SOSYAL

BİLGİLER

6. SINIF
2023

ÜNİTE DERS
NOTLARI

sosyalbilgilerinsesi
 DESTAN ve YAZITLARDA TÜRKLER

TÜRKLERĠN ANAYURDU
 Türklerin ilk yurdu Orta Asya‟dır.

 Bazı kaynaklarda Türkistan adı ile de geçer. Yani Türklerin yaşadığı

ülke anlamına gelir.

 Orta Asya; Doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Gölü, kuzeyde Altay
Dağları ve Sibirya düzlükleri, güneyde ise Hindikuş ve Karanlık Dağlar
ile çevrilidir.

 Türkler bu coğrafyada Hun, Göktürk ve Uygur devletleri gibi siyasi olarak

var olmuşlardır.

 Orta Asya sert karasal iklimin yaşandığı, geniş bozkırların olduğu bir
coğrafyadır. İklimden dolayı temel geçim kaynakları hayvancılıktır.

SELÇUK HOCA
  Hayvancılığın temel geçim kaynağı olması nedeniyle Orta Asya‟da kurulan Türk
devletlerinin çoğu göçebe bir yaşam tarzı benimsemiştir.

 Orta Asya‟nın coğrafi özellikleri, bozkır kültürünün ortaya çıkmasında etkili

olmuştur. Bozkır kültürü, Türkler arasındaki sosyal ve ekonomik yapıyı
şekillendiren temel faktör olmuştur.

 Türkler, yazın su ve otlak alanların bol olduğu yaylaklarda, kışın ise hayvanları
için daha elverişli olan kışlaklarda yaşarlardı.

 Orta Asya Türk devletleri genellikle ya siyasi ya da ekonomik nedenlerden ötürü

bulundukları alanları terk etmişlerdir.

 Türklerin göçebe olmalarından dolayı mimari yapı gelişmemiş çadır hayatı

sürmüşlerdir.

 Türk devletlerinin göç etme sebepleri;

Olumsuz iklim koşulları ve kuraklık. Salgın hayvan hastalıkları.

Nüfus artışı. Otlakların yetersizliği.

Çin baskısı. Boylar arası mücadele

Türklerin bağımsızlıklarına olan düşkünlükleri.

 Göçlerin Sonuçları;

Göç ettikleri yerlerde yeni Göç edilen yerlerdeki Türk kültürünü geniş bir
devletler kurdular. milletleri etkilediler. coğrafyaya yayıldı.

Türkler atı ilk evcilleĢtiren milletlerdendir. Bu

sayede çok geniĢ alanlara yayılma imkânı
bulmuĢlardır.

 Halı, kilim gibi dokumacılık faaliyeti gelişmiştir. Konargöçer yaşamdan dolayı

taşınabilir eşyalar kullanmışlardır.

 Pazırık Kurganı‟nda çıkan Pazırık Halısı dünyanın en eski düğüm tekniği ile
dokunmuş halısı olarak kabul edilir. Halıda bozkır kültürüne ait hayvan figürleri
yer almaktadır.
ĠLK TÜRK DEVLETLERĠNDE KÜLTÜR ve MEDENĠYET
DEVLET YÖNETĠMĠ

 Hayvancılıkla uğraşan ilk Türk devletleri sürekli hareket halinde ve yetersiz

otlaklar da hayvanlarını otlatmak zorundaydı. Bu nedenle soy birliği ve toplumsal
örgütlenme önemliydi.

 İlk Türk devletlerinde devleti yöneten kişiye Han, Hakan, Kağan, gibi unvanlar
verilmiştir.

 Devlet, töre adı verilen yazılı olmayan hukuk kurallarına göre Hakan tarafından
yönetilirdi.

 Hükümdarlık yetkisi Hakan ve ailesine Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı. Bu

anlayışa „„Kut Ġnancı‟‟ denirdi. Kut inancına göre bir kişi Hükümdar olabilmesi için
hükümdar soyundan gelmesi gerekirdi.

 Kut inancı, hükümdarın otoritesini ve halkın devlete bağlılığını arttırmıştır.

Kut inancı tüm sülaleye verildiği için taht kavgalarına neden olmuĢ ve
devletlerin kısa sürede yıkılmasına sebep olmuĢtur.

 Devlet işleri Kurultay, KengeĢ ya da Toy denilen meclislerde görüşülmüştür.

Kurultay da devlet işleri görüşülür ancak son sözü Hakan söylerdi. Bu nedenle
Kurultay karar meclisi olarak değil danışma meclisi olarak görev yapmıştır.

Ancak kurultay gerekli durumda kağanı görevden alabilmekteydi.

 Hakanın eşi Hatun, kurultaya katılarak devlet yönetiminde söz sahibiydi.

Bu durum Türklerin kadına önem verdiğini gösterir.

DĠN ve ĠNANIġ

 Gök Tanrı inancına sahip olan Türklerde puta tapıcılık görülmemiştir.

 Tanrının gökte olduğuna inanılarak Gök Tanrıyı yüceltmişlerdir.

 Türklerde ahiret yani ölümden sonra hayatın varlığı inancı mevcuttur. Bu

nedenle ölülerini günlük hayatta kullandıkları eşyaları ile birlikte Yuğ adı verilen
cenaze törenleri kurgan adı verilen mezarlara gömmüşlerdir.

 Mezarlarının başına ölen kişi hayattayken kaç düşman öldürdüyse o kadar

Balbal denilen heykeller dikmişlerdir.

 Dünyada yapılan iyilik ve kötülüklerin karşılığı olduğuna inandıkları için iyi

olanların Uçmağ (Cennete), kötülük yapanların ise Tamu (Cehenneme)
gideceklerine inanılırdı.


HUKUK KURALLARI

 Türklerde toplumsal ve siyasal hayatı düzenleyen TÖRE adı verilen

yazısız hukuk kuralları vardı.

 Hakan da dâhil olmak üzere herkes törelere uymak zorunda idi.

 Töre adalet eşitlik ve iyiliğe dayanmaktadır.

EKONOMĠK HAYAT

 Uygurlara kadar geçim kaynağı hayvancılık iken Uygurların yerleşik hayata

geçmesi ile beraber tarım önemli geçim kaynağı olmuştur.

 Ticaret önemli bir ekonomik faaliyet olduğu için başta İpek yolu olmak üzere
önemli ticaret yolları için devletler sık sık karşı karşıya gelmiştir.

 Bunun yanında Türklerde dericilik, madencilik, dokumacılık ve halıcılıkta

önemli faaliyetler arasında yer almıştır.
TOPLUMSAL HAYAT
 Uygurlara kadar göçebe hayat tarzı hakim iken Uygurların yerleşik hayata geçmesi
yerleşik yaşam tarzı benimsenmiştir.

 Türk devletleri içerisinde sınıfsal tabaka görülmemiştir.

 Toplumu oluşturan bireylerin hepsi olası bir savaşa hazır olduğundan Ordu-Millet
anlayışına sahiptir.

 Tek eşle evlilik vardı ve kadın toplumsal hayatta önemli bir role sahipti.

 Sosyal devlet anlayışına göre hareket edilmiştir.

ORDU TEġKĠLATI
 Göçebe yaşamlarından dolayı surlar ve kaleler olmadığı için sürekli tehlikeye açık bir
alanda yaşamalarından dolayı Ordu-Millet anlayışı yerleşmiştir.

 Savaş zamanı Eli silah tutan herkes savaşa katılırdı.

 İlk düzenli ordu Mete Han döneminde kurularak orduda onlu sistem oluşturulmuştur.

 Askerler ok, yay, kement, kılıç, kargı, süngü ve kalkan gibi silahlar kullanmışlardır.

 Savaşta genellikle Hilal Taktiğini deneyerek başarıya ulaşmışlardır.

YAZI DĠL ve EDEBĠYAT
 Türk tarihinde ilk kez yazıyı kullanan Gök Türklerin 38 harften ve Uygurların 18
harften oluşan kendilerine ait alfabeleri bulunmaktadır.

 Türk tarihinin ilk yazılı eserleri olan Orhun Kitabeleri, Kök Türk alfabesi ile yazılmıştır.

 Türk tarihinin ilk yazılı eserleri olan Orhun Kitabeleri, günümüzde Moğolistan sınırları
içerisindedir.

 Türklere ait sözlü dönem eserleri arasında destanlar, savlar (atasözü), ölenler için
söylenen sagular (ağıt), koşuk yer alır.

BĠLĠM ve SANAT
 Türkler zaman hesaplaması yaparak 12 Hayvanlı Türk takvimini kullanmıştır.

 Uygurlar matbaayı kullanarak bilimsel alanda ileri gitmişlerdir.

 Kazakistan'ın Alma Ata kenti yakınlarında bir kurgandan çıkarılan Altın Adam Heykeli
Türk maden sanatının ne kadar dönemin şartlarına göre ileride olduğunu gösterir.

 Uygurlar döneminde Fresk yani duvar resimleri yapmışlardır.

 Uygurlar minyatür (resim) sanatında da ileri gitmişlerdir.

 ĠSLAMĠYET ÖNCESĠ TÜRK DEVLETLERĠ
ASYA HUN DEVLETĠ

 Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.

 Bilinen ilk hükümdarı Teoman‟dır. Bu nedenle devletin kurucusu olarak

kabul edilmektedir.

 Merkezleri Orhun ve Selenga Nehirleri arasındaki Ötügen (Ötüken)

kentidir.

 Hayvancılıkla uğraştıkları için göçebe bir yaşam tarzı sürmüşlerdir.

 İpek yolunu ele geçirmek için Çinlilerle mücadele etmişlerdir. Hun

akınlarına karşı Çinliler Çin Seddini inşa etmişlerdir.

 Devlet en parlak dönemini Mete Han döneminde yaşamıştır.

 Mete Han Orta Asya‟da yaşayan Türkleri tek bir çatı altında toplayan ilk Türk
hükümdarıdır.
 Mete Han orduyu daha kolay yönetmek için onlu sistemi geliştirdi.

Mete Han‟ın tahta çıkıĢ tarihi Türk Kara Kuvvetleri‟nin kuruluĢ

tarihi kabul edilir (MÖ 209)

 Devlet ikili teşkilat şeklinde yönetilmiştir. Doğuyu asıl hükümdar batıyı yabgu
unvanıyla kardeşi yönetmiştir.

Bu durum devletin zayıfladığında daha kolay yıkılmasına zemin

hazırlamıĢtır.

 Mete Han Çin Seddi‟ni aşarak Çin‟i yenmiş ancak Çin‟e yerleşmektense Çin‟i, vergiye
bağlayarak geri çekilmiştir. Bunun temel sebebi Kalabalık Çin nüfusu arasında asimile
olmamaktır.

Mete Han‟ın bu davranıĢı milliyetçi bir kiĢi olduğunu gösterir.

 Oğuz Kağan Destanı Hunlara aittir. Destanda Oğuz Kağan diye ismi geçen
kişi Mete Han‟dır.

 Mete Han‟ın ölümünden sonra yaşanan taht kavgaları sonucunda devlet

zayıflayarak doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Çin hâkimiyetine girmek
istemeyen Batı Hunları Karadeniz‟in kuzeyine göç ederek Kavimler Göç‟üne
neden olurken Doğu Hunları ise Çin hâkimiyetine girdi.
KAVĠMLER GÖÇÜ (375)
 Asya Hun Devleti Mete Han‟dan sonra Kut anlayışından dolayı hanedan üyeleri
arasında taht mücadeleleri yaşanmış ve Çin‟in entrikaları sonucu ikiye
ayrılmıştır. Çin hâkimiyetine girmeyen Batı Hunlar batıya doğru hareket
etmişlerdir. Bu göç sırasında bazı kavimler Türklerden kaçarak Avrupa‟ya doğru
göç etmişlerdir. MS 375 yılında birçok ulusun yer değiştirmesi olayına
KAVĠMLER GÖÇÜ denir.

GÖÇÜN NEDENLERĠ

Asya Hun devletinin İklim şartlarının

Otlakların azalması.
yıkılması. olumsuzluğu.

Çin baskısının Bağımsız yaşama Boylar arasında

artması. arzusu. yaşanan rekabet.

GÖÇÜN SONUÇLARI

Avrupa‟ya göç eden uluslar sayesinde bugünkü Avrupa‟nın temeli atıldı.

Avrupa Hun devleti kuruldu.

İlk Çağ kapandı, Orta Çağ başladı.

Kavimlerin kaynaşması sonucu yeni milletler (İspanyollar, Fransızlar, Almanlar, İngilizler

vb.) ortaya çıktı.

Roma İmparatorluğu Doğu ve Batı olarak ikiye ayrıldı.

Türk Kültürü Avrupa'da hızlıca yayılmaya başlamıştır.

Avrupa‟da Derebeylik (Feodalite) rejimi ortaya çıktı.

KÖK TÜRK (GÖK TÜRK) DEVLETĠ

 Tarihte Türk adı ile kurulan ilk Türk devletidir.

Milliyetçi bir kimliğe sahip olduklarını gösterir.

 Devletin kurucusu Bumin Kağan‟dır.

 Devletin merkezi Ötügen (Ötüken) kentidir.

 Bumin Kağan ve kardeşi İstemi Yabgu Hun devleti yıkıldıktan sonra Türkleri birleştirip
yeniden devletleştirdiler.

 İstemi Yabgu İpek Yolu üzerinde hâkimiyet kurabilmek için önce Sasanilerle
birleşerek Akhunları yıkmış, sonra Bizans„la ittifak yaparak Sasanileri yenerek İpek
Yolu‟nu kontrol altına almışlardır.
 Kendilerine özgü 38 harften oluşan Göktürk Alfabesi vardır.

Milliyetçi bir kimliğe sahip olduklarını gösterir.

 Ergenekon ve Bozkurt Destanı Köktürklere aittir.

 Devlet en parlak dönemini Mukan Kağan döneminde yaşamıştır.

 Mukan Kağan döneminden sonra taht kavgaları başlamış 582 yılında devlet doğu ve
batı olmak üzere ikiye ayrılmış. 630 yılında Doğu Kök Türk devleti Çinliler tarafından
yıkılmış, Batı Kök Türk devleti ise Çin hâkimiyetine girmiştir.

II.KÖK TÜRK (KUTLUK) DEVLETĠ

 Çin‟in egemenliği altında yaşamak istemeyen Kutluk Kağan Çinlilere karşı ayaklanarak
Ötüken‟de devleti tekrar kurdu.
  Kutluk Kağan ülkeyi derleyip topladığı için kendisine birleştiren anlamına gelen
ĠlteriĢ unvanı verildi.

 En önemli Hükümdarı Bilge Kağandır. Bilge kağan devleti kardeşi Kültigin ve Vezir
Tonyukuk ile birlikte yönetmiştir.

 Bilge Kağanın ölümümden sonra devlet zayıflayarak, Türk boyları olan Karluk,
Basmil ve Uygurların saldırıları sonucu yıkılmıştır.

 Bilge Kağan, Kültiğin ve Vezir Tonyukuk kendi adlarına Kök Türk (Orhun)
kitabelerini yazdırmışlardır.

GÖKTÜRK (ORHUN) KĠTABELERĠ

 Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı belgeleridir.

 Vezir Tonyukuk(727), Kültigin (732) ve Bilge Kağan (735) adına dikilmiştir.

  38 harfli Kök Türk Alfabesi ile yazılmıştır.

 Yolluğ Tiğin ve Tonyukuk tarfından yazılmıştır.

 Günümüzde Moğolistan ülkesi sınırları içerisinde koruma altına alınmıştır.

 Türklerin siyasi, sosyal ve ekonomik yaşayışları, bağımsızlıklarını kazanmak

için yaptıkları mücadeleler ve yönetim anlayışları anlatılmıştır.

 Öğüt niteliğinde olan Kitabe, Türk milletinin diğer milletlerden gelecek

tehlikelere karşı daima uyanık olmaları gerektiği vurgulamıştır.

 Devlet adamları ile halkın karşılıklı görevlerinden, vatan sevgisinden, yaşam

tarzlarından, sanat anlayışları ve geleneklerinden bahsedilmiştir.

 1893 yılında Danimarkalı Türkolog dilbilimci olan Vilhelm Thomsen

tarafından çözümlenerek okunmuştur.

UYGUR DEVLETĠ

 Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulmuştur.

 Merkezi; Ordubalık (Karabalsagun) şehridir.

  Tarihte yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.

 Yerleşik yaşama geçtiklerinden dolayı kendilerinden önceki Türk

devletlerinden ayrı olarak tarımda, mimaride ve şehir kurmada öne
çıkmışlarıdır.

 Çinlilerden etkilenerek Bögü Kağan zamanında Maniheizm dinini benimsediler.

Maniheizm dininde et yemek yasak olduğu için savaĢçılık özelliklerini

kaybettiler.

 Kâğıt ve matbaayı Çinlilerden öğrenmiş ve kullanmışlardır.

 Uygurların kendine özgü 18 harften oluşan alfabesi vardır.

Kendi alfabelerini kullanmaları Milliyetçi özellikte olduklarını

gösterir.

 Uygurlar yerleşik hayata geçtikten sonra duvar resimleri (Fresk)

yapmışlardır.

 Türeyiş ve Göç destanları Uygurların en önemli destanlarıdır.

 Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.

 ĠSLAMĠYETĠN DOĞUġU ve YAYILIġI
ĠSLAMĠYET ÖNCESĠ ARAP YARIMADASI
 Arap yarımadasında çeşitli devletler kurulmuş olmasına rağmen siyasi bir birlik yoktu.

 Kabileler halinde yaşayan Araplar arasında sürekli olarak kan davasına

bağlı olarak çatışmalar yaşanırdı.

 Kız çocukları utanç kaynağı olarak görüldükleri için diri diri toprağa
gömülüyordu.

 Putperestlik, falcılık ve büyücülük oldukça yaygındı.

 İnsanlar arasında eşitlik yoktu ve bunun sonucunda kölecilik oldukça yaygındı.

 İçki, kumar gibi kötü alışkanlıklar vardı.

 Şiir, edebiyat ve hitabet gelişmiştir. Beğenilen şiirler Kâbe duvarına asılmıştır.

YaĢanan bu uygulamalardan dolayı bu döneme bu döneme CAHĠLĠYE

DÖNEMĠ denmektedir.
Hz. MUHAMMED (S.A.V) DÖNEMĠ

 Hz. Muhammed (s.a.v) 20 Nisan 571 tarihinde Mekke‟de dünyaya geldi.

 Annesinin adı Amine babasının adı Abdullah‟tır. Daha dünyaya gelmeden

babasını, 6 yaşında annesini 8 yaşında dedesi Abdülmuttalip‟i kaybetti.

 Bu yaştan sonra amcası Ebu Talib‟in himayesinde yaşadı. 25 yaşına

geldiğinde ticaretle uğraşan Hz. Hatice ile evlendi.

 Hz. Muhammed (s.a.v) dürüstlüğünden ve güvenilirliğinden dolayı

Muhammedü‟l Emin (Güvenilir Muhammed) olarak biliniyordu.

 Zulme uğramış mazlumlara yardım etmek ve zalimlere karşı koymak

amacıyla kurulan Hilfü'l-Fudûl (Erdemliler Topluluğu)‟ a üyeydi.

 Hz. Muhammed (s.a.v) hiçbir zaman putlara tapmamış bunun çok yanlış
olduğunu sürekli dile getirmiştir.

 Hz. Muhammed (s.a.v) 610 yılında Nur Dağı Hira Mağarasında Cebrail adlı
melek tarafından ilk vahyin gelmesiyle peygamber oldu.

 Hz. Muhammed (s.a.v) efendimiz peygamberlik müjdesinden sonra İslam‟ı

anlatmaya başladı. Bu çağrıya uyup ilk Müslüman olanlar Hz. Hatice, Hz.
Ebubekir, Hz. Ali ve Hz. Zeyd bin Hârise‟dir

 Ancak Mekke‟nin ileri gelenleri İslam‟a şiddetle karşı çıktılar ve

Müslümanlara baskı yapmaya başladılar.

 Mekkelilerin baskısı artınca 622 yılında Medinelilerin daveti ile Hz.

Muhammed (s.a.v) ve bazı Müslümanlar Medine'ye göç etti. Bu olaya
HİCRET denir.
 Mekke‟den Medine‟ye göç edenlere MUHACĠR, Medine‟de muhacirleri
karĢılayan ve onlara yardım eden Müslümanlara ENSAR denir.

HĠCRETĠN SONUÇLARI

Medine İslam devleti kurulmuştur. İslamiyet yayılmaya başlamıştır.

Müslümanlar Mekkeli müşrikler karşında siyasi bir güç haline gelmiştir.

Hicri takvimin başlangıcı kabul edilmiştir.

Mescidi Nebevi inşa edilmiştir.

Muhacirler ve Ensarlar kardeş olarak kabul edilmiştir.

Medineli Yahudilerle “Medine Sözleşmesi” imzalanmıştır.

 MEDĠNE SÖZLEġMESĠ
 Hz Muhammed'in (s.a.v), hicretten sonra Medine'de yaşayan Müslüman ve
Yahudileri bir araya getirerek yaptığı sözleşmedir.

 Bu sözleşmeye göre;

BEDĠR SAVAġI - 624

UHUD SAVAġI - 625

HENDEK SAVAġI - 627

HUDEYBĠYE ANTLAġMASI - 628

 Müslümanların Kâbe‟yi ziyaret etmek istemesi üzerine Mekkeliler müşrikler ile
Müslümanlar arasında bir gerginlik yaşandı. Yapılan görüşmelerin ardından
Hudeybiye Antlaşması imzalanarak sorun çözüldü.

Bu antlaĢma ile Mekkeliler, Müslümanları resmen tanımıĢ oldu.

MEKKENĠN FETHĠ – 630

Mekkeli müşriklerin Hudeybiye Barış Antlaşması‟nın

şartlarını bozmaları üzerine Müslümanlar, 630
yılında Mekke‟yi fethederek Kâbe‟yi putlardan
temizledi ve İslamiyet tüm Arap Yarımadası‟na
yayıldı.
VEDA HUTBESĠ - 632

 Peygamberimiz (s.a.v) 632 yılında yaptığı hac sırasında Müslümanlara

hutbe vermiştir. Bu hutbeye veda hutbesi denir. Bu hutbe çok önemli bir
insan hakları belgesidir. Peygamber efendimiz sadece Müslümanlara değil
tüm insanlığa hitap ederek cahiliye adetlerinin artık sona erdiğini bildirmiştir.
Bu açıdan evrensel bir belgedir. Peygamber Efendimiz (s.a.v) yine aynı yıl
içerisinde 632 yılında vefat etmiştir.

DÖRT HALĠFE DEVRĠ - 632-661

 Hz Muhammed'in (s.a.v) vefatından sonra Müslümanların dini, siyasi ve askeri

liderliğini yapan kişilere Halife denir. Dört halife, Müslümanların ileri gelenlerinin
seçimleriyle belirlenmiştir.

Dört halife Ģehrin ileri gelenleri tarafından seçimle belirlendiği için

bu döneme „„ Cumhuriyet Dönemi‟‟ de denilmektedir.
 Peygamberimiz Efendimizin (s.a.v) vefatından sonra sırasıyla 4 Halife başa geçmiştir.

Hz. EBUBEKĠR DÖNEMĠ (632-634)

Hz. ÖMER DÖNEMĠ (634-644)

Hz. OSMAN DÖNEMĠ (644-656)

Hz. ALĠ DÖNEMĠ (656-661)

Hz. Ali‟nin ölümünden sonra halifelik saltanata dönüĢtü.

(Babadan oğula geçti.)
EMEVĠLER DÖNEMĠ (661-750)

 Dört Halife Dönemi‟nden sonra İslam Devleti‟nin başına Emeviler geçti.

 Muaviye tarafından merkezi Şam olmak üzere devleti kurmuştur.

 Bu dönemde tüm Kuzey Afrika, İspanya ve Türklerin yaşadığı Orta Asya‟nın batısı
Horasan ve çevresi fethedilmiştir.

 Muaviye kendisinden sonra yerine oğlu Yezid‟in geçmesini istemiştir. Bu olaydan

sonra yönetim babadan oğula geçtiği için halifelik saltanata dönüşmüştür.

 İlk İslam parası bastırıldı ve Arapça resmi dil olarak kabul edildi.

 Emeviler Tarık Bin Ziyad komutasında Cebeli Tarık Boğazı‟nı geçip İspanya‟yı
fethetti ve bölgede Endülüs Emevi Devleti‟ni kurdu. (756-1031)

 Emeviler, kendilerini üstün görüp aşırı Arap milliyetçiliği (Mevali) politikası

izliyorlardı. Onların bu anlayışları İslam‟ın yayılmasını yavaşlatmış ve Emevi
Devletinin yıkılışına ortam hazırlamıştır.

Mevali politikası Türklerin Müslüman olmasını geciktirmiĢtir.

 Abbasi ailesinin halifeliği ele geçirmesiyle Emevi Devleti son buldu.

 ABBASĠLER DÖNEMĠ (750-1258)
 Emevi hanedanlığına son veren Abbasiler Bağdat merkezli bir devlet kurdular.

 Devletin kurucusu Ebu‟l Abbas Abdullah‟tır.

 Devlete en parlak zamanı Harun Reşid döneminde yaşamıştır.

 Başkentleri Bağdat‟ı bilim ve kültür merkezi haline getirdiler. Bağdat‟ta Beytül Hikme
adında bir üniversite açıldı.

 Emevilerin ırkçı politikalarından vazgeçmişlerdir.

 Emevilerin izlediği milliyetçi politikanın tam tersine hoşgörülü ve eşitlikçi anlayışa

dayanan bir sistemi benimsediler.

Abbasilerin bu tutumu Türkler dâhil birçok milletin Müslüman olasına

sebep olmuĢtur.

 Abbasiler döneminde Türklere önemli görevler verildi. Türkler için Bağdat'ın kuzeyinde
''Samarra'' şehri kuruldu. Ayrıca sınır güvenliğini Türklerin sağlaması için de “Avasım”
adlı sınır şehirlerini kurmuşlardır

 Çinlilerle Abbasilerin yaptığı Talas savaşında Türkler Abbasîleri desteklediler.

(Türklerin Müslüman olmasını hızlandırdı.)

 İslam medeniyetinin altın çağı bu dönemde yaşandı.

 1258 yılında İlhanlılar tarafından yıkıldı.

ĠSLAMĠYET ve TÜRKLER

 Türklerin geniş bir coğrafyada yaşamaları, farklı dinlerle temas halinde olmalarına
neden olmuştur. İslamiyet‟ten önce Türkler yaygın olarak Gök tanrı inancına sahiptiler.

 Türkler Müslümanlarla ilk defa Hz. Ömer döneminde komşu oldu. Hz. Osman
döneminde ise Türk topraklarına akınlar başladı.

 Emeviler döneminde uygulanan Arap milliyetçiliği politikası Türk-Müslüman ilişkilerini

olumsuz etkilemiştir. Abbasilerle birlikte ise Türk-Müslüman ilişkileri iyileşmeye ve İslam
dini Türkler arasında yayılmaya başlamıştır.

 Abbasiler ile Türkler, 751 yılı Talas SavaĢı‟nda Çinlilere karşı birlikte savaşmışlardır.

 Savaş sonunda; Türkler İslam dinini yakından tanımış, Batı Türkistan Çin egemenliğine
girmekten kurtulmuş, Müslümanlar Çinlilerden ve Türklerden kâğıt, matbaa, barut,
pusula vb. buluşları öğrenerek dünyaya yayılmasına aracılık etmişlerdir.

TÜRKLERĠN ĠSLAMĠYETĠ SEÇME NEDENLERĠ

TÜRKLERĠN ĠSLAM DÜNYASINA KATKILARI

ĠLK TÜRK ĠSLAM DEVLETLERĠ

KARAHANLILAR (840-1212)

 Orta Asya‟da kurulan ilk İslam devletidir.

 Karluk, Yağma ve Çiğil boylarının bir araya gelmesi ve Uygur Devleti‟ni

yıkmasıyla Bilge Kül Kadir Han tarafından 840 yılında kurulmuştur.
 Satuk Buğra Han zamanında İslamiyet‟i resmî din olarak kabul etmişlerdir.
Satuk Buğra Han Abdülkerim adını almıştır.

 Resmi dilleri Türkçedir ve eserlerini Türkçe basmışlardır.

Bu durum milliyetçi bir özelliğe sahip olduklarını ve kültürlerini

muhafaza ederek Türkçeyi koruyup geliĢtirdiklerini gösterir.

 Türk-İslam tarihindeki ilk medrese, ilk vakıf ve ilk posta teşkilatını kurdular.

 Ticaretin gelişmesi için RĠBAT adı verilen kervansaraylar inşa ettiler.

 Devlet işlerinin görüşüldüğü yer İslamiyet‟in kabulüyle beraber DĠVAN olarak

adlandırıldı.

 Medreseler inşa etmişler ve burslu öğrenci okutmuşlardır.

 Bu dönemde önemli eserler verilmiştir. Bunlar;

GAZNELĠLER (963-1186)
 Alp Tigin tarafından Afganistan‟ın Gazne kentinde kurulmuştur.

 Devlet en parlak dönemini, en önemli hükümdarı Gazneli Mahmut zamanında

yaşamıştır.

 Sultan Mahmut, İslamiyet'i yaymak için Hindistan'a 17 sefer düzenlemiştir. Bu

seferler sonucunda Abbasi halifesi İslamiyet„e yaptığı katkılardan dolay Gazneli
Mahmud‟a Sultan unvanını vermiştir.

Türklerde Sultan unvanını kullanan ilk hükümdardır.

 Sultan Mahmud sarayında 400‟den fazla önemli bilim ve sanat adamı yaşamıştır.
Özellikle Biruni‟yi sarayının en değerli hazinesi olarak görmüştür.

 Sultan Mahmut'tan sonra yerine Sultan Mesut geçmiştir.

 Gazneliler bir diğer Türk devleti olan Büyük Selçuklu Devleti‟yle Sultan Mesut
döneminde 1040 yapılan Dandanakan Savaşı‟nı kaybetmişler ve yıkılış sürecine
girmişlerdir ve Gurlular tarafından yıkılmıştır. Bu savaşla Selçuklular kuruluş sürecini
tamamlamıştır.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETĠ (1040-1157)

 Oğuzların Kınık boyundan gelen Selçuklular Tuğrul Bey zamanında Dandanakan

Savaşı'nı (1040) kazanarak Horasan'da kendi Devletlerini kurdular. Tuğrul Bey
Devleti kardeşi Çağrı Bey ile beraber yönetmiştir.

 Tuğrul Bey, Abbasi Halifesini Bizans ve Fatımi baskısından kurtararak İslam

dünyasının koruyuculuğunu üstlendi. Bu gelişme üzerine Halife, Tuğrul Bey‟e
Doğu‟nun ve Batı‟nın koruyucusu unvanını verdi.

 Büyük Selçuklular doğu ve batı yönüne fetihlere başladı. Anadolu‟ya akınlar

düzenleyen Çağrı Bey, kardeşi Tuğrul Bey‟i Anadolu‟ya yerleşmeye ikna etti.

 Tuğrul Bey döneminde Erzurum‟un Pasinler Ovası‟nda 1048 yılında Bizans

ordusu ile Pasinler Savaşı yapıldı ve kazanıldı.

Bizans ile yapılan ilk savaĢ ve ilk galibiyettir.

 Tuğrul Bey‟in ölümü üzerine Çağrı Bey‟in oğlu Sultan Alparslan tahta geçti.

 Sultan Alparslan, devlet düzenini sağlar sağlamaz Bizans‟ın doğudaki en güçlü

kalesi olan Ani Kalesi‟ni ele geçirdi (1064).

 Selçuklular en parlak dönemini Melikşah döneminde yaşamıştır.

 Melikşah, Ömer Hayyam‟a Güneş yılını esas alan bir takvim hazırlattı. Türklere ait
olan bu takvim Celali Takvim olarak adlandırıldı.

 Dönemin en önemli veziri Nizamülmülktür. Kendi adıyla kurulan ve dönemin en

önemli eğitim kurumları olan Nizamiye Medreselerini ülkenin geneline yaymaya
çalıştı.

 Devlet işlerinin nasıl yürütülmesini anlatan Siyasetname adlı eseri yazmıştır.

 YENĠ YURT ANADOLU
ANADOLUYA ĠLK TÜRK AKINLARI

 Anadolu'ya ilk Türk akınları 4.yyda Hunlar ve Sibirler tarafından yapılmıştır.

 Türkler Çağrı Bey döneminde 1015'li yıllarda Anadolu'ya keşif akınları yapmıştır.

 Keşif amaçlı bu akınlar ilerleyen zamanlarda Anadolu‟yu yurt edinmek için

yapılacaktır.

 Anadolu‟nun yurt edinme sebepleri içerisinde;

 Anadolu‟nun yurt edinilmesinde önemli savaşlar yapılmıştır. Bu savaşlar;

PASĠNLER SAVAġI - 1048

 Erzurum‟un Pasinler Ovası‟nda 1048 yılında Bizans Ordusu ile yapıldı.

 Anadolu‟nun fethi için yapılan ilk savaştır.

 Savaşın sebebini Bizanslıların Türklerin Anadolu‟ya girmelerini engellemek istemeleri

oluşturur.

 Savaşı Selçuklular kazanmıştır. Bizans‟ın Anadolu otoritesi zayıflamıştır.

MALAZGĠRT SAVAġI - 1071

 Büyük Selçuklu hükümdarı Alparslan ve Bizans İmparatoru Romen Diyojen arasında

Muş‟un Malazgirt Ovası‟nda 26 Ağustos 1071 tarihinde gerçekleşmiştir.

 Savaş, Bizans‟ın Türkleri Anadolu‟dan tamamen atmak istemesi nedeniyle yapılmıştır.

 Anadolu‟nun kapıları tamamen açıldı. Türkler kitleler halinde Anadolu‟ya girmeye

başladılar ve Anadolu yurt olmaya başladı.

 Anadolu‟da Türk tarihi başladı.

 Bizans Avrupa‟dan yardım istedi bu da Haçlı Seferleri‟nin başlamasına neden oldu.

 Anadolu‟da 1. Beylikler dönemi başladı.

 ANADOLUDA KURULAN ĠLK TÜRK BEYLĠKLERĠ

 Bu beylikler;

SALTUKLULAR (1072-1202)
DANĠġMENTLĠLER (1080-1178)

MENGÜCEKLĠLER (1080-1228)

ARTUKLULAR (1102-1409)
ÇAKA BEYLĠĞĠ (1081-1093)

TÜRKĠYE (ANADOLU SELÇUKLU DEVLETĠ (1077-1308)

 Süleyman Şah, 1075‟te İznik‟i ele geçirdi. 1077 yılında da İznik‟i başkent yaparak
Türkiye Selçuklu Devleti‟ni resmen kurdu.

 I. Kılıçarslan Dönemi‟nde İznik ve Batı Anadolu‟nun kaybedilmesiyle başkent

Konya‟ya taşındı.

 Bizans ve Türkiye Selçukluları arasında 1176‟da Miryokefalon Savaşı yapıldı.

Savaşı kazanan Türklerin Anadolu‟daki hâkimiyetleri kesinleşirken Bizans‟ın
Anadolu‟yu alma ümidi sona erdi.

Miryokefalon SavaĢı ile Anadolu‟nun tapusu Türklere geçti.

 Miryokefalon Savaşı ile Bizans‟ın savunmaya, Türklerin taarruza geçmiş ayrıca
Avrupalılar artık Anadolu‟ya Türkiye demeye başladı.

 Türkiye Selçuklu Devleti, her alanda en gelişmiş dönemini Alâeddin Keykubad

zamanında yaşamıştır. Türkiye Selçuklularının Anadolu‟da oluşturdukları güven ortamı,
Anadolu‟yu kültür ve medeniyet merkezi hâline getirmiştir.

 İslam dünyası üzerine yapılan Haçlı seferlerine karşı durmuş ve Anadolu'nun bu

seferlerde zarar görmesini önlemiştir.

 Yaptıkları mimari eserler ile Anadolu'nun bayındır hale gelmesini sağlamışlardır.

 Türkiye Selçuklu Devleti, Moğolların baskısından kaçan Türk boylarını Anadolu‟ya

yerleştirdi. Bu boylara mensup olan Mevlana, Ahi Evran, Yunus Emre ve Hacı Bektaş-ı
Veli gibi kişiler Anadolu‟da sosyal, kültürel ve dinî alanda önemli çalışmalar gerçekleştirdi.

 Alâeddin Keykubat Dönemi‟nde, Harzemşahlar ile Türkiye Selçuklu Devleti Yassı Çemen
Savaşı (1230) ile karşı karşıya geldi. Savaş sonucunda Celaleddin Harzemşah yenildi ve
sonraki süreçte Harzemşah Devleti yıkılınca Türkiye Selçuklu Devleti ile Moğollar komşu
oldu.

 Moğollar ile 1243 yılında yapılan Kösedağ Savaşı sonucunda Türkiye Selçuklu Devleti
yıkılış sürecine girmiştir. Anadolu'da siyasi birlik bozulmuş ve ikinci beylikler dönemi
başlamıştır.

 Türkiye Selçuklu Devleti Bilim ve kültürün gelişmesi için gayret göstermiştir.

 Medreseler genellikle merkezinde cami, etrafında hamam, şifahane (hastane), kütüphane

gibi yapıların olduğu külliye adı verilen yapı topluluğunun içerisinde bulunurdu.

 Ticaret yollarının güvenliğini kervansaraylar yaptırdılar. Bu kervansaraylarda kalan

tüccarların dinlenme, beslenme, ve temizlik ihtiyaçları üç gün boyunca ücretsiz olarak
karşılanırdı. Türkiye Selçukluları ticaret yollarında zarara uğrayan tüccarların kayıplarını
karşılayarak ilk sigorta uygulamasını hayata geçirdiler.
 HAÇLI SEFERLERĠ
 11. ve 13. yüzyılları arasında Hristiyan Avrupalı ülkelerin, İslam ve Türk dünyası üzerine
yaptıkları seferlere denir.

 Bu seferler Avrupa‟nın o dönemdeki ekonomik, siyasi, sosyal ve dinî sorunlara çözüm

bulmak amacıyla başlatılmıştır. Toplamda sekiz seferi olan Haçlı Seferlerinin ilk dört
tanesi Anadolu üzerinden geçtiği için Türk tarihi açısından önemlidir.

 Ayrıca bu seferler ile Türklerin Anadolu‟dan atılması, Balkanlara geçmelerinin

önlenmesi ve Akdeniz ile bağlantılarının kesilmesi amaçlanmıştır.

Bu seferlere katılan Hristiyanlar, zırhlarına, kalkanlarına ve sırtlarına

kırmızı birer haç iĢareti koydukları için kendilerine “Haçlı” denilmiĢtir.

HAÇLI SEFERLERĠNĠN NEDENLERĠ

YAPILAN HAÇLI SEFERLERĠ
I. Haçlı Seferi: Kudüs Haçlıların, İznik ve Batı Anadolu Bizans‟ın eline geçti. Türkiye
Selçuklu Devleti de merkezini Konya‟ya taşıdı.

II. Haçlı Seferi: Urfa‟nın Müslümanlar tarafından geri alınması üzerine gerçekleşmiştir.
Haçlılar Selçuklular tarafından bozguna uğratıldı.

III. Haçlı Seferi: Savaş, Selahattin Eyyubi‟nin Kudüs‟ü ele geçirmesiyle başladı.
Haçlılar yenildi

IV. Haçlı Seferi: Kudüs‟ü geri almak için düzenlenmişse de sefer amacının dışına
çıkmıştır. Haçlılar İstanbul‟u işgal ederek Latin İmparatorluğunu kurdular.

HAÇLI SEFERLERĠNĠN SONUÇLARI

 MEDENĠYETE YÖN VEREN YOLLAR
TĠCARET YOLLARININ ÖNEMĠ
 İlk çağlardan günümüze ticaret yollarını kontrol eden devletler hem siyasi olarak hem
de ekonomik olarak güçlenmiştir. Bu nedenle bu yolları ele geçirmek için savaşlar
olmuş, medeniyetler yıkılmıştır. Bu yollar aracılığı ile medeniyetler birbirlerinden
etkilenmiştir.

 İlk ve orta çağda İpek ve Baharat yolları ticari faaliyetlerin en yoğun yapıldığı
güzergâhlar olmuştur.

ĠPEK YOLU
 Çin‟in Xi‟an (Şian) kentinden başlayarak Hazar Denizi‟nin güneyinden ve
kuzeyinden iki kol hâlinde Avrupa‟ya uzanan tarihî ticaret yoludur.

 İpek Yolu tarihte ilk olarak Çin ve Roma imparatorlukları arasında bağlantı sağlayan
bir yol olarak yer almıştır.

 İpek Yolu‟nda yoğun bir şekilde ipek, deri, porselen, kâğıt, mürekkep, baharat,
mücevher ve değerli taşlar taşınmıştır.

 Devletler bu ticaret yoluna hâkim olmak için birçok savaş yapmıştır.

 İlk Türk devletleri ile Çinliler arasında sürekli olarak İpek yolunu ele geçirmek için
mücadeleler yapılmıştır.

 İpek Yolu sayesinde Doğu ile Batı kültürü arasında etkileşim olmuştur.

 Coğrafi keşifler ile birlikte bu ticaret yolu eski önemini kaybetmiştir.

BAHARAT YOLU
 Hindistan‟dan başlayarak kara ve deniz yolu ile Basra Körfezi, Mısır‟a ve Anadolu‟ya
oradan da Avrupa‟ya uzanan önemli bir ticaret yoludur.

 Baharat ticareti; karabiber, zerdeçal, tarçın, yenibahar, zencefil, nane, kekik kakule,
safran, karanfil vb. gibi ürünlerin satışı ile ön plana çıkmıştır.

 Hindistan‟dan yola çıkarılan bu baharatlar Aden Körfezi ve Basra Körfezi‟nden

Kızıldeniz‟e ve Mısır‟a, buradan da gemilerle Avrupa‟ya taşınıyordu.

 Yemeklere lezzet vermesi, hoş kokular yayması, ayinlerde tütsü, eczacılıkta şifa
kaynağı olması birçok alanda kullanılmasına olanak sağlamıştır.

 Coğrafi keşiflerin yapılmasından sonra bu ticaret yolu da İpek Yolu gibi eski önemini
kaybetmiştir.

 Devletler ticareti geliştirmek amacıyla kervansaraylar inşa etmiş, ayrıca ticaret yollarının
güvenliğini sağlamak için de yol boyunca karakollar yapmıştır. Anadolu Selçuklu Devleti
ticaret kervanlarını kendi ülkesine çekerek ticareti geliştirmek amacıyla ticari ürünleri
sigortalamış ve kervansaraylarda konaklamayı üç güne kadar ücretsiz hale getirmiştir.