Professional Documents
Culture Documents
Chương 4-Bài 3-Phương Trình Vi Phân Tuyến Tính Cấp 2 Hệ Số Hằng
Chương 4-Bài 3-Phương Trình Vi Phân Tuyến Tính Cấp 2 Hệ Số Hằng
Daïng Phöông trình vi phaân tuyeán tính caáp hai heä soá haèng laø phöông trình daïng:
y ' '+ py'+ qy = f ( x) (1) vôùi p, q laø caùc haèng soá thöïc.
y ' '+ py'+ qy = 0 (1' ) vôùi p, q laø caùc haèng soá thöïc.
Phöông trình (1) goïi laø phöông trình tuyeán tính caáp hai khoâng thuaàn nhaát vaø phöông trình
(1' ) goïi laø tuyeán tính caáp hai thuaàn nhaát.
1. Ñònh lyù veà caáu truùc nghieäm cuûa phöông trình tuyeán tính caáp hai
i) Neáu y1 ( x), y2 ( x) laø hai nghieäm rieâng cuûa phöông trình thuaàn nhaát y ' '+ py '+ qy = 0(1' ) thoûa
y1 ( x)
k vôùi k laø haèng soá, thì y = C1 y1 ( x) + C2 y2 ( x) laø nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình
y2 ( x )
(1' ) (vôùi C1, C2 laø haèng soá). Khi ñoù y1 ( x), y2 ( x) goïi laø heä nghieäm cô baûn cuûa phöông trình
thuaàn nhaát (1' ) .
ii) Nghieäm toång quaùt y = y (x) cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát y ' '+ py'+ qy = f ( x) (1)
ñöôïc xaùc ñònh bôûi coâng thöùc
y = Yo ( x) + Y ( x)
trong ñoù Yo (x) laø nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình thuaàn nhaát töông öùng (1' ) , coøn Y (x )
laø moät nghieäm rieâng naøo ñoù cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (1) (nghiệm Y (x ) còn ký
hiệu là YP (x) -particular solution, nghiệm Yo (x) còn được ký hiệu Yc (x) -complementary function).
Nghieäm phương trình ñaëc tröng Heä nghieäm cô baûn Nghieäm toång quaùt PT (1' )
k 2 + pk + q = 0 (*)
TH3 k = i laø caëp ex cos x, ex sin x y = C1ex cos x + C2ex sin x
nghieäm phöùc lieân hôïp
Giaûi
Câu Nghiệm phương trình đặc trưng Hệ nghiệm cơ bản Nghiệm tổng quát
hỏi
( C1 ,C2 là hằng số)
k − 6k + 9 = 0 k = 3
2
a e 3 x , xe3 x y = C1e3 x + C2 xe3 x
(nghiệm kép)
b k 2 − 5k + 6 = 0 k = 2 , k = 3 e 2 x , e3 x y = C1e2 x + C2e3 x
k 2 + 6k + 9 = 0 k = −3
d e−3 x , xe−3 x y = C1e−3x + C2 xe−3 x
(nghiệm kép)
e k 2 + 7 k + 6 = 0 k = −1 , k = −6 e− x , e−6 x y = C1e− x + C2e−6 x
3. Caùch giaûi phöông trình tuyeán tính khoâng thuaàn nhaát vôùi heä soá haèng soá
y ' '+ py'+ qy = f ( x) (1) vôùi p, q laø caùc haèng soá thöïc.
y ' '+ py'+ qy = 0 (1' ) vôùi p, q laø caùc haèng soá thöïc.
Yo ( x) = C1 y1 ( x) + C2 y2 ( x) .
Böôùc 2
Caùch 1 Aùp duïng phöông phaùp Lagrange (Lagrange’s Method).
Cho : y ' '+ py'+ qy = f ( x) (1)
y ' '+ py'+ qy = 0 (1' )
Neáu bieát nghieäm toång quaùt Yo = Yo ( x) = C1 y1 ( x) + C2 y2 ( x) cuûa phöông trình thuaàn nhaát (1' )
thì nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát (1) tìm ñöôïc döôùi daïng:
y = y( x) = C1 ( x) y1 ( x) + C2 ( x) y2 ( x) (**)
C1 ( x) y1 + C2 ( x) y2 = 0
' '
trong ñoù C1 ( x), C2 ( x) ñöôïc xaùc ñònh töø heä phöông trình: ' .
C1 ( x) y1 + C2 ( x) y2 = f ( x)
' ' '
C1 ' ( x) = 1 C1 ( x) = 1 dx + K1
Giaûi heä phöông trình naøy ta tìm ñöôïc ⎯tíchphân
⎯⎯ ⎯→ , rồi theá
C2 ' ( x) = 2 C2 ( x) = 2 dx + K 2
vaøo (**) ta ñöôïc nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình (1) là
y = y( x) = K1 y1 ( x) + K 2 y2 ( x) + 1 dx. y1 ( x) + 2 dx. y2 ( x)
Yo Y ( x)
0 y2
D1 = = ...
f ( x) y2'
y1 0
D2 = '
=
y 1 f ( x)
= 1
D1
C1 ' ( x) = D
= 2
D2
C2 ' ( x) =
D
Caùch 2 Aùp duïng phöông phaùp heä soá baát ñònh (Undetermined-Coefficient Method).
Neáu Y (x ) laø moät nghieäm rieâng cuûa (1) thì nghieäm toång quaùt cuûa (1) coù daïng
y (x) = Yo (x) + Y (x )
Khi veá phaûi cuûa (1) coù daïng ñaëc bieät thì ta coù theå tìm nghieäm rieâng Y (x ) cuûa phöông trình
khoâng thuaàn nhaát nhö sau:
* Chuù yù Heä soá cuûa caùc ña thöùc Qn(x), Rs(x) , Ts(x) ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch theá
Y (x ) vaøo phöông trình (1) roài ñoàng nhaát thöùc ñeå tìm caùc heä soá ñoù.
Ví dụ 2 Giaûi phöông trình vi phaân sau baèng phöông phaùp bieán thieân haèng soá Lagrange
y' '−2 y'−3 y = (4 x + 12)e4 x
Giaûi
Böôùc 1 Giaûi phöông trình thuaàn nhaát töông öùng: y ' '−2 y '−3 y = 0
Phöông trình ñaëc tröng: k 2 − 2k − 3 = 0 k = −1; k = 3
Nghieäm toång quaùt phöông trình thuaàn nhaát: Yo = C1e − x + C2e3 x vôùi C1 ,C2 laø haèng soá.
Böôùc 2
Caùch 1 Aùp duïng phöông phaùp Lagrange
Nghieäm toång quaùt phöông trình khoâng thuaàn nhaát coù daïng
y = C1 ( x)e− x + C2 ( x)e3 x (**)
' −x
C1 ( x)e + C2 ( x)e = 0
' 3x
C1 ( x) = − ( x + 3)e5 x dx + K1
Tích phaân hai veá ta ñöôïc:
C2 ( x) = ( x + 3)e dx + K 2
x
x 14 5 x
C1 ( x) = − + e + K1
5 25 vôùi K1 , K 2 laø haèng soá
C ( x) = ( x + 2)e x + K
2 2
Thay C1 ( x), C2 ( x) vaøo (**) roài ruùt goïn laïi ta ñöôïc nghieäm toång quaùt phöông trình ñaõ cho laø
4 x 36
y = K1e − x + K 2e3 x + + e 4 x vôùi K1 , K 2 laø haèng soá
5 25
Caùch 2 Aùp duïng phöông phaùp heä soá baát ñònh (chæ aùp duïng khi veá phaûi coù daïng ñaëc bieät)
Nghieäm toång quaùt cuûa phöông trình khoâng thuaàn nhaát laø
y (x) = Yo (x) + Y (x )
trong ñoù, Y (x ) laø nghieäm rieâng phöông trình khoâng thuaàn nhaát (xem TH1.1) vaø coù daïng
y' '−2 y'−3 y = (4 x + 12)e4 x ⎯nghiêmriên
⎯⎯⎯ g
→Y ( x) = x0 ( Ax + B)e4 x
Y ( x) = ( Ax + B)e4 x
Thay Y (x ) , Y ' ( x),Y ' ' ( x) vaøo phöông trình khoâng thuaàn nhaát y' '−2 y'−3 y = (4 x + 12)e4 x và rút
gọn ta ñöôïc
(5 Ax + 6 A + 5B)e4 x = (4 x + 12)e4 x
4
5A = 4 A= 5
Suy ra:
6 A + 5B = 12 B =
36
25
4 36 4 x
Nghieäm rieâng : Y ( x) = ( x + )e
5 25
Vaäy nghieäm toång quaùt phöông trình ñaõ cho laø
4 x 36
y = C1e − x + C2e3 x + + e 4 x vôùi C1 ,C2 laø haèng soá
5 25
Ví dụ 3 Giaûi phöông trình vi phaân caáp hai: y’’ - 9y’ + 8y = (x+1)ex (1)
Giaûi
y’’ - 9y’ + 8y = (x+1)ex (1)
Giaûi phöông trình vi phaân treân. Öôùc tính giaù cuûa saûn phaåm sau khoaûng thôøi gian t ñuû lôùn.
Giaûi
Phöông trình thuaàn nhaát töông öùng : p' '+8 p'+16 p = 0
Phöông trình ñaëc tröng: k 2 + 8k + 16 = 0 k = −4 (nghieäm keùp)
Nghieäm toång quaùt phöông trình thuaàn nhaát: Po (t ) = C1e −4t + C2 te −4t
Nghieäm rieâng phöông trình p' '+8 p'+16 p = 800 (1) daïng Y1 = A
Tính ñöôïc Y1' = 0, Y1'' = 0 . Thay vaøo (1) ñöôïc A = 50 .
Suy ra Y1 = 50
Nghieäm rieâng phöông trình p' '+8 p'+16 p = e −t (2) daïng Y2 = Be −t
1
Tính ñöôïc Y2' = −Be −t , Y2'' = Be −t . Thay vaøo (2) ñöôïc B = .
9
1
Suy ra Y2 = e −t
9
Theo nguyeân lyù choàng chaát nghieäm thì nghieäm rieâng cuûa phöông trình
1
p' '+8 p'+16 p = 800 + e −t laø P (t ) = Y1 + Y2 = 50 + e −t
9
Nghieäm toång quaùt phöông trình p' '+8 p'+16 p = 800 + e −t laø
1
p(t ) = Po (t ) + P (t ) = C1e −4t + C2 te −4t + 50 + e −t
9
179 236
p(0) = 70 , p' (0) = −1 C1 = , C2 =
9 3
179 −4t 236 −4t 1 −t
p(t ) = e + te + 50 + e
9 3 9
1
Khi t ñuû lôùn C1e −4t + C2 te −4t + e −t 0 neân p(t ) 50 (USD)
9
Sau khoaûng thôøi gian t ñuû lôùn, giaù saûn phaåm xaáp xæ $50 .
Ví dụ 8 (thôøi gian t tính baèng thaùng, giaù p tính baèng USD)
Bieát giaù p = p(t ) cuûa moät loaïi saûn phaåm(haøng hoùa) taïi thôøi ñieåm t thoûa phöông trình vi
phaân
p' '+5 p'+4 p = 1500 + e −3t
Giaûi phöông trình vi phaân treân. Öôùc tính giaù cuûa saûn phaåm sau khoaûng thôøi gian t ñuû lôùn.
Giaûi
Phöông trình thuaàn nhaát töông öùng : p' '+5 p'+4 p = 0
Phöông trình ñaëc tröng: k 2 + 5k + 4 = 0 k = −1 hay k = −4
Nghieäm rieâng phöông trình p' '+5 p'+4 p = 1500 (1) daïng Y1 = A
Tính ñöôïc Y1' = 0, Y1'' = 0 . Thay vaøo (1) ñöôïc A = 375 .
Suy ra Y1 = 375
Nghieäm rieâng phöông trình p' '+5 p'+4 p = e −3t (2) daïng Y2 = Be −3t
−1
Tính ñöôïc Y2' = −3Be −3t , Y2'' = 9Be −3t . Thay vaøo (2) ñöôïc B = .
2
− 1 − 3t
Suy ra Y2 = e
2
Theo nguyeân lyù choàng chaát nghieäm thì nghieäm rieâng cuûa phöông trình
1
p' '+5 p'+4 p = 1500 + e −3t laø P(t ) = Y1 + Y2 = 375 − e −3t = Y
2
Nghieäm toång quaùt phöông trình p' '+5 p'+4 p = 1500 + e −3t laø
1
p(t ) = Po (t ) + P(t ) = C1e −t + C2 e −4t + 375 − e −3t
2
1
Khi t ñuû lôùn ( C1e −t + C2 e −4t − e −3t ) 0 neân p(t ) 375 (USD)
2
Sau khoaûng thôøi gian t ñuû lôùn, giaù saûn phaåm xaáp xæ $375 .
BAØI TAÄP
Baøi 1 Giải phương trình y' '+3 y'+2 y = (t − 1)e2t bằng phương pháp Lagrange.
Baøi 2 Giaûi caùc phöông trình sau:
a) y’’ -2 y’ -3 y = e4x f) y’’ - 6y’ +9y = 4e3x
b) y’’ –2 y’ +y = 6xex . g) 6)y’’+ y = tanx
c) y’’ -7y’ + 12y = (1+x)ex h) 7)y’’+2y’+2y = xe-x,y(0)= 0, y’(0) = 0
d) y’’-3y’+2y = x2 + 3x +2 i) 8)y’’ - 2y’’ + 2y = x2 + ex
e) y’’ -7y’ + 12y = (x+1)e2x
Baøi 4 Với mỗi phương trình vi phaân tuyeán tính caáp 2 sau đây, tìm nghiệm tổng quát Yo (x)
của phương trình thuần nhất tương ứng và daïng nghieäm rieâng Y (x ) sao cho
y = Yo (x) + Y (x ) là nghiệm tổng quát phöông trình đã cho.
Löu yù: Khoâng giaûi phöông trình, chæ tìm Yo (x) và dạng của Y (x ) .
Baøi 5 (Mô hình động về giá sản phẩm-thôøi gian t tính baèng thaùng, giaù p tính baèng USD)
a) Bieát giaù p = p(t ) cuûa moät loaïi saûn phaåm(haøng hoùa) taïi thôøi ñieåm t thoûa phöông trình
vi phaân
p' '+6 p'+8 p = 100(6 − e −2t ) , p(0) = 220 , p' (0) = 0.5
Giaûi phöông trình vi phaân treân. Xaùc ñònh giaù cuûa saûn phaåm sau khoaûng thôøi gian t ñuû lôùn.
b) Bieát giaù p = p(t ) cuûa moät loaïi saûn phaåm(haøng hoùa) taïi thôøi ñieåm t thoûa phöông trình
vi phaân
p' '+4 p'+4 p = e −t + 200 , p(0) = 150 , p' (0) = −0.5
Giaûi phöông trình vi phaân treân. Xaùc ñònh giaù cuûa saûn phaåm sau khoaûng thôøi gian t ñuû lôùn.
Baøi 6 (thôøi gian t tính baèng thaùng, giaù p tính baèng USD) Bieát giaù p = p(t ) cuûa moät loaïi
saûn phaåm(haøng hoùa) taïi thôøi ñieåm t thoûa phöông trình vi phaân
p' '+7 p'+6 p = 100(5 − e −2t ) , p(0) = 200 , p ' (0) = −0.5
Giaûi phöông trình vi phaân treân. Xaùc ñònh giaù cuûa saûn phaåm sau khoaûng thôøi gian t ñuû lôùn.
Baøi 7 (thôøi gian t tính baèng thaùng, giaù p tính baèng USD)
a) Bieát giaù p = p(t ) cuûa moät loaïi saûn phaåm(haøng hoùa) taïi thôøi ñieåm t thoûa phöông trình
vi phaân
p' '+4 p'+3 p = (t + 1)e−t + 200 , p(0) = 160 , p' (0) = 0.5
Giaûi phöông trình vi phaân treân. Xaùc ñònh giaù cuûa saûn phaåm sau khoaûng thôøi gian t ñuû lôù n.
Giaûi phöông trình vi phaân treân. Xaùc ñònh giaù cuûa saûn phaåm sau khoaûng thôøi gian t ñuû lôùn.
Baøi 8 (thôøi gian t tính baèng thaùng, giaù p tính baèng USD) Bieát giaù p = p(t ) cuûa moät loaïi
saûn phaåm(haøng hoùa) taïi thôøi ñieåm t thoûa phöông trình vi phaân
p' '+3 p'+2 p = (t + 3)e−t + 300 , p(0) = 200 , p' (0) = 0.5
Giaûi phöông trình vi phaân treân. Xaùc ñònh giaù cuûa saûn phaåm sau khoaûng thôøi gian t ñuû lôùn.