Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 56

pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO If]qsf]

jt{dfg cj:yf / efjL dfu{lrq


-Zj]tkq_

dfggLo jif{dfg k'g


pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqL
@% a}zfv, @)&%
k[i7e"ld
g]kfnsf] ;+ljwfgn] d'n'sdf ;+3, k|b]z / :yfgLo tx u/L tLg txsf] ;+3Lo zf;g k|0ffnL nfu"
u/L If]qut ?kdf tLg} txn] ug]{ sfo{x¿sf] ;"rL ;d]t :ki6 Joj:yf u/]sf] 5 . g]kfn ;/sf/sf]
sfo{ ljefhg lgodfjnL–@)&$ cg';f/ ;fljssf] pmhf{ dGqfno / l;+rfO dGqfno tyf ;f]
dftxtsf lgsfox?sf ;fy} ;fljssf] jftfj/0f dGqfno cGtu{t /x]sf j}slNks pmhf{ k|j4{g
s]G› / hn tyf df};d lj1fg ljefu ;d]t ;dfj]z u/L pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno
u7g ePsf] 5 .
pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfOsf] lbuf] ljsf;, ;+/If0f tyf k|j4{g ug{ tyf o; If]qsf] sfo{nfO{
ljlzi6Ls/0f u/L jt{dfg ;/sf/sf] …;d[4 g]kfn, ;'vL g]kfnLÚ sf] gf/fnfO{ ;fsf/ kfg{' clxn]sf]
cfjZostf /x]sf] 5 . ;Dk"0f{ If]qdf ;'zf;g :yfkgf u/L ›'Qt/ ljsf; ug]{ b[9\ ;+sNknfO{ ;fy
lb+b} pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO If]qsf] xfnsf] cj:yf, ;d:of / r'gf}tLx?sf] oyfy{ lrq0f ;lxt
j:t'k/s 9ª\uaf6 logsf] ljZn]if0f u/L o; If]qsf] ;du| ljsf; ug{ of] Zj]tkq hf/L ul/Psf]
5.

p2]Zo
pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO If]qsf] jt{dfg cj:yf tyf efjL dfu{lrq ;d]t ;d]l6Psf] of]
Zj]tkqsf p2]Zox? lgDg cg';f/ /x]sf 5g\ M
-s_ pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO If]qsf] xfnsf] cj:yf, ;d:of, ck]lIft pknAwL xfl;n x'g
g;Sg'sf sf/0fx? / r'gf}tLx?sf] oyfy{ lrq0f ug]{,
-v_ ;d:of / r'gf}tLx?sf] j:t'k/s 9ª\uaf6 ljZn]if0f u/L pknAw >f]t, ;fwg tyf
cj;/x?sf] klxrfg tyf cfjZostfsf] cfwf/df o; If]qsf] efjL dfu{lrq th'{df ug]{,
-u_ pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfOsf] If]qdf a9\bf] hgck]IffnfO{ pknAw ;|f]t ;fwgaf6
clwstd ;Daf]wg x'g] u/L sfo{qmdx?sf] k|fyldsLs/0f ug]{,
-3_ ;a}df ljB't pmhf{sf ;fy} cGo gjLs/0fLo Pjd\\ j}slNks pmhf{sf] kx'Fr a9fpFb} b]zsf]
pmhf{ dfu k"/f u/L ;a}nfO{ lbuf], e/kbf]{, ;j{;'ne, u'0f:t/Lo / :jR5 pmhf{ pknAw u/fO{ pmhf{
;'/Iff ;lxt pmhf{df cfTdlge{/ x'g] u/L dfu{lrq lgwf{/0f ug]{,
-ª_ b]zdf pknAw hn;|f]tsf] clwstd pkof]u tyf Joj:yfkg u/L s[lifof]Uo hdLgdf jif}{
e/L e/kbf]{ l;+rfO ;'ljwf pknAw u/fpg'sf] ;fy} hn pTkGg k|sf]k Go"gLs/0fsf] nflu lbuf]
tyf k|efjsf/L Joj:yfkg ug{ dfu{bz{g ug]{,
-5_ …l;+lrt s[lif If]qsf] clej[l4, ;+3Lo g]kfnsf] ;d[l4Ú nfO{ ;fy{s agfpg s[lif pTkfbg /
pTkfbsTj j[l4 ub}{ vfBfGgdf cfTdlge{/ x'g] u/L l;+rfO ljsf;sf sfo{qmdx? th{'df ug]{,
-h_ hn, hnjfo' / df};d ;DaGwL dfkg s]G›x?sf] :yfkgf, lj:tf/ tyf cfw'gLsLs/0f u/L
u'0f:t/Lo tYof+s pknAw u/fpFb} df};d tyf af9L eljiojf0fLsf] sfo{nfO{ yk k|efjsf/L
agfpg],
-em_ phf{, hn;|f]t tyf l;+rfO If]qdf ;+nUg lgsfox?nfO{ dfu{ lgb]{zg u/L ;dGjofTds
ljsf;sf ;fy} ;du| ;]jf k|jfxdf pNn]vgLo ;'wf/ ug{],
-`_ phf{, hn;|f]t tyf l;+rfO If]qdf ;'zf;g / kf/blz{tfnfO{ k|efjsf/L ?kdf nfu" ug{],

jt{dfg cj:yf
-s_ hn;|f]t
1. hn;|f]tsf] wgL b]zsf] ?kdf lrlgPsf] xfd|f] b]z g]kfnleq /x]sf gbL gfnfx?sf] ;/b/ jflif{s
axfj -Average Annual Run-off_ sl/a @@% ca{ 3g ld6/ /x]sf] cg'dfg ul/Psf] 5 .
k'ge{/0fof]Uo e"ldut hn -Rechargeable Groundwater_ %=* / !!=% ca{ 3g ld6/sf]
aLrdf /x]sf] cg'dfg ul/Psf] 5 . pknAw hn;|f]tdWo] l;+rfOdf @*=* ca{ 3g ld6/,
pBf]udf )=% ca{ 3g ld6/ / ;]jf If]qdf )=)! ca{ 3g ld6/ kfgL pkof]u eO/x]sf] cg'dfg
5 . xfn g]kfnsf] hn pkof]u bIftf )=^ cd]l/sg 8n/ k|lt 3g ld6/ /x]sf] 5 . o;
lx;fan] cfly{s tyf ;fdflhs ?kdf kfgLsf] pkof]u Go"g 5 .
2. hn;|f]tsf] PsLs[t ljsf;sf] nflu hn;|f]t P]g, @)$( nfu" eO{/x]sf] 5 eg] hn;|f]t /0fgLlt,
@))@ / /fli6«o hn of]hgf, @))% ;d]t sfof{Gjogdf /x]sf 5g\ .
-v_ pmhf{
3. lj=;+= !(^* h]7 ( df %)) lsnf]jf6sf] kmlk{ª hnljB't s]G›af6 g]kfnsf] ljB't ljsf;sf]
ofqf z'? ePsf] xf] . xfn;Dd hnljB'taf6 !,)!^ d]ufjf6, l8h]n÷dlN6ˆo'naf6 %$ d]ufjf6
/ ;f}o{ pmhf{af6 @=^* u/L Ifdtf !,)&# d]ufjf6 Ifdtf a/fa/sf ljB't cfof]hgfx? /fli6«o
ljB't k|0ffnLdf cfa4 ePsf 5g\ .
4. g]kfnsf] ;+ljwfgn] hg;xeflutfdf cfwfl/t :jb]zL nufgLnfO{ k|fyldstf lb+b} hn;|f]tsf]
ax'pkof]uL ljsf; ug]{ gLltut Joj:yf u/]sf] 5 . g]kfnsf kl5Nnf cfjlws of]hgfx¿df klg
pmhf{ If]qn] pRr k|fyldstf kfpFb} cfPsf] 5 . ;/sf/L, lghL / ;fd'bflos nufgLsf ;fy}
ljb]zL nufgL dfkm{t\ hnljB't If]qsf] ljsf; tyf k|j4{g ug]{ k|of; eO/x]sf] 5 .
5. ljut Ps jif{b]lv ljB'tsf] dfu / cfk"lt{sf] pRrtd Joj:yfkg u/L nf]8;]l8ª Go"gLs/0fdf
pNn]Vo ;kmntf k|fKt ePsf] 5 . cfufdL jif{x?df lgoldt ljB't cfk"lt{ ug{ yk ;'wf/sf
k|of;x? eO/x]sf 5g\ . d'n'ssf] cfw'lgsLs/0f tyf cf}Bf}lusLs/0fsf nflu ljB'tsf] a9\bf]
dfunfO{ k"lt{ ug{, ;/f]sf/jfnf lgsfox?aLr cfjZos ;dGjo u/L lgdf{0ffwLg ljB't pTkfbg,
k|zf/0f tyf ljt/0f nfOg cfof]hgfsf cltl/Qm cfjZos k"jf{wf/x? ;d]t lgwf{l/t ;dodf g}
lgdf{0f ;DkGg ug]{ sfo{x? k|efjsf/L 9+un] cufl8 a9fOPsf] 5 .
ljB't pTkfbg
6. xfn s"n ljB't pTkfbg hl8t Ifdtf !,)&# d]ufjf6dWo] g]kfn ljB't k|flws/0faf6 %^@
d]ufjf6 / lghL If]qaf6 %!! d]ufjf6 /x]sf] 5 . /fli6«o ljB't k|0ffnLdf pRrtd\ dfu sl/a
!,#)) d]ufjf6 /x]sf] 5 . xfnsf] ljB't dfu k"lt{ ug{ cfGtl/s pTkfbgsf] cnfjf ef/taf6
$%) d]ufjf6 ;Dd cfoft u/L dfu Joj:yfkg ul/Psf] 5 .
k|zf/0f k|0ffnL
7. b]ze/ km}lnPsf ^^ s]=le= / ;f]eGbf a9L ef]N6]h :t/sf ljBdfg Pjd\ lgdf{0ffwLg k|zf/0f
nfOg Pjd\ ;a:6]zgx¿sf] Ifdtf lgDg adf]lhd /x]sf 5g\ M
ljBdfg ! j6f $)) s]=le= k|zf/0f nfOg &* ;ls{6 ls=ld=
ljBdfg ! j6f @@) s]=le= k|zf/0f nfOg &% ;ls{6 ls=ld=
lgdf{0ffwLg * j6f @@) s]=le= k|zf/0f nfOg !,#%& ;ls{6 ls=ld=
ljBdfg #) j6f !#@ s]=le= k|zf/0f nfOg @,*!( ;ls{6 ls=ld=
lgdf{0ffwLg !% j6f !#@ s]=le= k|zf/0f nfOg !,!)* ;ls{6 ls=ld=
ljBdfg !% j6f ^^ s]=le= k|zf/0f nfOg $($ ;ls{6 ls=ld=
ljBdfg !* j6f !#@÷## s]=le= ;a:6]zg !,((^ Pd= le= P=
ljBdfg & j6f ^^ s]=le= ;a:6]zg ^@! Pd=le=P=
lgdf{0ffwLg & j6f !#@÷## s]=le= ;a:6]zg %## Pd= le= P=
lgdf{0ffwLg ! j6f @@)÷!#@ s]=le= ;a:6]zg @#) Pd= le= P=
ljt/0f k|0ffnL tyf u|fxs ;]jf
8. g]kfn ljB't k|flws/0fn] xfn;Dd b]zsf &^ lhNnfdf -;f]n'v'Da'df :yfgLo lghL ljB't
sDkgLaf6 ljB't ljt/0f eO/x]sf]_ ljB't ;]jf pknAw u/fPsf] 5 . @)&$ kmfu'g
d;fGt;Dddf k|flws/0fsf] u|fxs ;+Vof #$ nfv ^% xhf/ * ;o @@ k'u]sf] 5 . Ifdtf u|fxs
;+Vofsf] ($ k|ltzt ufx{:y u|fxsn] $!=*% k|ltzt ljB't pkef]u, !=$ k|ltzt cf}Bf]lus
u|fxsn] #%=^! k|ltzt ljB't pkef]u / $=^ k|ltzt cGo u|fxsx¿n] @@=%$ k|ltzt ljB't
pkef]u ul//x]sf 5g\ .
9. g]kfn ljB't k|flws/0f afx]s @*! j6f :yfgLo ;fd'bflos ;+:yfx?af6 sl/a % nfv
u|fxsx¿nfO{ ;]jf k|bfg eO/x]sf] 5 . o;sf ;fy} a'6jn kfj/ sDkgLaf6 :ofª\hf, kfNkf,
c3f{vfFrL / Ko"7fg lhNnfsf sl/a %) xhf/ u|fxsx?nfO{ ljB't ;]jf k|bfg eO/x]sf] 5 .
10. g]kfn ljB't k|flws/0f dftxtsf cf7j6f If]qLo sfof{no cGtu{tsf !)# j6f ljt/0f
s]G›x?af6 d'n'se/ u|fxs ;]jf k|bfg ul/g'sf ;fy} ljB'tLs/0f tyf ljt/0f k|0ffnL lj:tf/sf]
sfo{ ;d]t eO{/x]sf] 5 . u|fld0f ljB'tLs/0fsf] sfo{ ##÷!! s]=le= ;a:6]zg Pjd\\ ## s]=le=,
!! s]=le= tyf )=$÷)=@@ s]=le= ljt/0f nfOg dfkm{t ul/b} cfPsf] 5 . ljleGg If]qLo
sfof{nox?sf] dftxtdf /x]sf ljt/0f k|0ffnL b]xfo adf]lhd /x]sf 5g\ .
If]qLo sfof{no ##÷!! s]=le= ##, s]=le= nfOg !!, s]=le= nfOg )=$ / )=@@
;a:6]zg -ls=ld=_ -ls=ld=_ s]=le= nfOg
Pd= le= P= -ls=ld=_
lj/f6gu/ @$*=% ^@# $,(@( !$,))!
hgsk'/ !@!=! ^%* $,!#@ !),*(!
sf7df8f}+ @!%=* #)( %,)%* @$,$%(
x]6f}8f !!)=^ @%* #,!^) *,%@(
kf]v/f *)=% ^^# @,&($ (,^($
a'6jn !%(=^ &## #,#!* (,(^&
g]kfnu~h !@)=& ^#% @,%#! !@,@^$
cQl/of &*=% %)! #,&$! !!,&#!
hDdf !,!#% $,#*! @(,^^$ !,)!,%#!
11. ef/taf6 ljB't cfoftsf nflu ## s]=le, !#@ s]=le= / $)) s]=le= ef]N6]h :t/sf k|zf/0f
nfOgx? tyf ltgsf k|zf/0f Ifdtf b]xfo adf]lhd /x]sf 5g\ M
k|zf/0f nfOg ef]N6]h :t/ -s]=le=_ cfoft Ifdtf -
d]ufjf6_
s6}of–/fhlj/fh ## !)
;Ltfd8L–hn]Zj/ ## !@
s6}of–Og?jf ## %
/S;f}n–jL/u~h ## !@
hogu/–l;/fxf ## &
gfgkf/f–g]kfnu~h ## !@
s6}of–s'zfxf !#@ !@%
/fdgu/–u08s !#@ @%
6gsk'/–dx]G›gu/ !#@ #%
d'hkm/k'/–9Ns]j/ -$)) s]= le=_ xfn !#@ s]= le= df rfh{ !$%
s6}of–s'zfxf -gofF_ !#@ %)
/S;f}n–k/jfgLk'/ -gofF_ !#@ %)
hDdf $**

cg'dltkqsf] cj:yf
12. xfn s"n $,^$@ d]ufjf6 Ifdtfsf !&@ j6f cfof]hgfx?sf] ljB't pTkfbg cg'dltkq hf/L
eO{ lgdf{0fsf] ljleGg r/0fdf 5g\ . cWoog sfo{ ;DkGg u/L ljB't pTkfbg cg'dltkqsf]
nflu s"n #,$^^ d]ufjf6 Ifdtfsf #^ j6f cfof]hgfsf k|j4{sx?af6 k|fKt bvf{:tx?df
sf/jfxL eO/x]sf] 5 .
13. s"n !%,**& d]ufjf6 Ifdtfsf #)@ j6f cfof]hgfsf k|j4{sx?nfO{ ljB't pTkfbgsf] ;j]{If0f
cg'dltkq hf/L eO{ cWoogsf] ljleGg r/0fdf /x]sf 5g\ . o;} u/L !)) j6f ljB't k|zf/0f
nfOgsf] ;j]{If0f cg'dltkq tyf (^ j6f ljB't k|zf/0f nfOgsf] lgdf{0f cg'dltkq hf/L
ul/Psf 5g\ .
ljB't v/Lb ;Demf}tf (PPA)
14. @)&$ sf] cGTo;Dddf lghL If]qsf ljB't k|j4{s sDkgLx¿ / g]kfn ljB't k|flws/0f aLr
s"n hl8t Ifdtf $,!#* d]=jf= a/fa/sf @$$ j6f cfof]hgfx¿sf] ljB't v/Lb laqmL
;Demf}tf -Power Purchase Agreement_ ;DkGg ePsf 5g\ . h;dWo] s"n hl8t Ifdtf
%!! d]=jf= a/fa/sf &# j6f cfof]hgfx¿af6 Jofkfl/s pTkfbg z'? eO{ /fli6«o ljB't k|zf/0f
k|0ffnLdf cfa4 eO;s]sf 5g\ . hl8t Ifdtf @,#@# d]=jf= a/fa/sf !)$ j6f cfof]hgfx¿sf]
ljQLo Joj:yf eO{ lgdf{0ffwLg cj:yfdf /x]sf 5g\ . hl8t Ifdtf !,#)# d]=jf= a/fa/sf %&
j6f cfof]hgfx¿ lgdf{0fsf ljleGg r/0fdf 5g\ .
-u_ j}slNks pmhf{
15. gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlwsf] ljsf; tyf lj:tf/ ug]{ p2]Zon] g]kfn ;/sf/n] @)%# ;fn
sflQ{s !* ut] ljsf; ;ldlt P]g, @)!# cg';f/ j}slNks pmhf{ k|j4{g ljsf; ;ldlt
cGtu{t /xg] u/L j}slNks pmhf{ k|j4{g s]G›sf] :yfkgf u/] kZrft\ s]G›af6 gjLs/0fLo pmhf{
k|ljlwsf] k|rf/ k|;f/ tyf k|j4{gsf] dfWodåf/f u|fdL0f hgtfsf] hLjg:t/df ;'wf/ Nofpg],
jftfj/0f ;+/If0f ug]{, /f]huf/Lsf cj;/df j[l4 ug]{ / gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlwnfO{
Joj;foLs/0f u/L o; ;DaGwL pBf]u wGbfsf] ljsf; ug]{ sfo{x? x'Fb} cfPsf 5g\ .
16. j}slNks pmhf{ k|j4{g s]G›af6 ;~rflnt ljleGg sfo{qmdx? n3' tyf ;fgf hnljB't, ;f}o{
pmhf{, h}ljs pmhf{ -afof]Uof;, ;'wfl/Psf] r'nf], afof]la|s]6, Uofl;kmfo/ cflb_, jfo' pmhf{,
;'wfl/Psf] kfgL 3§, e"tfkLo pmhf{ cflbsf] k|j4{g, ljsf;, pkof]u tyf lj:tf/ ;DaGwL sfo{
eO/x]sf] 5 . o; k|of;af6 /fli6«o ljB't k|0ffnL dfkm{t ljB't ;]jf pknAw u/fpg gl;sPsf
u|fdL0f If]qsf hgtfx?nfO{ n3' tyf ;fgf hnljB't Pjd\ ;f}o{ tyf jfo' pmhf{sf dfWodaf6
ljB't kx'Fr lj:tf/ u/L ljB't ;]jf pknAw u/fOPsf] 5 . ;fy} afof]Uof;, ;'wfl/Psf] r'nf],
afof]la|s]6, Uofl;kmfo/ cflbsf dfWodaf6 u|fdL0f If]qdf jftfj/0fLo k|b'if0f sd ug{ ;3fp
k'u]sf] / pmhf{sf] bIf pkof]udf d2t k'u]sf] 5 .
17. gjLs/0fLo pmhf{sf] ;|f]taf6 %% d]ufjf6 eGbf a9L ljB't pTkfbg eO{ xfn;Dd ;dli6ut #^
nfv eGbf a9L 3/w'/L gjLs/0fLo pmhf{af6 nfeflGjt ePsf 5g\ . n3' tyf ;fgf hnljB't /
;f}o{ ljB'tsf] dfWodaf6 b]zsf sl/a !* k|ltzt hgtfdf ljB'tsf] kx'Fr k'Ug'sf ;fy} sl/a
#) xhf/ /f]huf/L l;h{gf ePsf] 5 .
18. gjLs/0fLo pmhf{ ;DaGwL * j6f sfa{g cfof]hgfx? hnjfo" kl/jt{g ;DaGwL ;+o'Qm
/fi6«;+3Lo 9fFrf dxf;GwL -UNFCCC_ df btf{ ePsf] tyf !^ nfv 6g k|dfl0ft xl/t u[x
UofF; pT;h{g Go"gLs/0f -CER_ u/L sfa{g Jofkf/af6 xfn;Dd sl/a Ps ca{ ?k}of a/fa/sf]
cfDbfgL ePsf] 5 .
19. Ifdtf pTkflbt pmhf{df gjLs/0fLo pmhf{sf] of]ubfg #=% k|ltzt /x]sf] 5 .
20. j}slNks pmhf{ k|j4{g s]G› dfkm{t xfn;Dd ljleGg gjLs/0fLo phf{ k|ljlwx? dWo] $,)),$#@
j6f 3/fo;L afof]UofF; KnfG6, ** j6f 7"nf afof]UofF; KnfG6, !#,$#,@$@ df6f]sf ;'wfl/Psf]
r'nf], &,($,@&^ 3/]n' ;f}o{ ljB't k|0ffnL !),^%$ j6f ;'wfl/Psf] kfgL 3§, !,&)! j6f
;+:yfut ;f}o{ ljB't k|0ffnL, $!,)() j6f kmnfd] ;'wfl/Psf] r'nf] h8fg ePsf 5g\ . n3' tyf
;fgf hnljB't cfof]hgfaf6 @(,$%& ls=jf= tyf ;f}o{ jfo' ldgLu|L8 k|0ffnLaf6 $!# ls=jf=
ljB't pTkfbg ePsf] 5 . o;sf ;fy} gjLs/0fLo pmhf{sf] pTkfbgd"ns kl/k|of]uaf6 @,)))
eGbf a9L ;fgf tyf demf}nf pBf]ux?sf] :yfkgf eO{ cfly{s ;jnLs/0fdf d2t k'u]sf] 5 .
21. gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlw h8fg ug{ u|fdL0f e]udf a;f]af; ug]{ hgtfx?sf] qmozlQm Go"g
/x]sf]n] To:tf 3/ kl/jf/df k|ljlw h8fgsf nflu cg'bfg pknAw tyf kl/rfng ug{
gjLs/0fLo pmhf{ cg'bfg gLlt tyf kl/rfng sfo{ljlw sfof{Gjogdf NofOPsf] 5 .
22. j}slNks pmhf{ k|j4{g s]G›n] gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlwsf] k|j4{g / lj:tf/ dfkm{t hnjfo'
kl/jt{g tyf sfa{g pT;h{g Go"gLs/0f / jftfj/0f ;+/If0fdf of]ubfg k'¥ofO/x]sf] ;Gbe{df
s]G›nfO{ xl/t hnjfo' sf]if -GCF_ sf] Direct Access Entity sf] ?kdf Accreditation
x'gsf nflu g]kfn ;/sf/, cy{ dGqnfon] 5gf}6 u/]sf]df s]G›n] GCF df cfj]bg lbO{ klxnf]
r/0fsf] d"Nof+sg kf/ u/L bf]>f] r/0fdf k|j]z u/]sf] 5 .
-3_ l;+rfO tyf hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg
23. b]zsf] s'n If]qkmn !,$&,!*,!)) x]S6/ dWo] s'n s[lif of]Uo If]qkmn @^,$!,))) x]S6/
/x]sf]df s'n l;+rfO of]Uo hdLg sl/j !&,^^,))) x]S6/ dfq 5 . xfn;Dd s'n !$,##,@*&
x]S6/ hdLgdf l;+rfO ;+/rgfx? lgdf{0f eO{ l;+rfO ;'ljwf k'¥ofOPsf] 5 . s'n l;+lrt If]qkmn
dWo] e"ldut l;+rfOaf6 ePsf] l;+lrt If]qkmn $,$#,#^% x]S6/, s[ifs Jojl:yt l;+rfO
k|0ffnLaf6 ePsf] l;+lrt If]qkmn !,^&,(@% x]S6/ tyf ;tx l;+rfOaf6 l;+lrt ePsf] If]qkmn
*,!#,)^& x]S6/ 5 . g]kfnsf] s'n l;+lrt If]qdWo] sl/a Ps ltxfO{ e"–efudf dfq jif}{ e/L
l;+rfO ;'ljwf k'u]sf] 5 .
24. clwsf+z g]kfnL hgtfn] cem} klg s[lifnfO{ hLljsf]kfh{gsf] d'Vo cfwf/ agfO/x]sf] ;Gbe{df
l;+rfO If]qdf /fHon] ug{'kg]{ nufgL kof{Kt x'g ;ls/x]sf] 5}g . ljut Ps bzssf] kl/b[Zo x]bf{
l;+rfOsf] ah]6 jflif{s ?kdf s]xL a9] klg o;n] oyfy{ dfunfO{ ;Daf]wg ug{ ;s]sf] 5}g .
25. l;+rfO If]qdf /fli6«o uf}/jsf ljleGg cfof]hgfx? ;~rfng x'Fb} cfPsf 5g\ . afFs] lhNnfsf]
/fKtL gbLdf Jof/]h lgdf{0f u/L $@,&^^ x]S6/ hdLgdf l;+rfO ;'ljwf pknAw u/fpg] p2]Zon]
l;S6f l;+rfO cfof]hgf, s}nfnL lhNnfsf] #*,#)) x]S6/df jif}{e/L l;+rfO ;'ljwf k'¥ofO s[lif
pTkfbg j[[l4 ug]{ p2]Zon] /fgL hd/f s'nl/of l;+rfO cfof]hgf, alb{of lhNnfsf] #^,)))
x]S6/df jif}{e/L l;+rfO ;'ljwf k'¥ofO{ s[lif pTkfbg j[l4 ug]{ p2]Zon] aaO{ l;+rfO cfof]hgf
tyf afFs] / alb{of lhNnfsf] yk !%,))) x]S6/ u/L s'n %!,))) x]S6/ hdLgdf jif}{e/L
l;+rfO ;'ljwf pknAw u/fpg] p2]Zon] e]/L aaO{ 8fOe;{g ax'p2]ZoLo cfof]hgf -e]/L gbLaf6
$) 3g ld6/ k|lt;]s]08 kfgL aaO{ gbLdf v;fnL $* d]ufjf6 ljB't pTkfbg ;d]t ug]{ u/L_
lgdf{0f r/0fdf /x]sf 5g\ .
26. df]/ª / ;'g;/L lhNnfsf] sl/a ^*,))) x]S6/ hdLgdf l;+rfO ;'ljwf pknJw u/fpg]
p2]Zon] ;'g;/L df]/ª l;+rfO cfof]hgf, ;nf{xL, /f}tx6, af/f, wg'iff, dxf]Q/L lhNnfsf Ifdtf
!,@@,))) x]S6/ hdLgdf -;'gsf]zL dl/g 8fO{e;{g;lxt_ l;+rfO ;'ljwf k'¥ofpg] p2]Zon]
afudtL l;+rfO cfof]hgf tyf s}nfnL / s~rgk'/sf] ##,%@) x]S6/ hdLgdf e/kbf]{ l;+rfO
;'ljwf k'¥ofpg] p2]Zon] dxfsfnL l;+rfO cfof]hgf -t]>f] r/0f_ lgdf{0ffwLg, bfª lhNnfsf]
%^,))) x]S6/ hdLgdf l;+rfO k'¥ofpg] p2]Zon] j[xt\ bfª pkTosf l;+rfO cfof]hgf / uf]/vf
lhNnfsf] @,))) x]S6/ hdLgdf l;+rfO k'¥ofpg] p2]Zon] kfn'ª6f/ s'Gb'6f/ l;+rfO cfof]hgf
lgdf{0f Pjd\ ljsf;sf] k|lqmofdf 5g\ .
27. l;+rfO gLlt cg'?k t/fO{df !)) b]lv @,))) x]S6/;Dd / kxf8df !) b]lv %)) x]S6/;Ddsf
l;+rfO k|0ffnLx? ljsf; ug]{ p2]Zon] of]hgfx?sf] lgdf{0f / k'g:yf{kgf ug]{ u/L cf=j=
@)^!÷^@ b]lv demf}nf l;+rfO sfo{qmd ;~rfngdf /x]sf] 5 . of] sfo{qmdaf6 xfn;Dd $$%
of]hgfx? ;DkGg eO{ %*,$)# x]S6/ hdLgdf Jojl:yt / e/kbf]{ l;+rfO ;]jf pknAw
u/fOPsf] 5 .
28. ;–;fgf d"nsf] kfgLsf] pkof]u, jiff{sf] kfgL ;~ro tyf vf]nfsf] kfgLnfO{ lnˆ6 -;f]nf/ /
ljB'tLo_ u/L l;dfGts[t, lk5l8Psf s[ifsx?sf ;–;fgf kfvf tyf 6f/nfO{ ;d]t ;dfj]z u/L
gub] afnL -t/sf/L, kmnkm'n, hl8a'6L_ dfkm{t cfo cfh{g clej[l4 ug]{ nIosf ;fy ;~rflnt
gofF k|ljlwdf cfwfl/t l;+rfO cfof]hgfaf6 xfn ;Dd $#^ of]hgfx? ;DkGg u/L %,*!) x]S6/
hdLgdf l;+rfO ;'ljwf pknAw ePsf] 5 .
29. ;d[4 t/fO{–dw]z l;+rfO ljz]if sfo{qmdaf6 @@ lhNnf, s0ff{nL c~rn l;+rfO sfo{qmdaf6 %
lhNnf tyf ;]tL dxfsfnL l;+rfO sfo{qmdaf6 ( lhNnfdf l;+rfO ;DaGwL ljz]if sfo{qmd
;~rfngdf 5g\ .
30. e"ldut hne08f/sf] pkof]u u/L t/fO{ tyf leqL dw]zdf jif}{e/L l;+rfO ;]jf pknAw u/fpg]
p2]Zon] :ofnf] tyf l8k 6\o'jj]n l;+rfO cfof]hgf sfof{Gjogdf /x]sf] 5 . cf=j= )&#÷&$
;Dd e"ldut l;+rfOtkm{ :ofnf] 6\o"jj]n / l8k 6\o"jj]n lgdf{0faf6 sl/j $,!%,^%# x]S6/
s[lifof]Uo e"lddf l;+rfO ;'ljwf pknAw ePsf] 5 .
31. kxf8L e]usf @@ lhNnfsf gbL lsgf/df pknJw 6f/, kmfF6 tyf v]tx?df klg e"ldut hn
l;+rfOsf] sfo{qmd ;~rfngdf /x]sf] 5 .
32. j}b]lzs ;xfotfdf ;~rflnt sfo{qmd cGtu{t g]kfnsf] klZrdL If]qsf $@ lhNnfdf
;~rflnt l;+rfO tyf hn;|f]t Joj:yfkg cfof]hgf -IWRMP_ rfn" cfly{s jif{df ;DkGg
x'Fb}5 . k"j{ / dWo If]qsf #% lhNnfsf s[ifs Jojl:yt l;+rfO of]hgfx?sf] k'g:yf{kgf u/L
e/kbf]{ l;+rfO ;]jf pknJw u/fpg] p2]Zon] ;~rflnt ;d'bfo Jojl:yt l;+lrt s[lif If]q
cfof]hgf (CMIASP-AF) / l;+rfO k'g:yf{kgf cfof]hgf ;~rfngdf /x]sf 5g\ .
33. lgdf{0ffwLg tyf ;DkGg l;+rfO of]hgfx?df hn pkef]Qmf ;ldltx? lqmofzLn 5g\ . o:tf
;ldltx? 7"nf cfof]hgfdf sl/a #) / demf}nf cfof]hgfdf sl/a %,))) j6f /x]sf 5g\ .
cfufdL lbgdf oL ;+:yfx?sf] ;|f]t kl/rfng ug{ ;xsf/Lsf] cjwf/0ffdf ;~rfng / Ifdtf
clej[l4 ug{ cfjZos /x]sf] 5 .
34. sdf08 If]qdf jif}{ e/L l;+rfO k'¥ofpg] p2]Zosf ;fy ax'p2]ZoLo cfof]hgfx? cGtu{t
;'gsf]zL dl/g 8fOe;{g ax'p2]ZoLo cfof]hgfsf] lj:t[t\ cWoog, sfnL u08sL ltgfp
8fOe;{g ax'p2]ZoLo cfof]hgf / zf/bf bfª 8fOe;{g ax'p2]ZoLo cfof]hgfx?sf] ;DefJotf
cWoog sfo{ eO/x]sf] 5 .
35. ljleGg gbLx?af6 eO/x]sf s6fg, 8'jfgnfO{ lgoGq0f / Joj:yfkg ug{ ljleGg sfo{qmdx?
;~rfngdf /x]sf 5g\ . o;af6 cf=j= @)&$÷)&% ;Dd sl/a !,))) ls=dL= t6aGw /
;+/rgfx?, ljleGg :yfgdf gbL RofgnfOh]zg, afof]OlGhlgol/Ë, ;+/rgf ;alns/0f, 6f/ /
a:tL ;+/If0f tyf klx/f] lgoGq0fsf sfdx? ;DkGg ePsf 5g\ .
36. afudtL, sdnf / nfnas}of gbLx?df t6aGw lgdf{0f, ;alns/0fsf sfdx? ;DkGg x'g]
qmddf /x]sf 5g\ . hg;xeflutfdf cfwfl/t hgtfsf] t6aGwsf] sfo{qmd, hn pTkGg k|sf]k
Go"gLs/0f ;xof]u sfo{qmd, ¿kf tfn PsLs[t ljsf; kl/of]hgf tyf cfktsfnLg tyf af9L
klx/f] k'glg{df{0f ljz]if sfo{qmd ;+rfngdf /x]sf 5g\ .
-ª_ hn tyf df};d lj1fg
37. hn tyf df};d ;DaGwL tYof+sx? ljsf;sf k"jf{wf/x? l8hfOg tyf lgdf{0f ug{ pkof]u
ul/Psf 5g\ . ;fy} xjfO{ oftfoft, ko{6g, ljkb hf]lvd Go"gLs/0f, lxdtfn ljikmf]6g hf]lvd
Go"gLs/0f, s[lif–df};dL ;]jf, af9L k"j{ ;"rgf ;]jf, clthGo df};dL ;]jf nufot ljleGg
cWoog cg';Gwfgdf ;d]t tL tYofªsx? / k"jf{g'dfg ;]jf pkof]u ul/Psf 5g\ .
38. ;g\ @)!# af6 z'? ePsf] hnjfo' k|sf]k ;d'Tyfg lgdf{0f cfof]hgf dfkm{t Ps j6f df};dL
/f8f/, ** j6f :jrflnt df};dL dfkg k|0ffnL, ^^ j6f :jrflnt hn ;tx dfkg k|0ffnL, (
j6f r6\ofª ;~hfn lgdf{0f, Ps j6f dflyNnf] jfo'd08nsf] df};dL ;"rgf ;+sngsf nflu
/]l8of]–;f]G8] s]G› :yfkgf ePsf 5g\ . ljefusf] nflu cfw'lgs ejg lgdf{0f, ›'t sDKo'6/
k|0ffnL :yfkgf nufotsf ;]jf k|jfxsf nflu cfjZos ;ˆ6j]o/ / xf8{j]o/sf] vl/b tyf
h8fg ug]{ sfo{ klg eO/fv]sf 5g\ .
39. u[x dGqfno dftxt /x]sf] /fli6«o cfktsfnLg sfo{ ;+rfng s]G› tyf lhNnf txdf /x]sf
lhNnf cfktsfnLg sfo{ ;+rfng s]G›;Fu hn tyf df};d lj1fg ljefu @$ ;} 306f ;Dks{df
/xg u/]sf] 5 . ;"rgf k|jfxsf nflu g]kfn 6]lnsd / Pg;]n;Fu cfk;L ;dembf/L kqdf
x:tfIf/ u/L ljkb\ ;"rgf k|jfxnfO{ k|efjsf/L agfOPsf] 5 .

;d:of tyf r'gf}tL


-s_ hn;|f]t
1. hn;|f]t /0fgLlt, @))@ / /fli6«o hn of]hgf, @))% n] to u/]sf nIox? dWo] sltko
nIox? xfn;Dd xfl;n x'g ;s]sf 5|}gg\ .
2. g]kfn–ef/t aLr ePsf hn;|f]t ;DaGwL låkIfLo ;GwL -sf]zL, u08sL, dxfsfnL_,
;Demf}tf tyf ;xdlt cg';f/sf ljleGg sfo{x? x'g ;s]sf 5}gg\ .
3. PsLs[t /flK6«o hn>f]t gLltsf] vfFrf] dx;'; ePsf] nfdf] ;do Joltt eP tfklg
xfn;Dd ;f]sf] lgdf{0f x'g ;s]sf] 5}g .
4. pknAw hn;|f]tsf] afF8kmfF8 ug{] ;DaGwdf ;+3, k|b]z / :yfgLo tx aLr x'g ;Sg] ljjfb
Joj:yfkg ug{ cfjZos gLltut tyf sfg"gL ;+/rgf / Ifdtfsf] ljsf; ug{ cfjZos
5.
5. o; If]qsf dxTjk"0f{ b:tfj]h tyf tYof+sx? ;+sng, e08f/0f tyf Joj:yfkg r':t
b'?:t x'g ;s]sf] 5}g / lg0f{o k|lqmofdf ltgsf] k|of]u ug]{ k/Dk/fsf] ljsf; x'g ;s]sf]
5}g .
6. hn;|f]tsf] PsLs[t Pjd\ ax'cfoflds ljsf; ubf{ tNnf] t6Lo b]z tyf If]qx?nfO{ x'g]
nfe / hf]lvd afF8kmfF8sf] gLltut Joj:yfsf] cefj /x]sf] 5 .
-v_ pmhf{
hnljB't pTkfbg, k|zf/0f, ljt/0f tyf Jofkf/
7. lglZrt nIo /fvL k|yd cfjlws of]hgfb]lv xfn;Ddsf of]hgfx?df ljB't ljsf;
sfo{x? cufl8 a9fOPsf] eP tfklg ck]Iffs[t pknAwL xfl;n x'g ;s]sf] 5}g . clwsf+z
hnljB't cfof]hgfx? /g ckm b l/e/ k|s[ltsf /x]sfn] lxpFb ofddf gbLx?sf] axfj
36\g uO{ pTkfbg Ifdtf klg 36\g] x'Fbf ljB'tsf] dfu k"/f x'g ;s]sf] 5}g . jt{dfg /
eljiosf] jflif{s ljB't dfu j[l4 b/sf] cg'kftdf ljB't pTkfbg, k|zf/0f tyf ljt/0fsf]
Joj:yf u/L cfly{s ljsf;df ljB'tsf] clwstd pkof]u ug]{ Joj:yf ldnfpg' k|d'v
r'gf}tL /x]sf] 5 .
8. cfufdL jif{x?df hnljB't cfof]hgfx?af6 jiff{tsf] ;dodf pTkfbg x'g] ljB't v]/ hfg]
/ lxpFb ofddf cfGtl/s pTkfbgaf6 gk'u x'g] ljB't cfoft ug'{kg]{ ;Defjgf /x]sf] x'Fbf
;f]sf] plrt Joj:yfkg u/L jif}{e/L ljB't dfu / cfk"lt{aLr ;Gt'ng sfod ug]{ r'gf}tL
/x]sf] 5 .
9. ljutdf ahf/ / ljQLo Joj:yf ;'lglZrt gx'Fbf PsLs[t gbL j]l;g u'? of]hgfx?n]
klxrfg u/]sf cfof]hgfx? PsLs[t ?kdf ljsf; x'g g;Sbf nfut a9\b} hfg] / ck]lIft
k|ltkmn k|fKt gx'g] cj:yf l;h{gf ePsf] 5 .
10. Pp6} gbL j]l;gdf aGg] cfof]hgfx?sf] aLrdf nfe nfutsf] ;d'lrt afF8kmfF8 ;DaGwL
gLltut Joj:yf ug'{ kg]{ vfFrf] 5 .
11. ljB't pTkfbg, k|zf/0f / ljt/0f nfOg cfof]hgfx?sf] lgdf{0fdf lgdf{0f sDkgL /
k/fdz{bftf sDkgLx?sf] nfk/afxL / sfddf l9nfO{ ug]{ k|j[lQn] ;dodf sfd ;DkGg
gx'g] cj:yf ljs/fn ;d:ofsf] ?kdf b]vf k/]sf] 5 .
12. ljBdfg hUufsf] xbaGbL ;DaGwL Joj:yfn] cfof]hgfnfO{ cfjZos hUuf k|flKtdf ;d:of
b]lvPsf] 5 .
13. hUufsf] d'cfAhf, nfe afF8kmfF8 tyf cfof]hgfn] :yfgLo :t/df ug{'kg]{ k"jf{wf/ lgdf{0f
nufotsf ljifodf :yfgLo hgtf;Fu x'g] ljjfb / dte]bn] klg ;fj{hlgs tyf lghL
If]qdf cfof]hgfx?sf] lgdf{0f a]n}df ;DkGg ug{] r'gf}tL 5 .
14. k|zf/0f nfOg d'lg kg]{ hUuf k|of]udf :yfgLoaf6 ;do ;dodf x'g] u/]sf] cj/f]wsf
sf/0f k|zf/0f nfOg lgdf{0fdf ;d:of /x]sf] 5 . jgsf] hUuf lnhdf lnP afkt ;f]xL jg
If]q;Fu} hf]l8Psf] hUuf g} zf]w egf{ afkt lbg'kg]{ Joj:yfn] hUuf k|flKtdf sl7gfO{ x'g]
u/]sf] tyf clwsf+z s[lif hdLgsf] e"–pkof]u kl/jt{g x'g] cj:yf l;h{gf ePsf] 5 .
15. cfof]hgf ljsf; tyf lgdf{0fsf] qmddf lng'kg]{ cg'dlt, ;xdlt tyf :jLs[lt cflbsf]
lg0f{o k|lqmofdf l9nfO{ x'g] u/]sf] 5 . jg If]qsf] ?v s6fgL, 5kfgL, km8fFgL tyf hUuf
clwu|x0f h:tf sfo{x? ;DalGwt lhNnf÷:yfgLo txsf sfof{nox?d} sfo{/t
sd{rf/Lx?af6 ;DkGg ug{'kg]{ ePsf] / oL sfof{nox?df vl6Psf sd{rf/Lx?sf] lgoldt
sfo{ af]em ;d]t clws /x]sf]n] ;dodf sfo{ ;DkGg ug{ ;lsPsf] 5}g .
16. afn'jf, lu§L, 9'Ëf h:tf gbL hGo lgdf{0f ;fdfu|Lsf] cefj, o;sf] pTvgg\sf] k|s[ofdf
/f]s, tyf clwsf/ If]qsf ljifox?n] cfof]hgfx?sf] lgdf{0fsf] qmddf lgs} sl7gfO{ pTkGg
u/]sf 5g\ .
17. pmhf{ bIf ljB'tLo pks/0fx?sf] k|of]u / cf}Bf]lus If]qsf] pmhf{ bIftf j[l4 u/L dfusf]
Joj:yfkg ug{ cfjZos gLltut, sfg"gL tyf ;+u7gfTds Joj:yf ug{ h?/L 5 .
18. ljB't ;]jf pknAw u/fpgsf nflu kof{Kt k"jf{wf/sf] ;'lglZrttf sfod ug{ cfjZos 5
.
19. k"FhL ahf/nfO{ hnljB't If]qdf nufgLsf] nflu clek|]l/t ug{ ljleGg hf]lvdnfO{ ;Daf]wg
ug{ cfjZos 5 .
20. ljQLo ;+:yfx?sf] sdhf]/ Ifdtf tyf b]zleq 5l/P/ /x]sf] k"FhL kl/rfng ug{' r'gf}tLsf]
?kdf /x]sf] 5 .
21. pmhf{ If]qsf] nufgLsf] cfjZostf cfGtl/s ljQLo If]q / ;/sf/af6 dfq k"/f gx'g] x'Fbf
;x'lnot tyf Jofj;flos ;|f]taf6 k|fKt ljb]zL nufgLsf] cfjZostf /x]sf] 5 . o;sf
nflu ljb]zL ljlgdodf x'g] ptf/ r9fjsf] k|efjnfO{ ;+af]wg ug{ ;d]t cfjZos 5 .
22. pmhf{ If]qdf nufgL ug]{ hg rfxgfnfO{ ;b'kof]u ug{ tyf ;DefJo cfof]hgfx?df
nufgLsf] jftfj/0f lgdf{0f u/L Jojxf/df ptfg{' r'gf}tLk"0f{ /x]sf] 5 .
23. cfufdL lbgdf hnljB't cfof]hgfx?sf] lgdf{0f ;DkGg eO{ k|0ffnLdf yk x'g] ljB'tsf]
ahf/ ;'lglZrt ug{ cfjZos 5 . cTolws ljB't vkt ug]{ k|s[ltsf pBf]ux?df nufgL
tyf logsf] lgdf{0f;Fu} hnljB't cfof]hgfx?sf] lgdf{0f ;DkGg x'g] ;dodf ;fd~h:otf
x'g' h?/L 5 . pTkflbt ljB't pkef]Qmf ;dIf k'¥ofpg ljt/0f k|0ffnLnfO{ cfw'lgsLs/0f
tyf Ifdtf lj:tf/ ug{ 7"nf] nufgL rflxg] x'Fbf ;f]sf] Joj:yfkg r'gf}tLk"0f{ 5 .
24. cfGtl/s vktaf6 art x'g] ljB'tnfO{ If]qLo ahf/df kx'Fr :yflkt u/fpg cfjZos 5
. ;fs{ k|m]djs{ Plu|d]G6, la=la=cfO=Pg=, laD:6]s, låkIfLo Pjd\\ ax'kIfLo ljB't Jofkf/
;+emf}tfx?nfO{ sfof{Gjogdf n}hfg cfjZos eO;s]sf] 5 .
25. ljt/0f k|0ffnLsf] cfw'lgsLs/0f tyf Ifdtf lj:tf/ u/L cglws[t ljB't rf]/Laf6 x'g]
u}/–k|fljlws r'xfj6 lgoGq0f tyf cg'udg u/L o;nfO{ Go"g ug{' kg]{5 .
26. klxrfg ePsf hnfzoo'Qm cfof]hgfx?sf] lgdf{0fsf] ;dosf] clglZrttf Psftkm{ 5 eg]
csf]{tkm{ To:tf hnfzoo'Qm If]qleq cGo k"jf{wf/ lgdf{0f tyf of]hgfa4 jf clgolGqt
zx/ jf a:tL ljsf;df /f]s nufpg' r'gf}tLk"0f{ /x]sf] 5 .
27. abln+bf] kl/l:ylt, k|ljlwdf cfO/x]sf] tLj| kl/jt{g tyf s'zn Joj:yfksLo Pjd\\ sfg"gL
1fg zLksf] cfjZostf 5 .
j}slNks pmhf{tkm{
28. k/Dk/fut pmhf{, ljz]iftM bfp/fsf] cTolws k|of]un] ubf{ jg ljgf; tyf w'Fjfn] ubf{
k|b'if0f eO{ dfgj :jf:Yo / jftfj/0fdf k|lts'n c;/ k/]sf] 5 . xfn klg b]zsf sl/a
&$ k|ltzt hgtfn] vfgf ksfpgsf] nflu k/Dk/fut pmhf{df lge{/ x'g' / ;du| pmhf{
ld>0fdf k/Dk/fut pmhf{sf] c+z cTolws eO/fVg' o; If]qsf] r'gf}tL xf] .
29. clwsf+z u|fdL0f e"–efudf a;f]af; ug]{ hgtfn] gjLs/0fLo pmhf{nfO{ d"n pmhf{sf]
dfWod agfO/x]sf] kl/k|]Ifdf gjLs/0fLo pmhf{sf] If]qdf ck]Iffs[t nufgL x'g ;ls/x]sf]
5}g .
30. j}slNks pmhf{sf] dfu / cfk"lt{ aLr ;Gt'ng, nlIft ;d"x klxrfg, sfo{qmdsf] lbuf]kgf,
k|ljlw x:tfGt/0f, pkef]QmfnfO{ ;xh ¿kdf ljQsf] Joj:yf ug{ tyf lbuf] ljsf;sf]
nflu bL3{sfnLg of]hgf agfO{ sfof{Gjog ug{' j}slNks pmhf{ If]qsf r'gf}tL /x]sf 5g\ .
31. u|fdL0f pmhf{ gLlt, @)^# / h}ljs pmhf{ /0fgLlt, @)&# n] to u/]sf /0fgLlt / of]hgf
cg';f/ cfjlws of]hgf tyf jflif{s sfo{qmdx? to x'g g;Sbf lnOPsf nIox? xfl;n
x'g ;s]sf 5}gg\ .
-u_ l;+rfO tyf hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg
32. clwsf+z l;+rfO ;+/rgfx? /g ckm b l/e/ cjwf/0ffdf ag]sfn] jiff{tsf] ;dodf a9L
ePsf] kfgL ;+sng u/L l;+rfOsf] e/kbf]{ ;]jf k'¥ofpg ;lsPsf] 5}g .
33. l;+rfO tyf hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkgsf] If]qdf lnOPsf] nIo xfl;n ug{ kof{Kt /sd
ljlgof]hg x'g ;s]sf] 5}g . demf}nf l;+rfO cfof]hgf, gofF k|ljlwdf cfwfl/t l;+rfO
cfof]hgf, l8k 6\o'jj]n l;+rfO cfof]hgf tyf gbLhGo k|sf]k Joj:yfkg If]qdf cTolws
dfu /x]sf] / To:tf cfof]hgfx?df ax'jifL{o 7]Ssf ;Demf}tfsf] sf/0fn] w]/} bfloTj l;h{gf
ePsf] 5 .
34. s[lif ljsf; /0fgLlt -Agricultural Development Strategy -ADS_ n] kl/b[io u/]cg'?k
sfo{qmd ;Grfng ug{ g;Sg' tyf o; /0fgLltdf pNn]v ePsf s[lif ljsf;;Fu ;DalGwt
lgsfox? aLr ;dGjo gx'g' ;d:ofsf] ?kdf /x]sf 5g\ .
35. g]kfn ;/sf/n] ljutdf cfˆgf] nufgLdf lgdf{0f u/]sf y'k|} l;+rfO cfof]hgfx? hL0f{
cj:yfdf 5g\ . lgdf{0f ;DkGg eO{ ;/sf/n] Joj:yfkg u/]sf, ;+o'Qm Joj:yfkgdf /x]sf
tyf Joj:yfkg x:tfGt/0f ePsf sfo{qmdx? k|efjsf/L x'g ;s]sf 5}gg\ .
36. hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkgsf] If]qdf ljlgof]lht ah]6 Iflt / cfjZostfsf] bfFhf]df
Go"g ePsf]n] PsLs[t ?kdf k|efjsf/L ;+/rgf lgdf{0f ug{ ;lsPsf] 5}g . lgld{t
;+/rgfsf] dd{t ;Def/sf nflu kof{Kt ah]6 gx'g] / :yfgLox?sf] ;d]t plrt kl/rfng
x'g g;Sgfn] o; If]qdf ck]lIft pknAwL xfl;n x'g ;s]sf] 5}g .
37. l;+rfO ;'ljwf pknAw ePsf Pjd\\ x'g] hdLg hyfefjL ?kdf v08Ls/0f u/L cGo
k|of]hgsf] nflu k|of]u ug{ tyf hf]lvdo'Qm If]qsf] hdLgsf] pkof]udf /f]s nufpg
;lsPsf] 5}g .
38. hUuf k|flKtdf rng rNtL / ;/sf/L b/ eGbf w]/} d'cfAhf dfu x'g] u/]sf] 5 .
39. hn pkef]Qmf ;+:yfx? ;jn / ;Ifd aGg ;s]sf 5}gg\ .
40. l;+rfO gLltn] kl/nlIft u/]sf] l;+lrt If]qsf] 3f]if0ff tyf ;xsf/L cjwf/0ffdf l;+rfO
k|0ffnLsf] ljsf; x'g ;s]sf] 5}g .
41. hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg gLltn] Joj:yf u/] cg'?ksf] cfktsflng ljkb\sf] ;+af]wg
ug]{ ;|f]tsf] Joj:yf x'g ;s]sf] 5}g .
42. gbL If]qnfO{ If]qfÍg -Zoning_ ug{ ;lsPsf] 5}g . gbL lsgf/fx? cltqmd0f u/L a:tL
ljsf; tyf hUuf Knl6ª ug]{ sfo{df /f]s nufpg ;lsPsf] 5}g . o;n] ubf{ gbL
lgoGq0fsf ;+/rgf -t6aGw_ lgdf{0fdf ljjfb x'g uO{ lgdf{0f sfo{ k|efljt ePsf] 5 .
lgodg ug]{ sfg'gsf] cefjdf o:tf sfo{ ug]{nfO{ bl08t ug{ ;lsPsf] 5}g .
43. g]kfn–ef/taLr l;+rfO, af9L lgoGq0f tyf 8'jfgsf] ljifodf b]lvPsf ;d:ofx?sf]
;DaGwdf låb]zLo ;dembf/L lgdf{0fsf nflu s'6gLlts kxn ug{ cfjZos 5 .
44. e"–Ifo /f]syfd tyf hnfwf/ If]qsf] a9\bf] IfoLs/0faf6 x'g] u]u|fg axfj -Sediment
Flow_ sf sf/0f gbL lk+wsf] j[l4 lgoGq0f ug{ tyf pTkflbt gbL hGo lgdf{0f ;dfu|Lsf]
k|efjsf/L Joj:yfkg u/L k|sf]k Go"gLs/0f ug{ ;lsPsf] 5}g .
45. hnjfo' kl/jt{gsf] sf/0faf6 kfgLsf] pknAwtfdf cfPsf] clglZrttf, af9L, v8]/L,
klx/f], e"–Ifo h:tf If]qdf ePsf] km]/abn / To;af6 pTkGg hf]lvd Joj:yfkg ug{'sf
;fy} hnjfo' kl/jt{g cg's'ng ;+/rgf -Climate Change Adaptive Infrastructure_
sf] lgdf{0f ug{'kg]{ r'gf}tL /x]sf] 5 .
-3_ hn tyf df};d lj1fg
46. hn tyf df};d lj1fg ;DaGwL s]Gb|x?sf] ;~hfn lj:tf/, ;'b[9Ls/0f tyf cfw'lgsLs/0f
ck]lIft ?kn] ug{ ;lsPsf] 5}g . b]z}el/ 5l/P/ /x]sf hn tyf df};d dfkg s]G›x?sf]
cg'udg tyf dd{t ;Def/ ug{ ;|f]tsf] cefj /x]sf] 5 . lxd tyf lxdgbLx?sf] ;j]{If0f
ug{] sfo{ r'gf}tLk"0f{ x'g'sf ;fy} ;f] sfo{ ug{sf nflu ;d]t ;fwg ;|f]tsf] cefj /x]sf] 5
.
47. hn tyf df};d lj1fg ljefun] xfn ;+rfng u/]sf s[lif–xfjfkfgL ;]jf / af9L k"jf{g'dfg
;]jfsf] dfu cToGt a9L /x]sf] ;Gbe{df ;f] dfu k"/f ug{ kof{Kt hgzlQm ;lxt cfjZos
;fwg ;|f]t pknJw u/fpg ;lsPsf] 5}g .
48. xfn ;+sng ug]{ ul/Psf] tYof+ssf] u'0f:t/ ;Gtf]ifhgs g/x]sf] cj:yf 5 . ;fy},
:jrflnt pks/0fx?af6 cfpg] tYof+ssf] Joj:yfkg tyf cg'udg ug{ xfnsf] hgzlQm,
;fwg / ;|f]t ck'u /x]sf] cj:yf 5 .
efjL dfu{lrq
g]kfn ;/sf/sf] …;d[4 g]kfn, ;'vL g]kfnLÚ cleofgsf] k|efjsf/L sfof{Gjog ug{ @)&%–*% sf]
cjlwnfO{ …pmhf{ tyf hn;|f]t bzsÚ sf] ?kdf cl3 a9fOg]5 .

gLltut dfu{lrq
-s_ hn;|f]t
1. g]kfnsf] ;+ljwfg adf]lhd ;a} txsf ;/sf/ tyf pkof]u stf{x¿af6 ljjfb/lxt 9+un]
hn;|f]tsf] ljsf;, ;+/If0f, Joj:yfkg, lgodg / PsLs[t, ;dGjofTds Pjd\\
ax'cfoflds pkof]uaf6 clwtsd nfe xfl;n ug{sf nflu PsLs[t /fli6«o hn;|f]t gLlt
lgdf{0f u/L sfof{Gjogsf nflu sfg"gL tyf ;+/rgfut Joj:yf ul/g]5 . o; cGtu{t
hn tyf phf{ cfof]usf] j]l;g sfof{nox? :yfkgf ;d]taf6 cfof]usf] k'g;+{/rgf u/L
yk k|efjsf/L agfOg]5 .
2. PsLs[t hn;|f]t Joj:yfkgsf] l;4fGt cg'?k hn;|f]tsf] ax'cfoflds pkof]u / cGt/
hnfwf/ hn :yfgfGt/0f (Inter Basin Water Transfer) sf] ;Defjgf ;d]tnfO{
ljrf/ u/L pknAw hn;|f]tsf] cfly{s, ;fdflhs Pjd\\ jftfj/0fLo If]qdf clwstd nfe
x'g] u/L ;a} gbLsf] j]l;g of]hgf / ;f] adf]lhd ljleGg pkof]uut u'?of]hgf ;d]t
cfufdL tLg jif{leq tof/ u/L hn;|f]tsf] of]hgfj4 ljsf;, Joj:yfkg / pkof]u
ul/g]5 .
3. e"ldut hn;|f]tsf] ljsf;, Joj:yfkg, ;+/If0f, lgodg / u'0f:t/ sfod ug{ hn;|f]t
P]gdf cfjZos Joj:yf ul/g]5 .
4. ;+3Lo ;+/rgfdf ;+3–k|b]z, k|b]z–k|b]z / :yfgLo txaLr pknAw hn;|f]tsf] clwstd
pkof]u -Optimum Use_ tyf Joj:yfkg ;DaGwdf eljiodf x'g;Sg] ljjfb
Joj:yfkg ug{ cfjZos ;+/rgfut Joj:yf ul/g]5 . ;fy} o; ;DaGwL sfo{/t
hgzlQmsf] Ifdtf clej[l4 ul/g]5 .
ax'p2]ZoLo tyf cGt/ hnfwf/ :yfgfGt/0f cfof]hgf
5. g]kfndf pknAw hn;|f]tnfO{ ax'cfoflds tyf ax'p2]ZoLo cfof]hgfsf] ?kdf ljsf;
ul/g] 5 . o;af6 l;+lrt If]qdf jif}{e/L kfgL pknAw x'g], hnljB't, af9L lgoGq0f,
vfg]kfgL, hn oftfoft, cfdf]b–k|df]b, ko{6g tyf jftfj/0fLo kmfObf x'g'sf] ;fy} pknAw
hn;|f]tsf] clwstd pkof]u x'g]5 . t/fO{–dw];df e"ldut hn;|f]tsf] pkof]uaf6
e"ldut hn ;tx 36\g yfn]sf]n] o:tf cfof]hgfaf6 e"ldut hn;|f]t k'ge{/0f
(Recharge) x'g'sf] ;fy} ;tx / e"ldut hn;|f]tsf] ;+of]hgfTds pkof]uaf6 t/fO{–
dw]; If]qsf] s[lif pTkfbsTjdf j[l4 x'g] 5 .
6. cGt/ hnfwf/ hn :yfgfGt/0fsf cfof]hgfx?sf ;DaGwdf gLltut Joj:yf u/L
sfof{Gjog ul/g]5 .

7. k|fb]lzs ;Gt'ng, dfu / cfk"lt{, pTkfbg ;lDd>0f (Generation Mix) tyf pmhf{
;'/Iff cflbnfO{ dWogh/ ub}{ ;Dej eP;Dd x/]s k|b]zdf slDtdf Pp6f hnfzoo'Qm
cfof]hgf lgdf{0f ul/g]5 .
8. cGt/ hnfwf/ :yfgfGt/0f, 7"nf tyf hnfzoo'Qm / ax'p2]ZoLo cfof]hgfx?sf] ljsf;
ug{ ;/sf/L nufgLn] dfq ;Dej gx'g] ePsf]n] ;x'lnotk"0f{ C0f tyf ;fem]bf/L
nufotsf j}slNks nufgLsf] df]8n ljsf; u/L sfof{Gjog ul/g]5 .
9. ax'p2]ZoLo k|s[ltsf cfof]hgfx?sf] afFw, ljB'tu[x tyf cGo ;+/rgfx?sf] lgdf{0f, dd{t,
;Def/ tyf ;~rfng sfo{sf] nflu pko'Qm df]8flnl6sf] th{'df ul/g]5 .
10. hnfzoo'Qm cfof]hgfx?sf] ljsf; x'g] If]qdf yk ;8s lj:tf/ Pjd\\ a:tL ljsf;
nufot k"jf{wf/ lgdf{0f sfdsf] lgodg ug{ gLltut Joj:yf ul/g]5 .
11. hnfzoo'Qm cfof]hgfx? ljsf; ubf{ tNnf] t6Lo b]zx?nfO{ x'g] kmfO{bfsf] afF8kmfF8 ug]{
df]8fln6L to ul/g]5 .
12. g]kfn–ef/taLrsf hn;|f]t ;DaGwL d'2fx?nfO{ b'O{ b]zsf] ;dembf/L / ;dGjodf
g]kfnsf] clwstd lxt x'g]u/L ;+af]wg ul/g]5 . o;sf] nflu g]kfn–ef/taLrsf ljleGg
låkIfLo ;+oGqx?nfO{ k|efjsf/L agfO{g]5 .
-v_ phf{
ljB't If]qsf] ;du| ljsf; u/L b]znfO{ ljB'tdf cfTdlge{/ agfpg, b]zleq vkt x'g]
pmhf{sf cGo ;|f]tx?nfO{ ljB'tLo pmhf{n] lj:yflkt u/L Jofkf/ 3f6f sd ug{, pTkflbt
ljB't pmhf{sf] cfGtl/s tyf afXo ahf/ lj:tf/ ug{ tyf cfd hgtfdf ljB't pmhf{sf]
kx'Fr a9fpFb} o;sf] pkof]uaf6 b]zsf] ;Dk"0f{ pmhf{sf] dfu k"/f u/L ;a}nfO{ lbuf],
e/kbf]{, ;j{;'ne, u'0f:t/Lo / :jR5 pmhf{ pknAw u/fpg pmhf{ If]qsf] cfufdL gLltut
dfu{lrq lgDg adf]lhd x'g] 5g\ M
13. pmhf{ ;DaGwL ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf clwsf/ sfof{Gjogsf nflu cfjZos gLltut,
sfg"gL tyf ;+/rgfut Joj:yf ul/g]5 . o;sf nflu ljB't P]g tyf g]kfn ljB't
k|flws/0f P]g kl/dfh{g ul/g'sf ;fy} gjLs/0fLo pmhf{ ljsf; P]g th{'df ul/g]5 . ljB't
lgodg cfof]u P]g–@)&$ adf]lhd ljB't lgodg cfof]unfO{ k"0f{tf lbOg]5 .

14. jt{dfg cj:yfsf] ljB't pkef]u 9fFrf -Energy Consumption Pattern_ df


qmdzM kl/jt{g tyf pmhf{ vktsf] If]q lj:tf/ ub}{ k|ltJolQm ljB't vktnfO{ cfufdL
kfFr jif{leq &)) o'lg6 -lsnf]jf6 306f_ / bz jif{leq !%)) o'lg6 k'¥ofOg] 5 . o;sf
nflu 3/fo;L, ;fj{hlgs Pjd\\ lghL ;+:yf, oftfoft / cf}Bf]lus If]qdf k|of]u eO/x]sf
pmhf{sf cGo ;|f]tx?nfO{ ljB't pmhf{n] k|lt:yfkg ug]{ u/L cfjZos gLltut tyf
sfg"gL Joj:yf ul/g]5 . ;fy}, ljB't pmhf{ a9L vkt ug]{ pBf]u :yfkgf Pjd\\ ljB'tLo
;jf/L ;fwgx? ;~rfng ug{ hf]8 lbOg]5 .
15. …lzIff / :jf:Yosf] nflu pHofnf] ljz]if sfo{qmdÚ ;~rfng ul/g]5 . o;sf] nflu u|fdL0f
If]qdf cfw'lgs pmhf{sf] kx'Fr j[l4 ug{ / ;fj{hlgs ljBfno, :jf:Yo s]G› tyf ;"rgf
s]G›x?df pmhf{sf] Go"gtd dfunfO{ ;Daf]wg ug{ :jR5, e/kbf]{ tyf gjLs/0fLo pmhf{sf
;|f]tx?sf] clwstd pkof]u u/L Jofks ?kdf k|j4{g tyf lj:tf/ ul/g]5 .
16. phf{ ;'/Iffsf] nflu ldl>t phf{ k|0ffnLsf] gLlt cjnDag ul/g]5 . pmhf{ ;b'kof]usf]
nflu phf{ bIftf clej[l4 ul/g]5 . o;sf nflu gljs/0fLo phf{sf cfof]hgfx? g]6
ld6l/Ë tyf g]6 k]d]06sf cfwf/df /fli6«o k|zf/0f k|0ffnLdf h8fg ug]{ sfo{nfO{
k|fyldstfsf ;fy cufl8 a9fOg]5 . pmhf{ bIftf clej[l4 ug{ / pmhf{ ;3gtfdf ;'wf/
ug{ cfjZos gLltut sfg"gL Pjd\\ ;+:yfut Joj:yf ul/g]5 . pmhf{ bIftf gePsf
ljB'tLo pks/0fx?sf] k|of]unfO{ lg?T;flxt ul/g]5 . Waste to Energy cjwf/0ff
cGtu{t pTkflbt phf{sf] pkof]u a9fpg cfjZos sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
17. ;fdflhs Gofosf] k|j4{gsf nflu nlIft ju{df pmhf{ ljz]if sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
o; cGtu{t ljkGg ju{, blnt, nf]kf]Gd'v, cflbjf;L hghflt, ;f+:s[lts tyf ko{6sLo
If]q nufotsf nlIft ju{sf nflu gjLs/0fLo pmhf{dfkm{t hLjg:t/ psf:g] sfo{ ul/g]
5 . ljkGg ju{nfO{ lgMz'Ns OghL{ dL6/ h8fg ug]{ Joj:yf ul/g]5 . u|fdL0f
ljB'tLs/0fsf] sfo{nfO{ ;/sf/L If]qsf] nufgL j[lå u/L cem} tLj|tfsf ;fy lj:tf/ ul/g]
5.
18. cf}Bf]lus, Jofkfl/s / ufx{:y u|fxsx?sf] nflu df};d / ;do cg';f/ km/s km/s ljB't
dx;'n lgwf{/0f ul/g]5 .
19. hnljB't pTkfbgdf :jb]z tyf ljb]zdf /x]sf hgtfnfO{ nufgLsf] cj;/ k|bfg ul/g]5
. o;sf nflu cfsif{s hnljB't cfof]hgfx?sf] 5gf}6 tyf ljsf; ul/g]5 .
20. cfufdL tLg jif{leq b]znfO{ ljB'tdf cfTdlge{/ agfO{g]5 . o;sf nflu lgdf{0ffwLg
pTkfbg, k|zf/0f tyf ljt/0f nfOg cfof]hgfx? ;doleq ;DkGg ul/g]5 . ljB't r'xfj6
Go"gLs/0f / lgoGq0f, ef/ Joj:yfkg, pmhf{ bIftf sfo{qmdx?sf] k|efjsf/L sfof{Gjog
ul/g]5 .
21. hnljB't nufgL tyf ljsf; sDkgL, ljB't pTkfbg sDkgL, /fli6«o k|zf/0f lu|8 sDkgL,
g]kfn ljB't k|flws/0f OlGhLlgol/Ë sDkgL, ljB't Jofkf/ sDkgL nufotsf
sDkgLx?nfO{ ;fwg ;|f]t ;DkGg agfO{ cufl8 a9fO{g]5 .

22. ljB't k|zf/0fsf nflu u'?of]hgf cg'?k cfGtl/s tyf cGt/b]zLo -Cross Border_
k|zf/0f nfOgx?sf] r/0fa4 ?kdf ljsf; ul/g]5 . k"j{–klZrd $)) s]=le= :t/sf] pRr
ef]N6]h k|zf/0f nfOg / ;f]xL :t/sf] dWo–kxf8L tyf gbL j]l;g sl/8f]/ k|zf/0f nfOg
lgdf{0f ul/g]5 . bL3{sfnLg ljB't k|zf/0f / cGt/b]zLo ljB't Jofkf/sf] cfjZostfnfO{
;d]t nlIft u/L &^% s]=le= :t/sf] pRr ef]N6]h k|zf/0f nfOgsf] cWoog sfo{ cl3
a9fOg]5 . k|zf/0f nfOgsf nflu ;fj{hlgs hdLgsf] k|of]udf k|fyldstf lbO{g]5 .
k|zf/0f nfOg d'gLsf hUuf wgLnfO{ k|ToIf nfe x'g] u/L pko'Qm Joj:yf ul/g]5 .
23. pTkflbt ljB't pmhf{ pkef]Qmf ;dIf k'¥ofpg ljB't ljt/0f k|0ffnLsf] cfw'gLsLs/0f
Pjd\\ lj:tf/ ul/g]5 . sf7df8f}+ pkTosf nufotsf k|d'v zx/x?sf ljBdfg ljt/0f
k|0ffnLx?nfO{ ;'b[9Ls/0f tyf cfw'lgsLs/0f ub}{ nlug]5 . cf}Bf]lus tyf ljz]if cfly{s
If]q (SEZ) x?df e/kbf]{ ljB't ;]jf pknAw u/fpg cf}Bf]lus k|zf/0f nfOg tyf
;a:6]zgx?sf] lj:tf/ Pjd\ ;'b[9Ls/0f ul/g]5 . ljB't k|0ffnLsf] cfw'gLsLs/0fsf nflu
:df6{ ld6/ Pjd\\ :df6{ u|L8 k|0ffnL nfu" ul/g]5 .
24. cfGtl/s vktaf6 art ljB't pmhf{sf] kx'Fr l5d]sL d'n'ssf ljB't ahf/df :yflkt ug{
ljz]if kxn ul/g]5 . o;sf nflu ;fs{ k|m]djs{ Plu|d]06, lalacfO{Pg, laD:6]s, låkIfLo
jf ax'kIfLo ljB't Jofkf/ ;Demf}tfx? tyf pmhf{ a}+lsª cjwf/0ff sfof{Gjogdf NofOg]5
.

25. ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L (Public Private Partnership -PPP), lgdf{0f /


x:tfGt/0f (Built & Transfer - BT), lgdf{0f, u|x0f, ;~rfng / x:tfGt/0f
(Built, Own, Oprate & Transfer -BOOT), O{GhLlgol/ª, vl/b, lgdf{0f /
ljQLo Joj:yfkg (Engineering, Procurement, Construction &
Financing -EPCF) h:tf cjwf/0ffsf cfwf/df hnljB't tyf k|zf/0f nfOg
cfof]hgfx?sf] ljsf;nfO{ yk k|efjsf/L agfOg]5 .
26. pmhf{ If]qsf] nufgLsf] cfjZostf k"/f ug{ j}b]lzs a}+s tyf ljQLo ;+:yfx?af6
;x'lnotk"0f{ C0f tyf cg'bfg ;d]tsf] dfWodaf6 k"FhL kl/rfng ug]{ gLlt lnOg]5 .
27. g]kfn ;/sf/sf] :jfldTjdf /x]sf] hnljB't nufgL tyf ljsf; sDkgL dfkm{t kfj/ a08
nufot bL3{sfnLg nufgLsf ;+oGqx?sf] dfWodaf6 5l/P/ /x]sf :jb]zL k"FhLnfO{
PsLs[t u/L hnljB't If]qdf nufgL ug]{ gLlt lnO{g]5 .
28. ljB't k|zf/0f nfOg, ;~rf/ k"jf{wf/ Pjd\\ /fhdfu{ tyf ;8snfO{ PsLs[t sl/8f]/sf]
cjwf/0ff cg'?k cl3 a9fOg]5 . gofF ;8sx?sf] l8hfOg ubf{ k|zf/0f nfOgnfO{ ;d]t
;d]6\g] u/L cfjZos ;dGjo ul/g]5 . zx/L If]qdf ljB't, tyf ;~rf/sf cfwf/e"t ;]jf
k|bfg ug]{ k"jf{wf/ ;+/rgfx? PsLs[t ?kdf lgdf{0f ul/g]5 .
29. ljB't r'xfj6 Go"gLs/0f / lgoGq0f ug]{ sfo{ yk k|efjsf/L agfOg]5 . o;sf nflu
cfjZos sfg"gL, k|fljlws Pjd\\ k|zf;lgs pkfox? cjnDag ul/g] 5g\ .
30. ljB't cfof]hgfsf] cg'dltkq k|bfg ug]{ k|lqmofnfO{ k|lt:kwf{Tds agfpg] u/L sfg"g
lgdf{0fsf] k|lqmofnfO{ cufl8 a9fO{g]5 .
31. s'g} vf; If]qdf /g ckm lb l/e/ tyf lklsª /g ckm lb l/e/ b'j} k|sf/sf cfof]hgfsf
nflu ;e]{If0f cg'dltkq ;DjGwL cnu cnu cfj]bg k/]df lklsª /g ckm lb l/e/
cfof]hgfnfO{ k|fljlws ?kdf ;Dej eP;Dd k|fyldStf lbO{g]5 .
32. ljB't cfof]hgfx?sf] cg'dltkq lnO{ tf]lsP adf]lhd tflnsf cg';f/ k|ult xfl;n gug]{
k|j4{ssf] cg'dltkq vf/]h ul/g]5 .
33. ljB't vl/b ;Demf}tf u/L lgwf{l/t cjlwleq lgdf{0f z'? gug]{ ljB't cfof]hgfx?sf]
ljB't vl/b ;Demf}tf vf/]h ul/g]5 .

-u_ l;+rfO tyf hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg


34. …l;+lrt s[lif If]qsf] clej[l4, ;+3Lo g]kfnsf] ;d[l4Ú eGg] d"n gf/fsf ;fy l;+rfO If]qsf]
ljsf; ul/g]5 . s[lifsf nflu l;+lrt If]q lj:tf/ u/L jif}{ e/L e/kbf]{ l;+rfO ;'ljwf
k'¥ofpg cGt/ hnfwf/ hn:yfGt/0f tyf ax'p2]ZoLo hnfzoo'Qm cfof]hgfx?sf]
sfof{Gjog ug{'sf ;fy} e"ldut l;+rfOsf] ;+of]hgfTds pkof]u tyf gofF k|ljlwsf] k|of]u
ul/g]5 .
35. …gbL lsgf/fsf u/f, ;bf x/fe/fÚ eGg] gf/fsf ;fy kxf8L If]qsf gbL 5]p 5fpFdf
cjl:yt s[lif of]Uo hdLgdf ;f}o{ phf{sf] ;d]t pkof]u u/L lnkm\6 l;+rfO cfof]hgfnfO{
cleofgs} ?kdfd ;~rfng ul/g]5 . o;n] ;LdfGts[t s[life"ld tyf ;LdfGts[t
s[ifsnfO{ ;Daf]wg ub}{ kxf8L If]qdf s[lif pTkfbg a[l4 eO{ To; If]qsf] cfly{s
lqmofsnfkdf pNn]vgLo a[l4 x'g]5 .
36. t/fO{–dw];df pknAw e"ldut hn;|f]tsf] clwstd pkof]u ug{ :ofnf] tyf l8k
6\o'jj]nsf] lgdf{0fdf tLa|tf lbOg]5 . lgdf{0f ePsf 6\o'jj]nx?df ljB't ;]jf lg/Gt/
k|jfx / ;f]nf/ k|ljlwsf] pkof]u ug{ e/kbf]{ ljt/0f nfOgsf] lj:tf/ ul/g]5 . lbuf]
;~rfng ug{ g]6 ld6l/ª cjwf/0ffaf6 w]/} ePsf] ljh'nL lu|8df hf]8\g] Joj:yf
ldnfOg]5 .
37. l;+rfO cfof]hgfx?sf] k|efjsf/L ;~rfng / dd{t ;Def/ ug{ pkef]Qmf ;+:yf;Fu ;+o'Qm
Joj:yfkg, Joj:yfkg x:tfGt/0f, ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L h:tf pkfox? cjnDag
ul/g]5 . l;+lrt If]qdf s[lifsf sfo{qmdsf] cnfjf k|ljlw, dn, lap, ahf/ Joj:yfkg,
;xsf/L ljsf; h:tf sfo{qmdx?sf] ;d]t k|efjsf/L sfof{Gjog ul/g]5 .
38. e"ldut l;+rfOsf] nflu l8k 6\o'jj]n ;~rfngsf] nflu cfjZos sfg"gL tyf gLltut
;'wf/ ul/g]5 .
39. l;+rfO ;]jf z'NsnfO{ Jojl:yt ug{ gLltut tyf sfg"gL Joj:yf ldnfOg]5 .
40. l;+rfO, hn;|f]t tyf hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkgsf nflu pkef]Qmf ;ldltnfO{ ;xsf/L
cjwf/0ffdf ljsf; / Joj:yfkg ug{ gLltut tyf sfg"gL ;'wf/ ul/g]5 .
41. gbL lsgf/fx? cltqmd0f u/L a:tL ljsf;, 3/ lgdf{0f / cGo pkof]u ug]{ sfo{nfO{
;d]t /f]S/ g] u/L hn;|f]t P]gdf cfjZos ;+zf]wg u/L nfu" ul/g]5 .
42. ;+3, k|b]z:yfgLo txsf ;/sf/aLr ;dGjo u/L hn;|f]t tyf l;+rfOsf] ljsf; / hn
pTkGg k|sf]k Joj:yfkgsf] nflu tLgj6} txsf] Ifdtf clej[l4 ul/g]5 . k|b]z tyf
:yfgLo txaf6 l;+rfO ljsf; ug{ ljleGg sfo{ljlw, lgodfjnL, lgb]{lzsfsf] gd"gf tof/
ul/g]5 .
hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg ug{ ljBdfg hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg gLltnfO{ ;+3Lo
;+/rgf adf]lhd k|b]z / :yfgLo txsf] ;d]t k|sf]k Joj:yfkgdf dxTjk"0f{ e"ldsf x'g]
u/L kl/dfh{g ul/g]5 .
-3_ hn tyf df};d lj1fg
43. hn tyf df};d dfkg s]Gb|x?sf] ;~hfn lj:tf/ ub}{ ljBdfg s]Gb|x?sf] ;'b[9Ls/0f tyf
cfw'gLsLs/0f u/L cGt/f{li6«o :t/sf] agfOg]5 .
44. hn tyf df};d lj1fg ;DaGwL ;]jf tyf ;+slnt tYofÍx¿sf] ljt/0f k|0ffnLnfO{ ;xh
/ ;j{;'ne agfO{g]5 .

sfo{ut dfu{lrq
-s_ hn;|f]t
45. lgdf{0ffwLg e]/L–aaO{ 8fO{e;{g ax'p2]ZoLo cfof]hgfsf] ;'?ª, afFw / ljB'tu[x ;lxtsf]
;+/rgfx?sf] lgdf{0f sfo{ cfly{s jif{ @)&*÷&( leq ;DkGg ul/g]5 .
46. a'9Lu08sL hnfzoo'Qm cfof]hgf lgdf{0fsf nflu cfufdL cfly{s jif{leq af]nkq k|lqmof
z'? ul/g]5 . hUuf clwu|x0f, k'gjf{; tyf k'g:yf{kgf ;DaGwL sfo{nfO{ b'|t ultdf cufl8
a9fO{g]5 .
47. ;'gsf]zL–sdnf 8fOe;{g tyf ;'gsf]zL–dl/g 8fOe;{g ax'p2]ZoLo cfof]hgfx?sf]
t'ngfTds cWoog Pjd\\ ljZn]if0f u/L pko'Qm cfof]hgfsf] cfufdL cfly{s jif{af6
sfof{Gjog k|lqmof cl3 a9fOg] 5 .
48. afudtL gbL hnfwf/ ;'wf/ cfof]hgf cGtu{tsf] lgdf{0ffwLg wfk afFw cfufdL jif{
;DkGg u/L gfudtL afFw lgdf{0fsf] k|lqmof z'? ul/g]5 . o;af6 afudtL gbLdf yk
$$) ln6/ k|lt;]s]G8 hn k|jfx x'g]5 .
49. @$% d]ufjf6 Ifdtfsf] gf}d'/] /fKtL ax'p2]ZoLo cfof]hgfaf6 xfn lgdf{0ffwLg l;S6f -
$#,))) x]=_, k|uGgf -%,*)) x]=_, a8\sfky -$,))) x]=_ l;+rfO cfof]hgfx?sf] s'n
%@,*)) x]S6/ sdf08 If]qdf afx|} dlxgf l;+rfO ;'ljwf pknAw u/fpg] ;fy}
slknj:t'sf] #!,))) x]S6/df jif}{e/L l;+rfO ;'ljwf, af9L lgoGq0f, hnljB't tyf cGo
kmfO{bf x'g] u/L cfufdL cfly{s jif{b]lv cfof]hgf sfof{Gjog k|lqmof cufl8 a9fOg]5 .
50. sflnu08sL–ltgfp 8fOe;{g ax'p2]ZoLo cfof]hgfsf] lj:t[t\ cWoog ;DkGg u/L
sfof{Gjogsf] k|lqmof cufl8 a9fOg] 5 .
51. df]/ª tyf emfkfdf l;+rfO ;'ljwf lj:tf/ ug{ sGsfO{ hnfzoo'Qm ax'p2]ZoLo cfof]hgf
jf tdf]/–df]/ª :6f]/]h tyf 8fOe;{g ax'p2]ZoLo cfof]hgfsf] t'ngfTds ljZn]if0f u/L
pko'Qm cfof]hgfnfO{ cufl8 a9fO{g]5 .
52. If]qLo ljB't ahf/, ax'kIfLo nufgL Pjd\\ nfesf] k|j4{g x'g] u/L If]qLo dxTjsf 7"nf
hnfzoo'Qm cfof]hgfx? (Mega Reservoir Projects) ljsf; ul/g]5 . o;sf
nflu cfufdL kfFr jif{leq s0ff{nL -lr;fkfgL_ ax'p2]ZoLo hnfzoo'Qm cfof]hgf -
!),*)) d]ufjf6_ sf] lj:t[t cWoog Pjd\\ ljQLo Joj:yf / ljsf; ug]{ df]8fln6L tof/
u/L lgdf{0f k|lqmof cl3 a9fOg]5 .
53. cfufdL cfly{s jif{df sf]zL, u08sL tyf s0ff{nL gbL x'Fb} ;d'b|;Ddsf] hn dfu{sf]
;DefJotf cWoog ul/g]5 .
-v_ pmhf{
pTkfbg
54. /fli6«o uf}/jsf] ck/ tfdfsf]zL hnljB't cfof]hgf -$%^ d]ufjf6_ cf=j= @)&%÷&^
leq ;DkGg ul/g]5 .
55. g]kfn ;/sf/, g]kfn ljB't k|flws/0f / o;sf ;xfos sDkgLx? tyf lghL If]qaf6
;d]t u/L cfufdL tLg jif{leq #,))) d]ufjf6, kfFr jif{leq %,))) d]ufjf6 / bz
jif{leq cfGtl/s vktsf nflu !),))) d]ufjf6;lxt !%,))) d]ufjf6 Ifdtfsf ljB't
cfof]hgfx?sf] lgdf{0f ;DkGg u/L ;~rfngdf NofO{g]5 . cfof]hgfx?sf] ljj/0f cg';"rL
! df ;+nUg ul/Psf] 5 .
56. …Ps k|b]z, Ps d]uf k|f]h]S6Ú sfo{qmd cGtu{t x/]s k|b]zdf slDtdf Pp6f 7"nf]
hnljB't÷;f}o{ cfof]hgfsf] lgdf{0f z'? ul/g]5 M
k|b]z g+ ! M tdf]/ hnfzo -&^@ d]ufjf6_, b'wsf]zL hnfzo -*)) d]ufjf6_ / ck/
c?0f lklsª /g ckm b l/e/ -&@% d]ufjf6_, lsdfyfª\sf c?0f lklsª /g ckm b l/e/ -
$%) d]ufjf6_, c?0f–$ lklsª /g ckm b l/e/ -#&@ d]ufjf6_, tNnf] c?0f lklsª /g
ckm b l/e/ -^&( d]ufjf6_
k|b]z g+ @ M slDtdf @)) d]ufjf6sf] ;f}o{ ljB't cfof]hgf
k|b]z g+= # M ;'gsf]zL @ / # hnfzoo'Qm -!!!) d]ufjf6 / %#^ d]ufjf6_, tfdfsf]zL–%
lklsª /g ckm b l/e/ -!)! d]ufjf6_, lvDtL lzjfno hnfzo'Qm -%)) d]ufjf6_,
sf]vfhf]/ hnfzoo'Qm cfof]hgf -!!! d]ufjf6_
k|b]z g+ $ M a'9Lu08sL hnfzoo'Qm -!@)) d]ufjf6_, ck/ ;]tL hnfzoo'Qm -!$)
d]ufjf6_, pQ/u+uf hnfzoo'Qm -*@* d]ufjf6_, cfFwLvf]nf hnfzoo'Qm -!*) d]ufjf6_,
k|b]z g+ % M gf}d'/] hnfzoo'Qm -@$% d]ufjf6_, sfnL u08sL @ hnfzo'Qm -*&)
d]ufjf6_, df8L hnfzo'Qm cfof]hgf -@%# d]ufjf6_ / ck/ lemd|'s hnfzoo'Qm cfof]hgf
-!)) d]ufjf6_
k|b]z g+ ^ M gnuf8 hnfzoo'Qm -$!) d]ufjf6_ / km'sf]6 s0ff{nL lklsª /g ckm b
l/e/ -$@^ d]ufjf6_, hub'Nnf lklsª /g ckm b l/e/ -!)) d]ufjf6_ .
k|b]z g+ & M klZrd ;]tL hnfzoo'Qm -&%) d]ufjf6_ / P;=cf/=–^ hnljB't cfof]hgf -
@&^ d]ufjf6_ / r}gk'/ ;]tL lklsª /g ckm b l/e/ -@!) d]ufjf6_
57. k|b]z ;/sf/ Pjd\\ :yfgLo txsf] ;d]t z]o/ /xg] u/L x/]s k|b]zaf6 sDtLdf Pp6f
demf}nf Ifdtfsf] cfsif{s hnljB't cfof]hgfsf] lgdf{0f sfo{ cufl8 a9fO{g]5 .
58. lxdfn, kxf8, t/fO{–dw];sf x/]s g]kfnL hgtfnfO{ hnljB'tdf nufgLsf] cj;/ k|bfg
ub}{ cfly{s ;d[l4 dfkm{t /fli6«o Pstf ;'b[9\ ug{ …g]kfnsf] kfgL hgtfsf] nufgL, x/]s
g]kfnL ljB'tsf] z]o/ wgLÚ sfo{qmd cleofgsf] ?kdf ;~rfng ul/g]5 . ck/ c?0f -
&@% d]ufjf6_, c?0f–$ -$)) d]ufjf6_, tNnf] c?0f -$)) d]ufjf6_, lsdfyfª\sf c?0f -
%)) d]ufjf6_, e]/L aaO{ 8fO{e;{g -$* d]ufjf6_, km'sf]6 s0ff{nL -%)) d]ufjf6_ /
tfdfsf]zL–% -!)! d]ufjf6_ h:tf cfsif{s / gfkmfd'ns hnljB't cfof]hgfx? o;}
cleofg cGtu{t ;~rfng ul/g]5 . j}b]lzs /f]huf/Ldf uPsfx?nfO{ ;DalGwt b]zaf6}
z]o/ cfj]bg lbg] Joj:yf ul/g]5 . tTsfn} nufgL ug{ g;Sg] nlIft tyf ljkGg ju{nfO{
x'g] u/L ljz]if Joj:yf ckgfOg] 5 .
59. ljB't k|0ffnLsf] ;~rfngdf ;xhtf Nofpg a]ugf;–?kf kDk :6f]/]h hnljB't
cfof]hgfnfO{ gd"gf cfof]hgf -Pilot Project_ sf] ?kdf ljsf; ul/g]5 .
60. …x/]s 3/, phf{ 3/Ú sf] cjwf/0ff cGtu{t phf{ bIftf sfo{qmd / 3/ 3/df /flvg] ?km
6k ;f}o{ phf{nfO{ g]6 ld6l/Ë tyf g]6 k]d]06sf cfwf/df u|L8df hf]8\g] sfo{qmdnfO{
cleofgsf] ?kdf cl3 a9fO{g] 5 .
k|zf/0f nfOg
61. lgdf{0ffwLg hnljB't cfof]hgfx?af6 pTkfbg x'g] ljB't /fli6«o k|zf/0f nfO{gdf k|jfx
ug{ xfn lgdf{0ffwLg k|zf/0f nfO{g tyf ;j:6]zg cfof]hgfx?sf] lgdf{0fdf b]lvPsf
;d:ofx?nfO{ tTsfn ;dfwfg u/L oyfzSo rfF8f] ;DkGg ug{ ;do tflnsf ;lxt ljz]if
kxn ul/g]5 . o;sf nflu !#@ s]= le= / ;f] eGbf pRr ef]N6]h :t/sf k|zf/0f
nfOgx?sf] Right of Way df kg]{ hUufx? lnhdf lnOg] Joj:yf ul/g]5 . k|zf/0f
nfOgaf6 k|efljt 3/ kl/jf/nfO{ ljB't cfof]hgfdf nufgLsf] ljz]if cj;/ k|bfg ul/g]5
.
62. bL3{sflng ?kdf g]kfnsf] k"j{ klZrd /fhdfu{ / dWo kxf8L k'iknfn nf]s dfu{sf]
;dfgfGt/df $))÷&^% s]=eL= k|zf/0f nfO{g / gbL j]l;gsf cfwf/df pQ/ blIf0f $))
s]=eL= k|zf/0f nfO{g lgdf{0f ul/g]5 . k|zf/0f nfO{gx?sf] ljj/0f cg';"rL @ df /flvPsf]
5.
63. cfufdL rf/ jif{leq bf]>f] qm; jf]8{/ a'6jn–uf]/vk'/ $)) s]=eL= nfO{g lgdf{0f ;DkGg
ug]{ / nDsL–a/]nL, b'xjL–k"0fL{of / sf]xnk'/–nvgp $)) s]=eL= k|zf/0f nfO{gx?sf]
lgdf{0f k|lqmof z'? ul/g]5 .
64. cfufdL kfFr jif{leq g]kfn rLg hf]8\g] uN5L–/;'jfu9L–s]?ª $)) s]=eL= k|zf/0f nfOg
lgdf{0f ;DkGg ul/g]5 .

65. cGt/b]zLo k|zf/0f nfOgx? Back to Back DC k|0ffnL ;d]t cjnDag u/L lgdf{0f
ul/g]5 .
66. k|zf/0f nfOgx?sf] lgdf{0f l56f] ;DkGg ug{ tyf lghL nufgLstf{x?nfO{ klg k|zf/0f
nfO{gx?sf] ljsf;df ;xefuL u/fpg] k|of]hgfy{ lgdf{0f / x:tfGt/0f -Built and Transfer
–BT_ cjwf/0ffdf cfof]hgfsf] ljsf; lgdf{0f ug{ ;lsg] u/L gLlt Pjd\\ sfo{ljlw tof/
u/L nfu" ul/g]5 .
67. ljB't k|zf/0f u/] afkt k|of]ustf{n] ltg{'kg]{ z'Ns -Wheeling Charge_ lgwf{/0f ul/g]5 .
ljt/0f tyf u|fxs ;]jf
68. cfufdL Ps jif{leq x/]s k|b]zsf] ljt/0f u'? of]hgf tof/ u/L nfu" ul/g]5 .
69. cfufdL kfFr jif{leq x/]s g]kfnL hgtfsf] kx'Frdf ljB't k'¥ofpg ;+3Lo, k|fb]lzs /
:yfgLo ;/sf/aLrsf] ;fem]bf/Ldf k|zf/0f tyf ljt/0f nfOg lj:tf/sf nflu /fli6«o
cleofg ;~rfng ul/g]5 . u|L8 k'¥ofpg ;Dej gx'g] :yfgx?df Aof6«L :6f]/]h
k|0ffnL;lxtsf] dfOqmf]–xfO8«f], ;f]nf/ tyf jfo' phf{sf] pkof]u ul/g]5 .
70. cf}Bf]lus If]qdf ljB't cfk"lt{ ;xh ?kdf u/fpg kfFr jif{leq t/fO{{ tyf leqL dw]zsf
ljleGg cf}Bf]lus sl/8f]/x?df slDtdf %,))) d]ufjf6 ljB't cfk'lt{ ug{ ;Sg] u/L
k|zf/0f tyf ljt/0f nfOg Pjd\\ ;a:6]zgx?sf] lgdf{0f ul/g]5 .
71. sf7df8f}+, kf]v/f nufot k|d'v zx/x?sf] bL3{sfnLg ljB't dfunfO{ dWogh/ u/L
k|zf/0f, ljt/0f Pjd\\ ;a:6]zgx?sf] ;'b[l9s/0f tyf lj:tf/ ul/g]5 . sf7df8f}+ nufot
ljleGg zx/x?df ljt/0f k|0ffnL ;'/lIft Pjd\\ jftfj/0fd}qL agfpg e"ldut s]jn
la5\ofpg] sfo{ yfngL ul/g]5 .
72. ljB'tLo ;jf/L ;fwgsf] k|of]unfO{ j[l4 u/L cfufdL kfFr jif{leq Ifdtf ;jf/L ;fwgsf]
cfoftsf] %) k|ltzt k'¥ofOg] nIonfO{ cfwf/ dfgL lghL tyf ;fj{hlgs ljB'tLo ;jf/L
;fwgx?sf] pkof]u j[l4 / ;f] sf] pkof]unfO{ k|f]T;fxg ug]{ ;DaGwdf gLltut Joj:yf
tyf rflh{ª :6]zg nufotsf k"jf{wf/ lgdf{0fsf] sfo{of]hgf tof/ u/L qmdzM nfu"
ul/g]5 . o; sfo{df lghL If]qnfO{ ;d]t ;xefuL u/fOg]5 .
73. …3/ 3/df ljB'tLo r'Nxf]Ú k|of]usf] sfo{qmd cGtu{t x/]s 3/df ljB'tLo r'Nxf] h8fg ug{
k|f]T;fxg ul/g]5 . o; sfo{qmdaf6 Uof; cfoftnfO{ qmdzM k|lt:yfkg ub}{ Jofkf/
3f6fnfO{ Go"g ul/g]5 .
74. cfufdL kfFr jif{leq b]z}e/L :df6{ ld6/ k|0ffnL nfu" ul/g]5 . u|fxsn] ;xh ?kdf ljB't
dxz'n e'QmfgL ug{ Online Payment, Recharge Card Payment, Any
Branch Payment System nfO{ b]z}e/L nfu" ul/g]5 .
75. ljt/0f k|0ffnLnfO{ :jrflnt Pjd\\ cfw'lgsLs/0f u/L :df6{ u|L8 k|0ffnLsf] ?kdf ljsf;
ul/g]5 .
76. cfufdL kfFr jif{leq ljB't k|0ffnLdf x'g] r'xfj6nfO{ !% k|ltzt eGbf sddf emfl/g]5 .

77. dfu Joj:yfkg (Demand Side Management) cGtu{t phf{ bIftf sfo{qmd -
Energy Efficiency Program_ nfO{ cleofgsf] ?kdf ;~rfng u/L cfufdL tLg
jif{leq sl/a @)) d]ufjf6 a/fa/sf] ljB'tsf] dfu Joj:yfkg ul/g]5 .
78. ;8s 5]pFsf kf]n, tf/ / ;8s aQLsf] Joj:yfkg ug{ ;DalGwt lgsfo;Fu ;dGjo u/L
k|efjsf/L sfof{Gjog ul/g]5 .
79. zx/ pHofnf] sfo{qmd cGtu{t k|d'v zx/x?df :yfgLo txx?nfO{ :df6{ ;8s aQLx?
h8fg ug]{ sfo{nfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
80. ljB'tLo kf]n tyf 6fj/x?df cJojl:yt ?kn] tflgPsf ;~rf/;Fu ;DalGwt tf/x?nfO{
;DalGwt ;]jf k|bfosx?;Fu ;dGjo u/L Jojl:yt ul/g]5 . ;fy}, ;]jf k|bfosx?af6
ljB't k|flws/0fsf] ;+/rgf k|of]u u/] afktsf] ;]jf z'Nsdf ;do ;fk]If kl/dfh{g ul/g]5
.
ljB't Jofkf/
81. bL3{sflng ?kdf g]kfndf pTkflbt ljB'tnfO{ yf]s tyf v'›f ahf/df ljqmL ug{ ;Sg] u/L
ax' ljqm]tf (Multi-Sellers) / ax' qm]tf -Multi-Buyers_ x'g] u/L ljB't ahf/sf]
ljljlws/0f ug]{ sfo{ cl3 a9fOg] 5 . o;sf nflu cfjZos gLltut tyf sfg"gL
Joj:yf ul/g]5 .
82. a+unfb]z / rLg;Fu ljB't Jofkf/ ;+emf}tf u/L If]qLo phf{ ahf/sf] k|j4{g ul/g]5 .
83. n3' hnljB't, ;f}o{, h}ljs, jfo' Pjd\ lrgL pBf]usf] auf;af6 pTkfbg x'g] ljB'tnfO{
/fli6«o u|L8df hf]8\g] u/L ljB't vl/b ;+emf}tf ul/g]5 .
84. bL3{sflng ?kdf cfGtl/s pTkfbgaf6} ljB'tdf cfTdlge{/ x'g] p4]Zon] cfufdL bz
jif{df pTkfbg ul/g] !%,))) d]ufjf6sf] nIonfO{ cfwf/ dfgL ljB't cfof]hgfx?sf]
pTkfbg ;ld>0f (Generation Mix) sf nflu hnfzoo'Qm tyf kDk :6f]/]hM #)–#%
k|ltzt, lklsª /g ckm b l/e/M @%–#) k|ltzt, /g ckm b l/e/M #)–#% k|ltzt /
cGo j}slNks >f]tM %–!) k|ltzt adf]lhdsf] cg'kft sfod u/L 6]s c/ k] l;4fGtsf]
cfwf/df ljB't vl/b ;+emf}tf ug]{ Joj:yf ldnfO{g]5 .

85. ljB't Jofkf/ ;+emf}tfdf j}b]lzs d'b|f ljlgdo hf]lvd Go"gLs/0f ug{ Hedging Fund
sf] :yfkgf ul/g]5 .
j}slNks pmhf{
86. …x/]s a:tL, phf{ a:tLÚ sfo{qmd cGtu{t &%# j6} :yfgLo txnfO{ x/]sn] !)) b]lv
%)) lsnf]jf6;Ddsf] ;f}o{ ljB't h8fg ug{ ;+3Lo ;/sf/n] Rofn]Gh km08sf] :yfkgf
u/L cfof]hgf nfutsf] %) k|ltzt Joxf]g]{ Joj:yf ldnfO{g]5 . o; sfo{qmdaf6 sDtLdf
@)) d]ufjf6 ;f}o{ ljB't pTkfbg ul/g]5 . pTkflbt ljB't :yfgLo txn] l;+rfO,
vfg]kfgL tyf ;8s aQL h:tf ;fd'lxs sfo{df vkt ug{ ;Sg]5g\ . vkt u/L afFsL
/xg] ljB't u|L8df hf]8\g] Joj:yf u/L g]6 k]d]G6sf] Joj:yf ul/g]5 .
87. k|b]z tyf :yfgLo txaf6 pmhf{ ljsf; ug{ tLg} txsf] gjLs/0fLo phf{ ;DaGwL ljleGg
sfo{ljlw, lgodfjnL, lgb]{lzsf cflbsf] gd'gf tof/ u/L nfu" ul/g]5 .
88. ;+3Lo ;+/rgfdf ;+3–k|b]z, k|b]z–k|b]z / :yfgLo txaLr gjLs/0fLo pmhf{sf] clwstd
pkof]u tyf afF8kmfF8sf ;fy} o; ;DaGwdf eljiodf x'g ;Sg] ljjfb Joj:yfkg ug{
cfjZos ;+/rgfut Joj:yf ul/g]5 .
89. lgdf{0f ;DkGg eO{ ;~rfngdf cfPsf gjLs/0fLo pmhf{ cfof]hgfx?sf] k|efjsf/L
;~rfng, ;]jf z'Nssf] ;'lglZrttf, cfjZos dd{t ;Def/ ug{ pkef]Qmf;Fu ;xsfo{ /
;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L h:tf pkfox? cjnDag ul/g]5 .
90. gjLs/0fLo pmhf{sf] If]qdf cg';Gwfg, vf]h cWoog / Ifdtf clej[l4 ;DaGwL sfo{x?
k|efjsf/L 9+un] ;~rfng ul/g]5 . ;fy} gjLs/0fLo pmhf{sf] ljsf; tyf lj:tf/df
:yfgLo tx / k|fb]lzs ;/sf/sf] Ifdtf clej[l4, gLlt tyf of]hgf th{'dfdf ;xof]u,
k|ljlw x:tfGt/0f ;DaGwL sfo{ ul/g]5 .
91. gjLs/0fLo pmhf{sf] k|j{4g, ljsf; tyf lj:tf/sf] nflu /fli6«o tyf cGt/f{li6«o :t/af6
k|fKt ljQLo ;|f]tsf] kl/rfng tyf Joj:yfkg ug{ gjLs/0fLo phf{ sf]ifnfO{ k|efjsf/L
agfOg]5 .
92. gjLs/0fLo pmhf{ k|ljlwsf] ljsf;sf] nflu ;|f]t gS;fª\sg, /fli6«o:t/sf] ;"rgf tyf
tYof+ssf] ;+sng, ljZn]if0f tyf clen]vLs/0f ul/g]5 . gjLs/0fLo pmhf{sf] gjLgtd
k|ljlw k|of]u, kl/If0f, k|bz{g, cg';Gwfg / gd"gf of]hgf th{'df tyf ;~rfng ul/g]5 .

93. gjLs/0fLo pmhf{ If]qdf j}slNks pmhf{ k|j4{g s]G›nfO{ pTs[i6tf s]G› -Center of
Excellence_ sf] ?kdf :yflkt ul/g]5 .
94. gjLs/0fLo pmhf{ tyf phf{ bIftf dfkm{t x'g] pT;h{g Go"gLs/0f tyf hnjfo' kl/jt{g
cg'Ifdtfg ;DaGwL cfof]hgfx?sf] ljsf; u/L /fli6«o tyf cGt/f{li6«o :t/af6 sfa{g
Jofkf/ dfkm{t k|fKt x'g] ;|f]tnfO{ gjLs/0fLo phf{ sf]if dfkm{t kl/rfng, Joj:yfkg tyf
;~rfng ul/g]5 .
95. :jb]zL sfa{g ahf/ :yfkgf ug{] / sfa{g ljQ k|of]u u/L gjLs/0fLo pmhf{;Fu ;DalGwt
hnjfo' kl/jt{g cg's'ng tyf Go"gLs/0f cfof]hgf th{'df tyf sfof{Gjog ul/g]5 .
96. gjLs/0fLo pmhf{sf] of]hgf tyf sfo{qmddf n}+lus ;dfgtf tyf ;fdflhs
;dfj]zLs/0fnfO{ d"n k|jfxLs/0f ul/g]5 .
-u_ l;+rfO tyf hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg
97. 7"nf l;+rfO cfof]hgfx?sf] ljsf; cGtu{t dxfsfnL l;+rfO cfof]hgf -t]>f] r/0f_,
/fli6«o uf}/jsf /fgL hd/f s'nl/of, aaO{ tyf l;S6f l;+rfO cfof]hgfx?, jfUdtL l;+rfO
cfof]hgf / ;'g;/L–df]/ª l;+rfO cfof]hgfx? tf]lsPsf] ;dodf ;DkGg ug{ ;a} ;|f]t
;fwgsf] clwstd kl/rfng ul/g]5 .
98. ;+3Lo ;/sf/sf] sfo{qmdsf] ?kdf PsLs[t phf{ tyf l;+rfO ljz]if sfo{qmd cGtu{t
cfufdL cfly{s jif{af6 phf{ tyf s[lif If]q;Fu ;dGjo u/L PsLs[t ?kdf cfof]hgfx?
;+rfng ul/g]5 . o; sfo{qmd cGtu{t g]kfn ;/sf/sf] nufgLdf dWo kxf8L If]qsf]
sl/a !),))) x]S6/ sdf08 If]qdf lnˆ6 k|ljlw dfkm{t l;+rfO ;'ljwf pknAw u/fpg]
p2]Zon] dWokxf8L 6f/ lnˆ6 l;+rfO cfof]hgf z'? ul/g]5 . t/fO–dw];sf sl/a
@@,))) x]S6/ sdf08 If]qdf ;f}o{ phf{df cfwfl/t e"ldut hn;|f]tsf] ljsf;sf] nflu
t/fO{–dw]z ;f}o{ lnˆ6 l;+rfO cfof]hgf cleofgsf] ?kdf sfof{Gjog ul/g]5 .

99. oflGqs gjLg l;+rfO cfof]hgf -Mechanized Irrigation Innovation Project_


cGtu{t tgx', ndh'Ë, kfNkf, / :ofËhfsf] !$)) x]S6/ hdLgdf tyf ;nf{xL /
/f}tx6sf] $),))) x]S6/ hdLgdf ;f}o{ phf{ hl8t lnˆ6 k|ljlwdfkm{t l;+rfO ;'ljwf
pknAw u/fpg] p2]Zon] lj:t[t\ cWoog sfo{ ;DkGg u/L lgdf{0f sfo{ z'? ul/g]5 .
100. 7"nf gbLx?af6 x'g] s6fg, 8'jfgaf6 Iflt k'Ug] a:tL, 6f/, s[lif e"ld / ;+/rgfsf] arfj6
ug{ hg;xeflutfdf cfwfl/t hgtfsf] t6aGw sfo{qmd, /fi6«klt r'/] t/fO{–dw]; gbL
lgoGq0fsf sfo{x?, /fli6«o k'glg{df{0f k|flws/0fsf gbL lgoGq0f tyf klx/f] Joj:yfkgsf
sfo{qmdx?, dxfsfnL gbL lgoGq0f cfof]hgf -bfr{'nf_, s0ff{nL gbL lgoGq0f cfof]hgf,
gf/fo0fL gbL lgoGq0f cfof]hgf, aaO{–efbf–cf}/xL gbL Joj:yfkg cfof]hgf h:tf
sfo{qmdx?nfO{ yk k|efjsf/L agfOg]5 .
101. t/fO{ dw];sf klZrd /fKtL, dfjf /t'jf, nvgb]xL, df]xgf v'6Lof, k"jL{ /fKtL tyf jqmfxf
gbLx?df ;+/rgfut tyf u}/ ;+/rgfut dfWodaf6 af9L Joj:yfkg ug]{ p2]Zon]
k|fyldstf k|fKt gbL af9L hf]lvd Joj:yfkg cfof]hgf -Priority River Flood
Risk Management Project_ sfof{Gjogdf NofO{g]5 .
102. ef}uf]lns l:yltsf sf/0f r'/], dxfef/t / lxd>[vnfx?df uPsf 7"nf klx/f]af6, a:tL,
hdLg Pjd\\ ;+/rgf arfj6 ug{ 7"nf klx/f] lgoGq0f tyf Joj:yfkg nufot hnfwf/
Joj:yfkgsf sfo{qmdx? hf]lvdo'Qm klx/f] lgoGq0f / Joj:yfkg cfof]hgf cGtu{t
;~rfng ul/g]5 .
103. …s[lif pTkfbg / pTkfbsTj j[l4sf] nflu l;+rfOsf] ljsf;Ú eGg] gf/fsf] ;fy l;+rfO, s[lif
tyf ;xsf/Lsf] ;dGjofTds ljsf;df hf]8 lbOg]5 . o;sf nflu xfn ;~rflnt ;d'bfo
Jojl:yt l;+lrt s[lifIf]q cfof]hgf -CMIASP-AF_ nfO{ k|efjsf/L agfOg]5 . ;fy},
Innovative and Climate Resilient Irrigated Agriculture Project ;d]t
z'? ul/g]5 .
104. l;+rfO of]hgfx?sf] dd{t ;Def/ tyf lbuf] Joj:yfkgdf hf]8 lbO{g'sf ;fy} 7"nf Pjd\\
a[xt l;+rfO of]hgfx?sf] k'g:yf{kgf sfo{nfO{ k|fyldstfsf ;fy cl3 a9fOg]5 .
105. hnjfo' kl/jt{gaf6 hn;|f]t, l;+rfO tyf hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkgsf] If]qdf kg]{
c;/sf] ljifodf cWoog, cg';GwfgnfO{ yk k|efjsf/L agfOg]5 . hnjfo' kl/jt{gsf]
sf/0fn] ljBdfg ;+/rgf, tfkdfg a[l4sf] sf/0fn] afnLdf kg]{ c;/, e"ldut hn;|f]tsf]
kfgLsf] ;txdf cfpg] kl/jt{g, af9L, klx/f], ;]l8d]G6 loN8 -Sediment Yield_ h:tf
ljifodf cg';Gwfg tyf vf]hd'ns sfo{x? ul/g]5 .
106. dfly pNn]lvt l;+rfO ;DaGwL sfo{qmdx?af6 cfufdL kfFr jif{df yk #,)),))) x]S6/
hdLgdf Jojl:yt l;+rfO ;]jfsf nflu k"jf{wf/ ljsf; eO{ s"n l;+lrt If]qsf] sl/a $%
k|ltzt hdLgdf jif}{e/L l;+rfO ;]jf pknAw x'g]5 . o;af6 s[lif pTkfbsTj tyf
pTkfbgdf pNn]vgLo j[l4 eO{ cfly{s ;d[l4dfd 6]jf k'Ug]5 . o;} u/L gbL lgoGq0f
;DaGwL sfo{qmdx?af6 cfufdL kfFr jif{df #)) lsnf]ld6/ t6aGw tyf gbL lgoGq0f
;+/rgfx? lgdf{0f eO{ sl/a !,!)) x]S6/ hdLgsf] psf; u/L pTkfbg d'ns sfo{df
pkof]u ul/g]5 .
-3_ hn tyf df};d lj1fg
107. hn tyf df};dL k"jf{g'dfgnfO{ yk ljZj;gLo, e/kbf]{ agfpFb} :yfg ljz]ifsf] # b]lv %
lbg;Ddsf] df};d k"jf{g'dfg ug]{ tyf clthGo df};d ;DaGwL k"j{;"rgf k|jfx u/L
hgwgsf] Iflt Go"gLs/0f ug{ cfjZos ;+oGqsf] lgdf{0f ul/g]5 .
108. cfly{s jif{ @)&^÷&& ;Dddf # j6f df};dL /f8f/ :yfkgf ul/g]5 . df};dL ladf
k|of]hgsf nflu lbO+b} cfPsf] k|df0fLs/0f sfo{nfO{ yk lj:tf/ ul/g]5 .
109. ;"rgf k|jfxnfO{ k|efjsf/L agfpg df};dL 6]lnlehg ;lxt df]afO{n PK;sf] ljsf;
ul/g]5 .
110. hnjfo' kl/jt{gsf sf/0f l;lh{t r'gf}tLx?sf] ;fdgf ug{ uxg zf]w tyf cg';Gwfg sfo{
cl3 a9fO{g]5 .
111. cfGtl/s xjfO{ df};d ;]jf lj:tf/ ul/g'sf ;fy} gofF aGg] cGt/f{li6«o ljdfg:ynx?df
;d]t xjfO{ df};d ;]jfsf] :yfkgf ul/g]5 .
112. b]zsf] s[lif If]qsf] pTkfbsTj j[l4 ug{ s[lif–df};dL ;]jf lj:tf/ ul/g]5 .
113. ;]jf k|jfx tyf ;+slnt tYofÍx¿sf] u'0f:t/ sfod /fVg u'0f:t/ Joj:yfkg k|0ffnL
nfu" ul/g]5 . k|of]udf cfPsf pks/0fx¿ ;do ;dodf Soflna|];g ug{ cfjZos
Joj:yf ul/g]5 .
114. ljefuaf6 k|bfg ul/g] s]xL ljlzi6Ls[t ;]jfx?nfO{ sfg"g;Ddt tl/sfn] ;]jf z'Ns lng
;lsg] u/L cfjZos Joj:yf ldnfO{g]5 .

-ª_ ;'zf;g, ;+:yfut ;'wf/ tyf Ifdtf clej[l4


115. phf{, hn;|f]t / l;+rfO If]qdf ul/g] sfo{ tyf ;]jf k|jfxdf ;'zf;g / kf/bzL{tfnfO{
k|efjsf/L ?kdf nfu" ul/g]5 .
116. o; If]qdf glthfd"ns sfo{Joj:yfkg tyf hgtfk|ltsf] pQ/bfloTj lgjf{x ug{] p2]Zosf
;fy sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
117. 7]Ssf ;Demf}tf u/L tf]s]sf] ;doleq lgdf{0f ;DkGg gug]{ lgdf{0f Joj;foL tyf cWoog
;DkGg gug]{ k/fdz{bftf sDkgLx?;Fusf] 7]Ssf ;Demf}tf /2 u/L sfnf] ;"rLdf ;'rLs[t
ug]{ sfo{nfO{ k|efjsf/L agfO{g]5 . ;fy} lgdf{0f sDkgLn] cfˆgf] Ifdtf eGbf a9L sfd
lng] k|j[lQnfO{ lg?T;flxt ul/g]5 .
118. cfof]hgfx?nfO{ ;dodf ;DkGg u/L clwstd k|ltkmn xfl;n ug{ k|efjsf/L of]hgf
tof/L, cfjZos ah]6 ljlgof]hg, sd{rf/L Joj:yfkg, sfo{ ;Dkfbgdf cfwfl/t k|f]T;fxg
k|0ffnL, k|fljlws Ifdtf clej[l4 tyf pko'Qm cg'udg ;+oGqsf] ljsf; ul/g]5 .
119. hn;|f]t If]qdf cg';Gwfg tyf ljsf;sf ;fy} sfo{/t hgzlQmsf] Ifdtf clej[l4 ug{
xfnsf] hn;|f]t ljsf; tyf cg';Gwfg s]G›nfO{ yk lhDd]jf/Lsf ;fy k'g;{+/rgf ul/g]5
. o;af6 hn;|f]tsf] pknJwtf / Joj:yfkg, u]u|fg -Sediment_, hn pTkGg k|sf]k,
hnjfo' kl/jt{g h:tf If]qdf cWoog, cg';Gwfg / Ifdtf clej[l4 ;DaGwL sfo{x?
k|efjsf/L 9+un] ;~rfng x'g]5g\ .

120. cfof]hgf sfof{Gjog tyf cg'udgsf ;fy} Decision Making Support System
nfO{ 5l/tf] tyf r':t x'g] u/L tYofÍ Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L agfpg Smart
Management, E-governance and E-management h:tf ljlw cjnDag
ul/g]5 . tYofª\s Joj:yfkg ug{ 8f6f l8lh6fOh];g, nfOj|]/L Joj:yfkg, 8f6f o'lg6
:yfkgf ug]{ h:tf sfo{x? ul/g]5 .
121. k"j{ ;"rgf nufot af9L Joj:yfkgsf sfo{x?df o; If]qdf sfo{/t ljleGg u}/;/sf/L
;+:yfx?;Fu ;d]t ;xsfo{ u/L ;"rgf ;xh ?kdf Psnåf/af6 k|fKt x'g] ;+/rgfsf]
ljsf; / pQm ;"rgfsf] Joj:yfkg j}1flgs 9+uaf6 ul/g]5 . o;sf] nflu cfjZos
tflnd tyf Ifdtf clej[l4sf] sfo{qmd ;d]t ;~rfng ul/g]5 .
122. phf{, hn;|f]t, l;+rfO tyf hn pTkGg k|sf]k Joj:yfkg ;DaGwL cfof]hgfx?sf]
k|efjsf/L sfof{Gjog, Joj:yfkg tyf 7]Ssf Joj:yfkg ug{ k|fljlws hgzlQmx?nfO{
tflnd / ljleGg Ifdtf clej[l4sf sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
123. ef}lts k"jf{wf/x?sf] lgdf{0fsf] sfdnfO{ l56f] 5l/tf] ?kn] ;DkGg ug{ ;/sf/L lgsfo /
lghL nufgLstf{x?sf] ;d]t nufgLdf ;fwg ;|f]t ;DkGg lgdf{0f sDkgLx? :yfkgf
ul/g]5 . o;n] ubf{ b]z lgdf{0fdf cfTdlge{/ eO{ lgdf{0f sfo{ l56f] ;DkGg x'g'sf ;fy}
/f]huf/Lsf] cj;/df ;d]t j[l4 x'g]5 .
124. ljB't ljt/0f sfo{ k|fb]lzs :t/af6 u/fpg] u/L g]kfn ljB't k|flws/0f cGtu{t /x]sf
cf7 j6f If]qLo lgb]{zgfnox?nfO{ ljB't ljt/0f sDkgLsf] ?kdf ?kfGt/0f ul/g]5 .
o;sf] nflu cfjZos sfg"gL Pjd\\ ;+u7gfTds Joj:yf ldnfOg] 5 .
125. g]kfn ljB't k|flws/0fsf] ljQLo Joj:yfkg, n]vf k|0ffnL / cGo Joj;flos
lqmofsnfknfO{ ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t agfpg Enterprise Resource Planning
(ERP) nfu" u/L ;"rgf k|ljlwd}qL Pjd\\ kf/bzL{ agfOg] 5 .

cGTodf,
of] Zj]tkq pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO If]qsf] PsLs[t ljsf;sf] nflu dfu{bz{s x'g]5 .
o; If]qsf] xfnsf] cj:yf, ;d:of / r'gf}tLx?sf] oyfy{ lrq0f Pjd\\ j:t'k/s 9+uaf6
ljZn]if0f u/L cfufdL dfu{lrq to ul/Psf] 5 . o;sf] dfWodaf6 b]zdf pknAw
hn;|f]tsf] ;du| pkof]u tyf Joj:yfkg u/L b]znfO{ ljB'tdf cfTdlge{/ agfO{ ;a}nfO{
lbuf], e/kbf]{, ;j{;'ne, u'0f:t/Lo / :jR5 pmhf{ pknAw x'g]5 . s[lifof]Uo hdLgdf afx|}
dlxgf e/kbf]{ l;+rfO ;'ljwf pknAw u/fO{ vfBGgdf cfTdlge{/tf xfFl;n x'g]5 . /, hn
pTkGg k|sf]ksf] lbuf] tyf k|efjsf/L Joj:yfkg x'g]5 .
o;af6 s[lif, pBf]u, ko{6g, ;]jf If]qnufotsf ;du| If]qsf] u'0ffTds ljsf; x'g uO{
/fli6«o cy{tGqdf bf]xf]/f] c+ssf] cfly{s j[l4sf] cfwf/ tof/ x'g]5 . k|ToIf k/f]If ?kdf
nfvf}+ g]kfnL hgtfsf nflu /f]huf/Lsf cj;/ l;h{gf x'g]5 . /, xfdL bfaLsf ;fy eGg
;S5f}+, cfufdL bzs ;d[l4sf] bzs aGg]5 / ;d[l4sf] d'Vo rfns phf{ / l;+rfO x'g]5 .
oBkL, of] sfo{ phf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno / dGqfno ;Da4 lgsfoaf6 dfq}
;Dej 5}g . of] cleofg ;DkGg ug{ gLlh If]q, ;~rf/ hut / cfd g]kfnL hgtfnfO{
;fy, ;xof]u Pjd\\ ;xeflutfsf] nflu ckLn ub{5' .
wGojfb .
cg';"rL–!

Projects Summary
Capacity (MW) Cumulated Energy (GWh)
Cumulated
NEA Solar Total NEA Total
Total Capacity Solar and Total
FY Subsidiary Export and Capacity Subsidiary Export Energy by
NEA IPP by FY (MW) NEA IPP Other Energy by
and other Orianted Other by FY /other Orianted FY (GWh)
RES FY (GWh)
companies RES (MW) companies
In
Operation 505.38 22.10 489.06 3.29 1,019.82 1,019.82 2,493.22 132.92 2,839.81 4.60 5,470.56 5,470.56
(Till date)
2074/75 94.80 94.80 1,114.62 535.56 - 535.56 6,006.12
2075/76 74.00 470.80 190.65 25.00 760.45 1,875.07 340.85 2,363.69 1,053.82 20.00 3,778.36 9,784.48
2076/77 153.50 399.48 100.00 652.98 2,528.05 855.74 2,250.46 140.16 3,246.36 13,030.84
2077/78 139.00 741.29 100.00 980.29 3,508.34 834.89 4,212.96 140.16 5,188.01 18,218.85
2078/79 486.94 100.00 586.94 4,095.28 2,794.40 140.16 2,934.56 21,153.41
2079/80 365.20 337.59 900.00 100.00 1,702.79 5,798.07 1,578.66 1,935.54 850.00 140.16 4,504.36 25,657.77
2080/81 531.14 100.00 631.14 6,429.21 3,310.42 140.16 3,450.58 29,108.35
2081/82 150.00 200.00 900.00 100.00 1,350.00 7,779.21 - 1,051.20 480.00 140.16 1,671.36 30,779.71
2082/83 2,685.00 200.00 100.00 2,985.00 10,764.21 15,022.00 1,051.20 140.16 16,213.36 46,993.07
2083/84 5,804.00 200.00 100.00 6,104.00 16,868.21 21,091.18 1,051.20 140.16 22,282.54 69,275.61
2084/85 1,610.00 200.00 100.00 1,910.00 18,778.21 6,600.00 1,051.20 140.16 7,791.36 77,066.97
Total 579.38 11,399.60 4,070.95 1,800.00 928.29 18,778.21 2,834.07 41,879.08 22,086.57 1,330.00 1,145.88 77,066.97
NEA's Hydropower Projects in Operation
Energy (GWh)
Installed
S.N. Plant (from Annual
Capacity (MW)
Report)
1 Sundarijal 0.64 4.49
2 Panauti 2.4 2.60
3 Trishuli 24 125.97
4 Fewa 1 1.47
5 Sunkoshi 10 46.19
6 Tinau 1 1.50
7 Gandak 15 21.87
8 Kulekhani I 60 73.40
9 Devighat 15 97.61
10 Seti 1.5 8.04
11 Kulekhani II 32 37.80
12 Marsyangdi 69 465.31
13 Tatopani 2 1.80
14 Puwa 6.1 36.41
15 Modi 14 69.56
16 Kaligandaki A 144 842.15
17 Middle Marsyangdi 70 454.65
18 Chatara 3.2 2.40
20 Chameliya 30 180.00
21 Off Grid Small/micro Hydro 4.538 20.00
Total 505.38 2493.22
Expected CODs of NEA's Hydropower/Solar Projects
Under Construction
Installed
Energy COD/ECOD
S.N. Plant Capacity
GWh (FY)
MW
1 Upper Trishuli 3A 60 300
2075/76
2 Kulekhani III 14 40.85
Total 74.00 340.85
Solar Project
3 25 20 2075/76
(Nuwakot)
Total 25.00 20.00
Grand Total 99.00 360.85
NEA's Subsidiary Companies' Hydropower Projects in
operation
Installed
Energy COD/ECOD
S.N. Plant Capacity
GWh (FY)
MW
1 Chilime 22.10 132.92
Total 22.10 132.92
CODs and Expected CODs of NEA's Subsidiary Companies' Hydropower Projects

Capacity Capacity by Energy Energy by COD/ECOD


S.N. Plant
MW FY MW GWh FY Gwhr (FY)
2 Upper Tamakoshi HPP 456.00 2281.26
470.80 2363.69 2075/76
3 Upper Sanjen 14.80 82.44
4 RasuwaGadi 111.00 613.88
153.50 855.74 2076/77
5 Sanjen 42.50 241.87
6 Middle Bhotekoshi 102.00 542.30
139.00 834.89 2077/78
7 Upper Trishuli 3B 37.00 292.59
8 Rahughat 40 264.00
9 Tanahu 140 502.58
10 Tamakoshi V 100 240
365 1578.66 2079/80
11 Upper Modi A 42 214.87
12 Upper Modi HEP 18 107.21
13 Rolwaling Diversion 25 250
Total 1128.50 5382.98
IPPs' Hydropower Projects in Operation (Data up to Baisakh 10, 2075)
Installed Capacity
S.N. Names of Projects Energy (GWhr) Remarks
(MW)
1 Khimti Khola 60.00 350.00
2 Bhotekoshi Khola 45.00 264.22
3 Indrawati - III 7.50 49.68
4 Jhimruk Khola 12.00 63.00
5 Andhi Khola 9.40 37.38
6 Syange Khola 0.18 1.19
7 Piluwa Khola 3.00 18.01
8 Rairang Khola 0.50 2.32
9 Sunkoshi Khola 2.50 14.39
10 Chaku Khola 3.00 16.22
11 Khudi Khola 4.00 24.28
12 Baramchi Khola 4.20 22.55
13 Thoppal Khola Small 1.65 9.97
14 Sisne Khola 0.75 4.60
15 Sali Nadi 0.25 1.23
16 Pheme Khola 1.00 7.96
17 Pati Khola 1.00 6.15
18 Seti-II 0.98 6.98
19 Upper Hadi Khola 0.99 8.17
20 Ridi Khola 2.40 15.73
21 Mardi Khola 4.80 32.53
22 Mai Khola 4.50 27.53
23 Lower Piluwa 0.99 6.84
24 Hewa Khola 4.46 26.04
25 Siuri Khola 4.95 32.10
26 Lower Modi I 10.00 61.01
27 Bijayapur-1 4.41 29.09
28 Sipring Khola 9.66 52.45
29 Ankhu Khola 8.40 46.19
30 Middle Chaku 1.80 8.60
31 Bhairab Kunda 3.00 18.21
32 Charanawati Khola 3.52 20.39
33 Lower Chaku Khola 1.80 8.95
34 Jiri Khola 2.20 11.51
Commissioned

35 Mai khola 22.00 128.30


36 Belkhu Khola 0.52 3.58
37 Mailung Khola 5.00 37.17
38 Jhyadi Khola 2.00 11.12
39 Tadi Khola 5.00 32.64
40 Upper Mai Khola 9.98 55.92
41 Phawa Khola 4.95 36.22
42 Chake Khola 2.83 15.45
43 Upper Puwa Khola-1 3.00 17.20
44 Upper Madi 25.00 140.49
45 Upper Hugdi Khola 5.00 18.48
46 Madkyu Khola 13.00 73.78
47 Radhi Khola 4.40 26.26
48 NauGad Gad Khola 8.50 51.94
49 Upper Marsyangdi A 50.00 317.62
50 Thapa Khola 13.60 77.21
51 Chhote Khola 0.99 7.12
52 Daraudi Khola A 6.00 32.86
53 Hewa Khola A 14.90 82.10
54 Dhunge-Jiri 0.60 3.00
55 Sardi Khola 4.00 21.82
56 Saba Khola 4.00 21.78
57 Daram Khola A 2.50 13.74
58 Upper Mai C 5.10 30.30
59 Chhandi 2.00 10.69
60 Tungun-Thosne 4.36 22.50
61 Khani Khola 2.00 10.47
62 Suspa Bukhari 1.00 2.11
63 Solar 0.68 0.62
64 Jogmai 7.60 42.87
65 Miya Khola 1.00 5.67
66 Mai Cascade 7.00 38.42
67 Midim Karapu 3.00 16.78
68 Mai sana Cascade 8.00 48.35
69 Molung Khola 7.00 35.73
70 Dwari Khola 3.75 20.73
71 Puwa Khola -1 4.00 23.11
72 Syauri Bhumey 0.02 0.18
Total 489.06 2839.81
IPPs' Hydropower Projects Under Construction phase (Data up to Baisakh 10, 2075)
Cumulative
Capacity Cumulative Energy COD/ECOD
S.N. Plant Gwhr by Remarks
MW MW by FY GWh (FY)
FY
1 Theule Khola 1.50 8.22
2 Lower Modi 20.00 117.14
3 Kabeli B-1 25.00 141.75
4 Rudi Khola A 8.80 46.87
5 Iwa Khola 9.90 94.80 56.62 535.56 2074/75
Tallo Hewa
6 21.60 116.26
Khola
Upper Naugad
7 8.00 48.70
Gad
8 Upper Mailung A 6.42 35.02
9 Upper Chaku A 22.20 118.08
10 Khani khola-1 40.00 227.82
11 Gelun 3.20 17.10
12 Dordi Khola 27.00 142.32
190.65 1053.82 2075/76
13 Upper Dordi A 25.00 123.92
14 Upper Solu 18.00 109.97
Bagmati Khola
15 22.00 128.09
Small
16 Kapadi Gad 3.33 18.96
17 Solu Khola 23.50 132.53
18 Pikhuwa Khola 5.00 30.95
19 Namarjun Madi 11.80 66.34
20 Tadi Khola 5.00 34.46
21 Mistri Khola 42.00 225.09
22 Upper Mailung 14.30 79.67
Khani
23 30.00 168.45
Khola(Dolakha)
24 Tinekhu Khola 0.99 6.60
25 Khorunga Khola 4.80 28.43
Upper Parajuli
26 2.15 11.14
Khola
27 Upper Khimti II 7.00 42.29
28 Ghalemdi Khola 5.00 29.12
29 Ghatte Khola 5.00 27.08
30 Lower Solu 82.00 444.67
31 Khare Khola 24.10 139.22
32 Singati Khola 25.00 132.61
33 Idi Khola 0.98 5.55
34 Lower Tadi 4.99 32.12
35 Jeuligad Small 1.00 8.29
36 Sabha Khola A 8.30 399.48 45.34 2250.46 2076/77
37 Chulepu Khola 8.52 44.28
38 Suri Khola 6.40 32.85
39 Darbang-Myagdi 25.00 150.08
Upper Syange
40 2.40 14.13
Khola
41 Chauri Khola 5.00 29.18
Tallo Chote
42 1.00 8.11
Khola
43 Upper Balephi A 36.00 212.83
Upper Hewa
44 8.50 46.29
Khola Small
45 Richet Khola 4.98 27.38
46 Upper Mardi 7.00 35.88
47 Super Mai 7.80 47.40
48 Salankhu Khola 2.50 13.91
49 Middle Midim 3.10 19.99
50 Upper Khadam 0.99 5.41
51 Leguwa Khola 0.04 0.32 Without FC
52 Midim Khola 0.10 0.81 (0.89 MW,
53 Ludi Khola 0.75 4.19 5.32 GWh)
Tinau Khola
54 1.67 10.26
Small
55 Upper Khimti 12.00 73.61
56 Likhu-IV 52.40 295.83
57 Badi Gad 6.60 38.34
58 Upper Tadi 11.00 61.32
59 Selang Khola 0.99 6.77
60 Balefi A 10.60 58.04
61 Madhya Modi 15.10 83.95
62 Lohore Khola 4.20 22.14
63 Rawa Khola 6.50 37.71
64 Lower Khare 11.00 62.73
65 Phalankhu Khola 13.70 74.35
66 Junbesi Khola 5.20 32.12
67 Maya Khola 14.90 81.57
68 Rudi Khola B 6.60 33.21
69 Dordi-1Khola 10.30 56.15
70 Down Piluwa 9.50 54.44
71 Super Dordi Kha 49.60 289.46
Solu Khola
72 86.00 520.82
(Dudhkoshi) 741.29 4212.96 2077/78
73 Likhu-2 33.40 182.60
74 Likhu-1 51.40 282.87
75 Likhu Khola A 24.20 135.68
76 Rupse Khola 4.00 20.97
77 Nyadi 30.00 168.55
78 Upper Sanigad 10.70 62.71
79 Kalangagad 15.33 97.96
Upper
80 38.46 219.39
Kalangagad
Upper Piluwa
81 4.72 26.46
Khola 2
82 Kabeli-A 37.60 205.16
83 Ankhu Khola 34.00 198.76
84 Ghar Khola 8.30 46.44
85 Rukumgad 5.00 28.58
86 Upper Rawa 2.80 15.24
87 Upper Khorunga 7.50 42.96
88 Balephi 23.52 134.20 Without FC
Bijayapur 2 (106.02
89 4.50 28.97
Khola Small MW, 585.81
90 Sanjen Khola 78.00 422.64 GWh)
91 Langtang Khola 20.00 133.36
92 Upper Myagdi 20.00 114.31
93 Khimti-2 48.80 260.31
94 Lower Likhu 28.10 170.84
95 Siddhi Khola 10.00 55.72
96 Phalanku Khola 5.00 30.89
97 Upper Daraudi-1 10.00 51.83
98 Makarigad 10.00 69.76
99 Yambling Khola 7.27 37.51
100 Lower Modi 2 10.50 62.15
101 Sano Milti 3.00 15.52
102 Trishuli Galchi 75.00 486.94 429.78 2794.40 2078/79
Without FC
103 Liping Khola 16.26 95.07
(360.04
104 Upper Chirkhwa 4.70 27.92
MW,
105 Upper Lapche 52.00 285.12
2059.86
106 Upper Nyasem 41.40 242.65
GWh)
107 Mai Beni 9.01 49.43
108 Taksar Pikhuwa 8.00 45.51
109 Middle Tamor 52.10 309.56
110 Daram Khola 7.30 39.34
111 Madhya Tara 1.70 9.04
112 Super Madi 44.00 242.65
113 Sisa Khola A 2.80 16.11
114 Super Nyadi 40.27 235.76
115 Lower Chirkhwa 4.06 23.29
116 Rele Khola 6.00 35.21
117 Leguwa Khola 0.64 3.83
118 Lankhuwa Khola 5.00 29.17
119 Mewa Khola 50.00 303.01
120 Seti Khola 3.50 20.69
121 Lower Selang 1.50 8.25
122 Super Ankhu 23.50 138.26
123 Upper Chhyangdi 4.00 21.19 Without FC
124 Sabha Khola B 15.10 83.50
(334.32
125 Nyam Nyam 6.00 337.59 32.55 1935.54 2079/80
MW,
126 Bishnu Priya 0.96 0.53
1992.37
127 Saptang Khola 2.50 13.50
GWh)
128 Karuwa Seti 32.00 169.16
129 Hadi Khola 1.00 7.88
130 Puwa - 2 4.96 27.98
131 Rurubanchu-1 13.50 79.99
132 Upper Midim 7.50 42.17
133 Upper Chauri 6.00 35.62
134 Lapche Khola 99.40 568.42
135 Padam Khola 4.80 23.08
136 Lower Khorunga 5.40 32.50
137 Nilgiri Khola 38.00 211.84
138 Rasuwa 120.00 664.42
139 Upper Richet 2.00 10.83
140 Buku Kapati 5.00 28.80
141 Jadari Gad Small 1.00 7.48
Salubyani Gad
142 0.23 1.50
Small
143 Upper Trishuli - 216.00 1456.40
144 Ghatte Khola 0.97 5.77
145 Upper Phawa 5.80 33.05 Without FC
146 Seti Khola 22.00 133.43 (493.14
531.14 3310.42 2080/81
147 Super Mai 'A' 9.60 56.47 MW,
MW,
Sobuwa Khola-2 3098.58
148 0.09 0.72
MHP GWh)
149 Nupche Likhu 57.50 381.74
150 Sunigad 11.05 82.11
151 Super Mai 3.80 18.81
152 Lower Jogmai 6.20 35.92
Middle Hyongu
153 22.90 130.61
Khola B
154 Upper Lohore 4.00 21.22
155 Super Hewa 5.00 29.32
156 Nilgiri Khola-2 62.00 62.00 359.48 359.48 2081/82
Total 2843.88 16452.65
Hydropower Project proposed and under study
Capacity, Cumulative Energy (GWhr) Total, Cumulative
S.No. Name of Projects Start Date RCOD
MW MW by FY GWhr GWhr by FY
Dry Wet
1 Begnas Rupa Pump Storage 150.00 150.00 0.00 2077/78 2081/82
2 Upper Arun HEP 725.00 1448.00 2966.00 4414.00 2077/78 2082/83
3 Phukot Karnali 500.00 788.40 1839.60 2628.00 2077/78 2082/83
4 Arun 4 400.00 684.00 1596.00 2280.00 2077/78 2082/83
15022.00
5 Lower Arun 400.00 684.00 1596.00 2280.00 2077/78 2082/83
6 Kimathanka Arun 450.00 684.00 1596.00 2280.00 2077/78 2082/83
7 Chainpur Seti Project 210.00 2685.00 350.00 790.00 1140.00 2077/78 2082/83
8 Dudhkoshi 800.00 1255.00 2194.00 3449.00 2076/77 2083/84
9 Budhigandaki 1200.00 1400.00 1980.00 3380.00 2076/77 2083/84
10 Nalghat 410.00 420.00 780.00 1200.00 2077/78 2083/84
11 Naumure 245.00 280.00 800.00 800.00 2077/78 2083/84
12 West Seti 750.00 980.00 1820.00 2800.00 2077/78 2083/84
13 Tamor Storage 762.00 1105.00 2248.00 3353.00 21091.18 2077/78 2083/84
14 Sunkoshi 3 536.00 875.00 1625.00 2500.00 2077/78 2083/84
15 Uttar Ganga Storage 600.00 844.35 454.65 1299.00 2077/78 2083/84
16 Aadhikhola Storage 180.00 252.00 371.00 623.00 2077/78 2083/84
17 Kokhajor 111.00 204.20 379.22 583.42 2078/79 2083/84
18 Chainpur Seti 210.00 5804.00 331.13 772.63 1103.76 2078/79 2083/84
19 Sunkoshi 2 1110.00 1610.00 2990.00 4600.00 2078/79 2084/85
6600.00
20 Siwalaya (Those) -Khimti 500.00 1610.00 700.00 1300.00 2000.00 2078/79 2084/85
Total 10249.00 10249.00 14195.07 28098.10 42713.18 42713.18

Note: the Capacity and Energy is estimated only, both may be changed after detailed design.
Proposed Solar Projects

Capacity Energy COD/ECOD


S.N. Projects
MW GWh (FY)
1 Solar Project 100 140 2076/77
2 Solar Project 100 140 2077/78
3 Solar Project 100 140 2078/79
4 Solar Project 100 140 2079/80
5 Solar Project 100 140 2080/81
Total 500.00 700.80

Note : Solar projects are for NEA's own and IPP development
Export oriented Hydropower Project Under different Stages of Ddevelopment
Energy
S.No. Name of Projects, MW Capacity, MW Total, GWhr Start date RCOD
Dry Wet
1 Arun 3 900.00 4,000.00 4,000.00 2075/76 2080/81
2 Upper Karnali 900.00 4,000.00 4,000.00 2076/77 2081/82
Total 1,800.00 8,000.00 8,000.00

Note: Energy is estimate only.


Existing High Voltage Transmission Lines
Length
S.N 400/220 kV Transmission Line Configuration
Circuit km
1 Dhalkebar-Muzzaffarpur Cross Border Line Double 78
2 Khimti- Dhalkebar 220 kV 1st Ckt. Transmission Line Single 75
Total 153
Length
S.N 132 kV Transmission Line Configuration
Circuit km
1 Anarmani-Damak-Duhabi Single 75.76
2 Duhabi-Kusaha-Lahan-Mirchaiya-Dhalkebar Double 290
3 Dhalkebar-Chandranigahapur-Pathaliya Double 206
4 Pathlaiya-Hetauda Double 76
5 Pathlaiya-Parwanipur Double 36
2 Kusha-Kataiya(India) Single 15
4 Hetauda-KL2 P/S Double 16
8 KL2 P/S-Siuchatar Double 72
9 Suichatar-Balaju-Chapali-New Bhaktapur Double 26.9
10 New Bhaktapur-Lamosangu Double 96
11 Lamosangu-Khimti P/S Single 46
12 Lamosangu-Bhotekoshi P/S Single 31
6 Hetauda-Bharatpur Single 70
5 Bharatpur-Marsyangdi P/S Single 25
7 Marsyangdi P/S-Suichatar Single 84
13 Bharatpur-Damauli Single 39
14 Bharatpur-Kawasoti-Bardghat Single 70
15 Bardghat-Gandak P/S Double 28
16 Bardghat-Butwal Double 86
17 Butwal-KGA P/S Double 116
18 KGA P/S-Lekhnath Double 96
19 Lekhnath-Damauli Single 45
20 Lekhnath-Pokhara Single 7
21 Pokhara-Modikhola P/S Single 37
22 Butwal-Shivapur-Lamahi Double 230
23 Lamahi-Jhimruk P/S Single 50
24 Lamahi-Kohalpur-Lumki-Attariya Double 486
25 Attariya-Mahendranagar-Gaddachauki Double 98
26 Marsyangdi -M. Marsyangdi Double 80
27 Damak-Godak Single 35
28 Kusum-Hapure Single 20.3
29 Raxual-Parwanipur (Cross Border-Nepal Portion) Single 16
30 Kusaha-Kataiya (Cross Border-Nepal Portion) Single 13
31 Bhulbhule- Middle Marsyangdi P/S Single 22
32 Chameliya Power Plant-Attaria Single 131
Total 2,871
Existing High Voltage Transmission Lines
Length
S.N 66 kV Transmission Line Configuration
Circuit km
1 Chilime P/S-Trishuli P/S Single 39
2 Trisuli P/S-Balaju Double 58
3 Trisuli P/S-Devighat P/S Single 4.56
4 Devighat P/S-Chapali Double 58.6
5 Chapali-New Chabel Double 10
6 Chabel-Lainchor Single 7
7 Balaju-Lainchor Single 2
8 Balaju-Siuchatar-KL1 P/S Double 72
9 KL 1 P/S-Hetauda-Birgunj Double 144
10 Suichatar-Teku Single 4.1
11 Suichatar-New Patan Double 13
12 Teku-K3 (underground) Singlecore 2.8
13 Suichatar-K3 Single 6.9
14 New Patan-New Baneswor-Bhaktapur Single 16.5
15 Bhaktapur-Banepa-Panchkhal-Sunkoshi P/S Single 48
16 Indrawati- Panchkhal Single 28
Total 514
Under Construction High Voltage Transmission Lines

Length
S.N. 400 kV Transmission Line Configuration
Circuit km
1 Hetauda-Dhalkebar-Inaruwa Double 570
2 Khimti-Bahrabise-Kathmandu 220/400kV Double 170
Total 740
Length
S.N. 220 kV Transmission Line Configuration
Circuit km
1 Khimti-Dhalkebar 2nd Ckt Line Single 75
2 Hetauda-Bharatpur Double 73
3 Bharatpur-Bardghat Double 150
4 Inaruwa-Basantpur Single 73
5 Basantpur-Baneshwor-Tumlingtar Single 33
6 Baneshwor-Dhungesangu Single 35
7 Marsyangdi-Kathmandu Double 170
8 Kaligandaki Corridor Double 286
9 Marsyangdi Corridor Double 224
10 Chilime-Trishuli Double 80
Total 1,199
Length
S.N. 132 kV Transmission Line Configuration
Circuit km
1 Thankot-Chapagaon Double 57
2 Dumre- Damauli-Marsyangdi 2nd Circuit Single 44
3 Dumre- Damauli Double 36
4 Kabeli-Godak Double 145
5 Singati-Lamosangu Double 76
6 Solu Corridor Double 180
7 Butwal-Lumbini Double 44
8 Gulmi-Arghakhanchi-Gorusinghe Double 220
9 Ramechap-Garjyang-Khimti Double 60
10 Samundratar-Trishuli 3B Double 50
11 Dordi Corridor Double 32
12 New Modi-Lekhnath Double 84
13 Lamahi-Ghorahi Double 38
14 Bardaghat-Sardi Double 40
15 Kushaha- Biratnagar Double 46
16 Chameliya Power Plant-Attaria 2nd Circuit Single 131
17 Kusma-Lower Modi Single 6.2
18 Lapsiphedi-Changunarayan-Duwakot Double 28
19 Dadakhet- Rahughat Double 80
20 Ghorahi-Madichaur Double 80
Total 1,477
EXISTING 132 kV SUBSTATIONS
S.N. Substation Capacity (MVA) S.N. Substation Capacity (MVA)
1 Mahendranagar 17.5 19 Lahan 63.0
2 Attariya 60.0 20 Duhabi 126.0
3 Lamki 22.5 21 Anarmani 60.0
4 Kohalpur 60.0 22 Pokhara 60.0
5 Lamahi 60.0 23 Lekhnath 22.5
6 Shivapur 35.0 24 Damauli 60.0
7 Butwal 189.0 25 Lamosagu 30.0
8 Bardghat 30.0 26 Bhaktapur 94.5
9 Kawasoti 30.0 27 Balaju 45.0
10 Bharatpur 67.5 28 Suichatar 113.4
11 Hetauda 90.0 29 Matatirtha 22.5
12 Parwanipur 193.5 30 Hapure 30.0
13 Chandranigahapur 60.0 31 Chapali 30.0
14 Pathlaiya 22.5 32 Mirchaiya 30.0
15 Kusum 12.5 33 Damak 30.0
16 Kamane 30.0 34 Godak 30.0
17 Syangja 30.0 35 Phidim 16.0
18 Dhalkebar 93.0 36 Kabeli 30.0
Total 1,996
66 kV SUBSTATIONS
S.N. Substation Capacity (MVA) S.N. Substation Capacity (MVA)
1 Birgung 85.0 8 Baneshwor 36.0
2 Amlekhgunj 7.5 9 Indrawati 7.5
3 Simra 30.0 10 Banepa 45.0
4 K-3 45.0 11 Panchkhal 10.0
5 Teku 45.0 12 Lainchour 45.0
6 Patan 54.0 13 New-Chabel 67.5
7 Balaju 45.0 14 Chapali 99.0
Total 622
UNDERCONSTRUCTION GRID SUBSTATIONS
S.N. Substation Capacity(MVA)
400kV Voltage Level
1 400/220kV Dhalkebar 945
Total 945
220kV Voltage Level
1 220/132 Trishuli 3B HUB 320
2 220/132 Chilime HUB 373.31
3 220/132kV Basantapur 233.1
4 220/33kV Baseshwor 50
5 220/132kV Tumlingtar 233.1
6 220/132kV Dhalkebar 950
7 220/132kV New Hetauda 200
8 220/132kV Inaruwa 200
9 220/33kV Inaruwa 126
10 220/132kV Barhabise 160
11 220/132kV Lapsiphedi 160
12 220/132 kV, Dana 100
13 220/132 kV, Kusma 100
14 220/132 kV, New Butwal 100
15 220/132kV Dhapapani HUB (Manag) 320
16 220/132kV Khudi HUB 320
17 220/132kV Udipur HUB 320
18 220/132kV Markichwok HUB 320
19 220/132kV New Bharatpur 320
Total 4906
132kV Voltage Level
1 132/33 kV Singati 30
2 132/33 kV Purbi Chitwan 60
3 132/33kV Ghorahi 30
4 132/33 kV Markichwok 30
5 132/33 kV Rupani 63
6 132/33kV Syaule 30
7 132/33kV Garjyang 30
8 132/33kV Mainhaiya (Lumbini) 90
9 132/33kV Biratnagar 126
10 132/33kV Kirtipur (Dordi) 10
11 132/33kV Motipur 30
12 132/33kV Arghakhanchi 30
13 132/33kV Marchichwok 30
14 132/33kV Tingla (Solu) 30
15 132/33kV Lahachwok 30
16 132/11kV New Bharatpur 22.5
17 132/33kV Samundratar 60
18 132/33kV Dhungesangu 30
19 132/33kV Tumlingtar 60
20 132/11kV Mulpani 90
21 132/11kV Phutung 90
22 132/11kV Chapagaon 90
23 132/11kV Koteshwor 90
24 132/11kV Teku 90
25 132/11kV Lapsiphedi 5
26 132/11kV Changunarayen 45
Total 1322
Planned and Proposed High Voltage Transmission Lines
Length
S.N. 400 kV Transmission Line Configuration
Circuit km
A Cross Boarder interconnection with India
1 Inaruwa-Purniya (India) Double 132
2 New Dhalkebar- Muzzafarpur Double 199
3 New Butwal - Gorakhpur Double 131
4 Phulbari (Lumki)- Lucknow Double 180
5 Dododhara- Barelly Double 600
6 Attariya-Bareli Double 260
Total 1501
B Cross Boarder interconnection with China
7 Ratmate-Chilime Hub- Kerung Double 110
8 Arun 3- Upper Arun - Latse (Tibet-China) Double 127
Total 237
Length
S.N. 400 kV Transmission Line ( East- West) Configuration
Circuit km
9 Damak-Duhabi-Inaruwa Double 130
10 New Hetauda- New Butwal Double 300
New Butwal-Phulbari-Mainatara-Dododhara-
11 Double 800
Attariya- ( Rupalgadh)-Pancheswor
Total 1230
Length
S.N. 400 kV Transmission Line ( North- South) Configuration
Circuit km
12 Dhungesangu-Inaruwa Double 190
13 Arun 3 Hub- Inaruwa Double 190
14 Tingla- Dudhkoshi St.- Mirchaiya Double 190
15 New Khimti- Sunkoshi St. 3- Dhalkebar Double 90
16 Ratmate-New Hetauda (MCC) Double 110
17 Gumda- Ratmate Double 110
18 Ratmate- Budhigandaki Double 70
19 Damauli- New Butwal (MCC) Double 160
20 Bafikot- Phulbari Double 180
21 Dunai- Jagdulla- Nalsyaugadh Double 150
22 Nalsyaugadh-(Bheri-4)-Mainatara Double 168
23 Mugu Karnali- Phukot Double 130
24 Phukot- Betan(Karnali Hub)-Dododhara Double 180
25 Bajhang-West Seti Double 120
26 West Seti - Dododhara Double 150
Total 2188
Length
S.N. 400 kV Transmission Line (Mid Hill) Configuration
Circuit km
27 Hangpang(Change)-Arun 3-Tinla 2 Double 108
28 Tingla 2-New Khimti Double 150
29 Lapsephedi-Ratmate- New Damauli (MCC) Double 140
30 New Damauli-Burtibang-Bafikot Double 220
31 Bafikot-Nalsyaugad-Phukot Double 138
32 Uttarganga-Bafikot Double 31
33 Phukot- West Seti-Pancheswor Double 160
34 947
Length
S.N. 220 kV Transmission Line ( North- South) Configuration
Circuit km
34 Tamor HUB - Dhungesangu Double 40
35 Borang(Ankhu)- Ratmate Double 96
36 Khudi- New Damauli Double 100
37 New Damauli- Bharatpur ( Tanahu HPP) Double 70
38 New Damauli-Lekhnath Double 80
Total 386
Length
S.N. 132 kV Transmission Line ( North- South) Configuration
Circuit km
39 Anarmani- Bhadrapur Double 30
40 Dhalkebar-Balganga Double 40
41 Dhalkebar- Loharpatti Double 40
42 Lalbandhi-Salimpur Double 40
43 Balefi-Barhabise Double 44
44 Kohalpur-Nepalgunj Double 40
45 Kohalpur-Surkhet-Dailekh Double 132
46 Dailekh-Phukot- Jumla Double 230
47 Balanch-Upper Kalangad - West Seti Double 130
Total 726
Length
S.N. 132 kV Transmission Line (Mid Hill) Configuration
Circuit km
48 Amarpur- Dhungesangu Double 36
49 Baneswor-Bhaktapur Double 24
50 Kaligandaki-Ridi-Tamghash Double 96
Total 156
PLANNED & PROPOSED GRID SUBSTATIONS

Capacity
S.N Substations Type Region
( MVA )
1 Arun-Hub 400/132 625 Hilly
2 Damak 400/220/132 330 Tarai
3 Bafikot 400/132 381 Hilly
4 Bahrabise 400/220/132 500 Hilly
5 Bajhang 400/132 162 Hilly
6 Betan 400/132 256 Hilly
7 Bharatpur 220/132 630 Tarai
8 Burtibang 400/132 94 Hilly
9 New Butwal 400/220/132 630 Tarai
10 Chilime Hub 400/220/132 630 Hilly
11 New Hetauda 400/220 500 Tarai
12 Inaurwa 400/220 945 Tarai
13 New Khimti 400/220/132 978 Hilly
14 Lapsephedi 400/132 336 Hilly
15 Lekhnath 220/132 569 Hilly
16 Mugu Karnali 400/132 94 Hilly
17 Nalgadh 400/132 322 Hilly
18 New Damauli 400/220/132 269 Hilly
19 Phukot 400/132 322 Hilly
20 Ratmate 400/220/132 974 Hilly
21 Sitalpati 220/132 315 Hilly
22 Phulbari 400/132 150 Hilly
23 Upper Tamakoshi 220/132 262 Hilly
24 Tamor Hub 220/132 583 Hilly
25 Tingla 400/132 200 Hilly
26 West Seti 400/132 180 Hilly
27 Dhungesangu 400/220/132 939 Hilly
28 Dudhkoshi 400/132 625 Hilly
29 Borang(Ankhu Khola) 220/132 277 Hilly
30 Bhadrapur 132/33 63 Tarai
31 Balganga 132/33 63 Tarai
32 Loharpatti 132/33 63 Tarai
33 Salimpur 132/33 63 Tarai
34 Nepalgunj 132/33 63 Tarai
35 Balefi 132/33 126 Hilly
36 Surkhet 132/33 63 Hilly
37 Dailekh 132/33 126 Hilly
38 Jumla 132/33 63 Hilly
39 Upper Kalangad 132/33 63 Hilly
40 Ridhi 132/33 63 Hilly
Total 13897

You might also like