PRAWA CZŁOWIEKA

ZAGADNIENIA ZALICZENIOWE
MECHANIZMY MAJĄCE PODSTAWĘ PRAWNĄ W TRAKTATACH PRAW
CZŁOWIEKA:
1. Mechanizm sprawozdań - przykład, art. 40 międzynarodowego paktu praw
obywatelskich i politycznych; państwo przedkłada sprawozdanie w którym informuje jak
wywiązuje się z założeń, jak realizuje prawa człowieka, które są w danym traktacie
przewidziane (jak normy państwa wykonują zobowiązania międzynarodowe, jak wygląda
praktyka w kraju); opiera się on na samoistnej samokontroli, państwo przygotowuje
sprawozdanie, które informuje jak wywiązuje się z obowiązków. Wiąże każdą stronę paktu
 sprawozdanie wstępne - pierwsze po zobowiązaniu się umową
 sprawozdanie periodyczne - cykliczne wezwanie państw do sporządzania
sprawozdań
Komitet/ Komitet Praw Człowieka - organ złożony z 18 niezależnych ekspertów, którzy
nie reprezentują w tym organie państw z których pochodzą, reprezentują siebie, powinni być
w dziedzinie tych praw człowieka, których dany pakt dotyczy. Komitet bada sprawozdanie,
analizuje je pod kątem tego czy państwo przedkładające sprawozdanie czy wywiązuje się z
obowiązków wedle praw człowieka, jeśli występują zastrzeżenia to je formułuje i zaleca
zmianę tej praktyki bądź prawa a by w jego ocenie prawo krajowe i praktyka stosowania była
zgodne ze sobą. Takie zalecenia nie mają charakteru wiążącego, państwo nie musi się do nich
stosować, ale może. Mechanizm sprawozdań jest mało wymagający dla państwa, organ
kontrolny doradza a to nie jest wiążące dla państwa.
Dobra wiara - państwo chce realizować postanowienia traktatu i wywiązuje się z obowiązku
przedkładania sprawozdań.
Komitet Praw Dziecka - sprawozdania o wykonywanie obowiązków związanych z
Konwencją o Prawach Dziecka.
Międzynarodowy pakt praw politycznych - prawa socjalne (prawo do pracy, prawo ma
wyeliminować, minimalizować bezrobocie, pomagać osobom bezrobotnym- może mieć
charakter aktywny - szkolenia albo pasywny - świadczenia)
2. Mechanizm skargowy - przykład, art. 41 Międzynarodowe paktu praw obywatelskich i
politycznych; bardziej wymagające dla państwa;
 mechanizm skargi państwowej/międzypaństwowej - skargę składa państwo- strona
danego paktu, kierowana do organu kontrolnego działającego na gruncie danego
mechanizmu w danym traktacie, skarży o naruszenie danych przepisów odnoszących
się do Praw Człowieka, które zostały naruszone wobec podmiotów indywidualnych,
wobec obywateli różnych państw bądź bezpaństwowca, ogólnie chodzi o obywateli
znajdujących się pod władzą skarżącego państwa; Komitet Praw Człowieka z
siedzibą w Genewie- organ kontrolny; Żeby państwo było poddanej takiej procedurze
nie wystarczy ratyfikacji paktu, państwo musi oświadczyć także, że uznaje
kompetencje Komitetu do zgłaszania takich skarg. Polskę może zaskarżyć tylko takie

1
 Państwo które poddało się pod kontrolę komitetu według mechanizmu skargi
państwowej.
Organ, który rozstrzyga takie skargi to Trybunał Międzynarodowy do Spraw Praw
Człowieka- takie rozstrzygnięcie jest wiążące; Bez względu czy sprawa kończy się
zaleceniem czy rozstrzygnięciem wiążącym należy jednak zastosować się do obu form
zalecenia, Ponieważ zalecenia są zazwyczaj przykładem prawniczego wnioskowania.
 mechanizm skargi indywidualnej - przykład, Protokół fakultatywnego do
Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych- dodatkowa umowa
międzynarodowa; Mechanizm ten wiąże Państwo stronę paktu i jednostkę
indywidualną; Podstawową różnicą jest fakt że w przypadku skargi indywidualnej
mamy innego skarżącego, co oznacza że skargę może wnieść osoba fizyczna,
niektóre osoby prawne, takie które nie wykonują władzy publicznej na podłożu
konwencji mogą skarżyć; Skarżona będzie państwo strona danego paktu, zaskarża się
naruszenie praw człowieka przewidzianych w danym pakcie, chodzi o naruszenie
praw człowieka wobec jednostki indywidualnej, która skarży. Państwo musi
dodatkowo ratyfikować dodatkową umowę międzynarodową aby taka skarga była
wiążąca. Zawsze starzone jest państwo a nie organ, czy jednostek danego państwa.
Apatryda - bezpaństwowiec
3. Mechanizm niezależnego śledztwa (dochodzenia) - przykład nie wynika z systemu
międzynarodowego paktu praw obywatelskich i obywatelskich ponieważ nie ma takiego
mechanizmu w tym pakcie, przykład wynika z Konwencji przeciwko torturom; Od 20 lat
ten mechanizm zaczyna być obecny na podstawie protokołów fakultatywnych takich jak
powyższy traktat. Komitet przeciwko torturom- organ śledczy; Jeżeli Komitet uzyska
wiarygodną informacje zwraca się do tego Państwa Strony o współpracę zbadania tej
informacji, Komitet bada stan faktyczny sprawy. Komitet może jeśli uzna to za celowe
wyznaczyć 1 lub kilku członków, którzy przeprowadza dochodzenie, mogą oni wybrać się na
terytorium Państwa strony aby dokonać inspekcji, za zgodą Państwa strony. Tortury
przeważnie dzieją się w zakładach, w których działają funkcjonariusze mundurowi danego
państwa. Jeżeli informacja się potwierdzi stosowana jest uwaga o zaprzestanie tortur plus
zastosowanie odpowiednich szkoleń np. dla funkcjonariuszy; Prace mają charakter poufny i
należy dążyć do współpracy z państwem strony, potem za zgodą komitet może wydać
sprawozdanie z przeprowadzonego śledztwa. Po konsultacji z odpowiednim Państwem stroną
opublikować wyniki śledztwa do corocznego sprawozdania.; Niezależne śledztwo koncentruje
się na wymiarze faktyczny sprawy, wyjaśnieniem tych okoliczności bardziej niż na dokonaniu
oceny prawnej danej okoliczności.
MIĘDZYNARODOWE SĄDOWNICTWO KARNE:
 Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze (1945-1946);
 Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu (1946-1948);
 Międzynarodowy Trybunał Karny dla Byłej Jugosławii (1993-2017);
 Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy (1994-2015);
 Międzynarodowy Trybunał Karny (podstawa: Rzymski Statut Międzynarodowego
Trybunału Karnego z 1998, który wszedł w życie w 2002 r.; obecnie 123 państwa-
strony, ale bez m.in. Chin, Rosji, USA)

2
MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ KARNY (JURYSDYKCJA):
Kompetencje ratione materiae. MTK może sądzić za: zbrodnię ludobójstwa, zbrodnie
przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne, zbrodnię agresji (art. 5 RSMTK);
Kompetencje ratione personae i ratione loci: MTK może sądzić obywateli państw stron
RSMTK oraz państw, które uznały jurysdykcję MTK, a także osoby, które popełniły
wspomniane zbrodnie na terytorium tych państw bądź na pokładzie ich statku wodnego
lub powietrznego (ze względu na miejsce rejestracji) - art. 12 RSMTK. Ponadto jeśli sytuacja
wskazująca na możliwość popełnienia zbrodni została przedstawiona przez Radę
Bezpieczeństwa ONZ, MTK może sądzić każdą osobę bez względu na jej obywatelstwo i
miejsce popełnienia czynu zabronionego (art. 13 ust. 2 RSMTK);
Kompetencje ratione temporis – MTK może sądzić za czyny popełnione od 1 lipca 2002 r.
bądź od wejścia w życie RSMTK wobec danego państwa, chyba że zaakceptuje ono
jurysdykcję MTK za wcześniejsze czyny, nie wcześniejsze jednak niż popełnione od 1 lipca
2002 r. (art. 11 RSMTK).
MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI (MTS);
 powołany na podstawie Statutu MTS, stanowiącego drugą część Karty Narodów
Zjednoczonych (1945);
 główny organ sądowy ONZ;
 sprawuje jurysdykcję
o w sprawach spornych o charakterze prawnym między państwami oraz
o wydaje opinie doradcze w kwestiach prawnych na wniosek organów ONZ (tj.
Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa) oraz organizacji
wyspecjalizowanych systemu ONZ;
 niektóre traktaty praw człowieka zawierają klauzule jurysdykcyjne oddające spory z
nich wynikające między państwami-stronami pod jurysdykcję MTS (art. 9 Konwencji
w sprawie zapobiegania i karani zbrodni ludobójstwa z 1948 r.; art. 8 Konwencji
przeciwko dyskryminacji w edukacji z 1960 r.; art. 22 Konwencji w sprawie likwidacji
wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1966 r.; art. 29 Konwencji w sprawie
wszelkich form dyskryminacji kobiet z 1979 r.; art. 30 Konwencji w sprawie zakazu
stosowania tortur .... z 1984 r.;
Art. 22 Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej z 1966 r.
Każdy spór między dwoma lub więcej Państwami Stronami Konwencji dotyczący
interpretacji lub stosowania niniejszej Konwencji, który nie zostanie rozstrzygnięty w drodze
rokowań lub przez zastosowanie procedury wyraźnie ustalonej w niniejszej Konwencji,
zostanie przekazany – na wniosek którejkolwiek ze stron w sporze – do rozstrzygnięcia
Międzynarodowemu Trybunałowi Sprawiedliwości, chyba że strony będące w sporze zgodzą
się na inny tryb uregulowania sporu.
Wyrok MTS z 1. 04. 2011 r. w sprawie Gruzja p. Rosji (brak jurysdykcji)
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (przykłady spraw, w których pojawił się wątek
praw człowieka):

3
  Opinia doradcza MTS dotycząca legalności groźby lub użycia broni nuklearnych
(1996);
 Opinia doradcza dotycząca prawnych konsekwencji postawienia muru na
okupowanych terytoriach palestyńskich (2004);
 Wyrok MTS w sprawie działalności zbrojnej na terytoriumKonga (Demokratyczna
Republika Konga przeciwko Ugandzie; 2005).
RADA PRAW CZŁOWIEKA:
 Nadzór nad Stanem Praw Człowieka: Rada Praw Człowieka jest organem
Międzynarodowych Narodów Zjednoczonych odpowiedzialnym za monitorowanie i
promowanie praw człowieka na całym świecie.
 Tworzenie Standardów i Zaleceń: Rada opracowuje standardy praw człowieka,
publikuje zalecenia dla państw członkowskich w celu poprawy sytuacji praw
człowieka oraz zajmuje się kwestiami dotyczącymi praw człowieka na całym świecie.
 Wspieranie Organów Ścigania: Rada podejmuje działania w sytuacjach, gdzie
naruszenia praw człowieka wymagają interwencji międzynarodowej.
INNE SĄDY MIEDZYNARODOWE:
 Organ Apelacyjny (WTO);
 Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza;
 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE I POLSKA W EKPC
Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC) jest międzynarodowym traktatem prawnym,
który został przyjęty przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja ta została
przyjęta w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku i weszła w życie 3 września 1953 roku.
Polska była jednym z państw, które podpisały EKPC w trakcie jej przyjęcia. W stosunku do
Polski weszła w życie w 1993 r.
Założona przez 10 państw z Europy Zach. (Francję, Włochy, Belgię, Holandię,
Luksemburg, Wielką Brytanię, Irlandię, Danię, Norwegię i Szwecję, do których w ciągu
kilkunastu miesięcy dołączyły Grecja, Islandia, Turcja oraz RFN), zrzesza obecnie 46
państw (wszystkie państwa europejskie o jasnym statusie prawnomiędzynarodowym oprócz
Białorusi, Państwa Miasta Watykan i Rosji, w tym wszystkie państwa członkowskie Unii
Europejskiej; Polska przystąpiła do Rady Europy w 1991 r.).
UWAGA! 16.03.2022 ROSJA ZOSTAŁA USUNIĘTA Z RADY EUROPY, tzn. że do tej daty
RE składała się z 47 państw.
EKPC ustanawia ochronę podstawowych praw i wolności każdej osoby znajdującej się pod
jurysdykcją państw sygnatariuszy. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu jest
organem, który zajmuje się rozpatrywaniem skarg złożonych przeciwko państwom
członkowskim w związku z naruszeniem praw określonych w Konwencji.
PROTOKOŁY DODATKOWE W EKPC
Protokoły dodatkowe do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC) są instrumentami
prawnymi, które wprowadzają dodatkowe gwarancje lub uregulowania w obszarze ochrony

4
praw człowieka. Protokoły mogą mieć charakter materialny lub proceduralny, co oznacza, że
dotyczą albo merytorycznych praw i wolności, albo procedur związanych z egzekwowaniem
tych praw.
Przykłady protokołów materialnych do EKPC obejmują - (PD 1, 4, 6, 7, 12, 13; RP nie
ratyfikowała tylko PD 12)
 Protokół dodatkowy nr 1 - Prawo własności: Określa prawo jednostki do cieszenia
się spokojem z jej własności.
 Protokół dodatkowy nr 6 - Zakaz kary śmierci: Zabrania stosowania kary śmierci w
czasie pokoju.
 Protokół dodatkowy nr 7 - Równość w sprawie prawa: Zapewnia równość w
dostępie do sądów.
Przykłady protokołów proceduralnych to - (wszystkie pozostałe; ostatni, który wszedł w
życie wobec wszystkich państw-stron EKPC to PD 14; PD 16 także wszedł w życie, ale
do wejścia w życie wymagał tylko 10 ratyfikacji; RP nie ratyfikowała PD 16)
 Protokół dodatkowy nr 11 - Zmiana systemu kontroli:
o Usuwa Komisję Europejską Praw Człowieka, a przypadki są rozpatrywane
bezpośrednio przez Europejski Trybunał Praw Człowieka.
o Zmienia procedury sądowe.
 Protokół dodatkowy nr 14 - Reforma Trybunału: Wprowadza zmiany organizacyjne
w Europejskim Trybunale Praw Człowieka.
Polska była stroną różnych protokołów dodatkowych do EKPC, zarówno materialnych, jak i
proceduralnych. Przykładowo, Polska jest stroną Protokołu dodatkowego nr 6 (dotyczącego
zakazu kary śmierci) i Protokołu dodatkowego nr 7 (dotyczącego równości w sprawie prawa).
Związek protokołów dodatkowych o charakterze materialnym z EKPC wynika z tego, że są
one integralną częścią systemu ochrony praw człowieka w Europie. Zgodnie z
postanowieniami protokołów, państwa strony zobowiązane są przestrzegać określonych
standardów w zakresie praw człowieka. Protokoły te są ściśle powiązane z przepisami EKPC,
a Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu może rozpatrywać skargi związane z naruszeniem
postanowień tych protokołów. Na przykład, art. 5 Protokołu dodatkowego nr 1 uzupełnia
odpowiedni artykuł EKPC dotyczący prawa do wolności i bezpieczeństwa.
STRONY EKPC
Stronami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (EKPC) mogą być wszystkie państwa
członkowskie Rady Europy. Rada Europy jest organizacją międzynarodową, a członkami tej
organizacji są państwa europejskie, które spełniają określone kryteria dotyczące demokracji,
praworządności i ochrony praw człowieka.
Niektóre państwa europejskie nie są stronami EKPC. Na przykład Białoruś, jedno z państw
europejskich, nie jest członkiem Rady Europy i nie jest stroną tej konwencji. Jednak fakt, że
państwo jest europejskie, nie oznacza automatycznie, że jest stroną EKPC. Włączenie się do
tej konwencji jest dobrowolne.
Unia Europejska (UE) nie jest stroną EKPC w sensie, że nie podlega bezpośrednio
jurysdykcji tego organu, ale przestrzega podstawowych praw człowieka i zobowiązuje się do

5
poszanowania tych praw. W praktyce, państwa członkowskie UE są stronami EKPC, a UE
sama jako organizacja nie jest bezpośrednio związana z EKPC. Unia Europejska posiada
własną Kartę Praw Podstawowych, która stanowi integralną część prawa Unii. Jednakże,
kiedy państwo członkowskie jest stroną EKPC, to zobowiązane jest do przestrzegania
postanowień tej konwencji wobec wszystkich osób znajdujących się pod jego jurysdykcją,
niezależnie od tego, czy są obywatelami państw UE czy nie.
STRUKTURA EKPC:
Europejska Konwencja Praw Człowieka (EKPC) składa się:
 Tytuł:
o Tytuł formalny: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności (zaadaptowano do tego tytułu język Karty Narodów Zjednoczonych,
która w art. 1 ust. 3 mówi o poszanowaniu dla praw człowieka i podstawowych
wolności dla wszystkich i używa tego sformułowania także w kilku innych
miejscach; sformułowanie to powtarza także Powszechna deklaracja praw
człowieka w preambule i art. 26 ust. 2)
o W powszechnym użyciu – także w literaturze przedmiotu - funkcjonuje
natomiast określenie Europejska Konwencja Praw Człowieka
 Preambuła- uroczysty wstęp do aktu prawnego
o Znaczenie prawne - preambuły w umowie międzynarodowej jest jej
kontekstem interpretacyjnym (art. 31 Konwencji wiedeńskiej o prawie
traktatów z 1969 r.)
o Preambuła EKPC poprzez odwołanie do PDPC wpisuje EKPC w tę samą co
PDPC koncepcję praw człowieka
o Preambuła EKPC ujawnia fundament aksjologiczny tej umowy:
 poszanowanie praw jednostki;
 rządy prawa;
 demokracja
 Artykuł 1:
o Wysokie Układające się Strony zapewniają każdemu człowiekowi,
podlegającemu ich jurysdykcji, prawa i wolności określone w Rozdziale I
niniejszej Konwencji.
o Przepis ten zajmuje ważne i odrębne miejsce w strukturze EKPC, ponieważ
określa podstawowe elementy struktury zobowiązaniowej EKPC, tj. podmiot
zobowiązany, podmiot uprawniony oraz przedmiot zobowiązania-uprawnienia
 Trzy rozdziały:
o I „Prawa i wolności” (art. 2-18) –
 W rozdz. 1 EKPC (art. 2-18) zawarty jest katalog praw człowieka (art.
2-13) oraz postanowienia wpływające na zakres, w jakim z tych praw
można korzystać, m.in.:
 klauzula antydyskryminacyjna (art. 14);
 klauzula derogacyjna (art. 15);
 klauzula nadużycia prawa (art. 17)

6
 o II „Europejski Trybunał Praw Człowieka” (art. 19-51);
 Rozdział II (art.19-51) określa funkcje i kompetencje Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka oraz jego ustrój. Zawiera on m.in. przepisy
dot. procedury skargi indywidualnej
o III „Postanowienia różne” (art. 52-59)
 W rozdziale III (art. 52-59) na szczególną uwagę zasługują:
 art. 52 stanowiący podstawę prawną systemu sprawozdań;
 art. 53, z którego wynika, że zakres ochrony praw człowieka
przewidziany w EKPC jest zakresem minimalnym, nie zaś
optymalnym, i nie ogranicza ochrony praw człowieka
wynikającej z innych podstaw prawnych;
 art. 55, wykluczający co do zasady poddawanie sporów miedzy
państwami-stronami EKPC dot. jej interpretacji bądź
stosowania innym mechanizmom niż przewidziane w EKPC, tj.
skardze państwowej (art. 33) i pośrednio procedurze doradczej
(art. 47)
 W rozdziale tym znajdują się także typowe dla umów
międzynarodowych przepisy końcowe, takie jak klauzula kolonialna
(art. 56), klauzula zastrzeżeniowa (art. 57), klauzula wypowiedzeniowa
(art. 58) i klauzula ratyfikacyjna (art. 59)
Przedmiot zobowiązania – art. 1 EKPC
 Art. 1 EKPC: Wysokie Układające się Strony (…)
 EKPC pozwala na przystąpienie do niej państw członkowskich Rady Europy oraz
samej Unii Europejskiej. Ponieważ UE nie przystąpiła dotąd do EKPC, jedynymi
stronami EKPC są państwa
 Obowiązek realizacji postanowień EKPC, w tym przewidzianych w niej praw
człowieka, spoczywa zatem na PAŃSTWACH, które są STRONAMI EKPC
 Należy mieć na uwadze, że obowiązek realizacji praw człowieka przewidzianych w
protokołach dodatkowych spoczywa tylko na tych państwach-stronach EKPC, które
dodatkowo ZWIĄZAŁY SIĘ PD, w których dane prawa człowieka są przewidziane
Podmiot uprawniony – art. 1 EKPC:
 Art. 1 EKPC: (…) każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji (…)
 Polski przekład tego fragmentu - każdemu człowiekowi - odbiega od ang. everyone i
fr. toute personne, błędnie sugerując, że z praw zawartych w EKPC korzystać może
tylko OSOBA FIZYCZNA. Tymczasem z niektórych konwencyjnych uprawnień
korzystać mogą także OSOBY PRAWNE, które w zakresie swych kompetencji nie
mają wykonywania władzy publicznej (np. stowarzyszenie, związek zawodowy,
związek wyznaniowy, fundacja, spółka, ale już nie gmina)
 Takie os. pr. będą mogły korzystać z ochrony np. prawa do rzetelnego procesu
sądowego, wolności ekspresji czy prawa do poszanowania mienia, ale nie prawa do
życia albo wolności od tortur
 Podleganie jurysdykcji oznacza podleganie władztwu państwa. Podlega mu przede
wszystkim osoba znajdująca się na jego terytorium. Wyjątkowo możliwa jest tzw.
jurysdykcja pozaterytorioalna, czyli wykonywanie władztwa państwa poza jego
7
 terytorium, a w konsekwencji ponoszenie przez państwo odpowiedzialności za
odpowiedzialności za naruszenie EKPC, do którego doszło poza jego terytorium
Przedmiot zobowiązania – ART. 1 EKPC
 Art. 1 EKPC : (…) każdemu człowiekowi, podlegającemu ich jurysdykcji (…)
 Polski przekład tego fragmentu - każdemu człowiekowi - odbiega od ang. everyone i
fr. toute personne, błędnie sugerując, że z praw zawartych w EKPC korzystać może
tylko OSOBA FIZYCZNA. Tymczasem z niektórych konwencyjnych uprawnień
korzystać mogą także OSOBY PRAWNE, które w zakresie swych kompetencji nie
mają wykonywania władzy publicznej (np. stowarzyszenie, związek zawodowy,
związek wyznaniowy, fundacja, spółka, ale już nie gmina)
 Takie os. pr. będą mogły korzystać z ochrony np. prawa do rzetelnego procesu
sądowego, wolności ekspresji czy prawa do poszanowania mienia, ale nie prawa do
życia albo wolności od tortur
 Podleganie jurysdykcji oznacza podleganie władztwu państwa. Podlega mu przede
wszystkim osoba znajdująca się na jego terytorium. Wyjątkowo możliwa jest tzw.
jurysdykcja pozaterytorioalna, czyli wykonywanie władztwa państwa poza jego
terytorium, a w konsekwencji ponoszenie przez państwo odpowiedzialności za
odpowiedzialności za naruszenie EKPC, do którego doszło poza jego terytorium
Pojęcie jurysdykcji:
Jurysdykcja odnosi się do obszaru, na którym państwo sprawuje władzę i odpowiedzialność.
EKPC stosuje się do osób znajdujących się "pod jurysdykcją" państw-stron, co obejmuje
zarówno obszar terytorialny, jak i sytuacje, gdzie państwo sprawuje kontrolę nad danym
obszarem lub osobą.
Kwestia zobowiązań negatywnych i pozytywnych:
EKPC obejmuje zarówno zobowiązania negatywne (zapobieganie naruszeniom praw
człowieka) jak i zobowiązania pozytywne (aktywne działania na rzecz ochrony praw
człowieka).
Prawa chronione w EKPC i protokołach dodatkowych:
 prawo do życia (art. 2),
 zakaz tortur (art. 3),
 prawo do wolności i bezpieczeństwa (art. 5),
 prawo do sprawiedliwego procesu (art. 6),
 wolność myśli, sumienia i wyznania (art. 9), itd.
 Protokół dodatkowy nr 1: Ochrona prawa do własności (art. 1).
 Protokół dodatkowy nr 4: Ochrona wolności osobistej i zakazu zmuszania do pracy
(art. 2 i 3).
 Protokół dodatkowy nr 6: Zakaz kary śmierci.
 Protokół dodatkowy nr 7: Równość w sprawie prawa.
 Protokół dodatkowy nr 12: Zakaz dyskryminacji.
 Protokół dodatkowy nr 13: Zakaz stosowania kary chłosty, nieludzkiego lub
poniżającego

8
MECHANIZMY EKPC
 Mechanizm sprawozdań – art. 52 EKPC - Sekretarz Generalny Rady Europy
 Mechanizm skargi indywidualnych –
 Mechanizm skargi państwowej –
 Mechanizm opinii doradczych - (Prot. dod. nr 16 – RP nie ratyfikowała). Europejski
Trybunał Praw Człowieka UWAGA! Opinie doradcze wydawane przez Trybunał w
trybie art. 47 EKPC nie spełniają przyjętych kryteriów mechanizmu kontrolnego.
EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA
 Podstawy Prawne Działania - ETPC działa na podstawie Europejskiej Konwencji
Praw Człowieka (EKPC).
 Siedziba ETPC znajduje się w Strasburgu, we Francji.
 Zasada Kształtowania Liczby Sędziów - Liczba sędziów ETPC kształtowana jest
zgodnie z zasadą proporcjonalności. Każde państwo-strona może mieć swojego
sędziego, ale liczba sędziów nie może przekroczyć liczby państw-stron.
 Kadencja Sędziów - Sędziowie ETPC są wybierani na dziewięcioletnią kadencję.
 Wybór Sędziów - Sędziowie są wybierani przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady
Europy z listy kandydatów przedstawionych przez państwa-strony.
 Możliwość Odwołania - Sędziowie ETPC nie podlegają odwołaniu, chyba że pozostali
sędziowie postanowią większością dwóch trzecich głosów, że sędzia ten przestał
spełniać stawiane wymogi (art. 23 ust. 4 EKPC).
 W Czyim Imieniu Orzekają - Orzekają w imieniu Rady Europy, a nie indywidualnych
państw-stron.
 Moc Prawna Wyroków Trybunału - Wyroki ETPC są wiążące dla państw-stron i mają
moc prawną na obszarze Rady Europy.
 Zakres Rozstrzygań Wyroków Trybunału - ETPC rozstrzyga sprawy dotyczące
rzekomego naruszenia praw i wolności chronionych przez EKPC, takie jak prawo do
życia, zakaz tortur, prawo do wolności i bezpieczeństwa, wolność myśli, sumienia i
wyznania, itp.
 Konsekwencje Prawne Wyroków Trybunału:
o Środki Indywidualne: Jeśli ETPC stwierdzi naruszenie, państwo-strona
zobowiązane jest do podjęcia środków w celu zadośćuczynienia
poszkodowanemu. Art. 41 EKPC umożliwia przyznanie odszkodowania i
innych środków zadośćuczynienia.
o Środki Ogólne (Generalne): ETPC może również nakazać środki ogólne w
celu poprawy ogólnej sytuacji praw człowieka w danym państwie.
 Nadzór nad wykonaniem wyroków ETPC należy do Komitetu Ministrów Rady
Europy zgodnie z artykułem 46 EKPC.
 Komitet ten monitoruje, czy państwo-strona wprowadza w życie decyzje ETPC i może
zwrócić się o informacje na temat postępów w tym zakresie.

9
STRUKTURA TRYBUNAŁU PRAW CZŁOWIEKA

pełni funkcjie
Zgromadzenie plenarne
administracyjn

Nie wydaje wyroków,

wyłącznie decyzje
Skład 1 os.
kalo jedyny nie może
rozstrzygać o zasadności
STRUKTÓRA ETPC

skargi

Wyroki tylko w sprawa

nieprecedensowych
skład 3os.
sekcjie - izby
zasada jednomyślności

Wyroki także w sprawach

precedensowych

skład 7 os. zasada większości

Wyroki także w sprawach może zajmować się skargą

precedensowych państwową

wielka izba - 17 os. zasada większości

może zajmować się skargą

państwową

Zgromadzenie Plenarne (ZP, zwane też Ogólnym) oraz sekcje to struktury pełniące funkcje
administracyjne, nie zaś orzecznicze. Kompetencje posiadane przez ZP wskazuje art. 25
EKPC, natomiast kompetencje sekcji - postanowienia Regulaminu Trybunału (np. prezes
sekcji desygnuje sędziów do składu izby, wyznacza sędziego sprawozdawcę, wzywa pozwane
państwo do przedstawienia swego stanowiska).
W skład ZP wchodzą wszyscy sędziowie Trybunału.
Sekcje składają się z 9 lub 10 sędziów (wszyscy sędziowie przydzieleni są do jednej z pięciu
istniejących obecnie sekcji według klucza geograficznego, płciowego i reprezentowanego
przez nich systemu prawnego, celem zapewnienia odpowiedniego zróżnicowania każdej
sekcji, korespondującego ze zróżnicowaniem całego Trybunału).
Funkcje orzecznicze pełnią: w sprawach ze skargi indywidualnej - składy 1-os., komitety,
izby i Wielka Izba; w sprawach ze skargi państwowej – tylko izby i Wielka Izba. Może się
zdarzyć, że ta sama skarga indywidualna będzie procedowana przez każdy z czterech
wymienionych składów, ale najczęściej jest badana i rozstrzygana tylko przez jeden z nich.

10
 „Funkcje orzecznicze” odnoszą się tu do badania dopuszczalności skargi oraz badania jej
zasadności.
Badanie dopuszczalności skargi polega na rozstrzygnięciu, czy skarga spełnia wymagania
określone w art. 35 EKPC - np. czy wniesiono ją z zachowaniem 4-miesięcznego terminu, czy
nie jest anonimowa, czy nie jest nadużyciem prawa do skargi, itp. - od których spełnienia
zależy możliwość rozpatrywania jej zasadności. Kwestię dopuszczalności skargi rozstrzyga
się w decyzji. Możliwe jest jednak rozstrzygnięcie jej w wyroku, w szczególności wówczas,
gdy Trybunał połączy rozpatrywanie dopuszczalności skargi z jej zasadnością.
Badanie zasadności skargi (inaczej: rozstrzyganie sprawy co do meritum, merytorycznie)
polega na rozstrzygnięciu, czy pozwane państwo dopuściło się naruszenia praw człowieka
zagwarantowanych w EKPC lub protokołach dodatkowych do niej, zarzucanego mu w
skardze. Kwestia zasadności skargi rozstrzyga się w wyroku.
Skład 1-os. może zajmować się tylko badaniem dopuszczalności skargi. Może on uznać
skargę za niedopuszczalną lub skreślić ją z listy skarg (nie może natomiast uznać skargi za
dopuszczalną!). Trybunał (także inne składy niż 1-os.) może zdecydować o s k r e ś l e n i u s
k a r g i z l i s t y s p r a w zwłaszcza wtedy, gdy skarżący przestał popierać skargę
(Trybunał stracił z nim kontakt) albo pozwane państwo jednostronnie uznało skargę lub
doszło do tzw. polubownego załatwienia sprawy (strony sporu doszły do porozumienia).
Komitety, izby, Wielka Izba mogą zajmować się zarówno badaniem dopuszczalności skargi
jak i jej zasadności, przy czym komitety mogą merytorycznie rozstrzygać tylko skargi, u
podstaw których leży zagadnienie, co do którego istnieje ugruntowane orzecznictwo
Trybunału (inaczej: komitety mogą rozstrzygać tylko sprawy nieprecedensowe).
SKARGA INDYWIDUALNA
Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy
jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających
się Stron praw zawartych w niniejszej konwencji lub jej protokołach. Wysokie Układające się
Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego
prawa.
Skargę indywidualną można złożyć do Trybunału strasburskiego TYLKO na specjalnym
formularzu, dostępnym w językach urzędowych państw-stron EKPC (w tym w j. pol.) na
stronie Trybunału (echr.coe.int, zakładka Applicants). Należy go wypełnić (najlepiej
komputerowo), wydrukować i wysłać tradycyjną pocztą wraz z kserokopiami stosownych
dokumentów, zwłaszcza potwierdzających wykorzystanie krajowych środków prawnych, na
adres:The Registrar, European Court of Human Rights, Council of Europe, 67075 Strasbourg
Cedex, France.
Wysłanie skargi za pomocą faksu lub maila lub wysłanie pocztą skargi niesporządzonej na
formularzu lub sporządzonej na formularzu, ale nieprawidłowo wypełnionym, nie przerywa
biegu 4-miesięcznego terminu na wniesienie skargi.
W razie braków formalnych skargi, Trybunał strasburski NIE MA OBOWIĄZKU wzywania
skarżącego do ich uzupełnienia i wyznaczania dodatkowego terminu na ich uzupełnienie,
choć może to zrobić.

11
 Skargę można złożyć w każdym języku urzędowym państw-stron EKPC, także w języku
polskim.
Na etapie składania skargi nie ma przymusu adwokackiego – można ją wnieść bez
pośrednictwa profesjonalnego pełnomocnika.
Od momentu zawiadomienia pozwanego państwa o wpłynięciu przeciwko niemu skargi, co
dzieje się wówczas, gdy skarga została uznana za dopuszczalną bądź rozstrzygnięcie jej
dopuszczalności połączone jest z rozstrzygnięciem jej zasadności, językami komunikacji
Trybunału ze skarżącym i skarżącego z Trybunałem stają się angielski i francuski. Od tego
momentu skarżący musi być też reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika
(zwłaszcza adwokata lub radcę prawnego).
Skarżący może wnioskować do prezesa izby, do której trafiła jego sprawa, o umożliwienie mu
komunikowania się z Trybunałem w innym języku urzędowym państwa-strony niż angielki i
francuski i o dalsze popieranie skargi bez pośrednictwa profesjonalnego pełnomocnika.
Decyzje i wyroki Trybunału wydawane są albo w języku angielskim, albo francuskim, albo w
obu (najważniejsze). Trybunał nie dokonuje autoryzowanych przekładów swoich
rozstrzygnięć na inne języki urzędowe.
Postepowanie przed Trybunałem strasburskim ma generalnie charakter pisemny, a rozprawy
odbywają się tylko wyjątkowo.
Na każdym etapie postępowania przed Trybunałem strasburskim, do wydania ostatecznego
wyroku, strony mogą polubownie załatwić sprawę. Trybunał wydaje wówczas decyzje o
skreśleniu skargi z listy skarg.
Każdy wyrok wydany przez komitet i każdy wyrok wydany przez Wielka Izbę jest
OSTATECZNY. Wyroki izby mogą być, ale nie zawsze są ostateczne, w związku z tym, że
można je wzruszyć w trybie art. 43 EKPC.
Wyroki ostateczne są wiążące dla państwa, którego dotyczą, a ich wykonanie jest
nadzorowane przez Komitet Ministrów Rady Europy.
Wymogi dopuszczalności
1. Trybunał może rozpatrywać sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków
odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie
uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, i jeśli sprawa została wniesiona w
ciągu czterech miesięcy od daty podjęcia ostatecznej decyzji.
Wyczerpanie wszystkich środków odwoławczych przewidzianych prawem krajowym
Warunek ten jest egzemplifikacją zasady subsydiarności, o której wspomina wprost
preambuła EKPC, po zmianach wprowadzonych do EKPC przez Protokół dodatkowy nr 15.
Chodzi bowiem o to, że system EKPC nie ma za zadania zastąpienia krajowej ochrony praw
człowieka - w tym ochrony tych praw, które zagwarantowane są w EKPC i protokołach
dodatkowych - ochroną międzynarodową, a jedynie uzupełnienie ochrony krajowej.
W tym duchu, procedura skargowa – zarówno w przypadku skargi indywidualnej, jak i
państwowej – wymaga przed złożeniem skargi do Trybunału strasburskiego wykorzystania

12
„środków odwoławczych przewidzianych prawem krajowym”; w przypadku skargi
indywidualnej przez skarżącego; w przypadku skargi państwowej przez podmioty, których
prawa zostały naruszone, na rzecz których skarga państwowa jest składana.
Pojęcie „środków odwoławczych” należy rozumieć szeroko, odnosząc je nie tylko do
środków zaskarżania rozstrzygnięć administracyjnych czy sądowych (takich jak np. skarga do
WSA, apelacja, kasacja), ale także do środków inicjujących bezpośrednio lub pośrednio
postępowania (np. wniosku o wydanie decyzji administracyjnej, powództwa, zawiadomienia
o możliwości popełnienia przestępstwa) i samych tych postępowań.
Chodzi jednak o wykorzystanie TYLKO TYCH Z NICH, które można określić jako
skuteczne formalnie, skuteczne praktycznie i dostępne dla skarżącego. Jeśli krajowy środek
prawny (czyli „środek odwoławczy”) nie spełnia któregoś z tych wymogów, skarżący NIE
MA OBOWIĄZKU wykorzystania go przed złożeniem skargi do Trybunału strasburskiego.
Skuteczność formalna (wystarczalność, adekwatność) oznacza takie prawne ukształtowanie
„środka odwoławczego” w prawie krajowym, które pozwala na osiągnięcie za jego pomocą
pożądanego przez ofiarę naruszenia skutku prawnego w postaci zaprzestania naruszenia,
zrekompensowania naruszenia czy ukarania sprawców naruszenia. W tym sensie środkiem
skutecznym formalnie nie jest w polskim porządku prawnym np. skarga do RPO, bo RPO nie
jest organem decyzyjnym (nie może podejmować decyzji, które wywołują takie skutki).
Skuteczność praktyczna oznacza, że wywołanie za pomocą krajowego „środka
odwoławczego” skutku prawnego pożądanego przez ofiarę naruszenia (zaprzestania
naruszenia, zrekompensowania naruszenia czy ukarania sprawców naruszenia) jest faktycznie
osiągalne. Jeśli więc np. śledztwo, które jest formalnie skutecznym środkiem w razie
naruszenia prawa do życia i może prowadzić do ustalenia i oskarżenia sprawcy śmierci ofiary,
jest w pewnej kategorii spraw, takiej jak ta, która dotyczy ofiary lub wobec pewnych grup
osób, do których należy ofiara, standardowo prowadzone w sposób, który nie prowadzi do
ustalenia sprawcy, co potwierdza wcześniejsza praktyka krajowa, skarżący NIE MUSI
SIĘGAĆ PO TAKI ŚRODEK przed wniesieniem skargi do Trybunału.
Dostępność oznacza, że skarżący może realnie skorzystać z istniejącego krajowego środka
prawnego. Skorzystanie z takiego środka nie może więc być uzależnione od dyskrecjonalnej
decyzji władzy.
Obowiązek uprzedniego „wyczerpania wszystkich środków odwoławczych przewidzianych
prawem krajowym” przez skarżącego do Trybunału strasburskiego oznacza zatem, że w
przypadku naruszenia gwarantowanych w EKPC lub protokołach dodatkowych praw
człowieka, należy wszcząć lub doprowadzić do wszczęcia (jeśli nie były wszczęte), a
następnie przeprowadzić, te wszystkie krajowe postępowania prawne, które mogą wywołać
pożądany przez skarżącego skutek (zaprzestanie naruszenia, zrekompensowanie naruszenia,
ukaranie sprawców naruszenia). Jeśli dwa różne postępowania mogą prowadzić do tego
samego skutku, nie ma obowiązku wykorzystania obu - skarżący może dokonać wyboru, z
którego z tych środków skorzysta.
Skarżący musi wykorzystać wszystkie instancje postępowania. Jeśli tego zaniedba, np. z
powodu upływu terminu na wniesienie środka odwoławczego nie zaskarży rozstrzygnięcia
zapadłego w I instancji, będzie uznany przez Trybunał strasburski za skarżącego, który
naruszył omawiany warunek dopuszczalności skargi.

13
W polskim porządku prawnym należy wykorzystać w miarę ich dostępności ze względu na
okoliczności danej sprawy m.in.: skargę do WSA i skargę do NSA w postępowaniu
sądowoadministracyjnym; apelację i skargę kasacyjną w postępowaniu cywilnym; apelację i
kasację w postępowaniu karnym.
W przypadku, gdy naruszenie naszych praw człowieka może być wynikiem zastosowania
wobec nas przepisów aktu normatywnego (np. ustawy), które są niezgodne z Konstytucja RP,
należy wykorzystać także skargę konstytucyjna z art. 79 Konstytucji.
Nie ma obowiązku wykorzystywania takich środków nadzwyczajnych jak wznowienie
postępowania albo skarga nadzwyczajna.
4-miesięczny termin na wniesienie skargi
4-miesięczny termin obowiązuje od lutego 2022 r. Wcześniej obowiązywał termin 6-
miesięczny. Zmiana ta została wprowadzona do EKPC na podstawie Protokołu nr 15.
Bieg terminu rozpoczyna się od ogłoszenia bądź doręczenia (jeśli przewiduje je procedura
krajowa) ostatecznego rozstrzygnięcia w porządku krajowym zapadłego w sprawie, w której
skarżący chce następnie wnieść skargę do Trybunału strasburskiego.
Trybunał strasburski liczy bieg 4-miesięcznego terminu tylko od takiego ostatecznego
rozstrzygnięcia w porządku krajowym, które dotyczyło środka prawnego uznanego przez
niego za środek spełniający opisane wyżej wymogi skuteczności formalnej i praktycznej. Jeśli
więc np. uzyskaliśmy wyrok Sadu Najwyższego, a następnie skierowaliśmy jeszcze skargę do
RPO, która jest z punktu widzenia art. 35 ust 1 EKPC środkiem nieskutecznym, to za
początek biegu 4-miesięcznego terminu Trybunał uzna datę doręczenia nam rozstrzygnięcia
Sądu Najwyższego, nie zaś datę otrzymania odpowiedzi RPO na naszą skargę.
Jeśli prawo krajowe nie przewidywało żadnego skutecznego środka prawnego, bieg terminu
rozpoczyna się od daty, w której doszło do naruszenia prawa skarżącego.
Bieg terminu przerywa skarga sporządzona na formularzu, który został prawidłowo
wypełniony, do której skarżący dołączył komplet kopii stosownych dokumentów, i która
została nadana na poczcie. Za datę wniesienia skargi uważana jest data nadania skargi (data
stempla pocztowego). Jeśli skarga ma braki, Trybunał nie ma obowiązku wezwania nas do ich
uzupełnienia i wyznaczenia w tym celu dodatkowego terminu.
Skarga wniesiona z naruszeniem terminu 4 miesięcy jest co do zasady uznawana przez
Trybunał za niedopuszczalną. Zdarzały się jednak wyjątkowe sytuacje, kiedy dopuszczał on
do rozpatrzenia skargi, wniesione po upływie tego terminu.
2. Trybunał nie rozpatruje żadnej skargi wniesionej w trybie artykułu 34, która:
a) jest anonimowa
a. WYMOGI Z ART. 35 UST. 2 A i B ODNOSZĄ SIĘ WYŁĄCZNIE DO
SKARG INDYWIDUALNYCH.
b. Anonimowość skargi prowadzi do jej niedopuszczalności.
c. Formularz skargi w części A 1 wymaga podania przez skarżącą osobę
fizyczną: nazwiska, imienia, daty urodzenia, miejsca urodzenia,
obywatelstwa, adresu, telefonu, ewentualnie adresu mailowego oraz płci.
Część A 2 wypełnia skarżący, jeśli jest osobą prawną (np. spółką), podając

14
 takie dane jak m.in. nazwa osoby prawnej, numer rejestru (np. KRS) czy jej
przedmiot działalności.
d. Zdarzyło się, że Trybunał uznał, że skarga nie jest anonimowa, mimo że
skarżący podali fałszywe nazwiska bojąc się niebezpodstawnie o
bezpieczeństwo swoje i swoich bliskich. Skarżących można było
zidentyfikować i powiązać z podnoszonymi naruszeniami w oparciu o inne,
wskazane w skardze dane.
e. Należy odróżnić podanie swoich danych w skardze od ich upublicznienia.
Co prawda, postępowanie przed Trybunałem strasburskim jest co do zasady
jawne, ale na uzasadniony wniosek skarżącego lub z urzędu, Trybunał
może ukryć tożsamość skarżącego.
b) jest co do istoty identyczna ze sprawą już rozpatrzoną przez Trybunał lub ze
sprawą, która została poddana innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub
rozstrzygnięcia, i jeśli skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji.
a. Chodzi tu o dwie sytuacje: 1. skarga jest identyczna ze skargą rozpatrzoną
przez Trybunał strasburski; 2. skarga jest identyczna ze skargą rozpatrzoną
lub rozpatrywaną przez inny organ kontroli międzynarodowej praw
człowieka (np. Komitet Praw Człowieka rozpatrzył lub rozpatruje skargę
wniesioną na podstawie MPPOP; MPPOP ma zbliżony katalog praw
człowieka do tego z systemu EKPC, więc skarżący w przypadku
naruszenia swego prawa może skorzystać z mechanizmu skargowego
MPPOP albo mechanizmu skargowego EKPC, bowiem naruszone prawo
jest często chronione przez oba traktaty. Jeśli jednak skorzysta z
mechanizmu skargowego MPPOP nie będzie już mógł w sprawie tego
samego naruszenia skorzystać z mechanizmu skargowego EKPC).
b. Art. 35 ust. 2 EKPC mówi, że skarga nie może być co do istoty identyczna.
Taką sytuację tworzy tożsamość podmiotowa (czyli tożsamość skarżących
w porównywanych skargach) i przedmiotowa skarg (czyli tożsamość
faktów stanowiących podstawę porównywanych skarg oraz zarzutów
formułowanych w nich przez skarżących).
c. Skarga wniesiona przez państwo (skarga państwowa z art. 33 EKPC) nie
pozbawia podmiot indywidualny prawa do wniesienia w sprawie tego
samego naruszenia skargi indywidualnej (art. 34 EKPC).
d. Trybunałowi zdarzyło się orzec, że skarga wniesiona przez związek
zawodowy do organów MOP jest identyczna ze skargą wniesioną do
Trybunału przez członków tego związku, którzy jednak pełnili w nim
funkcje kierownicze, gdy wnoszona była skarga do MOP.
e. Jeśli jednak skarga zawiera nowe, istotne informacje, których Trybunał
wcześniej nie rozważał, nie zostanie na tej podstawie uznana za
niedopuszczalną, mimo że dotyczy tego samego stanu faktycznego. Nowe,
istotne informacje muszą dotyczyć szeroko rozumianych okoliczności
faktycznych sprawy, w tym istotnych zmian w prawie krajowym. Sama,
nowa argumentacja prawna jest niewystarczająca.
3. Trybunał uznaje za niedopuszczalną każdą skargę indywidualną wniesioną w
trybie artykułu 34, jeśli uważa, że:

15
 a) skarga nie daje się pogodzić z postanowieniami niniejszej konwencji lub jej
protokołów, jest w sposób oczywisty nieuzasadniona lub stanowi nadużycie prawa do
skargi; lub\
a. Skarga została wniesiona przez nieuprawniony podmiot (np. osobę prawną,
która wykonuje władzę publiczną albo skarżącego, który nie jest ofiarą).
b. Skargę wniesiono przeciwko państwu, które nie jest stroną EKPC albo stroną
protokołu dodatkowego, jeśli skarżący powołuje się na prawo zawarte w tym
protokole.
c. Skargę wniesiono przeciwko państwu, które nie wykonywało jurysdykcji w
rozumieniu art. 1 EKPC wobec osoby, której prawa zostały naruszone.
d. Skarga dotyczy naruszenia, które miało miejsce przed datą związania się przez
skarżone państwo EKPC albo protokołem dodatkowym, jeśli skarżący
powołuje się na prawo zawarte w tym protokole.
e. Skarga dotyczy naruszenia prawa, które nie jest gwarantowane ani przez
EKPC, ani protokoły dodatkowe do EKPC.
f. Trybunał stwierdza oczywistą bezzasadność skargi, jeśli wstępne badanie
treści skargi nie ujawnia żadnych oznak naruszenia gwarancji zawartych
w EKPC lub protokołach dodatkowych (np. z treści skargi wynika, że
twierdzenie skarżącego, że doszło do naruszenia jakiegoś jego prawo, oparte
jest na takiej interpretacji tego prawa, która pozostaje w sprzeczności z
dotychczasowym orzecznictwem Trybunału strasburskiego, a nie ma żadnych
przesłanek by sądzić, że Trybunał może odejść od swojej dotychczasowej linii
orzeczniczej).
b) skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku, chyba że poszanowanie praw człowieka
w rozumieniu niniejszej konwencji i jej protokołów wymaga rozpatrzenia przedmiotu
skargi.

1. Koncepcja praw człowieka (godność osoby ludzkiej jako źródło praw człowieka,
uniwersalność podmiotowa, przedmiotowa, terytorialna i czasowa praw człowieka,
niezbywalność praw człowieka, niepodzielność, współzależność, współoddziaływanie
praw człowieka);

2. Źródła prawa międzynarodowego praw człowieka;

3. Cech szczególne umów międzynarodowych praw człowieka;

4. Klasyfikacja umów międzynarodowych praw człowieka w tym przykłady każdej z

kategorii (regionalne/uniwersalne; ogólne/specjalne;
wolnościowe/społeczne/wolnościowo-społeczne);

16
5. Miejsce umów międzynarodowych praw człowieka w polskim porządku prawnym
(zwłaszcza art. 87, 89 ust. 1, 91 ust 1 i 2 Konstytucji RP, w tym zasada
bezpośredniego stosowania oraz miejsce w hierarchii źródeł prawa powszechnie
obowiązującego);

6. Podmiot zobowiązany na podstawie umów międzynarodowych praw człowieka (w

tym kiedy podmiot ten może ponosić odpowiedzialność za naruszenia praw
zawartych w tych umowach);

7. Podmiot uprawniony na podstawie umów międzynarodowych praw człowieka (w

tym kwestia osób prawnych, rozumienie rodziny i mniejszości, pojęcie jurysdykcji
terytorialnej i pozaterytorialnej);

8. Zobowiązania negatywne i pozytywne z umów międzynarodowych praw człowieka;

9. Różnice między zobowiązaniami z umów społecznych praw człowieka i umów

wolnościowych praw człowieka;

10. Klasyfikacja praw człowieka (prawa/wolności; prawa wolnościowe/prawa społeczne;

prawa wykonywane indywidualnie i zbiorowo; prawa absolutne i ograniczlne);

11. Istota i rozróżnienie mechanizmów ograniczających prawa człowieka: klauzul

limitacyjnych, klauzul derogacyjnych oraz ograniczeń definicyjnych (wyjątków ex
definitione);

12. Prawo do życia (w szczególności warunki zgodnego z art. 2 ust. 2 EKPC pozbawienia
życia; kwestia umyślności pozbawienia życia w zgodzie z art. 2 ust. 2 EKPC; pojęcie
bezwzględnej konieczności z art. 2 ust.2 EKPC – w tym sprawa McCann i inni;
obowiązki pozytywne w tym proceduralne; kara śmierci – w tym sprawa Al. Saadoon
i Mufdhi; eutanazja – w tym sprawa Pretty);

13. Wolność od tortur, nieludzkiego i poniżającego traktowania i karania (w

szczególności absolutny charakter zakazu tortur – w tym sprawa Saadi; definicja
tortur z Konwencji ONZ przeciw torturom z 1984 r., hierarchia zakazanych praktyk
– od tortur do poniżającego traktowania i karania; obowiązki pozytywne w tym
proceduralne; ciężar dowodowy w przypadku maltretowania osób zatrzymanych;

17
 zakaz wydalania - w tym sprawa Saadi; walka z terroryzmem – w tym sprawy Al.-
Nashiri i Husayn);

14. Wolność od niewolnictwa i poddaństwa, pracy przymusowej i obowiązkowej (w

szczególności kwestia absolutnego charakteru lub jego braku składowych gwarancji
tego uprawnienia; definicja niewolnictwa z Konwencji LN o niewolnictwie z 1926 r.;
przykłady praktyk mieszczących się w pojęciu poddaństwa; definicja pracy
przymusowej i obowiązkowej z Konwencji MOP nr 29 z 1930 r.; jakie prace i
świadczenia są wyłączone z zakazu pracy przymusowej i obowiązkowej – art. 4 ust. 3
EKPC);

15. Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (pojęcie pozbawienia wolności; co

jest pozbawieniem wolności, a co tylko jego ograniczeniem; warunki zgodnego z art.
5 ust. 1 EKPC pozbawienia wolności i specyfika tej regulacji w porównaniu z
regulacją prawa do wolności w innych traktatach praw człowieka; standard
minimalny praw osób pozbawionych wolności – art. 5 ust. 2-5 EKPC);

16. Prawo do rzetelnego procesu sądowego (jakie gwarancje składają się na twardy
rdzeń tego uprawnienia, zgodnie z art. 6 ust. 1 EKPC i jaka jest istota każdego z
nich; niezależny i bezstronny sąd ustanowiony ustawą – w tym sprawa Xero Flor,
zwł. pkt 174-291 uzasadnienia; kryteria oceny zachowania rozsądnego terminu
rozpatrzenia sprawy wypracowane w orzecznictwie ETPC);

17. Prawo do prywatności (w szczególności zakres pojęciowy terminów „życie

prywatne”, „życie rodzinne”, „dom”, „korespondencja”; kwestia aborcji w
kontekście prawa do poszanowania życia prywatnego kobiety);

18. Wolność religii (forum internum i forum externum; także prawo do wychowania
dzieci zgodnie z religijnymi i filozoficznymi przekonaniami rodziców; spraw Lautsi
p. Włochom);

19. Wolność ekspresji (forum internum i forum externum; formy i treści chronione w
ramach wolności ekspresji; okoliczności w pływające na rozszerzenie bądź zawężenie
granic dopuszczalnej krytyki);

20. Okoliczności faktyczne i motywy rozstrzygnięcia sprawy Rabczewska p. Polsce (jeśli

sprawa ta została omówiona przed zaliczeniem bądź poprawką).

18
19