti içini ve kenti tahkim ett]i. Nerik kentine vardığımda fal

aracılığıyla

8 [araştıracağım. Düşmana hemen saldıracak mıyım? Y]oksa ṷuruli(ya) Bayramı’nı

9 [hemen kutlayacak mıyım? Şimdi tanrının talih falı olumlu] olsun! Tanrıça MAḪ

kalktı.[

10 [ ]x fal sonucu olumsuz!

__________________________________________________________________

11 Ḫa[nḫana kentinden uzağa x kenti içinde Katruma kenti harabelerin]de gi[zle]ndi

12 ve Pi[ttaggalašša kenti içinde Pittaggalašša kenti ile] savaşacak mıyım? Yoksa

barış antlaşması

73
13 yapacak mıyım? Ve o [fal aracılığıyla sorulsun. Ertesi günde Šunu]pašši kenti ve

Pittalaḫši kentini

14 tamamen yak[tı. Bundan sonra majeste babam]ın ordugâhında geceyi geçirdi.

Fakat ileride Pikkauza kenti x x x ve tekrar o yerde isyan çıktı

15 ve İštaḫara kenti iç[ini ve Nerik kenti için]i ve kenti tahkim etti.

16 Nerik kentine vardığımda fal aracılığıyla sorulsun. Düşmana hemen saldıracak

mıyım?

17 Yoksa ṷurulli(ya) Bayramı’nı hemen kutlayacak mıyım? Şimdi tanrının talih falı

olumlu olsun!

18 Meclis doğruluğu ve sağlığı [aldı. . . . . . . ikinci gün]de Fırtına Tanrı’sı kalktı.

Savaş ve askeri sefer aldı

19 ve onlar tahta üçüncü gün[de (geri verildiler.) Tan]rılar olumlu!

___________________________________________________________________

20 Ḫanḫana kentinden uz[ağa x kenti içinde Katruma kenti harabelerind]e gizlendi.

21 Ertesi günde arabalı savaşçı[lar x kentine] saldırdılar. Yaya askerler ve onun

ordusu dışarı çıktılar.

22 Fakat majeste ve majeste babamın ordugâhına, onun arabalı savaşçıları, yaya

askerleri ve orduları

23 tekrar ordu[gâhına gizlendi]ler. Ertesi günde Šunupašši kenti

24 Pittalaḫ[ši kentini . . . mah]vetti. Geceyi geçirdi. Fakat majeste babamın

ordugâhında

74
25 Pikkauzza kenti içinde o yerde isyan çıktı ve İštaḫara kenti içini,

26 ve Nerik kenti [içini ve kenti] tahkim etti. Nerik kentine

27 vardığımda (fal aracılığıyla araştıracağım.) Düşmana hemen saldıracak mıyım?

Yoksa ṷurulli(ya) Bayramı’nı hemen kutlayacak mıyım?

28 Şimdi tanrının talih falı olumlu olsun. Tanrıça MAḪ kalktı. Koruma, ha[yat? x x]

x almıştır.

29 v[e onla]r Ḫatti ülkesi insanlarına verildi.

Olumlu!

____________________________________________________________________

30 Ḫanḫa[na kentinden uzağa Katruma kenti harabelerin]de gizlendi. Ertesi günde

Pikkauzza kenti

31 saldırdı. Geceyi geçirdi. Fakat majeste babamın ordugâhında ertesi günde Šunupašši

kenti

32 ve Pittalaḫši kentini tamamen yaktı. Pikkauzza kenti içinde o yerde isyan ç[ıktı.]

33 İšta[ḫara kenti içini ve Nerik kenti içini ve] kenti tahkim etti.

34 Neri[k kentine vardığımda (fal aracılığıyla araştıracağım.) Düşmana hemen

saldıracak [mıyım?]

35 Yoksa ṷurulli(ya) Bayramı’nı hemen kutlayacak mıyım? Şimdi tanrının talih falı

ol[umlu olsun.]

36 [Ḫ]atti ülkesi insanla[rı ]x x [

____________________________________________________________________

75
37 Ḫanḫana kentinden

38 [ . . K]atruma kenti

39 [ . . . x] x x[

40 [. . . ] x x[

KUB 30.68 numaralı metinin ay. 2. satırında ise; purulli(ya) Bayramı’nı

“büyük bayram” olarak belirtmekle beraber yine aynı metnin 3. ve 5. satırlarında

Nerik kent adı geçmektedir.

Bu metnin transkripsiyon ve çevirisi şu şekildedir:

KUB 30.68 ay. III151

LÚ GIŠ
1 [x DUB ] x GUDU12 A[L?

______________________________________________________

2 [x DUB I / A-N]A EZEN4 GAL pu-u-r˹u˺[-li-ya-aš

______________________________________________________

URU
3 [x DUB ] x EZEN4 Ne-ri-iq-q[a

______________________________________________________

4 [x DUB ma-a]l-te-eš-na-aš m
Ta-a-at-ta LÚ DI[M

LÚ.M EŠ
5 [ ] NAR ki-i ŠA URU
Ne{-ni}-r[i-iq-qa

_____________________________________________________

151
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Dardano, 2006: 194-196.

76
6 [x DUB ma-a]l-te-eš-na-aš m
Ṷaa-ḫu-ut-ta-a-i-li [LÚGUDU12

LÚ
7 [ m
. . .] x NAR Ḫu-uz-zi-ya L[Ú DI[M
m

8 [ URU
Za-al-p]u-ṷa ma-a-an DUMU-aš A-NA DINGIRMEŠ URU
Za-a[l-p]u-

ṷa

9 [ -z]i ki-ma ma-am-ma-al-zi-kán-ta

______________________________________________________

10 [x DUB ma-a-an LUGAL-uš] ˻URU˼Ta-aḫ-ni-ṷa-ra I-NA GIŠ

TIR pa-iz-zi

____________________________________________________

11 [x DUB ] x-˻ya˼ pa-iz-zi ḫu-uk-ki

_____________________________________________________

12 [x DUB ] x[ ]

Çeviri (ay. III):

1 [ . . . tablet : ] x Merhemli rahip ç[apa (kazma)

________________________________________________

2 [ . . . Birinci table]t : Büyük bayram puruli Bayramı’na

________________________________________________

3 [ . . . x tablet :] x bayram Nerik kenti

________________________________________________

77
4 [ . . . x tablet :] Fırtına Tanrı’sı adamı Tātta’nın ayini (resitasyonu)

5 [ mü]zisyenler bu Nerik Kenti’nin

________________________________________________

6 [ . . . x tablet :] Merhemli rahip Ṷaḫuttaili’nin ayini (resitasyonu)

7 [ m
. . .]x müziyen, Fırtına Tanrı’sı a[damı Ḫuzziya’nın

8 [ Zalp]a kenti : “Eğer Zalpa kenti tanrılarına oğlu

9 [ . . .]bu ilahiyi okusun!”

___________________________________________________

10 [ . . . tablet : “Eğer kral] Taḫniṷara kentinde orman(a) giderse,”

___________________________________________________

11 [ . . . tablet : ] x çağırmağa gider.

___________________________________________________

12 [ . . . tablet : ]x[ ]

KUB 59.12 numaralı metin; Nerik kenti ile ilgili olup içinde purulli(ya)

Bayramı’ndan bahsedilen bir kolofon metnidir. Bu metnin transkripsiyon ve çevirisi

şöyledir:

KUB 59.12152 öy. IV (Bo 3127)

1ʹ [DUB] x KAM Ú-UL QA-TI

2ʹ [EGIR-a]n tar-nu-ṷa-aš

152
Trankripsiyon ve çeviri için bkz. Haas, 1970: 253; Groddek, 2004: 23.

78
3ʹ [EZE]N4 pu-ru-ul-li-ya-aš

4ʹ [URUN]e-ri-ik

Çeviri (öy. IV):

1ʹ x tablet: Bitmemiştir.

2ʹ [Tekrar] bıraktı.

3ʹ purulli(ya) Bayramı

4ʹ Nerik kentinde

Bo 3251 numaralı metnin bazı kısımları kırık olmasına karşın, oldukça dikkat

çekici bilgiler vermektedir. Metnin ilk satırında “9. yıl” ifadesi geçmektedir. Haas’ın

görüşüne göre, purulli(ya) Bayramı belki, dokuz yıllık bir döngüde ve bayram kralın

dokuzuncu hâkimiyet yılında kutlanmış olmalıdır. Ayrıca, IBoT 2.129 numaralı fal

metninde ise; Haas’ın görüşüne göre153 purulli(ya) Bayramı’nın bir döngüsü 7 yıla

yakın olabileceği yönündedir. Bu görüş ile ilgili açıklamamız gerekçesi ile

çalışmamızın ilk bölümü olan “purulli(ya) Bayramı” başlığı altında verilmiştir. İlgili

metinlerin, transkripsiyon ve çevirileri şu şekildedir:

Bo 3251154 ay. III:

𝑥+1 [ ] MU IXKAM x[

__________________________________________
153
Haas, 1994: 698.
154
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Haas, 1970: 254.

79
2ʹ nu A-NA DU URU
N[e-ri-ik

3ʹ kiš-an kat-ta ḫa-m[a-

4ʹ ŠA EZEN4 pu-ru-li-[ya-aš

5ʹ EZEN4 še-li-ya-aš kiš-a[n

_________________________________________________
_________________________________________________

Çeviri (ay. III):

𝑥+1 [ ] 9. yıl x[

__________________________________________________

2ʹ ve Nerik kenti Fırtına Tanrı’sına

3ʹ bu şekilde (bir bayram) eklendi?155.

4ʹ puruli(ya) Bayramı’nın

5ʹ šeliya156 (ekin yığını) Bayramı’nın bu şekilde

___________________________________________________
___________________________________________________

IBoT 2.129=KUB 16.35+898/v(+)KBo 22.139 öy.157

𝑥+1 DU NIR.GÁL-kán ku-it ŠA É.DIN[GIRLIM ]x?

2ʹ SIxSÁ-at nu LÚMEŠ É.DINGIRLIM pu-nu-[u]š-[šu]-˹u˺-en na-a[š me-mi-ir

155
Ünal, 2007: 156 (katta ḫamenk- “(bir bayram) eklemek”).
156
Ünal, 2007: 627 šeli- “ekin yığını, ambar, deste, demet” šeliyaaš sg. gen.
157
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Taggar-Cohen, 2006: 286-287.

80
 3ʹ A-NA DINGIRLIM-ṷa SĺSKUR pu-ru-ul!-li!-ya-aš-ši-ya-an-za

4ʹ ŠA MU VIIKAM kar-ša-an

__________________________________________________

Çeviri (öy.):

𝑥+1 Kudretli Fırtına Tanrısı için tanrının evinin [ ]x?

2ʹ (fal vasıtasıyla) tespit etti ve tanrının evinin adamlarına sorduk. Ve o[nlar şöyle

dediler:

3ʹ “tanrıya purulli(ya) kurbanları

4ʹ 7. yılın kesilmiştir.

___________________________________________________

KUB 22.46 numaralı metin yine bir fal metnidir. Bu metinden anladığımız

kadarı ile 1. ve 7. satırlarında Nerik kentine bir yolculuk söz konusudur. 14.ve 15.

satırında ise olasılıkla, purulli(ya) ve KI.LAM Bayramları için Fırtına Tanrı’sına

adanmış bir undan (ZÌ.DA) bahsedilmektedir. Metnin transkripsiyonu ve çevirisi

şöyle verilmektedir:

KUB 22.46

URU
𝑥+1 ] x A-NA KASKAL N[e-ri-ik(-)

2ʹ AN?-za QA-TAM-MA ma-a-la-an

81
 3ʹ [n]u-kán DINGIR-ni da-pí MUD?-ni

___________________________________________

LÚ
4ʹ ta ḪAL IRTUM KI.MIN nu[

5ʹ GÙB-ma-aš-kán KAxU-i TUK[U.TUKU?

6ʹ zi GAR-ri XII ŠÀ TIR [NU.SIG5 ?/ SIG5?

___________________________________________

URU
7ʹ nu KASKAL Ne-ri-ik-m[a?

8ʹ LUGAL-za ZAG.TAR KASKAL A-TAM-MA

____________________________________________

9ʹ DUTUŠI-kán [

10ʹ AN?-za QA-TAM-M[A

11ʹ A?-NA? AN-za ZAG[

____________________________________________

12 nu-kán ME-E x[

13 DMAḪ GUB-iš[

____________________________________________

14ʹ A-NA ZÌ.DA pu-ru-li-y[a

15ʹ DU KI.LAM zi[

82
 16ʹ ḪUL-za LUGAL-aš ZAG[

____________________________________________

17ʹ ] x ar-ḫa[

18ʹ ] x[

Çeviri:

𝑥+1 ]x Nerik kenti yolculuğuna

2ʹ gökyüzünden? aynı şekilde bir kurban?

3ʹ ve tanrıya bütün kanı dökmeye

_________________________________________________

4ʹ tanani158 falcı (kâhin) aynı şekilde fal sorusu (sorar?) ve

5ʹ Fakat fal sonucu olumsuz! Onun ağzında öf[ke?

6ʹ bundan sonra gelen fal.ile ilgili oniki bağırsak bükümü [fal sonucu

olumsuz!/iyi!?

__________________________________________________

7ʹ Ve Nerik kenti yolculuğund[a

8ʹ kral bizzat giysinin bir parçasını yolculuk (için) kırmızı kan?

____________________________________________________

158
ta “fal terimi olarak tanani’nin kısaltması.” bkz. Ünal, 2016b: 498.

83
 9ʹ Majeste[

10ʹ gökyüzünden? aynı şekild[e

11ʹ gökyüzünden? fal sonucu olumlu!

_____________________________________________________

12ʹ Ve su x[

13ʹ Tanrıça MAḪ (Kader Tanrıçası) ayağa kalktı.[

______________________________________________________

14ʹ puruli(ya) (Bayramı?) unun[a

15ʹ Fırtına Tanrısı (için) KI.LAM (Bayramı’na?) bundan sonra gelen[

16ʹ kötüden kralın fal sonucu olumlu![

___________________________________________________________

17ʹ ]x uzak[

18ʹ ]x[

İlluyanka Mitosu (söylencesi), içerisinde de Nerik kenti ve purulli(ya)

Bayramı geçmektedir. Bu bölüme, tez çalışmasının ilgili bölümünde ayrıntılı olarak

yer verilecektir.

h) purulli(ya) Bayramı ile İlgili Diğer Hitit Çiviyazılı Metinler:

Orta Hitit İmparatorluk yani, III. Hattušili döneminden itibaren, Nerik kentine

yapılan yoğun Kaška saldırıları nedeniyle, bu kentin kült rolünü Hakmiš kenti

84
üstlenmiştir. KUB 48.119 (öy. ve ay.) numaralı metin, kraliçe Puduḫepa’nın kehanet

metnidir. Aynı metinde, kraliçe; bilinmeyen hastalığının tanrı tarafından

iyileştirilmesi karşılığında Hakmiš kentinde purulli(ya) Bayramı’nı kutlayacağından

ve Nerik kentinde onun için hususi bir bayram yapacak olmasından söz eder. Devam

eden bölümde ise, tanrılar, eğer Utruna kentinden tekrar Nerik kentine kültü

taşırlarsa yani Nerik kenti tekrar ele geçirilirse onlara birtakım adaklar sunacağından

bahsetmektedir. Bu metnin transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

KUB 48.119 öy. 159

m
𝑥+1 [I]Š - TU x x[ -

n]u - mi[

2ʹ [URU Ut -] ru- na IŠ-TU URU

[

3ʹ [ma- a- an]- na- mu DINGIRLIM ki-i Ú-UL še-ek-kán GIG SIG5-aḫ-ti

4ʹ [nu-za-kán] Ạ-NA DINGIRLIM EZEN4 dam-me-li-in ku-in-ki te-eḫ-ḫi

5ʹ [EZ]EN4 pu-ru-ul-li-ia-an-na-at-ta I-NA URU

Ḫa-ak-miš i-ia-mi

6ʹ [I-N]A URU
Ne-ri-iq-qa-ia-at-ta ḫa-an-ti-i i-ia-mi

7ʹ [ma-]˹a˺-an-na-aš-mu I-NA URU

Ne-ri-iq-qa I-e-da-ni pí-di DÙ-u-an-zi

˹SIxSÁ˺-ri

8ʹ [na-a]n a-pí-ia-pát i-ia-mi

___________________________________________________________

159
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Roos, 2007: 208-211.

85
 9ʹ [ma-a-a]n-na ki-nu-un DINGIRLUM EN-ḽA URU
Ut-ru-na-za I-NA URU
Ne-ri-iq-

q[a

10ʹ [ar-ḫ]a pé-˹e˺-da-an-zi nu-uš-ši I-NA da-ḫa-an-ga I LI-IM UDU

11ʹ [pa-ra-]˹a˺ pí-an-zi ku-e-da-ni-ia UD-ti A-NA UTUŠI kam-ma-ra-aš

D

12ʹ [IGIḪI.A-za a]r-ḫa pa-iz-zi nu-kán A-NA DINGIRLIM I GU4 ŠE VIII UDU

BAL-aḫ-ḫi

13ʹ [ ] x ka-ru-ú Pár-ta-pár-ta

URU

____________________________________________________________________

14ʹ [ a]n-da ÚŠ-an SIxSÁ-at nu-za-˹kán˺ MUNUS.LUGAL A-NA DU

URU
Ne-ri-ik

15ʹ [kiš-an IK-RU-UB ma-a-an-m]u DINGIRLUM ˹EN˺-ḽA iš-ta-ma-aš-ti ŠÀ

KARAŠ-kán

KUŠ
16ʹ [ A-N]A DINGIRLUM EN-ḽA I A-RI-TUM KÙ.BABBAR

17ʹ [ KÙ].BABBAR KI.LÁ.BI NU.GÁL I GU4 VIII UDU pé-eḫ-ḫi

18ʹ [ ku-e-d]a-˹ni pí-di A-NA MUNUS.LUGAL ZI-an-za

19ʹ [ ḫ]al-˹zi˺-ia-u-ṷa-ar na-a-ṷi

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

Çeviri (öy.):

𝑥+1 i]le . . . . . . . –cağım.

86
 2ʹ Ut]runa kentinden x kent

3ʹ ve (eğer) sen, tanrı, beni ve bu bilinmeyen hastalığı iyileştirirsen

4ʹ [sonra] tanrıya yeni bir bayram tesis edeceğim

5ʹ ve senin için purulli Bayramı’nı Ḫakmiš kentinde kutlayacağım.

6ʹ Nerik kentinde senin için hususi (bir bayram) yapacağım

7ʹ ve eğer bana, Nerik kentinde bir yerde kutlamak için bir araya gelirlerse,

8ʹ ve onu orada bizzat kutlayacağım (yapacağım).

_____________________________________________________

9ʹ Ve (eğer) şimdi tanrılar, beyim(i), Utruna kentinden Nerik kentine

10ʹ taşırsa ve ona kült odasında (sunakta) bin koyun

11ʹ teslim ederler ve her günde majesteye buğu (duman)

12ʹ [gözler(in)den] çekilir ve tanrıya bir yağlı sığır, sekiz koyun sunacağım.

13ʹ [ ] x eskiden Partaparta kentin(de)

______________________________________________________

14ʹ [ i]çeride hastalığı düzene soktu ve kraliçe Nerik kenti Fırtına Tanrı’sına

15ʹ [ bu şekilde adadı : “Eğer ben]i tanrı, beyim işitirsen, ordu içinde

16ʹ [ tanrı]ya, beyim, gümüş bir zırh

17ʹ [ gü]müş onun ağırlığı yoktur. Bir sığır, sekiz koyun

vereceğim.”

87
18ʹ [ he]r yerde kraliçeye istek

19ʹ [ i]lan ediliyor. Henüz

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
KUB 48.119ay.160

1 [ ]x DUTUŠI[

2 [ ma-]a-an-mu DINGIRLIM E[N-IA

3 [ ]x-˹eš-zi˺ nu A-NA ˹D˺ [ . . . .

4 [ (-)k]i-nu-un ki-nu-˹un-ma-kán˺

5 [ ]x x [ ]x VIII UDU I GU4 VIII UDU SUM-[ḫi]

6 [ ] x -ti-uš ˹KÙ˺.BABBAR KI.LÁ.BI NU.GÁL

____________________________________________________________
7 [ EZ]EN4 pu-ru-˹ul-li˺-ya-aš ˹EGIR˺-pa-an-da

8 [ ] x[ ] x x ḫa-ad-du-liš161 DÙ-zi IGI ZAG-ya-aš GIM-an

9 [ ] QA-TAM-MA [ḫa-a]d-du-liš-zi nu A-NA DINGIRLIM I BI-IB-RU

UR.MAḪ ˹GUŠKIN˺

____________________________________________________________

10 [ KI.LÁ.BI N]U.GÁL ˹i-ya˺-mi

_____________________________________________________________

160
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Roos,2007: 210-213.
161
Ünal, 2016b: 181.

88
11 [ ki-nu-n]a e-ni ku- e ˹KẠRAŠ˺ m
Ša-ḫu-ru-nu-ṷa-aš m
LUGAL-aš-DLAMMA-

aš-ša pé-é-ḫu-˹te˺-ir

12 [ nam-m]a ma-a-an ar-ḫa ˹SIG5˺-in ú-iz-zi nu ma-a-an DÙ-an-zi-ya Ú-UL

ku-˹it-ki˺[

13 [ ]x-ma-at ar-ḫa SIG5-in ú-˹iz˺-zi nu-za DU URU

Ne-ri-ik ŠA

KASKALNI

14 [ mŠa]-˹ḫu˺-ru-nu-ṷa-aš ḫa-an-ti-i ḫal-za-a-i m

LUGAL-aš- D˹LAMMA˺- aš-ša

GUB-za

15 [ ḫa-a]n-ti-i ḫal-za-a-i BE-LUḪI.A KARAŠḪI.A-ma ku-i-e-š na-˹at˺ ták-ša-an

16 ar-ḫa ti-an-zi nu-˹kán˺ ták-ša-an šar-ra-aš A-NA m

Ša-ḫu-ru-nu-ṷa

17 EGIR-an-da ti-ya-zi [t]ák-ša-an šar-ra-aš-˹ma˺-kán ˹Ạ-NA˺ m

LUGAL-aš-
D
LAMMA

18 EGIR-an-da ti-ya-zi

___________________________________________________________

19 [ ] ˹EZEN4˺ [pu-]˹ru˺-ul-˹li˺-y[a-aš

20 [ ]x[

Çeviri (ay.):

1 [ ]x majeste [

2 [ E]ğer benim için (sen), tanrı, [be]yim [

89
 3 [ ] ve tanrıya[

4 [ ] . . . şimdi bununla birlikte

5 [ ]x x [ ] x sekiz koyun (ve) bir sığır (ve)

sekiz koyun suna[cağım.

6 [ ] . . . gümüş onun ağırlığı yoktur.

___________________________________________________________

7 [ ] purulli(ya) Bayramı’nı daha sonra,

8 [ ] sağlıklı yapar. O fal olumlu olduğu zaman,

9 [ ] aynı şekilde sağlıklı olursa, tanrıya bir altın aslan riton

____________________________________________________________

10 [ Onun ağırlığı y]oktur. Yapacağım (yerine getireceğim)

_____________________________________________________________

11 [ve şim]di o orduyu Šaḫurunuṷa ve m LUGAL-LAMMA/Šarruma-Kurunta162 alıp

götürdüler.

12 [sonr]a eğer (hastalık) uzaklaşıp sağlığına kavuşursa gelir(ler) (geri dönerler) ve

eğer hiçbir şekilde yapmazlarsa (yerine getirmezlerse) da

13 [ ] x x x sağlığına kavuşursa gelir(ler) ve Nerik’in Fırtına Tanrısı askeri

sefere

162
Okunuşu için krş. Otten, 1988: 3-4; van den Hout, 1995: 49.

90
14 [ Ša]ḫurunuṷa’yı özel olarak çağırır. LUGAL-LAMMA/Šarruma-Kurunta

ulaştığında,

15 [özel] olarak çağırır. Ordu beyleri de onlar yarısı

16 bir yerden çıkarlar ve yarıya böler. Šaḫurunuṷa’ya

17 arkasından girer, yarıya böler ve LUGAL-LAMMA/Šarruma-Kurunta’ya

18 [ar]kasından girer.

___________________________________________________________________

19 [ ] purulli(ya) Bayramı’[nı

20 [ ]x [

KUB 42.100 (ay. IV) numaralı metin, II. Muṷatalli’nin, Tanrı Telipinu’nun

onuruna purulli(ya) Bayramı’nın kısaltılmış bir şeklini Utruna kentinde kutladığını

anlatan metindir163. Metin içerisinde çeşitli bayram adları geçmekle birlikte, bu

bayramlar için çeşitli malzemeler belirtilmektedir. Bu metnin transkripsiyon ve

çevirisi şu şekildedir:

KUB 42.100164 ay. IV (Duplikat 45.2)

x+1 [ ]xxxxx[

2ʹ [ ] x x V [DUM]UMEŠ ARADMEŠ [DLAMMA

__________________________________________________

163
Haas, 1994: 696.
164
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Hazenbos, 2003: 19-24.

91
 D
3ʹ Te-li-pí-nu-un an-na-˹al˺[-la-za tup-pí-ya-za

URU
4ʹ [K]AR-u-en Ne-ri-ik-ki-y[a

GIŠ
5ʹ ˹ x+I ˺ ma-ri-uš KÙ.BABBAR GAR.RA ṷa- x[- GUŠ]KIN GAR.RA

GIŠ
6ʹ i-ṷa-ar i-ya-an-te-eš I x[

4GUG GUŠKIN GAR.RA x[

NA
7ʹ I ZA.ḪUM

8ʹ ˹e˺-eš-ta EZEN4MEŠ-ma-aš-ši EZEN4 ˹ITU˺[KAM

9ʹ tup-pí-ya-za UL ku-i-e-eš-qa KAR-u[-en]

____________________________________________________

10ʹ [I]Š-TU A-BI A-BI DUTUŠI-ya GIŠ

gur-ta-za DINGIRME[Š

11ʹ [EZEN4]MEŠ EZEN4 ITUKAM UL ku-i-e-eš-qa KAR-u-e[n ]x

12ʹ [UM-M]A LÚMEŠ É.DINGIRLIM DTe-li-pí-nu-un-ṷa DINGIRMEŠ U[RU

13ʹ [mNI]R?[.GÁ]L? x ˹I ˺-NA URU

Ut-ru-na i-ya-at nu-ṷa-ra-aš[

______________________________________________________

14ʹ x[ ] x[ ] x ar-ta-at KÙ.BABBAR-ma-ṷa GUŠKIN[ ] x-an

15ʹ na-a-ṷi ku-it-ki e-eš-ta nu-ṷa-za A-BI DUTUŠI[

URU
16ʹ ku-ṷa-pí I-NA Ut-ru-ú-na EZEN4 pu-ru-ul-li-˹ya˺[-aš]

17ʹ i-ya-at nu-ṷa-kán A-NA TUP-PAḪI.A EZEN4 pu-ru-ul-li-y[a-aš]

18ʹ DTe-li-pí-nu-un ḫa-az-zi-ú-i-ya-aš an-da KAR-˹er˺

19ʹ nu-ṷa-ra-an ZA.ḪUM KÙ.BABBAR TUR i-e-er na-aš ki-nu-un

GIŠ
20ʹ ZA.ḪUM KÙ.BABBAR TUR na-aš-˹kán˺ A-NA ZAG.GAR.RATI

92
21ʹ A-NA DLAMMA GAM-an GUB-ri

_____________________________________________________________

22ʹ ki-nu-un-ma-aš-ši XII EZEN4 ITUKAM I EZEN4 zé-e-ni

LÚ
23ʹ EZEN4 ḫa-me-eš-ḫi SANGA IŠ-TU É-ŠÚ e-eš-ša-i

24ʹ II BÁN ZÌ.DA I KAŠ I

DUG
TU7 ˹GÚ˺.GAL.GAL A-NA I EZEN4
DUG

ITUK[AM

_______________________________________________________________

25ʹ I UDU II PA III BÁN ZÌ.DA I KA.GAG A-NA EZEN4 Ú.BAR8-aš

DUG

________________________________________________________________

26ʹ I UDU I PA ZÌ.DA I DUG

TU7 GÚ.GAL.GAL A-NA EZEN4 zé-e-ni

_________________________________________________________________

27ʹ ŠU.NĺGIN II UDU XI PA IV BÁN tar-ša-an ma-al-la-an

28ʹ A-NA XII EZEN4 ITUKAM Ù A-NA II EZEN4MEŠ LÚ

SANGA TA ˹É˺[-ŠÙ

29ʹ pé-eš-ki-iz-zi

___________________________________________________________________

LÚ
30ʹ SANGA mGal-li-li-iš I LÚ I MUNUSTUM I DUMU.NITA I

DUMU.MUNUS

31ʹ IV SAG.DUMEŠ ARADMEŠ DTe-li-pí-nu I É.DINGIRLIM ŠA DLAMMA

32ʹ Ù ŠA DTe-li-pí-nu

___________________________________________________________________

93
33ʹ Ḫal-ki-iš URU
Ne-ri-ik-ki-kán an-na-al-li

GIŠ
34ʹ gur-ta A-NA ŠUM-MU DINGIRMEŠ an-da ŠUM-an i-ya-an-za

35ʹ A-NA KASKAL DUMU.LUGAL-ya-aš-kán an-na-al-li an-da É-ri

36ʹ i-ya-an-za DUMU.LUGAL ku-ṷa-pí ú-iz-zi na-aš ḫu-u-da-ak

37ʹ I-NA É Ḫal-ki pé-ra-an pa-ra-a pa-iz-zi

38ʹ na-an m
NIR.GÁL ALAM i-ya-at

39ʹ ˹na˺-˹aš˺-˹kán˺ ŠÀ É DU URU

Ne-ri-iq-qa

40ʹ [A-NA] PA-NI DU URU

Ne-ri-iq-qa GUB-ri

41ʹ [EZ]EN4MEŠ!-ma-aš-ši UL ku-i-eš-qa GAM-an ḫa-ma-a[n-kán(-)

________________________________________________________

Çeviri (ay. IV):

x+1 [ ] . . .[

2ʹ [ ]Koruyucu Tanrı LAMMA’(nın) 5 erkek çocuğu, köleleri

______________________________________________________

3ʹ Eski bir tablet üzerinde Tanrı Telipinu (ismini)

4ʹ [b]ulduk [v]e Nerik kenti[nde

5ʹ x 1 mızrak, gümüş kaplama . . .[ ]gibi yapılan [. . .]

6ʹ altın kaplama (yapılmış), bir . . . [

94
 7ʹ bir ibrik (güğüm), akik taşı, altın kaplama . . .[

8ʹ oradaydı. Ancak bayramlar ona (onun için) aylık bayramı

9ʹ tablet üzerinde herhangi (bir şey) bulamadık.

____________________________________________________________

10ʹ Majestenin büyükbabasından (zamanından) tahta tablet (üzerinde) tanrıla[r

11ʹ [bayra]mlar, aylık bayram (hakkında) herhangi bir şey bulamadı[k. ]

12ʹ Tapınağın erkekleri şöyle (söyledi): “Tanrı Telipinu ve x kenti tanrıları[

13ʹ [Muṷa]tt[all]i(?) Utruna kentinde yapılan ve o[

______________________________________________________________

14ʹ . . . [ ]...[ ] . . . O durdu. Ancak gümüş (ve) altın [ ]...

15ʹ henüz herhangi (bir şey) yoktu ve bizzat majeste babasından[

16ʹ bu yana Utruna Kenti’nde purulli(ya) Bayramı

17ʹ kutlandı ve purulli(ya) Bayramı tabletlerinde

18ʹ Tanrı Telipinu ayinlerini içinde bulduk -] x

19ʹ ve onu küçük gümüş bir ibrik (güğüm) (şeklinde) yaptılar ve şimdi o

20ʹ küçük gümüş ibrik (güğüm) (şeklinde) , ve o sunak üzerinde

21ʹ Koruyucu Tanrı LAMMA’ya, yanında durur.

__________________________________________________________

22ʹ Şimdi onun için 12 aylık bayram 1 sonbahar bayramı,

95
 23ʹ ilkbahar bayramı rahip onun evinden kutlar.

24ʹ iki BÁN ölçüsünde un, bir kap bira (ve) bir tencere bezelye yemeği 1 aylı[k

bayrama;

______________________________________________________________

25ʹ bir koyun, iki PARĪSU (ve) üç BÁN ölçüsünde un, bir kap kalitesiz bira

ilkbahar bayramına,

_______________________________________________________________

26ʹ bir koyun, bir PARĪSU un (ve) bir tencere bezelye çorbası sonbahar bayramına

________________________________________________________________

27ʹ Toplam: iki koyun, on bir PARĪSU (ve) dört BÁN ölçüsünde kurutulmuş,

öğütülmüş (tahıl)

28ʹ 12 aylık bayrama ve 2 (aylık) bayramlara rahip onun evinden

29ʹ sürekli olarak sunar.

________________________________________________________________

30ʹ Rahip Gallili, bir erkek, bir kadın, bir erkek çocuk (ve) bir kız çocuk

31ʹ Tanrı Telipinu köleleri (olan) dört kişi, bir Koruyucu Tanrı LAMMA

32ʹ ve Tanrı Telipinu’nun (tapınağının)

_________________________________________________________________

33ʹ tahıl (tanrısı) Nerik kentinde eski

34ʹ tahta tablet (üzerinde) tanrıların isimleri içerisinde isim (ün) yapmıştır.

96
 35ʹ prensin yolculuğunda onun eski evi içinde

36ʹ kutlanmış(tır.) Prens geldiğinde, o hemen

37ʹ tahıl ambarından (Éḫalki-) ilk çıkar

38ʹ ve onu, Muṷatalli (şeklinde) (bir) heykel yaptı

39ʹ ve o Nerik kenti Fırtına Tanrısı’(nın) evi içinde

40ʹ Nerik kenti Fırtına Tanrısı önünde durur.

41ʹ Ancak, ona (onun için) herhangi (bir bayram/bayramlar?) eklenmiş(-)?

______________________________________________________________

KUB 8.69 numaralı metin yine bir arşiv katalog tabletidir. Olasılıkla,

purulli(ya) Bayramı’nda yer alan bazı görevliler hakkında birtakım bilgiler

vermektedir. I.Singer, KBo 10.27 numaralı metninde benzer görevlilerden

bahsetmesi nedeniyle bu metnin de purulli(ya) Bayramı’na ait olabileceği fikrini

savunmaktadır165. KUB 8.69 numaralı metnin transkripsiyon ve çevirisi şu

şekildedir:

KUB 8.69 öy. III166

1 DUB IKAM SÌRḪI.A zi-in-za-pu-uš-ši-y[a-aš]

165
Singer, 1983: 28.
166
Transkripsiyon ve çeviri için bkz. Dardano, 2006: 60-61.

97
2 ŠA DIŠTAR URU
Ni-nu-ṷa

_____________________________________________

3 DUB IKAM ma-an-kán dam-me-el É.DINGIRLIM

4 IŠ-TU SISKUR ar-nu-ṷa-an-zi

______________________________________________

5 DUB IKAM A-NA EZEN4 pu-u-ru-li-ya-aš-za ma-aḫ-˹ḫa˺-an

6 LÚMEŠ ḫa-pí-i-eš ú-nu-ṷa-aš-ḫu-uš da-an-zi

7 ḫal-ku-eš-šar-ra ma-aḫ-ḫa-an ḫa-an-da-a[n-z]i

MUNUS MEŠ
8 zi-in-tu-u-ḫi-i-e-eš-ša ma-aḫ-ḫa-an

9 SÌR GAL SÌRRU

___________________________________________

10 DUB IIIKAM ŠA EZEN4 ḫa-me-eš-ḫa-an-da-aš URU

Ḫur-ma

LÚ
11 I-NA URU
Ḫur-ma ma-aḫ-ḫa-an ˻EN˼ EZEN4MEŠ

12 e-eš-ša-i IGI-zi TUP-PAḪI.˻A˼ [ ]

13 [ EGIR-z]i ˻TUP˼-PAḪI.A ṷa-aq-˹q˺a-a-ri

____________________________________________

14 [ DUB xKAM m]a-˻a˼-an EN ÉTI

15 [ a]r-ta A-NA D˻Zi-in-ku˼-r[u-ṷ]a[(-)

16 [ ] i-e[-ez-z]i

98
Çeviri (öy. III):
1-2 Birinci tablet : Ninuṷa kenti Šauška’sının zinzapušši- şarkıları
______________________________________________________
3 Birinci tablet : Eğer başka tapınaktan

4 kurban (ritüel) taşırlarsa,

_________________________________________

5 Birinci tablet : puruli(ya) Bayramı’na

6 ḫapiya- adamları süsleri aldıklarında

7 tahıl miktarını düzenlediklerinde

8 zintuḫi- kadınları

9 büyük (uzun) ilahi söyledikleri zaman

___________________________________________

10 Üçüncü tablet : Ḫurma kenti ilkbahar bayramının

11 Ḫurma kentinde bayramlar beyi

12 kutladığı zaman (icra ettiği zaman) tabletleri inceler. [ ]

13 son tabletler eksiktir.

______________________________________________

14 [ . . . tablet : E]ğer evin beyi

15 [ ] Zinkuruṷa’ya

16 [ ] ya[pa]r (yerine getirir).

99
 KBo 24.131 numaralı metin fal metnidir. Oldukça kırık bir metin olması

sebebiyle sadece purulli(ya) Bayramı ile ilgili bölümün transkripsiyonu

verilebilmektedir.

KBo 24.131 ay.

21ʹ [ ]pu-ru-li-ya-aš ku-it D[UTU

22ʹ [ ]x-at-mu-kán IŠ-TU ka-x[

23ʹ [ ]x-x x TAR-u?-an I-MUR x-[

24ʹ [ ]-kán pí-an SIG5-za na-aš-x-x[

25ʹ [ ]GUN-li-an I-MUR na-at-x[

26ʹ [ ]x-ni EGIR KASKAL-ni x-[

27ʹ [ ]-x-it-x[

KUB 49.1 numaralı metin, yılan kehanet listesidir167. Bu metinde

yılanbaşından bahsedilmekte ve AN.TAḪ.ŠUM ve purulli(ya) adları ile birlikte

geçmektedir. Fakat burada yılanbaşının ne amaçla kullanıldığı tarafımızca açığa

kavuşturulamamakla beraber purulli(ya) Bayramı ile olan bağlantısı

anlaşılamamaktadır. Metnin transkripsiyon ve çevirisi şu şekildedir:

KUB 49.1 öy. I

1 [ ]x[

2 [ ]ká[n

167
Güterbock-Hoffner (CHD), 1997: 392b.

100
 3 [ ] DUTUŠI pí??-še-ni ḫu??[-

4 [M]UŠ SAG.DU-kán ti?-la?-x[

5 [M]UŠ pu-ru-ul-li-kán É.LU[GAL

6 MUŠ AN.TAḪ.ŠUM-kán EGIR.UDM[I

7 [M]UŠ ITU VIIIKAM-kán du-uš-x[

8 MUŠ EZEN4MEŠ tar-na-aš-kán-ti[

_____________________________________

9 DINGIRMEŠ-za ku-it SIG5-i ti-x[-

10 MUŠ SAG.DU-kán É.LUGALx[

11 MUŠ TI-aš-kán MUḪI.A GÌD.DA x[

12 MUŠ URU
Zi-ip-pa-la<-an-da>-kán EGIR.UDMI?

13 in?-ni?-za-ma-kán Dx x[

_______________________________________

URU
14 nu Ne-ri-iq-qa-ma ku-ṷa-pí[

15 MUŠ SAG.DU-kán TI-ni ŠUM EN x[

16 MUŠ TI-aš-kán É.LU[GAL] ŠUM na-aš-ká[n

17 MUŠ Ne-ri-ik ḫar-pí-uš-kán MU[

URU

18 na-aš-kán DINGIRMEŠ x x [ -]ti na-aš-kán [

_____________________________________________

101
19 nu-za I-NA Éḫe-eš-ti [ ]x [ ] DINGIR.GAL pí-eš-ti[

20 MUŠ SAG.DU-kán I GA?-RA-TI ŠUM EN[

21 MUŠ TI-aš-kán EGIR.UDMI ŠUM EN na-aš-kán[

22 [M]UŠ pu-ru-ul-li-ma ŠA! Éḫe-eš-ti-kán x[

GIŠ
23 nu-kán x KA x x[

GIŠ
24 na-aš-kán KÁ.LUGAL KI.MIN[

______________________________________________

25 x-x-x-kán KUR URU

Az-zi[

26 MUŠ x-x-kán LUG[AL?

27 [ ]x[

Çeviri (öy. I):

1 [ ]x [

2 [ ]x

3 [ ] majeste ………..[

4 Yılanbaşını x-x-x[

5 Yılan purulli’de kral[ın evi

6 Yılan AN.TAḪ.ŠUM’da gelecek[te

7 Yılan sekizinci ayda sevindi?.[

102
 8 Yılan bayramlar(da) sürekli serbest bırakıldı.

___________________________________________

9 Bizzat tanrılar her kim iyi x-x[

10 Yılanbaşı kralın evinde x[

11 Yılan uzun yıllar yaşadı. x[

12 Yılan Zippalanda Kenti’nde gelecekte

13 in?-ni?-za-ma-kán tanrı x x[

______________________________________

14 Ve Nerik Kenti’nde herhangi bir yere

15 Yılan başı hayatta bey adı x [

16 Yılan hayata kralın evi adı ve o [

17 Yılan Nerik kentinde ekin demetini yıl[

18 Ve onu tanrılar x x [ ]x ve onu[

_______________________________________

19 Ve bizzat ḫešti- evinde [ ]x [ ] büyük tanrı sürekli verdi.[

20 Yılanbaşı I GA?-RA-TI ad? bey? [

21 Yılan hayata gelecekte bey adı ve o[

22 Yılan purulli’de ḫešti- yapısının x[

23 ve x söz? x x[

103
24 ve o kral kapısında aynı şekilde[

______________________________________

25 x-x-x-x Azzi[-. . . kenti memleketi

26 Yılan x-x-x kr[al?

27 [ ]x[

KUB 49.95 numaralı metin et alâmetlerini içeren bir fal metnidir. Metnin ilk

satırında, kralın purulli(ya) Bayramı için bir kente yolculuğundan bahsetmektedir.

Olasılıkla, kral purulli(ya) Bayramı’nda söz konusu kentte, bu fal içerisindeki et

alâmetleri ile gelecekten birtakım ipuçları almaya çalışmaktadır. İlgili metnin

transkripsiyon ve çevirisi şu şekildedir:

KUB 49.95 öy.

1 [ ]x-za ku-it DUTUŠI EZEN pu-ru-li-ya-aš i-ya-a[t-ta?-ri?

2 [ ]x NINDA.GUR4.RA iš-pa-an-du-uz-zi Ú-UL ku-it-k[i

DUG

3 [ ]x ar-ḫa GAR-ru ma-a-an an-na-al-la-an ku-it [

4 [IŠ-]TU GIŠ.ḪUR i-ya-an na-at Ú-UL ú-e-mi-y[a

5 [m]a-a-an-kán A-NA NINDA

ša-ra-am-ni ku-it-ki da-a[li?-ya?-an?

6 ma-a-an-ma-kán A-NA NINDA.GUR4.RA DUG

iš-pa-an-tu-z[i

7 da-a-li-ya-an NU IGI-zi SUMEŠ SIG5-ru EGIR-ma [

8 [KA]SKAL?-aš-kán ne-ya-at-ta-at EGIR SUMEŠ ni[-

104
 9 [ ]x-i ku-it NU.SIG5-ta NINDA.GUR4.RA za-nu-ṷa[-a]t-ta[

10 [ -i]t? -ya[-u?-]ṷa-ar a-píd-da-an SIxSÁ-at[

_______________________________________________

11 ]x-ma ta-ma-a-i Ú-UL[

12 -]zi NU.SIG5 EGIR SIG5[

________________________________________________

13 ]x nu e-ni-ya ku[-it?

14 -d]a?-pát SIxSÁ-a[t

_________________________________________________

15 ]x x x[

Çeviri (öy.):

1 [ ]majeste puruli(ya) Bayramı (için) yola çık[tı?

2 [ ]x kalın ekmek, libasyon kabı hiçbir şekild[e

3 [ ]x uzağa koysun! Eğer eskiyi her kim[

4 tahta tabletten yapılmış olanı ve o bulama[dı

5 [E]ğer šaramna- ekmeğine herhangi biri bırakır[sa?

6 Eğer kalın ekmeğe, libasyon kab[ına

7 bıraktığını ve o görüyor et alâmetleri olumlu olsun. Fakat sonradan

8 o yolculuktan döndü. Tekrar et alametleri x[

105
 9 [ ]x-x her kim müsait (iyi) değildir. Kalın ekmek pişirdi.

10 [ ] orada düzenledi.[

___________________________________________________

11 ]x-x diğer ……x[

12 ]x olumsuz sonra olumlu!

____________________________________________________

13 ]x ve bununla ilgili olarak?[

14 ]x-x düzenled[i.

_____________________________________________________

15 ]x x x[

KBo 32.121 numaralı metnin transkripsiyonu ve kırık bir metin olması

sebebiyle, purulli(ya) Bayramı ile ilgili olan 1 ve 4. satırları arası çevirisi şöyle

verilmektedir:

KBo 32.121öy.168

1 ]x-aš EZEN4 pu-ru-li-y[a-

2 ma-aḫ-ḫ]a-an-ma LUGAL-uš ša-r[a-a

3 a-]šu-ša-aš KÁ.GAL169-aš p[í-ra-an

168
Klinger, 1996: 717.
169
ašušaš (KÁ.GAL) “bir kent kapısının ismi” Ünal, 2016b: 95; ayrıca bkz. Klinger, 1996: 718.

106
 4 ]x-ma [

_______________________________________________

5 k]a-at-te-a-aš-taḫ-ḫ[u(-)

6 ]ú?-uz-zi-šu-um-m[a(-)

7 (-)z]i-ši-mu-ú ḫé-er-x[

8 ]x-al-ḫi-x-x z[i-

9 (-)z]i-ši-mu-ú ṷee-ta[-

10 -]ra-aš-ši-ip [ ]x x[

11 ma?-a]l-ḫi-i-ib x[

_________________________________________

12 ]x-ap ka[-

13 ]x[

Çeviri (öy.):

1 ] puruli(ya) Bayram[ı

2 ]Fakat kral yuka[rı

3 k]ent kapısının ö[nünde

4 ]x-ma

___________________________________________

107
 KUB 60.105 numaralı metin ise III. Ḫattušili dönemine ait olup, bu

dönemden itibaren kraliçe Puduḫepa’nın da etkisi ile Laṷazantiya Šaušgası gibi

Güney Anadolu tanrıları bayram ritüeline dahil edilmişlerdir 170.Metnin

transkripsiyonu ve çevirisi şöyledir:

KUB 60.105 öy.171

1 [ ]x DUTUŠI x x[

2 na-an ERĺNMEŠ a-ša-du-la-az[

3 nu LÚMEŠ URU
Pí-x-šu-˹li˺-x[

4 URU
Šu-ḫu-pu-˹ru˺-uš-ša-an[

5 nu DUTUŠI EGIR-pa ar-ḫa x[

6 nu-za A-NA DIŠTAR URU

La-ṷa-za-an[-ti-ya

7 DIŠTAR ˹URU˺[ ]x-za DÙ-zi pár-ra[-

8 ma-a-an-za ˹EZEN4˺ pu-ru-li-ya-aš[

URU
9 [ḫ]u-u-da-a-ak pa-iz-zi KASKAL x[

10 [ ]x x[ ]x x[ ]x

KUB 60.105 ay.

𝑥+1 DIŠTAR URU

˹La˺-[ṷa-za-an-ti-ya

2ʹ ma-a-an-za EZEN4 ˹pu˺-[ru-li-ya-aš

170
Haas, 1994: 697.
171
Transkripsiyon için bkz. Groddek, 2006: 104.

108
 3ʹ ḫu-u-da-a-ak pa-iz-˹zi˺[

4ʹ me-ḫu-ni pa-iz-zi[

5ʹ ˹ku˺-u-un x x[

6ʹ ˹EGIR˺-ma NU.SIG5-du[

Çeviri (öy):

1 [ ]x majeste x x[

2 ve o askerler karargâhtan[

3 x kenti insanları[

4 Šuḫupurušša kenti

5 ve majeste sonra uzağa x[

6 ve bizzat Laṷazantiya kenti tanrıçası IŠTAR’a

7 x kenti tanrıçası IŠTAR yapar. x-x[

8 Eğer bizzat puruli(ya) Bayramı’na

9 acele giderse x kenti yolculuğu[

10 [ ]x x[ ]x x[ ]x

Çeviri (ay.):

𝑥+1 Laṷazantiya kenti tanrıçası IŠTAR[

109
 2ʹ eğer bizzat puruli(ya) Bayramı’na[

3ʹ acele giderse[

4ʹ zamanında gider.[

5ʹ bu x x[

6ʹ Fakat sonra fal sonucu olumsuz![

KBo 14.81 numaralı metnin ise transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

KBo 14.81

𝑥+1 ]x DINGIRMEŠ GIŠ

KÁ.GAL-aš kat-t[a

2ʹ ] EZEN4 pu-ru-li-ya-aš a-ra-a[n

_____________________________________________________

Çeviri :

𝑥+1 ]x tanrılar şehir kapısı altın[da

2ʹ ]puruli(ya) Bayramı (için) ayağa kalktı[lar.?

_______________________________________________________

KUB 6.26 numaralı metin içerisinde purulli(ya) Bayramı’da geçen bir fal

metnidir. İlgili metnin transkripsiyon ve çevirisi şu şekildedir:

KUB 6.26 ay.

y+1 x[

2ʹ x[

______________________________

110
 3ʹ ku-it-ma-an[

LÚ
4ʹ I KUR x[

5ʹ nu pa-za-x

LÚ
6ʹ ta ḪAL[

____________________________

7ʹ EZEN4 pu-ru-liš x[

8ʹ KASKAL LUGAL x[

9ʹ nu-kán DINGIRMEŠ[

_____________________________

LÚ
10ʹ ta ḪAL x[

_____________________________

11ʹ URU-an SÈD-zi

12ʹ x-x ME?-aš x[

Çeviri (ay.):

y+1 x[

2ʹ x[

___________________________

3ʹ bir süre[

111
 4ʹ bir düşman x[

5ʹ ve pa-za-x[

6ʹ tanani172 (fal terimi) kâhin (falcı)

________________________________

7ʹ puruli Bayramı x[

8ʹ Kral yolculuk x[

9ʹ ve tanrılar [

________________________________

10ʹ tanani (fal terimi) kâhin (falcı) x[

________________________________

11ʹ kenti kışı geçirdi.

12ʹ x-x aldı. x[

172
Ünal, 2016b: 498.

112
2. İLLUYANKA VE TELİPİNU MİTOSLARINDA purulli(ya) BAYRAMI:

a) İlluyanka Mitosu (söylencesi):

Hititlerin, kendilerine ait bir mitosları bulunmamaktadır. Hitit mitosları,

Hititler tarafından Hattiler ve Hurrilerden alınmış olup, kendilerine adapte ederek

oluşturulmuştur. Anadolu mitosları, kült için hizmet ettikleri için daha açıktır. Hurri

kökenli mitoslar ise, anlaşılması bakımından daha karmaşıktır. İlluyanka Mitosu

Hattilerden alınmıştır. H.G.Güterbock, İlluyanka adının bugüne kadar “ejderha” ya

da “yılan” olarak adlandırıldığını belirtmiştir173 S.de Martino’ya göre; İlluyanka adı

“eel- (illui-) yılan (anku-)” şeklinde bir Hint-Avrupa etimolojisi olarak açıklanmıştır,

ama bütün bilim insanları bu açıklamayla aynı fikirde değildir. A.Dinçol’da,

İlluyanka adının bir özel ad olmadığını “canavar” ya da benzeri anlama gelen bir cins

ad olduğunu düşünmektedir174. V.Haas, karmaşa ve düzen arasındaki zıtlık ile

mevsimlerin değişimine dair birtakım imaların olduğunu ve İlluyanka’nın kış, Fırtına

Tanrısı’nın ise bahar mevsimini dolayısıyla kışın bitişinin kutlanması ve Yeni Yıl

Bayramı’na bağlanabileceği görüşündedir175. Ayrıca purulli(ya) Bayramı sırasında

söz konusu mitosun okunup okunmadığı ya da anlatılan olayların törensel bir mimik

gösterisiyle sergilenip sergilenmediği konusunun belirsiz olduğu görüşündedir176.

S.de Martino’ya göre, Fırtına Tanrısı’nın yok oluşunu ve ardından tüm tanrısal

gücünü yeniden elde edişini anlatan bu mitos, krallık erki ve ülkenin üretim gücünün

yenilenmesini anlatmış olmalıdır177. P.Daddi-Polvani ve J.Klinger’de aynı görüşü

173
Hoffner, 1997: 53.
174
Dinçol, 1982: 101.
175
Haas, 2006: 97-103.
176
Martino, 2013: 414; ayrıca bkz. Kloekhorst, 2008: 384.
177
Martino, 2003, 94.

113
kabul edenlerdendir178. H.Hoffner, mitosdaki ana temanın semavi tanrılar ile yeraltı

tanrılarının, yeraltı suları ve şelaler üzerindeki hâkimiyet mücadelesi olduğuna,

Tarukka kentindeki bir kült yapısının varlığının açıklanması gibi ikinci dereceden

temaları da içerdiğini vurgulamaktadır179. G.Beckman ve A.Gilan ise bu mitosun

mitolojik olarak Kiškilušša kentinde kralî kült kurulmasına gönderme yaptığını

belirtmektedirler180. O.Gurney’e göre; İlluyanka yılanının öldürülmesi mitosunun,

“Babil’in Yaradılış Destanı”, İngilizlerin “Mummer’s Play”ı ve dünyanın birçok

yerinde görülen benzeri hikâye ve oyunlar tarafından temsil edilen yeni yıl

kutlamalarına benzediği görüşündedir181. M.Eliade, yeni yıl bayramlarında, Fırtına

Tanrısı ile yılan İlluyanka arasındaki arketipsel (=ilk örnekle ilgili) çekişmenin

anlatıldığını ve canlandırıldığını bu âdetin Mısırlılarda da olduğunu belirtmekle

beraber kaostan kozmosa geçişi anlattığını ifade etmektedir182. A.Ünal ise, yılan

İlluyanka’nın öldürülmesi mitosunu tipik bir yeni yıl destanı ve bundan dolayı hep

Hatti kökenli ilkbahar veye bereket bayramına (purulli-) eşlik eden şenliklerde

anlatıldığını ve Greklerin Typhon Efsanesi ile karşılaştırıldığını vurgulamaktadır183.

Mısır’da yılan uraeus’un firavunu kötülüklerden koruduğuna inanılırdı. Ancak Hitit

kültüründe, Babil’de ve Eski İsrail’de yılan kötülüğü simgelemektedir. İlluyanka

Mitosu, dil özellikleri bakımından M.Ö. 1750-1500 tarihleri arasına yerleştirilmiş,

M.Ö.1500-1190 yılları arasında da kopyalarının yapıldığı düşünülmektedir184.

İlluyanka Mitosu’nun ilk versiyonunda geçtiği alan Nerik kentinden Tarukka

kentine kadar yani Gök Irmakla Kızılırmağın birleştiği 30 km. ilerisindeki sahil

178
Pecchioli Daddi-Polvani 1990: 43; Klinger, 2009: 99.
179
Hoffner, 2007: 119-140.
180
Beckman, 1982: 24; Gilan, 2011: 107.
181
Gurney, 1990: 150.
182
Eliade, 2009: 383.
183
Ünal, 2016a: 305-306.
184
Hoffner, 1998: 9-11.

114
arasında geçmektedir. Mitos’un geçtiği yerler, Kiškilušša, Zigaratta ve Tarukka yani

Kiškilušša (yeni adıyla Ga[š]kilušša) kentleri arasında geçmektedir. Ga[š]kilušša ve

Tarukka kentleri Šuppiluliuma’nın Kaška seferleri ile fethedilmiş şehirler tamamen

yanmıştır185. İkinci versiyonda ise olay alanı olarak, Karadeniz sahili (Pontus sahili)

gösterilmektedir186.

Birinci versiyonda, yer altından çıkan bir yılan vardır. Bozguna uğratılmış ve

güçsüzleştirilmiş Fırtına Tanrısı bir şölene çağrılır. Onun kızı olan vahşi hayvanların

ve bozkır toprakların Tanrıçası İnara ve ona yardım eden yılanı hileyle güçsüzleştiren

bir ölümlü olan Ḫupašiya mitosun kahramanlarıdır. V.Haas, Ḫupašiya’yı; bitkilerin

ve hayvanların gelişmesini ve koruyuculuğunu yapan (Alm. Jahreskönig=yılın kralı)

biri olarak betimlemektedir. Ayrıca V.Haas, Ḫupašiya’nın mitosun sonunda

öldürülmüş olabileceğini belirtmektedir187. Fakat Hoffner, bu yorumların Hitit metin

kaynaklarının eksikliğinden ve karşılaştırmalı kanıtların yüzeysel olmasından

kaynaklandığı görüşündedir. Mitosun, hiçbir yerinde Ḫupašiya’nın bir kral olduğu ve

öldürüldüğüne dair hiçbir kanıtın olmadığını bildirmektedir188. Mitosun birinci

versiyonunda, dünya ile ilgili olaylar ve Anadolu kentleri olarak bilinen Tarukka ve

Ziggaratta kentlerinin adları geçmektedir. Ayrıca, bu versiyonda purulli(ya)

Bayramı’nın, “ülkenin gelişmesi, rahata ermesi ve korunmuş olması” için

kutlandığını açık bir şekilde belirtilmektedir.

Mitosun, ikinci versiyonunda ise karakterler ad almazlar fakat “fakir adamın

kızı” ve “Fırtına Tanrısı’nın oğlu” olarak tanımlanmışlardır. Coğrafi adlar

bulunmamaktadır. Fırtına Tanrı’sı ile yılan İlluyanka’nın iki savaşının yeri

185
KUB 19.13 öy.I 34 vd.
186
Haas, 1994: 702-703.
187
Haas, 1982: 45, 111.
188
Hoffner, 1998: 11.

115
belirlenemeyen bir denizde meydana gelir. Fırtına Tanrısı’nın oyunu Hitit

kanunlarından da bilinen özel bir evlilik türü (antiyat-) içerir. “Eğer genç bir talip bir

kadın için evlilik parasını ödeyemeyecek kadar fakir ise zengin bir kayınpedere

evlilik parası olarak kendileriyle birlikte yaşamayı önerebilir 189”. Fırtına Tanrısı’nın

oğlu sadakata uymamak için klasik bir yöntem bulur. O, Fırtına Tanrısı’nın oğlu aynı

zamanda yılan İlluyanka’nın damadı olarak yaşar. Onun bu seçimi, hayatını

kaybetmesine neden olur. Gerçekte Fırtına Tanrısı’nın ölümlü oğlu ve fakir bir

adamın kızının neden bir evlilik gerekliliği içerisinde olduğunu anlamamızı

sağlamaktadır190.

P.Daddi, “fakir adamım kızının” Tanrı Tetešḫapi’nin belli kült metinlerinde

rol oynadığını belirtmekle birlikte bu kişiyi İnara olarak tanımlamaktadır191.

Geç Hitit Dönemi’ne ait Malatya-Aslantepe’de bulunan bir kabartmada

Fırtına Tanrısı’nın, yılan İlluyanka’yı öldürmesi sahnelenmektedir192. Fırtına

Tanrısı’nın arkasında oğlu yer almaktadır193.

Resim 2: Fırtına Tanrısı ve yılan İlluyanka’nın savaşının betimlendiği Malatya, Geç Hitit Dönemi
ortostatı, Anadolu Medeniyetleri Müzesi. Collins, 2007: Resim 3.14.

189
Bryce, 2003: 139. “Hitit toplumunda evlilikler genellikle babayerli olsa da, anayerli evliliklerin
tamamen tuhaf karşılanmadığını ve toplumsal yelpazenin her düzeyinde bulunabileceğini
göstermektedir. Çoğu durumda bu evlilikler, her iki tarafın da yararına olacak biçimde, pratik
nedenlerden kaynaklanmıştır”.
190
Hoffner, 1998: 12-13.
191
Pecchioli Daddi, 1987: 361-379.
192
Haussig, 1965: 177.
193
Akurgal, 2014: 212.

116
 Resim 3: Malatya, Aslantepe. Kent duvarı kabartması çizimi. (M.Ö. 1050-850) Akurgal, 2014: Resim
92b

İlluyanka Mitosu ile ilgili metin numaraları şunlardır:

CTH 321194:

A. KBo 3.7

B. KUB 17.5

C. KUB 17.6

D. KBo 34.33(+)KUB 12.66

E. KUB 36.54

F. KBo 12.83

G. KBo 12.84

H. KBo 22.99

J. KUB 36.53

İlluyanka Mitosu’nun transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

194
HPMM

117
I.Versiyon195:

KBo 3.7 öy.I

m LÚ
1 [U]M-MA Ki-il-l[a GUDU12] DU URU
Ne-ri-ik

2 ne-pí-ša-aš DIM[-x-x-]x-[n]a

3 pu-ru-ul-li-ya-aš ut-tar nu ma-a-an

4 ki-iš-ša-an ta-ra-an-zi

__________________________________________

5 ut-ni-ṷa ma-a-ú še-eš-du nu-ṷa ut-ni-e

6 pa-aḫ-ša-nu-ṷa-an e-eš-du nu ma-a-an

7 ma-a-i še-eš-zi nu EZEN4 pu-ru-ul-li-ya-aš

8 i-ya-an-zi

___________________________________________

MUŠ
9 ma-a-an DIM-aš Il-lu-ya-an-ka-aš-ša

URU
10 I-NA Ki-iš-ki-lu-uš-ša ar-ga-ti-[i]-e-ir

MUŠ
11 nu-za Il-lu-ya-an-ka-aš DIM-an [tar-a]ḫ-ta

______________________________________________

12 DIM<-aš>-ta-aš-ta DINGIRMEŠ-na-aš ḫu-u-ma-a[n-du-]uš

13 mu-ú-ga-it an-da-ma-pa ti-i-ya[x-a]t?-te-en

195
İlluyanka Mitosu’nun transkripsiyonu için ayrıca bkz. Laroche, 1965: 66-72; Beckman, 1982: 12-
17; çeviri için bkz. Goetze, 1955: 125-126; Dinçol, 1982: 101-102; Beckman, 1989: 104-105;
Hoffner, 1990: 13-14; Daddi-Polvani, 1990: 48-55; Haas, 1994: 703-706.

118
 14 nu-za DI-na-ra-aš EZEN4-an i-e-it

_______________________________________________

15 nu ḫu-u-ma-an me-ik-ki ḫa-an-da-it

16 GEŠTIN-aš DUG
pal-ḫi mar-nu-ṷa-an-da-aš DUG
pal-ḫi

DUG DU G
17 [ṷa-a]l-ḫi-ya-aš pal-ḫi [nu ] pal-ḫa-aš

18 a[n-d]a-an i-ya-a-da i[-e-it]

____________________________________________

19 nu D[I-na-ra-aš I-NA URU

Z]i-ig-ga-ra-at-ta pa-it

20 nu Ḫu-u-pa-ši-ya-an LÚ.U19.LU ú-e-mi-it

m

___________________________________________

21 UM-MA DI-na-ar m
Ḫu-u-pa-ši-ya ka-a-ša-ṷa

22 ki-i-ya ki-i-ya ut-tar i-ya-mi

23 nu-ṷa-mu-uš-ša-an zi-iq-qa ḫar-ap-ḫu-ut

____________________________________________

24 UM-MA m
Ḫu-u-pa-ši-ya A-NA DI-na-ar

25 ma-a<-an>-ṷa kat-ti-ti še-eš-m[i n]u-ṷa ú-ṷa-mi

26 kar-di-aš-ta-aš i-ya-mi [na?-aš kat-t]i-ši še-eš-ta

_________________________________________________

119
Çeviri (öy.I):

1-2 Göğün, Fırtına Tanrısı ve Nerik Kenti’ nin Fırtına Tanrısı merhemli rahip

Killa’ya şöyle (der):

3-4 purulli(ya) Bayramı’nın kutlanması olayı hakkında şöyle söylerler:

__________________________________________________________

5 “Ülke gelişsin, rahata ersin ve ülke

6 korunmuş olsun.”Eğer (ülke)

7 gelişirse ve rahata ererse purulli(ya) Bayramı’nı

8 kutlarlar.

___________________________________________________________

9 Fırtına Tanrısı ve İlluyanka ejderi

10 Kiškilušša şehrinde mücadele ettiklerinde

11 İlluyanka ejderi Fırtına Tanrı’sını yendi.

_____________________________________________________________

12 Fırtına Tanrısı tüm tanrılara

13 yalvardı :“Bana (doğru) geliniz!

14 Tanrıça İnara bir bayram yaptı.”

_________________________________________________________

15 Her şeyi (tüm kutsal gıda maddelerini) büyük ölçüde tanzim etti (hazırladı).

120
 16 şarabın palḫi- kap(lar)ını, marnuṷan- içkisinin palḫi- kap(lar)ını,

17 ṷalḫi- içkisinin palḫi- kap(lar)ının ve (tüm) palḫi- kap(lar)ının

18 içlerini bol bol yaptı. (ağzına kadar doldurdu.)

__________________________________________________________

19 Tanrıça İnara Ziggaratta şehrine gitti

20 ve bir ölümlü olan Ḫupašiya ile buluştu.

___________________________________________________________

21 Tanrıça İnara, Ḫupašiya’ ya şöyle (der):”Bak!

22 (Ey Ḫupašiya) ben şu şu iş(ler)i yapıyorum (yapmak istiyorum).

23 Sen bana bağlan! (yardımcı ol!)”

___________________________________________________________

24 Ḫupašiya, Tanrıça İnara’ ya şöyle (der):

25 “Senin yanında yatmak üzere geleceğim.

26 kalbini yapacağım (isteklerini yerine getireceğim.)” Ve onun yanında yattı.

____________________________________________________________

KUB 17.5

3ʹ nu DI-na-ra-aš m
Ḫu-u-p[a-ši-ya-an pé-e-ḫ]u-te-et

4ʹ na-an mu-ú-un-na-it DI-na-ra-aš-za-aš

MUŠ
5ʹ ú-nu-ut-ta-at na-aš-ta Il-lu-ya-an-k[a-an]

121
 6ʹ ḫa-an-te-eš-na-az ša-ra-a kal-li-iš-ta

7ʹ ka-a-ša-ṷa EZEN4-an i-ya-mi

8ʹ nu-ṷa a-da-an-na a-ku-ṷa-an-na e-ḫu

________________________________________________

MUŠ
9ʹ na-aš-ta Il-lu-ya-an-ka-aš QA-DU [DUMUMEŠ-ŠU]

10ʹ ša-ra-a ú-e-er nu-za e-te-er e-ku-i[r]

11ʹ n[(a)]-aš-ta DUG

pal-ḫa-an ḫu-u-ma-an-da-an e-k[u-ir]

12ʹ n[(e)]-za ni-in-ki-e-er

_________________________________________________

13ʹ [(n)]e nam-ma ḫa-at-te-eš-na-aš kat-ta-an-t[a]

14ʹ nu-u-ma-a-an pa-a-an-zi Ḫu-pa-ši-ya-aš-š[(a ú-it)]

m

15ʹ nu MUŠ
Il-lu-ya-an-ka-an iš-ḫi-ma-a[(n-ta)]

16ʹ ka-li-e-li-e-et

_____________________________________________________

MUŠ
17ʹ DIM-aš ú-it nu-kán Il-lu-y[(a-an-ka-an)]

18ʹ ku-en-ta DINGIRMEŠ-ša kat-ti-iš-ši e-še-er

____________________________________________________

122
Çeviri:

3ʹ Tanrıça Inara, Ḫupašiya’yı götürdü

4ʹ ve onu gizledi. Tanrıça Inara tarafından (Ḫupašiya)

5ʹ süslendi ve sonra İlluyanka ejderini

6ʹ çukurdan yukarı çağırdı:

7ʹ “Bak! Bayramı yapıyorum (kutluyorum).

8ʹ haydi yemeğe içmeğe!”.

_______________________________________________

9ʹ Ve sonra İlluyanka ejderini çocuklarıyla birlikte

10ʹ yukarı geldiler ve onlar yediler, içtiler.

11ʹ sonra palḫi- kabının (içindeki sıvıların) tümünü içtiler.

12ʹ susuzluklarını giderdiler (sarhoş oldular).

________________________________________________

13ʹ Artık onlar mağaralarına aşağıya

14ʹ hiçbir şekilde gidemezler ve Ḫupašiya geldi.

15ʹ İlluyanka ejderini ip ile

16ʹ bağladı.

_________________________________________

17ʹ Fırtına Tanrısı geldi. İlluyanka ejderini

123
 18ʹ öldürdü. Tanrılar da onun yanında idiler.

__________________________________________

KUB 17.6

14ʹ nu-za-[(an)] DI-na-ra-aš NA4

pí-ru-ni [(še-er)]

15ʹ É-ir ú-e-te-et I-NA KUR URU

Ta-a[(-ru-uk-ka)]

16ʹ nu m
Ḫu-u-pa-ši-ya-an an-da-an É-[(ri)]

17ʹ a-ša-aš-ta na-an DI-na-ra-aš

18ʹ ṷa-tar-na-aḫ-ḫi-iš-ki-iz-zi ma-a-ṷa gi-i[(m-ra)]

GIŠ
19ʹ pa-i-mi zi-ig-ga-ṷa-ra-aš-ta lu-ut-ta-an[(-za)]

20ʹ ar-ḫa le-e a-ut-t[(i)]

21ʹ ma-a-ṷa-ra-aš-ta ar-ḫa-ma a-ut-ti

22ʹ nu-ṷa-za DAM-KA DUMUM[EŠ]-KA a-ut-t[i]

__________________________________________________

GIŠ
23ʹ ma-a-an UD XXKAM pa-it a-pa-a-ša lu-ut-[ta-an-za]

24ʹ ar-ḫa šu-ṷa-i-it nu DAM-SÚ! DUMUMEŠ[-ŠU a-uš-ta]

___________________________________________________

25ʹ [(m)]a-a-an DI-na-ra-aš-ša gi-im-ra-az EGIR-[(pa)]

26ʹ [(ú-)]it a-pa-aš-ša ú-e-eš-ga-u-an da-a-iš

27ʹ [a-(a)]p-pa-ṷa-mu É-na tar-na

_______________________________________________

124
Çeviri:

14ʹ Tanrıça İnara bir kaya üzerinde

15ʹ Tarukka kenti ülkesinde bir ev inşa etti.

16ʹ Ḫupašiya’yı ev(in)de

17ʹ oturttu. Tanrıça Inara ona

18ʹ (şöyle) emreder: “Ben kıra

19ʹ gittiğimde sen pencereden

20ʹ bakmayacaksın!

21ʹ Sen dışarı bakarsan,

22ʹ karını ve çocuklarını görebilirsin”.

___________________________________________

23ʹ Yirmi gün geçince o pencereyi (sürgüsünü)

24ʹ itekledi. (açtı) ve karısını, çocuklarını gördü.

____________________________________________

25ʹ Tanrıça İnara kırdan geri

26ʹ geldiğinde (döndüğünde) o ağlamaya, yalvarmaya başladı:

27ʹ “Bırak beni tekrar evime (döneyim)!”

______________________________________________

125
KBo 3.7 öy.II

9ʹ [UM-]MA DI-na-[ra m
Ḫu-u-pa-ši-ya

10ʹ ar-ḫa(-)ṷa(-)x[

11ʹ šu-ú-ga-[

12ʹ ḫa-ra-an-n[e-i]t?[

13ʹ DIM-aš Ú.[SA]LLI x[

14ʹ a-pa-a-aš na-an na-a[k-

______________________________________

15ʹ DI-na-ra-aš I-NA URU

Ki-iš-ki-l[u-uš-ša]

16ʹ É-ŠU ḫu-un-ḫu-ṷa-na-aš(-)š[a

17ʹ QA-TI LUGAL ma-a-an da-a-iš[

18ʹ ḫa[-an-t]e-ez-zi-ya-an pu-ru-ul-l[i

19ʹ ku-it i-ya-u-e-ni Ù QA-AT [LUGAL?

20ʹ DI-na-ra-aš ḫu-un-ḫu-ṷa-na-aš-ša ĺ[D?

_______________________________________

ḪUR.SAG
21ʹ Za-li-ya-nu-ú ḫu-u-ma-an-da-aš ḫa-an[-te-ez-zi-iš?

22ʹ ma-a-an I-NA URU

Ne-ri-ik ḫé-u-uš

23ʹ ḫi-ni-ik-ta nu URU

Ne-ri-iq-qa-az

24ʹ [L]Ú GIŠGIDRU NINDAḫar-ši-in pé-e-da-a-i

__________________________________________

126
 ḪUR.SAG
25ʹ nu Za[-li-nu] Ù ḫé-i-u-un ú-e-ek-ta

26ʹ na-an-ši NIN[DA ]x pé-e-da-i

27ʹ na-aš-ša[-an p]é-da-a-i

28ʹ [n]a-an-š[i?- . . . ]-a-na-i

29ʹ [n]a-aš a[n-. . .]x ]x

30ʹ [ ]x-x[ ]

Çeviri (öy.II):

9ʹ Tanrıça İna[ra, Ḫupašiya (için) [şö]yle (konuştu):

10ʹ uzakta[

11ʹ x x x[

12ʹ öfk[e i]le?

13ʹ Fırtına Tanrısı (bir) [ça]yır x[

14ʹ o onu öl[dürdü.?

______________________________________

15ʹ Tanrıça İnara Kiškilušša şehrine

16ʹ [döndü?] bolluk (içerisindeki) kendi evini

17ʹ [ ] kralın eline koyduğunda[

18ʹ İlk purulli Bayramı’nı[

127
 19ʹ kutlarken ya da kralın eli

20ʹ Tanrıça İnara bolluk, bereket, nehir

_______________________________________

21ʹ Zaliyanu Dağı’ndaki hepsinin ilki,

22ʹ Nerik Kenti’ ne yağmuru

23ʹ yağdırdığında (dağıttığında) Nerik Kenti’nden

24ʹ asa adamı kalın ekmeği götürür.

__________________________________________

25ʹ Zaliyanu Dağı yağmuru istedi

26ʹ ve onu ona ek[meği ]x götürür.

II.Versiyon:

KBo 34.33

x+1 ki-[i?
___________________________________________________
___________________________________________________
2ʹ ku-i-t[a!

3ʹ me-mi-iš-t[a (MUŠIl)-lu-ya-an-ka-aš-ša D
IM-an]

4ʹ tar-aḫ-ta n[(a-(aš-ta ) ŠÀ ša-ku-ṷa-ya]

UZ U

5ʹ da-a-aš na-a[(n DIM-aš-š)a?

____________________________________________

128
Çeviri:

3ʹ söyled[i. İlluyanka ejderi, Fırtına Tanrısı’nı]

4ʹ yendi ve sonra kalbi(ni) ve gözleri(ni)

5ʹ aldı ve onu Fırtına Tanrısı’na[. . .]

________________________________________________

KBo 3.7 ay. III

LÚ
4ʹ nu-za DUMU.MUNUS ŠA a-ši-ṷa-an-da-aš

5ʹ A-NA DAM-ŠU da-a-aš nu-za DUMU.NITA ḫa-aš-ta

6ʹ ma-a-na-aš šal-li-eš-ta-ma

MUŠ
7ʹ nu-za DUMU.MUNUS Il-lu-ya-an-ka-aš

8ʹ DAM-an-ni da-a-aš

________________________________________________

9ʹ DIM DUMU-an ṷa-tar-na-aḫ-ḫi-eš-ki-iz-zi

10ʹ ma-a-an-ṷa A-NA É DAM-KA pa-a-i-ši

11ʹ nu-ṷa-aš-ma-aš-ta UZU

ŠÀ ša-ku-ṷa-ya

12ʹ ú-e-ek

______________________________________________

129
13ʹ ma-a-na-aš pa-a-i-ta nu-uš-ma-aš UZU
ŠÀ

14ʹ ú-e-ek-ta na-aš-ši pí-i-e-er

15ʹ ap-pí-iz-zi-ya-an-na-aš-ma-aš ša-a-ku-ṷa

16ʹ ú-e-ek-ta nu-uš-ši a-pí-e-ya pí-i-e-er

17ʹ na-at DIM-ni at-ti-iš-ši pé-e-da-aš

18ʹ nu-za-an DIM-aš UZU

ŠÀ ša-ku-ṷa-aš-še-ta

19ʹ EGIR-pa da-a-aš

___________________________________________

20ʹ ma-a-an e-eš-ri-eš-ši a-ap-pa

21ʹ ka-ru-ú-li-at-ta SIG5-at-ta

22ʹ na-aš nam-ma a-ru-ni za-a[ḫ]-ḫi-ya pa-it

23ʹ ma-a-an-ši za-aḫ-ḫa-in pa-a-iš

MUŠ
24ʹ na-an-za nam-ma Il-lu-ya-an-ka-a[n]

25ʹ tar-aḫ-ḫu-u-ṷa-an da-a-iš Ù DUMU DIM

MUŠ
26ʹ Il-lu-ya-an-ka-aš kat-ta

27ʹ nu ša-ra-a ne-pí-ši at-ti-iš-ši

28ʹ ḫal-za-a-iš

_________________________________________

29ʹ am-mu-ug-ga-[z]a-pa an-da e-ep

130
 30ʹ le-e-mu gi-en-zu-ṷa-i-ši

MUŠ
31ʹ nu-kán DIM-aš Il-lu-ya-a[n-ka-an]

32ʹ Ù DUMU-ŠU ku-en-ta

33ʹ nu ka-a-aš a-pa-a-aš DIM-aš ú?-[

_____________________________________________

m LÚ
34ʹ UM-MA Ki-el-l[a GUDU12 DU URU
Ne-ri-ik]

35ʹ ma-a-na-aš-ta DINGIRM[EŠ

(Burada yaklaşık 15 satırlık bir bölüm kırıktır.)

Çeviri (ay. III):

4ʹ Fakirin kızına (Fırtına Tanrısı)

5ʹ zevceliğe aldı ve erkek çocuk doğurdu.

6ʹ o büyüdüğünde

7ʹ İlluyanka ejderinin kız çocuğunu

8ʹ zevceliğe aldı.

______________________________________

9ʹ Fırtına Tanrısı oğluna emreder:

10ʹ “Eğer karının evine gidersen,

11ʹ onlardan (benim) kalb(imi) ve gözler(imi)

131
12ʹ iste!”

_________________________________________

13ʹ O gidip onlardan kalbi

14ʹ istediğinde ona verdiler.

15ʹ arkasından onlardan gözleri(de)

16ʹ istedi ve ona onları da verdiler.

17ʹ Onları, babası Fırtına Tanrı’sına götürdü.

18ʹ Fırtına Tanrısı kalbi ve gözlerini

19ʹ geri aldı.

__________________________________________

20ʹ Onun görünümü tekrar

21ʹ eskiden olduğu gibi iyi, sağlıklı şekli yeniden alınca

22ʹ o denize (deniz yönünde) savaşmaya gitti.

23ʹ O onunla savaş verdiğinde

24ʹ sonra onu İlluyanka ejderini

25ʹ yenmeğe başladı ve Fırtına Tanrı’sının oğlu

26ʹ İlluyanka ejderinin yanında (idi).

27ʹ yukarıya göğe babasına doğru

132
 28ʹ bağırdı:

_________________________________________

29ʹ “Beni içeri al! (esir al!)

30ʹ Hiçbir şekilde bana dostça davranma!”

31ʹ Ve Fırtına Tanrısı, İlluyanka ejderini

32ʹ ve oğlunu öldürdü.

33ʹ Ve burada o Fırtına Tanrı’sı x[

___________________________________________

34ʹ Nerik Kenti Fırtına Tanrısı merhemli rahip Kella şöyle (der):

35ʹ “Eğer seni tanrıl[ar

(Burada yaklaşık 15 satırlık bir bölüm kırıktır.)

KUB 36.54

x+1 [. . .]x-a[n?

2ʹ [. . .]x x nu-uš-ši a-da-a[n-na

URU
3ʹ [. . .]a-ap-pa A-NA Ne-ri-[ik(-)

4ʹ [. . .]-a?-na tar-na-i

__________________________________________

5ʹ [. . .] DZa-aš-ḫa-pu-na-a-an

133
 6ʹ [. . .]x-nu-ut nu DU URU
Ne-ri-i[k

7ʹ [. . .p]a-a-ir nu-za DZa-li-y[a?-nu(-)

8ʹ [. . .]a-ap-pa pa-a-iš[

___________________________________________

9ʹ [. . .n]a-aš-za pí-e-x[

10ʹ [. . .A?-N]A URU

Ne-[ri-ik?

11ʹ [. . .]MUŠ??[

KUB 12.66

LÚ
x+1 [nu A-]NA GUDU12 [ḫa-an-te-i]z-zi-uš DINGIRMEŠ-[uš]

2ʹ [ap-p]a-iz-zi-uš i-e-er

3ʹ [ap-p]a-iz-zi-uš-ša ḫa-an-te-iz-zi-uš

4ʹ DINGIRMEŠ-uš i-e-er

______________________________________________

5ʹ DZa-li-nu-ú-ṷa-aš ḫal-ku-i-eš-šar me-ek-ki

6ʹ DZa-li-nu-i-ša DAM-SÚ DZa-aš-ḫa-pu-na-a-aš

7ʹ A-NA DU URU
Ne-ri-iq-qa ša-al-li-iš

_______________________________________________

8ʹ UM-MA DINGIRMEŠ nu A-NA LÚ

GUDU12 LÚ
taḫ-pu-ri-li

134
 URU
9ʹ ma-a-an-ṷa A-NA Ne-ri-iq-qa pa-i-u-ṷa-ni

10ʹ nu-ṷa-aš-ša-an ku-ṷa-pí e-šu-ṷa-aš-ta

_________________________________________________

LÚ LÚ
11ʹ UM-MA GUDU12 taḫ-pu-ri-li

12ʹ [(m)]a-a-an-ṷa-aš-ša-an NA4

ŠU.U ŠÚ.A e-eš-tum-ma-at

LÚ
13ʹ [(n)]u-za GUDU12 pu-u-ul ti-an-zi

14ʹ [(L)]ÚGUDU12 DZa-li-ya-nu-un ku-iš ḫar-zi

15ʹ nu PÚ-i še-er NA4

ŠU.U ŠÚ.A ki-it-ta

16ʹ na-aš-ša-an a-pí-ya e-ša-ri

______________________________________________

Çeviri:

x+1 [Merhemli rahip için] ilk tanrıları

2ʹ [son]uncu yaptılar

3ʹ [son]uncu ve ilk

4ʹ tanrıları yaptılar.

___________________________________________

5ʹ Tanrı Zali(ya)nu için kült vergisi çoktur.

6ʹ Tanrı Zali(ya)nu’nun karısı, Tanrı Zašḫupuna’(dan) ve

135
 7ʹ Nerik kenti Fırtına Tanrı’sından büyüktür.

_____________________________________________

8ʹ Tanrılar, merhemli rahip Taḫpurili’ye şöyle (der):

9ʹ “Nerik kenti Fırtına Tanrı’sına gittiğimizde

10ʹ nereye oturacağız?”

_______________________________________________

11ʹ Merhemli rahip Taḫpuruli şöyle (der:)

12ʹ “Bazalt? taht üzerine oturduğunuzda

13ʹ bizzat merhemli rahip kura çektiğinde

14ʹ Tanrı Zali(ya)nu’yu (heykelini) tutan merhemli rahip

15ʹ (onu) pınarın üzerine bazalt? taht (üzerine) yerleştirir

16ʹ ve o oraya oturur.

______________________________________________

KBo 3.7 ay IV

14ʹ nu DINGIRMEŠ-iš ḫu-u-ma-an-te-eš an-da a-ra-an-zi

15ʹ nu-za pu-u-ul ti-an-zi nu DINGIRMEŠ-na-aš

16ʹ ḫu-u-ma-an-da-aš ŠA URU

Ka-aš-ta-ma

17ʹ DZa-aš-ḫa-pu-na-a-aš ša-al-li-iš

____________________________________________

136
18ʹ ku-i-ta [(DZa-li-nu-i)]-ša-aš DAM-SÚ

19ʹ DTa-[(a-az-zu-ṷa-ši-i)]š ša-ša-an-za

20ʹ ki-[(e III LÚMEŠ I-N)]A URU

Ta-ni-pí-ya

21ʹ a-[(ša-an-zi)]

_____________________________________________

URU
22ʹ nu a-ap-pa pa-ra-a-pát I-NA Ta-ni-pí-ya

23ʹ A.ŠÀ ku-e-ra-aš LUGAL-ṷa-az pí-ya-an-za

______________________________________________

GIŠ
24ʹ VI ka-pu-nu A.ŠÀ I ka-pu-u-nu KIRI6.GE[ŠTIN]

25ʹ ÉTIM Ù KISLAH III ÉḪI.A SAG.GÉME.ARA[DMEŠ]

26ʹ [I-NA] ṬUP-PÍ-ma e-eš-zi am-mu-ug-ga

27ʹ I[NIM?-n]a?-aš na-aḫ-ḫa-a-an

28ʹ nu [(k)]i-i me-ma-aḫ-ḫu-un

___________________________________________________
___________________________________________________
29ʹ DUB IKAM QA-T[I]
LÚ
30ʹ ŠA m
Ki-el-la GU[DU12 u]d-[d]a-na-aš

31ʹ Pí-ḫa-LÚ [LÚDUB.SAR]

m

32ʹ PA-NI UR.MAḪ(.LÚ?) GAL.DU[B.SARME]Š

m

33ʹ IŠ-TUR
___________________________________________________
___________________________________________________

137
Çeviri (ay. IV):

14ʹ Ve tanrıların tümü içeri girerler.

15ʹ-16ʹ Ve bizzat kura çekerler ve Kaštama kentinin tüm tanrıları

17ʹ Tanrı Zašḫapuna’dan büyüktür.

_______________________________________________

18ʹ Tanrı Zali(ya)nu’nun karısı

19ʹ Tanrı Tazzuṷaši’nin cariyesi (olduğu için)

20ʹ bu üç adam Tanipíya kentinde

21ʹ kalırlar

_______________________________________________

22ʹ ve sonra ileride Tanipiya kentinde

23ʹ arazi kral tarafından verilmiştir (sunulmuştur).

______________________________________________

24ʹ Altı kapunu ölçüsünde tarla, bir kapunu ölçüsünde bağ,

25ʹ ev ve harman yeri, hizmetkâ[rlar] (için) üç ev

26ʹ tablet de kaydedilmiştir. Ben

27ʹ (bu) [meseley]e? saygılıyım

138
28ʹ ve [(bu)] (meseleyi) konuştum.
___________________________________________________
___________________________________________________
29ʹ-30ʹ Merhemli rahip Kella’nın sözlerine (ait) birinci tablet

tamamland[ı].

31ʹ [Kâtip] Píḫaziti

32ʹ Başkâtip Ṷalṷaziti’(nin) huzurunda (önünde)

33ʹ yazdı.

___________________________________________________
___________________________________________________

139
b) Telipinu Mitosu (söylencesi):

Hatti kökenli mitoslardan biri olan “Kayıp Tanrı Telipinu” Mitosu’nda,

purulli(ya) Bayramı adını, doğrudan bu metinlerde görememekteyiz. Ancak mitos

içindeki bazı bölümlerde “yeni yıl” ve “kış mevsiminden, ilkbahar mevsimine geçişi”

anlatan tasvirler bulunmaktadır.

S.de Martino’ya göre, Kuzey ve Orta Anadolu geleneğine özgü birtakım

mitoslar kaybolan bir tanrıdan bahsetmektedir. Bütün bu mitoslarda bir tanrı öfke ile

ortadan kaybolur, eskiden koruduğu topraklara yabancılaşır ve ayrılarak kendisini

saklamaktadır. Kaybolan tanrının bulunması ve ikna edilmeye çalışılması

gerekmektedir196. M.Mazoyer’e göre, bu mitolojik hikâyeler arasında en iyi

korunmuş olanı Telipinu’nun kayboloşunu anlatanlardır. Bu mitosun üç versiyonu

bulunmaktadır ve ilki (KUB 17.10 ve duplikatları) en eskisi olarak kabul

edilmektedir. M.Mazoyer, bahsi geçen mitosun kral Telipinu dönemine kadar gidiyor

olabileceğini düşünmektedir. Telipinu Mitosu’nun üç versiyonu da tanrının,

öfkesinin nedenini açıklamamaktadır, metinde sadece bu öfkenin etkileri

görülmektedir197. Polvani, ritüel ve mitosun, Hitit kralının bir günahı ya da

davranışıyla ilgili tanrıları gücendirmiş ve Telipinu’nun öfkelenmesine neden

olabileceği varsayımını öne sürmüştür198.

H.Güterbock ise; Kayıp Tanrı ile ilgili mitosa bağlı ayinlerin amacının,

kaybolan tanrının kalbini kazanmak; söz konusu kişiye ve onun hane halkına bolluk,

bereket getirmek olduğunu belirtmektedir199.

196
Martino, 2013: 418.
197
Mazoyer, 2003: 41-42.
198
Pecchioli Daddi-Polvani, 1990: 77.
199
Güterbock, 1961b: 144.

140
 Ardzinba’ya göre ise; Kayıp Tanrı’nın dönüşünü; verimlilik, kral ve

kraliçenin yaşam ve yaşam gücünün yenilenmesi olarak yorumlamaktadır200.

J.G.Macqueen, Kaybolan Tanrı ve dönüş hikâyesini bir tanrının kişiye karşı

yeniden iyi niyetini kazanma ritüelinin bir parçası olduğu görüşündedir201.

V.Haas, 1994 yılındaki çalışmasında daha önceki bölümde transkripsiyon ve

çevirisini vermiş olduğumuz202; KBo 23.63 numaralı metnin 4.-6.satırlarında, ayrıca

KUB 42.100 (ay. IV) numaralı metnin ise, 17. ve 18 satırlarında Tanrı Telipinu ve

purulli(ya) Bayramı’nın geçmesi nedeniyle Telipinu Mitosu’nunda purulli(ya)

Bayramı ile yakından ilgili olduğu görüşünde olmakla beraber mitosun çevirisine

çalışmasında, ayrıntılı olarak yer vermektedir203.

T.Bryce ise; yeni bir yaşamı anlatan, ikisi de Hatti kökenli olan İlluyanka ve

Telipinu mitoslarının purulli(ya) Bayramı ile yakından ilgili olduğunu, büyük

olasılıkla bayram sırasında, yılın başlangıcında yaşamın tazelenme sürecinin ritüel

açıdan yeniden canlandırılmasıyla temsil edilmiş olabileceğini düşünmektedir204.

Telipinu Mitosu özetle; Tanrı Telipinu’nun kaybolmasıyla yaşamın bütün

fonksiyonlarını yitirmesini, fakat tanrının dönüşüyle tekrar canlanmasını

anlatmaktadır.

Mitosun başlangıç bölümünde; Telipinu öfkelenir ve ülkeyi terkeder. Öyle ki

o kadar kızgındır ki sağ ayakkabısını sol ayağına, sol ayakkabısını ise sağ ayağına

giyer. Sis pencereleri kaplar, evi duman kaplar, ocaktaki kütükler sıkışıp boğulur,

200
Ardzinba, 2010: 107.
201
Macqueen, 2013: 166.
202
bkz. konu ile tez çalışmasının ilgili bölümleri Kaštama kenti purulli(ya) Bayramı KUB
25.31numaralı metin s.46-53; Utruna kenti ile ilgili KUB 42.100 (ay.IV) numaralı metin s.85-88.
203
Haas, 1994: 707-719.
204
Bryce, 2003: 212.

141
koyunlar sıkışıp boğulur, sığırlar sıkışıp boğulur. Anne çocuğunu, koyun kuzusunu,

inek buzağısını reddeder. Telipinu’nun çekip gitmesiyle beraber, hububat ve

hayvanların bolluk, gelişme ve zenginliğini, bozkır ve verimsiz çayıra dönüştürür.

Sığır, koyun ve insanlar çiftleşemediğinden artık gebe kalamaz ve hamile olanlarda

doğuramaz hale gelir205.

Mitosun bundan sonraki bölümünde Güneş Tanrı’sının bir bayram

düzenlemesinden bahsedilmektedir. Söz konusu bayramın adı belirtilmemektedir.

Fakat olasılıkla, mitosun başında Telipinu’nun kayboluşu ile ilgili anlatılan olayların

kış mevsimini anlatan betimlemeler olarak düşündüğümüzde, adı geçen bayramın da

ilkbahar mevsiminin gelmesi ile birlikte, tekrar bolluk, bereket ve yenilenmenin

gelmesi için düzenlenmiş bir bayram olabileceği tarafımızca düşünülmektedir.

Bahsi geçen metnin, transkripsiyon ve çevirisi şu şekildedir:

KUB 17.10 öy. I

16 [nu? Ḫ]UR.SAGDIDLI.ḪI.A ḫa-a-te-er GIŠḪI.A-ru ḫa-a-az!-ta na-aš-ta

pár-aš-du-uš Ú-UL

17 ˹ú˺-e-ez-zi ú-e-ša-e-eš ḫa-a-te-er PÚḪI.A ḫa-a-az-ta nu KUR-ya an-

da-an

18 [k]a-a-aš-za ki-i-ša-ti DUMU.LÚ.U19.LUMEŠ DINGIRMEŠ-eš!-ša ki-iš-

ta-an-ti-it ḫar-ki-ya-an-zi

205
Hoffner, 1998: 15.

142
 19 GAL-iš-za DUTU-uš EZEN4-an i-e-et nu-za I LI-IM DINGIRMEŠ ḫal-

za-i-iš e-te-er

20 ne Ú-UL iš-pí-i-e-er e-ku-i-e-er-ma ne-za Ú-UL ḫa-aš-š[i-i]k-ke-er

______________________________________________________________

Çeviri: (öy. I) 206

16 Ve dağlar kurudular, ağaçlar öyle kurudular ki artık filizleri

17 çıkmıyordu. Otlaklar / meralar ve pınarlar / kaynaklar kurudular. Ve

memlekette

18 açlık başladı. İnsanlar ve tanrılar açlıktan mahvoldular / ölüyorlardı.

19 Büyük Güneş Tanrısı bir bayram düzenledi ve bin tanrıyı davet etti; onlar

yediler

20 (ama) doymuyorlardı; içiyorlardı ama susuzluklarını gideremiyorlardı.

________________________________________________________

Mitosun, devamındaki bölümde Tanrı Telipinu’yu bulması için bir

arının, görevlendirildiği ve bu arının Tanrı Telipinu’yu Liḫzina adlı bir kentte

bulup sokarak ayağa kaldırmasından bahsedilmektedir. Yine bu bölümde de

arının kış mevsimini, Telipinu’nun ayağa kalkmasının ise ilkbahar

mevsiminin gelişini temsil ettiği düşünülebilir.

206
16. ve 20. satırların çevirisi için bkz. Karasu, 1997a: 189.

143
 Bu bölümü anlatan metnin transkripsiyon ve çevirisi şöyledir:

KUB 33.9 öy. II207

3 [Te-li-pí-nu-un zi-ik ša-an-ḫ]a ma-a-na-an ú-e[-mi-ya-ši

4 [na-an QA-TI ḪI.A-ŠU GÌRḪI.A-ŠU š]i-i-ya-a na-aš ša-r[a-a]

5 [ti-it-ta-nu-ut nu-za DUH.LÀL da-a] nu IGIḪI.A-ŠU QA-TI-ŠU

6 [ar-ḫa an-na-aš na-an pár-k]u-nu-ut na-an am-me-el kat-ta [ú]-ṷa-ti

______________________________________________________________

Çeviri:

3 Telipinu’yu sen ara! Eğer bulursan;

4 onu ellerini ve ayaklarını sok! Ve onu ayağa

5 kaldır! Ve bizzat balmumunu al! Gözlerini ve ellerini

6 tamamen sil ve onu temizle ve onu bana aşağı getir!

____________________________________________________________

KUB 33.10

1 [pa-i-ta-aš] NIM.LÀL-aš pár-ga-mu-uš ḪUR.SAG(MEŠ-uš ša-a-an-aḫ-

ta) [ḫa-a-ri-uš-kán]

2 [ḫal-lu-ṷa?-]mu-uš ša-aḫ-ta ḫu-ṷa-an-ḫu-e[š-šar-kán ku-ṷa-li-ú]

3 [ša-aḫ-ta ŠÀ]-it-za-ta LÀL-it zi-in-ni-i[t]

207
Tml. için bkz. HPMM.

144
 GIŠ
4 [zi-in-]ni-it na-an ú-e-el-lu-i U[RULi-iḫ-z]i-ni TIR-[ni u-e-mi-ya-at?]

5 [na-an-kán] ŠUḪI.A-ŠU GÌRḪI.A-ŠU ši-i-e-et na-aš a-ra-[nu-ut?]

Çeviri:

1 [o gitti.] Arı dağların yükseklerini (zirvelerini) aradı. [Vadilerin]

2 [derin]lerini aradı. (Denizlerin) koyu mavi dalgalarını

3 aradı. Onun içindeki bal ile tüken[di]. (Onun içindeki?)

4 tükendi ve onu çayırlıkta Liḫzina kentinde buldu.

5 Onu ellerini ve ayaklarını soktu. Ve onu ayağa kaldırdı.

________________________________________________

Mitos ile ilgili metnin, dikkat çeken başka bir bölümünde ise

H.Ertem’in görüşüne göre, St. Nikolaus’un kutsal gecede torbası (KUŠkursa)

içinde çocuklara getirdiği hediyeler ve eya ağacının, noel ağacına oldukça

uygun olduğunu düşünmektedir208.

İlgili bölümün transkripsiyon ve çevirisi şöyle verilmektedir:

208
Ertem, 1987: 116.

145
KUB 17.10 ay. IV

20 D
Te-li-pí-nu-uš a-ap-pa pár-na-aš-ša ú-et nu-za KUR-SÚ kap-pu-u-˹e˺-

et

GIŠ
21 lu-ut-ta-i kam-ma-ra-aš tar-na-aš É-er túḫ-ḫu-˹iš˺ tar-na-aš

22 iš-ta-na-ni-iš<-ša-an> DINGIRMEŠ-na-aš ḫa-an-da-an-ta-ti GUNNI kal-

mi-in tar-na-aš

23 ˹A˺-NA TÙR a[n-d]a-an UDUḪI.A tar-na-aš I-NA É.GU4 an-da-an

GU4ḪI.A

24 ˹tar˺-na-aš nu-za an-na-aš DUMU-ŠU pé-en-ni-iš-ta UDU-uš SILA4-

SÚ pé-en-ni-iš-ta

25 GU4 AMAR-ŠU pé-en-ni-iš-ta D

Te-li-pí-nu-ša LUGAL MUNUS.LUGAL

< > nu-uš-za

26 ˹ḫu˺-iš-ṷa-an-ni in-na-ra-u-ṷa-ni EGIR.UDMI kap-pu-u-e-et

_______________________________________________________

27209 DTe-li-pí-nu-uš-za LUGAL-un kap-pu-u-et DTe-li-pí-nu-ṷa-aš pí-ra-an

GIŠ GIŠ KUŠ

28 e-ya ar-ta e-ya-az-kán UDU-aš kur-ša-aš kán-kán-za na-aš-ta

29 an-da UDU-aš Ì-an ki-it-ta na-aš-ta an-da ḫal-ki-aš DGÌR-aš

30 ˹GEŠTIN˺-aš ki-it-ta na-aš-ta an-da GU4 UDU ki-it-ta na-aš-ta

209
27. ve 34. satırları arasının transkripsiyon ve çevirisi için bkz. Ertem, 1987: 114-116.

146
 31 [a]n-da MUKAM GĺD.DA DUMUMEŠ-la-tar ki-it-ta

_____________________________________________________________

32 na-aš-ta an-da SILA4-aš mi-i-uš ḫa-lu-ga-aš ki-it-ta na-aš-ta an-da

33 [nu]-˹ú˺-uš tu-u-ma-an-ti-ya-aš ki-it-ta na-aš-ta an-da Dx-x KI.MIN

34 [na]-aš-ta an-da ku-un-na-aš ṷa-al-la-aš ki-˹it-ta˺ na-aš-ta [an-d]a

35 [šal-ḫa-a]n-t[i-i]š m[a-an-ni-it-ti-iš iš-pí-ya-tar-ra ki-it-ta]

Çeviri:(ay. IV)

20 Telipinu evine geri geldi ve bizzat ülkesini düşündü.

21 Sis pencereleri terk etti. Duman evi terk etti.

22 Sunaklar tanrılara düzene girdiler. Ocak kütüğü terk etti.

23 Koyunları ağıla içeri bıraktı. Ahırdan içeri sığırları

24 bıraktı. Ve bizzat anne çocuğunu korudu. Koyun kuzusunu korudu.

25 İnek buzağısını korudu. Telipinu da bizzat kral ve kraliçe için

26 yaşama, güç ve gelecek (ebediyet) düşündü.

_____________________________________________________

27 Telipinu bizzat kralı düşündü. Telipinu’nun önünde

28 eya ağacı durur. eya ağacından (bir) koyun tulumu sarkar.

29 İçinde koyunun yağı durur, sonra içinde Tahıl Tanrısı GÌR

30 (ve) şarap durur, sonra içinde sığır (ve) koyun durur, sonra

147
31 içinde uzun yıllar (ve) nesiller durur.

_____________________________________________________

32 Sonra içinde kuzunun iyi haberi durur, sonra içinde

33 devamlı? itaat durur, sonra içinde Dx-x aynı şekilde (durur),

34 sonra içinde sağ but durur, sonra içinde

35 gelişme, bereket ve doygunluk durur.

_____________________________________________________

148
III. BÖLÜM

purulli(ya) BAYRAMI İLE BENZERLİK GÖSTEREN GEÇMİŞTEN

GÜNÜMÜZE MISIR, MEZOPOTAMYA VE ANADOLU’DAKİ

BAYRAMLAR:

a) Sed Bayramı:

Eski Mısır’da kutlanan Sed Bayramı tarih öncesi dönemlere dayanmaktadır.

Bu bayram ile beraber, doğa yenileniyor ve tanrılar aracılığıyla, tıpkı Hititlerdeki

purulli(ya) Bayramı’nda olduğu gibi kralda kendi gücünü yenilemiş oluyordu. Kral

ve ailesinin gücünün artması, tanrıların açıklamaları, yeni yılın başlamasını

sağlamakta idi. V.Haas, Sed Bayramı’nın, tahta oturma seromonisi ile başka bir

deyişle “yeni yıl bayramı” ile ilgili olduğunu düşünmektedir210.

T.Wilkinson’a göre, Sed Bayramı, tarihin başlangıcından beri, kralların

yıldönümü kutlamalarının zirvesi, kralın gençleşmesini ve tanrılarla anlaşmasının

yenilenmesini simgeleyen en eski bayramlardan biridir. Bu bayram ilk olarak, kralın

otuzuncu hâkimiyet yılında kutlanmaktadır, ancak sonradan üç yılda bir kurbanlar bu

bayram için sunulmaya başlanmıştır211.

Bu bayram ile ilgili kutlamalar, kralın ülkeyi yönetmeye devam etme

yeteneğini teyit etme ve egemenlik tarafından yürütülen bir kült yarışının yanı sıra

yenilenme ve gençleşmeyi içermekte idi. Firavun II. Ramses’in uzun krallığı

süresince Sed Bayramı görkemli bir şekilde kutlanmakta idi. Bayrama sıklıkla

210
Haas, 1994: 697-698.
211
Wilkinson, 2010: 335.

149
yabancı devlet adamlarını davet edilmekte ve firavun bayramın yönetimini bazı

yerlerde Hititlerdeki purulli(ya) Bayramı’nda olduğu gibi, prense bırakarak bayramı

eş zamanlı olarak devam ettirmekte idiler. Firavun, özel bir pelerin giyerek çeşitli

gençleştirme ve doğum ritüellerine katılmakta idi. Mısır’da bu durumu belgeleyen,

bu ritüellerle ilgili kabartmalar ile ayrıca bu bayrama özel anıtsal mezarlar da

bulunmaktadır212.

Mısır’da Tinitler devrinde firavunun tahta çıkış töreni Aşağı ve Yukarı

Mısır’ın birleşmesini temsil eder şekilde yapılmaya başlanmış ve bütün Mısır tarihi

boyunca devam etmiştir. A.İnan’ın aktarımına göre, bu tören şöyle yapılmaktaydı:

“Kral ilk olarak Yukarı Mısır’ın beyaz tacını giyer ve tahtın merdivenlerinden

çıkarak otururdu ve sonra da Aşağı Mısır’ın kırmızı tacını giyer, aynı töreni tekrar

ederdi. İki ülkenin birleşmesini sembolleştiren tören Yukarı ve Aşağı Mısır’a ait

nebatların sarılmış olduğu bir sırığın, yere dikilmesiyle ve kent duvarının etrafında

dolaşılmakla yapılmış olduğunu belirtmektedir”213.

b) Akitu Bayramı:

L.G.Gökçek’in aktarımına göre, “Mezopotamya’da kutlanan önemli

bayramlardan biri olan Akitu (Kutsal evlilik) Bayramı idi. Akitu Bayramı yeni yıl

kutlamalarını içeren bir bayram olarak kutlanmakta idi. İlgili bayram, Mezopotamya

takviminde ilk ay olan Nisan ayının ilk haftasında başlamakta ve on bir gün kadar

devam etmekte idi. Sumerlerin Dumuzi ile İnanna destanından esinlenerek kutlanan

Akitu Bayramı, Mezopotamya toplumları tarafından binlerce yıl kutlanmış ve

212
Willeitner, 1998, 451-453.
213
İnan, 1987: 166-167.

150
günümüze kadar gelen bahar şenliklerinin temelini oluşturmuştur. Asur ve Babil

kutlamalarında da kısmen farklılıklar olsa da işlenen tema aynı idi. Asur’da kutlanan

Akitu Bayramı esnasında Babillerde de olduğu gibi tanrıların heykelleri kent

duvarlarının dışındaki yol boyunca taşınır ve kente açılan bir kanal kenarına veya

tapınağa getirilmekte idi. Daha sonra ise bayrama adını veren “Kutsal Evlilik”

konusu işlenmekte idi. Dumuzi’nin Sami adı olan Tammuz ve İnanna’nın yerini alan

İştar’ın birleşmesi, dönemin kralı ve rahibelerin başının temsili olarak katılımıyla

gerçekleştirilmekte idi. Tapınağın bahçesinde tanrılar ve de ataların ruhları için

kurbanlar sunuluyor, daha sonra da toplu yemekler yenilmekte idi. Yeni yılda

dünyanın yeniden yaratıldığına, kutsal evlilik ayininin yapılmasının önemli sonuçlar

yarattığına inanılmakta idi. Bu törenlerle birlikte, tanrısal enerji dünyaya yayılmakta

ve yeni yılda bolluk ve mutluluk dileğinde bulunulmakta idi. Akitu kutlamaları her

yıl düzenli olarak yapılmakta idi. Ancak zamanla şekil açısından birtakım

değişimlere uğramış olsa da Yeni Asur ve Yeni Babil dönemlerinde politik bir önem

kazanmıştı ve devlet ideolojisini yaşatmak için bir propoganda aracı olmuştur”214.

Babil’deki Akitu Bayramı’nda ilk günler çeşitli arınma törenleri ve

dua ritüelleri yapılır; dördüncü günün akşamında Yaradılış Destanı’nın (Enuma Eliş)

tümü okunulmakta idi. J.Oates; bazı araştırmacıların bunun Orta Çağ gizem oyunları

gibi, aslında, sahnelendiği görüşünde olduklarını belirtmektedir. “Beşinci gün tekrar

arınma ayini yapılır ve tanrı Nabu, Borsippa’dan gelerek törenlere katılmakta idi.

Aynı gün, kralda katılmaktadır. Üzerindeki bütün nişan ve rütbe işaretleri başrahip

tarafından çıkarıldıktan sonra içteki kült odasına girebilmekte idi. Ondan sonra

yanağı tokatlanıp, kulağı çekilerek aşağılanır, ardından Marduk’un önünde diz çöker

214
Gökçek, 2015: 248-249.

151
ve tanrıya o yıl günah işlemediğini, Esagila ve Babil’i ihmal etmediğini söylemekte

idi. Urigallu rahibi tarafından yapılan bir konuşmadan sonra, kralın nişanları geri

verilir ve tekrar yanağı tokatlanırdı. Bu davranış, ne kadar acı verici olursa o kadar

iyi idi, çünkü kralın gözlerindeki yaşlar Marduk’un hoşnutluğunun ifadesi sayılmakta

idi. O akşam kral, beyaz bir boğanın kurban edildiği törene katılmakta idi. Kutsal

Evlilik ve Akitu töreni önceleri ayrı birer şenlikken, I.binyılda Yeni Yıl Bayramı’na

katılmıştır”215.

T.Bryce’ın aktarımına göre; “Hitit dönemindeki purulli(ya) Bayramı

ile olan benzerliği; Boğazköy’deki Yazılıkaya’nın Hitit Yeni Yıl Şenliği’nin

kutlandığı asıl yer olduğu, Babil geleneğindeki Akitu Evi (bît akîtu) gibi, Hitit “Yeni

Yıl Evi” olduğu ileri sürülen bu görüşe katılmakla beraber; yılın başlamasını

kutlayan alayın, buraya olasılıkla, Hitit dünyasındaki tüm açık-kırsal tapınaklarının

en kutsalına gelinmiş olabileceğini, tıpkı Akitu Evi’nde Babilli tanrıların

heykellerinin toplandığı gibi, Hititlerin de bütün önemli tanrılarının Yazılıkaya’da

toplanmış olabileceği görüşündedir. Bu sebeple de Yazılıkaya’nın ilkbahar

ayinlerinin, ülkenin bütün tanrılarının huzurunda kutlandığı bir yer olarak

düşünmektedir”216.

J.Seeher’de; Yazılıkaya’nın, Akitu evi gibi İlkbahar Bayramı da olan Yeni

Yıl Bayramı’nın bir bölümünün kutlandığı yer olarak yorumlamaktadır217.

K.Demirci’ye göre, kozmik düzenin sürekliliği, tanrı ve insanın birlikte

geliştirdiği sinerjik bir düzlemde var olabildiği için ritüel, insan ve tanrının birlikte

215
Oates, 2004: 185-186; ayrıca Akitu Bayramı ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Grayson, 1970: 160-
170.
216
Bryce, 2003, 215.
217
Seeher, 2011: 155; ayrıca bkz. 2006: 137.

152
katıldığı seromonilerden oluşmaktadır. Akitu Bayramı’nın kutlanışı tanrısal ritüelin

tekrarlanışı ve her yeni yılda kozmik döngünün varlığını temin ettiği

düşünülmektedir218.

Yeni yıl Sumerlerde, ZAG.MU olarak, Akadça olarak ise zagmukku ya da

zammukku olarak geçmektedir. Akitu Bayramı ya da zammukku, Sumer döneminde

iki bayrama ayrılmış olabileceği düşünülmektedir219.

c) Nevruz:

Bu konu ile ilgili olarak Kültür ve Turizm Bakanlığının yayımlamış olduğu

A.Akman’ın kitabına göre; bugün Anadolu’da kutlanan bahar bayramlarından biri

olan Nevruz sözcüğü; Farsça nev (yeni) ve ruz (gün) sözcüklerinin birleşmesinden

meydana gelmiş olup “yeni gün” anlamına gelmektedir. Eski İran takvimine göre,

yılın ilk günüdür ve ilkbaharın başlangıcı sayılan bir gündür.

A.Akman, Nevruz kutlamalarını şöyle anlatmaktadır: “Kutlamalar çocukların

Nevruz çiğdemi, gözenek gibi adlar verilen çiçekleri topladığı, toplanılan çiçeklerin

oyun, müzik ve söz karışımı seyirlik oyunlarla ayrıca, maniler eşliğinde evleri

gezerek dağıtıldığı ve karşılığında yiyecekler toplanarak sonuçta hep birlikte yendiği

bir tür şenlik görünümdedir. Nevruz günü, baharı yaşama sevincini, su ve kutsal

ateşle arınmayı, yenilenmeyi ifade etmektedir. Nevruz gerek yeni yıla ve bahara

geçişi simgeleyen, topluluğun bir durumdan diğerine geçişine eşlik eden, doğanın

kışın ölüp, baharda yeniden canlanmasını ifade eden bir geçiş töreni olma özelliğini

göstermektedir. Nevruz ve kutlamalarındaki dinsel öğeler bir yandan eski inanç

218
Demirci, 2013: 68.
219
Bidmead, 2004: 41-42.

153
sistemleriyle, diğer yandan İslamiyetle birlikte yeni görünümler kazanarak günümüze

kadar ulaşmıştır”220.

d) Hıdrellez:

Kültür ve Turizm Bakanlığının yayımlamış olduğu A.Akman’ın kitabına

göre; “Hıdrellez, bütün Türk dünyasında bilinen mevsimlik bayramlardan biridir.

Ruz-ı Hızır (Hızır günü) olarak adlandırılan Hıdrellez Günü, Hızır ve İlyas

Peygamber’in yeryüzünde buluştukları gün olması nedeniyle kutlanmaktadır. Hızır

ve İlyas sözcükleri birleşerek halk ağzında hıdrellez şeklini almıştır. Hıdrellez Günü,

Gregoryen takvimine göre 6 Mayıs, eskiden kullanılan Rumi takvim olarak da

bilinen Julyen takvimine göre 23 Nisan günü olmaktadır. Ülkemizde Hıdrellez

Bayramı 6 Mayıs tarihinde kutlanmaktadır. Bugün Hristiyanlarca da baharın ve

doğanın uyanmasının ilk günü olarak kabul edilir; bu günü Ortodokslar Aya Yorgi,

Katolikler St. Georges Günü olarak kutlamaktadırlar. Hızır, baharın, baharla vücut

bulan taze hayatın sembolüdür. Bitkilerin yeşermesini, hayvanların üremesini,

insanların kuvvetlenmesini sağlamaktadır. Anadolu’nun bazı yerlerinde Hıdrellez

Günü yapılan duaların ve isteklerin kabul olması için sadaka verme, oruç tutma ve

kurban kesme âdeti vardır. Kurban ve adaklar “Hızır hakkı” için olmalıdır. Zira tüm

bu hazırlıklar Hızır’a rastlamak amacına yönelik yapılmaktadır”221.

220
Akman, 2005: 5-7.
221
Akman, 2005: 13-21.

154
 SONUÇ

Hitit çiviyazılı metinler doğrultusunda purulli(ya) Bayramı ile ilgili olarak

aşağıda yer alan değerlendirme ve sonuçlar elde edilebilmektedir:

1. purulli(ya) Bayramı ile ilgili olarak iki görüş bulunmaktadır. Bu görüşlerden biri,

“yeni yıl bayramı”; diğeri görüş ise “ilkbahar bayramı” olarak kabul edilmektedir. II.

Muršili dönemine ait olan KBo 2.5 ay. III numaralı metinde purulli(ya) Bayramı’nın

açık bir şekilde ilkbahar mevsiminde kutlandığı görülmektedir. Bu bayram ile

birlikte ilkbaharda doğanın yenilenme süreci ile kral ve ailesinin de sağlıkları ile

güçlerinin yenilenmesi gerçekleşmesiyle yeni yıl da başlamış olmakta idi.

2. Ele geçen metinlerden, purulli(ya) Bayramı için Nerik Kenti önemli bir merkez

durumundadır, bayramın önemli kutlamaları bu kentte Fırtına Tanrı’sı için

yapılmakta, bu nedenle, “Nerik Kenti’nin purulli(ya) Ritüeli” olarak da

değerlendirilmektedir. Ancak, III. Ḫattušili dönemi kehanet metinlerinden, Nerik

Kenti’nin Kaškaların egemenliği altında olduğu dönemlerde, bu kentin kült görevini

Ḫakmiš(ša)/Ḫakpiš(ša) Kenti’nin üstlenmiş olduğu anlaşılmaktadır.

3. purulli(ya) Bayramı’nın kutlanış biçimini anlatan tabletler bugüne kadar ele

geçmemiştir. purulli(ya) Bayramı ile ilgili bir arşiv kataloğuna göre (KUB 30.42 öy.

I 5-6) bayram, 32 tabletten oluşmaktadır, ancak bu tabletlerin hiçbiri bugüne kadar

bulunamamıştır.

4. Hitit İmparatorluk döneminin olasılıkla sonlarına doğru purulli(ya) Bayramı’nın

önemli bölümleri ilkbaharda kutlanan AN.TAḪ.ŠUM Bayramı’na dahil edilmiştir.

Bu doğrultuda, Hititler aldıkları bu kararla çok uzun zaman harcamış oldukları

155
 bayram kutlamalarında ve kutlamalar öncesindeki hazırlık dönemlerinde bir tasarrufa

gitmiş oldukları düşünülebilir.

5. Elde bulunan ve değerlendirmeye çalıştığımız purulli(ya) Bayramı’nın geçmiş

olduğu metinlerin ağırlıklı bir kısmını fal, kehanet, kolofon ve arşiv katalog metinleri

oluşturmaktadır.

6. Bayram ile ilgili kaynaklar zamansal olarak farklı olduğu için bayram süresi ancak

ortalama olarak hesaplanabilmekte, buna göre purulli(ya) Bayramı’nın tümü yaklaşık

olarak 1 ay sürdüğü tahmin edilmektedir.

7. Bayramın bir döngüsünün 7 yıl (IBoT 2.129) veya 9 yıla (Bo 3251 ay. III) yakın

olduğu düşünülmektedir.

8. Kašḫa ve Ḫanḫana kentlerindeki purulli(ya) Bayramı kutlamaları için, çok sayıda

hayvanın kurban edilmesinden dolayı bayramın bu kentlerdeki bölümü “purulli(ya)

Bayramı’nın tanrılar için kurban sunma kesiti ya da bölümü” olarak

değerlendirilebilinir. Ancak olasılıkla kral, purulli(ya) Bayram töreni yolculuğuna

Ḫattuša’dan başlamakta, Taṷiniya ve Ṷarkataṷi kentlerine uğramakta, Zippalanda

Kenti, Arinna Kenti, Kaštama Kentine daha sonrada Nerik Kenti’ne

ulaşabilmektedir.

9. Eski Hitit Dönemi kentlerinden biri olan Ankuṷa Kenti’nin de, ele geçen bir

metinden purulli(ya) Bayramı ile bağlantılı bir kent olabileceği yönünde görüşler

bulunmakta, ancak tarafımızdan kesinlik kazanmamıştır.

10. İlluyanka Mitosu’nda, (KBo 3.7 öy. I 1-8) purulli(ya) Bayramı’nın kutlanış sebebini

anlatmakla beraber, İlluyanka ejderi ile FırtınaTanrısı’nın mücadelesi kış mevsiminin

156
 bitişi ve ilkbaharın gelişinin mitolojik tasviri olarak görülmektedir. Büyük olasılıkla,

Malatya-Aslantepe’de bulunan kabartmada bu tasviri desteklemektedir.

11. Eski Mısır’da kutlanmış olan Sed Bayramı, Mezopotamya’da Akitu Bayramı ve

kökenleri geçmiş çağlara giden, halen günümüzde de kutlanan Nevruz ile Hıdrellez

Bayramları, Hititlerdeki purulli(ya) Bayramı’na benzer özellikler göstermektedirler.

Eskiçağlardan günümüze, toplumlar arasındaki kültür aktarımı ve devamlılığı bu

bayramlar aracılığıyla açık bir şekilde görülmektedir.

157
 ÖZET

purulli(ya) adının, Hattice bir sözcük olan pur- sözcüğünden türetilmiş olan

bu sözcüğün “yeryüzü, yer, ülke” gibi anlamları bulunmaktadır. puruli-, purulli-,

ṷuurulli-, puruliš-, ṷurulliya-, purulliya-, purulliyan, purulliyaš olarak metinlerde

görebilmekteyiz.

Ayrıca purulli- sözcüğünün Hurri dilinde de “ev, tapınak” gibi anlamları

bulunmaktadır. Ancak Hurri dilindeki purulli- sözcüğünün, Hititlerdeki purulli(ya)

Bayramı ile ilgili kesin bir bağlantısı bulunup bulunmadığı konusu bilinmemektedir.

II. Muṷatalli döneminde, Telipinu’nun onuruna bayramın kısaltılmış şekli

Utruna bölgesinde kutlanmaktadır.

III. Ḫattušili dönemi kehanet metinlerinden, Nerik Kenti’nin Kaškaların

egemenliği altında olduğu dönemlerde, bu kentin kült görevini

Ḫakmiš(ša)/Ḫakpiš(ša) Kenti’nin üstlenmiş olduğu görülmektedir.

Ancak daha sonra, III. Ḫattušili Nerik Kenti’nin tekrar ele geçirilmesi ile bu

kent purulli(ya) Bayramı içerisindeki eski kült görevini yeniden üstlenmiş, yine bu

dönemde kraliçe Puduḫepa’nın etkisi ile Güney Anadolu tanrıları olan Laṷazantiya

Šaušga’sı gibi tanrılar bayram ritüeline dahil edilmiştir.

Kral, purulli(ya) Bayram töreni yolculuğuna olasılıkla Ḫattuša’dan

başlamakta, Taṷiniya ve Ṷarkataṷi kentlerine uğramakta, Zippalanda Kenti, Arinna

Kenti, Kaštama Kenti ve son olarak Nerik Kenti’ne ulaşabilmektedir.

158
 Bayrama, kral, kraliçe ve prens katılmakta, Kašḫa ve Ḫanḫana kentlerindeki 6

gün süren Tanrı Telipinu için gerçekleştirilen purulli(ya) Bayram törenini prens,

yönetmekte idi.

İlluyanka ve Telipinu Mitosları, purulli(ya) Bayramı ile yakından ilgilidir.

Eskiçağlardan günümüze kadar olan birçok toplumda purulli(ya) Bayramı’na

benzer ilkbahar ile yeni yıl bayram ve kutlamaları bulunmaktadır.

159
 SUMMARY

The name purulli(ya) is derived from a Hattian word the word pur- which

means “earth, place, country”. This word also appears as puruli-, purulli-, ṷuurulli-,

puruliš-, ṷurulliya-, purulliya-, purulliyan, purulliyaš in the Hittites texts.

In the Hurrian language texts there is also purulli- means “house, temple”.

However, it is not clear that this word purulli- in the Hurrian language can be any

connection with the purulli(ya) Festival of the Hittites.

During the era of Muṷatalli II, an abridged version of the festival for the

honour of God Telipinu is celebrated in the region of Utruna.

At the era of Ḫattušili III, in the oracle texts, the city of

Ḫakmiš(ša)/Ḫakpiš(ša) was undertaking the cult task of the city Nerik when this city

was occupied by Kaška people.

After the capture of Nerik by Ḫattušili III, Nerik undertook the role of the old

cult task in the purulli(ya) festival again. At this period, by the influence of the queen

Puduḫepa, the festival rite of the gods such as Laṷazantiya Šaušga and the gods of

Southern Anatolia were included.

The king, starting from Ḫattuša for the purulli(ya) festival ceremony journey

and goes to the towns of Taṷiniya and Ṷarkataṷi, Zippalanda, Arinna, Kaštama and

finally reaches to Nerik.

King, queen and prince were attending the festival and the prince was leading

the festival ceremony for God Telipinu in Kašḫa and Ḫanḫana which lasted in six

days.

160
 İlluyanka and Telipinu mythos are closely related with the purulli(ya)

Festival.

In many societies, from ancient times to the nowadays, there are new year and

spring festivals which is celebrated as similarly to the purulli(ya) Festival.

161
 KAYNAKÇA

Akman A. 2005:

Mevsimlik Bayramlarımız, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve

Eğitim Genel Müdürlüğü, Ankara.

Akurgal E. 2014:

Anadolu Kültür Tarihi, Ankara.

Alp S. 1993:

Beiträge zur Erforschung des Hethitischen Tempels, Kultanlagen Im

Lichte Der Keilschrifttexte Neu Deutungen, (2. Baskı) Ankara.

Alp S. 2000:

Hitit Çağında Anadolu, Ankara.

Alp S. 2002:

Hitit Güneşi, Ankara.

Archi A. 1993:

“Kamrušepa and Sheep of the Sun God”, Or 62/4, 114-129.

Ardzinba V. 2010:

Eskiçağ Anadolu Ayinleri ve Mitleri, Çev: Orhan Uravelli, Ankara.

162
Arıkan Y. 1998:

“Hitit Dualarında Geçen Bazı Tanrı Adları”, III. Uluslararası Hititoloji

Kongresi Bildirileri Çorum 16-22 Eylül. Ankara: 45-51

Arıkan Y. 2005:

LÚ
“Hitit Kültünde Bir Görevli: tazeli-”, V. Uluslararası Hititoloji

Kongresi Bildirileri (Çorum 02-08 Eylül 2002). Ankara: 49-82.

Aslantürk N. 2014:

“Išuṷa Memleketi Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi

Sosyal Bilimler Dergisi. Ankara: 59-133.

Beckman G. 1982:

“The Anatolian Myth of İlluyanka”, JNES 14: 11-25

Beckman G. 1989:

“The Religion of the Hittites”, Biblical Archaeologist 52: 98-108.

Balkan K. 1957:

Mama Kralı Anum-Ḫirbi’nin, Kaniš Kralı Ṷaršama’ya Gönderdiği

Mektup, Ankara.

Bidmead J. 2004:

The Akītu Festival Religious Continuity and Royal Legimation in

Mesopotamia, Gorgias Press.

163
Bilgiç E. 1948:

“Anadolu’nun İlk Tarihi Çağının Ana Hatları ile Rekonstrüksiyonu

(Siyasi-idari ve iktisadi-içtimaî bakımlardan)”, AÜDTCFD 6/5: 489-

516.

Bryce T. 2003:

Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum, Çev: Müfit Günay, Ankara.

Cornelius F. 1967:

“Neue Arbeiten zur hethitischen Geographie”, Anatolica I: 62-77.

Collins B.J. 2007:

The Hittites and Their World, Society of Biblical Literature, Atlanta.

Dardano P. 2006:

Die hethitischen Tontafelkataloge aus Ḫattuša (CTH 276-282),

StBoT 47, Wiesbaden.

de Martino S. 2003:

Hititler, Çev: Erendiz Özbayoğlu, Ankara.

de Martino S. 2006:

“The City of Tawiniya and the Meaning of the Word paššu- in Hittite

Texts”, in: Studi Lingusitici in onore di Roberto Gusmani, ed. da R.

Bombi, G. Cifoletti, F. Fusco, L. Innoecnte, V. Orioles, Alessandria:

537-547.

164
de Martino S. 2013:

“Din ve Mitoloji (Religion and Mythology)”, Hititler (Hittites),

Yapı Kredi Yayınları: 410-429, İstanbul.

del Monte G. F. 1992:

Die Orts und Gewässernamen der Hethitischen Texte, RGTC 6/2.

del Monte G. F.- Tischer J. 1978:

Die Orts und Gewässernamen der Hethitischen Texte, RGTC 6.

Demirci K. 2013:

Eski Mezopotamya Dinlerine Giriş Tanrılar, Ritüel, Tapınak,

İstanbul.

Dinçol A.M.-Yakar J. 1974:

“Nerik Şehrinin Yeri Hakkında”, Belleten 152: 563-558.

Dinçol A.M. 1982:

“Hititler”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, Cilt 1, İstanbul:

17-120.

Eliade M. 2009:

Dinler Tarihine Giriş, Çev: Lale Arslan, İstanbul.

Erkut S. 1992:

“Hitit Çağının Önemli Kült Kenti Arinna’nın Yeri”, Fs. Sedat Alp.

Ankara: 159-165.

165
Erkut S. 1998:

“Hititlerde AN.TAḪ.ŠUMSAR Bitkisi ve Bayramı Üzerine Bir

İnceleme”, III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri Çorum

16-22 Eylül, Ankara: 189-195.

Erkut S. 1999:

“Hitit Kenti Kaštama’nın Yeri Üzerine”, XII. TTK: 129-132.

Ertem H. 1974:

Boğazköy Metinlerine Göre Hititler Devri Florası, Ankara.

Ertem H. 2007:

“Noel Ağacının Kökeni Hakkında”, Refik Duru’ya Armağan,

(Yayına Hazırlayanlar: Gülsün Umurtak-Şevket Dönmez-Aslıhan

Yurtsever), 213-215, İstanbul.

Forlanini M. 1987:

“Toponymie Antique D’Origine Hattie?”, Hethitica 8:105-122.

Friedrich J. 1946:

Hethitische Elementarbuch Zweiter Teil. Lesestücke in

Transkription mit Erläuterungen und Wörterverzeichnissen,

Heidelberg.

Friedrich J. 1952:

Hethitisches Wörterbuch, Heidelberg.

166
Friedrich J.-Kammenhuber A.-Hoffmann I, 2007:

Hethitisches Wörterbuch, Band III: Ḫ, Heidelberg.

Friedrich J.-Kammenhuber A. 2010:

Hethitisches Wörterbuch Band III/2, Heidelberg.

Gessel Van B.H.L 1998:

“Onomasticon Of The Hittite Pantheon”,Handbuch der

Orientalistik Handbook Of Oriental Studies Part: 1, Brill

Leiden-New york-Köln.

Gilan A. 2011:

“Das Huhn, das Ei und die Schlange”, M.Hutter-S.Hutter-

Braunsar, Hethititische Literatur, Münster: 199-114.

Goetze A. 1933:

Die Annalen Des Muršiliš, Leipzig.

Goetze A. 1955:

“Hittite Myths, Epics and Legends”, ANET: 120-128,

Princeton-New Jersey.

Goetze A. 1957:

Kulturgeschichte Des Alten Orients-Kleinasien, München.

167
Goetze A. 1969:

Ancient Near Eastern Texts Relating to The Old Testament. Third

Edition with Supplement, “Hittite Instruction”,ANET 207-211,

New Jersey.

Gökçek L. G. 2015:

Asurlular, Ankara.

Grayson A.K. 1970:

Chronicles and the Akītu Festival, Actes de la XVII Rencontre

Assyriologique Internationale, Université Libre de Bruxelles, 30

juin-4 juillet 1969, 160-170.

Groddek D. 2004:

Hethitische Texte in Transkription: KUB 59 DBH 14, Dresden.

Groddek D. 2006:

Hethitische Texte in Transkription: KUB 60 DBH 20, Wiesbaden.

Gurney O.R. 1977:

Some Aspects of Hittite Religion, Oxford.

Gurney O.R. 1990:

The Hittites, Londra.

Gurney O.R. 1992:

“Hittite Geography: Thirty Years on”, Fs Alp: 213-221.

168
Gurney O.R. 1995:

The Hittite Names of Kerkenes Dağ and Kuşaklı Höyük, AnSt 45,

London: 69-71.

Güterbock H.G. 1960:

“An Outline of Hittite AN.TAḪ.ŠUM Festival”, JNES 19: 80-89.

Güterbock H.G. 1961a:

“The North-Central Area of Hittite Anatolia”, JNES 20: 85-97.

Güterbock H.G. 1961b:

“Hittite Mythology”, Mythologies of the Ancient World (Edited by

S.N.Kramer), Garden City, New York, 141-179.

Güterbock H.G. 1969:

“Some Aspects of Hittite Festivals”, Aktes de la XVII Renoncontre

Assriologigue Internationale 1969, Bruxellus: 175-180.

Güterbock H.G.- van den Hout T.P.J 1991:

The Hittite Instruction for the Royal Bodyguard, AS 24, Chicago.

Güterbock H.G.-Hoffner H.A. 1997:

The Hittite Dictionary of the Oriental Institute of the University

of Chicago, Volume P, Chicago.

169
Haas V. 1970:

Der Kult von Nerik. Ein Beitrag zur hethitischen

Religionsgeschichte, Roma.

Haas V. 1982:

Hethitische Berggötter und Hurritische Steindämonen: Riten,

Kulte und Mythen. Eine Einführung in die Altkleinasiatischen

Religiösen Vorstellungen, Kulturgeschichte der Anteken Welt,

Mainz Rhein.

Haas V.-Jakob-Rost L. 1984:

“Das Festritual des Gottes Telipinu in Ḫanḫana und in Kašḫa Ein

Beitrag zum hethitischen Festkalender”, AoF 11: 10-91.

Haas V. 1988:

“Betrachtungen zur Rekonstruktion des hethitischen Frühjahrsfestes

(EZEN purulliyaš)”, ZA 78: 284-298.

Haas V. 1994:

Geschichte der Hethitischen Religion, Handbuch Der Orientalistik,

Leiden.

Haas V. 2006:

Die Hethitische Literatur, Berlin.

170
Haussig H.W. 1965:

Wörterbuch der Mythologie, Götter und Mythen im Vorderen

Orient Band: 1 Ernst Klett Verlag Stuttgart.

Hazenbos J. 2003:

The Organization of the Anatolian Local Cults During The

Thirteenth Century B.C., Boston.

Hoffner H. 1974:

Alimenta Hethaeorum: Food Production in Hittite Asia Minor,

New Haven.

Hoffner H.A. 1990:

Hittite Myths, Atlanta.

Hoffner H.A. 1997:

“Hittite Mythology”, Perspectives on Hittite Civilization: Selected

Writings of Hans Gustav Güterbock, The Oriental Institute of The

University of Chicago Assyriological Studies No: 26 50-62. Chicago-

Illinois.

Hoffner H. A. 2007:

“A Brief Commentary on the Hittite İlluyanka Myth (CTH 321)”,

M.Roth-W.Farber-M.W.Stolper, Studies Presented to Robert

D.Biggs, Chicago: 119-140.

171
İnan A. 1987:

Eski Mısır Tarihi ve Medeniyeti, TTK Basımevi, Ankara.

Karasu C. 1986:

Boğazköy Çivi Yazılı Tablet Kolofon’ları (Yayımlanmamış

Doktora Tezi Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü)

Ankara.

Karasu C. 1988:

“nuntariyašḫaš Bayramında Hitit Kralının Kült Gezileri”, Belleten

52: 409-428.

Karasu C. 1997a:

“Hititlerde Neden Bin Tanrı Vardı?”, 1996 yılı Anadolu

Medeniyetleri Müzesi Konferansları”, Ankara: 175-190.

Karasu C. 1997b:

“Ḫattuša-Boğazköy Arşiv-Kitaplık Sistemleri Üzerine Bazı

Yorumlar”, Emin Bilgiç Anı Kitabı, ArAn 3: 215-238.

Kronasser H. 1966:

Etymologie der Hethitischen Sprache, Wiesbaden.

Klinger J. 1996:

Untersuchungen zur Rekonstruktion der hattischen Kultschicht,

StBoT 37, Wiesbaden.

172
Klinger J. 2009:

“The Cult of Nerik-Revisited”, F.Pecchioli Daddi-G.Torri-C.Corti,

JANER 10/1: 97-107.

Kloekhorst, A. 2008:

Etymological Dictionary of the Hittite İnherited Lexion, Leiden-

Boston.

Laroche E. 1965:

“Textes Mytologiques Hittites en Transcription. 1 partie: Mytologie

Anatolienne”, RHA 23 fasc. 77: 61-178.

Macqueen J.G. 2013:

Hititler ve Hitit Çağında Anadolu, Çev: Esra Davutoğlu, Ankara.

Mazoyer M. 2003:

Télipinu, le dieu au marécage. Paris.

Mazzonı S.- D’agostino A.- Orsi V. 2011:

“Uşaklı/Kuşaklı Höyük (Yozgat-Sorgun): The 2009 Survey -

(Universıty of Florence.)”, 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı (24-

28 Mayıs 2010), Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul, 3. Cilt: 91-

104.

173
Miller J.L. 2013:

Writings From the Ancient World Royal Hittite Instructions and

Related Administrative, Atlanta.

Nakamura M. 2002:

Das hethitische nuntarriyašḫa- Fest, Oosten.

Oates J. 2004:

Babil, Çev: Fatma Çizmeli, Ankara

Pecchioli Daddi F. 1987:

“Aspects du culte de la divinité hattie Teteshapi”, Hethitica.8: 361-

379.

Pecchioli Daddi F.-Polvani A.M. 1990:

La mitologia ittita, Brescia.

Polvani A.M. 1992:

“Su Alcuni Frammenti Mitologici Ittiti”, Hittite and Other

Anatolian and Near Studies in Honour of S.Alp (Edited by

E.Akurgal, H.Ertem, H.Otten, A.Süel), Ankara, 445-461.

Popko M. 1975:

“Zum hethitischen (KUŠ)kurša-“, AoF 2: 65-70.

174
Popko M. 1994:

Zippalanda: Ein Kultzentrum im hethitischen Kleinasien. Texte

der Hethiter vol. 21. Heidelberg.

Roos de J. 2007:

Hittite Votive Texts, Nederlands Instıtuut voor het NABUE Oosten.

Rüster C.- Neu E. 1989:

Hethitisches Zeichenlexikon, StBoT 2, Wiesbaden.

Seeher J. 2006:

Hattuşa Rehberi Hitit Başkentinde Bir Gün, İstanbul.

Seeher J. 2011:

Taşa Yontulu Tanrılar Hitit Kaya Tapınağı Yazılıkaya, Çev:

Selma Bulgurlu Gün, İstanbul.

Schuler E. Von 1965:

Die Kaškäer, Berlin.

Schuster H.S. 1974:

Die Hattisch-Hethitischen Bilinguen I, (Teil I) Leiden.

Singer I. 1983:

The Hittite KI.LAM Festival, Part: 1 (StBoT 27), Wiesbaden.

175
Singer I. 1984:

The Hittite KI.LAM Festival, Part: 2 (StBoT 28), Wiesbaden.

Soysal O. 2004:

Hattischer Wortschatz in hethitischer Textüberlieferung, (HdO I/74)

Leiden-Boston.

Sturtevant E.H.-Bechtel G. 1935:

A Hittite Chrestomatyh, Philadelphia.

Süel A. 1985:

Hitit Kaynaklarında Tapınak Görevlileri ile İlgili Bir Direktif Metni,

AÜDTCF. Dergisi, Ankara.

Taggar A.-Cohen 2006:

Hittite Priesthood, Heidelberg.

Taracha P. 2009:

Religions of Second Millennium Anatolia, Wiesbaden.

Taracha P. 2016:

“Twelve SANGA-Priests, Some Remarks on the Old Hittite State Cult

and Royal İdeology Againist a Background of the Earliest History of the

Kingdom Ḫattuš(a)”, Anatolica Et İndogermanica Studia Linguistica

in Honorem Johannis Tischler septuagenarii dedicata

176
 Herausgegeben von Henning Marquardt, Silvio Reichmuth und José

Virgilio García Trabazo, Innsbruck: 321-334.

Tischler J. 1982:

Hethitisch-Deutsches Wörterverzeichnis, Innsbruck.

Tischler J. 2001a:

Hethitisches Etymologisches Glossar, Teil II (Lieferung 11/12 P),

Innsbruck.

Tischler J. 2001b:

Hethitisches Handwörterbuch, Innsbruck.

Torri d.G. 1999:

Lelwani il culto di una dea Ittita, Roma.

Ünal A. 1981:

“Hitit Kenti Ankuṷa’nın Tarihçesi ve Lokalizasyonu Hakkında”,

Belleten 180: 433-435.

Ünal A. 1983:

Hitit Sarayındaki Entrikalar Hakkında Bir Fal Metni (KUB XXII

70=Bo 2011), Ankara.

Ünal A. 2003:

Hititler Devrinde Anadolu II, İstanbul.

177
Ünal A. 2007:

Multilinguales Handwörterbuch des Hethitischen / A Concise

Multilingual Hittite Dictionary / Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü,

Hamburg.

Ünal A. 2013:

“Falcılık ve Kehanet” (Divination and Prophecy), Hititler (Hittites),

Yapı Kredi Yayınları: 452-473, İstanbul.

Ünal A. 2016a:

Hititlerde ve Eski Anadolu Toplumlarında Din, Devlet, Halk ve

Eğlence, (Müzik, Dans, Spor, Akrobasi, Sirk ve Gladyatör Oyunları),

Ankara.

Ünal A. 2016b:

Hititçe-Türkçe / Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük (Hattice, Hurrice,

Hiyeroglif Luvicesi, Çiviyazısı Luvicesi ve Palaca Sözcük Listeleriyle

Birlikte), Ankara.

van den Hout TH. 1995:

Der Ulmitešub-Vertrag Eine prosopographische Untersuchung

(StBoT 38) Harrassowitz Verlag-Wiesbaden.

Wilkinson T. 2010:

Eski Mısır M.Ö. 3000’den Kleopatra’ya Bir Uygarlığın Tarihi, Çev.:

Ümit Hüsrev Yolsal, İstanbul.

178
Willeitner J. 1998:

“Royal and Divine Festivals”, Egypt the World of the Pharaohs,

Edited by: Regine Schulz and Matthias Seidel, Könemann.

Yakar J. 2000:

Ethnoarchaeology of Anatolia Rural Socio-Economy in the

Bronze and Iron Ages, Jerusalem.

Yakar J. 2007:

Anadolu’nun Etnoarkeolojisi, Tunç ve Demir Çağlarında Kırsal

Kesimin Sosyo-Ekonomik Yapısı, Çev: Selen Hırçın Riegel,

İstanbul.

179