R: Sa lahat po sa whole part po ng farming process involves si DA from prep

hanggang selling po ba?

DA: Actually sa selling, pwede kasi siya cover as to sa kay AMAD, ang sa selling,
another division of de. Pero under de, part of the division. So si Rice Program, so
ang ano kasi ni DA is mayroon siyang maraming divisions na-compose. So si Rice
Program is under siya sa field operations division. So ang ano ni Rice is muna kami
nag-hatag ni mga interventions like seeds, fertilizer, even financial assistance doon
sa mga rice farm. Especially sa rice financial assistance is only yung mga nag-tield
lang ng 2 hectares and below. Kasi sila yung most na kumbaga small scale. Kasi sila
yung isa sa affected pag halimbawa mag sa exact ang price ng palay or mahal yung
inputs. Kaya pagdating sa rice financial assistance sila ang priority na ginatagaan.
Ang kana pong rice financial assistance is gikan pud na siya sa tariff. Kay di ba?
Pumapasok na ang important rice dito sa atin because of the tariffication law. Pag
nagkokolect tayo ng tariff, out of that, mayroon na kasi automatic na naibawas na 10
billion for the tariff which is ang component yun is mayroon tayong machineries na
binibigay sa ating mga rice farmers then mayroon tayong seeds out of the tariff. Pag
may ma-exist sa 10 billion which is yun yung lahat automatic na binibigay sa mga
rice farmers through cash assistance which is 5,000 yung binibigay dati sa ating mga
farmers. Ang ano naman doon na maging benefeciary rin dapat register din sila sa
RSBSA. So kung narimig yun sa RSBSA kasi lahat ng mga maging interventions ni
DA so lahat ng maging binibigay siya dapat registered sila sa RSBSA. So yun yung
ano nila na kung titignan natin si BA from land prep to marketing. Pag dating naman
sa marketing is yung ating agribusiness division yung in-charge doon. So ibang
division but part pa rin siya ng BA but ngayon medyo hindi pa ganoon ka yung ating
marketing hindi pa ganoon siya stable. Although meron din tayong mga interventions
through rice processing complex na binibigay natin sa ating mga selected or yung
mga beneficiaries natin para supposedly dyan sila dapat ang sila or even si farmer
doon sa dapat sa kanila magbebenta. Actually, may plan naman talaga si DA for that
especially yung meron tayong tinatawag na farm clustering na bumubuo tayo ng
small brother and big brothers. So yung group na yun si big brothers, meron siyang
mga si big brothers kasi siya yung nagkakonsolidete. Asang ngayon kino-concept pa
lang, sila nagstart pa lang so bini yung si big brother, siya yung nagkakonsolidete ng
mga palay ni small brother. So meron siyang mga associations na maliliit na which is
member siya doon. So sila yung nag-supposedly sila yan yung plan na sila yung
magkukuha ng palay, na harvest na palay na meron dapat siyang special price.
Basta ngayon inaano pa lang binubuo pa lang natin yung clustering na yun. Pero
yan yung maging future ano. Para hindi tayo hawak ng trader.
R: If ever, ma'am, so far sa na plan na so far, if ever, ma'am, so terno na na sa kahit.
DA: Actually, sa ngayon, ang ginagawa natin yung kasi marami tayong farmers of
association but hindi sila nag-go into marketing, diba? So ini-encourage natin sila na
mag-go into cooperatives para maging business group na sila. Kasi sometimes ang
mga farmers of association or gator sa station, hindi sila nagiging into cooperatives
so walang income si farmer. So we will try to educate our farmer na hindi ilang sila
dapat stop sa productions. So dapat mag-go din sila into market kasi ang thinking
dapat ni farmer, hindi ilang nakaproduce sila, wala na. So dapat nag-thinking sila
how to income. So yun yung future po ng ating F2C2 but part pa rin siya ng DA
which is yun yung clustering.
R: So far sa mga interview lahi lahi gid sila sa maitum, kiamba naa sila sa 24 pero
private, mga private traders.
DA: Kung sa ngayon, advantage si farmer kasi mahal nga ang price. Pero pagdating
ng peak harvest bigyan na naman siyang babagsak. So yun yung ano natin na
minsan kasi pag hindi natin control si trader sila kasi nag-uusap lang yan si trader
pero pag meron ng group of farmers na halimbawa may bibili na kapwa nila farmer
na ganitong price. So si trader talagang hindi siya kasi kung halimbawa mag-bagsak
baba price nya so hindi dito magbaligya sa iya. At yung group ni farmer mag-uniform
sila doon sa price so hindi siya basta-basta na babagsak na lang into 17 and the
inputs is masyadong mahal although nandiyan naman yung ating National Food
Authority which is nasa 19 but parang ini-increase di ko lang ano kung may final
memorandum na sa president na magdeg-deg ng P3 na maging P21 but ang ano
naman doon o P22 kaya lang minsan si farmer hindi mag-deliver kay NFA anything
because of very strict so dapat kasi dry clean and dry yun yung kasi ang ano natin
kailang si farmer hindi kasi nasanay na ipad-dry pa yung kanilang palay so siguro
kung maano lang natin ang nature ni farmer compare natin good sa corn na iba dry
muna siya bago benta so si rice kasi hindi nasanay na ganoon kaya sa ano ng
farmer very laborious siya or masyado ng matagal kaya yung ganoon but kung
maipasa naman nila kaya lang kasi ang NFA natin hini-encourage din naman natin
sila to bibili ng fresh although bibili sila ng fresh but because of the limited sa
kanilang dryer facilities so hindi na nagka-cut off sila na magbili ng fresh kaya yun
yung isa na reason na kaya si farmer di na mag-deliver kaya ng NFA because of
kanyang clean and dry
R: dami daw lagi proseso maam tapos limited pod ilahang drying sa farmer itself
DA: mas ano nila nga although si DA naman nagbibigay ng multi-curves drying
treatment nagbibigay naman tayo ng mga solar dryer kaya lang sometimes sa lima
under rise nagbibigay na ng solar dryer kaya lang ninsan hindi rise yung binibilad
pwede magamit nila pwede naman siya magami sa kasi multi-purpose nga yung
ibang nga dinagkahamit na na basket basketball court sa yan yung minsan although
maraming binibigay si DA kaya lang ninsan hindi siya may utilize proffer ng mga
Farmers Association sa kitong piting na natin marami naman talagang binibigay kaya
lang sometimes hindi nang inaayos ang ating mga Farmers
R: and then so far din maam sa interview namin is like for example kasi siyempre
nagbasa din kami ma’am before mag interview and then marami din talagang
programs para pating namin sa Farmers siyempre may mga wala talaga naka-
receive or wala nabot sa ilaha and then we try to ask kasi daw ma’am pag nababa
nang nababa and then...
DA: siyempre sa region binababa namin kay LGU kasi sila naman din in a first place
sila yung mas nakakakilala kay Farmer. Hindi rin namin makaya kasi regional ang
hawak namin kaya binababa natin kasi partner naman natin sa LGU. Kaya lang may
case kasi ng politics na pag hindi ka ano ng mayor o gano'n ba o hindi close ng
municipal agri-cultury so yun yung case kaya nga Ang ano nga namin na baka
derating yung time pag makompleto na na-registered sa RSVSA, derating...tas
maganda na yung paglatag namin dun sa ating register system ng ating mga
farmers, baka derating yung time na si region na yung magsiselect, ibababa nalang
namin yung names para fair tayo. Kasi yun din yun naman kaya even sa amin, pag
nagkaconduct kami ng meeting with the farmers, yun yung isa sa ano nila ma'am,
hindi ako naka-receive. So ang reason ng mga LGU kasi because of the limited of
the interventions, so minsan pagdet- medyo late din sometimes yung ating mga
interventions especially seeds, so pagbigay naman nila doon, nakatanin na si
farmer, so hindi nila ibigay dun sa nakatanin na. Kasi anuhin niya yung seeds, so
doon nila ibigay dun sa hindi pa nakatanim na. So yun yung isa sa nai-explain rin na
baka ganoon yung case na nangyayari kaya parang parati kang nauna yan, nahuli
yung seeds kaya hindi ka napagbigyan. Pero sometimes ang reaction naman like
ever since hindi nila sila naka-receive, yun yung isa sa ano naman naman mga
farmers.

R: So far yun ma'am, kaya ka nang either pag ibakag partido, last week ka sa
listahan, and then maupos na.
DA: So sometimes din kasi namin makaya na kami lang talaga, partner natin sa
LGU, so talagang ibababa't natin kasi kami rin naman ang babalikan kung hindi
namin ibababa, kaya pag magkaroon ng problema sa baba, hindi sila makialam.
Kaya partner talaga natin ang LGU.
R: Wow, ato pa lang to ma'am. First, ano pa lang to, question. Okay, okay, sige,
daghan pako. Although, daghan na ka namention ma'am na ma-apil na. Sige, ang
tapos ma'am, ay ang NIA ba ma'am? Under gihapon sa...
DA: Under siya sa umbrella ng DA. So si DA kasi, meron siyang under din sa kanya
ang BFAR. Under din sa kanya yung NIA, NFA. So yun yung PCIC, yung PCA, yung
South Philippine Crop Insurance.
R: Ah, Crop Insurance, iyan.
DA: Si NIA dati, hindi yan siya under kay DA, ba't naibalik na siya last year
R: Why man na-separate si NIA?
DA: May ano lang, binaba lang na memorandum na hindi na siya under kay DA, but
naibalik na rin siya. Nauna dati si NFA din, pero naunang naibalik sa NFA, naulis si
NIA.
R: Okay. So ano naman ma'am? Ano na ni siya ma'am, question specific na ni sa
Saranggany na? Yung first ma'am, sa social factor is ano ka... ano kasagaran? Ano
usually ang mga social factors na pinakacommon sa Saranggany na maka-impact sa
pag-produce ng maraming harvest ma’am, yung mga social factors?
DA: Sa ngayon, ang Saranggany naman isa siya sa pinakamalit na rice area
pagdating sa region 12. So siguro na sa 2000 plus lang sila. Or kung iano mo ang
kabuuan sa 6000 hectares. So ano na na, Rainfed, Irrigated, and Upland. So sa
Karun man gud, ang isa sa project na rice program to increase the production is
hybrid. So hybrid yung binibigay natin kasi although si inbreed is quality seeds din
naman, kaya lang mayroon lang siyang limited na potential yield. So because of the
area is limited, even ang atong mga area is nagababa siya. So walay other option si
national program o si government na maghanap tayo ng mga seeds na which is
nagbibigay ng mataas na production to na para maging enough ang atuang supply
sa palay or even sa bigas. Kasi isa yung sa region pag magkaroon tayo ng short na
bigas. Kasi naga-ano ang atuang panahon, nagatagal atong panahon, nagababa
ang atuang rice area. So kasi may mga conversion na nangyari. So sometimes pag
si farmer, ilang beses na failure para mag-transfer into other crops. So ang
mangyari, para mapataas ang production is magtanom og hybrid kasi ang hybrid
nasa potential siya up to 10 to 12 tons. Compare natin sa inbreed na up to
kasagaran si farmer, nasa 5 to 6 tons. Kaya lang ang naging problem lang nato,
although nakapagconduct tayo ng mga demonstration sa hybrid, mataas naman
talaga yung yield niya. Kaya lang, ang isa sa struggle ng farmer is si hybrid dapat
transplanted. So ang maging, ang ano ni farmer, masyadong mahal ang labor cost
sa karon. Pwede naman si farmer, ay si hybrid, pwede naman siya i-direct seeding.
Kaya lang, mas madoble ang iyahang seed requirement. So, one is to one lang
naman atong ginahstag. So one bag per hectare. So ang mahitabo is, instead na
one hectare, half hectare na lang iyan matamnan kung mag-direct seeding siya. So
si farmer, dili. Magdagdag, kung magdagdag siya sa seeds, hindi na siya hybrid. So
isa din iyan sa ginatana nato na paano ma-address ang high labor cost.

R: Ang namention naman nila kagahapon, maam is dili pa tung labor cost na issue.
Ang katong gusto nila direct seeding. Ano daw, like sa type of...
DA: Type ng soil.
R: Type ng soil na naa ba nay ka ng marag possible na mabuhat sa kung in-ana
ma'am, kasi kung sa labor cost, pwede yung mga support ng government sa borrow
ng machineries?
DA: Oo, pwede naman sila na. Naa man tay, siguro ang mechanical transplanter,
hindi si although naa tay mechanical transplanter, So siguro, dili siya applicable doon
sa Saranggani area. Baka masyadong malalim ang kanilang ano... Malubong, man
gud ang kuan. So may mga areas kasi nga babaw lang ang iyahang lapok. So pag
masyadong malalim, even combine harvester, hindi rin mapasok doon. So at least
makaano sila... Kasi ang Glan, kapag ano tayo ng hybrid, actually nag-click ang
hybrid nato direct sa Glan. So nag-conduct, kaya lang siguro kanalang ang isa sa
analysis. Sa karoon daw, nag-stop na sila ang hybrid. So ang ano lang naman, kung
hanibawa, hindi talaga ano ang hybrid doon sa area nila, ang isa sa tinitingnan din
doon is ang pag-fertilize. So pwede tayo magkaroon ng balance fertilization. So we
will check, so siguro si farmer, they will practice the soil analysis kung ano ba talaga
ang requirements na nutrients for that area. Kasi sometimes si farmer, normal na sa
ila na maglabay o complete, urea, or potasio... Even ang farmer, hindi siya usual
nag-hatag o potassium. So sometimes, nagsige diay tag labay urea, tapos ang
mahitabo is, hindi na pala siya, or enough na pala ang tanyang... So siguro, ipractice
ni farmers ang balance fertilization, then maganda siya ang soil analysis para makita
niya ang requirements kasi kung sobra-sobra ang tunghatag na fertilizer, hindi na
pud na kaunon sa tanom, so malabay lang siya.
R: So far, ma'am, wala bay kanang program karon about soil analysis?
DA: Actually kung mag-request lang sila, naa man pud tay division sa Integrated
Laboratory. So naa pud tayo mga mobile soil analysis na nag-request lang si LGU,
dire sa kay DA, para mag-schedule pud atoang ILD, kasi naman tay mobile clinic ng
laboratory. So iadto lang, pag mag-request sila, adtoon pud na sa atong mga kauban
sa ILD na division para mag-conduct sila sa soil analysis.
R: So available siya, ma'am, pero so far, di na siya common, regular naay nag-
request sa mga municipalities?
DA: Actually may mga munisipyo man na nagarequest.
R: Regular na siya ginabuhat, ma'am? Regular pa sila?
DA: As long as may request sila, request lang naman ang kailangan kasi di man din
alam ni ano, ni DA. So mag-send lang sila ng request para ma-schedule lang siya ng
ILD para magkaroon og soil analysis. Kasi may case na nangyari, nag-adto gud sila
sa area na magconduct sa soil analysis din. Didto na pag may result na ihatag lang
sa ilaha para basis nila sa pag-butang og fertilizer.
R: Dapat guro kasali na siya dito sa card, di ba naa man sila yung card?
DA: Ah, yung IMC, intervention monitoring card. Sa karoon kasi ang naa palang
intervention monitoring card is katong naka-receive sang rice financial assistance.
So itong naay 2 hectares and below. But we plan naman sa RSBSA na mag-hatag
og temporary cards para dun sa above 2 hectares para basis nila na-registered na
sila. Kasi sometimes man gud sa LGU is, ay wala siya sa system niya pag-check
naa diay siya didto. Kay maingun ngano wala sya sa intervention, kay wala siya
system pero naa siya. Pero pagdating sa intervention sa seeds and fertilizer, wala
tay limit. Tanan. Tanan, pwede maka-avail. As long as makaabot ang allocation.
Kasi sometimes, limited man atong seeds, so di ito tanan. Pero sa karoon, naa man
si Phil Rice na naghatagpod og certified seeds, which is halos naman tanan na
tagaan.
R: Yeah, so far mao raman to tanan sa among nainterview maam. Although different
municipalities ma'am, na naa pud sila yung libre na spray, apil sa ilahang binhi,
abono at spray. Pero other municipalities naman ma'am, binhi lang at spray, walang
spray. Ano siya ma'am?

DA: Ano kasi may package man gud si rice program, kasi ang in-breed man gud sa
Phil Rice. So ang hybrid kasi is nasa kay rice program, which is nasa fertilizer, may
pesticides. So under hybrid siguro yung naano niyo na may chemicals. Then ano
naman kung halimbawa may mga infestation sa municipalities, pwede naman sila
mag-request kasi mayroon naman buffer-stack na chemicals si BA. Ah, yes ma'am.
In the region. Tapos may RCPC man pud ta, pwede sa rice crop protection. So
pwede pud sila dito.
R: Hmm, okay. So social factors pa rin ma'am, yung sa education and awareness ng
mga farmers. Like seminars, trainings.
DA: Sa karon kasi kung nagconduct trainings, it's more on sa atong local farmer
technician. So may nag-hire...
R: Si local farmer technician, ano na siya ma'am?
DA: Ano siya, bali nag-hire si DA ng mga local farmer technicians. Honorarium lang
naman ang nare-receive ni farmer. Kasi para sila yung nagconductag sila ng
training, i-re-echo nila doon sa mga farmers na monitored. Training of trainers. Kasi
hindi naman siya kaya na tanan ni farmers ikuan, i-training ng DA. So naga ano tag
tag-local farmers para sila pun ang mag-ano dito sa baba. Dati naman, naa pud tay
mga ginaconduct na Farmers Field School. So may mga FFS. May target tayo dati
na naglalala... May mga sites, may mga trials na i-conduct, then nag-lecture. So sa
karoon parang si ETI na nag-conduct ng FFS. Kasi parang inalis na kasi siya kay DA
kasi nag-duplicate siya kay ETI. Kasi si ETI naman, isila yung training institution. So
si DA naman is more on intervention. So ang training doon kay ETI. Actually matagal
naman yung FFS. Marami na rin farmer ang naga ano siya. Kasi sa site talaga nag-
conduct ng training.
R: Yeah, bitaw, ma'am. So far sa tanan namo nga na interview, naa man sila. And
then sa technological naman, ma'am, aside sa mga... Yung mga machineries na
years na nagamit, naa bay yung mga bago karon, ma'am? Bago pa lang ninyo
gibaba ng mga technology?
DA: Yung sa drone seeding, yung sa drone. Ah, drone seeding? Kasi di ba si Region
12 is na... More than 50% kasi is direct seeding sa Region 12. So, 2022, mayroon
tayong nilalaunch ng drone seeding. So kasi si drone is kaya niya abuton kung
halimbaba si inbreed is nasa 40 kilograms man at yung ginatag na inbreed. So kaya
rin ni drone ang up to 30 kilograms. Kaya lang ni drone sa 1L car. So at least si
drone man gud mas ano siya. Kasi 7 to 10 minutes tapos na ang 1 hectare. So, i-
mapping niya after mapping, compared sa manual. Pilo ka oras ang matapos ni
farmer sa isa ka hektarya, one or two siguro.
R: Kung isa lang na ka tao, ma'am?
DA: Oo, sa isa ka tao. So katong man gud si ano, kung manual man gud na, Pinsan
si farmer nagagamit ang seeding rate na sa 80 to 120 kilograms, na which is, di na
rin siya masyadong dikit-dikit ang imuhang koan. Pag-abot sa palay, di siya
masyado kagipi because of masyadong ang iyahang population dikit-dikit. So at
least si drone seeding, medyo dili sya dikit, mura syag transplanted kasi medyo, ano
siya ba, na enough space para maka-tiller. Kasi minsan man gud si farmer, kasi pag
sure-sure mangon ng iyahang, kasi dapat si seeding rate, kasi anong sa mga iban,
anong sa mga tagaan na nila dean ang sa mga kinings ni, ano ba? Kikahinan. Oo,
so wala na kita ni farmer na ang chance na imuhang isa ka pono na dapat mag-tiller
siya up to 12 tillers. So malimit siya kasi di lang siya pagusto o gipi. Kaya masyado
silang kuwan, crowded. Oo, so yun yung ano, sa ngayon ang ano na mo is ang gina-
kuwan. Actually, namin this year is naghahatag ng assistance sa farmer through
rental ng drone seeder. Plus nag-renta kami itong nag-conduct ko yung demo, 750
per hectare. So kaya lang naman nila 7 to 10 minutes tapos naman siya pero before
na mag-mapping pa man. Pero paglupad niya, pag-deliver sa ano, mahumana siya 7
to 10 minutes. Kaya yun yung pinakaano nato kayo. Kasi ang anong man gud
magpadun-nagod ka sa digitalization na si agriculture. So di nata tung sa... kasi
dapat mo ano pud ang authentic technology. So kaya more on digital na atong gamit
kayo. Even ang mga bata, even teenager, ma-enjoy nilang agriculture kasi hindi rin
naman sila mag-pungku-pungku, drive lang sa ano. So nakaano na siya. Pwede
man siya pang spray si drone, pwede pang fertilizer application kaya multi-purpose
po ng drone.
R: Aside ana ma'am, naa pa ba yung new recently?
DA: So far yun doon lang yun lang ang pinakabako so kadati naman pero gina
sustain ng gihapon nato ang farm mechanization, yung mechanical transplanter,
harvester para sa ma-minimize natong labor cost.
R: Napa ba yung other parts sa farming process ma'am na more needed pa og
technological advancement or innovation?
DA: So far sa ano, medyo ano naman siya. Ano na siya kung ano na to, nahatag na
nato kay farmer ang technology. Altho ang isa naman na kung ano nato sa other
country is yung laser leveler. Yung laser na ang gamit pag-level kaya lang. Yung
laser, naa jud siya yung equipment na laser leveler kaya lang ang diri man gud sa
atua. Dili-mang gud, ganun kalawak ang kanagong patag siya kasi dapat patag. So
kung ano naman nato ang sarangga ni Is, dili siya, oo. Kasi tagagmay lang ang mga
paddy compare nato sa kung mag-atutag region 3. Kanang patag, jud kaayos siya.
So pwede siya, may mga technology na which is dili siya. Di lang siya pasible pero
existing siya. Sa other country laser leveler kasi ilang paddy, 10 hectares. Isa ka ano
lang, isa ka paddy.
R: Kana naman ano, ma'am, sa other country nung to, tong digital na, kanang pest...
detector? Pest detector? Pest detector?
Ang sa karon naa lang mi through satellite, may inaano kasi ta under prism and
prime. Pagdating sa pest infestation, ang prime through satellite ang ginagamit nila.
Para ma-detect. Ang ano naman nila dito, ma-detect kung aso ang paningaman,
saang occurrence, anong mga pest ang nag-occur. So dito lang naman dito sa
prime, napakita lang nila kung dito maka-grap nila, kung kaningaman kung sa ba
ang moron pest na nag-exist para maano lang po. So siguro di pa siya ganoon. Ang
ano naman naman naman na muna, pag ano ni prime, so siguro minsan wala kasi
kami gina- gina-furnish, para furnish coffee kami kung ang saang nahintabok, para
maano po nato ang farmers Even ang farmer naman, is aware naman sila ng kani
nga month at actually kasi iba yung aktwal na ano nila kung by June, onsa ba naga-
attack si stem borer, onsa ba naga-attack si black bag. So aware din naman si
farmers kasi nung isa aktwal nung nai-pakita ni prime isa din sa naging problem na
hindi ko rin nai-expect na isa pares siya sa naging hinder isa naging failure si farmer
is weeds. So it means attitude ng farmers, hindi siya dun diba, yun na ang sinasabi
na the best fertilizer is ang footprints ni farmer. So sometimes siguro si farmer hindi
siya gano'n ka or maintainer niya ba, hindi gano'n ka sipag para mag-ikot sa area.
So sometimes, hindi lang kasi tayo puro lang technology ang tinitingnan, titingan din
natin yung attitude ng farmer, kung paano ba siya mag-adept doon sa technology,
kasi pwede yung pag-mine technology, i-apply natin pero si farmer hindi mag-adopt.
So yun yung isa sa problem din natin isang adoptability ni farmer kasi minsan di nila
baguhin kung ano yung nakasanayan nila. Yun yun yung ano natin na pag-adapt. Si
Farmer hindi siya adaptable. Si Farmer hindi siya agad maniniwala doon sa
technology. Kahit anuhin mo si region, ipa-apply mo ito kung ayaw ni Farmer, wala
rin kaming magawa. Kaya dapat nga isa rin sa tinuturo, asa ngayon wala rin kasi sa
programa yung tutuhuan si Farmer ba. Yun nga sinusabihan ka na pa-uwi na, pa-
balik, pakunta ka pa lang, pa-balik na. Ano namin na kung bata ang mag-adto dito sa
Farmer. May ngayon nga, na-adey kay Farmer ma'am, di-apply din mo ni ma'am, sa
Nana ma'am, diba? So, listod siya kung especially kung wala ka na, wala kay sariling
Farmer, which is hindi, hindi mo ma-anuldo, sinasabi mo, ito yung maganda, ito yung
ganay, yung story tayo. Pero si Farmer, yun nga kahit anuhin mo yung technology
kung si Farmer hindi niya ay adepwala rin. Kasi mahirap talaga ang Farmer natin
dito baguhin kung ano yung paniniwahan niya. So, lalo ang toong mga old nag-gid-
gid. Um, di mo yan mapano mga bagong mga machinery. Nandi niyo nintindihan si
Farm Machinery, although inaano ni DA kahit masyadong mahal, kasi under RCEP
is 5 billion ang machinery dira. Para ang isa dira is ang iyang labor cause, kasi kung
mag-harvest, ilab, baka kao tao, yung kailangan kay isang mag-combine harvester,
drit siya pa sa sapo. Yun yung isa namin sa dima, intindihan. Kasi nung unang labas
ng mga Farm Machinery, ginasunog na siya sa mga Farmer because of mawala ang
mga labor. So, yun yung isa sa ano. Kahit lang, siyempre kung technology, alangan,
magpaulahi ta.So, nagaano man atong technology. So, kailangan yun atong mag-
adept.
R: Ngayon, nakapag-gid-gihapon pero at least dili na tung-super.
DA: Oo, at least sa karoon, okay na siya. Accepted na siya ng Farmer. Tung unang
yun yung gawas. Marik, may response, gid-gihapon sa mga workers sa kapag-gawa
sa AI. Basta pag bagong, pag umanggol, pero ma-adept lang muna siya. Kaya lang,
di ganun kadeli ipa-adept si Farmer. Grabe tung murag stress gud sa Kiamba. Kaya
natin na sila sa Kiamba, ma'am, is na sila sa gym. Nasa sila sa gym na timingan na
muna. Nasa sila sa gym na seminar. Rice induction. Rice induction yata. So, nasa
sila ang mga farm siya. Baka R&D. Ang stress tung sa farmland owner siya, ma'am
naga-supervise na lang siya. Naga-hire na lang siya o nakuhaan. Pero, active
gihapon siya sa farming. Ang ihan stress ko ka ng siyempre siya naga-attendong
seminar. Kasi inyong buhat ang pinindot mo. Tapos, dili ang iyang mga tena.
Dili.Kaya dili na, sir. Kasi minsan, basit mapalpak, dili na. So, yan kasi ang... Ang
anden doon. Nasana yan.
R: Okay, sa technological. Okay na ko, ma'am. Tapos sa economic naman, ma'am,
yung pinakakomong na economic challenge sa Sarangganu recently or sa
opportunities sa Rice Farmer?
DA: Ang isa naman sa ano ni Farmer pagdating sa economic is actually wala. Kasi
masyadong program si D.A. pagdating sa... pag magbaligyan si Farmer. Patanginig
na nga sa marketing na na, ma'am. Kasi ano man gud siya? Actually, yun nga
ginaisa din sa inaano namin sa taas. Nasana meron more on. Minsan kasi may mga
meeting kami with the LGU. Ang sabi pa nila, ma'am, kanang pundo na ginahatag
niyo for seeds and fertilizer. Mas better pa nga ditunan niyo siya i-buying. Kasi si
Farmer magtanong may seeds or fertilizer wala. Magtanong na siya. Ang iyong
tinaka-problem is pagdating sa price pag magharvest na sila. So karoon, si Farmer
happy karoon because of the price. Nasa 20 plus above. Pero pag nasa peak
season man gud, bigsa na siya magbulusok na sa 17. So nana ba? depende sa
timing and class. Especially itong mahal kayo ang cost sa fertilizer. Tapos pag-
harvest, baba kayo ang selling. So derogued ang struggle ni Farmer, which is ma-
failure siya, magano siya na kaya dekok kayo siya gasto. Ano niya, pagbaligya,
barato kayang palay. So isa sanay siyang sa ginahanohan. Actually, naash si NFA.
Kaya lang because limited po ang buying ni NFA because wala siya dering facility.
Ginahanoh din naman yan siya. Yun yung maging future nga ni Ectocito. Para pag
mag-isa na sila, naasilay halimbawa ang mga Farmers Group of Association ni
Farmers ng Degko. Inani atong price. So ati si Trader, di li siya mapatakababa. Kasi
ninsan nag-usap-usap lang mango na mga Trader. So kanin atong price. So kung
tanan inani niyong baying, wala may mo si Farmer. So kung halimbawa ma, ano
nato itong clustering? Atong Group o mga Farmers na siya ang mag-palit. Tapos
inani atong ato ang palay, atong price. So si Trader, dili gina siya. Kaya wala man
siya mapalit.
R: Pero so far ma'am, since wala pa man si F2, C2, so far ma'am, wala ba yung
control si DA sa pricing ng private traders?
DA: Yan yung kasi pag magbagsak siya yung price ni palay, si DA ang sisihan. Sa
totoo lang wala yung control si de. Kasi wala ni police authority o power authority
para i-control na si Trader o si private. So even nga, national, hindi nga kaya nila ang
mga private.
R: Wala na yung control, ma’am? Ano lang, pwede siya na, kani ba wa magpagawa
sa atong presidency o kanilang ang ceiling na pwede ibagsa. O kumbaga
suggested?
DA: Suggested. Actually dati, atong nagbagsak yun na siya, nagpagawa si DA o
SRP. So ang ano naman ni Mude, grabe na po ng monitoring kasi sometimes kahit
mong magpalusot. So pwede tayo mag-suggested retail price pero pilih yun na ito.
Mapilih kong ipade isundumi. Sometimes especially ang farmer, wala siya yung
finance. Mag-utang siya dito kay Trader. So ang mahitabo is, wala yung mahimok si
farmer ibaligyan niya dito pero kaya lang naamang tayo mga ano na karoon loan
through ECPC. So siya ng loaning ang agency pero dapat naamang good siya kung
do with. So deily siya direct sa individual farmer so pwede siya atong cooperative,
siyang kung do with at siya maghatag dito. Pwede siya mag-loan sa ECPC kasi si
ECPC mong good, di ko lang sure kung sa karoon kasi dati wala ganoon siya
interest. Wala interest, pa-utang lang ni mo. So wala siya interest, so bayaran niya
ini-harvest. So naa pud tay pa loan, katong gikan sa tariff nato ng 10 billion, naapun
ay loan dira ng 1 billion para na siya naman gibaba kailang bank in DBP. So ta 500
million siya dira. So pwede, actually may mga farmer naman, individual farmer na
nag-loan bank DBP.
R: Ang information dissemination ang information mga kani nga, available loan,
naani siya sa mga trainings? Ina-announce na siya.
DA: Even ng LGU aware siya. Ang mga farmer gina-encourage nato na mag-visit sa
DA offices ng Manisipio. Kasi ang time sa iba, di li sila aware. Ang farmer ay nade
inana. So na ibang farmer, ay ma'am, naligay na panghatag na delivering a seeds,
delivering a fertilizer. So ay encourage na sila na, kung halimbawa, may queries ka
mo kasi layo naman si John. So dito mo sa inyong DA offices kasi aware sila sa
atong mga programs.
R: So far ang nadungan pa lang siya naman katong mag-loan sila kay private trader.
Tapos ayun to sila mag-work it. Naatay ECPC na i-Land Bank and DBP.
DA: Kasi sometimes ang gadean atong farmer, hindi nilang atong bank ko kailangan,
yun kay siyang requirements. At siya may intimidete sa bank ko. Actually, ginaano
na sila kasi aware naman si DBP o Land Bank. Kaya lang, ang isa sa reklama ng
mga farmers is grabe ang requirements. Wala din kasi ang mahimo si bank ko. Kasi
ano sila ng guidence, ganito ang mga requirements. Minimum requirements? Oo,
minimum requirements. Di naman siya ganun kakoan. Kaya lang kung ano ni mo,
makita naman siya kay farmer. Siguro kapuyan lang sila magsana. Siguro na-over
mo ang pagtanong sa requirements. Which is kung ano ni mo, naan na sa ila,
existing ang mga documents. Siguro ano lang, bahasulan lang, siguro sila mag-
facilitate. Pero wala man tayo mahimo kay bank ko kasi siya.
R: Maanuman po sila sa ilang koa, kung hindi man pwede i-hatag mo lang ng part-
time. Siguro sa kana-assistance na? Siguro ma'am, no? Gikan sa closest sila?
DA: Actually, kanananguntang P5,000, gina-hatag. Kaya lang, siyempre, hindi na
nato kay paghatag mo sa P5,000. Ano, anong assistance sa mga pan-apply? Oo.
Ang ano nalang dira is, kung angyod, ano gani kasagaran na naka-apply na dira
mga aggregators sa station. So, minsan ang nag-assist sa ilahe-ilahang association
o president. O pwede sila magpabulig sa LGU. Kailang minsan, siguro ang problem
po kung paano, kung sa baka approachable at to ang LGU. Sometimes, man gud,
bisag kami makaanami sa babana, mga singkasinkahan, or say, singkasinkahan ang
former, which is, kami naman na makakita, mga maluim, kasi ina-announce. May
mag-treat sa region ang farmer, kasi kailangan kasi nila atong tabang. So na ito,
atong parents, farmers, mas deli ang atong ano ba. So kailangan lang ang regular
mag-visit ngayon sila. Sometimes, kung sila lang itong active na association, sila
lang pun makaded. Kasi lang, pun balik-balik sa de, minsan ang siguro ng maula o
anu dili na ma-addo dito. Kaya mas better na association kasi pwede siya sa iyang
president, sir, anana.
R: Ah, so na kung ganabito na mong tungdegan na nag-interview na member sila ng
association sa NIA, NIA na ASI. Paan lang nila, kumunal kasi saranggani.
DA: Ang nalay ay aid residents lang, alligators. So kumunal na na ang other
municipio. Pero under sila kay NIA, which is kumunal.

R: Ano naman, ma'am, sa environmental, more on deta na siya, ma'am, kung

unsaba ang mga... I mean, small man ang saranggani, o pero teringo ba gihapon o
puan like environmental problems or lahilahin gihapon throughout saranggani?

DA: Pag-abut man gut siya sa kung gano'n nato ang iyahang weather or ikana-
climate. So so far, di naman ganun na masyado na... di naman ganun kalaya i-
compare natin siya sa other provinces. So marang pari-pariho lang naman sila. Kaya
lang ang isa sa ano nato dira, kong di ko lang put sure kung ano ba ang classes ang
lupa sa saranggani. Ah, classes ang lupa. Ako minsan mag-anumang put good siya,
mag-matter put siya kung ang sasaka-classy ang lupa. Katagalig ka sa South,
medyo ano sila ng clay loom. Kanang... Oo, lahilahin siya na by Sundey kung baka
si saranggani, maroon Sundey loom ba siya? Ay, di rin maroon Sundey loom, gali-
deri kasi pas-pass ang pag-alabay naman buubos dehil siya baka ay medyo kung
mapansinin mo rin maroon balason siya.
R: So, dependi kiya pun siya.
DA: Ah, may itong malungan maroon clay loom.
R: Ah, may dilipod balason ang Grand Camera. Isa sila reklamo nila naman isang
katong... Sa ito na machine? Tung pang... Harvester. At tung sa pang prep na
machine? Ah, katong... Or, may pano ba sa iyan, mam? Ang litri daw is... Pang
balason ng machine tapos dili haum sa ilang lupa. Actually, ginaan naman sa atong
ride na gina-assist po ba kay sometimes na may mga reklamo na madungog na
gitagaan na ginaanin ng machinery na dili akmaasa mo ang place.
DA: So, ginaan natin siya. So, ginaan na po na sa atong ride kung unsa ba ang
classi ng machinery dili para dili pun may useless ang atuan.
R: Balik ginaan pun na sa soil... Isa ginaan siya kasi siya pa naman ang...
DA:Di haagod siya mag tubo. So, possible na may changes siya pag-abot siguro sa
classi sa lupa. Kay kung ano naman na ito, di naman kung init kaayo dito, dili pare-
pareho lang di. Pag-abot naman pagkuan, di naman siya ganoon ka...
R: Pag-abot naman pareskarin, ma'am, sa tag-init, tapos deghag mga maungahan,
tapos kahit na naado irrigation na asinia, is kulangon na about ay mga bagong
innovations about that, ma'am?
DA: Ang ano mango dira sa... Actually, dira, pag-abot sa El Nino, so prepare
naman... Nag-aano manpag-preparation ng de. So, una mango dira sa dili makatami
is Renfed areas. Rainfed, which is kanagong naga sa hud-ulan.
DA: Renfed area sa hud-ulan. So, ang isa dira is pwede sila mag-change crop into
corn, na mag-change sila into corn or vegetables. So, ano nang... Ang assistance na
ito, pagdating, pag mag-inilin niyo, more on corn and vegetables, kasi dili mangan
matatanom over rice. Tapos, pag-inilin niyo mangan, dili nato-control ang sources sa
ito ang tubig. Naana siya yung tubig, pero limited lang ang pwede niya abotan. So,
even si Nia, ang ginahimot ni Nia dira is, ang ginakontrol niya ang water. So,
naaman po tayo technology ng... Si Mac Farmer, wala lang kainin ginapractice ka ng
weight and dry...ng EW technology.
DA: Yung doon sa iyang field, rice field, magbutang siya o kining... Either pwede siya
pa... kining pipe, nga nang... Ngayonanit lang siya ka deko, pwede po ang gamiton
niya kining bambu. So, magsukat lang siya dito. I-sulud niya siguro mga... one
meter... ah, masyadong, ano, half meter. Itusok niya dito ang tubo. Tapos... naa siya
yung marka, either one centimeter, two centimeter, three centimeter. So, pag-abot
mong gundi mo sa level sa basakan, pagtanong wala na siya yung tubig. Pero kung
tanawan niyo itong tubo, mag-itusok niyo muna pa siya yung tubig. So, naman ang
roots sa ilalong. So, dili isak ang mong pasalud ng tubig. Especially kung ina-
unlimited na sa tubig. So, pasudlan na niya kung anong nag-id siya. Ano nag-iun-
dry. Isa na siya sa mag-control top water. Sa weight and dry ka. Kasi na may mga
asociation na nag-apractice ana. Kaya yung sataroon kung na-abastante top water,
wala na siya gina-apply. Pero kung mabutan ta sa limited, inana na dapat ang
ipractice sa atong mga farmers. So, siguro di pa siya ganun ka kung natudlo dito sa
atong mga farmers kasi si RMD nag-conduct inana. So, wala lang siguro siya kung
ano lang na itudlo lang sa atong mga farmers kung maabot sa point. So, ano na lang
dera ni farmer kung dili maabot o tubig, mag-change crop lang siya.
R: Pero mawala ta dito sa focus na high rice yield. Ano lang naman na siya sa ano
lang naman na kinin
DA: kung dili good siya. Ang ano naman nato diya is kung tawag si ni ka ng
abnormal ang condition. So, kaya pa naman gahapon niya pag awad sa tepeed of
water, kaya mga gahapon niya ihatag ang high yield. Pero atun din sa karoon ang
focus naman talaga nato is high yield. But for what ang ato ang mga billions of funds.
Kaya kasi kung naamanggut tayo budget, naadun na share ka akibat na increase of
yield. So, sometimes halimbawa pag-compute na mo, naghatag ka ang fertilizer.
Naghatag ka ang 5. So, naan na siya ka akibat na increase of yield. Kaya lang,
nahitabot sa itong farmer kung maghatag ang fertilizer, so possibly ang ihatag ni deE
is additional. Hindi isa replacement.
DA: Kasi ang purpose naghatag ka, naman ayos lang si farmer, ghalabay siya 2
kasako. So, gabakag yun na siya. So, madegdeg degduha para upat na iyang
malabay, makuha na itong increase. Kaya lang si farmer maghatag ng tulog, dili
naman ang upalit. Dili siya dapat replacement, additional ang ihatag ng deE. Kaya
natipid naman ka sa seed. So, diba, makuha ni mo ang high yield kasi nagdegdeg si
deE ang fertilizer. Kaya lang itong farmer dili naman mong upalit. So, nagstagnat
ang ato ang wala increase sa yield. Kaya same lang ang iyang application.
So, muna ang gina-emphasize ng ibin sa munisip yun nga.
DA: Kanin ang gina-hatag natin ang fertilizer, is dili ni siya replacement, additional sa
ilang application. Kaya dili na tumatin ang high yield kung ikaw daw, paano ka mo
tambu kung gagmae, kag gina-kaon. So, inana siya ba? Paano tamu deku or healthy
kung limited lang atong gina-hatag?
DA: Sayang, small scale lang ang gande mong study.
R: Ma'am, wala pa may so far ng interview nga. Wala nag-adungan. Wala pa may so
far. Pero gamae naman po ang gande mong respondents, ma'am. Dili pa po dina na
kagade. Actually, dili ko kaya kasi farmer mo,
DA: gina-thinking ng department na supposedly additional siya. So far naman po sa
mong mga interview ba lang, ma'am,

R: kaya mga nag-adungan dito sila,

DA: makita ilang kuan. Ano na siya? Kaya kung mas degang ang pagkaon. Four
sacks kasi bakit kung ang liver ni TK.
R: Taka pag sila. At least kaya kung dati galabay silang upat,
DA: at least kung ano naman, yun ang nga kung upat ilang gina-labay, dapat unom
na kasi naami doha.
R: Upat ilang gina-palit, ma'am, gina-adungan so far. Sayang for varieties ang mong
mag-collect na answers. Pero so far wala pa may naman. Wala pa may naman. Pero
common na siya, ma'am,
DA: na wala na sila nag-adungan. Oo, may iba. Pero kung ang iba, ang iba kung
gusto gina-binag nasanay na sila, nga nagkot sila o gil, magano gina sila. O yun
naga, ang anong manggod anee is dapat ano siya buligana yung manggod ni, na di
lang kay farmer at hihatag bitong nag-gubirno ang nag-hatag. Ina na ang
manggodeng thinking na farmer, hihatag bitong nag-hatag anee so anana ba. So
kung ikaw ang mga farmer, ang gi-attainee mo is high production, dapat ka ito yung
ginaisip kung nag-upat ko, nag-upat, at least naman upat, kung iso yun nga, tatos
nag-atag sila iso, unom na. So tatos na yung mohang puan, yung mohang maging...
Gusto lang puan, kaya guys? Kaya minsan, minsan kung saog ni part ni puan, ni
D.A., kung di lik mag-bulig ang farmer, wala din, di din mag-success at wala ang
project.
R: Fortunately, tanan pa man sa mong na-interview, mam, nagadungag yun siya na
wala pa may encounter o puan. Wala na yun. Siguro ka nang kung nag-ay kapalit,
DA: kaya manggod ko na ang mga uban na, wala yun.
R: Kaya siguro ina-anang puan. O kasi failure, ay degan sila failure, wala kay sila
yung pang kapital. Siguro sa karoon morag kung sa daghan ng assistance,
DA: hindi iba, kasi farmer na dehan-dehan. Kaya nasanay na nag-asalig sa trader,
ano? Hmm, iyan. So sa political naman, ma'am, katon naman siya na struggle or
challenge sa ganin ang katong mga biases. Oo, biases. Wala ba yung possible
intervention si ano-ano mo? Sa ina na, mambu, dili kasi under ni Region ang LGU.
R: Hmm, bali si Omag ang ano?
DA: Ano, good. Ibig sag si Omag, partner na naman siya. Hindi pa rin namin siya
kontrol kasi ang boss niya is si Mayor. Kaya wala pa rin kaming magawa. Kasi hindi
man pwede, okay lang, untapong si... ang mga DA offices under kay Region, hindi si
Mayor. So wala kong monitoring na mabuhang? Ang ano lang, ang atuan lang yung
ginaanong sa Ilaha is... Halimbaba, kung naamay gyan si Mayor, aslong as nasa
RSBSA siya. Kasi dati ang mahirap katong wala pa si RSBSA, hindi pa-register,
patakat na lang hatag si Mayor bisag wala yung farm. No, so karoon man, good, at
least kung... Halimbaba, pag-register man gawad sa RSBSA na siya yung farmer o
farmworker. So halimbaba, maghatagtag seeds and fertilizer. Ang i-generate lang ni
RSBSA is tong farmer. Wala, hindi naman sali si farmworker. So pag gawa sa
pangalan, hindi naman tagaan si farmworker. So yun yung isa sa ano nato kay...si
de, yun ni mo makontrol ang Mayor. Muna isa sa... Hindi nila siya under, kay ano?
Muna siya siya ng struggle, jod. Very highly political kasi ang LCU.
R: Si Opag, ma'am, ang diligyan po?
DA: Hindi, iba rin. Kay governor siya. Ang... Ano natin natin natin raya ang pabintol?
Ah... So di jod naman makontrol. Ah, so yung question na lang din, mam, isa...
R: Paano na ga-coordinate si DA sa mga government?
DA: Ano... Ano lang din may... Halimbaba, before may maghatag allocation, so na
may target setting. So patawag... Patawag na mo tanan ng mga MA. So ano ni...
Municipal Agriculturist. So magpakandek may meeting bago may maghatag
allocation. So ano ni... Halimbaba, si... Saranggani. Muna ni ang total allocation ng
Saranggany. O pila kay maitom, pila. So nagkandek may workshop. Ah, sige mo.
Ang sumaotong nga, ano... Kaya lang. Ang kaya buha to, ang extent ni ano...
Halimbaba, muna ni kay maitom. So pag-abot dito, ang ano naman nato kay region
is nagababa ng east name. So deri lang sila, dapat magsila. Ah... So ini-explain..
Muna na yung rule ni Municipal Agriculturist. To explain sa iyang mayor na mayor in
Aninana. Para ma-explain niya o tarong Basta-basta lang si mayor maghatag o
seeds dito sa farmer na gusto niya. So i-check kung na siya sa system kasi kung
wala, hindi kikipiti. Hmm... At least, sa inato, sa list na RSA, makontrol na nato ang
pili-pili. Hmm... Mahatagaan kung kinsa ang dapat patagaan. Okay. Tapos muna
nato siya sa STIP, ma'am. Kung social, financial, and... Tapos before, deri sa
visioning phase, ma'am. Lahat ko additional mga deta na i-question. Pero kung di li-
available, right now, okay naman. Kung pabal, ma'am. Yo, ang puan, ma'am, ang
una yung sa rate, sa conversion, is pina ba ang mga okay karoon? Like based sa
last na trapping or last year? Sa conversion.
DA: Ang kano yung sa conversion kasi, hindi, actually wala, may deta deri sa region.
Hmm... Ang mas better dira, kay municipal niyo pao. Kay o, pag naba na sila dito
ang... Hindi, kulang ano kung na-aasigla.

DA: Sa, kay ano ka para... Or try niyo, po. Kung available ba siya sa... Sa test, sa
Philippine Country Start, try niyo og explore ang Philippine Country Start. Kung na-a-
dito ang ma-conversion kay... Actually, pagdating manggod sa mga deta, ano, si
PSA, manggod na siya. So PSA naman? Even ang ang mga planting-harvesting,
although may record kami kay LGU, pero ang official deta is si PSA. Ah, so kay PSA
naman, siya makuha, ma. Try niyo gano kay PSA. Pidin niyo, may naman sila,
website yung Philippine Country Start, dito mo sa crops, sa mga... Philippine Country
Start? A-o. I-anan niyo lang sa ilang website.
R: So far pa lang doon ang nakita ng mga numbers, is harvest, yun usually nalag,
yun sa harvest. Try niyo lang, explore doon akong naan sila yung conversion.
DA: Kay kung na-upload mo ano, kung pwede po nang mag-aano sa PSA. Kasi sila
mong godeng official. Kay murek kanin sa visioning fees, bitaw, ma'am, na part kay
kanang... kung unsa sa tanaw nila in 20 years, ang ilahang pasakan nila na... Ano
na, sir, ma'am niya, di li na sila rise. Di li na doser na... Because of the income ni
farmers very... Oo, maun, itong pinakakomod na answer ma'am niya.
DA: Pero, siyempre, sa karoon na situation, kaya nag-ingun sila. Pero kung makita
nila ang stable ng atong price sa palay, tapos kita nila na mag-maintain na siya sa
20 above, so di li na sila makaisip nga mag-ipad. Kasi isa gina sa kung... na dapat
ma-change na ito ilang vision na di li na mag-rise kasi, ano, mahitabu sa to, di? Ma
na tumakao ng atong kuwarta. Kung wala na tayo pala, yo. Kaya nga, minsan, pag...
ay patawag kami ng mga Farmers Forum, inaano gina mo nga ang farmers is our
hero. Silent hero, gina sila. Kay once na mag-stop sila, pwede gina tumakao ng
atong kuwarta.
R: Oo. Kaya nga, uh... Ginaimok mambod ni...
DA: kasi rice is the shaggy lang main commodity nato gani sa Pilipinas. Kaya ang sa
taas po na mo, sa Central Office, nag-aano po sila ang mga maayo pang mga mga...
paano mabuli ka ng atong mga farmers para di na gilid sila mag... di na sila mag-
stop ang price. Sa karoon man gud is... kung anohan man gud is si Saragani Biriga,
may lang mapag-gid ang ano ni Saragani. Kaya minsan, pag-abot sa location, di liit
po ganun ka ano. Kasi nag-basement ako... pag-allocate kasi naman, nag-base kami
sa percentage of rice area. Kasi sa Sarangani, lima lang ka... manisip yun ang mong
gandeag allocation kasi malapatan in Maasim is more than upland. Na although
naman po tayong mga special project under Saad, so sila naman ang naga-focus
ang atong mga... so naman po tayong mga intervention under Saad.

R: Hmm... Ay, okay. Marga, ilahe kong pwede dito sila yung reason na mag-convert
sila either katong presyuhan, api-uban na gusto na mag-change crop sa better crop
or naapoy yung mong business.
DA: Lalo na ng... kaya isa alabel, kaya di ba degang flowing, hindi nung tutunta sila
for... ano, for lowland, kaya... abun na sila o... kaya ni water. Kasi, wala ang...
usually nag-a-problem a di rin ang area is ang mga tenants sila ang katondili sila,
tag-iya sa ilahang land. Kaya ang plano sa ilahang mga tag-iya i-convert into
swimming pool, i-convert into resort. Kaya na ang isa sa dili na toman. Syempre si
private, anuman yun. Oo. So di kasi natin natin kontrol, i-nalupa. Pero ang ano lang
kong dira is kining... paano na ito bago nang ilahan?
R: Oo. Muto ang mag-battal kayo sa mga farmers na wala man niya buhat, ma'am,
kaya dili ma niya mo ang yung tako kaya nila.
DA: Although kung ang nag-a-till gusto nila kaya lang ang tag-iya mas gusto nila.
Kasi siguro nakita po sa tag-iya ng gamay lang ilang kita di rin.
R: How you influence mga anak? Usually sa tana na mag-u-an, ma'am. Ma'am, ito
sense na lang naman ang u-generation.
DA: Syempre ang ano, ang new generation dili na gusto paan. Gusto nila, business,
tourism. Oo na. Oo, muto sa porma, mita tanmit na ano. Oo naman na ang paan ang
daghan ng mga... ang ano naman naman intervention sa mga ginahatag sa ilahan
para manisin ang ilahan cause. So, baka inalong ano naman pag-abot sa kanahon,
tagaan na po dugo sa gobyerno ang pag-abot sa buying. Kaya kung ano humang
guna to, ang...actually happy ang farmer pag-abot sa high price. Pero kesa ang
mag-suffer ang consumer? Kasi mahal na pagkayang bukas. Kaya, bisod di ba i-
balance. As kayo nga ginagina ang pangakot ni Presidente na 25 pesos ang ano,
bisod gina siya kasi kung 25 pesos ang price ng bigas, kalahati dira ang price ng
palay. So, ang paano na po natin ang farmer. So kung mag 24, so expecta sa 48 or
50, baka mabot ng 60 ang bigas. Na supposedly, times 2 lang dapat na siya. Kaya
na siyempre may mga trader na ano, so possibly kung 24, dapat 48 atong ang palay,
pero sa karoon 50 plus, 56, di ba? So inana ang case. Sunod lang sila kung ay mag-
picture.
R: Katong mag-inspection, sunod ang market.
DA: Katong nagsiling si Presidente, di ba? Pero kaya lang, itong nagsiling si
Presidente, regular meal lang naman yun. Pero pag-abot sa special price, wala kaya
po yung control dito. Yung balik ka sa katong special price siya, ay kasi isa po sa
mga bottle carry nila is, okay ilang man daw. For example, ang lahi-lahi man ang
uban ay gamay na, ayaw ka na mori, tamatama lang sila ang 20 per kilo. Naapos
yung uban niya, content na sila sa 18 per kilo. Pero in common ang ilang mga bottle
carry yun naman, is okay lang man na na, sa 18, 17 na na, as long as di daw kayong
mahal po ang abot. O pag-abot sa naman dira sabo no, wala akong si D.A. private
siya. Ang intervention ng D.A. ma'am is katong free. Pero wala na siya ilan. Katong
time diba, 2,000, hawa-hawa, 3,000 na ang parano. Kaya ang naita po ato,
nagbababak po yun ang amuang production kasi si Farmer naglimit siya butang o-
fertilizer. So motpod to siya ang isa sa ano, pag-abot dira sa prices mong got sa ano.
Hindi kasi control ng government ang price dete, although natay retail price pa. Ang
problem ang god niya, siyempre kung mahal ang iyang uha dito sa other countries,
yun pili man pili na, as nigo siyang tini ka man pili magbaligyaan as below sa
mohang pag-abot. Pareha sa katong centralized na-selling na plan ni D.A., katong
plan na centralized selling na isa lang ang mabaligyaan para termina ang price na
nindod.
R: Ano naman siya sa palit? Ano naman siya sa palit? Abuno.
DA: Kaya ang anong man gud na to ang katong clustering is ang rice farmers to eat.
So pag ano na, kung na ay farmer na ka... ...actually naamang tayo mga
associations or cooperatives, nag-unapod sila. Diba sa ilang member na sila baligya
apod ng fertilizer, pero within sa ilang member lang. Pero sa ina-man gud pang
degkuan na large scale na parang listod na put. Kaya sagaran man gud pag
dinagkuan ng mga businessmen. So di li siya pasible na makakuha si D.A. ang
partner na isa lang kapalitan na abono na... Actually, ito naman nato na nakipag-
contract sa... kato ang importer sa nag-anot na nakipag-contract with them. Pero
hindi siya na-prosper, wala siya natuloy. Kasi wala yung musugal ng trader, ng isa
lang. Kasi siya si Central ang makipagkuan ng kontrata sa iya niya. Ang ano nila
pag-abot doon sa baba na sa per region listod sa ilang park. Kung isa lang. Kaya
ang ginahe mo na mo ang bidding. Kung buli yung man gud di mohang palitong,
mag-procure kami, mas lessen siya ang price kayo sa individual farmer. So nag-
procure ta o bidder, nag-bidta. Kasi si government man gud, hindi kasi pwede, basta
ka na lang palit ko sa imoha. Kasi na-attay batas sa procurement law.
R: So kinangan mo gina siya ipadliktiti. So ipos na mo siya sa pincheps.
DA: So daghan bisagin sa pwede magano. Pero at least, kung sa lower price, ma-
autor po ang ano ko. So ma-upod na yung purpose na. Kasi minsan man gud kung
dito mag-public bidding, ma-issue na po ang corruption, nag-kipag-anong ko sa
imong kayo inani ako. So mas better ang public bidding kayo pababaay sila o price.
So mas advantage siya sa government. Okay. Tapos yung last naman na anumang
before sa visioning is ang katong proportion sa support na seed or isimilia plus
abono ni D.A., ma, proportion nya ito sa hektar. Asa na siya naka-base, ma, study
base, budget base, budget receptor? Ano, actually may mga study sa taas.
DA: O di naman tayo, naman po tayo division na research. Pero sa conduct nila
kung pilaad ang requirements siya. Simpre, nakaano pa rin tayo sa budget. Although
inani ang requirements kaya lang because of the limited budget. So ano makatgi
hapunta dito? So kahit na, for example, nakita nila na six ang cash-out sa awan. Ang
anumanggod, kasi simpre may tick na budget na naginasunod. So si farmer kung
gatanom siya, agabutang siya o 80 kilos, di li kasi namaot ang technology. Ang
technology is 40 kilos. So dapat ang ato ang farmer mo go into with the technology
kasi napag-aralan naman na siya, na cash-out yung 40 kilos. Kahit lang si farmer na
ano na siya dean kay naapay langgam, naapay ana, ba ang langkuan. Pero ang 40
kilos enough na siya, sobra pag-anit siya sa awan hektar. Even ang pag-abot sa
hybrid, ang mas grabe atong hybrid kay 15 kilos lang. Pero dapat transplanted gilig
siya, one is to one food. So enough kay dati, nagandek mo yung demo. Mayon si
farmer, di gilig kaya, di gani-kaya ang 40, kanapang 15. Pero tung nagandek mo
yung demo, kaya siya.
R: Kaya ang 15 kilos.
DA: Kuyo ka na lang. Kasi simpre ang way sa imaw transplanting, tapos dili dapat
dapat depog. Kung depog man gud, mas gagmay. Kay kung i-wet bed man gud ni
maimang gamit na set bed. So degko yung seedling, sumaman, istuhan gilig mo
siya. So ka na lang ang farmer gani, dili siya trabaho sumanggod. Kasi simpre kung
wet bed man gud ka ibuton pa. Tapos kaya sa kung depog, ikuhaon mo lang, iana
lang tuyo. So kuan lang yun siya ng siguro effort. So kung halimbawa, katong drone
seedling, kung mag drone seedling kasi siya, ang kaya niya is 20 kilos, based sa si
drone, kung mag-hybrid. So kaya lang, 15 kilos lang naman ito ang ginahata.
Although mag-compute nato as one bag per hectare, pero sa tinood ang kitapuan na
sa baba, dili ko dito ang hectare ang natamnan sa 15 kilos. Kaya minsan, yun ang
ganyang gina-explain naman sa taas, for the purpose of planning, pero pag-abot sa
actual, hindi siya gina-genya. Kasi listod sa baba. Deli lang ang plano, perfect ang
planning.
Pero pag-abot sa execute, hindi siya gano'n kadeli. Kaya minsan, ang mga boss,
delilang kakasukaan. Tapos nila nilang nanggesa na...

R: Kung plan, perfect yan siya, pero sa implementation, hindi talaga mayayari.
DA: Kasukaan. Dewa to na lang limang kasukaan.
R: Try nyo sa baba para ma-intindihan.
DA: Kasi especially ang national, hindi na ma-intindihan kasi nasa taas lang siya.
Kasi nila nila na anuha na ang baba. Malik na siya kung baka sa field. Kasi kung
anuhan ni mo, hindi kasi nilang ngayon. Although we try to propose na ito bugs.
R: Pero masyadong, imagine ang investment ng de.
DA: Sa seeds pa lang, 10,000. Kung mag-hybrid ka sa two bugs, 5,000 per bug ang
hybrid. So minsan di anong intilihan ng farmer, kung sakad ako ang investment ng
government, na which is sinayang lang lang. Minsan di, nananitan mo. Mingsan
makaanong ka ngayon, sometimes tapos isihon ng mga tao ang government wala
support. Actually kung kananatunay, support ang government. Ang pagano lang ng
tao, ang farmer ang lika. Kasi kung magsunod, minsan magulang farmer, ano sila? I-
hesitan sila to follow. What if? Failure. Wala mo pa na try. So wala pa nila na try.
Tapos kung ma-try nila, kasi si hybrid, grabe siya mag-tailor. Although one lang na
perupi ang nag-deko siya, pila ang tailor siya. Tapos isa pwede ang mga, sa pest ni
siya related, isa lang ang nadunggan so far, so basit na ako ni wala pa lang o wala
pa na basahan. Isa sa program ni DA ba o ni government, sa Dega, ma'am? Ang
kanakaning... Kay LGU na project.
DA: Kasi to control, kaya ang ano ala di rin, naghatag lang ng L5, para pang redbait.
Then ang LGU na nag-a-strategize sila sa specific ng mga paghatag sila ugbugas.
Kay LGU yan. Tapos last na ma'am, ang kasi sa visioning phase na ma'am, di rin
naman, di rin na namubaluntong, kung saan preferred na future or desired future sa
bawat isang stakeholder. So dilihan naman, ma'am, mag-speak ka as Rice Program
Unit, ma'am, or as de? Ang ako, ang maano ko lang as Rice Program. As Rice
Program? Ma-big naman si... Masado nang malakay si de. Si Rice Farmer ang...
Rice Program Unit?
R: Tama ba, ma'am? Okay, sige. Yung... Kasi yung scope ng saan din namin, or
kung baga, setting is 21 years, para maging 2045. So 20 years. At first, 10 years yun
siya, ma'am, pero morag ang vision siguro sa amuang... sa amuang advisor is... Sa
amuang malayo. Sa amuang... Matagal na. Kasi nga, kami dito, ang anu lang namin,
DA: ang vision up to 5, 5 to 10. 5 to 10. 10 years nung inyong, at first nung test,
parang... Siguro, consider nyo din yung technology na hindi agad ma-deploy if ever
man ay technological ano. Kung may mga baga. Hindi agad siya in 10 years, parang
pulang siya. Kailangan pa-extension. Or if ever na ay new program. Actually, may
ano man, especially ang... ang NED, sa PMED kasi naman, by 2040, up to 2040, up
to 2040. Wala, hindi, magtatali, makaahun ang farmer sa poverty. Yung vision nila,
vision nila, in 2040. Yun yung vision ang... by 2040, makaahun na sa hirap. Actually,
even naman ang de, as DA mismo, hindi lang as Rice Program. Kasi ang ano
naman talaga naman is ang pinakamin-clientel na... So ang ano lang naman ni Dee
is, maramde naman ni farmer na nasa middle class na sila. Ah, dili na sila tong
course of the poor. So nasa middle class na sila na ining ano ba ng... kasi ano na to,
may mga farmer pa na mora di pa nakaanoog mga hotel, di pa kaanoog mga
Jollibee, naman anang good. So ang ano lang naman na mo is, ma-sustain ng
gihapon na ito ang ato ang... especially pagdating sa rice production, sa rice, na ma-
sustain na ito ang enough food, ang enough food, then upcoming na may mga latest
technologies, o kung digital agriculture naman ang ano natin sa de. So, ano ge
jayong ma-sustain ang ito ang production, then if ever na gina... ano din ang DA na,
wala yung di na ganun kalaki ang land conversion kung makita niyo pa yung farmer,
gusto na nila mag-change into ano. So isa kasi na sa maging problem o role ni de.
So ang ano din kasi pag ma-implement kasi ang mandenas ruling, ang mandenas
ruling kasi is sa LGU na, kanang ginahatag ni DA na may intervention, ang LGU kasi
na, na trabaho. Actually kung tanon natin sa LGU code, ilahan na mga tagong
seeds, material. So kaya lang karoon si region kasi most of the LGU is priority si
agriculture. So pag mag-implement kasi dati mango, si Gov. Mandenas na siya, nag-
implementin anan na ang... diba ang tax na makuha sa isa ka, kung ang CPO is
katong ilang tax lang. So kay ano man gud, kay Gov. Mandenas na iyang napropos
dati, na deog mango na iyang... iyang gi-propos na which is partner sa LGU sa
national tax.
DA: Sa limbawa, tax ni ano, nasy-national. So, uphill na siya. Di ko lang kung pila
2%, basta pag ano na siya na, anan na giyo yung tax na sharing sa national
government ang LGU. Pero ang tanon na intervention si LGU na.
R: So yun yung isa sa problema na to kung...
DA: Actually ang tinasok ko sili, up to 2024 na dapat ang sinangkuan ni Mandenas
Ruling Implementation. Kaya lang, sa karoon, listod kasi siya si RICE program, i-
anumodeyin sa LGU kayo. So may tabo sa ito ang farmer. So may tabo sa ito ang
food kung okay lang ang municipality, yung priority niya ang agriculture. So siguro
kung may tabo man na mag-mandenas ruling, baka may implementang guidelines
na may percentage sa agriculture. So ang ano lang naman, isa ka sa sa vision ni
deA, siyempre, ma... ano natin, 100% wala na i-poverty. 100% wala na i-poverty.
Social development goals. Isa din sa Sde.
R: Oo. Sana siya sa ano ng kuan din, masustain pa rin yung agriculture. Kung sa
karoon kasi, hindi pa na tumakita kung ano tung mga new technologies na mo abot.
DA: Kasi along the way lang kasi na maano nato na baka mo abot na ang point na di
na, wala na yung farmer nga, kinanglalong kabulad sa init. So kasi ang isa naman sa
ano nang tudin natin ang deA na pag mag-digital agriculture na, is, ma-appreciate na
even ng mga teenager ang agriculture. So yun yung isa sa ano, na di na tong manu-
manu na mag-bulad sa init. So una-una ang isa karoon na ano natin ang drone. So
even si... even ang teenager kaya na niya magtanom lupa't-ka-lupa't-lupa'rong lang
niya. Nalang siya sa mailandong.
R: Trill. Tapos yung mana lang, muna isa sa koan na. Maabot na ang time nga.
Although namin nakita last time nga, technology, sigur from other, ano ito ng country,
yung... So baka ina-future, kaya yun na rin ang mga nang deA yung... siya na mismo
may mga tubo lang siya nga i-pang-install. Tapos siya na ang mag-ingun na need na
niyang fertilizer, need na niyang water, need na niyang TH. So dito lang sa iyang,
bisag sa cellphone lang.
DA: Farmbill. Oo, nagpungkot lang siya. Tapos mag-pop ng kinahanglan niya. Pero
true sa ano lang siya, true tubo lang. Dito lang niya yung log sa, kung ano ba?
Pwaneng fertilizer dito niya. Tapos mag ano na? Nalang, lagan kaya siya i-pang-
install. Ano ba ako? Ano ba? Yung disampon nila ng technology is... Sa other
country? Anang. Kiming lawak siya nga mga fruit trees.
R: Oo. So nakaana lang siya. So bisag na lang ka sa iyong oras, ka nag-byahit ka.
DA: Oo. So baka maabot na siya sa katon na i-present na siya tong during ano na
mo sa paa. Na-present? Oo. Nag-present na-present last... ...tong last na nag-attend
me. 2018, dito sa Philippine Agricultural Association na mga good. Naman na yung
mga ginakandetang ng mga five-based activities. So that time sa Devao na i-present
lang siya. Sa Devao tong... Amid na nga cluster yun siya sa Devao na activity. So
nag-present siya. Hindi ko ano ano siya ng country. Which is ma-appreciate na mo.
Pero siya pre-millions ang investment. So baka next time, i-present doon sa taas.
Maabot ang time kasi dili lang... ...dili man taklose sa technologies. Pag maabot na
na siya ng time, nagsiyam mo na po na siya ang time na even ang mga tin-eager,
ma-enjoy na siya sa agriculture. Kimarik sila, pag sa new generation na pagkakag-
farmer, considered yun siya nga poorest of the poor or labor. Kung tanawan
ganyong mukha ko yun, di ba ang farming? Pero kung tanawan ganyong mukha rin
kung sa drone, mag-spray ka din ang kinahanglan, mag-drone ka lang. Tapos mag-
labay-quartilizer, drone. So ano lang, dula-dula lang siya sa... So muna na ang vision
nato sa DA na mag-digital agriculture. So para... Kasi dili na ni mong mga tin-eager,
karoon na magbabad sa init. May init kayo ang panahon karoon. So itong dati,
although ng paglabas ng drone, nagsampod kami daghan po ng mga negativ. Ano,
kay ang ano na Manila is maano na po ang mga worker, anago. So sometimes,
maano mangoon naman kayong maapot ng time, wala na kay worker. Di ba, even
ang farmer, ang isa po sa inano na ito, ang ato ang farmer is nasa average of 59.
Average na apay, 60 plus. Which is, dili ba ta maging happy, dili na kailangan
magbabad sa init. Dwi kayong farmer sa tinuod lang. Tapos ugal ang farming. Kasi
dili ka sure kung ma-failure o ma-good harvest. So yun naman ang pinakaano sa
karoon ng DA is digital agriculture. Yun, yun yung parang dream na ma-encourage.
Kasi even ang director mong magod nato sa digital agriculture is yung privata po. So
yun lang ang ano. Kasi hindi na nato magbalik to ka ng traditional. Kaminsan, tama
lang po na siguro yun 21 years na kasi listod ka ayun nato baguhun. Listod ka yung
implement, for example, atong drone seeding. Listod ka yung baguhun ang nasa na
ni farmer. Kasi siguro kung mga bata na, delit lang na siya ipade, pero kung katong
mga tigula, delit naman na siya. Basta mapachange ang ilang technology. Kasi kung
mapansin kami mo kung kinsatong very adeptable sa technology, sila yun ang
degdeg-yield. Ang kinsatong farmer ng practice kung sa ilang natunan. Kasi nai-
farmer ma-good hindi. Pero mapansin kung kinsatong nag-practice, mga farmer na
nag-practice, siya yun ang makita mong sa iya. So appreciate niya ang taas ng yield.
So inana. Ang mapansin na puto lang recording kanina. Ay, wala na. So inana lang
siya. So pag-abot naman sa political, mga dreams ng goals.
R: Kasi yung pinakaano nato sa political na fair dapat. Pero listod kasi sa... Dream
lang yun siya. Kasi listod yun siya kasi... Muna ganin na dapat muna yung mabago
di rin ang mindset sa politics. Muna di rin sa to ang... kung ano ang taba na. Kung
saan na subde na, which is nama. Di rin mangood sa to pag nag-change ang mayor.
Ano ba? Nag-change ang mayor. Although nakita na tuto yung gesunden, very... Oh,
nice kayong project. Pero di niya yung continue. Kapag kalaban. Kasi siguro kung
inana ang thinking sa mga politicians na kung kung saan ang maayu, hindi natin
napabaguhun. I-continue. Kasi minsan ang muna wala mag-prosper-prosper. Even
sa ato ang president, anong dili mag-prosper? Ang ato ang mga projects, ang ato
ang mga... because maputol kasi siya. Kasi priori dili silang mag-start. Kung tanawan
nato sa other country, diba ilaha mga... king, queen, which is mag-loss, after
matapos sila. Kaya na actually matapos ng projects. Kasi sa to, puro ta so good sa
una. Kasi walang matapos because of that. So, sa politics is... Dream lang ito siya
kasi... Hindi naman natukot. Hindi natukomuset as a goal. So, maano lang ginato
siya as ano na... kung anba ng...
DA: Mabahaguhang ano sa to ang mga teachers. O kung pwede nga sana, kung
ikaw na nagpungkodi ha, by dilig lang siya up to 6 years, o baka ma-o, longer pa
siya. O pwede, o, o, diba? Unsa baka pila baka years matapos ang isa ka project, so
baka pwede gano ng tatay. About 20 years in service, parang gano. Diba kung
tanaan ni mo sa una, sa time ni Marcos tong tatay, diba? Degan siya na tapos ang
project, because of duga ang diante. Bali ma-ot matiwas yun ang mga projects.
Unsa lang, 6 years. Start pa lang sa imang project, o planning na sa preparation.
Pila pa, pag-execute ni mo, wala ka na. Pupulong na po sa nag-study. Bala nang
malang ni mo research and planning. Wala na siya.
DA: Kay kung siguro laba lang, at least mga, baka pwede in dream na 20 years na
ang isa ka leader, para na agad siya na tapos.
R: So yun yung mga dreams and goals. Dreams and goals. Sa toa lang naman na
nga. Yung mga encourage a new generation through technology and that. Pero
based naman sa considering na Sarangani yung pinakababa in region 12, siyempre
Sarangani tayo, based sa Sarangani is the pinakababa and then based din sa
current numbers talaga, ma'am. And bali, combination ng current numbers ngayon,
plus plans ni DA or ni Rice Program Unit, what do you think is yung rice farming
landscape will be in Sarangani in 20 years from now? Bali, based sa numbers plus
plans.
DA: Plus plans. Plus plans. What do you think, ma'am? How do you think? Paano
siya maghagasip look like yung rice farming landscape? Ang siguro sa rice farming
is... Sa negative or positive? Ano, hindi kasi natin control. Hindi mo kasi masabi na
mag-increase ang rice area. Kasi mademi yung... Kasi hindi talaga yun maghihari.
DA: Kasi minsan sa plans mag-good na. Dapat i-increase ang area. Light lang lang.
Sa plans. Diba, mag-increase ka. Diba, come from 5,000, next year maging 5,500.
Kung sa plan, yun talaga dapat ang mayyari mag-increase. Pero sa totoo, hindi kasi
yun siya mag-increase. So ang ano lang... So far, hindi ka sa past years ang...
Nagbabak na nagbabagid ang area. So ang ano lang nato, Dira, is di man siya mag-
increase pero ma-maintain lang na to ang area kung kung sa karoon.
R: At least ma-maintain. Oo.
DA: So ma-maintain na to ang rice area din. Pag-abot sa production. So doon
tayong mag-exertog effort sa production. So new technologies na may adept ni
farmer. So yun naman ang ano na to. Although may new technologies, hindi kasi
siya totali ma-adept sa to ang farmer. So 100% ma-adept ni farmer ang to ang mga
technologies. Then, ma-abot na yung time na 100% mechanized na to. So wala na
ang... Mano-mano. So mechanized na to. Wala ang backlash po dena sa to yung
mga hired na liverers. So ang ano naman yun, yung mga hired liverers. So ang ano
naman di, yung 21% tigulang na ng mga liverers mo. So kung new generation ka na,
wala na yun. So at least ang imuhan na lang ang operator. Mag-assist sa operator.
Kasi kung sa 21 years na ginaan na to, ang mga farmers tigulang na new generation
na ginaan na to. So possible na na to, tali ma-adept na na to ang mechanized.
R: Possible na na. Kasi wala naman.
DA: At least kung masanayan naman, kasi karoon nag-start na ta-mechanized, so
masanay na na ang farmer. So hindi na po na ganun ka paano na mong kuwan. Kasi
ang kuwao ni farmer o ang kuwao nila, iska tumang po ang mga laborer ang mga
operator. Kasi ba ka tong sa ano, ma'am, na yung mga... Halit ka na mong
municipality pero wala naman di-available ng harvester pero wala lang siya
nagagamit sa harvester. Kasi mong reg, help na lang po niya sa mga kailang na
nag-harvest as a labor. Ang ano naman dira, pag-abot dira, pwede kasi may... Even
ang LGU, ang ano naman dina, May livelihood. Ang ano naman na mo dira, dapat di
lang kasi more on si region. So dapat may counterparting po si LGU. So kasi dapat
partner yan eh. Kamin sometimes man gud si... Kasi minsan man gud si LGU kasi
nakaino na tanan kay region. Kasi ang ano naman dira, dapat counterparting. So
pwede kasi na... Plan ni municipal na paano nila na displace ng mga laborer. So
pwede siya mag-anug-another livelihood project. Ano naman? Pero kasi dapat ng
LGU eh. Di lang dapat kay region tanan. Dapat tabang-tabang... Oh yes,
counterparting siya. May kay province, may kay LGU, may kay region.
R: Makasama na tayong questions, ma'am. Nakaman na tayong questions. Thank
you. Thank you so much. Ako makasama sa among questions, ma'am. Thank you
so much. So ang detailed na deta na need na mo, gikan na kay government, kay
OPAC or OMAG.