Aralin 7 Ang Pagkabigo

ng mga Pangarap
Vote wisely ang laging sinasabi,
kaya sa pagpili ng pinuno, pag-isipang mabuti.

Kabanata 20: Ang Ponente

Kabanata 21: Tipos Manilenses
Kabanata 22: Ang Pagtatanghal
Kabanata 23: Isang Bangkay
Kabanata 24: Mga Pangarap
Kabanata 25: Tawanan at Iyakan
Kabanata 26: Pasquinadas

Ano ang tunay na plano ni Simoun?

Paano siya makapagdudulot ng pagbabago sa bayan?

361
Mga Layunin
1. Naipaliliwanag ang kahulugan ng mga piling salita
2. Natitiyak ang pagkamakatotohanan ng akda sa pamamagitan ng pag-uugnay ng mga
pangyayari sa kasalukuyan
3. Naipaliliwanag ang pagkakatulad ng mga pangyayari sa napanood na video sa nobela
4. Naiuulat ang ginawang paghahambing ng binasang akda sa ilang katulad na akda
5. Naisusulat ang maayos na paghahambing ng binuong akda sa iba pang katulad na
akda
6. Nagagamit ang angkop na mga salitang naghahambing

Ano ang iyong pananaw sa mga mag-aaral na free loader o mga kasama sa grupo na
walang ginagawa pero nakakukuha ng marka/papuri dahil sa nagawa ng grupo?

Ayos lang kasi _______________ Dapat pagsabihan dahil _______

___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________

Ano naman ang iyong pananaw sa mga mag-aaral na tila yata walang pakialam sa mga
suliranin ng klaseng kinabibilangan?

Ayos lang kasi _______________ Dapat pagsabihan dahil _______

___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________
___________________________ ___________________________

362
 Kabanata 20
Ang Ponente

Patungo na sa isang solusyon ang kaso ng Academia de Castellano dahil inaasikaso

na ito ng masigasig na ponenteng si Don Custodio.
Si Don Custodio de Salazar y Sanchez de Monteredondo, kilalang Buena Tinta
(Mapagkakatiwalaan ang Sasabihin), ay batang-bata nang makarating sa Maynila
at nakapag-asawa ng magandang mestisa. Dahil matalino at mahusay gamitin ang
kanyang salapi at estado sa buhay, naging matagumpay sa pangangalakal at nakakuha ng
maraming posisyon sa pamahalaan (sa kung ano-anong larangan).
Isang araw, pinayuhan siyang bumalik sa Espanya upang magpagaling sa sakit sa
atay. Subalit sa loob ng Madrid, nawala ang kapangyarihang nakuha niya sa Pilipinas.
Mga totoong mayaman, makapangyarihan, at matalino ang nakaharap niya rito. At
dahil isa lang naman siyang karaniwang tao roon, hindi siya kinilala, at sa halip ay nilibak
pa siya ng mga tunay na makapangyarihan. Bago makaisang taon, bumalik na siya sa
Pilipinas.
Pagkarating, siya namang pagyayabang niya sa pagbanggit ng kanyang mga
nakasalamuha, inasikaso, at pinag-usapan. Ilang buwan din siyang nagyabang at
nagsinungaling hanggang sa wala na siyang maikuwentong bago.
Natanto niyang sa Pilipinas na siya maninirahan at mamamatay kaya naman
sinikap niyang gawin itong liberal sa pamamagitan ng pagpapanukala ng mga proyekto
at reporma. Subalit ang lahat ng ito ay inabot ng mga batikos.
Mababa rin ang tingin niya sa mga Indio. Para sa
kanya, nababagay lang ang mga Indio sa gawaing mekanikal
at sa artes imitativas. “Mahal na mahal ko silang lahat, pero
walang karapat-dapat purihin sa kanila dahil yayabang lang
sila at maaari pa nilang ikasawi ito… Kapag gusto ninyong
sakupin ang isang bayan, paniwalaing sakop nga ito… Para
maging masunurin ang Pilipino, kailangang paulit-ulit na
sabihing masunurin nga sila at papaniwalaing wala nga silang
kakayahan… Narito ang siyensiya ng pamamahala.”
Sa pamamahala naniniwala siyang kailangan ang mga
prayle, sila’y mga kailangang kasamaan… Mas mainam ang malusog na impluwensiya
ng prayle kaysa latigong Ingles.
Sa pagpapasya ukol sa Academia, sinikap niyang maghanap sa mga lalagyan niya
ng mga proyekto at panukala. Nakahanap siya ng sagot sa manipis na kahon ng “Mga
Proyektong Isinasagawa” nang maalala niya ang Escuela de Artes y Oficios na nasa
pangangasiwa ng mga prayle.

364
 Kabanata 21
Tipos Manilenses

Nagkaroon ng pagtatanghal sa Teatro de Variedades, ang Les Cloches de Corneville

ng bantog na kompanya ng operetang Pranses. Pumatok ito sa takilya, ubos kaagad ang
tiket, at mahabang-mahaba ang pila ng nagsipasok.
Katangi-tangi naman sa mga nakapaligid sa may teatro si Camaroncocido. Isa
siyang Kastila na walang pakialam sa pagpasok sa teatro. Mamula-mula ang kanyang
balat at kahit nagmula sa isang makapangyarihang lahi, namuhay naman na isang
pulubi. Maraming mag-aakala rin na isa siyang mamamahayag o reporter dahil sumisipot
siya sa mga pook na pinangyayarihan ng mga bagay na dapat mailathala.
Nilapitan ni Tio Quico si Camaroncocido nang makita niya ito. Si Tio Quico
ay isang matanda, kayumanggi ang kulay, at nakasuot ng amerikanang mahaba para sa
kanyang taas. Pareho sila ng trabaho—ang pagdidikit ng mga paskil. Pinakitaan nito ng
mga mamisong Mehikano si Camaroncocido, subalit hindi siya pinansin nito. Binayaran
ng kompanya ng mga Pranses si Tio Quico ng anim na piso para magdikit ng mga
paskil. Ani Camaroncocido: “…kung anim na piso ang ibinigay sa iyo katumbas ng
iyong ginawa, magkano ang ipinagkaloob sa prayle?… pagkat dapat mong malaman, na
kagagawan ng mga kumbento ang dagsa ng mga taong iyan!”
Naging malaking usap-usapan ang palabas na ito ng mga Pranses. Nahati ang
Maynila. May nagsitutol dito dahil nakita nila ito bilang masagwa at laban sa moralidad,
tulad nina Don Custodio at ng mga prayle. Mayroon namang nagtanggol dito—ang
mga pinuno ng hukbo at mga marino, ang kawani, at matataas na taong nananabik
na makalasap ng mga kaselanan ng wikang Pranses. Laban din naman dito ang mga
babaing may asawa at may kasintahan. Ang wala namang kasing-irog ay sang-ayon sa
palabas. Naging malaki at malaganap ang bulung-bulungan at kasamang nababanggit
ang kapitan heneral, si Simoun, si Quiroga, at mga artista.
Sabi nga ni Camaroncocido kay Tio Quico: “Kalahati sa mga manonood ngayon
ang naparito pagkat naintriga sila nang sabihin ng mga prayle na huwag itong panoorin.
Ang nalalabing kalahati ay ganito naman ang pahayag: ‘Ipinagbawal ng mga kura? May
matututuhan kung gayon.’ Maniwala ka, Quico, mabisa ang ating pagdidikit ng mga
paskil ngunit higit na mabisa ang sermon ng mga prayle.”
Nang makaalis na si Tio Quico ay may napansin si Camaroncocido na mga
taong hindi pamilyar sa kanya, mga hindi pa niya nakikita sa lugar na iyon, at tila
naghuhudyatan pa ng pakindat at paubo. Naisip niyang mga magnanakaw ito o mga
sekreta. Ipinagwalang-bahala na lang niya ito, aniya: “At ano ngayon sa akin?”
Isang mukhang militar naman ang kumausap sa pulutong ng mga ‘di-kilalang
tao. Pagkatapos ay lumapit sa isang karuwahe at nakipag-usap sa taong lulan niyon.
Nakita ni Camaroncocido na si Simoun ang nasa loob ng karuwahe. Narinig ng palaboy
na Kastila ang ganitong pahayag sa pag-uusap ni Simoun at ng mukhang militar: “Isang
putok ang hudyat! … Wala kayong dapat ikabahala. Ang kapitan heneral ang nag-utos…
Matataas kayo kung masusunod ninyo ang aking mga tagubilin.”

365
 At umalis ang karuwahe. “May binubuong sabwatan… Ingatan ang mga bulsa!”
ani Camaroncocido.
Nagpatuloy ng paglakad si Camaroncocido. Dalawang tao naman ang narinig
niyang nag-uusap. Sabi ng isa na may hawak na rosaryo: “Huwag kang hangal, higit
na makapangyarihan ang mga prayle kaysa heneral. Umaalis ito samantalang naiiwan
sila. Tiyak na yayaman tayo kung pagbubutihin natin. Isang putok ang hudyat!”
“Ang heneral doon, si Padre Salvi rito... Kawawang bayan! Pero ano ngayon sa
akin?” bulong ni Camaroncocido sa sarili.
Sa labas ng teatro ay dumating din ang estudyanteng si Tadeo na may kasamang
kababayang baguhan sa lungsod. Niloloko ni Tadeo ang kababayang tanga sa
pagsasabing ang mga taong nagdaraan ay mga kaibiga’t kakilala niyang malalaking tao
kahit ‘di naman ito totoo. Dumating na sina Paulita Gomez at ang tiya niyang si Donya
Victorina. Dumating din sa teatro si Don Custodio at ang nagbabalatkayong si Padre
Irene na ayaw magpahalatang manonood siya ng kanilang ipinagbawal.

Kabanata 22
Ang Pagtatanghal

Hindi pa nagsisimula ang palabas dahil wala pa ang kapitan heneral. Naging
maingay na sa loob ng teatro. May sumisigaw na buksan na ang tabing. Maraming bastos
na paghanga sa mga babae na maririnig sa mga artilyero. Maraming tsismisan. May
isang matigas ang ulo ang umupo sa lugar na ‘di naman kanya, at ayaw ibigay iyon kay
Don Primitivo, na siyang dapat na nakaupo rito. Hindi napakiusapan ang nakaupo,
kaya nagkaroon pa ng pagtatalo. Nagsigawan na ang mga artilyerong nanonood ng
pagtatalo. “Sa hindi! Sa oo! Sa hindi! Sa oo!” Nalibang ang mga tao.
Tumugtog na ang marcha real, hudyat ng
pagdating ng heneral. Si Pepay ay nasa isang palko
na handog ni Makaraig upang makuha nila ang panig
ni Don Custodio. Si Don Custodio ay dumating
din sa teatro, kahit na matindi ang pagtutol niya rito.
“Naparito ako para husgahan ang opereta!” sagot
niya.
Masaya si Pepay. Masaya rin ang mga
estudyante, kahit si Pecson. Si Isagani lang ang hindi naging masaya dahil nakita niya sa
teatro si Paulita na kasama ni Pelaez na kanyang karibal.
Nagsimula na ang palabas. Isang Pransesa ang umawit, si Gertude. Pagkatapos
ay nagpakitang gilas ang mananayaw na si Serpolette.
Isang babae naman ang dumating na kasama ang asawa. Nagmamalaki sa
pagpasok dahil akala niya’y nagiging sikat kapag pinakahuli sa pagpasok. Subalit nang
makitang may bakanteng upuan pa ay inaway ng babae ang asawa. Pinatahimik tuloy
sila ng madlang nanonood.

366
 Dahil sa wikang Pranses ang palabas, nagpanggap si Juanito na maalam sa wikang
ito. Kapag tumawa ang mga tao’y nakikitawa siya. Sinusubok pa niyang isalin ang ilan
sa sinasabi. Humanga sa kanya si Donya Victorina at hinangad pakasalan ang binatang
kuba kapag namatay si Doktor De Espadaña.
Napansin ng ilan ang hindi pagpunta ni Simoun sa teatro.
Nang matapos ang unang yugto ng palabas ay nagkaroon ng sandaling pahinga.
Malungkot na dumating si Makaraig mula sa pakikipag-usap kay Pepay. Nabigyan
na raw ng kapasyahan ang tungkol sa paaralan ayon kay Padre Irene. Sinang-ayunan
ang paaralan. Ngunit ito’y ilalagay sa pamamahala ng Unibersidad ng Sto. Tomas, sa
pamamahala ng mga Dominikano. At upang ipakitang kasama ang mga estudyante sa
pangangasiwa, sila ang bahala sa pangangalap ng kontribusyon at bayad.
At ang masakit, ayon kay Makaraig, ay ipinayo pa ni Padre Irene na ipagdiwang ng
mga estudyante ang tagumpay nila.
Tugon ni Sandoval: “Isang bangketeng nakaluksa tayong lahat at bibigkas ng mga
talumpati para sa patay.”

Kabanata 23
Isang Bangkay

Wala nga si Simoun sa teatro dahil nang gabing iyon, ikapito, ay dalawang beses
siyang umalis at bumalik sa kanyang bahay na may iba’t ibang taong kasama. Nakita
rin siya ni Makaraig nang mag-iikawalo sa kalyeng malapit sa kumbento ng Sta.
Clara. Nakita rin siya ni Camaroncocido sa may teatro nang mag-iikasiyam na may
kausap na tila estudyante.
Si Basilio ay hindi rin nanood. Nag-aaral siya
sa bahay. Hindi na lumalabas ang binata at ‘di na rin
masyadong sumasama sa mga kamag-aral mula nang
tubusin si Juli sa pagkaalila. Pinag-aralan din niyang
mabuti ang pagpapagaling kay Kapitan Tiago na
noon ay lalong naging mahirap pakibagayan. Lalong
lumalala ang sakit nito. Binawasan na niya ang paghitit
ng matanda ng apyan subalit kung wala naman siya’y
may nagbibigay rito ng labis.
Dumating si Simoun. Mula nang magkita sila sa San Diego noon ay ngayon lang
sila muling nagkaharap. Kinumusta ni Simoun ang maysakit. Malala na raw at kalat na
ang lason sa katawan. “Tulad ng Pilipinas,” bulong ni Simoun.
Niyaya ni Simoun si Basilio na makiisa sa kanyang himagsikan laban sa pamahalaang
banyaga. Ituturing ni Simoun na kaaway na dapat patayin ang sinumang hindi kumampi
sa kanya. Ibinunyag na ni Simoun ang plano niyang rebelyon. Inatasan pa niya si Basilio
na itakas si Maria Clara mula sa kumbento ng Sta. Clara habang nagkakagulo ang buong
lungsod.

367
 “Ngunit huli na, dahil sa patay na si Maria Clara. Naroon ako sa kumbento upang
makibalita kaya ko nalaman. Nang makauwi ako’y nakita ko ang liham na padala ni
Padre Salvi kay Padre Irene na ito rin ang ibinabalita. Binasa ko pa ito sa tabi ni Kapitan
Tiago,” tugon ni Basilio.
Litong-lito na patakbong nanaog ng bahay si Simoun. Hindi na maituloy ni Basilio
ang kanyang pag-aaral. Naiisip lang niya’y ang kahabag-habag na buhay nina Ibarra at
Maria Clara.

Kabanata 24
Mga Pangarap

Kinabukasan, nakatakdang mag-uusap sina Isagani at Paulita sa Luneta. At

habang naglalakad papunta sa kanilang tipanan, napag-isipan niya ang ilang bagay:
• Si Simoun… na biglang nagkasakit kagabi at ayaw tumanggap ng sinumang
dalaw, kahit na mga ayudante na ng heneral.
• Ang mga katutubo… kung dakila ang mga sundalo dahil tumutupad sila
sa kanilang tungkulin, maluwalhati ang kamatayan ng mga katutubo dahil
ipinagtanggol ang kanilang tahanan.
• Ang kanyang sariling kamatayan… nais niyang iwanan ang kanyang Inang
Bayan ng isang maluwalhating pangalan, masawi alang-alang sa kanya.
• Ang bansang Espanya… sa huling pagtutuos, nabibigkis sila nang matibay sa
Espanya sa pamamagitan ng nakaraan, ng kasaysayan, ng pananampalataya,
ng wika.
Handang-handa na rin si Isagani sa pagpapakita ng kanyang galit sa nakita niya
sa teatro kagabi. Subalit inunahan na siya ng galit ni Paulita. Panay raw ang tingin ni
Isagani sa mga Pransesa. Nagpaliwanag pa siyang kaya nga raw siya sumama kay Juanito
ay para nga magkita sila ni Isagani. At si Donya Victorina raw talaga ang may pagtingin
kay Pelaez.
Hindi na nailabas ni Isagani ang kanyang galit. Nangiti na lang ang binata at
napawi ang lahat ng kanyang mga hinanakit sa dalaga. Lubos na sana ang kanyang
ligaya subalit tinanong siya ni Donya Victorina kung nakita niya ang nawawalang
asawang Kastila. Napilitan siyang ipagkaila na alam niya, dahil sa kanilang bahay sa
nayon, kasama si Padre Florentino, nagtatago si De Espadaña. Sinabi rin sa kanya ng
donya na nais niyang mag-asawa uli. Nagtanong pa ang donya kung ano kaya kung
magpakasal siya kay Pelaez. Kaya’t pinuri pang lalo ni Isagani ang kinaiinisan niyang
kamag-aral. Pinagbigyan tuloy ng donya ang pamangkin at binatang magkausap.
Nagkapalitan ng mga pagtanaw sa kinabukasan ang magsing-irog. Nais ni Isagani
na sa nayon manirahan. Pinakaiibig raw niya ang kanyang bayang iyon. Bago niya
nakita si Paulita, ang bayang iyon ang tangi niyang kaligayahan at magandang-maganda
ito para sa kanya. Ngunit nang makilala niya si Paulita ay parang kulang na para sa kanya
ang bayang iyon. Natitiyak niyang ang kulang ay si Paulita.

368
 Ngunit ayaw ni Paulita na tumungo roon. Ayaw niyang magdaan sa mga bundok
na maraming maliit na linta.
Subalit ayon kay Isagani, “Sa madaling panahon, babagtasin ang lahat ng pulo
ng mga daang-bakal, … Lilingapin tayo ng Espanya… Malaya sa sistema ng paniniil,
walang poot ni kawalang-tiwala.”
“Mga pangarap, mga pangarap!” buntong-hininga ni Paulita.
“Sapat nang pasiglahin mo kami sa aming pag-aaral, pukawin sa amin ang
mararangal at matatayog na kaisipan… mangangarap ako ng dagdag pang tingin mo at
mamamatay akong maligaya sapagkat magniningning sa iyong mata ang isang sinag ng
pagmamalaki…” bulong ni Isagani kay Paulita.

Kabanata 25
Tawanan at Iyakan

Kinagabihan, idinaos ang piging ng

mga estudyante sa Panciteria Macanista
de Buen Gusto. Labing-apat sila, kasama
si Sandoval. Inarkila nilang lahat ang
mesa. Nagpaskil pa sila ng pahayag na:
“Luwalhati kay Don Custodio sa Kanyang
Katalinuhan at Pansit sa Lupa sa mga Batang
Mabuti ang Kalooban!”
Pasaring ang mga pahayag ng mga
estudyante. Naghalakhakan man sila’y pilit at ‘di mawala ang tunog ng paghihinanakit.
Dumating din si Isagani. Si Juanito Pelaez na lang ang kulang. “Sana’y si Basilio
na lang ang inanyayahan natin sa halip na si Juanito,” ani Tadeo. At malalasing pa raw
sana nila si Basilio upang maipagtapat ang lumang lihim ukol sa dati nang nabalitang
nawawalang bata at sa isang mongha.
Nagdatingan na ang kanilang pagkain. Inihandog nila ang pansit-langlang kay
Don Custodio. “Ialay natin ang mga buto kay Don Custodio. Tingnan natin kung ano
ang mabubuo niyang proyekto rito!”
Ang lumpiyang Tsino na gawa sa karneng baboy ay inalay naman kay Padre Irene
dahil nangingintab sa mantika ang labas at baboy naman ang nasa loob. Ang tortang
alimango ay inukol sa prayle dahil sa pagkaalimango ng mga prayle. Iniukol ang pansit
gisado sa pamahalaan at sa bayan. Ayon kay Makaraig, ang pansit ay katutubong lutuing
Pilipino. Kinakain at gusto ito ng lahat, bagaman may nagkukunwaring nandidiri,
katulad ng nangyayari sa bayan at gobyerno.
May mga nahilingang magtalumpati at isa rito si Pecson. Inatake ni Pecson ang
mga prayle. “Mula sa kamusmusan hanggang sa kamatayan ay prayle ang kasama natin.
Mula binyag hanggang libing ay prayle ang namamahala sa atin!”
Habang nagsasaya, may nakakita sa utusan ni Padre Sibyla, ang bise-rektor
sa unibersidad. Sumakay ito sa karuwahe ni Simoun. Nagtiktik ang utusan sa mga
estudyante.

369
 Kabanata 26
Pasquinadas

Kinabukasan, maagang gumising si Basilio upang magtungo sa ospital. Aayusin

niya ang kanyang lisensiyatura sa unibersidad pagkatapos madalaw ang mga maysakit.
Pupunta rin siya kay Makaraig upang mangutang ng perang gagastusin. Naubos na ang
naipon niya dahil naipantubos na niya ito kay Juli at pinangkuha rin ng isang dampang
puwedeng tirahan ng maglolo.
Nabalitaan niyang nagkaroon ng sabwatan.
Kinabahan siya dahil baka ito na ang isinasagawang
plano ni Simoun. Nagpatuloy siya sa paglalakad.
Nakasalubong niya ang isang katedratiko na malapit
ang loob sa kanya. Matapos malaman ng katedratiko
na hindi sumama si Basilio sa katuwaan ng mga
estudyante kagabi, nagpayo itong: “Puwes entonses,
ang payo ko, umuwi ka ngayon din at sirain ang lahat
ng papeles mong makasasama sa iyo.” Tinanong
naman ni Basilio ang tungkol kay Simoun. Wala raw kinalaman dahil nagpapahinga
ang mag-aalahas dahil sa sinugatan ng kung sino. Nang maisip niya si Kabesang Tales,
itinanong niya kung may kasangkot na tulisan. Wala raw. Panay raw mga estudyante.
Ibinibintang sa mga estudyante ang mga natagpuang mga paskin na mapanghimagsik
sa unibersidad.
Nagpatuloy si Basilio sa paglalakad. Marami raw estudyante ang ipabibilanggo,
ibabagsak sa pag-aaral. Nagunita ni Basilio ang sinabi ni Simoun. “Sa araw na maaari
kang alisin… Hindi ka makatatapos sa inyong karera…” Pinaghinalaan ni Basilio na
may kinalaman si Simoun sa mga paskil.
Samantala, tuwang-tuwa ang estudyanteng si Tadeo. Wala na raw klase. Ibibilanggo
raw lahat ang kasama sa kapisanan ng mga estudyante. Tuwang-tuwa pa rin ito dahil
walang klase. Si Pelaez naman ay parang baliw na paulit-ulit ang pagsasabi na wala
siyang kinalaman sa pangyayari.
Natanaw ni Basilio si Isagani. Namumutla ang huli ngunit galit na galit habang
kausap ang ilan pang estudyante. “Hindi kapani-paniwala, mga kasama, hindi kapani-
paniwala na mapagwawatak-watak tayo ng isang walang-kabuluhang pangyayari…”
“Ngunit sino kaya ang hangal na gumawa ng mga pasking iyon?”
“Ano ang pakialam natin? Wala tayong dahilang maghanap ng paliwanag. Hayaang
sila ang maghanap ng linaw! Kung saan may panganib, doon tayo dapat magtungo
sapagkat naroon ang karangalan!...,” tugon ni Isagani.
Umalis na lang si Basilio. Hindi siya sang-ayon sa sinabi ni Isagani. Desidido
siyang makarating sa bahay ni Makaraig upang mangutang kaya hindi niya napansin ang
mga senyas sa kanya ng mga kalapit bahay ni Makaraig.
Sa harap ng bahay ni Makaraig ay may dalawang tanod na beterana.
“Naparito ako upang makipagkita sa kaibigan kong si Makaraig,” pahayag ni
Basilio. Nagkatinginan ang dalawang tanod.

370
 Dumating si Makaraig kasama ang kabo at dalawa pang kawal. Nagtaka si
Makaraig kay Basilio. “Marangal na pagkatao! Sa panahong tahimik, iniiwasan mo
kami,” banggit ni Makaraig.
Dinakip din si Basilio. Napahalakhak si Makaraig. “Huwag kang mag-alala,
kaibigan, ikukuwento ko sa iyo ang tungkol sa hapunan kagabi.”
Ipinagtapat ni Basilio ang kanyang pagsasadya kay Makaraig. Tinugon ni Makaraig
na maaasahan siya ni Basilio.

1. Ilarawan si Don Custodio.

Ano siya sa Espanya? Don Custodio Ano siya sa Pilipinas?

Ano ang papel o halaga

niya sa kabuuang plano
ni Simuon?

2. Ilarawan ang pagkatao ni Camaroncocido. Ano ang kahulugan ng kanyang pangalan?

Angkop ba ito sa kanyang pagkatao?
3. Maliban sa Les Cloches de Corneville, ano-ano pang palabas ang napanood ng madla sa
loob ng teatro?
4. Sino ang tinutukoy na bangkay sa Kabanata 23? Ano ang magiging epekto nito sa
plano ni Simoun?
5. Ano ang pangarap ni Isagani? Paano ito naiba kay Paulita?
6. Kanino maitutulad ang mga pananaw ni Isagani sa ibang tauhan ng
“El Filibusterismo”?
7. Ano-ano ang tinawanan at iniyakan sa Kabanata 25?
8. Ano-ano ang talinghagang ginamit sa Kabanata 25 at ang mga naging kahulugan
nito?

371