0

明
Quyển

譯 一
Nhất
Dịch

Minh
者
心
Giả

Tâm 張 Chương

寶 永 Vĩnh

Bửu
記
鑒
Giám
Ký

(1837 – 1898)
 1

Lời nhà xuất bản.

--------------o0o--------------
Độc giả thân mếm !
Trước hết, chúng tôi xin mạn phép mà thẳng thắn thưa rằng : Minh Tâm
Bửu Giám không phải là một quyển sách để cho ai đó học lầy nằm lòng đôi
câu hay nhất, sáng chói nhất, hầu lấy đó làm sẵn một mớ vốn liềng để dành
đi… ăn giỗ !
Bởi, nếu ai đó vô tình mà làm như thế, tất họ làm trái ngược lại những lời
khuyên dạy thiết thực của Thánh hiền ! Vì ham mê “rượu thịt” là đã phạm
vào một trong những điều răn dạy của người xưa rồi ; mà nay, ai đó lại nỡ
lòng nào đem những lời vàng tiếng ngọc ấy để dùng vào làm việc… chuốc
rượu ! Thế thì … than ôi ! Chúng ta ngẫm lại có thấy đau lòng và tội nghiệp
cho chữ nghĩa và công trình của người xưa lắm sao ?.
Xưa nay, hầu hết các dân tộc Đông Phương đã chọn lấy những lời răn dạy
quý báu ấy làm nền tảng cho nền Đạo Lý cổ truyền Đông Phương, và hầu hết
người đời đã biết chọn lấy đó làm khuôn vàng thước ngọc để đo lường chừng
mực mà xử thế, hầu ăn ở ra sao cho trọn đạo làm người.
Thế nhưng, khi nhắc lại những lời châu báu của người xưa, chúng ta không
chi nên nhắc suông không thôi, mà phải biết noi lấy đó và làm theo đó để
cùng trau dồi cho mọi người mọi kẻ trong chúng ta được trở thành những
phần tử tốt, ngõ hầu tiến tới một cộng đồng xã hội tốt.
Vả lại, chúng ta chỉ phải làm như vậy mới tránh khỏi trở thành nô lệ cho
kinh sách… !
Đối với người xưa, những lời còn lưu lại cho người sau, thường hay vắn tắt,
nhưng nó hàm chứa những ý nghĩa hết sức cao sâu, tột cùng… Vì vậy, muốn
gội nhuần những ý tưởng trong sáng, cao đẹp ấy, khi đọc lại người xưa,
chúng ta phải chăm chú nghiền ngẫm để mà suy luận cho trung thực, tìm hiểu
chi chín chắn mới mong gặt lượm được những bài học đáng giá ngàn vàng
nơi ấy ; lại còn phải biết linh động mà đem áp dụng vào việc làm với đời
sống thực tại, tất chúng ta mới không bỏ công học hỏi vào kinh sách vậy.
Riêng dân tộc Việt Nam chúng ta trải qua bao cuộc biến thiên trọng đại mà
sở dĩ vẫn tồn tại và vẽ nên những trang sử vinh quang, hiển hách cho đến
 2

ngày nay, há không phải nhở tiền nhân đã biết khéo léo giữ gìn và dày công
to đượm cho nền Đạo Lý cổ truyền ngày càng thêm sáng chói đó ư ?
Thế nên, chúng ta phải biết hãnh diện mà thừa hưởng một nền Đạo Lý
sáng chói và vững chắc đó ; và phải luôn luôn gắng hết sức mình để lo bảo vệ
cái di sản tinh thần ấy, tức là cái tinh tuý nền Đạo Lý cổ truyền….
Âu đó cũng là một trong những nhiệm vụ thiết yếu là giữ nước và dựng
nước của mọi người trong chúng ta vậy.

HOA TIÊN
 3

Cố Văn Hào
Trương Vĩnh Ký
( 1837-1898 )
----------o0o---------

Ông sinh vào ngày 06-12-1837 tại là Vĩnh Thành,

huyện Minh Lý, Tỉnh Vĩnh Long.
Cố văn hào Trương Vĩnh Ký đọc và biết 27 thứ
tiếng nước ngoài và Ông là người Việt Nam duy
nhất được đứng vào hàng thứ 17 trong nhóm
“ Toàn Cầu Thập Bát Văn Hào “ của thế kỷ thứ
19.
Năm 1863, khi quan đại thần nhà Nguyễn là ông
Phan Thanh Giản được triều đình cử đi làm
chánh sứ sang nước Pháp, cố văn hào được bổ
làm thông ngôn cho quan Chánh sứ. Và về sau,
Ông được sung vào chức Thông sự tại Kinh đô
Huế lúc bấy giờ, để làm cái gạch nối liền giữ chính phủ Pháp và Triều đình ta.
Cho đến 1884, Ông được bổ làm giáo sư tại Collège des Stagiaires ở Sài Gòn,
và sau đấy được bổ làm Đốc học tại Collège se Interprètes.
Ngoài ra, Ông còn đứng chủ trương tờ Gia định báo, là một tờ báo viết bằng
tiếng Việt đầu tiên tại nước ta vào năm 1867. Nhưng Ông khởi sự viết văn từ
năm 26 tuổi ( tức năm 1863), gồm đủ loại trước tác và trước thuật cả thảy
được 118 quyển. Và Ông cũng là người Việt Nam đầu tiên biên soạn bộ Pháp
– Việt từ điển vào thời ấy.
Ngày nay, khi nhắc đến cố Ông, người đời phải cúi đầu khâm phục vì, không
những Ông là một người đã dày công góp phần vào việc khai sáng nến Quốc
học nước nhà, mà lại còn là một nhà Bác Ngữ đối với Thế giới mà nước ta
chưa hề có bao giờ.
Lại nữa, sách Tả Truyện có chép rằng : “ Trên có bậc lập đức, dưới có bậc
lập công, sau có bậc lập ngôn ; tuy mất đã lâu mà tiếng vẫn còn ; toàn là
những hạng người bất hữu ! “ .
Xem thế đủ rõ, cái hạng người làm sách để giúp cho người đòi đọc thấy
những cái ích, cái hay,… hầu thu lượm được những cái tốt, cái đẹp,… Thề
thì … như Ông, hả không xứng đáng là một trong ba hạng người “ bất hủ “ ấy
ư?
 4

Giải Thích Nghĩa

Minh Tâm Bửu Giám

----------o0o----------

Chọn lấy bốn chữ Minh Tâm Bửu Giám đặt làm tên sách, có ý nghĩa rằng :
Đây là quyển sách góp nhặt những lời vàng tiếng ngọc của các Hiền Triết
hoặc Danh Nhân thời xưa đã nói trong các kinh điển hay sách vở ( vào cuối
đời nhà Nam Tống ), ngõ hầu để cho người đời sau học lấy và xem đó như là
tấm gương báu để soi sáng lòng người.

Và, khi mà người ta biết soi mình vào tấm gương báu ấy rồi, tất sẽ thấy được
những điều hay lẽ phải để mà gắng sức noi giữ, ăn ở cho chọn đạo làm người ;
đồng thời người ta cũng sẽ tất thấy những điều hư lẽ trái ( lỗi đạo làm người )
để mà sửa đổi và trau dồi lấy chính mình cho được trở nên con người trọn
lành (tốt) vậy.
 5

Cương Mục

Minh Tâm Bửu Giám

----------o0o----------
Thiên I : Kế Thiện – T.6 (gồm 23 câu)
Dạy về : Phép nối giữ lấy cái tính vốn tốt của trời đã phú bẩm cho mình, giữ
lòng thành, làm việc tốt (nghĩa) thì luôn luôn sẽ được may mắn và gặp được
điều lành.

Thiên II : Thiên Lý – T.52 (gồm 9 câu)

Dạy về : Phép thuận theo lẽ trời mà ăn ở đời cho vẹn, cho toàn thì sẽ nên thân
nên nghiệp, mà cưỡng lại lẽ trời, ăn ở xằng bậy thì sẽ phải hư thân, khốn đốn.

Thiên III : Thuận Mạng – T.67 (gồm 6 câu)

Dạy về : Phép ăn ở xuôi theo sống mạng của mình không nên làm trái lại. Vì
hễ gắng gượng mà làm trái lại, thì suốt đời mình sẽ không bao giờ nên thân
nên nghiệp được.

Thiên VI : Hiếu Hạnh – T.76 (gồm 12 câu)

Dạy về : Phép ăn ở cho ra thảo ngay : trong phải có lòng thảo ngay, biết kính
thờ cha mẹ, ngoài phải giữ gìn lòng tốt, luôn luôn làm việc phải đối với mọi
người.

Thiên thứ V : Chánh Kỷ - T.97 (gồm 59 câu)

Dạy về : Phép giữ mình cho chính trực và lấy chính mình là trước nghĩa là
luôn luôn ăn ở đời, phải biết giữ lời cho ngay thẳng, chính chắn trước ; phải
biết vui nghe nói phải, vui thấy điều phải, vui nói lời phải, vui làm việc phải.

Thiên Thứ VI : An Phận – T.182 (gồm 10 câu)

Dạy về : Phép ăn ở tuỳ theo duyên mình, phận mình để được hợp lý, hợp lẽ ở
đời, thì lòng mình mới được an. Bời vì, phàm làm người sanh ra trong trời đất,
mỗi người đều có số phận riêng như đã an bài. Cho nên, dẫu có gượng cầu thì
cũng không bao giờ nên việc, nên ý được đâu.
 6
1

天
Thiên
為 Vi
天
Thiên
為 子
Vi Tử

報
Báo
不 Bất
報
Báo
善 曰 第
Thiện Viết Đệ

之
Chi
善 Thiện
之Chi
者 ： 一
Giả Nhất

以Dĩ
者 Giả
以Dĩ
， 篇 Thiên

禍
Hoạ
， 福
Phước
繼 Kế

。 ； 善 Thiện

Thiên Thứ I :Phép Noi Theo Việc Thiện

1.Đức Khổng Tử nói :
Người làm việc thiện,
Thì trời ban phước cho ;
Người làm việc bất thiện,
Thì trời giáng tai hoạ cho.
 7
2

作 Tác
作 Tác
尚
Thượng

不 Bất
善 Thiện
書Thư

善 Thiện
降 Giáng
云Vân

降 Giáng
之 Chi
：
之 Chi
百 Bá

百 Bá
祥 Tường

殃 Ương
，
。
2.Sách Thượng Thư viết :
Hễ ai làm việc lành trời giáng xuống cho trăm điều tốt lành,
Hễ ai làm việc xấu trời giáng xuống cho trăm điều tai ương.
 8
3

善
Thiện
天 Thiên
仔 Tử
積
Tích
積
Tích
徐Từ

有
Hữu
地 Địa
細 Tế
惡Ác
善
Thiện
神
Thần

善
Thiện
不 Bất
思 Tư
逢
Phùng
逢
Phùng
翁
Ông

報
Báo
錯 Thác
量 Lương
惡Ác
善
Thiện
曰
Viết

， 。 ， 。 ， ：

3.Từ Thần Ông nói rằng :

Tích thiện thì gặp thiện báo,
Tích ác thì gặp ác báo.
Xét kỹ mà suy nghĩ,
Trời đất không có nhầm lẫn đâu.
Làm thiện sẽ có thiện báo,
 9

善
Thiện
若 Nhược
平 Bình
時
Thời
若 Nhược
惡
Ác

惡Ác
是 Thị
生 Sanh
辰
Thần
還 Hườn
有
Hữu

到
Đáo
愚 Ngu
作 Tác
未Vị
不 Bất
惡
Ác

頭
Đầu
頑 Ngoan
善 Thiện
到
Đáo
報 Báo
報
Báo

終
Chung
受 Thọ
天 Thiên
。 ， 。
有Hữu
禍 Hoạ
加 Gia

報Báo
殃 Ương
福 Phước

， 。 ，
Làm ác sẽ có ác báo.
Nếu như chưa có quả báo,
Thì thời giờ chưa đến mà thôi.
Lúc bình thường mà làm việc thiện thì trời thêm phước cho,
Nếu mà ngu si làm việc ác thì sẽ nhận lấy tai hoạ.
Việc thiện, ác sau cùng sẽ có quá báo,
 10

閒
Nhàn
只 Chỉ
善 Thiện
禍 Hoạ
行Hành
高
Cao

中
Trung
爭 Tranh
惡 Ác
福Phước
藏Tàng
飛
Phi

檢
Kiểm
來 Lai
到 Đáo
因Nhân
虛Hư
遠
Viễn

點
Điểm
早 Tảo
頭 Đầu
由 Do
實Thật
走
Tẩu

平
Bình
與 Dữ
終 Chung
更Cảnh
自 Tự
也
Dã

生Sinh
來 Lai
有 Hữu
問 Vấn
家 Gia
難
Nan

事Sự
遲 Trì
報 Báo
誰Thuỳ
知 Tri
藏
Tàng

， 。 ， ？ ， 。
Dẫu có cao bay xa chạy cũng khó mà tránh được.
Việc làm dẫu giấu kính đáo hư thực tại gia đình biết,
Cái nhân hoạ phước từ đâu mà sanh ra, thì hỏi người làm chi ?.
Việc làm thiện ác cuối cùng thì sẽ có quả báo,
Chỉ là đến sớm hay muộn mà thôi.
Lúc rãnh rỗi xét lại những việc hàng ngày đã làm,
 11

自 Tự
常 Thường
靜 Tịnh

然 Nhiên
把 Bả
里 Lý

天 Thiên
一 Nhất
思 Tư

地 Địa
心 Tâm
量 Lương

不 Bất
行 Hành
日 Nhật

相 Tương
正 Chánh
所 Sở

虧 Khuy
道 Đạo
為 Vi

。 ， 。
Lúc thanh tịnh vắng vẻ thì suy nghĩ công việc trong ngày.
Thường nên một lòng hướng về đường lành.
Thì tự nhiên biết được trời đất rất công bằng không sai chạy đâu được.
 12
4

必 Tất
積
Tích
必Tất
積 易
Tích Dịch

有 Hữu
不Bất
有
Hữu
善 云
Thiện Vân

余 Dư
善
Thiện
余Dư
之 ：
Chi

殃 Ương
之Chi
慶
Khánh
家Gia

。 家Gia
，

4.Kinh dịch viết :

Nhà tích điều thiện
Ắt có nhiều phước,
Nhà tích điều ác
Ắt có nhiều tai ương.
 13
5

勿 Vật
勿
Vật
敕
Sắc
漢Hán

以 Dĩ
以
Dĩ
後
Hậu
昭
Chiêu

善 Thiện
惡
Ác
主
Chủ
烈
Liệt

小 Tiểu
小
Tiểu
曰
Viết
將
Tương

而 Nhi
而
Nhi
： 終
Chung

不 Bất
為Vi

為 Vi
之
Chi

。 ，
5.Vua Hán Chiêu Liệt (Lưu Bị ) sắp chết .
Có làm lời răn dạy con mình rằng :
Chớ thấy điều ác nhỏ mà làm,
Chớ thấy điều thiện nhỏ mà không làm.
 14
6

諸
Chư
一
Nhất
莊
Trang

惡
Ác
日
Nhật
子Tử

自
Tự
不
Bất
曰
Viết

皆
Giai
念
Niệm
：
起
Khởi
善
Thiện

。 ，

6.Thầy Trang tử nói rằng :

Một ngày không tưởng điều thiện,
Thì mọi điều ác sẽ khởi lên.
 15
7

天
Thiên
人 Nhân
不 Bất
耳 Nhĩ
擇
Trạch
西
Tây

必
Tất
有 Hữu
墮 Đoạ
聽Thính
善
Thiện
山
Sơn

從
Tòng
善 Thiện
三 Tam
善Thiện
固Cố
真
Chơn

之
Chi
愿 Nguyện
惡 Ác
言Ngôn
執
Chấp
先
Tiên

。 ， 。 ， 惟
Duy
生
Sinh

日
Nhật
曰
Viết

孜Tư
：
孜Tư

7.Thầy Chơn Sơn Tây nói rằng :

Hễ chọn được điều thiện thì hàng ngày bo bo giữ chặt
Hễ tai nghe điều thiện,
Chẳng làm ba ác ( lời ác, hành động ác, mắt xem ác).
Người có lòng ham muốn làm thiện,
Trời ắt cũng sẽ theo giúp cho.
 16
8

從
Tòng
從
Tòng
晉
Tấn

惡
Ác
善
Thiện
國
Quốc

如
Như
如
Như
語
Ngữ

崩
Băng
登
Đăng
云
Vân

。 ， ：

8.Tục ngữ nước Tấn nói rằng :

Theo thiện như leo lên cao,
Theo ác thì rơi như núi lỡ.
 17
9

為Vi
聞 Văn
見 Kiến
惡 Ác
善
Thiện
太
Thái

善
Thiện
惡 Ác
善 Thiện
事 Sự
事Sự
公
Công

最Tối
如 Như
如 Như
莫 Mạc
須Tu
曰
Viết

樂Lạc
聾 Lung
渴 Khát
樂 Lạc
貪
Tham
：
道
Đạo
。 ， 。 ，
理Lý

最Tối

大
Đại

9.Thái Công nói rằng :

Hễ việc thiện thì phải hăm hở ái mộ,
Mà việc ác chớ có mà vui thích.
Thấy điều thiện phải ái mộ như khát nước vậy,
Nghe điều ác phải ghét bỏ như bị điếc vậy.
Làm thiện thì rất vui cái đạo lý ấy lớn lắm.
 18
10

惡 Ác
一
Nhất
善
Thiện
終
Chung
馬
Mã

自 Tự
日
Nhật
猶
Du
身
Thân
援
Viện

有 Hữu
行
Hành
不
Bất
為Vi
曰
Viết

余 Dư
惡 Ác
足
Túc
善
Thiện
：
。 ， ； ，

10.Ông Mã Viện nói rằng :

Làm thiện cả đời,
Mà thiện còn chẳng đủ ;
Một ngày làm ác,
Mà ác quá dư thừa.
 19
11

但
Đãn
則 Tắc
出 Xuất
則Tắc
出 易
Xuất Dịch

存
Tồn
千 Thiên
言 Ngôn
千
Thiên
其 曰
Kỳ Viết

心
Tâm
里 Lý
不 Bất
里Lý
言 ：
Ngôn

里Lý
違 Vi
善 Thiện
應
Ứng
善
Thiện

正
Chánh
之 Chi
， 之Chi
，
， 。 ；

11.Kinh Dịch có viết :

Mở miệng nói ra một lời thiện,
Dẫu xa ngàn dặm vẫn ứng theo ;
Mở miệng nói ra một lời ác,
Dẫu xa ngàn dặm vẫn trái nghịch.
Hễ giữ tâm mình chánh.
 20

莫 Mạc
若 Nhược
前
Tiền
但
Đãn
不Bất

做 Tố
要 Yếu
程
Trình
能
Năng
用
Dụng

沒 Một
有 Hữu
不
Bất
依Y
問
Vấn

前 Tiền
前 Tiền
用
Dụng
本
Bổn
前
Tiền

程 Trình
程 Trình
問
Vấn
分
Phận
程
Trình

。 ， 。 ， 。

Thì chẳng cần hỏi tương lai mình như thế nào.
Nếu như cứ y theo bổn phận của mình,
Tương lai của mình chẳng cần phải hỏi.
Nếu mà đòi hỏi phải có tương lai,
Thì chớ có làm mất tương lai ấy đi.
 21
12

不
Bất
子 Tử
積 Tích
子Tử
積
Tích
司Tư

如
Như
孫 Tôn
書 Thư
孫
Tôn
金
Kim
馬
Mã

積
Tích
未 Vị
以 Dĩ
未
Vị
以
Dĩ
溫
Ôn

陰
Âm
必 Tất
遺 Dị
必
Tất
遺
Dị
公
Công

德
Đức
能 Năng
子 Tử
能
Năng
子
Tử
家
Gia

讀 Độc
孫 Tôn
守
Thủ
孫
Tôn
訓
Huấn

； ， ； ， 曰
Viết

：
12.Quan Tư Mã Ôn trong gia huấn có nói rằng :
Tích vàng bạc cho con cháu,
Chưa chắc con cháu giữ được ;
Tích trữ kinh sách cho con cháu,
Chưa chắc con cháu sẽ học được ;
Chẳng bằng tích âm đức.
 22

一
Nhất
心 Tâm
發 Phát
心
Tâm
以 Dĩ
於Ư

生
Sinh
好 Hảo
達 Đạt
好
Hảo
為 Vi
冥
Minh

也
Dã
命 Mệnh
榮 Vinh
命
Mệnh
子 Tử
冥
Minh

溫
Ôn
不 Bất
華 Hoa
又
Hựu
孫 Tôn
之
Chi

飽
Bão
好 Hảo
早 Tảo
好
Hảo
長 Trường
中
Trung

。 ， 。 ， 久 Cửu
，
之 Chi

計 Kế

Người đời trong thấy cao xa thật,

Thế mà việc làm đó là cái kế sách hay lâu dài để lại cho con cháu.
Người tâm tốt mà vận mệnh tốt nữa,
Thì sẽ được phát đạt vinh hiển sớm.
Người tâm tốt mà vận mệnh xấu,
Thì một đời sẽ được ấm no.
 23

窮 Cùng
心
Tâm
前Tiền
命
Mệnh

苦 Khổ
命
Mệnh
程
Trình
好
Hảo

直 Trực
都
Đó
恐
Khủng
心
Tâm

到 Đáo
不
Bất
難Nan
不
Bất

老 Lão
好
Hảo
保Bảo
好
Hảo

。 ， 。 ，

Vận mệnh tốt mà tâm xấu,

Thì vận mệnh tốt sẽ không lâu được.
Vận mệnh và tâm điều xấu ác.
Thì cuộc đời nghèo khổ bần cùng đến già.
 24
13

以Dĩ
子 Tử
以 Dĩ
子Tử
以Dĩ
景
Cảnh

謙
Khiêm
孫 Tôn
智 Trí
孫
Tôn
忠
Trung
行
Hành

接
Tiếp
者 Giả
術 Thuật
者Giả
孝
Hiếu
錄
Lục

物Vật
亡 Vong
遺 Di
昌
Xương
遺Di
云
Vân

者Giả
。 ， ：
強
Cường

13.Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :

Lấy lòng trung hiếu để lại
Con cháu sẽ phát đạt,
Lấy mưu trước để lại
Con cháu sẽ lụi bại.
Lấy lòng khiêm nhường giao tiếp người thì mạnh,
 25

路 Lộ
讎 Thù
人
Nhân
恩 Ân
以Dĩ

逢 Phùng
冤 Oan
生
Sinh
義 Nghĩa
善
Thiện

險 Hiểm
莫 Mạc
何
Hà
廣 Quảng
自Tự

處 Xứ
結 Kiết
處
Xứ
施 Thi
衛Vệ

難 Nan
， 不
Bất
， 者Giả

回 Hồi
相
Tương
良
Lương

避 Tị
逢
Phùng
。
。 ？
Lấy điều phải mà giữ mình thì tốt lành.
Bố thí ân nghĩa cho rộng rãi,
Thì người đời ở đâu không phải bạn ta ?
Nếu gây thù kết oán với ai,
Thì đường đời thường gặp hiểm trở gian nan khó tránh khỏi.
 26
14

人 Nhân
我 Ngã
於Ư
於Ư
莊
Trang

能 Năng
既 Kí
我
Ngã
我
Ngã
子Tử

於 Ư
於 Ư
惡
Ác
善
Thiện
云
Vân

我 Ngã
人 Nhân
者
Giả
者Giả
：
無 Vô
無 Vô
我
Ngã
我
Ngã

惡 Ác
惡 Ác
亦
Diệc
亦Diệc

哉 Tai
， 善
Thiện
善
Thiện

！ 之
Chi
之
Chi

14.Thầy Trang Tử có nói :

Người đối tốt với ta thì ta cũng tốt lại,
Người đối xấu với ta thì ta cũng tốt lại,
Vì ta ăn ở không xấu với người,
Lẽ nào mà người lại đối ác với ta sao !
 27
15

柔Nhu
善 Thiện
不 Bất
不 善 老
Bất Thiện Lão

勝
Thắng
人 Nhân
善 Thiện
善 人 子
Thiện Nhân Tử

剛
Cương
之 Chi
人 Nhân
人 ， 曰
Nhân Viết

， 資 Tư
， 之Chi
：
弱
Nhược
。 師Sư

勝
Thắng
。
強
Cường

。
15.Lão Tử có nói :
Người thiện,
Là thầy của người bất thiện.
Người bất thiện,
Là của cải (bài học) cho người thiện.
Mềm thắng cứng, yếu thắng mạnh.
 28

齒Xỉ
故Cố

剛
Cang
舌
Thiệt

則
Tắc
柔
Nhu

折
Chiếc
能
Năng

也Dã
存
Tồn

。 ，

Nên cái lưỡi mềm thường hay còn,

Cái răng cứng lại hay gãy.
 29
16

勇 Dũng
懦 Noạ
凶
Hung
仁
Nhân
太
Thái

必 Tất
必 Tất
暴
Bạo
慈
Từ
公
Công

夭 Yểu
壽Thọ
者
Giả
者
Giả
曰
Viết

亡 Vong
昌Xương
亡
Vong
壽
Thọ
：
。 ， 。 ，

16.Thái Công có nói :

Người có lòng nhân từ sống lâu,
Kẻ hung bạo thường chết sớm.
Người lo sợ ắt sống thọ,
Kẻ dũng mãnh ắt chết yểu.
 30
17

委Uỷ
能 Năng
激Khích
擁
Ủng
君
Quân
老
Lão

曲
Khúc
方 Phương
之 Chi
之
Chi
子Tử
子
Tử

隨
Tuỳ
能 Năng
可 Khả
可
Khả
為Vi
曰
Viết

形
Hình
圓 Viên
以 Dĩ
以
Dĩ
善
Thiện
：
。 ， 過 Quá
在
Tại
若
Nhược

顙 Tảng
山
Sơn
水
Thuỷ

， ，

17.Lão Tử có nói :
Người quân-tử làm việc thiện như nước,
Ngăn cản ở lại trên núi được,
Hất văng lên khỏi trán được,
Vuông hay tròn đều được
Uốn theo tuỳ hình được.
 31

是 Thị
天 Thiên
如Như
能
Năng
故Cố

以 Dĩ
下 Hạ
水Thuỷ
強
Cường
君
Quân

柔 Nhu
柔 Nhu
之Chi
而Nhi
子Tử

弱 Nhược
弱 Nhược
性Tánh
不Bất
能
Năng

勝 Thắng
莫 Mạc
也 Dã
剛
Cương
柔Nhu

剛 Cang
過 Quá
。 ， 而Nhi

強 Cường
於 Ư
不Bất

。 水 Thuỷ
弱
Nhược

Nên người quân-tử hay mềm mà chẳng yếu,

Hay mạnh mà chẳng cứng,
Cũng như tánh của nước vậy.
Dưới trời không có cái gì mềm yếu hơn nước,
Nên thấy mềm yếu hơn cứng mạnh là vậy.
 32
18

與 Dữ
其 Kỳ
為 Vi
十
Thập
為
Vi
景
Cảnh

人
Nhân
後 Hậu
人 Nhân
敗
Bại
子
Tử
行
Hành

方
Phương
受 Thọ
行 Hành
其
Kỳ
孫
Tôn
錄
Lục

便Tiện
惠 Huệ
善 Thiện
九
Cửu
作
Tác
云
Vân

自 Tự
。 方 Phương
。 富
Phú
：
己 Kỷ
便 Tiện
貴
Quý

方
Phương
者 Giả
計
Kế

便Tiện
， 者
Giả

18.Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :

Ai lấy giàu sang mà làm cái kế cho con cháu nhờ.
Có mười phần thì thất bại đến chín rồi.
Vì người mà hành thiện đó là cách hay nhất,
Sau này con cháu sẽ có phước báo.
Cùng người làm thiện chính là tự mình làm thiện
 33

天
Thiên
孝 Hiếu
千 Thiên
力Lực
時
Thời
日Nhật

上
Thượng
義 Nghĩa
經 Kinh
到Đáo
時
Thời
日Nhật

人
Nhân
為 Vi
萬 Vạn
處Xứ
發
Phát
行
Hành

間Gian
先 Tiên
典 Điển
， 善
Thiện
方
Phương

方
Phương
； ， 行Hành
心
Tâm
便Tiện

便Tiện
方
Phương
。 ，
第 Đệ
便Tiện

一Nhất
。
Ngày ngày làm thiện,
Mọi lúc phát tâm làm thiện.
Ở đâu cũng tận hết sức, làm thiện.
Muôn ngàn quyển kinh sách chép.
Điều lấy sự hiếu nghĩa làm đầu ;
Trên trời dưới đất việc hành thiện là bậc nhất.
 34
19

是
Thị
如 善 惟 禍 太
Như Thiện Duy Hoạ Thái

以Dĩ 影 惡 人 福 上
天 Ảnh Ác Nhân Phúc Thượng

Thiên
隨 之 自 無 感
地 Tuỳ Chi Tự Vô Cảm

Địa

有 形 Hình
報 Báo
招
Triệu
門 Môn
應Ứng

。 ， 。 ， 篇
Hữu

司Tư Thiên

過 曰
Quá

之
Viết

Chi ：
神
Thần

。
19.Sách Thái Thượng Cảm Ứng Thiên viết rằng :
Họa và phúc không có cửa nẻo nhất định,
Mà do con người triệu vời đến cho mình.
Sự báo ứng của điều thiện và điều ác,
Như cái bóng đi theo thân hình.
Cho nên trời đất có nhiều vị thần chuyên giám sát tội lỗi (người).
 35

而
Nhi
惡 Ác
或Hoặc
而
Nhi
善
Thiện
所Sở

凶
Hung
雖 Tuy
心Tâm
吉
Cát
雖
Tuy
以Dĩ

神
Thần
未 Vị
起Khởi
神
Thần
未Vị
人
Nhân

已Dĩ
至 Chí
於 Ư
已Dĩ
為Vi
心
Tâm

隨
Tuỳ
， 惡 Ác
隨
Tuỳ
， 起
Khởi

之Chi
， 之Chi
於Ư

。 。 善
Thiện

，
Khi tâm người dấy khởi một điều thiện,
Tuy điều thiện chưa làm,
Mà thiện thần đã đi theo mình rồi.
Hoặc tâm dấy khởi một điều ác,
Tuy điều ác chưa làm,
Nhưng ác thần đã đi theo mình rồi.
 36

所 Sở
久
Cửu
後
Hậu
其
Kỳ

謂 Vị
久
Cửu
自
Tự
有
Hữu

轉 Chuyển
必Tất
改
Cái
曾
Tăng

禍 Hoạ
獲
Hoạch
悔
Hối
行
Hành

為 Vi
吉Cát
， 惡
Ác

福 Phước
慶
Khánh
事Sự

也 Dã
， ，
。
Đã từng làm việc ác,
Mà sau đó tự ăn năng hối cải,
Thì lâu ngày ắt có sự tốt lành.
Đó gọi là chuyển họa thành phước vậy.
 37
20

有Hữu
凡 Phàm
不 Bất
不Bất
天 Thiên
東
Đông

福
Phước
人 Nhân
為 Vi
為Vi
地 Địa
岳
Nhạc

不Bất
有 Hữu
失 Thất
享
Hưởng
無 Vô
聖
Thánh

可Khả
勢 Thế
禮 Lễ
祭Tế
私 Tư
帝Đế

享
Hưởng
不 Bất
而 Nhi
而Nhi
神 Thần
垂
Thuỳ

盡Tận
可 Khả
降 Giáng
降
Giáng
明 Minh
訓
Huấn

， 倚 Ỷ
禍 Hoạ
福
Phước
暗 Ám
：
盡 Tận
。 ， 察 Sát

20.Đông Nhạc Thánh Đế có lời dạy :

Trời đất không có riêng tư, thần minh luôn soi sét người đời.
+) Chẳng vì cúng tế mà ban phước cho ai,
Chẳng vì lỗi chẳng lễ phép mà giáng hoạ cho ai.
Phàm người chớ nên ỷ lại hai điều đó mà đắc ý.
+) Có phước chớ nên hưởng hết,
 38

一
Nhất
福 Phước
故 Cố
周 Chu
此
Thử
貧
Bần

日
Nhật
雖 Tuy
一 Nhất
而 Nhi
三
Tam
困
Cùng

行
Hành
未 Vị
日 Nhật
復 Phục
者
Giả
不
Bất

惡Ác
至 Chí
行 Hành
始 Thuỷ
乃
Nãi
可
Khả

， 禍 Hoạ
善 Thiện
。 天
Thiên
欺
Khi

自 Tự
， 地Địa
盡
Tận

遠 Viễn
循
Tuần
。
矣 Hĩ
環
Hườn

+) Thấy người nghèo khó chớ khinh khi.

Ba điều ấy là phép thường tuần hoàn của trời đất,
Giáp vòng đi vòng lại.
Cho nên một ngày mà làm thiện,
Tuy phước báo chưa tới, mà hoạ đã đi xa rồi.
Một ngày làm ác,
 39

行
Hành
而 Nhi
不 Bất
如
Như
行
Hành
禍
Hoạ

惡
Ác
日 Nhật
見 Kiến
春
Xuân
善
Thiện
雖
Tuy

之
Chi
有 Hữu
其 Kỳ
園
Viên
之
Chi
未Vị

人
Nhân
所 Sở
長 Trưởng
之
Chi
人
Nhân
至Chí

， 増 Tăng
草
Thảo
， 福
Phước

。 ， 自Tự

遠
Viễn

矣Hĩ

Tuy hoạ chưa đến, mà phước báo đã xa mình rồi.

Người làm việc thiện,
Như cỏ thơm trong vườn mùa xuân,
Không thấy nó lớn ra
Mà càng ngày thấy nó càng có thêm.
Người làm việc ác,
 40

一
Nhất
切 Thiết
損 Tổn
而Nhi
不 Bất
如 Như

毫
Hào
宜 Nghi
人 Nhân
日
Nhật
見 Kiến
磨 Ma

之Chi
戒 Giới
益 Ích
有
Hữu
其 Kỳ
刀 Đao

善
Thiện
之 Chi
己 Kỷ
所Sở
損 Tổn
之 Chi

與Dữ
！ ， 虧
Khuy
石 Thạch

人
Nhân
。 ，
方
Phương

便
Tiện

Như viên đá mài dao,

Không thấy nó mòn
Mà càng ngày thấy nó bớt đi.
Việc làm tổn người lợi mình,
Nên tự răn mình không nên làm !
Việc thiện cùng người làm tuy nhỏ, nhưng phải khéo léo dẫn dắt người làm.
 41

天
Thiên
欺 Khi
問 Vấn
算
Toán
衣 Y
一Nhất

网
Võng
人 Nhân
甚 Thậm
甚
Thậm
食 Thực
毫Hào

恢
Khôi
是 Thị
麼 Ma
麼Ma
隨 Tuỳ
之Chi

恢
Khôi
禍 Hoạ
卜 Bốc
命
Mệnh
緣 Duyên
惡Ác

報
Báo
饒 Nhiêu
？ ？ 自 Tự
勸
Khuyến

應
Ứng
人 Nhân
然 Nhiên
人Nhân

甚
Thậm
是 Thị
快 Khoái
莫Mạc

速
Tốc
福 Phước
樂 Lạc
作Tác

Việc ác dù nhỏ, nhưng phải gắng khuyên người chớ làm.

Việc áo cơm nếu tùy duyên, thì tự nhiên vui vẻ.
Tính toán số mệnh làm gì ?.
Đi coi bói làm gì ?.
Khinh người là họa, khoan dung người là phúc.
Lưới trời lồng lộng, báo ứng rất nhanh.
 42

神
Thần
諦Cẩn

欽
Khâm
聽
Thính

鬼
Quỷ
吾
Ngô

伏
Phục
言
Ngôn

。 ，

Hãy nghe lời ta dạy cho kỹ.

Dù thần cũng kính, dù quỷ cũng phục.
 43
21

教
Giáo
不 Bất
下 Hạ
中
Trung
上 Thượng
康
Khang

而
Nhi
教 Giáo
品 Phẩm
品
Phẩm
品 Phẩm
節
Tiết

後
Hậu
而 Nhi
之 Chi
之Chi
之 Chi
邵
Thiệu

善
Thiện
善 Thiện
人 Nhân
人
Nhân
人 Nhân
先
Tiên

非Phi
非 Phi
教 Giáo
教
Giáo
不 Bất
生
Sinh

賢
Hiền
聖 Thánh
亦 Diệc
而Nhi
教 Giáo
曰Viết

而Nhi
而 Nhi
不 Bất
後Hậu
而 Nhi
：
何
Hà
何 Hà
善 Thiện
善
Thiện
善 Thiện

21.Thầy Thiệu Khang Tiết nói rằng : ；

Bậc thượng phẩm không người dạy, mà tự thiện.
Bậc trung phẩm có người dạy, sau mới thiện.
Bậc hạ phẩm có người dạy, cũng chẳng thiện.
Không dạy mà tự thiện, đó không phải Thánh nhân sao ?
Dạy rồi sao thành thiện, đó không phải là Hiền nhân sao ?
 44

目
Mục
吉 Cát
不 Bất
吉
Cát
是Thị
教
Giáo

不
Bất
也 Dã
善 Thiện
之
Chi
知Tri
亦
Diệc

觀
Quán
者 Giả
也 Dã
謂
Vị
善
Thiện
不
Bất

非
Phi
， 者 Giả
也
Dã
也Dã
善
Thiện

禮Lễ
凶 Hung
。 者Giả
非Phi

之Chi
之 Chi
， 愚Ngu

色Sắc
謂 Vị
而Nhi

， 也 Dã
何
Hà

Có dạy rồi mà không thiện, đó không phải ngu là gì ?

Lấy đó thì biết người thiện,
Được nhiều điều tốt lành.
Người bất thiện thì gặp tai hoạ.
Người tốt lành,
Là mắt chẳng xem chuyện trái lễ,
 45

親
Thân
物 Vật
人Nhân
足
Túc
口
Khẩu
耳Nhĩ

賢
Hiền
非 Phi
非 Phi
不
Bất
不
Bất
不Bất

如
Như
義 Nghĩa
善Thiện
踐
Tiễn
道
Đạo
聽
Thính

就
Tựu
不 Bất
不 Bất
非
Phi
非
Phi
非Phi

芝
Chi
取 Thủ
交Giao
禮Lễ
禮
Lễ
禮Lễ

蘭
Lan
。 ， 之
Chi
之
Chi
之Chi

， 地
Địa
言
Ngôn
聲
Thanh

。 ， ，
Tai không nghe âm thanh trái lễ,
Miệng không nói những lời trái lễ,
Chân chẳng đi đến những nơi trái lễ,
Người ác không kết giao,
Vật bất nghĩa không nhận.
Thân cận người hiền đức như gặp hoa lan thơm tho,
 46

語
Ngữ
凶 Hung
則 Tắc
不 或 避
Bất Hoặc Tị

言
Ngôn
也 Dã
吾 Ngô
謂 曰 惡
Vị Viết Ác

詭
Quỉ
者 Giả
不 Bất
之 ： 如
Chi Như

譎
Quyệt
， 信 Tín
吉
Cát
畏 Uý

， 也 Dã
人
Nhân
蛇 Xà

。 ， 蝎 Yết

Lánh xa kẻ ác như sợ loài rắn rít.

Hoặc có người nói :
Không gọi người đó tốt lành,
Chắc ta không tin được vậy.
Người xấu ác,
Là người nói năng dối trá,
 47

大Đại
小 Tiểu
犯 Phạm
嫉Tật
貪
Tham
動
Động

則
Tắc
則 Tác
刑 Hình
良
Lương
淫
Dâm
止
Chỉ

覆
Phúc
殞 Vẫn
憲 Hiến
善
Thiện
樂
Lạc
陰
Ám

宗
Tông
身 Thân
如 Như
如Như
禍
Hoạ
險
Hiểm

絕
Tuyệt
滅 Diệt
飲 Ẩm
讎Thù
， 好
Hảo

嗣Tự
性 Tánh
食 Thực
隙Khích
利Lợi

。 ， ， ， 飾
Sức

非
Phi

Hành động thì thâm hiểm thấy lợi liền làm điều quấy,
Tham dâm dục vui khi thấy người bị tai hoạ,
Thấy người hiền lành ghen ghét như thù địch,
Phạm luật pháp như ăn cơm uống nước,
Mắc hoạ nhỏ sẽ hại đến thân mạng,
Mắc hoạ lớn sẽ hại cả dòng họ.
 48

凶
Hung
吉 Cát
傳 Truyện
則Tắc
不 或
Bất Hoặc

人
Nhân
人 Nhân
有 Hữu
吾
Ngô
謂 曰
Vị Viết

為Vi
為 Vi
之 Chi
不
Bất
之 ：
Chi

不Bất
善 Thiện
曰 Viết
信Tín
凶
Hung

善
Thiện
惟 Duy
： 也Dã
人
Nhân

， 日 Nhật
。 ，
不 Bất

足 Túc

Hoặc có ai nói :
Người đó không phải là người xấu ác,
Ta chắc không tin đâu vậy.
Trong truyện có chép ( Kinh Thư – Thiên Tần Thệ) :
Người tốt làm việc thiện, trọn hết ngày chẳng đủ.
Ngưới xấu làm việc ác,
 49

欲
Dục
汝
Nhữ
亦
Diệc

為Vi
等
Đẳng
惟
Duy

凶
Hung
欲
Dục
日
Nhật

人
Nhân
為Vi
不
Bất

乎Hồ
吉
Cát
足
Túc

？ 人
Nhân
。
乎Hồ

？
Trọn hết ngày cũng không đủ.
Vậy ai muốn làm người tốt đây ?
Ai muốn làm người xấu đây ?.
 50
22

惟
Duy
楚Sở
楚
Sở

善
Thiện
國
Quốc
書
Thư

以Dĩ
無
Vô
曰
Viết

為Vi
以Dĩ
：
寶
Bửu
為Vi

。 寶
Bửu

22.Sách Sở thư có viết :

Nước Sở không có gì làm quý báu,
Chỉ điều thiện làm quý báu mà thôi.
 51
23

見 Kiến
見 Kiến
見 Kiến
見 子Kiến Tử

不 Bất
賢 Hiền
不 Bất
善 曰Thiện Viết

賢 Hiền
思 Tư
善 Thiện
如 ：Như

而 Nhi
齊 Tề
如 Như
不 Bất

內 Nội
焉 Yên
探 Thám
及 Cập

自 Tự
， 湯 Thang
，
省 Tỉnh
。
也 Dã

23.Đức Khổng tử có nói :

Thấy người thiện như mình theo chẳng kịp (học theo cho kịp),
Thấy người xấu như sờ tay vào nước nóng.
Thấy người đức hạnh nghĩ sao cho bằng người,
Thấy người thất đức thì phản tỉnh xem mình có hay không.
 52
1

逆 Nghịch
順
Thuận
孟
Mạnh

天 Thiên
天
Thiên
子 第
Tử Đệ

者 Giả
者
Giả
曰 二
Viết Nhị

亡 Vong
存
Tồn
： 篇 Thiên

。 ， 天 Thiên

理 Lý

Thiên Thứ II : Phép Theo Lẽ Trời

1.Thầy Mạnh tử nói rằng :
Thuận theo lẽ trời thì còn.
Nghịch lẽ trời thì mất.
 53
2

而 Nhi
人 Nhân
而 Nhi
循Tuần
近
Cận

害 Hại
欲 Dục
自 Tự
天Thiên
思
Tư

已 Dĩ
則 Tắc
無 Vô
理 Lý
錄
Lục

隨 Tuỳ
求 Cầu
不 Bất
則 Tắc
云
Vân

之 Chi
利 Lợi
利 Lợi
不 Bất
：
。 未 Vị
循 Tuần
求 Cầu

得 Đắc
。 利 Lợi

2.Sách Cận Tư Lục viết rằng :

Ai noi theo lẽ trời, tuy không mong cầu lợi
Mà tự nhiên không mất đi lợi.
Người mà theo lòng dục của mình để cầu lợi tuy chưa có được
Mà tai hại theo sau đó rồi.
 54
3

天 Thiên
人 Nhân
成
Thành
謀
Mưu
諸
Gia

理 Lý
愿 Nguyện
事 Sự
事
Sự
葛
Cát

未 Vị
如 Như
在Tại
在
Tại
武
Võ

然 Nhiên
此 Thử
天Thiên
人
Nhân
侯
Hầu

未 Vị
如 Như
。 ， 曰
Viết

然 Nhiên
此 Thử
：
。 ，

3.Gia Cát Võ Hầu (Gia Cát Lượng) nói rằng :

Mưu sự tại người,
Thành sự tại trời.
Người mà muốn thế này thế nọ,
Lẽ trời chưa từng có vậy ! chưa từng có vậy !.
 55
4

人
Nhân
都 Đô
非 Phi
蒼
Thương
天
Thiên
康
Khang

心
Tâm
只 Chỉ
高 Cao
蒼
Thương
聽
Thính
節
Tiết

生
Sinh
在 Tại
亦 Diệc
何Hà
寂
Tịch
邵
Thiệu

一
Nhất
人 Nhân
非 Phi
處Xứ
無Vô
先
Tiên

念
Niệm
心 Tâm
遠 Viễn
尋Tầm
音Âm
生
Sinh

， 。 ， ？ ， 曰Viết

4.Thầy Thiệu Khang Tiết nói rằng :

Trời thì chỉ lắng nghe mà không tiếng động,
Màu thì xanh thẩm tìm chổ nào cho ra ?
Trời cũng chẳng cao lại cũng chẳng xa,
Mà tại nơi lòng người vậy.
Lòng người sanh một niệm,
 56

乾
Càn
善
Thiện
天
Thiên

坤
Khôn
惡Ác
地
Địa

必
Tất
若
Nhược
悉
Tất

有
Hữu
無Vô
皆
Giai

私Tư
報Báo
知Tri

。 ， 。

Thì trời đất điều biết hết.

Việc thiện ác tuy chưa có quả báo,
Đừng cho là trời đất ắt có ý riêng tư.
 57
5

暗 Ám
人 Nhân
玄 Huyền

室 Thất
間 Gian
帝 Đế

虧 Khuy
私 Tư
垂 Thuỳ

心 Tâm
語 Ngữ
訓 Huấn

神 Thần
天 Thiên
：
目 Mục
聞 Văn

如 Như
如 Như

電 Điện
雷 Lôi

5.Ông Huỳnh Đế có lời dạy :

Trong nhân gian người nói âm thầm trong lòng, mà trời nghe rõ như sấm vậy.
Trong phòng kính đáo làm điều tà vậy, mà mắt quỷ thần xem sáng như tia
chớp vậy.
 58
6

人
Nhân
人 Nhân
心 Tâm
欺 Khi
欺
Khi
忠
Trung

可
Khả
可 Khả
其 Kỳ
其 Kỳ
人
Nhân
孝
Hiếu

瞞
Man
欺 Khi
可 Khả
心 Tâm
必
Tất
略
Lược

， ， 欺 Khi
必 Tất
自Tự
曰
Viết

天
Thiên
天 Thiên
乎 Hồ
自 Tự
欺
Khi
：
不Tất
不 Bất
？ 欺 Khi
其Kỳ

可Khả
可 Khả
其 Kỳ
心
Tâm

瞞
Man
欺 Khi
天 Thiên
，
6.Lời Trung Hiếu Lược viết rằng :
Mình khinh người là tự mình khinh cái tâm mình,
Mà khi khinh tâm mình ắt sẽ khinh luôn Trời,
Lẽ nào Trời cũng khinh khi luôn sao ?
Người có thể khinh , Trời không thể khinh được.
Người có thể lừa, Trời không thể lừa đâu.
 59

須Tu
天 Thiên
莫 Mạc
欺
Khi
分
Phân
世
Thế

有
Hữu
在 Tại
道 Đạo
心
Tâm
明
Minh
人
Nhân

聽
Thính
屋 Ốc
天Thiên
即
Tức
把Bả
要
Yếu

得
Đắc
檐 Thềm
不 Hạ
欺
Khi
心
Tâm
瞞
Man

時
Thời
頭 Đầu
知 Như
天
Thiên
欺
Khi
人
Nhân

。 ， 。 ， 。 ，

Người đời muốn lừa gạt người,

Thì thấy rõ ràng là cái tâm khinh khi.
Rồi thì cái tâm đó khinh luôn trời,
Đừng nói rằng trời chẳng biết.
Trời ở đầu mái nhà mình,
Lúc nào cũng nghe được.
 60

古Cổ
勸 Khuyến
未 Vị
湛Trầm
古 Cổ
伱Nễ

往
Vãng
君 Quân
曾 Tăng
湛Trầm
今 Kim
道
Đạo

今
Kim
莫 Mạc
舉 Cử
青
Thanh
放 Phóng
不
Bất

來Lai
作 Tác
意 Ý
天Thiên
過 Quá
聽
Thính

放
Phóng
虧 Khuy
我 Ngã
不 Bất
誰 Thuỳ
得
Đắc

過Quá
心 Tâm
先 Tiên
可 Khả
?
誰
Thuỳ
事 Sự
知 Tri
欺 Khi

？ ， 。 ，
Vậy nói Trời không biết ư
Xưa nay Trời có bỏ qua ai hay không ?
Vậy nên Trời xanh chẳng nên khinh khi đâu,
Trời chưa từng gợi ý cho ta biết trước điều gì.
Nên khuyên người đừng làm mất lòng Trời,
Chuyện xưa qua chuyện nay đến có thấy Trời bỏ ai chưa ?
 61

皇
Hoàng
皇 Hoàng
皇 Hoàng
人 Nhân
人
Nhân
人
Nhân

天
Thiên
天 Thiên
天 Thiên
心 Tâm
惡Ác
善
Thiện

不Bất
不 Bất
不 Bất
惡 Ác
人
Nhân
人
Nhân

負
Phụ
負 Phụ
負 Phụ
， 怕
Phạ
欺Khi

好
Hảo
孝 Hiếu
道 Đạo
天 Thiên
天
Thiên
天
Thiên

心Tâm
心 Tâm
心 Tâm
不 Bất
不Bất
不Bất

人
Nhân
人 Nhân
人 Nhân
錯 Thác
怕Phạ
欺Khi

， ， ， 。 。 ，
Người thiện bị người khinh chứ trời không khinh đâu,
Kẻ ác mọi người sợ chứ trời không sợ đâu.
Tâm người xấu, thì Trời luôn biết.
Ông Trời không phụ người có đạo nghĩa,
Ông Trời không phụ người có lòng hiếu thảo,
Ông Trời không phụ người có lòng tốt,
 62

皇
Hoàng

天
Thiên

不Bất

負Phụ

善
Thiện

心Tâm

人
Nhân

。
Ông Trời không phụ người có tâm lương thiện.
 63
7

天
Thiên
惡Ác
益
Ích

必
Tất
錯
Thác
智
Trí

戮
Lục
若
Nhược
書
Thư

之
Chi
滿
Mãn
云
Vân

。 ， ：

7.Sách Ích Trí có viết :

Hễ tội lỗi mà mãng đầy rồi.
Thì Trời ắt sẽ giết đi.
 64
8

天
Thiên
種 Chủng
人 Nhân
得 Đắc
若
Nhược
莊
Trang

网
Võng
瓜 Qua
不 Bất
顯 Hiển
人
Nhân
子Tử

恢
Khôi
得 Đắc
害 Hại
名 Danh
作
Tác
曰
Viết

恢
Khôi
瓜 Qua
， 者 Giả
不Bất
：
疏Sơ
種 Chủng
天 Thiên
， 善
Thiện

而Nhi
豆 Đậu
必 Tất

不Bất
得 Đắc
誅 Tru

漏
Lậu
豆 Đậu
之 Chi

8.Thầy Trang tử có nói rằng :

Ví như người làm điều bất thiện
Mà lại được rạng danh,
Người ta chẳng hại được, thì trời ắt sẽ giết người đó đi.
Trồng dưa thì được dưa, trồng đậu thì được đậu.
Lưới trời lồng lộng, tuy thưa mà chẳng lọt.
 65

利 Lợi
深
Thâm

己 Kỷ
耕
Canh

損 Tổn
淺
Thiển

人 Nhân
種
Chủng

豈 Khởi
尚
Thượng

無 Vô
有Hữu

果 Quả
天Thiên

報 Báo
災Tai

Cày sâu, cày cạn, mà còn mắc thiên tai.

Huống chi lợi mình hại người mà không có quả báo hay sao ?.
 66
9

無
Vô
獲 子 Hoạch Tử

所
Sở
罪 曰 Tôi Viết

祷
Đảo
於 ： Ư

也
Dã
天 Thiên

。 ，

9.Đức Khổng tử nói rằng :

Mình làm trái lẽ mắc tội với trời,
Thì dù cầu đảo cúng bái cũng không thoát khỏi được đâu.
 67
1

富
Phú
死Tử
子
Tử

貴
Quý
生
Sinh
夏 第
Hạ Đệ

在
Tại
有
Hữu
曰 三
Viết Tam

天
Thiên
命
Mệnh
： 篇 Thiên

。 ， 順 Thuận

命 Mệnh

Thiên Thứ III : Thuận Theo Số Mạng.

1.Thầy Tử Hạ nói :
Sống chết do số mệnh,
Phú quý đều tại trời.
 68
2

萬
Vạn
一 Nhất
行 Hành
止 Chỉ
行
Hành
孟
Mạnh

事
Sự
飲 Ẩm
止 Chỉ
或Hoặc
或
Hoặc
子
Tử

分
Phân
一 Nhất
非 Vô
尼 Ni
使
Sử
曰
Viết

已Dĩ
啄 Trác
人 Nhân
之 Chi
之
Chi
：
定
Định
事 Sự
所 Sở
， ，
， 皆 Giai
能 Năng

前 Tiền
也 Dã

定 Định
。
2.Thầy Mạnh Tử nói :
Việc người làm, hoặc có ai nói mới làm,
Việc không làm, hoặc có ai nói đừng làm,
Làm và không làm chẳng phải tại người mà nên vậy.
Một ngụm nước, một miếng ăn đều có sắp đặt sẵn,
Mọi việc điều đã có phân chia xếp đặt trước rồi,
 69

一
Nhất
萬 Vạn
浮Phù

生
Sinh
事 Sự
生
Sinh

都Đô
不 Bất
空
Không

是Thị
由 Do
自Tự

命
Mệnh
人 Nhân
忙
Mang

安An
計 Kế
。
排Bài
較 Giảo

。 ，
Kiếp người sống trôi nổi trống không tự làm mình bận rộn.
Mà không nghĩ việc, không tại do người tính mà nên,
Nên thấy đời người, điều do số mệnh an bài.
 70
3

福
Phúc
禍 Hoạ
會 Hội
便 Tiện
凡 Phàm
景 Cảnh

不
Bất
不 Bất
不 Bất
是 Thị
事 Sự
行 Hành

可
Khả
可 Khả
如 Tri
命 Mệnh
不 Bất
錄 Lục

再
Tái
以 Dĩ
命 Mệnh
也 Dã
可 Khả
云 Vân

求
Cầu
免 Vãn
智 Trí
。 著 Trữ
：
。 不 Bất
力 Lực

如 Như
處 Xứ

福 Phúc
,
3.Sách Cảnh Hành Lúc viết rằng :
Hễ vật gì không có mà gắng sức làm được,
Ấy là do số mệnh (có) vậy.
Gặp cơ hội tốt chẳng bằng số mệnh, có trí khôn chẳng bằng có phước,
Tai hoạ không thể cầu khấn mà thoát được
Phước chẳng phải gượng gạo cầu mà được.
 71
4

臨
Lâm
臨
Lâm
曲
Khúc

難
Nan
財
Tài
禮
Lễ

無
Vô
無
Vô
曰
Viết

苟
Cẩu
苟
Cẩu
：
免
Vãn
得
Đắc

。 ，

4. Thiên Khúc Lễ (sách Lễ Ký) viết rằng :

Thấy của cải thì chớ mơ hồ mà lấy,
Lâm nạn chớ có gượng gạo cho qua.
 72
5

緊
Khẩn
得 Đắc
得 Đắc
見Kiến
知 子Tri Tử

行
Hành
一 Nhất
一 Nhất
利 Lợi
命 曰
Mệnh Viết

慢
Mạn
時 Thời
日 Nhật
不 Bất
之 ：Chi

行
Hành
過 Quá
過 Quá
動Động
人 Nhân

， 一 Nhất
一 Nhất
臨Lâm
,
時 Thời
日 Nhật
死 Tử

。 , 不 Bất

怨Oán

5. Đức Khổng tử nói rằng :

Người mà biết số mệnh mình,
Thấy lợi chẳng động lòng tham, lâm cảnh phải chết chẳng oán trách ai.
Được một ngày qua một ngày,
Được một buổi qua một buổi.
Đến nhanh hay đến chậm cũng chẳng sao,
 73

運 Vận
時 Thời
前 Tiền

去Khứ
來 Lai
程Trình

雷 Lôi
風 Phong
只 Chỉ

轟Oanh
送 Tống
有 Hữu

荐 Tiến
滕 Đằng
許 Hứa

福Phước
王 Vương
多 Đa

碑 Bi
閣 Các
路 Lộ

。 , 。
Vì tương lai của mình có bấy nhiêu mà thôi.
Thời vận của mình tới, thì dù Vua chưa ban thưởng thì trời đã mang tới rồi,
Thời vận của mình đi, thì dù có ai tiến cử thì trời cũng làm ngã đi.
 74
6

命
Mệnh
算 Toán
年 Niên
智 Trí
痴 Si
列
Liệt

里Lý
來 Lai
月 Nguyệt
慧 Huệ
聾 Lung
子
Tử

有
Hữu
由 Do
日 Nhật
聰 Thông
瘖 Ám
曰
Viết

終
Chung
命 Mệnh
時 Thời
明 Minh
痖 Á
：
須Tu
不 Bất
該 Cai
卻 Khước
家 Gia

有Hữu
由 Do
載 Tái
受 Thọ
豪 Hào

， 人 Nhân
定 Định
貧 Bần
富 Phú

。 ， 。 ，
6. Thầy Liệt Tử nói rằng :
Kẻ khờ dại, câm điếc, nói ngọng mà gia đình sung túc giàu có,
Còn người thông minh, trí huệ mà chịu cảnh nghèo hèn.
Điều là do ngày giờ, năm tháng đã định trước,
Khi tính lại là bởi do số mệnh, chẳng phải tại người muốn là được.
Trong vận mệnh không có, mà gắng cho phải có ( sao khổ thế ?),
 75

命
Mệnh

里Lý

無Vô

莫
Mạc

強
Cưỡng

求Cầu

Nếu vận mệnh không có, thì chớ cưỡng cầu làm chi.
 76
1

欲 Dục
哀 Ai
父 詩
Phụ Thi

報 Báo
哀 Ai
兮 云 第
Hề Vân Đệ

深 Thâm
父 Phụ
生 ： 四
Sinh Tứ

恩 Ân
母 Mẫu
我
Ngã
篇 Thiên

昊 Hạo
生 Sinh
母
Mẫu
孝 Hiếu

天 Thiên
我 Ngã
兮Hề
行 Hạnh

罔 Võng
劬 Cù
鞠
Cúc

極 Cực
勞 Lao
我
Ngã

Thiên Thứ IV : Phép Về Hiếu Hạnh

1.Kinh Thi viết rằng :
Cha sanh ta ! Mẹ nuôi ta !.
Thương cha mẹ sanh ta khó nhọc.
Trả ơn cha mẹ như trời lớn mênh mông không cùng.
 77
2

以Dĩ
揚 Dương
立 Lập
不 Bất
身 子 Thân Tử

顯
Hiển
名 Danh
身 Thân
敢 Cảm
體 曰 Thể Viết

父
Phụ
於 Ư
行 Hành
燬 Huỷ
髮 ： Phát

母
Mẫu
後 Hậu
道 Đạo
傷
Thương
膚 Phu

孝
Hiếu
世 Thế
， 孝 Hiếu
受 Thọ

之Chi
， 之 Chi
之 Chi

終
Chung
始 Thuỷ
父 Phụ

也
Dã
也 Dã
母 Mẫu

2. Đức Khổng Tử nói rằng :

Thân thể, lông tóc, da thịt, nhận từ cha mẹ,
Không dám hủy phạm, nết hiếu bắt đầu từ đó.
Lập thân hành đạo,
Vang danh hậu thế,
Làm cho cha mẹ được vẻ vang, đó là cái kết của nết hiếu.
 78

祭 Tế
喪 Tang
病Bệnh
養
Dưỡng
居
Cư
孝
Hiếu

則Tắc
則 Tắc
則Tắc
則
Tắc
則
Tắc
之
Chi

致Trí
致 Trí
致 Trí
致Trí
致
Trí
事
Sự

其Kỳ
其 Kỳ
其 Kỳ
其Kỳ
其
Kỳ
親
Thân

嚴
Nghiêm
哀 Ai
憂 Ưu
樂Lạc
敬
Kính
，
。 ， ， ， ，

Con hiếu thờ cha mẹ,

Khi ở với cha mẹ thì hết lòng cung kính,
Nuôi cha mẹ thì hết lòng vui vẻ,
Bệnh thì hết lòng lo lắng,
Khi mất thì để tang cho hết lòng thương,
Khi tế tự thì hết lòng nghiêm trang.
 79

謂Vị
而 Nhi
不
Bất
謂
Vị
而
Nhi
故Cố

之
Chi
敬 Kính
敬
Kính
之
Chi
愛
Ái
人
Nhân

悖
Bội
他 Tha
其
Kỳ
悖
Bội
他
Tha
不
Bất

禮Lễ
人 Nhân
親
Thân
德
Đức
人
Nhân
愛Ái

。 者 Giả
； 者
Giả
其Kỳ

， ， 親
Thân

Vậy nên người không thương cha mẹ

Mà thương người ngoài,
Thì gọi là tội trái đức ;
Không kính cha mẹ
Mà kính người ngoài,
Thì gọi là tội trái lễ.
 80

故
Cố
居 Cư
故 Cố
事Sự
故 Cố
君
Quân

治
Trị
家 Gia
順 Thuận
兄
Huynh
忠 Trung
子
Tử

可
Khả
理 Lý
可 Khả
弟Đệ
可 Khả
之
Chi

移
Di
， 移 Di
， 移 Di
事
Sự

於
Ư
於 Ư
於 Ư
親
Thân

官
Quan
長 Trưởng
君 Quân
孝
Hiếu

。 ； ； ，

Người quân tử phụng sự cha mẹ hết lòng hiếu thảo,

Sau mới có lòng trung thành phụng sự vua ;
Phụng sự anh,
Thì hết lòng thuận theo sau mới có thể phụng sự bậc lớn ;
Trị lý nhà được,
Thì mới có thể làm quan cai trị tốt.
 81
3

恒
Hằng
所 Sở
所 Sở
出
Xuất
夫
Phu
曲
Khúc

言
Ngôn
習 Tập
游 Du
必
Tất
為Vi
禮
Lễ

不
Bất
必 Tất
必 Tất
告
Cáo
人
Nhân
曰
Viết

稱
Xưng
有 Hữu
有 Hữu
， 子Tử
：
老
Lão
業 Nghiệp
常 Thường
反
Phản
者
Giả

， 。 ， 必Tất
，
面
Diện

。
3.Thiên Khúc Lễ viết rằng :
Hễ làm người con,
Khi đi ắt phải nói, khi về ắt phải thưa.
Chỗ mình chơi thì cho cha mẹ biết,
Làm gì ắt phải lo cho sự nghiệp của mình.
Bình thường không nói cha mẹ đã già,
 82

五Ngũ
十Thập
年Niên

年Niên
年
Niên
長
Trưởng

以Dĩ
以Dĩ
以 Dĩ

長
Trưởng
長
Trưởng
倍Bội

則Tắc
則Tắc
則Tắc

肩Kiên
兄
Huynh
父Phụ

隨Tuỳ
事 Sự
事 Sự

之Chi
之Chi
之Chi

Tuổi dần lớn thì tập làm việc phụng sự Cha,

Mười tuổi trở lên thì tập làm việc phụng sự Anh,
Từ năm tuổi trở lên tuy theo sức lực mà giúp gia đình.
 83
4

一
Nhất
不 Bất
父 Phụ
游 Du
父 子
Phụ Tử

則
Tắc
可 Khả
母 Mẫu
必 Tất
母 曰
Mẫu Viết

以
Dĩ
不 Bất
之 Chi
有Hữu
在 ：
Tại

喜
Hỷ
知 Tri
年 Niên
方
Phương
，
一
Nhất
也 Dã
。 不
Bất

則
Tắc
。 遠
Viễn

以Dĩ
游
Du

懼
Cụ
，
4. Đức Khổng Tử nói rằng :
Khi cha mẹ còn, chẳng nên đi đâu xa,
Nếu đi đâu xa phải cho cha mẹ biết.
Làm con phải biết tuổi cha mẹ mình.
Không thể nào không biết vậy !.
Một là mừng (vì còn) , một là lo sợ (già sẽ mất).
 84

可 Khả
三 Tam
父
Phụ
父
Phụ

謂 Vị
年Niên
沒
Một
在
Tại

孝 Hiếu
無 Vô
觀
Quan
觀
Quan

矣 Hĩ
改 Cải
其
Kỳ
其
Kỳ

。 於 Ư
行
Hạnh
志
Chí

父 Phụ
。 ，
之 Chi

道Đạo

Khi cha còn sống thì phải biết cái chí hướng của cha,
Khi cha đã mất thì phải xem cái nết ăn ở của cha.
Trong ba năm giữ đạo để tang cha (mẹ) không đổi,
Làm được thế gọi là hiếu thảo vậy.
 85
5

若
Nhược
酒 Tửu
更 Canh
生 Sinh
人 Nhân
伊 Y

具Cu
張 Trưởng
安 An
日 Nhật
無 Vô
川
Xuyên

慶
Khánh
樂 Lạc
忍 Nhẫn
當 Đương
父 Phụ
先
Tiên

者Giả
以 Dĩ
置 Trí
倍 Bội
母 Mẫu
生
Sinh

可Khả
為 Vi
悲 Bi
， 曰Viết

矣 Hĩ
樂 Lạc
痛 Thống
：
。 ， ，

5. Thầy Y Xuyên ( Trình Di 1033-1107 ) nói rằng :

Người không cha không mẹ,
Thì đến ngày sinh nhật của mình nên đau thương nhiều lần mới phải,
Nở lòng sau có thể an nhiên
Bài ra ca nhạc, rượu trà lấy làm vui thích,
Phải chi còn cha mẹ còn thì có thể làm vậy.
 86
6

忤Ngỗ
孝 Hiếu
子 Tử
身
Thân
孝 Hiếu
太
Thái

逆
Nghịch
順 Thuận
何 Hà
既
Kỳ
於 Ư
公
Công

還
Hoàn
還 Hoàn
孝 Hiếu
不
Bất
親 Thân
曰
Viết

生Sinh
生 Sinh
焉 Yên
孝
Hiếu
， ：
忤Ngỗ
孝 Hiếu
？ ， 子 Tử

逆
Nghịch
順 Thuận
亦 Diệc

兒Nhi
子 Tử
孝 Hiếu

。 ， 之 Chi

6. Thái Công có nói rằng :

Mình hiếu thảo với cha mẹ, thì con sẽ hiếu thảo với mình.
Mình không hiếu thảo với cha mẹ,
Lẽ nào con hiếu thảo với mình sao ?.
Người hiếu thuận sẽ sinh ra đứa con hiếu thuận,
Kẻ ngỗ nghịch sẽ sinh ra đứa con ngỗ nghịch.
 87

點 Điểm
不Bất

點 Điểm
信Tín

滴 Chích
但
Đãn

滴 Chích
看
Khán

不 Bất
檐
Thiềm

差 Sai
頭Đầu

移 Di
水
Thuỷ

。 ，
Dầu không tin điều ấy, hãy xem giọt nước đầu thềm nhà mà coi,
Cứ nhỏ giọt nhỏ giọt mãi như vậy không sai đâu.
 88
7

立 Lập
養Dưỡng
天 Thiên
囉La

身 Thân
子 Tử
下 Hạ
先
Tiên

方 Phương
方
Phương
無 Vô
生
Sinh

知 Tri
知 Tri
不 Bất
曰
Viết

人 Nhân
父 Phụ
是 Thị
：
辛 Tân
母 Mẫu
的 Để

苦 Khổ
恩 Ân
父 Phụ

。 ， 母 Mẫu

7. Thầy La (Tùng Ngạn 1072-1135 ) nói rằng :

Trong thiên hạ không có ai bằng cha mẹ cả.
Nuôi con mới biết ân cha mẹ,
Có ra sức lập thân mới biết làm người cay đắng thế nào.
 89
8

積 Tích
養
Dưỡng
無
Vô
不
Bất
孟
Mạnh

谷 Cốc
兒Nhi
後
Hậu
孝
Hiếu
子
Tử

防 Đãi
防Đãi
為
Vị
有
Hữu
曰
Viết

饑 Cơ
老Lão
大
Đại
三
Tam
：
。 ， 。 ，

8. Thầy Mạnh tử nói rằng :

Tội bất hiếu có ba điều,
Mà tội không người nối dỗi là lớn nhất.
Nuôi con trẻ nhờ vào lúc già yếu,
Trữ lúa gạo phòng khi đói rét.
 90
9

父 Phụ
父Phụ
父 Phụ
曾
Tăng

母 Mẫu
母Mẫu
母 Mẫu
子
Tử

有 Hữu
惡Ố
愛 Ái
曰
Viết

過 Quá
之Chi
之 Chi
：
諫 Gián
懼Cu
喜 Hỷ

而 Nhi
而Nhi
而 Nhi

不 Bất
無Vô
不 Bất

逆 Nghịch
怨Oán
忘Vong

9. Thầy Tăng Tử nói rằng :

Thấy cha mẹ thương mình , thì nên vui mà chớ quên.
Thấy cha mẹ ghét mình, thì nên sợ mà không oán hờn.
Thấy cha mẹ có lỗi lầm, thì nên can ngăn mà không dám nghịch lại.
 91
10

博
Bác
一 Nhất
不 Bất
惰 Hoạ
世
Thế
孟
Mạnh

弈
Dịch
不 Bất
顧 Cố
其 Kỳ
俗
Tục
子
Tử

好
Hảo
孝 Hiếu
父 Phụ
四 Tứ
所
Sở
曰
Viết

飲
Ẩm
也 Dã
母 Mẫu
支 Chi
謂
Vị
：
酒
Tửu
； 之 Chi
， 不
Bất

， 養 Dưỡng
孝
Hiếu

， 者
Giả

五
Ngũ

10.Thầy Mạnh tử nói rằng :

Trong thế tục tội bất hiểu kể ra có 5 điều.
1. Làm biếng trễ nãi công việc,
Không đối hoài với việc phụng dưỡng cha mẹ,
Là điều bất hiếu thứ nhất ;
2. Mê cờ bạc, ham mê rượu chè,
 92

從
Tồng
三 Tam
不Bất
好 Hảo
二
Nhị
不Bất

耳
Nhĩ
不 Bất
顧Cố
貨 Hoá
不
Bất
顧Cố

目
Mục
孝 Hiếu
父
Phụ
財 Tài
孝
Hiếu
父
Phụ

之
Chi
也 Dã
母
Mẫu
私 Tư
也
Dã
母
Mẫu

欲
Dục
； 之
Chi
妻 Thuê
； 之
Chi

， 養
Dưỡng
子 Tử
養
Dưỡng

， ， ，

Mà không nuôi dưỡng cha mẹ,

Là điều bất hiếu thứ hai ;
3. Ham mê tiền của, chỉ quan tâm vợ con.
Mà không phụng dưỡng cha mẹ,
Là điếu bất hiếu thứ ba ;
4. Phóng túng dục vọng, cho đã tai đã mắt,
 93

五
Ngũ
好Hảo
四
Tứ
以
Dĩ

不
Bất
勇Đấu
不
Bất
為
Vi

孝
Hiếu
很
Ngận
孝
Hiếu
父
Phụ

也
Dã
以Dĩ
也
Dã
母
Mẫu

。 危
Nguy
； 戮
Lục

父Phụ
，
母Mẫu

，
Làm cho cha mẹ khốn khổ vì mình,
Là tội bất hiếu thứ tư ;
5. Ham gây sự đánh nhau, khiến liên luỵ đến cha mẹ,
Là tội bất hiếu thứ năm ;
 94
11

而 Nhi
五 子Ngũ Tử

罪 Tội
刑 曰Hình Viết

莫 Mạc
之 ：Chi

大 Đại
屬 Thuộc

於 Ư
三 Tam

不 Bất
千 Thiên

孝 Hiếu
，
。
11. Đức Khổng Tử nói rằng :
Có 3000 tội nhưng chỉ có 5 mức hình phạt.
( 5 mức phạt : phạt tiền, giam lỏng, giam có kỳ hạn, giam chung thân, tử hình)
Trong các tội đó không tội nào lớn hơn tội bất hiếu.
 95
12

孝
Hiếu
則 Tắc
孝
Hiếu
百Bách
孝
Hiếu
曾
Tăng

至
Chí
風 Phong
至
Chí
行Hạnh
慈
Từ
子
Tử

於
Ư
雨 Vũ
於Ư
之Chi
者
Giả
曰
Viết

地
Địa
順 Thuận
天
Thiên
先Tiên
， ：
， 時 Thời
， 莫Mạc

； 過Quá

於 Ư

孝Hiếu

12. Thầy Tăng Tử nói rằng :

Về việc hiếu thảo
Hiếu thảo là đầu mối cội gốc của mọi nết ăn ở trên đời,
Lòng hiếu thông đến trời,
Thì mưa gió thuận hoà ;
Lòng hiếu thông đến đất,
 96

則Tắc
孝
Hiếu
則Tắc

眾
Chúng
至
Chí
萬
Vạn

福
Phước
於Ư
物
Vật

來Lai
人
Nhân
化
Hoá

臻
Trân
， 盛
Thịnh

。 ；

Thì vạn vật sinh trưởng tốt tươi ;

Lòng hiếu thông đến mọi người,
Thì mọi phước điều đến với mình.
 97
1

而
Nhi
見 Kiến
而 Nhi
見Kiến
性
Tính

尋
Tầm
人 Nhân
尋 Tầm
人Nhân
理
Lý
第Đệ

己
Kỷ
之 Chi
己 Kỷ
之Chi
書
Thư
五
Ngũ

之
Chi
惡 Ác
之 Chi
善Thiện
云
Vân
篇
Thiên

惡
Ác
善 Thiện
： 正
Chánh

， ， 己Kỷ

Thiên Thứ V : Phép Về Việc Sửa Mình.

1. Sách Tánh Lý viết rằng:
Thấy cái tốt của người,
Thì xem lại mình có tốt như người chăng,
Thấy cái xấu của người.
Thì xem lại mình có cái xấu đó không,
 98

如Như

此Thử

方
Phương

是Thị

有Hữu

益 Ích

Làm như vậy mới thật là hữu ích.

 99
2

不 Bất
不 Bất
不 Bất
不 Bất
景
Cảnh

自 Tự
自 Tự
自 Tự
自 Tự
行
Hành

是 Thị
滿 Mãn
畏 Uý
重 Trọng
錄
Lục

者 Giả
者 Giả
者 Giả
者 Giả
云
Vân

博 Bác
受 Thọ
招Chiêu
取 Thủ
：
聞 Văn
益 Ích
禍 Hoạ
辱 Nhục

。 ， 。 ，

2. Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :

Không biết tự trọng thì sẽ mang nhục,
Không biết kiêng sợ thì tắc chiêu lấy hoạ hại.
Không tự mãng thì sẽ có nhiều lợi ích,
Không ỷ lại cái học của mình thì khiến thức ngày một lớn.
 100
3

主 Chủ
學 Học
君 子
Quân Tử

忠 Trung
則 Tắc
子 曰
Tử Viết

信 Tín
不 Bất
不 ：
Bất

。 固 Cố
重
Trọng

。 則
Tắc

不Bất

威Oai

，
3. Đức Khổng Tử nói rằng :
Người quân tử không tự trọng thì không có oai nghiêm,
Thì sự học sẽ không được kiên cố.
Vì vậy phải lấy lòng trung tín (ngay thẳng) làm chủ.
 101
4

剛 Cang
人 Nhân
無Vô
大Đại
景
Cảnh

則 Tắc
資 Tư
為Vi
丈
Trượng
行
Hành

有 Hữu
稟 Bẩm
人
Nhân
夫Phu
錄
Lục

立 Lập
要 Yếu
所Sở
當
Đương
云
Vân

。 剛 Cang
容
Dung
容
Dung
：
， 。 人Nhân

4. Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :

Bậc đại-trượng-phu nên bao dung người,
Đừng để người bao dung lại.
Người lúc sinh ra trời đã ban cho tính cứng rắn,
Có cái tính cứng rắn ấy thì mới lập thân được.
 102
5

正
Chánh
釋 Thích
素
Tố

己Kỷ
己 Kỷ
書
Thư

以 Dĩ
以 Dĩ
云
Vân

教Giáo
教 Giáo
：
人Nhân
人 Nhân

者 Giả
者 Giả

順Thuận
逆 Nghịch

。 ，
5. Sách Tố Thư viết rằng :
Chưa biết rõ ràng, mà dạy người thì người sẽ nghịch lại,
Đã sửa mình tốt, rồi dạy người thì người sẽ vui thuận theo.
 103
6

而 Nhi
不 Bất
而Nhi
不
Bất
甦
Tố

責 Trách
可 Khả
責
Trách
可
Khả
武
Vũ

人 Nhân
以 Dĩ
人
Nhân
以
Dĩ
曰
Viết

之 Chi
己 Kỷ
之Chi
己
Kỷ
：
所 Sở
之 Chi
所Sở
之
Chi

短 Đoản
所 Sở
不Bất
所Sở

。 長Trưởng
能
Năng
能
Năng

，
6. Ông Tô Vũ nói rằng :
Không thể lấy tài năng của mình
Mà trách người không được như mình,
Không thể lấy sở trường của mình
Mà trách người không bằng mình.
 104
7

勿 Vật
勿Vật
勿
Vật
太
Thái

以 Dĩ
以Dĩ
以
Dĩ
公
Công

恃 Thị
自Tự
貴
Quý
曰
Viết

勇Dũng
大Đại
己
Kỷ
：
而 Nhi
而Nhi
而
Nhi

輕Khinh
蔑Miệt
賤
Tiện

敵 Địch
小Tiểu
人
Nhân

。 ， ，
7. Thái Công nói rằng :
Chớ thấy mình sang trọng mà khinh rẻ người bần tiện,
Chớ thấy thế mình cao mà chê người thấp kém,
Chớ cậy mình mạnh mà khinh khi thù địch với người.
 105
8

以 Dĩ
以 Dĩ
以Dĩ
魯Lỗ

力 Lực
財Tài
德
Đức
共
Cung

勝 Thắng
勝
Thắng
悔
Hối
公
Công

人 Nhân
人Nhân
人
Nhân
曰
Viết

則 Tắc
則Tắc
則
Tắc
：
亡 Vong
凶Hung
強
Cường

。 ， ，

8. Lỗ Cung Công nói rằng :

Lấy đức để sửa người là mạnh,
Lấy tiền tài thắng người sẽ chuốt lấy tai hoạ,
Lấy sức mạnh thắng người tắc sẽ diệt vong.
 106
9

以 先 以 以
Dĩ Tiên Dĩ Dĩ
以Dĩ
荀
Tuân

不 人 不 善
Bất Nhân Bất Thiện
善
Thiện
子
Tử

善 者 善 和
Thiện Giả Thiện Hoà
先
Tiên
曰
Viết

謂 人 Vị Nhân
人
Nhân
：
之 者 Chi Giả
者Giả

諂 謂 Siểm Vị
謂 Vị

， 之 Chi
之Chi

順 Thuận
教
Giáo

9.Thầy Tuân tử nói rằng :

Lấy điều lành đối với người trước, đó gọi là dạy họ đó,
Lấy sự hoà nhã đối với người, đó gọi là thuận theo đó,
Như lấy điều xấu
Đối với người trước, đó gọi là nịnh nọt người.
Như lấy điều xấu
 107

和
Hoà

人
Nhân

者
Giả

謂Vị

之
Chi

諛Du

Để hoà thuận với người, đó gọi là bợ đỡ người.

 108
10

中 Trung
以 Dĩ
非Phi
以Dĩ
孟
Mạnh

心 Tâm
德 Đức
心Tâm
力
Lực
子
Tử

悅 Duyệt
服 Phục
服Phục
服
Phục
曰
Viết

而 Nhi
人 Nhân
也Dã
人
Nhân
：
誠 Thành
者 Giả
。 者
Giả

服 Phục
， ，
也 Dã

。
10. Thầy Mạnh Tử nói rằng :
Dùng sức mạnh để người ta phục mình,
Tuy trước mặt phục, nhưng trong lòng không phục.
Lấy đức để người ta phục mình,
Thì người trong lòng vui thích, mà phục mình thiệt vậy.
 109
11

即 Tức
見
Kiến
即
Tức
見
Kiến
太
Thái

須 Tu
人
Nhân
須
Tu
人
Nhân
公
Công

掩 Yểm
惡
Ác
記
Ký
善
Thiện
曰
Viết

之 Chi
事Sự
之
Chi
事Sự
：
。 ， 。 ，

11.Thái Công nói rằng :

Thấy người làm việc tốt,
Thì nên ghi nhớ.
Thấy người làm việc xấu,
Thì nên che đậy đi.
 110
12

言 Ngôn
言 Ngôn
揚
Dương
匿 Nặc
孔 Khổng

人 Nhân
人 Nhân
人Nhân
人 Nhân
子 Tử

之 Chi
之 Chi
之Chi
之 Chi
曰 Viết

惡 Ác
善 Thiện
惡 Ác
善 Thiện
：
若 Nhược
若 Nhược
欺Khi
欺 Khi

己 Kỷ
己 Kỷ
謂 Vị
謂 Vị

受 Thọ
有 Hữu
小Tiểu
蔽 Tế

之 Chi
之 Chi
人
Nhân
賢 Hiền

12. Đức Khổng tử nói rằng :

Điều tốt của mà người dấu kính đi, là mình khinh cái tốt của người Hiền.
Điều xấu của người mà khoe khoang, là biến mình thành kẻ tiểu nhân.
Nói điều tốt của người, thì như đang nói tốt về mình.
Nói điều xấu của người, thì như đang nói xấu mình.
 111
13

口 Khẩu
耳 Nhĩ
如 Như
聞
Văn
馬
Mã

不 Bất
可 Khả
聞 Văn
人
Nhân
援
Viện

可 Khả
得 Đắc
父 Phụ
過
Quá
曰
Viết

得 Đắc
聞 Văn
母 Mẫu
失
Thất
：
言 Ngôn
之 Chi
，
也 Dã
名 Danh

。 ，

13. Mã Viện nói rằng :

Khi nghe ai nói về lầm lỗi của kẻ khác,
Thì như nghe họ nói xấu về cha mẹ mình vậy,
Lỗ tai ta tuy nghe rõ
Mà miệng thì chẳng nói lại bao giờ.
 112
14

如Như
言 Ngôn
孟 Mạnh

後Hậu
人 Nhân
子 Tử

患Hoạn
之 Chi
曰 Viết

何 Hà
不 Bất
：
？ 善 Thiện

14. Thầy Mạnh tử nói rằng :

Khi ai đó đi nói xấu người,
Nếu sau này họ biết được, sanh sự, gây thù, kết oán với mình thì làm sao ?
 113
15
2
聞
Văn
未 Vị
聞 Văn
聞Văn
聞Văn
康
Khang

人
Nhân
嘗 Thường
人 Nhân
人
Nhân
人
Nhân
節
Tiết

言
Ngôn
和 Hoà
言 Ngôn
之Chi
之Chi
邵
Thiệu

人
Nhân
， 人 Nhân
譽Dự
謗
Báng
先
Tiên

之
Chi
之 Chi
未Vị
未Vị
生
Sinh

善
Thiện
惡 Ác
嘗
Thường
嘗
Thường
曰Viết

喜 Hỉ
怒Nộ
：
， ，
15. Thầy Thiệu Khang Tiết nói rằng :
Khi nghe người nói xấu mình, thì đừng có vội giận,
Khi nghe người khen mình, thì chớ có vội mừng,
Nghe ai nói điều xấu của người
Thì chớ có vội mà ùa theo,
Nghe ai nói điều tốt của người
 114

聞Văn
樂 Lạc
樂 Lạc
故
Cố
又 Hựu
則
Tắc

人
Nhân
道 Đạo
見 Kiến
其
Kỳ
從Tùng
就
Tựu

之Chi
善 Thiện
善 Thiện
詩
Thi
而 Nhi
而
Nhi

惡Ác
言 Ngôn
人 Nhân
曰
Viết
喜 Hỉ
和
Hoà

如
Như
樂 Lạc
樂 Lạc
： 之 Chi
之
Chi

負Phụ
行 Hành
聞 Văn
。 ，
芒
Mang
善 Thiện
善 Thiện

刺
Thích
行 Hạnh
事 Sự

Thì tụ hợp lại mà nói hùa theo,

Lại xúm lại còn vui mừng nữa.
Nên cổ thi có viết :
Vui thấy người thiện, vui nghe việc thiện.
Vui nói lời thiện, vui làm việc thiện.
Nghe điều xấu của người, thì như mình đang đội chông gai.
 115

人
Nhân
心 Tâm
聞
Văn

無Vô
無 Vô
人
Nhân

妄
Vong
妄 Vong
之
Chi

交
Giao
思 Tư
善
Thiện

物Vật
足 Túc
如
Như

無Vô
無 Vô
佩Bội

妄
Vong
妄 Vong
蘭Lan

受
Thọ
走 Tẩu
蕙
Huệ

Nghe điều tốt của người, giống như mình mang hoa lan, hoa hệ.
Lòng không nghĩ viễn vong, chân không chạy lung tung.
Người không tuỳ tiện kết giao, vật bất chính không nhận.
 116
16
2
知 Tri
改 Cải
遷
Thiên
近
Cận

過 Quá
過Quá
善
Thiện
思
Tư

必 Tất
當
Đương
當
Đương
錄
Lục

改 Cải
如Như
如Như
云
Vân

得 Đắc
雷Lôi
風
Phong
：
能 Năng
之 Chi
之Chi

莫 Mạc
烈Liệt
速Tốc

忘 Vong
。 ，
16. Sách Cận Tư Lục viết rằng :
Việc sửa ác hướng thiện, thì phải nhanh như gió,
Còn việc sửa đổi lỗi của mình, thì mạnh mẽ như sấm.
Thấy lỗi lầm thì ắt sửa đổi, thấy điều gì tốt chớ quên đi.
 117
17
2
是 Thị
過 子
Quá Tử

駑駑
謂 Vị
而 曰
Nhi Viết

過 Quá
不 ：
Bất

矣 Hỹ
改
Cải

。 ，

17. Đức Khổng Tử nói rằng :

Có lỗi mà chẳng chịu sửa đổi,
Thì thật là quá đáng lắm rồi.
 118
18
2
而
Nhi
愚 Ngu
駑 Nô
愚Ngu
聞 Văn
直
Trực

不
Bất
人 Nhân
馬 Mã
者Giả
過 Quá
言
Ngôn

漸
Tiệm
終 Chung
自 Tự
若
Nhược
不 Bất
訣
Quyết

其
Kỳ
受 Thọ
受 Thọ
駑Nô
改 Cải
曰
Viết

駕
Giá
燬 Huỷ
鞭 Tiên
馬Mã
是 Thị
：
也Dã
捶 Chuỷ
策 Sách
也 Dã
謂 Vị

。 ， ， 。 過 Quá

矣 Hĩ

18. Sách Trực Ngôn Quyết viết rằng :

Nghe người nói lỗi mình mà không chịu sửa, thì thật là quá lắm !
Người ngu giống như con ngựa dở vậy.
Ngựa dở chịu nhiều roi vọt mãi,
Người ngu chịu nhiều lời chê bai mãi,
Cứ như thế thì chịu sự khống chế của người thôi.
 119

道
Đạo
道
Đạo

吾
Ngô
吾
Ngô

好
Hảo
惡
Ác

者
Giả
者
Giả

是
Thị
是
Thị

吾
Ngô
吾
Ngô

賊
Tặc
師
Sư

。 ，
Đạo của ta, người nói xấu ta là thầy ta,
Đạo của ta, người nói tốt về ta như giặc cướp vậy.
 120
19
2
其 Kỳ
擇Trạch
三 子
Tam Tử

不 Bất
其Kỳ
人 曰
Nhân Viết

善 Thiện
善
Thiện
行 ：
Hành

者 Giả
者Giả
必
Tất

而 Nhi
而Nhi
有
Hữu

改 Cải
從Tòng
我
Thành

之 Chi
之 Chi
師Sư

。 ， 焉
Yên

19. Đức Khổng Tử nói rằng :

Ba người đi cùng ta, ắt sẽ có người là thầy ta.
Chọn cái tốt của người thì bắt chước làm theo,
Còn cái xấu của người thì ta xét lại mình để sửa đổi.
 121
20

可 Khả
可Khả
寡
Quả
景
Cảnh

以 Dĩ
以Dĩ
言
Ngôn
行
Hành

免 Miễn
無Vô
擇
Trạch
錄
Lục

憂 Ưu
悔Hối
交
Giao
云
Vân

辱 Nhục
吝Lận
， ：
。 ，

20. Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :

Chớ nói quá lời, phải chọn lựa khi kết bạn,
Thì không bị hối hận sau này,
Và tránh đi nỗi sợ bị người sỉ nhục.
 122
21

愼 Thận
勤 Cần
百
Bách
多Đa
太
Thái

是 Thị
為 Vi
藝
Nghệ
言
Ngôn
公
Công

護 Hộ
無 Vô
不
Bất
不
Bất
曰
Viết

身 Thân
價 Giá
忘
Vong
益
Ích
：
之 Chi
之 Chi
其
Kỳ
其Kỳ

符 Phù
寶 Bửu
身
Thân
體Thể

。 ， 。 ，

21.Thái Công nói rằng :

Nói nhiều không có lợi ích cho thân thể,
Trăm nghề không thể thiếu cái thân này được.
Sự cần kiệm, là vô giá, là của báu,
Còn sự thận trọng, là tấm bùa hộ thân.
 123
22

無
Vô
保 Bảo
保 Bảo
寡
Quả
寡 Quả
景 Cảnh

欲
Dục
身 Thân
生 Sinh
欲
Dục
言 Ngôn
行 Hành

易
Dị
者 Giả
者 Giả
則
Tắc
則 Tắc
錄 Lục

， 避 Tị
寡 Quả
保
Bảo
省 Tỉnh
云 Vân

無
Vô
名 Danh
欲 Dục
身
Thân
謗 Báng
：
名
Danh
。 ， 。 ，
難
Nan

。
22. Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :
Ít nói, thì ít người phỉ báng,
Ít dục vọng, thì bảo toàn được thân thể.
Muốn sống lâu, thì phải hạn chế dục vọng,
Còn muốn bảo vệ thân mình, thì tránh tranh đua danh lợi.
Người không mê dục vọng dễ, chứ người không mê danh tiếng thì khó lắm.
 124

多
Đa
務Vụ

財
Tài
名
Danh

者
Giả
者
Giả

， ，
殺
Sát
殺
Sát

其
Kỳ
其Kỳ

後
Hậu
身
Thân

。 。
Ai mà thích danh tiếng, sẽ hại đến thân mình.
Ai mà thích tiền của nhiều, sau này hại đến con cháu.
 125
23

財 Tài
欲Dục
老
Lão

多 Đa
多Đa
子
Tử

累 Luỵ
傷
Thương
曰
Viết

身 Thân
神Thần
：
。 ，

23. Lão Tử nói rằng :

Ham mê dâm dục nhiều quá thì hại đến tinh thần,
Tiền của nhiều quá thì hại đến thân mình.
 126
24

事 Sự
利 Lợi
不 Bất
淡 Đạm
人 Nhân
胡Hồ

能
Năng
不 Bất
要 Yếu
薄 Bạc
須 Tu
文
Văn

常
Thường
苟 Cẩu
有 Hữu
方
Phương
是 Thị
定
Định

忍Nhẫn
貪 Tham
富 Phú
好 Hảo
一 Nhất
公
Công

得Đắc
終 Chung
貴 Quý
， 切 Thiết
曰
Viết

身Thân
禍 Hoạ
相 Tường
世 Thế
：
安 An
少 Thiểu
。 味 Vị

，
24. Hồ Văn Định Công (1074 – 1138) nói rằng :
Khi người nếm trải qua hết tất cả mùi vị của thế gian,
Thì mới biết rằng cuộc sống đơn giản đạm bạc là tốt nhất,
Chẳng nên ỷ lại vào sự giàu sang của mình.
Lợi không tham thì tại hoạ ít đi,
Việc hay nhẫn nhịn thì thân được an ổn,
 127

學 Học
頻
Tần

道 Đạo
慾
Dục

無 Vô
身
Thân

憂 Ưu
安
An

學 Học
頻
Tần

道 Đạo
慾
Dục

難 Nan
病
Bệnh

。
Như càng bảo dưỡng thân thì khoẻ, càng mê dâm dục thì nhiều bệnh,
Học đạo mà không lo, thì sẽ rất khó học được đạo.
 128
25

利 Lợi
貪
Tham
太
Thái

口 Khẩu
心
Tâm
公
Công

損 Tổn
害
Hại
曰
Viết

身 Thân
己
Kỷ
：

25. Thái Công nói rằng :

Lòng ham muốn hại đến mình,
Ăn, nói sướng miệng hại đến thân.
 129
26

思Tư
聲
Thính
景
Cảnh

慮Lự
色
Sắc
行
Hành

者Giả
者
Giả
錄
Lục

， 敗
Bại
云
Vân

殘Tàn
德
Đức
：
身Thân
之Chi

之Chi
具Cụ

本Bổn

26. Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :

Danh tiếng tốt và sắc đẹp, là cái nhân làm cho tổn đức,
Hay lo lâu buồn rầu, là cái gốc làm hư hao mình đi.
 130
27

則
Tắc
父 Phụ
若 Nhược
棄
Khí
無Vô
荀
Tuân

日
Nhật
子 Tử
夫 Phù
而
Nhi
用
Dụng
子
Tử

切
Thiết
之 Chi
君 Quân
不
Bất
之
Chi
曰
Viết

磋
Tha
親 Thân
臣 Thần
治
Trị
辨
Biện
：
而
Nhi
夫 Phù
之 Chi
。 不
Bất

不Bất
婦 Phụ
義 Nghĩa
急
Cấp

舍Xả
之 Chi
， 之Chi

也
Dã
別 Biệt
察
Sát

27.Thầy Tuân Tử nói rằng :

Những lời bàn luận vô dụng, xét lại chẳng gấp,
Thì nên bỏ nó đi, đừng suy nghĩ làm chi.
Như việc nghĩa như thờ vua, thờ cha,
Tình cha con, vợ chồng hoà thuận đó là tam cang.
Thì nên giữ gìn làm nhiều thêm, chớ nên bỏ qua vậy.
 131
28

眾 Chúng
眾 子
Chúng Tử

惡 Ố
好 曰
Hảo Viết

之 Chi
之 ：
Chi

必 Tất
必Tất

察 Sát
察Sát

焉 Yên
焉Yên

。 。

28. Đức Khổng Tử nói rằng :

Khi nhiều người thích việc đó, ắt phải xét lại.
Khi nhiều người ghét việc đó, ắt phải xét lại.
 132
29

自 Tự
天
Thiên
太
Thái

作 Tác
作Tác
甲
Giáp

孽Nghiệt
孽
Nghiệt
曰
Viết

不 Bất
猶Do
：
可 Khả
可Khả

活 Hoạt
違 Vi

。 ，

29.Thiên Thái Giáp ( Kinh Thư ) viết rằng :

Trời đất giáng tai hoạ, thì mình còn có thể tránh được,
Tự mình tạo ra tai hoạ, thì trốn sao cho thoát.
 133
30

有 Hữu
告 Cáo
聞
Văn
景
Cảnh

聖 Thánh
有 Hữu
善
Thiện
行
Hành

賢 Hiền
過 Quá
言
Ngôn
錄
Lục

氣 Khí
則 Tắc
則Tắc
云
Vân

象 Tượng
喜 Hỉ
拜Bài
：
。 ， ，

30. Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :

Ai nói lời tốt về mình, thì mình sợ cuối xuống bái lại,
Ai nói điều lỗi lầm của mình , thì vui mừng,
Như vậy, thì có chí khí giống như thánh hiền rồi.
 134
31

猶
Do
如 Như
費Phí
而 Nhi
諸
Chư
節
Tiết

可
Khả
此 Thử
己Kỷ
使 Sử
君
Quân
孝
Hiếu

也
Dã
而 Nhi
之Chi
勞 Lao
欲
Dục
徐
Từ

。 不 Bất
財Tài
己 Kỷ
為Vi
先
Tiên

為 Vi
， 之 Chi
君
Quân
生
Sinh

君 Quân
力 Lực
子Tử
曰
Viết

子 Tử
， ， ：
，
31. Thầy Từ Tiết Hiếu nói rằng :
Các trò ! muốn cầu làm một bậc quân tử,
Thì phải lao nhọc sức lực thân mình,
Phải tốn tiền tốn của,
Làm thế mà các trò chưa làm được bậc quân tử,
Vậy thì nói làm chi nữa.
 135

猶
Do
如 Như
鄉 Hương
諸 Chư
不
Bất
不
Bất

可
Khả
此 Thử
人 Nhân
君 Quân
費
Phí
勞
Tiếu

也
Dã
而 Nhi
賤 Tiện
何 Hà
己
Kỷ
己
Kỷ

。 不 Bất
之 Chi
不 Bất
之
Chi
之
Chi

為 Vi
父 Phụ
為 Vi
財
Tài
力
Lực

君 Quân
母 Mẫu
君 Quân
， ，
子 Tử
惡 Ố
子 Tử

， 之 Chi
？
Không chịu lao lực thân mình,
Không chịu bỏ tiền bỏ của,
Các trò ! lẽ nào trở thành bậc quân tử sao ?
Phải như làng xóm ghét, cha mẹ ghét các trò,
Như vậy các trò không muốn làm bậc quân tử,
Thì ta không có gì để nói.
 136

諸Chư
父Phụ

君Quân
母
Mẫu

何Hà
欲
Dục

不Bất
之Chi

為 Vi
鄉
Hương

君Quân
人
Nhân

子 Tử
榮
Vinh

？ 之
Chi

Nhưng cha mẹ và làng xóm đều muốn các trò được vinh hiển,
Vậy các trò ! tại sao chưa chịu làm bậc quân tử ?.
 137
32

義
Nghĩa
人 Nhân
樂 Lạc
人
Nhân
夫
Phu
論
Luận

然
Nhiên
不 Bất
然 Nhiên
不
Bất
子Tử
語
Ngữ

後
Hậu
厭 Yếm
後 Hậu
厭
Yếm
時
Thời
曰
Viết

取
Thủ
其 Kỳ
笑 Tiếu
其
Kỳ
然
Nhiên
：
， 笑 Tiếu
， 言
Ngôn
後
Hậu

； ； 言
Ngôn

32. Sách Luận Ngữ viết rằng :

Thầy tôi gặp đúng thời mới nói,
Nên người không chán lời ông nói ;
Gặp lúc vui mới cười,
Nên người không chán khi ông cười ;
Vật hợp đạo nghĩa sau mới nhận,
 138

財 Tài
酒 Tửu
人
Nhân

上
Thượng
中 Trung
不
Bất

分Phân
不 Bất
厭
Yếm

明Minh
語 Ngữ
其
Kỳ

大 Đại
真 Chân
取
Thủ

丈Trượng
君 Quân
。
夫 Phu
子 Tử

。 ，
Nên người ta không chán khi ông nhận.
Trong tiệc rượu chẳng nói quấy, thật là bậc quân tử,
Việc phân chia của cải rõ ràng, thật là bậc đại trượng phu.
 139
34

不 Bất
寧
Ninh
富 Phú
大 Đại

可 Khả
可
Khả
潤 Nhuận
學 Học

邪 Tà
正
Chính
屋 Ốc
云 Vân

而 Nhi
而Nhi
， ：
有 Hữu
不Bất
德 Đức

餘 Dư
足Túc
潤 Nhuận

。 ， 身 Thân

。
34. Sách Đại Học viết rằng :
Giàu có thì làm nhà to đẹp, có đức thì trau dồi thân mình cho sáng chói.
Thà chằng được đầy đủ, mà luôn được chánh trực,
Còn hơn đầy đủ, mà làm điều tà vạy.
 140
35

財Tài
德 Đức
不 Bất
若 Nhược
為Vi
景
Cảnh

勝
Thắng
勝 Thắng
肖 Tiếu
刻 Khắc
人
Nhân
行
Hành

德
Đức
財 Tài
之 Chi
悛 Thuyên
要
Yếu
錄
Lục

為Vi
為 Vi
子 Tử
太 Thái
忠
Trung
云
Vân

小
Tiểu
君 Quân
， 甚 Thậm
厚
Hậu
：
人
Nhân
子 Tử
應 Ứng
， ，
。 ， 之 Chi

矣 Hĩ

35. Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :

Làm người cốt yếu nhất, là lòng trung hậu,
Nếu không khắc chế lỗi lầm, thì lỗi càng ngày lớn,
Con mà không giống cha, thì thật là không có vậy.
Đức hạnh nhiều hơn tài năng, là bậc quân tử,
Tài năng nhiều hơn đức hạnh, là kẻ tiểu nhân.
 141
36

萬Vạn
避 Tị
作 Tác
忠
Trung
良 子
Lương Tử

事Sự
禍 Hoạ
福 Phúc
言
Ngôn
藥 曰
Dược Viết

從
Tùng
不 Bất
不 Bất
逆
Nghịch
苦 ：
Khổ

寬
Khoan
如 Như
如 Như
耳Nhỉ
口
Khẩu

其Kỳ
省 Tỉnh
避 Tị
利Lợi
利Lợi

福
Phúc
非 Phi
罪 Tội
於 Ư
於 Ư

自Tự
。 ， 行Hành
病
Bệnh

厚
Hậu
。 ，
36. Đức Khổng Tử nói rằng :
Thuốc tốt đắng miệng, lợi cho trị bệnh,
Lời chánh trực nghịch lỗ tai, nhưng tốt cho việc làm.
Làm phước chằng bằng ngăn ngừa tội lỗi,
Tránh hoạ chẳng bằng tự xét mình có sai không.
Muôn việc điều tuy theo lòng độ lượng của mình mà được phước cả.
 142

自Tự
成
Thành

在Tại
人
Nhân

不
Bất
不
Bất

成
Thành
自Tự

人
Nhân
在Tại

。 ，

Muốn nên người thì chẳng nên phóng túng,

Phóng túng sẽ không nên người được.
 143
37

有
Hữu
非 Phi
有 Hữu
有
Hữu
君
Quân
子Tử

親
Thân
恕 Thứ
人 Nhân
君
Quân
子
Tử
貢
Cống

不
Bất
也 Dã
而 Nhi
不
Bất
有
Hữu
曰
Viết

能
Năng
； 求 Cầu
能
Năng
三
Tam
：
報
Báo
其 Kỳ
事Sự
恕
Thứ

， 使 Sử
， 。
，

37. Thầy Tử Cống nói rằng :

Người quân tử có 3 điều không dung thứ.
1. Có vua mà không phụng sự,
Rồi bảo người chiều theo ý mình.
Đó không phải điều dung thứ vậy ;
2. Mang ơn cha mẹ mà không báo đáp,
 144

士Sĩ
非 Phi
有 Hữu
有Hữu
非
Phi
有
Hữu

明
Minh
恕 Thứ
弟 Đệ
兄
Huynh
恕
Thứ
子
Tử

於Ư
也 Dã
而 Nhi
不Bất
也
Dã
而
Nhi

此
Thử
。 求 Cầu
能
Năng
； 求
Cầu

三
Tam
其 Kỳ
敬
Kính
其
Kỳ

恕
Thứ
聽 Thính
， 孝
Hiếu

， 令 Lệnh
，
，
Có con lại cầu nó hiếu thuận với mình,
Đó không phải điều dung thứ vậy ;
3. Anh mình mà không kính trọng,
Có em nhỏ lại bảo nó nghe mình,
Đó không phải điều dung thứ vậy.
Người có học, phải biết rõ 3 điều không dung thứ này,
 145

則
Tắc

可
Khả

以
Dĩ

端
Đoan

身
Thân

矣Hĩ

Thì gọi là đã biết phép sửa mình vậy.

 146
38

自 Tự
自 Tự
自 Tự
自Tự
老
Lão

務 Vụ
伐 Phạt
足Túc
見
Kiến
子
Tử

者 Giả
者 Giả
者Giả
者
Giả
曰
Viết

不 Bất
無 Vô
不Bất
不
Bất
：
長 Trưởng
功 Công
彰
Chương
明
Minh

。 ， ， ，

38. Lão Tử nói rằng :

Tự thấy thì chẳng sáng,
Tự biết thì chẳng rõ,
Tự khoe công thì không có công,
Tự khoe tài thì không bền lâu được.
 147
39

積Tích
積
Tích
劉
Lưu

道Đạo
谷
Cốc
會
Hội

德Đức
帛
Bạch
曰
Viết

者 Giả
者
Giả
：
不 Bất
不
Bất

畏 Uý
憂Ưu

凶Hung
饑Cơ

邪 Tà
寒
Hàn

39.Ông Lưu Hội nói rằng :

Người tích trữ gạo và quần áo, thì không lo đói rét,
Người tích đạo đức, thì không sợ hung tà.
 148
40

先
Tiên
含 Hàm
傷 Thương
先 Tiên
欲Dục
太
Thái

汙Ô
血 Huyết
人 Nhân
須 Tu
德
Đức
公
Công

自
Tự
噴 Phún
之 Chi
自 Tự
量
Lượng
曰
Viết

口
Khẩu
人 Nhân
語 Ngữ
量 Lượng
他Tha
：
。 ， 還 Hườn
。 人
Nhân

是 Thị
，
自 Tự

傷 Thang

40. Thái Công nói rằng :

Muốn dùng đức bao dung người,
Trước hết phải tự tu sữa mà bao dung mình.
Lời nói hại kẻ khác, thì nó sẽ quay lại hại mình.
Kẻ ngậm máu phun người,
Trước tiên hắn đã tự làm dơ miệng mình rồi.
 149
41

讒 Sàm
澄
Trừng
大 Đại
老 Lão

口 Khẩu
心Tâm
辯 Biện
子 Tử

多 Đa
清
Thanh
若Nhược
曰 Viết

言 Ngôn
淨Tịnh
訥 Nột
：
自 Tự
可Khả
大 Đại

亡 Vong
以 Dĩ
巧 Xảo

其 Kỳ
安 An
若 Nhược

身 Thân
神
Thần
拙Chuyết

41. Lão Tử nói rằng :

Kẻ biện luận giỏi thì thường nói chậm, người khéo léo thường tỏ ra vụng về.
Lắng lòng thanh tịnh, thì làm cho tinh thần an định.
Miệng hay nói lời gièm pha, thị tự làm hư mình đi.
 150
42

怠 Đãi
君 Quân
良
Lương
良 Lương
荀
Tuân

乎 Hồ
子 Tử
賈Cổ
農 Nông
子
Tử

道 Đạo
不 Bất
不
Bất
不 Bất
曰
Viết

體 Thể
為 Vi
為Vi
為 Vi
：
。 貧 Bần
折
Chiết
水 Thuỷ

窮 Cùng
閱
Duyệt
旱 Hạn

不Bất
不 Bất

市
Thị
耕 Canh

42.Thầy Tuân Tử nói rằng :

Nông dân giỏi, chẳng vì hạn hán, thiếu nước, mà không cày cấy.
Thương nhân giỏi, chẳng vì hàng ế, hàng rẻ giá, mà không ra chợ bán.
Bậc quân tử chẳng vì nghèo khó bần cùng
Mà trễ nãi trong việc học tập đạo đức.
 151
43

凡 Phàm
為 Vi
則Tắc
飲 Ẩm
孟 Mạnh

戲 Hi
其 Kỳ
人
Nhân
食 Thực
子 Tử

無 Vô
養 Dưỡng
賤
Tiện
之 Chi
曰 Viết

益 Ích
小 Tiểu
之
Chi
人 Nhân
：
惟 Duy
而 Nhi
矣Hĩ
，
勤 Cần
失 Thất
，
有 Hữu
大 Đại

功 Công
也 Dã

43. Thầy Mạnh tử nói rằng :

Người mà chỉ lo việc ăn uống,
Thì người sẽ khinh là hạ tiện vậy,
Vì nó chỉ dưỡng cái nhỏ (thân thể) mà bỏ mất cái lớn (tâm chí).
Phàm vui chơi điều vô ích, chỉ có chuyên cần học mới là người có công.
 152
44

李 Lý
瓜
Qua
太
Thái

下 Hạ
田
Điền
公
Công

不 Bất
不
Bất
曰
Viết

整
Chỉnh
納
Nạp
：
冠
Quan
履Lý

。 ，

44. Thái Công nói rằng :

Đi qua ruộng dưa chớ có dừng lại mà xỏ giầy,
Đi qua cây mận chớ có dừng lại mà sửa mũ.
(kẻo người ta nghi mình hái trộm)
 153
45

禮 Lễ
治Trị
愛 Ái
孟 Mạnh

人 Nhân
人
Nhân
人 Nhân
子 Tử

不 Bất
不Bất
不 Bất
曰 Viết

答 Đáp
治Trị
親 Thân
：
反 Phản
反
Phản
反 Phản

其 Kỳ
其Kỳ
其 Kỳ

敬 Kính
智Trí
仁 Nhân

。 ， ，
45. Thầy Mạnh Tử nói rằng :
Yêu người mà người không yêu lại, thì phải xem lại lòng nhân từ của mình,
Trị người mà người không phục, thì phải xét lại trí tuệ của mình,
Lấy lễ để đáp mà người không đáp lại, thì xem lại lòng cung kính của mình.
 154
46

物Vật
人 Nhân
自 Tự
自Tự
自
Tự
景
Cảnh

非Phi
非 Phi
賊 Tặc
矜
Căng
滿
Mãn
行
Hành

義
Nghĩa
賢 Hiền
者 Giả
者
Giả
者
Giả
錄
Lục

莫
Mạc
莫 Mạc
忍 Nhẫn
愚
Ngu
敗
Bại
云
Vân

取
Thủ
交 Giao
。 ， ， ：
， ，

46. Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :

Tự mãn, sẽ chuốc lấy thất bại,
Tự kiêu căng, sẽ chuốc lấy ngu si,
Tự làm hại mình, thì sẽ không có lòng nhẫn nại.
Người xấu không kết giao,
Vật phi nghĩa không nhận,
 155

靜 Tịnh
謹
Cần
事 Sự
忿
Phẫn

則 Tắc
則
Tắc
非 Phi
非Phi

常 Thường
無Vô
是 Thị
善
Thiện

安 An
憂Ưu
莫 Mạc
莫
Mạc

儉 Kiệm
忍
Nhẫn
說 Thuyết
舉Cử

則 Tấc
則Tắc
。 ，
常 Thường
無Vô

足 Túc
辱
Nhục

Giận mà chẳng đúng lý, thì chẳng giận.

Việc không thấy rõ, không nói lung tung.
Cẩn thận thì sẽ không lo, nhẫn nhịn thì sẽ không bị nhục.
Lòng thanh tịnh sẽ thường an lạc, tiết kiệm sẽ thường đầy đủ.
 156
47

志Chí
傲 Ngạo
曲
Khúc

不
Bất
不 Bất
禮
Lễ

可
Khả
可 Khả
曰
Viết

滿
Mãn
長 Trưởng
：
樂
Lạc
欲 Dục

不Bất
不 Bất

可Khả
可 Khả

極
Cực
縱 Túng

47. Thiên Khúc Lễ viết rằng :

Lòng kiêu ngạo chớ cho nó lớn, lòng ham muốn chớ buông thả.
Ý chí không cho nó đầy, vui mừng đừng có quá độ.
 157
48

故Cố
身 Thân
形 Hình
道 Đạo
心 Tâm
景 Cảnh

逸Dật
不 Bất
不 Bất
可 Khả
可 Khả
行 Hành

生
Sinh
憂 Ưu
勞 Lao
樂 Lạc
逸 Dật
錄 Lục

於Ư
則 Tắc
則 Tắc
身 Thân
形 Hình
云 Vân

勞Lao
荒 Hoang
怠 Đãi
不 Bất
不 Bất
：
而Nhi
淫 Dâm
惰 Noạ
可 Khả
可 Khả

常
Thường
不 Bất
易 Dị
不 Bất
不 Bất

休
Hưu
定 Định
蔽 Tế
憂 Ưu
勞 Lao

， 48. Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :

Trong tâm thì nên thông thả, còn thân thể thì để cho nó lao nhọc.
Việc đạo lý nên vui, còn cái thân mình thì chẳng nên lo.
Thân thể mà không lao nhọc, thì khí huyết ứ trệ.
Hễ thân thể sướng, sẽ sinh ra ham thích dâm dục không bờ mé.
Sự nhàn rỗi sinh ra từ lao nhọc, mà thường vui thích khi được nghỉ ngơi.
 158

耳
Nhỉ
與 Dữ
心 Tâm
憂 Ưu
逸 Dật
樂
Lạc

不
Bất
霹 Tích
無 Vô
勞 Lao
樂 Lạc
生
Sinh

聞
Văn
靂 Lịch
諂 Siểm
其 Kỳ
者 Giả
於Ư

人
Nhân
同 Đồng
曲 Khúc
可 Khả
， 憂
Ưu

之
Chi
居 Cư
， 忘 Vong
而
Nhi

非Phi
。 乎 Hồ
無Vô

， 。 厭
Yếm

。
Niềm vui sinh ra từ trong lo âu, mà thường được thoả mãn.
Cho nên sự thông thả và vui sướng,
Sinh ra từ trong lo âu và lao nhọc chớ có quên mất.
Trong lòng ngay thẳng, không a dua theo,
Cho dù ở với người ác đáng bị sét đánh, thì cũng không bị gì.
Lỗ tai đừng nghe điều xấu của người,
 159

門
Môn
門 Môn
門 Môn
庶
Thứ
口
Khẩu
目
Mục

內
Nội
外 Ngoại
內 Nội
幾
Cơ
不
Bất
不
Bất

有
Hữu
君 Quân
有 Hữu
君
Quân
言
Ngôn
視
Thị

小
Tiểu
子 Tử
君 Quân
子Tử
人
Nhân
人
Nhân

人
Nhân
至 Chí
子 Tử
。 之
Chi
之
Chi

， 。 ， 過
Quá
短
Đoản

， ，

Mắt chẳng xem điều dở của người,

Miệng chẳng nói tội lỗi của người,
Như vậy mới là người quân tử.
Hễ trong nhà có người quân tử,
Thì ngoài cửa có người quân tử đến.
Hễ trong nhà có kẻ tiểu nhân,
 160

門
Môn

外
Ngoại

小
Tiểu

人
Nhân

至Chí

Thì ngoài cửa có kẻ tiểu nhân đến.

 161
49

百Bách
一
Nhất
太
Thái

行
Hành
行
Hành
公
Công

俱Câu
有
Hữu
曰
Viết

傾
Khuynh
失
Thất
：
。 ，

49. Thái Công nói rằng :

Trong nết ăn ở làm người, một nết hư.
Thì trăm nết còn lại hư theo.
 162
50

孤Cô
短Đoản
素
Tố

莫Mạc
莫Mạc
書
Thư

孤Cô
短Đoản
云
Vân

於Ư
於 ư
：
自Tự
苟Cẩu

恃Thị
得 Đắc

。 ，

50. Sách Tố Thư viết rằng :

Chẳng gì chóng qua chóng mất, bằng của cầu may mà được.
Chẳng có sự gì làm mình lẻ loi, bằng tự cậy mình.
 163
51

神Thần
鑒
Giám
老 Lão

清Thanh
明
Minh
子 Tử

者 Giả
者
Giả
曰 Viết

嗜 Thị
塵
Trần
：
欲Dục
埃Ai

豈Khởi
不Bất

能Năng
能
Năng

膠Giao
汙Ô

51. Lão Tử nói rằng :

Cái gương sáng dẫu bụi bặm, thì cũng không thể nào làm cho mờ đi được.
Tình thần ta thanh khiết, thì dục vọng há bám được sao.
 164
52

終
Chung
不 書
Bất Thư

累
Luy
矜 云
Căng Vân

大
Đại
細 ：
Tế

德
Đức
行
Hạnh

。 ，

52. Kinh Thư viết rằng :

Không nên khoe khoang đức hạnh,
Vì nó sẽ làm hại đến đức lớn.
 165
53

小 Tiểu
君 子
Quân Tử

人 Nhân
子 曰
Tử Viết

驕 Kiêu
泰 ：
Thái

而 Nhi
而
Nhi

不 Bất
不
Bất

泰 Thái
驕
Kiêu

。 ，

53.Đức Khổng Tử nói rằng :

Bậc quân tử hoà đồng mà chẳng kiêu căng,
Kẻ tiểu nhân kiêu căng mà chẳng hoà đồng.
 166
54

雖Tuy
不 Bất
剛 Cang
濟Tế
聰 Thông
荀 Tuân

能
Năng
知 Tri
毅 Nghị
給
Cấp
明 Minh
子 Tử

必Tất
則 Tắc
勇 Dũng
速
Tốc
聖 Thánh
曰 Viết

讓
Nhượng
問 Vấn
敢 Cảm
通
Thông
智 Trí
：
然
Nhiên
不 Bất
不 Bất
不Bất
不 Bất

後Hậu
能 Năng
以 Dĩ
爭
Tranh
以 Dĩ

為 Vi
則 Tắc
傷 Thương
先Tiên
窮 Cùng

德Đức
學 Học
人 Nhân
人
Nhân
人 Nhân

54.Thầy Tuân Tử nói rằng :

Kẻ thông minh, thánh trí chẳng nên vì đó mà ép người vào đường cùng.
Dẫu có làm giúp người mau chóng, cũng đừng ỷ lại mà lấn người.
Dẫu mạnh khoẻ gan dạ, cũng đừng vì thế mà hiếp đáp người.
Không biết thì hỏi, chẳng giỏi thì học.
Tuy giỏi cũng phải nhường người, thì mới là người có đạo đức.
 167
55

不Bất
不 Bất
酒 Tửu
財 Tài
色 Sắc
賢Hiền

屈
Khuất
輕 Khinh
不 Bất
不 Bất
不 Bất
士 Sĩ

他
Tha
他 Tha
貪 Tham
貪 Tham
染Nhiễm
傳
Chuyện

自Tự
自 Tự
無 Vô
無 Vô
無 Vô
曰Viết

安An
厚 Hậu
所 Sở
所 Sở
所 Sở
：
， ， 觸 Xúc
害 Hại
穢 Uế

。 ， ，

55. Lời Hiền sĩ truyện viết rằng :

Sắc dục mà chẳng nhiễm, thì mình không mang tiếng xấu,
Tiền của không tham, thì không bị hại thân,
Rượu không mê đắm, thì không bị ai xúc phạm.
Không khinh bỉ người, thì sau này có phước,
Không bị người mê hoặc, thì thân tự an ổn,
 168

心
Tâm

平
Bình

則
Tắc

無
Vô

怨
Oán

惡Ố

Tâm bình, khí hoà thì không có lòng oán giận.

 169
56

不Bất
言
Ngôn
喜
Hỉ
蔡
Thái

可Khả
出
Xuất
怒
Nộ
伯
Bá

不Bất
於Ư
在
Tại
皆
Giai

愼Thận
口
Khẩu
心
Tâm
曰
Viết

也Dã
， ， ：
。

56.Ông Thái Bá Giai nói rằng :

Mừng giận tại tâm ta,
Lời nói ra tại miệng ta.
Không thể không cẩn thận.
 170
57

而
Nhi
身 Thân
故 Cố
而 Nhi
身 子
Thân Tử

能
Năng
居 Cư
何 Hà
能 Năng
居 曰
Cư Viết

愛ái
人 Nhân
人 Nhân
下 Bất
富 ：
Phú

敬
Kính
上 Thượng
而 Nhi
人 Nhân
貴
Quí

者
Giả
不 Bất
者 Giả

， 與 Dữ
，
富 Phú

貴 Quí

57.Đức Khổng tử nói rằng :

Ta ở địa vị giàu sang,
Mà hay hạ mình xuống trước người,
Thì ai mà chẳng cầu cho ta được giàu sang.
Ta ở trên người.
Mà hay cung kính yêu thương người,
 171

何Hà
發 Phát
何 Hà
所 Sở
身
Thân
何Hà

人
Nhân
言 Ngôn
人 Nhân
以 Dĩ
居Cư
人
Nhân

敢
Cảm
而 Nhi
而 Nhi
嚴
Nghiêm
權
Quyền
而
Nhi

違Vi
古 Cổ
敢 Cảm
肅Túc
職
Chức
敢
Cảm

命
Mệnh
動 Động
不 Bất
者Giả
不
Bất

者Giả
止 Chỉ
畏 Uý
， 愛Ái

也Dã
合 Hợp
懼 Cụ
敬
Kính

。 規 Quy
也 Dã
？
Thì ai mà chẳng yêu thương cung kính ta ?
Ta ở nơi quyền cao chức lớn,
Mà luôn nghiêm túc trong công việc,
Thì ai mà chẳng kiêng dè, sợ sệt ta.
Phát ngôn thì hợp lẽ phải, làm việc thì theo quy củ.
Thì người cảm phục và không làm trái lệnh ta vậy.
 172
58

此
Thử
凡 Phàm
皆 Giai
不Bất
借 Tá
顏
Nhan

亦
Diệc
有 Hữu
須 Tu
可Khả
人 Nhân
氏
Thị

士Sĩ
缺 Khuyết
愛 Ái
損Tổn
典 Điển
家
Gia

大
Đại
坏 Khôi
護 Hộ
坏
Khôi
籍 Tịch
訓
Huấn

夫
Phu
就 Tựu
， 而Nhi
， 曰
Viết

為 Vi
不Bất
：
補 Bổ
還Hoàn

治 Trị
，
58. Sách Nhan Thị Gia Huấn viết rằng :
Khi mượn sách vở của ai,
Không nên làm mất hoặc làm rách, mà không trả lại cho người,
Nên yêu quý trân trọng sách vở mượn được,
Nếu có lỡ làm rách mất, thì phải tu bổ lại và hoàn trả phí tổn.
Đó là cái nết tốt của người có học,
 173

百
Bách

行
Hành

之
Chi

一
Nhất

也Dã

Mà từ đó trăm nết tốt sinh ra.

 174
59

患
Hoạn
命 Mệnh
道 Đạo
德 Đức
福 Phúc
紫 Tử

生
Sinh
生 Sinh
生 Sinh
生 Sinh
生 Sinh
虛Hư

於Ư
於 Ư
於 Ư
於 Ư
於 Ư
元
Nguyên

多
Đa
和 Hoà
安 An
卑 Ti
清 Thanh
君Quân

欲
Dục
暢 Sướng
樂 Lạc
退 Thoái
儉 Kiệm
戒Giới

， 。 ， 。 ， 諭 Dụ

心Tâm

文Văn

59. Tử Hư Nguyên Quân có để bài giới dụ tâm văn (rằng) :

Phước báo sinh ra từ lòng thanh tịnh và tiết kiệm,
Đức sinh ra tự lòng khiêm nhường nhỏ nhoi.
Đạo sinh ra từ trong lòng an ổn vui sướng,
Vận mệnh sinh ra từ trong lòng thông suốt và hoà thuận.
Lo lắng sinh ra từ trong lòng nhiều dục vọng,
 175

戒
Giới
戒 Giới
戒 Giới
罪 Tội
過
Quá
禍
Hoạ

心
Tâm
口 Khẩu
眼 Nhãn
生 Sinh
生
Sinh
生
Sinh

莫
Mạc
莫 Mạc
莫 Mạc
於 Ư
於Ư
於Ư

恣Tứ
談 Đàm
視 Thị
不 Bất
輕
Khinh
多
Đa

貪
Tham
他 Tha
他 Tha
仁 Nhân
慢
Mạn
貪
Tham

嗔Sân
短 Đoản
非 Phi
。 ， 。
， ， ，

Tai hoạ sinh ra từ trong lòng nhiều tham vọng.

Điều quá đáng sinh ra từ trong lòng khinh mạng,
Tội lỗi sinh ra từ trong lòng không nhân từ.
Phải ngăn mắt mình đừng xem tội lỗi của người,
Ngăn miệng mình không nói điều xấu của người,
Ngăn lòng mình không cho nó tham lam, giận dữ,
 176

饒
Nhiêu
無 Vô
默 Mặc
不
Bất
無 Vô
戒
Giới

饒
Nhiêu
限 Hạn
默 Mặc
干
Can
益 Ích
身
Thân

饒
Nhiêu
神 Thần
默 Mặc
己
Kỷ
之 Chi
莫
Mạc

， 仙 Tiên
， 事
Sự
言 Ngôn
隨
Tuỳ

從 Tòng
莫
Mạc
莫 Mạc
惡
Ác

此 Thử
妄
Vong
妄 Vong
伴
Bạn

得 Đắc
為Vi
說 Thuyết
。
； 。 ，
Ngăn thân mình chớ theo lũ người xấu.
Lời nói không có lợi ích, thì không nói,
Việc chẳng liên qua tới mình, thi không nên làm.
Yên tĩnh, yên lặng, làm thinh.
Dù không phải thần tiên, thì cũng nhàn sướng như tiên ;
Khoan dung, tha thứ, tha lỗi cho người,
 177

尊Tôn
蓋 Cái
休 Hưu
債
Trái
忍 Nhẫn
千
Thiên

君
Quân
世 Thế
休 Hưu
主
Chủ
忍 Nhẫn
災
Tại

王
Vương
功 Công
休 Hưu
冤
Oan
忍 Nhẫn
萬
Vạn

， 名 Danh
， 家
Gia
， 禍
Hoạ

孝
Hiếu
不 Bất
從
Tùng
一
Nhất

父Phụ
自 Tự
此
Thử
齊Tề

母Mẫu
由 Do
盡
Tận
消
Tiêu

， 。 ； 。
Dù gặp phải cảnh thiên tai, ngàn hoạ hoạ cũng tự tiêu mất.
Nhẫn nhục, nhận chịu, nhẫn nhịn,
Thì oan gia trái chủ điều đi hết ;
Bỏ đi, ngừng lại, nghỉ ngơi,
Thì công danh cái thế trong đời, điều có được.
Tôn trọng quân vương, hiếu thảo cha mẹ,
 178

事
Sự
身 Thân
物 Vật
物 Vật
別 Biệt
敬Kính

已
Dĩ
未 Vị
既 Cứ
順 Thuận
賢 Hiền
尊Tôn

過
Quá
遇 Ngộ
放 Phóng
來 Lai
愚 Ngu
長
Trưởng

而
Nhi
而 Nhi
而 Nhi
而 Nhi
， ，
勿
Vật
勿 Vật
勿 Vật
勿 Vật
恕 Thứ
奉
Phụng

思
Tư
望 Vọng
追 Truy
拒 Cự
無 Vô
有Hữu

。 ， 。 ， 識 Thức
德Đức

。 ，
Kính trọng bậc lớn, nghe lời người có đức,
Biết phân biệt kẻ hiền người ngu, tha thứ cho người thiếu hiểu biết.
Phàm vật, việc gì nó xảy ra thuận cho mình chớ cản trở,
Còn vật, việc nó đã qua, chớ có đuổi theo làm chi.
Thân chưa gặp thời vận tốt, thì chớ có vọng cầu,
Còn việc gì đã qua, thì chớ có tưởng tới mà chi.
 179

為Vi
戒 Giới
倚 Ỷ
損 Tổn
算
Toán
聰
Thông

不
Bất
之 Chi
勢 Thế
人 Nhân
計
Kế
明
Minh

節
Tiết
在 Tại
禍 Hoạ
終 Chung
失
Thất
多Đa

而
Nhi
心 Tâm
相 Tương
自 Tự
便
Tiện
暗
Ám

亡
Vong
守 Thủ
隨 Tuỳ
失 Thất
宜
Nghi
昧
Muội

家Gia
之 Chi
。 ， 。 ，
， 在 Tại

志 Chí

Cậy mình thông minh thì nhìn việc tối tăm,

Tín toán quá thì mất đi tiện nghi.
Làm hại người chung cuộc tổn mình,
Cậy thế lực làm bậy thì tai họa theo cùng.
Ngăn ngừa tại lòng mình, giữ lấy ý chí.
Không giữ tiết tháo, thì làm tan nát cửa nhà,
 180

下
Hạ
上 Thượng
而 Nhi
於Ư
勸
Khuyến
因
Nhân

察
Sát
臨 Lâm
可 Khả
平
Bình
君
Quân
不
Bất

之
Chi
之 Chi
畏 Uý
生
Sinh
自Tự
廉
Liêm

以
Dĩ
以 Dĩ
。 可
Khả
警
Cảnh
而
Nhi

地
Địa
天 Thiên
懼
Thán
， 失
Thất

祇
Chi
神 Thần
可
Khả
位Vị

。 ， 驚
Cảnh
。

Làm quan không thanh liêm, thì mất chức.

Khuyên người nên tự cảnh tỉnh,
Lúc bình thường, nên kính cẩn nên cảnh giác
Mà nên sợ đều đó.
Trên thì thiên thần soi xuống nhìn,
Dưới thì có thần đất xét rõ.
 181

戒 Giới
惟 Duy
暗Ám
明
Minh

之 Chi
正 Chỉ
有
Hữu
有
Hữu

！ 可 Khả
鬼
Quỷ
王
Vương

戒 Giới
守 Thủ
神
Thần
法
Pháp

之 Chi
心 Tâm
相
tương
相
Tương

！ 不 Bất
隨Tuỳ
繼Kế

可 Khả
。 ，
欺 Khi

Tội lỗi mọi người biết, thì đã có vương pháp trừng trị,
Còn tội người không biết, thì có quỷ thần theo soi xét.
Phải giữ lòng mình ngay thẳng, không thể khinh khi.
Hãy tự răn mình ! hãy tự răn mình ! .
 182
1

知 Tri
不 Bất
知 Tri
知 Tri
景 Cảnh

足Túc
知 Tri
足 Túc
足Túc
行 Hành
第Đệ

常
Thường
足 Túc
者 Giả
常
Thường
錄 Lục
六
Lục

足Túc
者 Giả
貧 Bần
樂Lạc
云 Vân
篇
Thiên

終
Chung
富 Phú
賤 Tiện
多 Đa
： 安An

身Thân
貴 Quý
亦 Diệc
貪Tham
分
Phận

不 Bất
亦 Diệc
樂 Lạc
則Tắc

辱
Nhục
憂 Ưu
， 憂Ưu

Thiên Thứ VI : Phép An Phận

1. Sách Cảnh Hành Lục viết rằng :
Người biết đủ thường vui, người nhiều tham vọng thường lo buồn.
Người biết đủ, thì dù nghèo hèn cũng cảm thấy vui,
Người không biết đủ, thì dù giàu sang cũng thấy buồn rầu.
Biết đủ thì thường đủ, cả đời chẳng mang nhục.
 183

生 Sinh
若
Nhược
將 Thương
知 Tri

無 Vô
比Thử
上 Thượng
止Chỉ

有 Hữu
向
Hướng
不 Bất
常
Thường

不 Bất
下Hạ
足 Túc
止Chỉ

足 Túc
， 比 Tỉ
終
Chung

者 Giả
下 Bất
身Thân

。 有 Hữu
不 Bất

余 Dư
恥 Sỉ

Việc nên dừng thì dừng, thì cả đời chẳng hổ thẹn.

Với người trên ta nhìn chẳng đủ, với người dưới thì nhìn thấy dư.
Ví bằng cách nhìn người như vậy,
Thì cuộc sống không cảm thấy đủ ư.
 184
2

卻 Khước
雖 Tuy
知 Tri
安An
擊Kích

是 Thị
居 Cư
機 Cơ
分
Phận
壤
Nhưỡng

出 Xuất
人 Nhân
心 Tâm
身
Thân
詩Thi

人 Nhân
世 Thế
自 Tự
無
Vô
云Vân

間 Gian
上 Thượng
閒 Nhàn
辱
Nhục
：
。 ， 。 ，

2.Lời Kích Nhưỡng Thi viết rằng :

Biết an phận, thì thân không mang nhục,
Hiểu được lẽ đời, thì trong lòng được thanh thảng.
Biết được như thế tuy thân ở tại cõi đời này,
Mà thật tâm hồn đã xuất thế nhân rồi.
 185
3

安 An
迷 Mê
窮Cùng
壽
Thọ
神
Thần

分 Phận
途 Đồ
通
Không
夭
Yểu
童
Đồng

是 Thị
空 Không
各Các
莫
Mạc
詩
Thi

便 Tiện
役 Dịch
有Hữu
非
Phi
云
Vân

宜 Nghi
役 Dịch
時Thời
命
Mệnh
：
。 ， 。 ，

3. Thần Đồng Thi viết rằng :

Sống lâu, chết yểu chẳng lẽ không bởi vận mệnh,
Cùng quẫn, thông dong chung lại tại thời thế.
Con đường mê đồ, mà người cứ lao nhọc mãi,
Sao không an phận, thì thoải mái biết dường nào.
 186
4

貧
Bần
不 Bất
不 Bất
是Thị
富 子
Phú Tử

與
Dữ
處 Xử
以 Dĩ
人
Nhân
與 曰
Dữ Viết

賤
Tiện
也 Dã
其 Kỳ
之
Chi
貴 ：
Quí

， 。 道 Đạo
所Sở
，
得 Đắc
欲
Dục

之 Chi
也Dã

， 。

4. Đức Khổng tử nói rằng :

Giàu có và địa vị cao,
Là hai điều mà người ta mong cầu.
Tuy vậy mà làm điều trái đạo đức để đạt được,
Thì chẳng nên mong cầu.
Nghèo hèn và thấp kém,
 187

於 Ư
不 Bất
不 Bất
不
Bất
是
Thị

我 Ngã
義 Nghĩa
去 Khứ
以
Dĩ
人
Nhân

如 Như
而 Nhi
也 Dã
其
Kỳ
之
Chi

浮 Phù
富 Phú
。 道
Đạo
所Sở

云 Vân
且 Thư
得
Đắc
惡Ố

。 貴 Quý
之
Chi
也Dã

， ， ，

Là hai điều mà người ta ghét,

Tuy chẳng đáng lý để mình mắc nghèo đi nữa,
Thì nên an lòng mà cam chịu.
Ví như đạt được giàu sang mà làm điều bất nghĩa,
Thì ta buông bỏ, xem nó như mây khói bay qua vậy.
 188
5

守
Thủ
知Tri
老
Lão

其
Kỳ
其
Kỳ
子
Tử

辱
Nhục
榮
Vinh
曰
Viết

。 ， ：

5.Lão Tử nói rằng :

Hễ đạt được vinh quang,
Thì phải biết nhận cái nhục (luôn theo).
 189
6

失
Thất
怨 Oán
怨 Oán
知Tri
自 Tự
荀
Tuân

之
Chi
天 Thiên
人 Nhân
命
Mệnh
知 Tri
子
Tử

己
Kỷ
者 Giả
者 Giả
者
Giả
者 Giả
曰
Viết

， 無 Vô
窮 Cùng
不
Bất
不 Bất
：
反
Phản
志 Chí
， 怨
Oán
怨 Oán

之
Chi
。 天
Thiên
人 Nhân

人
Nhân
。 ，
，
6.Thầy Tuân Tử nói rằng :
Người biết mình thì không oán người,
Người biết vận mệnh mình thì không oán trời.
Kẻ oán người sẽ phải cùng mạt,
Kẻ oán trời là người không có chí.
Không đạt được thì xem lại mình, rồi từ đó xem lại người,
 190

榮Vinh
先 Tiên
先 Tiên
安 An
榮
Vinh
豈
Khởi

者Giả
利 Lợi
義 Nghĩa
危 Nguy
辱
Nhục
不
Bất

常
Thường
而 Nhi
而 Nhi
利 Lợi
之
Chi
亦
Diệc

通
Thông
後 Hậu
後 Hậu
害 Hại
大
Đại
迂
Vu

， 義 Nghĩa
利 Lợi
之 Chi
分
Phận
哉
Tai

者 Giả
者 Giả
常 Thường
， ！
辱 Nhục
榮 Vinh
體 Thể

。 ， ，
Há lại hay suy nghĩ xa xôi thay !
Vinh hay nhục điều chia ra rõ ràng,
An nguy, lợi hại điều do tại mình.
Lấy nghĩa trước, mà được lợi sau thì vinh,
Lấy lợi trước, mà được nghĩa sau thì nhục,
Hễ vinh thì thường thong thả,
 191

莫
Mạc
命 Mệnh
是 Thị
窮Cùng
通
Thông
辱
Thông

思Tư
合 Hợp
榮 Vinh
者Giả
者Giả
者Giả

重
Trọng
吃 Cật
辱 Nhục
常
Thường
常
Thường
常
Thường

囉La
粗 Thô
之 Chi
制Chế
制Chế
窮Cùng

面
Điện
食 Thực
大 Đại
於 ư
人Nhân
。
。 ， 分 Phận
人Nhân
，
也 Dã
，
。
Nhục thường cùng túng.
Thong thả thì áp chế người,
Cùng túng thì bị người áp chế lại,
Cho nên thấy vinh và nhục điều rõ ràng.
Vận mệnh mình phải chịu ăn cơm thiu,
Thì chở có tưởng thêm đồ ngon làm chi.
 192

省
Tỉnh
度
Độ
量
Lượng

吃Cật
其
Kỳ
其Kỳ

省
Tỉnh
所
Sở
所Sở

用
Dụng
出
Xuất
入
Nhập

省
Tỉnh
。 ，
求Cầu

人
Nhân

。
Đo trước chỗ ra,
Lường trước chỗ vào.
Bớt ăn, bớt dùng, bớt cầu người thì an vui vậy.
 193
7

小Tiểu
君 子 Quân Tử

人
Nhân
子 曰 Tử Viết

窮
Cùng
固 ： Cố

斯Tư
窮 Cùng

濫Lạm
，
矣 Hĩ

7. Đức Khổng tử nói rằng :

Người quân tử gặp cảnh khốn cùng, thì vẫn giữ bền lòng,
Kẻ tiểu nhân khốn cùng, thì làm liều, làm bậy vậy.
 194
8

則
Tắc
人Nhân
汪Uông

百
Bách
常
Thường
信Tín

事
Sự
咬Giảo
民Dân

可
Khả
得Đắc
常
Thường

為Vi
菜Thái
言
Ngôn

。 根Căn
：
，

8.Lời Uông Tín Dân Thường (viết rằng) :

Người ăn rễ cây, rễ rau mà vui lòng,
Thì mọi việc điều có thể làm được.
 195
9

素 Tố
素 Tố
素 Tố
素Tố
中
Trung

患 Hoạn
夷 Di
貧 Bần
富
Phú
庸
Dung

難 Nạn
狄 Địch
賤 Tiện
貴
Quý
云
Vân

， ， ， ， ：
行 Hành
行 Hành
行 Hành
行
Hành

乎 Hồ
乎 Hồ
乎 Hồ
乎Hồ

患 Hoạn
夷 Di
貧 Bần
富
Phú

難 Nạn
狄 Địch
賤 Tiện
貴
Quý

。
9.Sách Trung Dung viết rằng :
Được giàu sang, thì vui với cảnh giàu sang.
Được nghèo khó, thì vui với cảnh nghèo khó.
Được làm mọi rợ, thì vui với cảnh mọi rợ.
Gặp hoạn nạn, thì vui với cảnh hoạn nạn.
 196
10

不 Bất
不 子
Bất Tử

謀
Mưu
在 曰
Tại Viết

其 Kỳ
其 ：
Kỳ

政
Chánh
位
Vị

。 ，

10.Đức Khổng tử nói rằng :

Mình không phải là quan chức, phục vụ xã hội,
Thì đừng có mưu tín, lo lắm chuyện mà chi.
197