T.C.

KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

GÜNEY LYKAONIA BÖLGESĠ’NĠN JEOPOLĠTĠĞĠ

Hazırlayan

Berat Berra ARI

Tarih Ana Bilim Dalı

Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

DanıĢman

Prof. Dr. Mehmet KURT

KARAMAN – 2020
 T.C.

KARAMANOĞLU MEHMETBEY ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

GÜNEY LYKAONIA BÖLGESĠ’NĠN JEOPOLĠTĠĞĠ

Hazırlayan

Berat Berra ARI

Tarih Ana Bilim Dalı

Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı

Yüksek Lisans Tezi

DanıĢman

Prof. Dr. Mehmet KURT

KARAMAN– 2020
 i

ÖNSÖZ

Güney Lykaonia Bölgesi’nin Jeopolitiği olarak adlandırdığımız bu çalıĢma

günümüzde tarihi süreçteki geliĢmelere bağlı olarak sınırları değiĢiklik göstermiĢ olsa,
Lykaonia’nın doğuda Kybistra (Ereğli), kuzeyde HotamıĢ Gölü, batıda Güneysınır,
güneyde Toroslarla sınırlandırılabileceğimiz bölümü kapsamaktadır.

ÇalıĢma kapsamında Güney Lykaonia’ nın bölgede yapılmıĢ ve yapılmakta

olan çalıĢmaları, coğrafi yapısı, tarihi süreci, antik dönem yerleĢimleri, sosyal ve kültürel
yapısı incelenmiĢtir. Modern literatürün yanı sıra antik kaynaklar, yazıtlar ve sikkeler gibi
unsurlar da değerlendirmelerde dikkate alınarak bilgilere yer verilmiĢtir.

ÇalıĢma konusunun belirlenmesinde, kaynak temininde, tercümeler konusunda

ve tezin bütün aĢamasında bilgi ve tecrübelerini benimle paylaĢan, desteğini her zaman
hissettiren değerli danıĢman hocam, Prof. Dr. Mehmet KURT’a teĢekkürü bir borç bilir
Ģükranlarımı sunarım. Yüksek Lisans eğitim hayatım boyunca ders almaktan onur
duyduğum benimle kaynaklarını paylaĢan ve bana yol gösteren kıymetli hocalarım Prof.
Dr. Hüseyin MUġMAL, Dr. Öğr. Üyesi Ercan AġKIN, Dr. Öğr. Üyesi Mehmet ALKAN
ve Dr. Öğretim Üyesi Esra ATCI’ya teĢekkürlerimi sunarım. Ayrıca Karaman Müzesi
yetkililerine müzede bulunan eserlerin fotoğraflamam konusundaki yardımlarından dolayı
teĢekkür ederim.

ÇalıĢmam sırasında bana verdikleri destekten, göstermiĢ oldukları sabır,

hoĢgörü ve fedakârlıktan, benimle beraber her koĢulda yanımda olan varlığını hissettiren,
sahip olduğum en değerli hazinem olan aileme, babam Ġdris ARI ve annem Fadime ARI’ya
Ģükranlarımı sunarım.

Berat Berra ARI

KARAMAN/2020
 ii

ÖZET

Güney Lykaonia Bölgesi, Anadolu’nun merkezinde,modern Konya- Karaman

yoluna paralel uzanan ―Eski ġehir Antik Yolu‖, ―Orta Dağlık Kilikia Yolu‖ ve ―Doğu
Yolu‖ olarak adlandırılan ana yollar üzerinde ve Sertavul ve Gülek geçitlerini kontrol eden
bir konuma sahiptir.Bölge bu stratejik konumu yanında verimli toprakları nedeniyle en eski
devirlerden itibaren yerleĢime sahne olmuĢ, ayrıca çeĢitli toplumların yaĢadığı bir
coğrafyadır. Bölgenin arazi yapısıyla da iliĢkili olarak höyükler ve kaya yerleĢimleri gibi
farklı yerleĢim türlerinin varlığı da görülmektedir.

Bölgenin önemli yol güzergâhları üzerinde bulunması kentleĢme üzerinde de

etkili olmuĢ, bu ana yollar üzerinde Laranda baĢta olmak üzere Ilistra, Barata, Sidamaria
gibi önemli kentler geliĢmiĢtir. Bu kentlerin en önemlisi aynı zamanda bölgenin antik
dönem kültürel zenginliğinin de bir kanıtı olan Laranda’dır.

Antik dönemde bölgenin önemli bir tarımsal üretim potansiyeline sahip olduğu
anlaĢılmaktadır. Yapılan araĢtırmalar bölgenin tahıl ve üzüm üretimine dair önemli
arkeolojik ve epigrafik veriler sunmuĢtur. Ayrıca Güney Lykaonia Bölgesi’nin Hititlerden
baĢlamak üzere bütün eskiçağlarda dini açıdan da önem arz eden bir bölge olduğu
anlaĢılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Güney Lykaonia, Karadağ, Laranda, Sidamaria.

 iii

ABSTRACT

South Lykaonia Region has a location in the center of Anatolia, on the main
roads called the ― Old City Ancient Road‖, the ―Central Mountain Cilicia Road‖ and the
―Eastern Road‖ which run parallel to the modern Konya- Karaman and control the Sertavul
and Gülek passes. In addition to this strategic location, the region has been the scene of
settlement since the earliest times due to its fertile lands furthermore isgeography where
different societies inhabit.

Region due to the land structure is seen settlements various such as mounds
and rock settlements.The location of the region on the important road routes has also
affected urbanization, and important cities such as Ilistra, Barata, Sidamaria, especially
Laranda, have developed on these main roads. The most important of these cities is
Laranda, which is also a proof of the region's ancient periodcultural wealth.

It is understood that the region had an important agricultural production

potential in anticent period. Researches have provided important archaeological and
epigraphic data on the grain and grape production of the region. In addition, it is
understood that the Southern Lykaonia Region is an important region in terms of religion
from all ancient times, starting with the Hittites.

Keywords:Southern Lykaonia, Karadag, Laranda, Sidamaria.

 iv

ĠÇĠNDEKĠLER
ÖNSÖZ ............................................................................................................................. i
ÖZET ............................................................................................................................... ii
ABSTRACT .................................................................................................................... iii
TABLO, HARĠTA VE RESĠMLER LĠSTESĠ ................................................................. vii
1.GĠRĠġ .............................................................................................................................1
1.1. Bölgenin Konumu ve Sınırları .................................................................................2
1.2. AraĢtırma Tarihçesi .................................................................................................3
2. Coğrafi Durum ...............................................................................................................6
2.1. Fiziki Yapı ...............................................................................................................6
2.2. Yol Ağı ve Geçitler ..................................................................................................6
3. Tarihi Süreç ...................................................................................................................9
3.1. Prehistorik Dönemler ...............................................................................................9
3.1.1 Neolitik Çağ .......................................................................................................9
3.1.2. Kalkolitik Çağ ................................................................................................. 10
3.1.3. Ġlk Tunç Çağı .................................................................................................. 10
3.2. MÖ II. Bin Yıl ve Demir Çağı ............................................................................... 10
3.3. Pers Dönemi....................................................................................................... 13
3.4. Helenistik ve Roma Dönemleri .............................................................................. 14
4. YerleĢimler .................................................................................................................. 17
4.1. Höyükler................................................................................................................ 17
4.1.1. AkçaĢehir Höyük ............................................................................................. 17
4.1.2. Asar Höyük ..................................................................................................... 17
4.1.3.Buğdaylı Höyük ............................................................................................... 17
4.1.4. Büyükgonu Höyük .......................................................................................... 17
4.1.5. Can Hasan Höyük ........................................................................................... 17
4.1.6. Çoban Ali Höyük ............................................................................................ 18
4.1.7. Davda Höyük .................................................................................................. 18
4.1.8. Dinek Höyük ................................................................................................... 18
4.1.9. Düdüğümün Yüğceğiz Höyük ......................................................................... 18
4.1.10. Eminler Höyük .............................................................................................. 18
4.1.11. Gavur Höyük ................................................................................................. 18
 v

4.1.12. Gök Höyük .................................................................................................... 18

4.1.13. Güdümen Höyük ........................................................................................... 19
4.1.14. Hasanlı (Mezel Tepe) Höyük ......................................................................... 19
4.1.15. Hisar Höyük .................................................................................................. 19
4.1.16. Ilistra Höyük ................................................................................................. 19
4.1.17. Ġbrahim Höyük .............................................................................................. 19
4.1.18. Ġslihisar Höyük .............................................................................................. 19
4.1.19.Kadirli Höyük ................................................................................................ 19
4.1.20. Kameni (Boyalı Tepe) Höyük ........................................................................ 19
4.1.21.Karaman Kale Höyük ..................................................................................... 20
4.1.22. KaĢoba Höyük ............................................................................................... 20
4.1.23. Keyre Höyük ................................................................................................. 20
4.1.24. Keyren Höyük ............................................................................................... 20
4.1.25. Kırbız Höyük ................................................................................................ 20
4.1.26. Kisecik Höyük............................................................................................... 20
4.1.27. Koca Höyük .................................................................................................. 20
4.1.28. Koca Höyük II ............................................................................................... 20
4.1.29. Küçük Höyük ................................................................................................ 21
4.1.30. Mandasun Höyük .......................................................................................... 21
4.1.31. Mercik- Bozhöyük......................................................................................... 21
4.1.32. Milledona Höyük .......................................................................................... 21
4.1.33. Osmaniye Höyük ........................................................................................... 21
4.1.34. PınarbaĢı Höyük ............................................................................................ 21
4.1. 35. Sinneli Höyük .............................................................................................. 21
4.1.36. Sisan Höyük .................................................................................................. 22
4.1.37. Süleymanhacı Höyük .................................................................................... 22
4.1.38. Yüğceğiz Höyük............................................................................................ 22
4.2. Antik Dönem YerleĢimleri ..................................................................................... 22
4.2.1. Kentler ............................................................................................................ 22
4.2.1.1. Barata...........................................................................................................22
4.2.1.2. Derbe ...........................................................................................................23
4.2.1.3. Ilistra ............................................................................................................ 23
 vi

4.2.1.4. Landa/Laranda ............................................................................................. 24

4.2.1.5. Sidamaria ..................................................................................................... 25
4.3. Diğer Antik YerleĢimler ........................................................................................ 26
4.3.1. Kodylessos ......................................................................................................26
4.3.2. Losta/ Zosta .................................................................................................... 26
4.3.3. Bosala ............................................................................................................. 27
4.3.4. Pyrgos ............................................................................................................. 27
4.3.5.Karadağ............................................................................................................ 27
4.3.6. Kızıldağ ..........................................................................................................28
4.3.7. Sidrova ............................................................................................................ 28
4.3.8. Cinnasın Ören ................................................................................................. 28
4.3.9. Ġbrala ............................................................................................................... 28
4.3.10. Divaz............................................................................................................. 28
4.3.11. Kaleköy......................................................................................................... 29
4.3.12. Zanzana ......................................................................................................... 29
4.4. Kaya YerleĢimleri .................................................................................................. 30
5. Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Durum............................................................................ 33
SONUÇ ........................................................................................................................... 36
KAYNAKÇA .................................................................................................................. 38
1.TABLO ..................................................................................................................... 49
2. HARĠTALAR ...........................................................................................................51
3. RESĠMLER .............................................................................................................. 54
 vii

TABLO, HARİTA VE RESİMLER LİSTESİ

Tablo-1: Güney Lykaonia Bölgesi YerleĢim Yerleri Tablosu.

Harita- 1: Güney Lykaonia Bölgesi.

Harita-2: Güney Lykaonia Bölgesi yol güzergâhları.

Harita-3:Lykaonia Bölgesi ve yerleĢimleri.

Resim-1: AkçaĢehir Höyük.

Resim-2: Davda Höyük.

Resim-3: Ilistra Höyük.

Resim-4: KaĢoba Höyük.

Resim-5: Mandasun Höyük.

Resim-6: MadenĢehir’deki anıt mezar.

Resim-7: Değle’de kaya lahti üzerinde çift sürme sahnesi tasviri.

Resim-8: Karaman Müzesi’nde Derbe yazıtı.

Resim-9: Gödet/Güldere Köyü Yabangülü kaya yerleĢimi.

Resim-10:Gülkaya Köyü Asar kaya yerleĢimleri.

Resim-11:Gülkaya Köyü Asar kaya yerleĢiminden kaya mezarı.

Resim-12: Manazan kaya yerleĢimleri.

Resim-13: Ambar Höyük.

Resim-14: Sidamaria (Ambar Köyü) KöĢkerlik kaya mezarları.

Resim-15: TaĢkale tahıl ambarları.

Resim -16: Karadağ’da Kisecik yakınlarında bir üzüm presi.

 1

1.GİRİŞ

Güney Lykaonia Bölgesi’nin Jeopolitiği adlı çalıĢmamızda amaç bölgenin

siyasal ve idari yapısı, yerleĢimleri ve sosyo-kültürel durumunu ortaya koymaktır.
Öncelikli olarak antik kaynaklar ve modern kaynaklar yoluyla Güney Lykaonia
Bölgesi’nin sınırları belirlenmiĢtir. Bölgenin stratejik bir öneme sahip olduğu ve tarihsel
süreç içerisinde birçok medeniyete ev sahipliği yaptığı görülmektedir. Bu stratejik
öneminden kaynaklı olarak tarih boyunca birçok güç bölgede hâkimiyet kurmak istemiĢtir.
Bölgede tespit edilmiĢ olan çok sayıdaki höyükler çok erken dönemlerden itibaren
yerleĢime sahne olduğunu gösterir niteliktedir.

ÇalıĢmamamız beĢ bölümden oluĢmaktadır. Birinci bölümde bölgenin konumu

ve sınırları belirlenerek, bu bölgede seyyahların gezi notlarından, yapılmıĢ ve yapılmakta
olan çalıĢmalar hakkında kısa bilgilere yer verilmiĢtir.

Ġkinci bölümde coğrafi özellikleri hakkında bilgi vererek zaman içerisinde

değiĢim gösteren dağlarından, akarsuları ve göllerinden, iklim ve bitki örtüsünden, yeraltı
kaynaklarından ve yol ağlarından bahsedilmiĢtir. Güney Lykaonia Bölgesi’nin konumu
itibari ile çevredeki merkezler ile bağlantı sağlayan yol ağı üzerinde olduğu üzerinde
durulmuĢtur.

Üçüncü bölümde tarihi süreçte farklı topluluklar tarafından iskân edilmesinden

kaynaklı olarak farklı kültürlerin kaynaĢtığı bölge durumunda olan Güney Lykaonia’nın
Prehistorik dönemlerden baĢlayarak Roma dönemi de olmak üzere tarihi geliĢimi hakkında
bilgi verilmiĢtir.

Dördüncü bölümde bölgede yer alan önemli kalıntıları bünyesinde barındıran

yerleĢim yerleri olarak höyükler ve antik yerleĢimler ele alınmıĢtır.

BeĢinci bölümde bölgenin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yönüne

değinilmiĢtir. Bu çerçevede bölgenin tarımsal potansiyeli ile dini yapısı üzerinde
durulmuĢtur.

Sonuç bölümünde ise eldeki veriler bütüncül bir bakıĢ açısıyla ele alınarak
Güney Lykaonia Jeopolitiği hakkında genel değerlendirmelerde bulunulmuĢtur.
 2

1.1. Bölgenin Konumu ve Sınırları

Antik Lykaonia en geniĢ anlamda Konya ve Karaman ovalarını kapsamaktadır.

Lykaonia, batıdan Phrygia Paroreus (Doğu Phrygia) ve Doğu Pisidia, doğudan
Kappadokia, güneyden ise Isaura ve Dağlık Kilikia ile çevrilidir. 1( Harita-1)

Güneyden Toroslar ile çevrili olan Güney Lykaonia’nın doğu ve batı sınırları
tartıĢma konusudur. Ancak doğu sınırının Divle ovasından baĢladığı2 batı sınırının ise
Dağlık ve Ovalık kesim arasında sınır oluĢturan Güneysınır çevresi olduğu
düĢünülmektedir.3

Bölgenin idari sınırlarının da sık sık değiĢiklik gösterdiği antik kaynakların

vermiĢ olduğu bilgilerden anlaĢılmaktadır. Genç Kyros’un isyanı ile ilgili olaylar
çerçevesinde Anabasis adlı eserinde Lykaonia’dan ilk defa söz eden Ksenophon,
Phrygia’nın son Ģehri olarak Ikonion’u göstermekte ve buradan itibaren Lykaonia’nın
baĢladığını aktarmaktadır.4

MÖ 4. yüzyılda Diodoros, Bibliotheke Historike adlı eserinde Ariarathes’i

yenmiĢ olan Perdikkas’ın ve kral Philippos’un Kappadokia’nın satraplığını Eumenes’e
teslim ettikten sonra Kappadokia’dan ayrıldıklarını ve Pisidia’ya vardıklarında hem
Larandalıların hem de Isauralıların iki kentini ele geçirmeye karar vediklerini
belirtmektedir.5 Buradaki Laranda modern Karaman’a eĢitlenmekte ve Diodoros’tan
Güney Lykaonia’nın bu en önemli kentinin Pisidia’da olduğu anlaĢılmaktadır.

Strabon ise Toros dağı eteğindeki Isaurike’nin de Lykaonia’ya ait olduğunu ve

Isaurike’den sonra aynı yönde Kappadokia’ya çok yakın olan Derbe’nin bulunduğunu
belirtmektedir.6 Buradan ise Isaura’nın Lykaonia’nın bir alt bölgesi olduğu çıkarımında
bulunulmuĢtur.

1
Bahar – Koçak, 2004: 8.
2
Belke – Restle, 1984: 39. Bu yöndeki sınır konusunda ayrıca bkz. Texier, 2002: 121.
3
Kurt – Bulut, 2019: 100.
4
Ksenophon, I.11.19.
5
Diodoros, XVIII.22.1.
6
Strabon, XII 6.2-3.
 3

1.2. Araştırma Tarihçesi

Güney Lykaonia Bölgesi’nin yani Karaman çevresinin 19. yüzyıl’da seyyahlar

tarafından ziyaret edildiği bilinmektedir. Seyyahların yapmıĢ oldukları gezilerde kullanmıĢ
oldukları yollar bahsettikleri antik yerleĢim yerleri bölgenin lokalize çalıĢmasında, fiziki
özelliklerinden sosya-ekonomik durumuna, yol ağına kadar bir çok konuda bilgi sahibi
olmak için önemli ipuçları olmuĢtur.7 Bu nedenle öncelikle seyyahların bölgeye dair
gözlemlerinden kısaca söz edilecektir.

1432 yılında Bertrandon de La Broquiére, Ereğli’den Ikonion’a (Konya)

giderken Laranda’ya (Karaman) gelmiĢ fakat kent hakkında ayrıntılı bilgi vermemiĢtir. 8
Bölge hakkında ayrıntılı bilgi veren ise ünlü Türk seyyahı Evliya Çelebi’dir. Evliya Çelebi
1671 yılında bölgeye gelmiĢ Gaferiyat (Kazımkarabekir) ve Ilistra (YollarbaĢı) üzerinden
Laranda’ya geçmiĢ olan seyyah kent ve özellikle de kalesi hakkında ayrıntılı bilgi
vermiĢtir.9 Guillaume Antoine Olivier, Laranda çevresinin tarımsal potansiyelinden söz
etmiĢ, Karadağ’daki Binbir Kilise kalıntılar sahasını ise Laranda olarak düĢünmüĢtür. John
Macdonald Kinneir, 1814 yılında Laranda’ya gelen seyyah, Karadağ’ı ziyaret edememekle
birlikte, Fisandon (Dereköy), Ilistra ve Kasaba’dan (Kazımkarabekir) bahsetmektedir.10
Konya yönünden gelen William Martin Leake, 1824 yılında yayınlanan eserinde
Kazımkarabekir ve Ilistra ile ilgili gözlemlerini aktarmıĢ, Binbir Kilise harabelerinin Derbe
antik kenti olabileceğini düĢünmüĢür. 11 1826 yılında yine Leake gibi Konya üzerinden
bölgeye gelen Léon de Laborde ise Karadağı ziyaret etmiĢtir. Binbir Kilise kalıntıları
hakkında oldukça ayrıntılı gözlemlere yer veren Laborde, Binbir Kilise’ye dair üç tane de
gravür yayınlamıĢtır.121835 yılında Ereğli üzerinden MadenĢehir’e ulaĢan William John
Hamilton, MadenĢehir’e ait gözlemlerini aktarmıĢ ve Binbir Kilise harabelerinin Lystra
olabileceğini belirtmiĢtir. Ayrıca Hamilton, Ilistra (YollarbaĢı), Kasaba (Kazımkarabekir),
Bosala (Özyurt) ve Losta’yı (Akarköy) da ziyaret etmiĢ ve gözlemlerini aktarmıĢtır.13 1830
yılında Anadolu’yu dolaĢan Charles Texier ise kısaca Binbir Kilise kalıntılarından söz

7
Kurt, 2019a: 15.
8
la Broquière, 1892:109; Kurt, 2011: 15.
9
Evliya Çelebi, Seyahatname, IX, 154 vd.
10
Kinneir, 1818: 210; Kurt, 2019a: 18-20.
11
Leake, 1824: 93-101; Kurt, 2019a: 20-22.
12
de Laborde, 1838: 119-122 Pl. LXVI 138-141; Kurt, 2018a: 31; Kurt, 2019a: 24-27 Resim 4-8.
13
Hamilton, 1842: 317-321; Kurt, 2019a: 27-32.
 4

etmiĢ, Divle’nin Derbe olabileceği üzerinde durmuĢtur.14 Ereğli üzerinden Laranda’ya

gitmek üzere hareket eden Edwin Jean Davis ise Divle’den sonra uğradığı Ambar’ı Derbe
olarak düĢünmüĢ, Binbir Kilise kalıntılar sahasının ise Lystra olabileceğini ileri sürmüĢtür.
Kılbasan üzerinden Laranda’ya uğrayan Davis, Mut’a giderken Gödet Köyü’nde gecelemiĢ
ancak buradaki kalıntılardan söz etmemiĢtir.15

Bölge seyyahların yanında epigrafların ve tarihi coğrafya araĢtırmacılarının

eserlerinde de yer almıĢtır. Bunlardan J.R.S. Sterrett, Sertavul Geçidi üzerinden bölgeye
ulaĢmıĢ, Kozlubucak, Lale ve Gökçe Köylerini geçerek Laranda’ya gelmiĢtir. Daha sonra
Ayrancı çevresinde Divle, Ġbrala, Sarayköy, Cinasınören, Kaleköy ve Ambar’ı ziyaret
ederek yazıtlar yayınlamıĢ ve Ambar’ın Derbe olabileceği üzerinde durmuĢtur. Sudurağı
üzerinden Karaman’a ulaĢmıĢ olan Sterrett, daha sonra ise Losta ve Bosala’yı ziyaret
etmiĢtir.161832 yılında John Anthony Cramer’in yayınladığı eserde Laranda’nın her hangi
bir öneme sahip olmadığından söz etmiĢtir. Strabon’un verdiği bilgiler doğrultusunda
Laranda’yı Derbe’ye yakın bir yere olduğunu düĢünen araĢtırmacı Ilistra’dan küçük bir
kent olarak söz ederken, Binbir Kilise’yi kendisi keĢfetmediği için Leake’ın lokalizesinin
yanlıĢ olabileceğini de bildirmiĢtir.17Louis Vivien de Saint- Martin Anadolu’yu tasvir ettiği
eserinde Laranda’dave Binbir Kilise’den söz etmiĢ burasını Lystra olarak düĢünmüĢtür.18
Laranda’nın antik yerleĢimi ve tarihi hakkında önemli bilgiler veren Léonce Alishan da
Birbir Kilise hakkında bilgiler vererek burada bulunan yapılardan söz
19
etmiĢtir. Anadolu’ya çok sayıda seyahat eden William Mitchell Ramsay, Güney Lykaonia
Bölgesi’deki Sidamaria, Derbe ve Barata gibi bazı kentlerin lokalizeleri üzerinde
durmuĢtur. Sidamaria’yı burada kopyaladığı bir yazıttan dolayı Ambar ile eĢitlemiĢtir.20
Ayrıca W. M. Ramsay, Binbirkilise’den yazıtlar yayınlamıĢ ve buradaki yapılarının mimari
özellikleri hakkında önemli bilgiler vermiĢtir.21 Ramsay Gertrude Bell ile birlikte Binbir
Kilise harabelerini ayrıntılı olarak incelemiĢler ve 1909 yılında The Thousand and One
Churches adında eserlerini yayınlamıĢlardır.22G. Bell ise Kadarağ’da incelemeler yapmıĢ

14
Texier, 1862: 657-658; Kurt, 2018a: 30; Kurt, 2019a: 34-36.
15
Davis, 1879: 273-314; Kurt, 2019a: 37-42.
16
Sterrett, 1888: 13-22; Kurt, 2019a: 44-46.
17
Kurt, 2019a:23-24.
18
de Saint-Martin,1846: 562-563; Kurt, 2019a: 33.
19
Kurt, 2019a: 52-53.
20
Ramsay, 1890: 337-338; Ramsay 1906:226; Kurt, 2019a: 47-49.
21
Ramsay, 1906: 255-266.
22
Ramsay – Bell, 1909; Kurt, 2011: 19; Kurt, 2018a: 35.
 5

ve fotoğraflar yayınlamıĢtır.23Karaman ve çevresi eserleri konusunda Ġ. Hakkı Konyalı da

araĢtırmalar yapmıĢ, Binbir Kilise hakkında bilgilere ve fotoğraflara yer vermiĢtir. 24

Bölgede yüzey araĢtırmaları ve kazılar da yapılmıĢ ve yapılmaktadır. 1961-

1970 yılları arasında D. French, Karaman’ın kuzeydoğusundaki Can Hasan Höyük’te kazı
çalıĢmaları yapmıĢtır. 25 Semavi Eyice ve ekibi tarafından 1967-1970 yılları arasında
Karadağ ve Binbir Kilise hakkında kapsamlı bir araĢtırma yapılmıĢtır. Ayrıca Eyice
tarafından bölgede Ġbrala (YeĢildere), Fisandon (Dereköy), Gödet (Güldere), Manazan gibi
merkezlere de incelemelerde bulunulmuĢtur.26Karaman Müze Müdürlüğü ile Eidinburg
Üniversitesinden bilim insanları tarafından 1994-1995 yıllarında Süleymanhacı Köyü
yakınlarındaki PınarbaĢı Höyüğü’nde kazı çalıĢmaları yapılmıĢtır. 27 H. Bahar ve ekibi
1996-2013 yılları arasında Konya ve Karaman illerini kapsayan alanda arkeolojik yüzey
araĢtırmaları yapmıĢlardır.28M. Kurt, Lykaonia Bölgesi tarihi ve kalıntıları hakkında uzun
yıllardır çeĢitli çalıĢmalarda bulunmuĢtur.292013 yılından beri Karamanoğlu Mehmet Bey
Üniversitesi Arkeoloji Bölümü tarafından E. AĢkın ve ekibi tarafından ―Karaman İli ve
Mersin’in Mutilçesindeki Antik Yerleşimler veYerleşim Düzenlemeleri‖ baĢlıklı proje
çerçevesinde bölgede arkeolojik yüzey araĢtırmaları sürdürülmektedir. 302014-2016 yılları
arasında MadenĢehir ve Değle Ören yerlerinde temizlik ve kurtarma kazı çalıĢmaları
Karaman müzesi tarafından yapılmıĢtır.31 Son olarak 2016 yılından beri Yalçın KamıĢ
tarafından Eminler Höyük’te arkeolojik yüzey araĢtırması yürütülmektedir.32

23
Duru (Eserin yayın yılı yoktur); Arslan 2019: 290, 295.
24
Kurt, 2018a: 37.
25
French, 1962: 21-22; Frenc, 1964: 125-139; French, 1965b: 147-150; French, 1966: 69-73; French, 1967:
89-93.
26
Eyice, 1971: 12-78; Kurt, 2018a: 38.
27
Topal, 2007: 13.
28
Bahar, 2000: 187-204; Bahar, 2001: 257-270; Bahar, 2002: 171-180; Bahar, 2003: 203-216; Bahar, 2004:
341-354; Bahar, 2005: 95-106; Bahar 2013, 256-271.
29
Kurt 2007; Kurt 2011; Kurt 2012; Kurt, 2018a: 23-56, Kurt 2019a: 11-68.
30
AĢkın 2014, 202-206; AĢkın, vd., 2016, 175-188; AĢkın vd., 2017, 411-424; AĢkın vd., 2018, 531-542;
AĢkın – Kurt 2019a, 1-14.
31
Kurt, 2018a: 39.
32
KamıĢ, 2019: 503-512; KamıĢ, 2020: 511-520.
 6

2. Coğrafi Durum

2.1. Fiziki Yapı

Antik Dönemde Güney Lykaonia Bölgesi içerisinde yer alan Karaman çevresi
genel olarak ovalık bir yapıya sahiptir. Ancak bölgenin güneydoğusunda Toroslar ile ova
arasında en önemlisi Gödet olmak üzere vadiler yer almaktadır. Bununla birlikte
Karadağ33, Hacıbaba Dağı34, Kızıldağ ve Çakır Dağı gibi dağlar ile küçük tepelikler de yer
almaktadır.35

Bölgede önemli akarsu ve göl bulunmamaktadır. Bununla birlikte Deliçay36,

Gödet Çayı ve Ġbrala Deresi37gibi çaylar bölgenin en önemli su kaynaklarıdır. Yine bugün
neredeyse tamamı kurumuĢ olan ÇavuĢ, Suğla ve Süleymanhacı gibi önemsiz göllerde
bulunmaktadır.38

Ġklimin bir bölgenin yer Ģekillerini, su kaynaklarını, tarım çeĢitliliğini, yerleĢim

alanlarını ve yapı türlerini etkilediği bilinen bir gerçektir. 39 AraĢtırma bölgesinin
güneyindeki Toros Dağları denize paralel uzandığı için deniz ikliminin iç bölgelere giriĢini
engellemiĢtir. O nedenle bölge az yağıĢ almakta ve karasal iklim hâkim olmaktadır. Bunun
sonucu olarak da yazları sıcak ve kurak kıĢları soğuk ve kar yağıĢlı geçmektedir. 40Bölgenin
doğal bitki örtüsü karasal iklimin karakteristik bitki örtüsü olan steptir. Kekik, yavĢan otu,
geven, gelincik, çoban yastığı, menekĢe gibi otsu türler bu bitkilerin baĢında gelmektedir. 41

2.2. Yol Ağı ve Geçitler

Orta Anadolu ve Akdeniz sahilleri arasında önemli yol bağlantıları vardır.

Güney Lykaonia birçok yolun geçtiği önemli bir konumdadır. Bu yol ağı hakkında
seyyahların izlemiĢ oldukları yollar önemli ipuçları vermektedir. 42 Neolitik dönemden
Demir çağına kadar kesintisiz devam eden Konya- Karaman üzerinden Sertavul Geçidi

33
Tapur, 2009: 24; Kurt, 2011: 22.
34
Kurt, 2007: 40.
35
Ünal – Sağlam, 2008: 15; Kurt, 2011: 22.
36
Tapur, 2009: 34.
37
Kurt, 2007: 41.
38
Tapur, 2009: 34.
39
Tapur, 2009: 30; Kurt, 2012: 18.
40
Kurt, 2007: 42; Kurt, 2012: 17.
41
Kurt, 2007: 42; Kurt, 2011: 25.
42
Kurt, 2007: 44-53; Kurt, 2011: 31. Bölge yol ağı konusunda detaylı bilgi için ayrıca bkz. Yurdakul, 2019:
559-578.
 7

yoluyla sağlanan ulaĢımın izleri bölgedeki incelenen keramiklerden de anlaĢılmaktadır. 43

Hitit Ġmparatorluğu ve Demir Çağında Hatıp Kalesi’nden PınarbaĢı ve Kızıldağ (Barata)
güzergâhındaki yol Süleymanhacı- KaĢoba- Ġslihisar- Gâvur Höyük- Mandasun- Eminler-
Asar- Ilistra- Kozlubucak güzergâhı üzerinden Zallara’ya ulaĢtığı tahmin edilmektedir.44
Ilistra’da yapılan araĢtırma ve incelemeler doğrultusunda modern Konya- Karaman yoluna
paralel olarak uzanan ― Eski ġehir Antik Yolu‖ olarak adlandırılmıĢ bir yolun varlığından
ve üzerinde bir köprü olduğundan bahsedilmiĢtir. 45

Modern Konya- Karaman yolunun biraz batısından Ġçeri Çumra, Alibeyköy,

Güdelesin (Kodylessos), Özyurt (Bossala), Kazımkarabekir (Pyrgoi), Ilistra (YollarbaĢı)
üzerinden Laranda’ya ulaĢan antik bir yolun varlığı bilinmektedir.46Orta Dağlık Kilikia
yolu olarak adlandırılan bu yol Sertavul Geçidi üzerinden Klaudiopolis’e ulaĢmaktadır.
Ayrıca Laranda’dan Koropissos- Mara- Uzuncaburç ve Seleukeia’ ya inen bir yolun
varlığını gösteren mil taĢları bulunmuĢtur.47

Bölge ile ilgili ikinci ana yol ise bugünkü Gülek boğazından Tarsus’a inmekte
olup ―Doğu Yolu” olarak da adlandırılmaktadır.48 Antik çağlarda ise Karadağ’ın
kuzeyinden ve Akgöl’ün güneyinden Sidamaria (Ambar)’ya ulaĢan bir yol
geçmektedir.Muhtemelen Binbir Kilise (MadenĢehir)’nin dini merkez olmasından sonra
önem kazanmıĢ olan bu yol, Karadağ çevresinden Barata (Binbir Kilise), Çoğlu,
AkçaĢehir, Kaleköy ve Sidamaria (Ambar) üzerinden devam etmekte Akgöl’ün
güneyinden Ereğli üzerinden Kappadokia yol ağına bağlanmaktadır. 49 Kybistra ve
Tyana’ya kadar uzanan ve Derbe’nin yakınından geçtiği varsayılan, Ikonion ve Laranda’yı
birbirine bağlayan Karadağ’ın güneyinden antik bir yolun varlığı da
bilinmektedir.50(Harita-2)

Bu yolların bazılarının günümüze kadar kullanıldığı, bazılarının ise

güzergâhlarında çok küçük değiĢikliklerin olduğu bilinmektedir. Güney Lykaonia

43
French, 1965a: 177; Kurt, 2012: 21.
44
Karauğuz – Doğanay, 2003: 6; Kurt, 2012: 21.
45
Bahar, 2005:345.
46
Belke – Restle, 1984:109; Kurt, 2012: 22.
47
French, 1996: 99; Kurt, 2011: 29; Kurt, 2012: 22.
48
Karauğuz – Doğanay 2003: 13.
49
Belke – Restle, 1984: 99; Kurt, 2012: 24.
50
French, 1996: 99; Kurt, 2011: 31.
 8

Bölgesi’ni Orta Toroslar üzerinden Kilikia’ya bağlayan çok sayıda geçidin varlığı da
bilinmektedir. Bu geçitlerden en önemlisi ve en sık kullanılanı Pylae Ciliciae olarak bilinen
Gülek Geçidi’dir.51 Ġkincisi ise Ikonion’dan baĢlayarak Laranda üzerinden Kilikia’ya geçiĢi
sağlayan Sertavul Geçidi’dir. Sertavul Geçidi üzerinden ulaĢımın Neolitik dönemden
itibaren baĢladığı değerlendirilmektedir.52Her iki geçit arasında Torosların baĢka
noktalarından kıyıya bağlantı sağlayan Yedibel Geçidi, Aydos Geçidi, Dümbelek Beli gibi
geçitler de vardır.53 Bununla birlikte bu geçitler kıĢ aylarında kullanıma çok elveriĢli
değildirler.

51
Gülek Geçidi’nin özellikleri, stratejik önemi ve seyyahların geçit ile ilgili gözlemleri için bkz. Kurt, 2012:
23 dn. 75-78.
52
French, 1965a: 177.
53
Kurt, 2012: 21.
 9

3. Tarihi Süreç

3.1. Prehistorik Dönemler

Tarih öncesi devirler olarak bilinen dönemler; Paleolitik, Mezolitik, Neolitik ve

Kalkolitik olarak dört bölümde incelenir. MÖ 600.000- 10.000 yılları arasında Paleolitik,
MÖ 15.000-8.000 arası Mezolitik devirler yaĢanmıĢtır. Ġlk Tunç Çağı’nda bu dönemde ele
alınmaktadır. Kültürel geliĢimin en önemli evresi Neolitik Çağ’da yaĢanmaya baĢlamıĢtır.

3.1.1 Neolitik Çağ

Neolitik Çağ, araç ve gereçlerin durumuna göre Akeramik (Keramiksiz)

Neolitik, Erken Neolitik ve Geç Neolitik olarak üçe ayrılarak incelenmiĢtir. 54 Bu dönem
kentleĢme sürecinin ilk aĢması ve kalıcı meskenlerden hayvan evcilleĢtirmeye tahıl
üretiminden depolanmasına kadar birçok baĢlangıç gerçekleĢmiĢtir. Avcılık ve
toplayıcılığın yerini tarım ve hayvancılığa bağlı olarak yerleĢik düzen ve çiftçilik almaya
baĢlamıĢtır.Ġnsanlar doğada bolca bulunan kilin özelliklerini keĢfederek ona Ģekiller vermiĢ
ve çömlekçiliğin uygulanmasına geçilmiĢti. 55

Güney Lykaonia Bölgesi coğrafi konumu, elveriĢli iklim ve bitki örtüsü

sebebiyle en eski devirlerden itibaren önemli yerleĢim merkezi olmuĢtur. Aynı zamanda
yol ağı yönünden Orta Anadolu’yu Kilikya’ya bağlayan kavĢakta bulunması ve Toroslar
üzerinden kolay geçiĢ sağlaması nedeniyle yerleĢim için tercih bölgesi olmuĢtur. Yapılan
araĢtırma ve incelemelere bakıldığında Karaman’ın en az MÖ 6000 yıllara kadar dayanan
bir yerleĢimin olduğu görülmektedir. 56

Bölgede yer alan ve sözü edilen döneme tarihlendirilen en önemli yerleĢim

yerlerinden biri Can Hasan’dır. YerleĢimde tespit edilen obsidyen ve bu ürünün ticareti
burada yaĢayan halkın alet teknolojisinde ileri düzeyde olduğunu göstermektedir. 57 Burada
yapılan incelemelerde yerleĢimin Geç Neolitik Çağ’dan Erken Kalkolitik Çağ’a geçiĢi
temsil ettiği anlaĢılmıĢtır. Yine aynı bölgede bulunan Koca Höyük’ün Göksu Vadisi ile

54
Kurt, 2007: 69.
55
Sevin, 2003: 47.
56
Kurt, 2007: 70.
57
Sevin, 2003: 43.
 10

Konya Ovası kültürel etkileĢim yerleĢimlerindir. Burada bulunan arkeolojik verilere göre
Can Hasan Höyük kültürü ile de iliĢkili olduğu düĢünülmüĢtür.58

3.1.2. Kalkolitik Çağ

Neolitik dönemden sonra gelen Kalkolitik Çağa; khalkos (bakır) ve lithos (taĢ)
kelimelerinin bir araya gelmesinden oluĢtuğu için ―Bakır TaĢ Devri‖ de denilmektedir.
Bunun dıĢında çağa ― Ġleri Üretici Dönem‖ ve ―GeliĢkin Köy Dönemi‖ isimleri de
verilmiĢtir. Anadolu’da Kalkolitik dönem, Erken Kalkolitik ve Geç Kalkolitik Çağ olarak
iki bölümde incelenir. Kalkolitik devamı niteliğindeki Neolitik dönemin ayırt edici en
belirgin özellik madenciliktir. Yapılan yüzey araĢtırmaları sonucunda Laranda ve
çevresinde Kalkolitik çağa ait yerleĢmelerin olduğu görülmektedir. Konya Ovası ve Göksu
Vadisi’nde Kilikia ve Suriye boyalılara ile iliĢkili Kalkolitik keramikler bulunması, bu
dönemde Kilikia’dan gelen yollar, Göksu vadisi üzerinden Karaman (Laranda)’a ulaĢıyor
olmasının etkileri olarak görülmektedir. 59

3.1.3. İlk Tunç Çağı

Anadolu’da Kalkolitik Çağ’dan sonra gelen Ġlk Tunç Çağı; Erken Tunç Çağı
(MÖ 2500-2000), Orta Tunç Çağı (MÖ 3000-2500) ve Genç Tunç Çağı (MÖ 2000-1200)
olmak üzere üç bölüme ayrılmıĢtır.60 Ġlk Tunç Çağı’nın baĢlangıcında Kilikia’ya ulaĢan
bazı türlerin Konya Ovası’ndan geldiği söylenmektedir. Tarsus’taki örneklerde rastlanan
bu malzemeler iki ülke arasındaki iliĢkinin varlığını iĢaret etmektedir. 61 Karaman ve
çevresi için Ġlk Tunç Çağı için nüfusun artıĢına bağlı olarak yerleĢim sayısındaki artıĢ
olduğu da söylenebilir. Bu dönemde genellikle Karaman’ın kuzey, kuzeydoğu ve kuzey
62
batı bölgelerinde yerleĢimini yoğunlaĢtığı görülmektedir.

3.2. MÖ II. Bin Yıl ve Demir Çağı

Asur Ticaret Kolonileri Çağı veya Koloni Çağı olarak adlandırılan dönemde
(yak. MÖ 1950-1750) Anadolu’daki en güçlü beylik olan KuĢĢara’nın kralı Anitta’nın

58
Bahar- Koçak, 2004: 13-16.
59
Sevin, 2003: 78; Kurt, 2007: 73.
60
Akurgal, 2005: 11.
61
Mellaart, 1963: 232; Kurt, 2007: 78.
62
Topal, 2007: 17.
 11

NeĢa/KaniĢ’yı (Kültepe) bir gece baskını ile ele geçirdiği bilinmektedir. 63Anitta’nın isyan
eden kentlerle yapmıĢ olduğu savaĢlar sonucunda Konya ve Karaman’a kadar akınlar
yapmıĢ olduğu değerlendirilmektedir.64Karaman yakınlarındaki Süleymanhacı ve
Büyükgonu höyüklerinde Asur Ticaret Kolonileri dönemine ait buluntulara rastlanmıĢtır. 65

Telipinu Fermanı’nda (CTH 19 I 8-12) I. Labarna’nın HupiĢna (Konya

Ereğlisi), Tuwanuwa (Tyana/Kemerhisar), NenaĢĢa (Nenassos/Çiftlik), Zallara, PuruĢhanta
(Acemhöyük), LuĢna (Hatunsaray) ile birlikte Landa’nın (Karaman) ele geçirildiğinden söz
edilmektedir.66Hem bu kentlerin lokalizesinden hem de I. Labarna’nın ülkesini denize sınır
yapmıĢ olduğundan söz edilmesinden bölgenin bu kral döneminde Hitit egemenliğine
geçtiği anlaĢılmaktadır.67

I. Labarna öldükten sonra yerine oğlu II. Labarna (I. HattuĢili) geçmiĢ Arzawa
ve Nenassa’ya karĢı savaĢ açarak Nenassa ve Ulma’yı hâkimiyeti altına almıĢtır. 68 II.
Labarna (I. HattuĢili)’nın ölümünden sonra yerine I. MurĢili geçmiĢ ancak Babil seferinden
dönerken eniĢtesi Hantili ve iĢbirlikçisi Zidanta tarafından suikaste uğramıĢtır. Böylelikle
büyük kaosların yaĢandığı Gasıplar Krallığı dönemi baĢlamıĢ bu dönem Telipuni’nin
iktitara geçmesiyle son bulmuĢtur. Bu dönemden sonra III. Tuthaliya dönemine kadar bu
bölge hakkında uzun bir süre herhangi bilgiye rastlanılmamıĢtır.

III. Tuthaliya döneminde III. HatuĢili dönemine ait bir metinden anlaĢıldığına
göre, AĢağı Ülke yönünden gelen Arzawalı düĢman Tuwanuwa (Tyana/Kemerihisar)
Ģehrine kadar ulaĢmıĢtır.69Ancak I. ġuppiluliuma döneminde (MÖ 1980-1340) Arzawalılar
Kızılırmak bölgesinden çıkartılarak Tuwanuwa geri alınmıĢtır.70Ayrıca I. ġuppiluliuma
Hitit ülkesini AĢağı Ülke ve Yukarı Ülke olmak üzere iki eyalete ayırmıĢ, bölgenin de
içerisinde yer aldığı AĢağı Ülke’ye Hannutti adında birisini vali olarak görevlendirmiĢtir. 71

63
Akurgal, 2005: 48.
64
Bahar vd., 1996: 40; Kurt, 2011: 34.
65
Kurt, 2012: 25.
66
CTH 19 I 8-12; CoĢkun, 1989: 479; Gurney, 2001: 29.
67
Kurt, 2012: 26.
68
Karauğuz, 2005: 27.
69
Bahar vd. 1996: 41; Kaya, 2017: 161.
70
Kaya, 2017: 174.
71
Karauğuz, 2005: 43; Kurt, 2012: 27; Kaya, 2017: 170.
 12

Bölge MÖ 13. yüzyıldan itibaren Tarhuntassa Ülkesi ve onun yakın iliĢkide

olduğu Hulaia Nehri Ülkesi içerisinde değerlendirilmektedir.72 Boğazköy’de bulunan
Bronz Tablet (Bo 86/299) sayesinde TarhuntaĢĢa’nın sınırlarının HotamıĢ, Karaman,
Göksu’nun içerisinde yer aldığı Dağlık Kilikia ve BeyĢehir Gölü’ne kadar uzandığı
değerlendirilmektedir. 73 Bilindiği gibi Hitit Kralı II. Muwattalli KadeĢ SavaĢı öncesi
baĢkenti AĢağı Ülke’de yer alan TarhuntaĢĢa’ya taĢımıĢtır.74 Maalesef TarhuntaĢĢa’nın yeri
tespit edilememiĢ olup tartıĢmalar halen devam etmektedir.75 TarhuntaĢĢa’nın yeri için
önerilen merkezlerden birisi de Karaman sınırları içerisinde yer alan Kızıldağ
harabeleridir. 76 Muwattalli’nin ölümüden sonra oğlu Urhi-TeĢup baĢkenti yeniden
HattuĢa’ya taĢımıĢtır. Bunun üzerine III. HattuĢili iktidara el koyarak Urhi-TeĢup’u
sürgüne göndermiĢ, TarhuntaĢĢa’yı Kurunta yönetiminde vassal krallık yapmıĢtır. 77Son
Hitit kralı II. ġuppilıliuma TarhuntaĢĢa’da Kurunta’ yı yenip buradan kovup ve
TarhuntaĢĢa krallığını da elinden aldığı düĢünülmektedir. 78

Ayrıca Aksaray Burunkaya ile Karaman sınırları içerisinde yer alan Karadağ ve
Kızıldağ anıtlarında HartapuĢ’un kendisini ―Büyük Kral‖ olarak nitelendirdiği
görülmektedir.79 Bunlardan bölgenin HartapuĢ’un egemenlik sahasında yer aldığı sonucu
çıkartılabilir.80

Hitit devletinin yıkılıĢından sonra Anadolu’nun doğu ve güneydoğusunda Geç

Hitit Kent devletleri denilen devletler ortaya çıkmıĢtır. Bu kent devletleri MÖ 8. yüzyılda
Asurlular tarafından ortadan kaldırılıncaya kadar devam etmiĢtir. Bölgenin en azından
doğu kesimlerinin söz konusu kent devletlerinden olan Tabal konfederasyonu içerisinde
yer aldığı düĢünülmektedir.81Asur kralı III. Salmanassar, Timur Dağı’nı aĢarak Tabal’a
indiğini ve daha sonra Muli ve Tunni Dağına, Hubuski ülkesindeki Puhamme Ģehrine

72
Bahar vd., 1996: 50; Karauğuz, 2005: 44-63.
73
Ünal, 2002: 96; Kurt, 2012: 28. Bronz Tablet için bkz. Otten, 1988: 11-29; Karauğuz, 2002a: 93-96.
74
Karauğuz, 2002a: 73.
75
TarhuntaĢĢa’nın yeri için önerilen yerler ve bu konudaki tartıĢmalar hakkında bkz. Karauğuz, 2005: 63;
Turgut, 2019: 485-492.
76
Kurt, 2012: 30.
77
Bahar vd., 1996: 48.
78
Kurt, 2007:100-101; Kurt, 2012: 31.
79
Karauğuz, 2005: 132-133. Karadağ ve Kızıldağ HartapuĢ yazıtları için bkz. Hawkins, 2000: 433-437 Lev.
236-242; Karauğuz, 2005: 131-133 Lev. XXIX: 1-XXXIII:2.
80
Kurt, 2007: 96.
81
Kurt, 2007:112-114.
 13

ulaĢtığını bildirmektedir.82 Buradaki muhtemelen Gülek Geçidi çevresinde yer alan dağlar
olmalıdır. III. Salmanassar’dan sonra Asur egemenliğinin baĢına geçen III. Tiglatpileser ise
bölgede Tabal krallıkları olan Tunna, Tuhana, Istuanda ve Hubuskia krallıklarını vergiye
bağlamıĢtır.83 III. Tiglatpileser’in bölgedeki giriĢimlerinin kültürel etkisi olarak ise Ġvriz
Kaya anıtı ve Kızıldağ anıtları gösterilmektedir.84

Ayrıca Ġvriz Kaya anıtında yer alan Kral Warpalawas’ın Phryg fibulası da Fryg
etkisinin göstergesi olarak kabul edilmektedir.85 MuĢki (Phryg) Kralı Mita (Midas)
arasında Silifke çevresinde meydana gelen savaĢlar Phryglerin kıyıya kadar indiklerini ve
dolayısı ile bölgenin bir süre Phryg egemenliğinde kaldığını göstermektedir. 86

3.3. Pers Dönemi

Bilindiği gibi Pers Kralı II. Kyros’un MÖ 546 yılında Sardeis’i ele geçirerek
Lydia devletine son vermesiyle bütün Anadolu Perslerin egemenliğine girmiĢtir. 87 Pers
kralı II. Darius’un ölümünden sonra yerine geçen büyük oğlu II. Artakserkses tahta geçmiĢ
ve kardeĢi Kyros’u Lydia satrabı olarak görevlendirmiĢtir. 88 Ancak Kyros, II.
Artaksekses’e karĢı isyan ederek ona karĢı bir sefere çıkmıĢtır. Kyros, Tymbrion (AkĢehir
Çevresi) ve Tyriacion (Ilgın) üzerinden üç gün kaldığı Ikonion’a (Konya) ulaĢmıĢtır. Sonra
Kyros, Lykaonia içinde beĢ günde 30 fersenk ilerlemiĢ ve burası düĢman ülke olduğundan
yağma yapılmasına izin vermiĢtir.89

Oradan Kilikia Kraliçesinin yanına Menon ve askerlerini de vererek en kısa

yoldan Tarsus’a yollamıĢ, kendisi ise dört günde 25 fersenk yol alarak Kappadokia’nın en
zengin kenti olan Dana’ya (Tyana/Kemerhisar) varmıĢtır.90 Ksenophon’un aktarımlarından
Ikonion’dan sonra gelen bölgede Pers kontrolünün sağlanamadığı ve Laranda’dan sonraki
Dağlık Kilikia’nın Syennesislerin yönetiminde olması gerektiği değerlendirilmiĢtir.91

82
Luckenbill, 1968: 579; Kurt, 2012: 32.
83
Kurt, 2012: 32.
84
Bahar, 1999: 9.
85
Bahar, 1999: 11.
86
Kurt, 2007: 119.
87
Sevin, 2003: 311-312; Mansel, 1999: 253.
88
Tekin, 2008: 114.
89
Ksenophon I, 2, 19.
90
Ksenophon, I, 2, 20.
91
Bahar, 1995: 239; Kurt, 2012: 35.
 14

Bölgenin en önemli kenti olan Laranda’da Pers egemenliği dönemine ait

gümüĢ obeller basılmıĢtır. 92

3.4. Helenistik ve Roma Dönemleri

MÖ 334-333 yıllarında Büyük Ġskender’in Pers kralı III. Darius’u yenmesi

sonucu Anadolu Büyük Ġskender’in egemenliğine girmiĢtir. Issos SavaĢı’ndan sonrasında
Büyük Ġskender tarafından Kilikia satraplığına atanmıĢ olan Balakros MÖ 324 yılında
Pisidialılar tarafından öldürülmüĢtür. Bunun üzerine Perdikkas ve Kral Philippos bölgeye
bir intikam seferi düzenlemiĢler. Sözü edilen bu sefer sırasında Laranda kolayca ele
geçirilerek yıkılmıĢtır.93

Büyük Ġskender’in MÖ 323 yılında ölümünden MÖ 281 yılındaki Korupedion

SavaĢı’na kadar bölge Ġskender’in generalleri arasında sık sık el değiĢtirmiĢtir. 94 MÖ 188
yılında Roma ve Seleukoslar kralı III. Antiokhos arasında imzalanmıĢ olan Apameia BarıĢı
sonunda bölge Bergama Krallığı’nın egemenliğ altına girmiĢtir. 95 MÖ 129 yılında
Provincia Asia’nın oluĢturulması sonucu Güney Lykaonia Bölgesi de Kappadokia kralı
Ariarathes’in çocuklarının yönetimine verilmiĢtir. 96

MÖ 64-63 yıllarında Pompeus Magnus Anadolu ile ilgili bir takım

düzenlemelerde bulunmuĢtur. Bu çerçevede Lykaonia’nın güney bölgeleri az zaman önce
oluĢturulmuĢ olan Kilikia eyaletine bağlanmıĢtır.97 Pompeuis Romalılara sadık kalan
Kappadokia Kralı I. Ariborzones’e toprak vererek ödüllendirmiĢ, Derbe ve Laranda’yı
kapsayan Güney Lykaonia’yı ise Derbeli Antipater’e vermiĢtir.98

MÖ 40-39 yıllarında Anadolu’ da siyasal düzenlemeler yapan Marcus

Antonius, Galatia kralı Amyntas ve Laodikeia’lı (Goncalı) Zenon’un oğlu Polemo’ya kral
ünvanı ile birlikte toprak vermiĢti. Polemo’ya verilen toprakların Ikonium’dan Kilikia
kapılarına kadar uzandığı düĢünülmektedir ki bu durumda bölgenin Polemo’nun

92
Kurt, 2012: 37; Kurt, 2019b: 384.
93
Diodoros XVIII 22.1. Bu konuda ayrıca bkz. Jones, 1971: 126; Syme, 1995: 212; Alkan – Doğanay, 2020:
13-16.
94
Kurt, 2011: 38; Kurt, 2012: 37.
95
Belke — Restle, 1984: 50; Kurt, 2011: 39.
96
Magie, 1950:I: 155; Jones, 1971:131; Kurt, 2011: 39.
97
Kurt, 2011: 40; Kurt, 2012: 38.
98
Strabon XII 6. 3; Magie, 1950: 1313; Mitchell,1993: 32; Kurt, 2011: 40.
 15

hâkimiyeti altında kalacağı açıktır. 99 MÖ 37-36 yıllarında Antonius’un Anadolu’daki

bağımlı krallıklarla ilgili düzenlemeleri çerçevesinde Isaura ile birlikte Lykaonia da
Amyntas’ın yönetimindeki Galatia krallığına bırakılmıĢtır. 100 Bilindiği gibi Amyntas,
MÖ31 yılındaki Actium SavaĢı’nda Antonius’un yanından ayrılarak Octavianus tarafına
geçmiĢtir. SavaĢtan sonra Anadolu’da düzenlemeler yapan Octavianus Isaura,
Lykaonia’nın güneyi ve Dağlık Kilikia’yı Amyntas’a vermiĢtir.101 Amyntas’ın bölgedeki
faaliyetleri konusunda Strabon Ģu bilgileri aktarmaktadır:

“…Isaurike’den sonra aynı yönde, Kappadokia’ya çok yakın, Derbetes lakaplı

tiran Antipatros’un da doğup büyümüş olduğu Derbe vardır; Laranda da bu Tiran’ın
toprağı idi. Bizim zamanımızda ise Isaura’ya ve Derbe’ye Amyntas sahipti, Derbetes’e
saldırdı ve onu öldürdü; Isaura’yı da Romalılardan aldı; ve orada kendisine bir krallık
sarayı inşa ettirdi, sonra Isaura Palaia’yı tahrip etti. Aynı yerde bir sur yaptırıyordu ki
tamamlandığını göremedi, çünkü Kilikialılar onu Homonadları istila ettiği sırada pusuya
düşürülüp öldürüldü”.102

Strabon’un bu pasajından Derbe tiranı Antipatros’un Amyntas tarafından

öldürüldüğü ve Laranda ile Derbe’nin ele geçirildiği anlaĢılmaktadır. Daha sonra Isaura’yı
(Zengibar Kalesi) Romalılardan almıĢ olan Amyntas Isaura Palaia’yı (Eski Isaura) ele
geçirmiĢtir, ancak Homonadlar ülkesini istila ettiği sırada Kilikialılar tarafından pusuya
düĢürülerek öldürülmüĢtür.103 Amyntas’ın öldürülmesi üzerine toprakları MÖ 25 yılında
yeni oluĢturulmuĢ olan Provincia Galatia’ya (Galatia Eyaleti) dâhil edilmiĢtir. Bu Ģekilde
bölge de bu eyaletin sınırları içerisinde kalmıĢtır. MÖ 20 yılında ise Derbe ve Laranda’nın
içerisinde yer aldığı Güney Lykaonia Bölgesi Dağlık Kilikia ile birlikte Kappadokia kralı
Arkhelaos’a bırakılmıĢtır. 104 Bölgenin yönetimi MS 17 yılında Tiberius tarafından
Provincia Kappadokia’ya bağlanarak Arkhelaos’un oğlu II. Arkhelaos’a bırakılmıĢtır. 105

99
Kaya, 2016: 146; Kurt, 2012: 39-40.
100
Magie, 1950: 434; Jones, 1971:132; Kurt, 2012: 40.
101
Kurt, 2012: 40; Kaya, 2016: 144.
102
Strabon XII 6.3; Alkan – Doğanay, 2020: 19.
103
Kaya, 2016: 147.
104
Magie, 1950: I: 475; Ramsay, 1960: 412-413; Kurt, 2012: 41.
105
Strabon, XII 1.4; Magie, 1950: 494, Kurt, 2015: 31.
 16

MS 37 yılında Caligula’nın imparatorluğunda Dağlık Kilikia ile birlikte Güney

Lykoania Bölgesi Kommagene Kralı IV. Antiokhos’a verilmiĢtir. 106 Ġmparator Vespasianus
döneminde Lykaonia Galatia-Kappadokia birleĢik eyaletine bağlanmıĢtır. Antoninus Pius
döneminde ise Dağlık Kilikia ile birlikte Galatia’dan ayrılan Güney Lykaonia, baĢkent
Laranda olmak üzere Hyde (Gölören) Savatra, Ilistra, Barata, Dalisandos ve Derbe’den
oluĢan ayrı bir birlik olarak düzenlenmiĢtir. 107Bu kentler birlik adına kendi sikkelerini
bastırmıĢlardır.108

Kappadokia’nın büyük kentleri ile Kilikia Pedias kentini ele geçiren I. ġapur,
Lykaonia’da Barata, Iconium ve Laranda’yı da ele geçirmiĢtir.109

Diocletianus yeni bir Isaura eyaleti oluĢturmuĢ ve Güney Lykaonia da bu yeni

eyalet içerisinde kalmıĢtır.110 MS 4. yüzyılın ikinci yarısındaki Isaura olaylarından Güney
Lykaonia Bölgesi de etkilenmiĢtir. Ammianus Marcellinius’tan öğrenildiğine göre MS 354
yılındaki ilk olaylar sırasında Isauralılar Güney Lykaonia kenti Laranda’ya
111
saldırmıĢlardır.

Güney Lykaonia Bölgesi MS 371 yılında Valens tarafından oluĢturulmuĢ olan

Lykaonia Eyaleti’ne dâhil olmuĢtur112. I. Theodisius zamanında bölge Asia diocesliğinin
yönetimi altındadır. 113 Ancak I. Leon zamanında bir comesin yönetiminde
görülmektedir.114 Justinianus’un imparatorluğunda MS 535 yılından itibaren ise
Lykaonia’nın bir praetorun yönetiminde olduğu anlaĢılmaktadır.115

106
Hild – Hellenkemper,1990: 32; Syme, 1995: 155.
107
Ramsay, 1960: 372; Bahar, 1991: 94; Kurt, 2020: 149-150.
108
Gül, 2019: 49.
109
Kurt, 2020: 150.
110
Feld, 2005: 88. Bu konuda bkz. Kurt, 2020: 150.
111
Ammianus Marcellinus XIV 2.4; Kurt, 2020: 150.
112
Belke – Restle, 1984: 54-55.
113
Breytenbach – Zimmermann, 2018: 56.
114
Feld, 2005: 99; Kurt, 2020: 151.
115
Belke – Restle, 1984: 75; Kurt, 2020: 151.
 17

4. Yerleşimler

Güney Lykaonia Bölgesi, Anadolu’da merkezi bir konumda yer almasından

dolayı kültürel çeĢitliliğe sahip olmuĢ, bu durum yerleĢim çeĢitliliğini de beraberinde
getirmiĢtir. Bölge prehistorik dönemlerden itibaren iskâna sahne olmuĢtur.(Harita-3)

4.1. Höyükler

4.1.1. Akçaşehir Höyük: Karaman’a 38 km uzaklıktaki AkçaĢehir

Kasabası’nda bulunan höyükte Kalkolitik, Ġlk Tunç Çağı ve Demir Çağı’nın izlerine
rastlanılmıĢtır.116 (Resim-1)

4.1.2. Asar Höyük: Literatürde ―Gaferiyat‖ olarak geçen höyük Karaman

merkeze 22 km uzaklıktaki Kazımkarabekir ilçesi yer almaktadır.―Kazımkarabekir taĢı‖
olarak bilinen yassı beyaz plaklar köy ve çevresindeki yapılarda yaygın olarak
kullanılmıĢtır. Höyükte Ġlk Tunç Çağı ve MÖ. II. Bin izlerine rastlanılmıĢtır. 117

4.1.3.Buğdaylı Höyük:Karaman’ın Ayrancı Ġlçesi’nin 15 km güneyinde yer

alan Buğdaylı Köyü’ndedir.118 Çömlek Tepe adı verilen höyüğün yüzeyinde incelenen
kalıntılarda buranın Roma- Bizans dönemine ait bir yerleĢim yeri olduğu izlerine
rastlanıldığı kaydedilmiĢtir. 119

4.1.4. Büyükgonu Höyük:Karaman’ın 16 km kuzeydoğusunda bulunan

höyük, üzerinden geçen kara yolu ile ikiye bölünmüĢtür.Ġlk Tunç Çağı, II. bin ve III. bin’e
ait kalıntılara rastlanılan höyük III. bin yıl yerleĢimi olarak belirtilir. 120

4.1.5. Can Hasan Höyük:Karaman’ın 12 km kuzeydoğusunda merkeze bağlı

Alaçatı (Canhasan) Köyü’nün kuzeybatısında yer alır. Bu alanda farklı dönemlerde
yerleĢilmiĢ Sudurağı sağ ve sollu birer Alaçatı Köyü’nün 500m ilerisinde bir tane toplamda
üç höyük vardır. Erken Kalkolitiğin önde gelen höyük yerleĢmesi I. Can Hasan olarak
belirtilmiĢtir. Buradaki motiflerin güneydeki Yumuktepe ile iliĢkiler olduğunu
göstermektedir. Batı Çatalhöyük’te de Can Hasan Höyük’tekilere benzer kaplar

116
Mellaart, 1963: 200; Güneri, 1989: 116; Kurt, 2007: 77.
117
Güneri, 1989: 101.
118
Belke – Restle,1984: 148.
119
Kurt, 2011: 69.
120
Güneri, 1989: 99.
 18

bulunmuĢtur.121 Höyük Neolitik, Kalkolitik, Hellenistik ve Roma dönemi buluntuları

vermiĢtir.122

4.1.6. Çoban Ali Höyük:Karaman’ın kuzeybatısında Kisecik Kasabası’nın

güneybatısında yer alan höyük iki küçük tepeden oluĢmaktadır. Höyükte Kalkolitik dönem
ve bol miktarda Ġlk Tunç Çağı’na ait malzemelere rastlanılmıĢtır.123

4.1.7. Davda Höyük:Karaman Kılbasan yolu üzerinde 10 km kuzeyindeki

124
zengin Ortaçağ’ın izleri görülen höyük su kanalı nedeniyle tahrip edilmiĢtir. (Resim-2)

4.1.8. Dinek Höyük:Karaman Dinek Köyü’nün ortasında yer almaktadır. Ġlk

Tunç Çağı, Demir Çağı ve Roma dönemine ait malzemeler bulunmuĢtur.125

4.1.9. Düdüğümün Yüğceğiz Höyük:YollarbaĢı kasabasının 1 km kuzeyinde

yer alan höyükte, Kalkolitik, Ġlk Tunç Çağı, Hellenistik ve Roma dönemine ait malzemeler
bulunmuĢtur.126

4.1.10. Eminler Höyük:Karaman’ın 17 km kuzeyindeki Eminler Köyü

bitiĢiğindeki dört büyük tepeden oluĢmaktadır. Birbirlerinden kopuk değillerdir fakat ayrı
ayrı isimlendirirler; Eminler I, Eminler II, Eminler III, Eminler IV olarak adlandırılan
höyüklerden Karadağ’ın güney eteklerine konumlanan da yoğun olarak II. bin seramiğine
rastlanılmıĢtır.127

4.1.11. Gavur Höyük: Ġslihisar’ın 2 km batısında yer almaktadır. II. bin ait az
miktarda seramiğin yanında III. bin yılına tarihlenen kaplar bulunan höyükte Roma ve
Bizans Çağ’ında yerleĢim vardır. 128

4.1.12. Gök Höyük:Karaman’ın 27 km kuzeyinde bulunmaktadır. Höyükte Ġlk

Tunç Çağı, Hellenistik ve Roma dönemi malzemeleri bulunmuĢtur.129

121
Sevin, 2003: 88.
122
Kurt, 2007: 70.
123
Kurt, 2007: 79.
124
Güneri, 1989: 117.
125
Bahar, 2002: 259; AĢkın vd.,2016: 412.
126
Bahar, 2005: 345; Kurt, 2007: 77.
127
Güneri, 1989: 100; AĢkın vd., 2015: 177.
128
Güneri, 1989: 100
129
Güneri, 1989: 116.
 19

4.1.13. Güdümen Höyük:Karaman’ın yaklaĢık 10 km kuzeydoğusunda yer

alan höyük çevresi duvarla çevrilmiĢ mezarlık olarak kullanılmaktadır. 130

4.1.14. Hasanlı (Mezel Tepe) Höyük: Karaman merkez Süleymanhacı ve

Adakale Köyleri sınırında bulunmaktadır. Höyükte Neolitik ve Ġlk Tunç Çağı malzemeleri
bulunmuĢtur131.

4.1.15. Hisar Höyük: Kazımkarabekir Ġlçesi sınırlarında yer alan höyük Roma
dönemi yerleĢim, Ġlk Tunç Çağı ve Ortaçağ’a ait malzemeler vermiĢtir.132

4.1.16. Ilistra Höyük:Karaman’a 15 km uzaklıktaki YollarbaĢı (Ilistra)

kasabasında yer alır. II. bin yılda yaĢanmıĢ höyük I. bin yılın yarısında önem kazanmıĢtır.
Höyük üzerinde yapılan incelemelerde kilise kalıntısına ait olduğu anlaĢılan mimari
bloklar, pres ağırlık taĢları gibi kalıntılara rastlanılmıĢtır.133Höyükte Ġlk Tunç Çağı, MÖ II.
Bin, Demir, Hellenistik ve Roma dönemleri izlerine rastlanılmıĢtır. (Resim-3)

4.1.17. İbrahim Höyük:Karaman’a 24 km uzaklıktaki Çoğlu Köyü’nde

bulunur. Höyükte bulunan malzemelerde III. Bin’in kaba kapları,Kalkolitik, Ġlk Tunç Çağı,
Hellenistik ve Roma döneminin izleri görülmüĢtür.134

4.1.18. İslihisar Höyük: Karaman’ın 25 km kuzeybatısında Ġslihisar Köyü’nde

yer almaktadır. IV. bine ait parçalar bulunmuĢ, III. bin yılda yerleĢime tanıklık ettiği
görülmektedir.135

4.1.19.Kadirli Höyük:Karaman’a 8 km batısındaki Masara (Bölükyazı)

Köyü’nün bitiĢiğinde yer alan höyükte çok az malzemeye rastlanılmıĢtır.136

4.1.20. Kameni (Boyalı Tepe) Höyük:Karaman’a 17 km uzaklıkta kuzeydeki

Boyalı Tepe Köyünde bulunan höyükte Helenistik, Roma ve Bizans seramikleri
bulunmuĢtur.137

130
Güneri, 1989: 118.
131
Bahar, 2000: 192.
132
Bahar, 2005: 345; Kurt, 2007: 81.
133
Güneri, 1989: 101; AĢkın vd., 2015:177.
134
Güneri, 1989: 116.
135
Güneri, 1989: 100.
136
Güneri, 1989: 117, Kurt, 2007: 80.
 20

4.1.21.Karaman Kale Höyük:Karaman merkezde bulunan yüksek görünümlü

höyüğün üzerinde; iç kale, cami, hamam ve çeĢme yer almaktadır. Yapılan yüzey
araĢtırmalarında Ġlk Tunç Çağı, Demir Çağı, Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu,
Karamanoğlu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde yerleĢim yeri olduğu belirtilmiĢtir.

4.1.22. Kaşoba Höyük:Süleymanhacı’nın 6 km güneybatısındaki KaĢoba

Köyü’nün batısında yer alan höyükte az sayıda II. bin ve III. bin yıllarının izlerine
rastlanılırken Demir, Roma, Bizans’a ait parçalar da görülmüĢtür.138 (Resim-4)

4.1.23. Keyre Höyük: Ġslihisar’ın kuzeyinde yer alan höyükte bol miktarda Ġlk
Tunç Çağı buluntusu vermiĢtir. 139

4.1.24. Keyren Höyük: Karaman’a bağlı Mandasun (Demiryurt) Köyü’ndedir.

Neolitik Çağ, Kalkolitik Çağ ve Ġlk Tunç Çağı’na ait buluntulara rastlanılmıĢtır. 140

4.1.25. Kırbız Höyük:Karaman’ın 22 km kuzeyinde yer alan höyükte III. binin

kaba kapları ve boyalı metalik kaplara, Helenistik ve Roma dönemi izlerine
rastlanılmıĢtır.141

4.1.26. Kisecik Höyük: Kisecik Köyü’nün 500m doğusundaki höyüktür.

Höyüğün güney ve kuzey kısımlarında Ġlk Tunç Çağı ve Kalkolitik dönemlerin izleri
görülmüĢtür.142

4.1.27. Koca Höyük:Milledona ile aynı alanda yer alan höyükte zengin bir III.
bin yıl’ın merkezi olan höyükte çok sayıda kaba kaplardan kopma parçanın yanında
metalik kap parçaları da bulunmuĢtur. 143

4.1.28. Koca Höyük II: Karaman’a bağlı Bölükyazı Köyü’ndedir. Neolitik,

Kalkolitik ve Ġlk Tunç Çağı’nın izleri görülmüĢtür.144

137
Güneri, 1989: 116; AĢkın vd., 2016: 412.
138
Güneri, 1989: 101.
139
Güneri, 1989: 117.
140
Kurt, 2007: 72.
141
Güneri, 1989: 117.
142
Bahar, 2000:192.
143
Güneri, 1989: 102.
144
Mellaart, 1963: 200; Kurt, 2007: 72.
 21

4.1.29. Küçük Höyük:Karaman’ın Çiğdemli (Davgandos) Köyü sınırları

içinde bulunmaktadır. Ġlk Tunç Çağı’na ait malzemeler bulunmuĢtur. 145 Günümüzde
düzleĢtirilerek tarım alanı olarak kullanılan höyükte elma bahçesi bulunmaktadır.

4.1.30. Mandasun Höyük:Karaman’ın yaklaĢık 19 km kuzeybatısında

Mandasun Köyü’nün bitiĢiğinde yer almaktadır. Höyükte Ġlk Tunç Çağı, MÖ II. Bin,
Demir Çağı izleri ve Bizans dönemine ait yoğun seramikler ve mimari kalıntılar
bulunmuĢtur. 146 (Resim-5)

4.1.31. Mercik- Bozhöyük:Karaman’ın 12 km kuzeybatısında Yuvatepe

Köyü’nde bulunan höyükte yoğun olarak Ortaçağ izlerine rastlanılmıĢtır. 147

4.1.32. Milledona Höyük:Karaman’ın yaklaĢık 15 km batısındadır. Ekim alanı

olarak kullanılan höyükte seramik kalıntısına çok fazla rastlanılmamıĢtır. 148

4.1.33. Osmaniye Höyük:Karaman’a bağlı Osmaniye Köyü’nün 2 km

güneyinde yer alır. Doğu ve batı olmak üzere iki yükseltiden oluĢan tepenin batı
yönündekinde Kalkolitik, Ġlk Tunç Çağı, Demir, Hellenistik ve Roma dönemi keramikleri
bulunmuĢtur.149

4.1.34. Pınarbaşı Höyük:Karaman merkeze 39 km kadar kuzeybatısında,

Süleymanhacı Köyü’nün YaklaĢık 5,5 km batısında, Ortaba Köyü’nün 7 km
kuzeydoğusunda bulunan höyüktür. HotamıĢ gölüne ve bataklığa yakın olması av
hayvanlarınca zengin olması ve tahılın kendiliğinden yetiĢmesi bölgenin önemli yerleĢim
yeri olmasında etkilidir. Höyükte Neolitik, Erken Kalkolitik ve Ġlk Tunç Çağı’na ait
malzemeler bulunmuĢtur.150

4.1. 35. Sinneli Höyük:Ġbrahim Höyüğün 21 km güneyinde yer alan höyükte

Ġlk Tunç Çağı, Hellenistik ve Roma döneminin izleri görülür. 151

145
Kurt, 2007: 81.
146
Güneri, 1989: 100; AĢkın vd., 2015: 177.
147
Güneri, 1989: 117.
148
Güneri, 1989: 102.
149
Bahar, 2000: 192.
150
Kurt, 2007: 70.
151
Güneri, 1989: 116.
 22

4.1.36. Sisan Höyük:Kılbasan Köyü sınırlarındaki höyükte çeĢitli seramik

parçaları ve temel bazında yapı izleri görülmüĢtür. Üzerinde ―Nekropol‖mezarlık alanı
bulunduğu ve Kalkolitik, Roma ve Bizans döneminin izlerini taĢıdığı belirtilmiĢtir.152
Günümüzde çevresi tahrip edildiği için seramik kalıntılar dıĢında izlere rastlanılmamıĢtır.

4.1.37. Süleymanhacı Höyük:Karaman’ın 32 km kuzeyinde Süleymanhacı

köyüne bitiĢik höyüktür. Karadağ’ın kuzey eteklerindeki höyük Acı göl’ün kıyısındadır. II.
bin yılında yerleĢim yeri olan Süleymanhacı höyük I. binin ikinci yarısında da yerleĢim
yeri olmuĢtur.153Antik değirmen taĢları ve bir insan ve her iki yanında birer hayvan olan taĢ
blok kayıt altına alınmıĢtır.154

4.1.38. Yüğceğiz Höyük: YollarbaĢı Kasabası’nın 2 km doğusunda ― Eski

ġehir Yolu‖ antik yolun kuzeyindedir. Ġlk Tunç Çağı ve Roma dönemine ait malzemeler
bulunmuĢtur.155

4.2. Antik Dönem Yerleşimleri

4.2.1. Kentler

4.2.1.1. Barata
Yazılı kaynaklarda değiĢik telaffuzlarına rastlanan156Barata, Karadağ’ın kuzeyinde
yer alan Binbir Kilise harabelerine eĢitlenmektedir.157(Resim-6) Kent, Ikonium-Herakleia-
Tyana güzergâhında önemli bir konumda idi. 158

Ġlk defa MS 2. yüzyılda rastlanan Barata’yı Ptolemaios, Kappadokia eyaletinin

bir kenti olarak Ikonion ve Tyana arasında konumlandırmaktadır. 159 Lykaonia Birliği
(Koinon Lykaonon) kentlerinden birisi olduğu bastırmıĢ olduğu sikkelerden
anlaĢılmaktadır.160

152
AĢkın vd., 2016: 412.
153
Güneri, 1989: 100.
154
AĢkın vd., 2016: 412-413; Körsulu, 2019: 53.
155
Bahar, 2005:345, Kurt, 2007: 81.
156
Ruge, 1896: 2852.
157
Ramsay, 1960: 373; Belke – Restle, 1984:138; Dodgeon – Lieu 2002: 313 dn. 45; Baldıran – Pehlivan,
2015: 909. Faklı olarak D. H. French, Kızıldağ’ı düĢünmüĢtür, bkz. French, 1996: 99.
158
Belke – Restle, 1984: 99; Kurt, 2018a: 25.
159
Ptolemaios V 6.15.
160
Hill, 1900: 19; Ruge, 1927: 2253; Kurt, 2018a: 26.
 23

Barata, Birtha Ģeklinde Sasani kralı I. ġapur’un istila ettiği kentler arasında yer
almaktadır.161MS 325 Nikaia konsilinde Stephanos, MS 451 Khalkedon konsilinde ise
Eugenios tarafından temsil edilmiĢtir.162 Hierocles’in eserinde ise kent metropolis Ikonion
olmak üzere Lykaonia eyaletinde gösterilmektedir.163

4.2.1.2. Derbe

Derbe’nin yeri uzun zaman tartıĢma konusu olmuĢ ve Karaman çevresinde

birçok yer önerilmiĢtir.164Ancak son olarak Ekinözü Köyü yakınlarındaki Kerti Höyük’e
eĢitlenmektedir.165Bu lokalizenin yapılmasında ise burada ele geçen iki yazıtta Derbe
adının geçmiĢ olması etkili olmuĢtur. Bunlardan birisi Antonius Pius dönemine
tarihlendirilmektedir.166 Ġkincisinde ise ―tanrının sevgili kulu Derbe piskoposu Michael
yatmaktadır‖ denilmektedir. 167(Resim-8)

Pompeius Magnus, Derbe’li Antipatros’un Laranda ve Derbe’yi içerisine alan

sahada bir krallık kurmasına izin vermiĢtir. 168Derbe’den ilk söz eden antik yazar Kilikia
valiliğine giderken buraya uğramıĢ olan M. Tullius Cicero’dur.169Strabon, Derbe’nin
Isaurike olarak adlandırılan bölgenin yakınında yer aldığı ve buranın Kappadokia’ya en
yakın ülke olduğu, Derbe tiranı Antipatros’un Amyntas tarafından öldürüldüğü ve Laranda
ile Derbe’nin ele geçirildiği bilgisi yer almaktadır.170

4.2.1.3. Ilistra

Karaman’ın 15 km batısında Konya- Karaman yolunun 1 km güneyindeki

YollarbaĢı’na lokalize edilmektedir. 171Kent, Ikonion’dan Laranda’ya gelen antik yol
üzerinde yer almaktadır.172

161
Belke – Restle, 1984: 54.
162
Destephen, 2008: 859, 288.
163
Hierocles, Synecdemus, 675.10.
164
Derbe’nin yeri hakkındaki tartıĢmalar ve önerilen yerler hakkında bkz. Kurt, 2007: 152-157.
165
Ballance, 1957: 147-151; Belke – Restle, 1984:157.
166
Ballance, 1957: 147;Laminger-Pascher, 1992: 61 Kurt, 2011: 73.
167
Topal, 2000: 9; Topal, 2007: 20; Kurt, 2007: 155.
168
Syme, 1995: 158-159 dn. 52; Dmitriev, 2000: 359.
169
Cicero, XIII. 73.
170
Strabon XII 6.2-3.
171
Belke – Restle, 1984: 179.
172
Kurt, 2011: 87; Baldıran – Pehlivan, 2015:910.
 24

Ilistra, MS 325 Nikaia, 431 Ephesos ve 451 Khalkedon konsillerinde temsil

edilmiĢtir.173 Kentin Lykaonia Birliği adına kendi sikkesini bastırması Ilistra’nın önemli bir
merkez olduğuna da iĢaret etmektedir.174 Akropolis olması gereken höyüğün çevresinde
modern yerleĢim yer almaktadır.175Höyükten elde edilen keramiklerin büyük ölçüde
Hellenistik, Roma ve Bizans dönemi karakteri gösterdiği anlaĢılmıĢtır.176Ayrıca höyük
üzerinde yakın çevreden getirilmiĢ çok sayıda mimari parça yer almaktadır.

4.2.1.4. Landa/Laranda

Ġç Anadolu’nun güneyinde yer alan Landa/Laranda Karaman il

merkezidir.177Kent, prehistorik dönemlerden itibaren yerleĢime sahne olmuĢ olup kalenin
üzerinde yer alan ve Karaman Kale Höyük olarak bilinen höyük Ġlk Tunç Çağı malzemesi
vermiĢtir.178 Kentin sürekli iskân görmesinde verimli toprakları yanında önemli yolların
kavĢağında olan konumu önemli rol oynamıĢ olmalıdır.179

Hitit metinlerinde Landa Ģeklinde geçen kentin antik dönemdeki Laranda

olduğu kabul edilmektedir.180 Landa’nın çok sayıda Hitit çivi yazılı belgede geçmiĢ olması
kentin Hititler için önemli bir merkez olduğuna iĢaret etmektedir.181

Laranda’da MÖ 4. yüzyıldaki Pers egemenliği dönemine ait gümüĢ obollerin

varlığı bilinmektedir.182 Yine MÖ 4. yüzyılda antik yazarlardan Diodoros’un eserinde de
Laranda’dan söz edilmektedir. Diodoros’un aktarımlarına göre Büyük Ġskender tarafından
Kilikia satraplığına atanmıĢ olan Balakros Isaura ve Güney Lykaonia üzerine yapmıĢ
olduğu seferler sırasında öldürülmüĢtür. Bunun üzerine intikam seferine çıkan Perdikkas
ve Philippos Kappadokia’yı düzene koyduktan sonra bölgeye yönelerek Isaura ile birlikte

173
Kurt, 2011: 87.
174
Hill, 1900: 714; Kurt, 2011: 87.
175
Kurt, 2011: 87.
176
Bahar – Koçak, 2004: 54; Bahar, 2005: 345.
177
Belke – Restle, 1984:197-198.
178
Mellaart, 1958: 317; Mellaart, 1963:209; Belke – Restle, 1984:198.
179
Kurt, 2019: 381.
180
Forlanini, 1988: 137; Lebrun, 2011: 217.
181
Landa/Lanta’nın geçtiği çivi yazılı metinler için bkz. Del Monte – Tischler, 1978: 242-243; Karauğuz,
2005: 25-27 dn. 104; Lebrun, 2011: 213-217.
182
Göktürk, 2002: 149-150; Kurt, 2019b: 384.
 25

Laranda’yı ele geçirmiĢlerdir. Laranda’yı zorlanmadan almıĢlar, halkın pek çoğunu kılıçtan
geçirmiĢler, çoğunu da köle olarak satmıĢlardır. 183

Laranda Derbe ile birlikte Pompeius tarafından Derbe tiranı Antipatros’a

verilmiĢtir. 184Amyntas’ın MÖ 25 yılında ölümü ile Laranda Roma tarafından yeni
oluĢturulan Galatia Eyaleti içerisinde kalmıĢtır. Daha sonra Roma imparatoru Tiberius
tarafından Kappadokia’daki düzenlemeler çerçevesinde Kappadokia krallarının yönetimine
bırakılmıĢtır.185

Antoninus Pius döneminde kent, Lykaonia, Isaura ve Kilikia’dan oluĢan üçlü

eyaletin metropolüdür.186 Laranda, MS 3. yüzyılın ikinci yarısında Sasani kralı ġapur’un
istilasına uğramıĢtır.187 Diocletianus’un imparatorluğunda Isaura, Valens’in
imparatorluğunda ise Lykaonia eyaletine dâhil edilmiĢtir188. Ammianus Marcellinus MS
353-354 Isaura olayları sırasında haydutların Laranda’da sığındıklarından söz
etmektedir.189 Laranda, Hierocles’in MS 6. yüzyıla ait eserinde ise Lykaonia içerisinde yer
almaktadır.190

4.2.1.5. Sidamaria

Lahitiyle ünlü olan Sidamaria kenti Karaman’ın Ayrancı ilçesine bağlı Ambar
Köyü’ne eĢitlenmektedir. 191Kentin, MÖ 2. Bin yıl çivi yazılı metinlerinde geçen Zidabara
ile iliĢkili olabileceği düĢünülmektedir.192Sidamaria, Ikonion, Barata-Herakleia güzergâhı
üzerinde stratejik bir konumdadır.193

Hadrianus Dönemine ait bir yazıttan194 hem kentin adı okunmuĢ, hem de kentte
vali Bruttius Praesens tarafından yaptırılmıĢ ve kentin meclisleri tarafından imparatora
ithaf edilmiĢ bir hamamın varlığı belgelenmiĢtir. Kentin en ünlü eseri ise 1875 yılında

183
Diodoros XVIII 22.1-2; Alkan – Doğanay, 2020: 13-15.
184
Strabon XII 6.3; Magie, 1950: 375; Syme, 1987: 135-136.
185
Magie, 1950: 494; Kurt, 2019b: 385.
186
Jones, 1971: 135; Belke – Restle, 1984: 53; Breytenbach – Zimmermann, 2018: 207.
187
Belke – Restle, 1984: 54.
188
Kurt, 2019b: 386.
189
Ammianus Marcellinus 14.2.11-13.
190
Hierocles, Synecdemus, 675.8.
191
Belke — Restle, 1984: 126.
192
Forlanini, 2008: 62 dn. 23.
193
Belke – Restle, 1984: 99; French, 2014: 14.
194
Ramsay, 1901: 279; Cronin, 1902: 115-116 no. 34; Laminger-Pascher, 1992: 100 no. 137.
 26

bulunmuĢ, Osman Hamdi Bey’in çabaları ile Ġstanbul Arkeoloji Müzesi’ne götürülmüĢ
olan Sidamara Lahdidir.195 Bugün Osman Hamdi Bey tarafından gönderilen II. yüzyıla ait
en büyük en görkemli lahit olma özelliği taĢıyan Sidamaria Lâhdi günümüzde Ġstanbul
Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir. 196Sidamaria’da ayrıca halk tarafından kale olarak
adlandırılmıĢ höyük (Resim-13) ile bazıları yarım bırakılmıĢ çok sayıda mezar yer
almaktadır.197(Resim-14)

4.3. Diğer Antik Yerleşimler

4.3.1. Kodylessos

Karaman’ın batısında Güneysınır ile Akarköy arasındaki Güdelesin Höyük’e

eĢitlenmektedir. Tahtalı Köyü’ndeki bir mezar yazıtında 198 geçen Kodylessos okunmuĢ
olup Güdelesin’in Kodeylessos’tan geldiği düĢünülmektedir. Güdelesin höyükte çok sayıda
arkeolojik ve epigrafik bulguya rastlanmıĢtır. 199

4.3.2. Losta/ Zosta

Karaman’ın yaklaĢık 33 km batısında Hacıbaba Dağı’nın kuzey eteklerinde

bulunan Akarköy ile eĢitlenmektedir. Burada gerek yerleĢim içerisinde ve gerekse
yapılarda devĢirme malzeme olarak kullanılmıĢ mimari parçalar ve steller
bulunmaktadır.200Bu malzemelerden seyyah W. J. Hamilton da söz etmiĢtir.201Ayrıca
bunların çoğu yazıtlıdır.202 Bu zengin kalıntılardan dolayı burasının Derbe olabileceği
önerisi getirilmiĢtir.203

195
Lahit için bkz. Konyalı, 1970: 818-819; Elderkin, 1939: Fig. 1-5A; AĢkın – Kurt, 2019a: 5.
196
Belke – Restle,1984: 26; Baldıran – Pehlivan, 2015: 911.
197
Sidamaria kenti hakkında yapılmıĢ araĢtırmalar ile epigrafik ve arkeolojik kalıntıları hakkında son bir
çalıĢma için bkz. AĢkın – Kurt 2019a: 1-14 Fig. 1-36.
198
Swoboda vd. 1935: 98-99 no. 282.
199
Bahar, 2003: 172; Kurt – Bulut, 2019: 104-105.
200
Kurt, 2011: 100-104 Lev. 143: 1-2; 152: 1.
201
Hamilton, 1842: 327.
202
MAMA VIII, 37 no. 206-210; Alkan, 2016: 122-125 no. II. 4-6.
203
Sterrett, 1888: 22.
 27

4.3.3. Bosala

Hacı Baba Dağı’nın kuzey eteklerindeki Bosala’nın bugünkü adı Özyurt’tur.

Bosala’nın konsillerde temsil edildiği ve Notitiae episcopatuumlarda adına rastlandığı
bilinmektedir.20419. yüzyıl seyyahlarında yerleĢimin kalıntılarından söz edilmektedir.205

4.3.4. Pyrgos

Karaman’nın 22 km batısındaki Kazımkarabekir olduğu düĢünülmektedir.206.

YerleĢimin ortasında üzerinde yapılaĢmanın olduğu Asar adındaki tepe antik yerleĢimin
merkezidir. YerleĢimden antik döneme iliĢkin çok fazla bir kalıntı ulaĢabilmiĢ değildir.
Evliya Çelebi, W. M. Leake ve J. R.S. Sterrett gibi seyyah ve araĢtırmacılar tarafından
ziyaret edilmiĢtir. 207

4.3.5.Karadağ

Karadağ Karaman’ın yaklaĢık 30 km kuzeybatısında yer almaktadır.208Karadağ

için Hitit çivi yazılı metinlerinde geçen Huwatnuwanta Dağı önerilmektedir. 209 Mahalaç
Tepesi yer alan hiyeroglif yazıtlar ve sunaklar nedeniyle kutsal bir dağ olduğu
düĢünülmektedir. 210 Bu özelliğini muhtemelen antik dönemde de devam ettirmiĢ olmalıdır.
S. Eyice buradaki Mahalaç adının Hristiyanlıktaki baĢ melek Michael’den geldiğini
belirtmektedir.211 Burada yer alan mezar Ģapeli ve kilisenin de baĢ melek adına dağların
zirvelerine kilise inĢası geleneğinin örneklerinden birisi olarak değerlendirmektedir. Antik
Dönem kaynaklarında ise Karadağ Boratinon Oros olarak adlandırılmaktadır. 212 Karadağ
ana kütlesi üzerinde çoğunluğu dini nitelikli oldukça zengin tarihi kalıntılar yer
almaktadır.213

204
Kurt – Bulut, 2019: 105.
205
Hamilton, 1842: 326; Davis, 1879: 424-425.
206
Belke – Restle, 1984: 218; Kurt, 2011: 114.
207
Evliya Çelebi, Seyahatname, IX 157; Leake, 1824: 96; Sterrett, 1888: 20.
208
Karadağ tarihi ve araĢtırma tarihçesi hakkında detaylı bilgi için bkz. Kurt, 2018a: 23-50 Resim 1-8.
209
Forlanini, 1988: 150.
210
Lebrun, 2006: 257-258.
211
Eyice, 1971: 64-69.
212
Belke – Restle, 1984: 145-148.
213
Kurt, 2014: 45-68 Resim 1-28.
 28

4.3.6. Kızıldağ

Kızıldağ, Karadağ’ın kuzeybatısında Adakale Köyü’nün hemen yakınında yer

almaktadır.214Burada kral HartapuĢ’a ait rölyef ve yazıtların varlığı daha 20. yüzyılın
baĢlarından beri bilinmekte idi. 215 Ayrıca burada Demir Çağı ve Hellenistik dönem olmak
üzere iki farklı döneme ait kalelerin varlığı da tespit edilmiĢtir.216

4.3.7. Sidrova

Sidevre, Sidivre, Sıdırga gibi değiĢik isimlerle de anılan Sidrova, Karaman’ın

17 km kadar kuzeydoğusundaki Sudurağı Kasabası’na eĢitlenmektedir.217 Barata-Herakleia
yol güzergâhı üzerinde önemli konumda olması gereken antik yerleĢimde maalesef fazla
bir kalıntıya rastlanmamaktadır.

4.3.8. Cinnasın Ören

Karaman’ın yaklaĢık 37 km kuzeydoğusunda yer alan Cinnasın Ören oldukça

geniĢ bir alana yayılmıĢtır. Ikonion-Barata-Herakleia yol güzergâhı üzerinde yer
almalıdır. 218 Ġlk olarak J. R. S. Sterrett tarafından görülmüĢtür.219

4.3.9. İbrala

Karaman’ın 37 km kadar doğusunda yer alıp bugünkü adı YeĢildere’dir.220

Hitit dönemindeki Walwara ile eĢitleyenler olmuĢtur.221 Muhtemelen yerleĢim içerisindeki
kayalık önceden bir kale idi. YerleĢimde bulunan cami ise kiliseden çevrilmiĢtir. 222

4.3.10. Divaz

ġimdiki adı Pınarkaya olan yerleĢim Karaman’ın Ayrancı ilçesine bağlı bir
köydür. YerleĢim köyün hemen doğusundaki kayalık alanda kurulmuĢtur. Burada temel
izlerine ve sarnıçlara rastlanılmaktadır. Bu doğal kayalığın yamaçlarında Roma ve Bizans

214
Kurt, 2011: 95.
215
Kızıldağ hiyeroglif yazıtları hakkında kaynaklar için bkz. Karauğuz – Kunt 2004, 28 dn. 140.
216
Karauğuz vd., 2002: Karauğuz – Kunt, 2004: 28-30 Levha LXIV 10,11.
217
Belke – Restle, 1984:157; Kurt, 2011: 118-119.
218
Belke – Restle, 1984: 151-152; Kurt, 2019a: 45 dn. 230.
219
Sterretti, 1888: 15.
220
Belke – Restle,1984:175.
221
Forrer, 1926: 29.
222
Eyice, 1971: 82.
 29

dönemi keramiklerine rastlanılmıĢtır. 223 Ayrıca köye giriĢi sağlayan ana yolun
kenarlarındaki kayalıklarda oldukça geniĢ bir sahaya yayılan ve halk arasında Köristan
denilen nekropol sahası vardır.224

4.3.11. Kaleköy

Karaman’a bağlı Ayrancı ilçesinin 12 km kuzeybatısında yer alır. Köyün

hemen kuzeyindeki tepede bir höyükleĢme söz konusudur. Köy içerisinde bazı mimari
parçalar ile bir khamasorion türü mezar dıĢında fazla bir kalıntı yoktur.225

4.3.12. Zanzana

Karaman’ın 35 km güneydoğusunda yer alan yerleĢim, TaĢkale’nin ise aĢağı

yukarı 10 km güneyindedir. 226 YerleĢim verimli bir araziye ve su kaynaklarına sahiptir.
YerleĢimdeki en önemli kalıntı Roma dönemine ait yıkılmıĢ durumdaki anıt mezardır.227
Nekropolis’ten okunan bir yazıttan ve kiliseden Erken Hristiyanlık döneminde de yerleĢim
gördüğü anlaĢılmıĢtır. Roma döneminde burada bir çiftlik veya malikânenin olabileceği
Hristiyanlık döneminde ise küçük bir kırsal yerleĢimin olduğu değerlendirilmiĢtir.228Roma
ve Erken Hristiyanlık Zanzana’da Hristiyanlık döneminde önemli oranda yerleĢime sahne
olduğunu gösteren kanıtların mevcut olduğu belirtilmiĢtir. Tarım yapmaya elveriĢli
arazilerin ve su kaynağı olması Zanzana’nın küçük kırsal yerleĢim koĢullarına elveriĢli
olduğu söylenmiĢtir. Bölgedeki kilise ve Ģapele ait kalıntılar ile çok sayıdaki mezar
Hristiyanlık döneminden günümüze kadar ulaĢmıĢ arkeolojik buluntulardır. Zanzana’da
rastlanılan en önemli kalıntı niteliğindeki Roma dönemine ait olduğu düĢünülen anıt mezar
dıĢında kalıntının olmaması, Hristiyanlık dönemindeki gibi küçük kırsal bir yerleĢimin
Roma döneminde olmadığını sadece çiftlik ya da malikâne yapılarının olabileceği
düĢüncesine sevk etmiĢtir. Zanzana’da Roma ve Erken Hristiyanlık dönemlerinin yapı
kalıntıları ve nekropol sahası dıĢında yakın dönem Ġslami Döneme ait mezarlar ve tahrip
durumda yapı kalıntılarına da rastlanıldığı belirtilmiĢtir.229

223
Bahar, 2008: 242.
224
Kurt, 2011: 75.
225
Belke – Restle, 1984; Kurt, 2011: 89; AĢkın vd., 2015: 178
226
AĢkın, 2019: 13.
227
Bahar, 2008: 241, 253 Resim 4; Kurt, 2011: 122, 381 Lev. 210: 1; AĢkın, 2019: 13, 20-21 Fig. 10-13.
228
AĢkın, 2019: 15.
229
AĢkın, 2019: 13-15.
 30

4.4. Kaya Yerleşimleri

Karaman’ın doğu ve güneydoğusunda Toroslar ile ovalık saha arasında kalan

Gödet vadisi baĢta olmak üzere vadilerin içerisinde çok sayıda kaya yerleĢimi
bulunmaktadır. Bunlar içerisinde en önemlisi YeĢildere ve TaĢkale arasında yer alan
Manazan mağaralarıdır.230(Resim-12) Birçok kattan oluĢan kaya yerleĢimi, ortada bulunan
kaya kütlesine oyulanları sırasıyla GiriĢ Katı, Kum Kale, At Meydanı ve Ölüler Meydanı
olarak yöre halkı tarafından adlandırılmıĢtır.231TaĢkale Köyü’nün kuzeyinde yüksek kaya
kütlesinden 250’nin üzerinde olduğu tahmin edilen Tahıl Ambarı olarak adlandırılan tek ve
iki odalı ambarlar oyulmuĢtur.(Resim-15) Kaya yapısı ısı ve nemi sabit tutma özelliğine
sahip olduğu için yıllardır yöre halkı tarafından ambar olarak kullanılmaktadır. Tahıl
ambarlarının bulunduğu kayalıkta Mağara Mescid ya da Taş Mescid olarak adlandırılan
mescid Erken Hristiyanlık dönemindeki bir kiliseden çevrilmiĢtir. 232

Diğer tanınmıĢ önemli kaya yerleĢimi ise yine Laranda’nın güneydoğusundaki

Torosların kuzey yamacındaki Gödet Vadisi’nde Karaçayır Deresi boğazında yer alan ve
Toroslar üzerinden Seleukeia (Silifke)’ya ve Laranda- Fisandon üzerinden Klaudiopolis
(Mut)’e ulaĢım sağlayan geçiĢ noktasında yer alan Gödet (Güldere) Köyü’dür.233Köyün
Kalealtı, Pamukini, Çevlik, Söğütçük, Zindanlı, Handap Kabaklı Gömbes gibi değiĢik
mevkilerinde ağıl, depo ve samanlık gibi değiĢik amaçlarla kullanılan kaya yerleĢimleri
vardır. 234 Bunlar içerisinde en önemlisi de çok geniĢ bir alana yayılmıĢ olan yöre halkı
tarafından Kale ya da Hisar olarak adlandırılan Yabangülü kaya yerleĢimidir. 235(Resim- 9)
Buradaki bazı kaya yerleĢimlerinin içerisinde çok sayıda Ģapel, mezar ve barınaklar
vardır. 236

Karaman’a 24 km uzaklıkta ve yine Gödet vadisi içerisinde yer alan Gülkaya

Köyü’nde ve çevresinde de kaya yerleĢimleri mevcuttur. Bu yerleĢimlerin en yoğun olduğu
mevkiler ise Eskiköy’deki Asar (Resim- 10) ve Kocain, Kutlubey, Kale, KeĢlik ve

230
Belke – Restle,1984:202.
231
Kurt, 2012: 69.
232
Kurt, 2012: 71.
233
Belke – Restle, 1984: 169.
234
Kurt, 2012: 48-52 Lev. 9: 2 – 30:2.
235
Eyice, 1971: 118; Kurt, 2012: 49.
236
Kurt, 2011: 84-85; Kurt, 2012: 51-52.
 31

Fenarek’tir. Buralarda kaya kiliseleri, iĢlikler ve iĢlevi tam olarak belirlenemeyen kaya
oymaları mevcuttur.237(Resim-11).

Aynı vadi içerisine yer alan ve Karaman’ın 20 km kadar güneydoğusunda

bulunan Zengen (BaĢharman) Köyü’nün giriĢinde ve içerisinde kaya mezarları, kayalara
oyulmuĢ barınaklar ve mimari parçalara rastlanmaktadır. Bu tür kalıntılar açısından çok
zengin olan ve çok geniĢ bir alan yayılmıĢ kalıntılar sahası Ballık olarak
adlandırılmaktadır.238

Yine Gödet Vadisi içerisindeki bir diğer kaya yerleĢim sahası da Karaman’a 25
km uzaklıktaki Göves (PaĢabağı) Köyü’dür. Kaya yerleĢimleri köyün giriĢinde Kisle
Boğazı olarak adlandırılan mevkiden baĢlamaktadır. Asıl yerleĢim yoğunluğu köy
içerisinde ve kale olarak adlandırılan mevkidedir. Ayrıca köyün değiĢik yerlerinde
mezarlar, iĢlikler, konutlar ve iĢliklerin yanında bir antik dönem köprüsü de bulunmaktadır.
Bunların dıĢında yakın çevrede Alfaz, Elverce, Bayat ve Elbis Çakılı mevkilerinde de bu
türden kalıntılara rastlanmaktadır.239

Kaya yerleĢimlerinin yoğun olarak görüldüğü yerlerden birisi de Ayrancı’nın

15 km güneydoğusundaki Divle (Üçharman) Köyü ve çevresidir. W. Hamilton, E. J. Davis
ve Ch. Texier’in eserlerinde Derbe’nin lokalizesi ile ilgili olarak Divle’den söz
edilmektedir.240 Divle yanında BaĢlamıĢlı Kalesi, Karacahisar gibi mevkilerde kilise,
manastır ve mekânların yer aldığı kaya yerleĢimin varlığı tespit edilmiĢtir.241

Karaman’ın 19 km güneyindeki Gökçe Köyü civarında da kaya yerleĢimleri ve

kalıntılar mevcuttur. Özellikle Eski KıĢla Vadisi olarak adlandırılan vadinin
yamaçlarındaki kayalıklarda mezarlara ve çeĢitli mekânlara rastlanmaktadır.242

Karaman’ın güneyinde Lale Köyü’nün 5 km doğusundaki Eski Lale köyünde

vadinin her iki yamacında kilise ve mezarların yer aldığı kaya yerleĢimleri
bulunmaktadır.Ayrıca yakın çevrede Ardıçini, ÇavĢak, Kaynar gibi mevkilerde de

237
Kurt, 2012: 53-61 Lev. 33:2-73:2.
238
Kurt, 2012: 72-73 Lev. 113: 1- 120:1.
239
Kurt, 2012: 64-66 Lev. 82: 1- 98:2.
240
Hamilton, 1842: 320; Davis, 1879: 274; Texier, 2002: 298.
241
Kurt, 2012:45-47 Lev. 3:1-9:1.
242
Kurt, 2012: 62 Lev. 74:2-79:2.
 32

yerleĢimler söz konusudur. Özellikle Kaynar yerleĢiminde çok geniĢ bir alanda kaya
mezarları ve khamasorion türü mezarların olduğu geniĢ bir nekropol sahası vardır. 243

243
Kurt, 2012: 67-68 Lev. 99:1-107:2.
 33

5. Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Durum

Güney Lykaonia bölgesi özellikle Kilikia ve Kappadokia bölgeleri ile bağlantı
sağlayan önemli geçitleri kontrol eder bir konumda ve ana yolların üzerinde yer
almaktadır. Dolayısı ile bu durum bölgenin sosyal, kültürel ve ekonomik hayatına da
doğrudan tesir eden en önemli unsur olmuĢtur. Bu nedenle bölge zengin bir tarihi ve
kültürel miras devralmıĢtır. Bölgenin en önemli kenti durumundaki Laranda bölgenin
kültürel yapısı konusunda önemli ipuçları sunmaktadır. Septimius Severus zamanında
yaĢamıĢ baba ve oğul olan Lucius Septimius Nestor ve Peisandros’un Larandalı olduğu
bilinmektedir. Yine aynı Ģekilde bir epigrafik belge sayesinde Herakleitos adında bir
sofistin Laranda’lı olduğu belgelenmiĢtir. 244

Bölgenin Hititlerden baĢlayarak dini açıdan önem taĢıdığı anlaĢılmaktadır.

Karadağ muhtemelen Hititlerden Erken Hristiyanlık dönemine kadar kutsal sayılan bir
dağdı.245 Bunun dıĢında birçok Hitit çivi yazılı metinde Kuniyawanni ve ĠĢtar gibi Hitit
tanrı ve tanrıçalarından söz edilmesi Landa’nın Hititler döneminde önemli bir kült merkezi
olduğunu göstermektedir.246 Laranda paralarında Athena, Tyche, Herakles ve Zeus gibi
tanrı ve tanrıçaların betimlenmesi kentin dini önemini antik dönemde de sürdürdüğünün
göstergesi kabul edilmektedir.247Aziz Paulus’un Karaman yakınlarında olduğu bilinen
Derbe’yi ziyaret etmiĢ olması248 ve Binbir Kilise kalıntıları baĢta olmak üzere bölgedeki
birçok arkeolojik ve epigrafik veri bölgenin Erken Hristiyanlık döneminde de önemli bir
konumda olduğuna iĢaret etmelidir.

Bölgenin kültürel ve ekonomik anlamda en geliĢmiĢ olduğu dönem MS 2.

yüzyıldır. Bu dönemde Güney Lykaonia Bölgesi kentlerinden Barata, Derbe, Ilistra ve
Laranda’nın sikke bastıran kentler olduğu bilinmektedir. 249 Bunlar arasında Laranda
Ikonion’dan sonra en fazla sikke bastıran kent olmuĢtur.250

Arkeolojik ve epigrafik veriler antik dönem bölge ekonomisinde tahıl üretimi

ve bağcılığın önemli bir yer tuttuğunu göstermektedir. Değle’deki ana kaya üzerinde yer

244
Kurt, 2019b: 386.
245
Ramsay – Bell, 1909: 19; Eyice 1971, 64-65.
246
Bu konuda detaylı bilgi için bkz. Kurt, 2019b: 382-384.
247
Kurt, 2019b: 386; Gül, 2019: 65.
248
Boyacıoğlu, 2013: 267; Berk, 2018: 90.
249
Abay, 2018: 43-47.
250
Abay, 2018: 47.
 34

alan çift sürme sahnesi tarımsal üretimin en somut kanıtlarından birisini oluĢturmaktadır. 251
(Resim-7) Ayrıca Karadağ çevresinde antik dönem tahıl üretiminin kanıtları olan çok
sayıda meta ve catillus tespit edilmiĢtir.252 Yine aynı Ģekilde Karadağ çevresinden ele
geçirilen sınır yazıtları da tahıl üretiminin göstergeleridir. 253 Karadağ çevresinde yapılmıĢ
olan araĢtırmalar tarımsal üretimde bağcılığında önemli bir yer tuttuğunu ortaya koyan
arkeolojik ve epigrafik veriler ortaya çıkarmıĢtır. Karadağ eteklerinde çeĢitli mevkilerde
çok sayıda üzüm presi ve ağırlık taĢı tespit edilmiĢtir.254 Bunlardan özellikle Kisecik
yakınlarında yer alan biri aĢırı tahrip edilmiĢ olmasına rağmen oldukça niteliklidir.(Resim-
16)255 Ayrıca Karadağ çevresindeki mezar kabartmaları ve yazıtlar da üzüm üretimini
kanıtlayan bir diğer arkeolojik ve epigrafik kanıtı oluĢtururlar.256

Bölgede tarımsal üretim potansiyelinin bir diğer göstergesi de malikânelerin

varlığıdır. Güney Lykaonia’nın doğusunda Karaman Müzesi’ne Sudurağı’ndan gelmiĢ olan
bir yazıtta257 Tabularius görevindeki bir imparator azatlısının varlığı tespit edilmiĢtir. Bu
ise yazıtın buluntu yeri olan antik dönemde Sidrova olarak bilinen Sudurağı’nda bir
imparatorluk malikânesinin bulunduğu Ģeklinde değerlendirilmiĢtir. 258 Bunun dıĢında
Karaman’a bağlı Ayrancı Ġlçesi’nin Ambar Köyü’nden ele geçmiĢ bir yazıt 259 vasıtasıyla
burada bir kadına ait malikânenin varlığı anlaĢılmıĢtır. 260 Aynı Ģekilde Ayrancı’nın
Karaağaç Köyü’nden kopyalanmıĢ bir stel üzerindeki yazıtta261 oikonomos’un (kahya)
geçmiĢ olması bu çevrede de bir malikanenin varlığı Ģeklinde
değerlendirilmektedir. 262Bütün bunlardan antik dönemde bölgenin temel geçim kaynağının
tarım ve muhtemelen buna bağlı olarak hayvancılık olduğu anlaĢılmaktadır. Çünkü
Strabon, Lykaonia’da olağanüstü koyun yetiĢtiriciliğinden söz etmektedir. 263 Bölgenin

251
Değle’deki ve Lykaonia’nın baĢka yerlerindeki çift sürme sahnesi kabartmaları için bkz. Kurt, 2018b:
599-600 dn. 14 Resim 1; AĢkın – Kurt, 2019b: 123-124 dn. 42-50.
252
AĢkın – Kurt, 2019b: 124-125, Lev. 16a-b-c-d, 17a-b-c-d, 18, 19.
253
AĢkın – Kurt, 2019b: 126-127; Alkan, 2014: 56-57 no.6.
254
AĢkın – Kurt, 2019b: 114-119 Lev. 2-11.
255
AĢkın – Kurt, 2019b: 115-16 Lev. 2-3.
256
AĢkın – Kurt, 2019b: 119- 122 Lev. 12-14.
257
Engelmann –Üner, 1992: 11 no. 12; Alkan, 2014: 58, 60 no. 8 Fig. 8a-b.
258
Alkan, 2014: 59, 60; Kurt, 2018: 619.
259
MAMA XI, 323-324 no. 378.
260
Breytenbach – Zimmermann, 2018: 219; Kurt, 2018b: 619.
261
MAMA XI, 323 no. 377.
262
Kurt, 2018: 619-620.
263
Strabon XII 6.1.
 35

temel geçim kaynağı olarak tarımın yüzyıllar boyunca devam ettiği Evliya Çelebi 264, L.
Laborde265, C. Texier266 gibi seyyahların gözlemlerinden de anlaĢılmaktadır.

264
Evliya Çelebi, Seyahatname, IX 157.
265
Laborde, 1838: 122.
266
Texier, 2002: 288.
 36

SONUÇ
Güney Lykaonia Bölgesi, önemli yollar üzerinde stratejik konuma sahip bir bölge
olup Torosların küçük geçitleri dıĢında Lykaonia’yı Kilikia’ya bağlayan Gülek ve Sertavul
gibi iki büyük geçidi kontrol eden bir konumdadır. Bölgenin antik çağda idari sınırlarının
çok sık değiĢmesine karĢın genel itibariyle tarihi süreç içerisinde Anadolu’nun baĢka
yerlerinde olduğu gibi Güney Lykaonia Bölgesi’nin de en parlak dönemini MS 2. yüzyılda
yaĢadığı anlaĢılmaktadır. Bu dönemde bölge Kuzey Lykaonia’dan ayrı olarak düzenlenmiĢ
ve içerisinde Ilistra, Barata, Laranda’nın olduğu kentler para bastırmıĢlardır.

Bölge MS 260 yılında Sasani kralı ġapur’un istilasından fazlaca zarar görmüĢtür.
Bu tarihten itibaren eski önemini yitirmiĢ ve özellikle komĢu bölge de MS 4. yüzyılda
Isaura’daki olaylardan fazlasıyla etkilenmiĢtir. MS 354 yılındaki ilk olaylar sırasında
Isauralılar Güney Lykaonia kenti Laranda’ya saldırmıĢlardır. Haydutlar ekonomik sorunlar
ve kıtlık nedeniyle Laranda’ya kadar çekilerek Lykaonia sınırlarında soygunlar yaparak
huzursuzluk çıkarmıĢlardır. Saldırılar sonucu Roma imparatoru Valens Lykaonia Eyaletini
kurarak Isaura’nın bir kısmını bu eyalete dâhil etmiĢtir. Bunun sonucu olarak da Güney
Lykaonia Bölgesi bazen Isaura eyaletine bağlanmıĢ bazen ise Lykaonia eyaleti sınırları
içerisinde yer almıĢtır.

Bölgenin en eski devirlerden itibaren iskân görmesinde hiç Ģüphesiz sahip olduğu
verimli arazileri önemli etken olmuĢtur. Gerek Karadağ çevresinde tahıl ve üzüm
üretildiğini gösteren epigrafik ve arkeolojik veriler ve gerekse yine yazıtlar yoluyla varlığı
belgelenen malikâneler bölgedeki tarımsal üretim potansiyelini ortaya koymuĢtur. Bölgede
eskiçağın değiĢik dönemlerine ait çok sayıda kent ve yerleĢim bulunmaktadır. Bölgenin
ovalık kesiminde çok sayıda höyük ve antik yerleĢim varken, güneydoğusundaki Gödet
Vadisi’nde ise kaya yerleĢimlerine rastlanmaktadır.

Kentler içerisinde en önemlisi Hititler döneminden itibaren varlığını bildiğimiz

Landa yani Laranda’dır. Laranda’nın hem Hititler döneminde hem de antik dönemde
önemli bir dini merkez olduğu yazılı kaynaklardan ve sikkelerden anlaĢılmaktadır.
Bölgenin diğer önemli kenti olan Derbe ise söz konusu önemini büyük ölçüde Aziz Paulus
tarafından ziyaret edilen merkezlerden birisi olamasına borçludur. Ikonion-Barata-
Herakleia yolu üzerinde önemli bir konumda yer alan Sidamaria ise meĢhur lahdi
nedeniyle sadece bölgenin değil Anadolu’nun en iyi bilinen antik kentlerinden birisidir.
 37

Ayrıca Güney Lykaonia bölgesinin dini açıdan önemli bir bölge olduğu da gerek
yazılı ve gerekse arkeolojik verilerden anlaĢılmaktadır. Öyle ki Karadağ’ın Hititlerden
Erken Hristiyanlık dönemi de dâhil olmak üzere dini açıdan önem taĢıdığı bu dağın
zirvesini oluĢturan Mahalaç tepesi kalıntılarından anlaĢılmaktadır. Ayrıca bütün eskiçağlar
boyunca Lykaonia’nın Ikonion’dan sonra en önemli kenti olan Landa/Laranda’da hem
Hititler döneminde hem de antik dönemde tapınım görmüĢ tanrı ve tanrıçaların varlığı
tespit edilmiĢtir.
 38

KAYNAKÇA
Antik Kaynaklar

Ammianus Marcellinus, Ammianus Marcellinus, vo. III, with an English Translation (Loeb
Classical Library), ed. J. C. Rolfe, London 1986.

Cicero, M.T., Epistuale ad Familiares, Lettresto his friends, withand English Translationby
W.G. Williams London- New York, 1927.

Diodoros, Bibliatheka Historika, ed. T.E. Page, London 1947.

Hierocles, Hieroclis synecdemus et notitiae Graecae episcopatuum: Accedunt Nili

Doxapatrii notitia patriarchatuum et locorum nomina immutata, ed. G. Parthey, Paris 1866.

Ksenophon, Anabasis, Onbirlerin DönüĢü (Türkçesi: Tanju Gökçöl), Sosyal Yayınları,

Ġstanbul 2010.

Strabon, Geographika, Antik Anadolu Coğrafyası (XII, XIII, XVI), (Çev: A.

Pekman),Arkeoloji ve Sanat Yayınları, Ġstanbul 2015.

Modern Kaynaklar

Abay, N. (2018), Lykaonia Sikkeleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü

YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Konya.

Akurgal, E. (2005), Anadolu Kültür Tarihi, Ankara.

Alkan, M. (2014), ―Some Isaurian and Lycaonian Inscriptions in the Museum of

Karaman‖, Gephyra, 11, 51-63.

Alkan, M. (2016), ―Çürük Ümü Ören, Akarköy ve Manyan’dan Yeni Yazıtlar‖, Hacıbaba
Dağı Isauria Bölgesi’nde Bir Epigrafi ve Eskiçağ Tarihi Araştırması (M. Alkan – M. Kurt),
Akron Eskiçağ AraĢtırmaları, Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Dillerini ve Kültürlerini
AraĢtırma Merkezi Kitap Dizisi, 11, Ġstanbul, 119-132.

Alkan, M. – Doğanay, O. (2020), Zengibar Kalesi (Isaura) AraĢtırmaları 1 Antik

Kaynaklar Ve Epigrafik Buluntular, Ġstanbul.
 39

Arslan, M. (2019), ―Gertrude Bell’in Mektuplarında, Günlüklerinde ve Fotoğraflarında

Konya ve Karaman‖, Uluslararası Taşeli Sempozyumu Bildiri Kitabı(Editörler: Prof. Dr.
Hasan Bahar, ArĢ. Gör. Murat Turgut, ArĢ. Gör. Fatih Numan Küçükballı), Konya, 285-
302.

AĢkın, E. (2014), "Karaman Ġli ve Mersin Ġli Mut Ġlçesi Antik Dönem YerleĢimleri ve
YerleĢim Düzenlemesi Arkeolojik Yüzey AraĢtırması", Araştırma Sonuçları Toplantısı,
XXXII/1, 201-214.

AĢkın, E. – Kurt, M. – Alkan, M. – Körsulu, H. – Ergürer, H. E. (2016), "Karaman Ġli ve

Mersin Ġli Mut Ġlçesi Dönem YerleĢimleri ve YerleĢim Düzenlemesi Arkeolojik Yüzey
AraĢtırması 2015 Yılı ÇalıĢmaları", Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXXIV/2, 175-188.

AĢkın, E. – Kurt, M. – Alkan, M. – Körsulu, H. – Ergürer, H. E. – Ergürer, H. (2017),

"Karaman Ġli ve Mersin Ġli Mut Ġlçesi Antik Dönem YerleĢimleri ve YerleĢim Düzenlemesi
Arkeolojik Yüzey AraĢtırması 2016 Yılı ÇalıĢmaları", Araştırma Sonuçları Toplantısı,
XXXV/1, 411-424.

AĢkın, E. – Kurt, M. – Alkan, M. – Körsulu, H. – Ergürer, H. E. – Ergürer, H. (2018),

"Karaman Ġli ve Mersin Ġli Mut Ġlçesi Antik Dönem YerleĢimleri ve YerleĢim Düzenlemesi
Arkeolojik Yüzey AraĢtırması 2017 Yılı ÇalıĢmaları", Araştırma Sonuçları Toplantısı,
XXXVI/1, 531-542.

AĢkın, E. (2019), ―Zanzana: Lykaonia Bölgesi’nde Bir Antik Kırsal YerleĢim‖, Karaman
Araştırmaları – I(Editörler: Prof. Dr. Hüseyin MUġMAL, Dr. Öğr. Üyesi Erol YÜKSEL
& Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali KAPAR), Konya, 13-27.

AĢkın, E. – Kurt, M. (2019a), ―Sidamaria Antik Kenti Üzerine Gözlemler‖. Karamanoğlu

Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), 1-14.

AĢkın, E. – Kurt, M. (2019b), "Antik Dönemde Karadağ (Boratinon Oros) ve Çevresinde

Tarımsal Üretim", Selevcia, IX, 111-146.
 40

Bahar, H. (1995), "Konya ve Çevresi Tarih AraĢtırmaları – 1: Hititler’den Romalılar’a

Kadar Isauria Bölgesi", Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, IX-
X, 219-241.

Bahar, H. –Karauğuz, G. – Koçak, Ö. (1996), Eskiçağ Konya AraĢtırmaları 1 (Phrygia

Paroreus Bölgesi: Anıtlar, YerleĢmeler ve Küçük Buluntular, Ġstanbul.

Bahar, H. (1999), Demirçağında Konya ve Çevresi, Konya: Selçuk Üniversitesi, YaĢatma

ve GeliĢtirme Vakfı Yayınları.

Bahar, H. (2000), "1998-1999 Yılı Konya-Karaman Ġlleri Yüzey AraĢtırmaları", Araştırma

Sonuçları Toplantısı, XVIII/2, 187-204.

Bahar, H. (2001), "Konya ve Karaman Ġlleri Yüzey AraĢtırmaları 2000", Araştırma

Sonuçları Toplantısı, XIX/2, 257-270.

Bahar, H. (2002), "Konya-Karaman Yüzey AraĢtırması 2001", Araştırma Sonuçları

Toplantısı, XX/2, 171-180.

Bahar, H. (2003), "Konya-Karaman Bölgesi Yüzey AraĢtırmaları 2002", Araştırma

Sonuçları Toplantısı, XXI/1, 203-216.

Bahar, H. (2004), "Konya ve Karaman Ġlleri Yüzey AraĢtırmaları 2003", Araştırma

Sonuçları Toplantısı, XXII/1, 341-354.

Bahar, H. — Koçak, Ö. (2004), Eskiçağ Konya AraĢtırmaları, 2, Konya: Kömen Yayınları.

Bahar, H. (2005), "Konya-Karaman Ġlleri ve Ġlçeleri 2004 Yılı Yüzey AraĢtırması",

Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXIII/1, 95-106.

Bahar, H. (2006), "Konya-Karaman Ġlleri ve Ġlçeleri Yüzey AraĢtırması 2005", Araştırma

Sonuçları Toplantısı, XXIV-1, 481-500.

Bahar, H. (2007), "Konya-Karaman Yüzey AraĢtırmaları 2006", Araştırma Sonuçları

Toplantısı, XXV/1, 235-254.

Bahar, H. (2008), "Konya ve Karaman Ġlleri ve Ġlçeleri 2007 Yılı Arkeolojik Yüzey
AraĢtırması", Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXVI/1, 117-134.
 41

Bahar, H. (2009), "Konya ve Karaman Ġlleri ve Ġlçelerinde Arkeolojik Yüzey AraĢtırması,

2008", Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXVII/3, 415-434.

Bahar, H. (2010), "Konya ve Karaman Ġlleri ve Ġlçeleri Yüzey AraĢtırması 2009",

Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXVIII/2, 303-320.

Bahar, H. (2013), "Konya-Karaman Ġlleri ve Ġlçeleri Arkeolojik Yüzey AraĢtırmaları

2012", Araştırma Sonuçları Toplantısı, XXXI/2, 256-171.

Bahar, H. (2015), "Eskiçağ’da Konya", Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı Konyalı

Armağanı, Selçuk Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü Yayınları: 7, 271-298.

Baldıran, A. – Pehlivan, E. (2015),― Historical Geography of Lykaonia Region‖ World

Academy of Science, Engineering and Technology İnternational Journal of Social,
Behavioral, Educational, Economic, Business and Industrial Engineering, 9/3, 908-912.

Ballance, M. H. (1957), ― The Site of Derbe: A New Inscription‖ Anatolion Studies, 7,

147-151.

Belke, K. – Restle, M. (1978-1980),“Die Festungsanlaye uf dem BaĢ Dağ (Karadağ):Eine

Hellenistische Burg im Zentralen Kleinasien” Jahresh, d. Ösrerr. Archäolog. Institutes,
LII, 1-30.

Belke, K – Restle, M. (1984),Galatien and Lykaonian, Tabula Ġmperii Byzantini, Verlag

der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien.

Berk, M. F. (2018), Iconiumlu Azizler, Ġstanbul.

Boyacıoğlu, F. (2013), "Ernest Renan’ın Hristiyanlığın Kökenleri 3: Aziz Paul / Pavlus

Ġsimli Kitabında Lystra / Hatunsaray", The Journal of Academic Social Science Studies,
6/6, 263-275.

Breytenbach, C. – Zimmermann, C. (2018). Early Christianity in Lycaonia and Adjacent

Areas from Paul to Amphilochius Iconium, Ancient Judaism and Early Christianity, Early
Christianity in Asia Minor, 101, Leiden, Brill.

Kurt, M. – Bulut, E. (2019), ―Antik Çağda Lykaonia- Isauria Sınır Bölgesi‖, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 42, 100-124.
 42

La Broquiére (1892), Le Vovage d’ Outremer ( Publié et Annoté par Ch. Schefer), Paris.

CoĢkun, Y. (1989), ―Hitit Çivi Yazılı Belgelerin IĢığı Altında Ġlk Çağda Tuwanuwa‖,
Belleten, LIII/207-208, 478-485.

CTH E. Laroche, Cataloque des Textes Hittites Paris 1971.

Cronin, H. S. (1902), ―First Report of a Journey in Pisidia, Lycaonia, and Pamphylia‖, The
Journal of Hellenic Studies, 22, 94-125.

Davis, E. J. (1879), Life in Asiatic Turkey a Journal of Travel in Cilicia ( Pediasand

Tracheia), Isauria and Parts of Lykaonia and Cappadocia, London: Edward Stanford, 55.
Charing Cross.

Destephen, S. (2008), Prosopographie Chrétienne Du Bas-Empire 3, Prosopographie du

Diocèce D’Asie (325-641), Paris.

Dimitriev, S. (2000), ―Observations on the Historical Geography of Roman Lycaonia‖,

Greek, Roman and Byzantine Studies, 41, 349-375.

Dodgeon, M. H. – Lieu, S. N. C. (2002), The Roman Eastern Frontier and The Persian
Wars AD 226-363, London.

Duru, R. (?), Karadağ’ın gizemli konuğu Gertrude Bell, Karaman.

Elderkin, G. W. (1939), ―The Sarcophacus of Sidamara‖, Hesperia: The Journal of the

American School of Classical Studies at Athens, 8/2, 101-115.

Engelmann, H. – Üner, A. B. (1992), ―Inschriften aus dem Museum von Karaman

(Lycaonia‖, Anzeiger der phil.-hist. Kl. 129, 1-24.

Evliya Çelebi (2005), Evliya Çelebi Seyahatnamesi, (Hazırlayanlar Y. Dağlı, S.A.

Kahraman, R. Dankoff) Ġstanbul.

Eyice, S. (1971), Karadağ (Binbirkilise) ve Karaman Çevresinde Arkeolojik Ġncelemeler,

Recherches, Archeologiques a Karadağ ( Binbirkilise) et Dans La Region de Karaman,
Ġstanbul.
 43

Feld, K. (2005), Barbarischhe Bürger: Die Isaurier und das römische Reich, Berlin-New
York.

Forlanini, M. (1988), ―La regione del Tauro Nei Testi Hittiti‖, Vicini Oriente, VII, 129-
160.

Forrer, E. (1920), Die Provinzeinteliungen des Assyrischen Reiches, Leipzig.

French, D. (1962), ―Can Hasan, Karaman‖, Türk Arkeoloji Dergisi, XII/1, 21-22.

French, D. (1964), ―Excavations at Can Hasan, Third Preliminary Report, 1963‖,

Anatolian Studies, XIV, 125-139.

French, D. (1965a), ―Prehistoric Sites in The Göksu Valley‖, Anatolian Studies, XV, 177-
201.

French, D. (1965b), ―Can Hasan 1965‖, Türk Arkeoloji Dergisi, XIV/1-2, 147-150.

French, D. (1966), ―Can Hasan 1966‖, Türk Arkeoloji Dergisi, XV/1, 69-73.

French, D. (1967), ―Can Hasan-Karaman 1967‖, Türk Arkeoloji Dergisi, XVI/1, 89-93.

French, D. H. (1996), ―The Site Of Barata and Routes in the Konya Plain‖, Epigrafica
Anatolia, XXVII, 93-110 ( Tafel I- VIII).

French, D. H. (2014), Roman Roads & Milestones of Asia Minor, Vol. 3, Milestones Fasc.
3.7. Cilicia, Isauria et Lycaonia (And South-West Galatia), Eletronic Monograph 7,
Ankara.

Göktürk, M. T. (2002), ―Anadolu’da Her Sikke Bir ġehir, Anadolu’da Sikke Basan Kentler
Üzerine Bir Ġnceleme‖, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2001 Yıllığı, Ankara, 109-182.

Gurney, O. R. (2001), Hititler, (Çev. P. Arpaçay), Ankara.

Gül, A. (2019), Roma Döneminde Lykaonia Bölgesi, Karamanoğlu Mehmet Bey

Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Karaman.

Güneri, S. (1989), ―Orta Anadolu Höyükleri, Karaman- Ereğli AraĢtırmaları‖, Türk

Arkeoloji Dergisi, XXVIII, 97- 144.
 44

Hawkins, J. D. (2000), Inscriptions of the Iron Ages, Corpus of Hieroglyphic Luwian, Vol.
1, Berlin, New York.

Hild, F. – Hellenkemper, H. (1990). Kilikien und Isaurien, Tabula Imperii Byzantini 5,

Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.

Hill, G. F. ( 1900), Catalaque of the Grek Coins of Lykaonia, Ġsauria and Cilicia, London.

Hamilton, W. (1842), Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia, II, London.

Jones, A. H. M. (1971), The Cities of the Eastern Roman Provinces,Oxford.

KamıĢ, Y. (2019), ―Eminler Höyük 2016 ve 2017 Yılları Yüzey AraĢtırmaları‖, Araştırma
Sonuçları Toplantısı, 36/3, Ankara 2019, 503-512.

KamıĢ, Y. (2020), ―Eminler Höyük ve Karaman Ovası Yüzey AraĢtırmaları 2018 Yılı
ÇalıĢmaları‖, Araştırma Sonuçları Toplantısı, 37/3, Ankara 2020, 511-520.

Karauğuz, G. (2005), Arkeolojik ve Filolojik Belgeler IĢığında M. Ö. II. Binde Orta

Anadolu’nun Güney Kesimi, Konya.

Karauğuz, G. (2002), Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devletinin
Siyasi AnlaĢma Metinleri, Konya.

Karauğuz, G. – Bahar, H. – Kunt, H. Ġ. (2002), ―Kızıldağ Üzerine Yeni Bazı Gözlemler‖ ,

TÜBA-AR, V, 7-32.

Karauğuz, G. – Doğanay, O.(2003), ―Ġ.Ö. II. Binden Bizans Dönemine Kadar Orta
Anadolu’nun Güneyinden Akdeniz Kıyılarına Uzanan Yol Ağı Üzerine DüĢünceler‖ Olba,
X, 1-42.

Karauğuz, G. – Kunt, H.Ġ. (2004), Eskiçağ Kaleleri – Orta Anadolu’nun Güney Kesimi,
Konya.

Kaya, M. A. (2016), Anadolu’ki Galatlar ve Galatia Tarihi, Ġzmir.

Kaya, M. A. (2017), Türkiye’nin Eskiçağ Tarihi –I- Tarih Öncesi Çağlardan Demir
Devrine Kadar, Ġstanbul.
 45

Kinneir, J. M. (1818), Journey Through Asia Minor, Armenia and Kourdistan in the Years
1813 and 1814: with Remarks on the Marches of Alexander and Retreat on the Ten
Thausand, London.

Körsulu, H. (2019), ―Süleymanhacı Höyük Hellenistik ve Roma Dönemi Seramikleri‖

Karaman Araştırmaları- I(Editörler: Prof. Dr. Hüseyin MUġMAL, Dr. Öğr. Üyesi Erol
YÜKSEL & Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali KAPAR), Konya, 53-78.

Kurt, M. (2007), Eskiçağda Karaman, Ankara.

Kurt, M. (2011), Antik Çağda Karaman (Laranda) ve Yakın Çevresi; Tarihi Coğrafya-
YerleĢimler, Kalıntılar, Buluntular, Konya: Çizgi Kitabevi.

Kurt, M. (2012), Karaman (Laranda) Çevresindeki Kaya YerleĢimleri, Konya: Çizgi

Kitabevi.

Kurt, M. (2014), ―Tarih ve Arkeolojik Açıdan Karaman- Karadağ’a Genel Bir BakıĢ‖,
Höyük, 5,45-84.

Kurt, M. (2018a), ―Karadağ’ın Tarihi ve AraĢtırmaları‖ Karaman Kitabı Üçüncü Cilt:

Karaman ve Tarih, (Doç. Dr. Ġdris Nebi UYSAL & Prof. Dr. Mehmet MERCAN, ed.),
Karaman Belediyesi Kültür yayınları, Ġstanbul, (ss. 23-56).

Kurt, M. (2018b), ―Antik Lykaonia’da Tarımsal Üretim ve Malikâneler‖, Anadolu’nun

Eski Çağlarında İktisadi ve Zirai Hayat, editörler: L. Gürkan Gökçek, Ercüment Yıldırım,
Okay PekĢen, Ġstanbul, s. 597-638.

Kurt, M, (2019a), ―19. Yüzyıl Batı Seyahatnameleri ile Tarihi Coğrafya Eserlerine Göre
Antik Çağda Karaman‖, Seyahatnamelerde ve Tarihi Coğrafya Eserlerinde
Karaman,(Editör: Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali KAPAR), Ġstanbul, 11-68.

Kurt, M. (2019b), ―Yazılı Kaynaklara Göre Eski Çağda Karaman (Landa/Laranda) Kenti‖,
Karaman Araştırmaları – I(Editörler: Prof. Dr. Hüseyin MUġMAL, Dr. Öğr. Üyesi Erol
YÜKSEL & Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali KAPAR), Ġstanbul, 381-392.

Kurt, M. (2020), ―Roma’nın Anadolu’daki Düzenlemeleri Çerçevesinde Lykaonia’nın

Siyasal ve Ġdari Yapısı‖, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 65, 142-160.
 46

Laborde, L. (1838), Voyage en Orient/Voyage de L’Asie Mineure, 120-130, Plate LXVIII-

LXIX, Paris.

Laminger-Pascher, G. (1992). Die Kaiserzeitlichen Inschriften Lykaoniens I, Phil.-hist. Kl.

232, Ergänzungsbändezu den TituliAsiae Minoris 15, Vienna.

Leake, W, M. (1824), Journal of atour in Asia Minor with comparati ve remarks on the
Ancient and Modern Geography of that Country, London.

Lebrun, C. (2011), ―Notes relatives à la ville de Landa‖, Res Antiquae, 8, 213-220.

Luckenbill, D. D. (1968), Ancient Records of Assyria and Babylonia, I-II, New York.

Magie, D. (1950), Roma Rule in Asia Minor, I- II Princeton, New Jersey.

MAMA Monumenta Asiae Minoris Antiqua.

Mansel, A. M. ( 1999), Ege ve Yunan Tarihi, Ankara.

Mellaart, J. (1958), ―Second Millenium Pottery from The Plain and Neighbourhood‖,
Belleten, XXII/87, 311-345.

Mellaart, J. (1963), ―Early Cultures of the South Anatolian Plataeu II, Late Chalcolithic
and Early Bronze Ages in the Konya Plain‖, Anatolian Studies, XIII, 199-236.

Mitchell, S. (1993), Anatolia, Land, Men and Goods is Asia Minor, I- II: The Celtsand the
Ġmpact of Roman Rule, Oxford- New York.

del Monte, G. F. – Tischler, J. (1978), Die Orts-und Gewässernamen der hethĢitischen

Texte, Wiesbaden.

Oliver, G. A. (1807), Voyages dans I’Empire Othoman, I’Egypte et I’Perse, I-IV, Paris,
1801-1807.

Otten, H. (1988), Die Bronzetafel aus Boğazköy. Ein Staatsvertrag Tuthalijis IV, (StBoT
Beiheft 1), Weisbaden.

Ramsay, W. M. (1890),The Historical Geography of Asia Minor, Suplementary Papers,

Volume IV, London.
 47

Ramsay, W. M. (1901), ―Deux jours en Phrygie‖, Revue des Etudes Anciennes, 3/3, 269-
279.

Ramsay, W. M. (1906), ―Preliminary Report to the Wilson Trustees on Exploration In

Phrygia and Lycaonia‖, Studies in the History and Art of the Eastern Provinces of the
Roman Empire, Edited by W. M. Ramsay, Aberdeen, 231-270.

Ramsay, W. M. – Bell, G. (1909), The Thousandand One Churches, London.

Ramsay, W. M. (1960), Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, ( Çeviren: Mihri PektaĢ), Ġstanbul.

Ruge, W. (1986), ―Barata‖ Real Encyclopadie der klassischen Altertumswissenschaft

II/2,2852-2853.

de Saint- Martin, L.V. (1846), Histoire Découvertes Géographiques Des Nations

Européennes Dans Les Diverses Parties Du Monde, Paris.

Sevin, V. (2003), Anadolu Arkeolojisi, BaĢlangıçtan Perslere Kadar, Ġstanbul.

Sterrett, J. R. S. (1888). The Wolfe Expedition to Asia Minor. Papers of the American
School at Athens III, Boston.

Swoboda, H. – Keil, J. – Knoll, F. (1935), Denkmäler aus Lykaonien Pamphylien und

Isaurien, Leipzig.

Syme, R. (1987), ―Isaura and Isauria. Some Problems‖, Sociétés urbaines, sociétés rurales
dans l’Asie Mineure et la Syrie hellenistiques et romaines, Strasbourg 1987, 131-147.

Syme, R. (1995), Anatolica Studies in Strabo, Oxford.

Tapur, T. (2009), Karaman: ġehir Coğrafyası, Konya.

Tekin, O. (2008), Eski Yunan ve Roma Tarihine GiriĢ, Ġstanbul.

Texier, Ch. (1862), Asie Mineure Description Geographique, Historique Et Archéologique

Des Provinces Et Des Villes De La Chersonnée D’Asie, Paris, Firmin Didot, Fréres, Fils Et
Editeurs.
 48

Texier, Ch. (2002), Küçük Asya, Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, III, Çev: Ali Suat,
Ankara.

Topal, C. (2000) Derbe, Binbirkilise, Manazan Mağaraları, Alahan Manastırı, Karaman:

Karaman Valiliği Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.

Topal, C. (2007) Karaman Kültür Envanteri, Karaman: Karaman Valiliği Ġl Özel Ġdaresi
Kültür Yayınları.

Turgut, M. (2019), ―Tarhuntašša AraĢtırmalarında Karaman’ın Önemi‖, Karaman

Araştırmaları – I(Editörler: Prof. Dr. Hüseyin MUġMAL, Dr. Öğr. Üyesi Erol YÜKSEL
& Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali KAPAR), Ġstanbul, 485-492.

Ünal, A. (2002), Hititler Devrinde Anadolu, Ġstanbul.

Ünal, A. – Sağlam, C. (2008), "Ayrancı Barajı, Karakükürtlü Dağı, Alahan ve Karaman

Arasında Kalan Bölgenin Florası-I", Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Dergisi,17, 27-48.

Yurdakul, ġ. (2019), ―Antik Çağda Karaman’ın (Laranda) UlaĢım Açısından Oynadığı Rol
ve Önemi‖, Karaman Araştırmaları – I(Editörler: Prof. Dr. Hüseyin MUġMAL, Dr. Öğr.
Üyesi Erol YÜKSEL & Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ali KAPAR), Ġstanbul, 559-578.
 49

EKLER

1.TABLO

Demir Çağı
MÖ II. Bin

Hellenistik
Kalkolitik

İlk Tunç
HÖYÜK ADI
Neolitik

Dönemi
Dönem

Dönem

Dönem

Roma
Çağı
Akçaşehir Höyük X X X

Asar Höyük X X

Buğdaylı Höyük X

Büyügonu Höyük X X

Can Hasan X X X X
Höyük

Çoban Ali Höyük X X

Davda Höyük

Dinek Höyük X X X

Düdüğümün X X X X
Yüğceğiz Höyük

Eminler Höyük X X

Gavur Höyük X X

Gök Höyük X X X

Güdümen Höyük

Hasanlı (Mezel X X
Tepe) Höyük

Hisar Höyük X

Ilistra Höyük X X X X X

İbrahim Höyük X X X X

İslihisar Höyük X X X
 50

Kadirli Höyük X

Kameni (Boyalı X X
Tepe) Höyük

Karaman Kale X X X X
Höyük

Kaşoba Höyük X X X

Keyre Höyük X

Keyren Höyük X X X

Kırbız Höyük X X

Kisecik Höyük X X

Koca Höyük X

Koca Höyük II X X X

Küçük Höyük X

Mandosun Höyük X X X

Mercik-
Bozhöyük

Milledona Höyük X X

Osmaniye Höyük X X X X X

Pınarbaşı Höyük X X X

Sinneli Höyük X X X

Sisan Höyük X X X

Süleymanhacı X X X
Höyük

Yüğceğiz Höyük X X

Tablo-1: Güney Lykaonia Bölgesi YerleĢim Yerleri Tablosu.

 51

2. HARİTALAR

Harita-1: Güney Lykaonia Bölgesi (K. Belke – M. Restle,1978-1980: 3 Taf. 1)

 52

Harita-2: Güney Lykaonia Bölgesi yol güzergâhları (M. Kurt, 2012: 127).
 53

Harita-3:Lykaonia Bölgesi ve yerleĢimleri ( M. Kurt, 2018b: 632).

 54

3. RESİMLER

Resim-1: AkçaĢehir Höyük.

Resim-2: Davda Höyük.

 55

Resim-3: Ilistra Höyük.

Resim-4: KaĢoba Höyük.

 56

Resim-5: Mandasun Höyük.

Resim-6: MadenĢehir’deki anıt mezar.

 57

Resim-7:Değle’de kaya lahti üzerindekiçift sürme sahnesi tasviri(AĢkın–Kurt, 2019b,138.)

Resim-8: Karaman Müzesi’nde Derbe yazıtı.

 58

Resim-9: Gödet/Güldere Köyü Yabangülü kaya yerleĢimleri.

Resim-10: Gülkaya Köyü Asar kaya yerleĢimleri.

 59

Resim-11:Gülkaya Köyü Asar kaya yerleĢimlerinden kaya mezarı.

Resim-12: Manazan kaya yerleĢimleri.

 60

Resim-13: Ambar Höyük.

Resim-14: Sidamaria (Ambar Köyü) KöĢkerlik kaya mezarları.

 61

Resim-15: TaĢkale tahıl ambarları.

Resim- 16: Karadağ’da Kisecik yakınlarında bir üzüm presi (AĢkın–Kurt, 2019b:132.)