Professional Documents
Culture Documents
Complexe Cours
Complexe Cours
ﻘﺪــــــــ
ﺗﺑل ﻲ اﻣﻣوﺔ ، وﻛﻧﮭﺎ ﺗﺑل ﻲ ﻣﻣوﺔ أﻛﺑر و ھﻲ وﮭﺎ ھو ،-1 ﻧم أن اﻣﺎدﺔ x 7 6
1
،ﻛذك اﻣﺎدﺔ وﻛذك اﻣﺎدﺔ 3 x 1ﺗﺑل ﻲ وﻛﻧﮭﺎ ﺗﺑل ﻲ ﻣﻣوﺔ أﻛﺑر ھﻲ ﻣﻣوﺔ اداد اذرﯾﺔ وﮭﺎ
3
2
x 2ﺗﺑل ﻲ اﻣﻣوﺔ وﻛﻧﮭﺎ ﺗﺑل ﻲ ﻣﻣوﺔ أﻛﺑر ھﻲ ﻣﻣوﺔ اداد اﯾﯾﺔ وھﺎ ھﻣﺎ 2و . 2
2
ﻧﺗﺑر اﻵن اﻣﺎدﺔ x 1 0ھﻲ ﻣﺎدﺔ ﺗﺑل ﻲ ﻣﻣوﺔ اداد اﯾﯾﺔ ،ﺳﻧﺎول ﺑﻧﺎء و ﺗﺧﯾل ﻣﻣوﺔ دﯾدة ﺑﯾث ھذه اﻣﺎدﺔ
ﺗﺑل ،ھذه اﻣﻣوﺔ ﺗﺳﻣﺎ ﻣﻣوﺔ اداد ادﯾﺔ وﻧرﻣز ﮭﺎ ب ، ھذه اﻣﻣوﺔ ﺗﺗوي ﻰ ﻧﺻر ﯾر ﯾﻲ ﻧرﻣز ﮫ ب iﺑﯾث
2
. i 1و ﺑﺎﺗﺎﻲ ﻲ اﻣﺎدﺔ ﻲ اﻣﻣوﺔ ھﻣﺎ iو . i
:ﺔأﻣﺛ
z 1 i Re( z ) 1 ; Im( z ) 1
z i Re( z ) 0 ; Im( z ) 1
z 5 Re( z ) 5 ; Im( z ) 0
z 1 8i Re( z ) 1 ; Im( z ) 8
ﺎر
اﻣﺳﺗوى P ﻣﻧﺳوب إﻰ ﻣم ﻣﺗﺎﻣد ﻣﻣﻧظم ﻣﺑﺎﺷر . O, e1 , e2
ﻛل ﻧطﺔ ) M ( a, bﻣن اﻣﺳﺗوى ﮭﻲ ﺻورة دد دي وﯾد . z a biو ﻧﻛﺗب M z و ﯾﺳﻣﻰ ادد zق اﻧطﺔ M
وﻧﻛﺗب ) . M aff ( z
ﻧول أﯾﺿﺎ أن ادد zق ﻣﺗﮭﺔ OMوﻧﻛﺗب . z aff OM
ﻛل ﻣﺗﮭﺔ ) u ( a , bﻣن اﻣﺳﺗوى ھﻲ ﺻورة دد دي وﯾد z a biو ﯾﺳﻣﻰ ادد zق اﻣﺗﮭﺔ ) . u ( a , b
ﯾﺳﻣﻰ اﻣﺳﺗوى ادي. P ﻧدﻣﺎ ﻧﺑر ن ﻧطﺔ أو ﻣﺗﮭﺔ ب ﮭﺎ ﻲ ﻣم ﻣﺗﻣد ﻣﻣﻧظم ﺎﻣﺳﺗوى
ﺷﻛل 1
:ﺣظﺎت ﻣ
إذن، z B a ' b ' i وz A a bi ﻲﺗواﻰ ا ﯾﮭﺎ ﻣﺳﺗوىطﺗﯾن ﻣن ا ﻧB a ', b ' وA a, b ﺗﻛن
. z
AB
a ' a (b ' b )i z z
B A ديدد اﮭﺔ ھو اﻣﺗق ا ﻲﺗﺎو ﺑﺎ
AB a ' a, b ' b
u a, b وu v a ' a, b ' b ﺈن ﻣﺳﺗوى وﮭﺗﯾن ﻣن ا ﻣﺗv a ', b ' وu a, b م أﻧﮫ إذا ﻛﺎﻧت ﻧ
وaff (u v ) a ' a (b ' b )i a ' b ' i a bi aff (u ) aff ( v ) إذن،
. aff ( u ) a bi a bi aff (u)
z1 2 3i ; z2 3 i ; z3 1 2i ; z4 1 ; z5 i
: ﻲﺗواﻰ ا ﮭﺎﺎﺗﻲ أ اC وB وA طﻧدي ﻣﺛل اﻣﺳﺗوى اﻲ ا : ﺗﻣرﯾن
zC 3i ; z B 1 4i ; z A 2
. 1 3i ھوAM ﮭﺔﻣﺗق ا ﯾث ﺑM طﺔﻧوا
: ﻘﻂﺔ اﻟﻘﺎإ
.ﻣﺳﺗوىﺔ ﻣن اط ﻣﺧﺗث ﻧﺛ
C ( z ) وB ( z B ) ، A( z A ) ﺗﻛن
C
ﯾﻣﯾﺔ ﻣﺳﺗC ( zC ) و B ( z B ) ، A( z A ) , AB AC :دﯾﻧﺎ
aff AB aff AC
z B z A ( zC z A )
zB z A
zC z A
zB z A
zC z A
:ﺔﺧﺎﺻ
zB z A
ط إذا ﻛﺎنﯾﻣﯾﺔ إذا و ﻣﺳﺗC ( zC ) وB ( z B ) ، A( z A ) طﻧﺗﻛون ا
zC z A
اﻟﺮ
ﺮ
ددان ﯾﯾﺎن.
ﯾﻛن z a biددا دﯾﺎ ﺑﯾث aو b
ادد ادي a biﯾﺳﻣﻰ ﻣراق ادد zو ﻧﻛﺗب . z a bi a bi
ﻣﺣظﺎت:
اﻧطﺗﺎن ) M ( zو ) M '( zﻣﺗﻣﺎﺛﺗﺎن ﺑﺎﻧﺳﺑﺔ ﻣور اﺎﺻﯾل.
2 ﺷﻛل
.ﺎن ﻣﺗراz وz ول أن ﻧ، z ھوz ق و ﻣراz ھوz قﻣرا
ﺎتﺧﺎﺻ
. ﻲﯾ دد دﯾﯾن و ددﯾن t وz ﯾﻛن
. z z (3 . zt zt (2 . z t z t (1
z z 1 1
. :ﺈن t 0 ( إذا ﻛﺎن5 : ﺈن t 0 ( إذا ﻛﺎن4
t t t t
. z z (8 z z 2 Im( z )i (7 . z z 2 Re( z ) (6
. z i z z (10 . z z z (9
2
.ﺑريﮫ اﻰ ﺷﻛ z ددق ا أﻛﺗب ﻣرا: ﺗطﺑﯾق
2 3i
.
ﺮ:
ددان ﯾﯾﺎن. ﯾﻛن z a biددا دﯾﺎ ﺑﯾث aو b
2 2
ﻣﯾر zھو ادد اﯾﻲ اﻣوب اذي ﻧرﻣز ﮫ ب zو اﻣرف ﺑﻣﺎ ﯾﻲ z z z a b :
. ﻧﺷﺎط:ﻧﺗﺑر ﻲ اﻣﺳﺗوى ادي اﻧطﺗﯾن Mو ' Mاﺗﻲ أﺎﮭﺎ ﻰ اﺗواﻲ z M a biو zM ' a ' b ' i
2 2
. MM ' a ' a (1ﺑﯾن أن b ' b :
. (2أﺳبzM ' zM :
(3ﻣﺎذا ﺗﺳﺗﻧﺗ.
ﺧﺎﺻﺔ :
' . zM إذا ﻛﺎﻧت Mو ' Mاﻧطﺗﯾن اﺗﯾن ﺎھﻣﺎ ﻰ اﺗواﻲ ھﻣﺎ z M a biو a ' b ' i
2 2
ﺈن. MM ' MM ' z M ' z M a ' a b ' b :
ﻣﺣظﺎت:
2
z
.z ﻛل دد دي ﯾر ﻣﻧدم ،دﯾﻧﺎ
z
ﯾﻣﺗﮫ اﻣطﺔ. إذاﻛﺎن xددا ﯾﯾﺎ ﮭو ﯾﻛﺗب ﻰ اﺷﻛل x x 0iو ﻣﯾﺎره ھو x x² 0² x²
ﺧﺎﺻﺎت :
دد ﯾﻲ. ﯾﻛن zو tدد ﯾن دﯾﯾن و
. z z z z (3 . z t z t (2 . z 0 z 0 (1
z z 1 1
. و (4ذا ﻛﺎن t 0ﺈن :
t t t t
ﺗﻣرﯾن:
. c 2 4i , .1ﻲ اﻣﺳﺗوى ادي ،ﻧﺗﺑر اﻧط Aو Bو Cاﺗﻲ أﺎﮭﺎ ﻰ اﺗواﻲ ھﻲ b 1 9i , a 1 6i :
u ; OM
وھو ﻛل ﯾﺎس زاوﯾﺔ اﻣوﮭﺔ ﻧول إن θھﻲ ﻣدة ادد ادي zو ﻧرﻣزﮫ ﺑﺎرﻣز argوﻧﻛﺗب )arg(z
z z cos sin
ﺗﺳﻣﻰ ﺷﻛ ﻣﺛﺛﯾﺎ دد ادي.z وﻛل ﻛﺗﺎﺑﺔ ﻣن ﻧوع
ﺮ:
ﯾﻛن zددادﯾﺎ ﯾر ﻣﻧدم و Mﺻورﺗﮫ ﻲ اﻣﺳﺗوى ادي .
arg z 2 u ; OM
. ﻧرﻣز ﮫ ﺑﺎرﻣز) arg. (zوﻧﻛﺗب ﻧﺳﻣﻲ ﻣدة ادد ادي zﻛل ﯾﺎس θزاوﯾﺔ اﻣوﮭﺔ
: ﺣظﺔ ﻣ
زاوﯾﺔ رﺋﯾﺳﻲﯾﺎس ا اθ ﺑﺎﺎ وﻧﺎﺧد, z ﻣدة ل كھو ﻛذ k ﯾث 2k ﺷﻛلﻰ ا دد ﺈن ﻛل z ﻣدة ل θ إذا ﻛﺎن
u ; OM
ﺔﺧﺎﺻ
' ' ' ′
z z z z وarg z arg z 2 دﻣﯾنﯾر ﻣﻧ دﯾﯾن ددﯾن وz ﯾﻛن
ﺮ
arg z 2 وz r ﻧﺿ,دمﯾر ﻣﻧ دﯾﺎ دد z ﯾﻛن
z z cos sin
دﯾﻧﺎ
z r ;
. وﻧﻛﺗبz ديدد ا ﺛﻲﻣﺛﺷﻛل اﻛﺗﺎﺑﺔ ﺗﺳﻣﻰ اھده ا
: ﻣﺛﺎل
z 2 arg z 2 cos sin
و
2 ﺈن z
3 3 3 إذا ﻛﺎن
: ﺣظﺔ ﻣ
z a bi
: ﯾﺔﺗﺎﺧطوات ا اﺛﻲ ﻧﺗﺑﻣﺛﺷﻛل اﻰ ا دي دد ﻛﺗﺎﺑﺔ
z a2 b 2
وھوZ ديدد اﯾﺎر اﺳب ﻣ ﻧ.1
a b
z z i
z
z ﻰ ﺻلﻧ ﯾﺎرﻣﻣل ﺑﺎ ﻧ.2
b
sin z
: قذي ﯾ اθ زاوﯾﺔﯾﺎس ا ن ﺛﯾﺔﻣﺛﻧﺳب ادول ا ﻲ ث ﻧﺑ.3
cos a
z
r z
r ; ﺗرﻣﯾز ﺑﺎz ﻛﺗﺎﺑﺔ.4
arg z : ﯾث
ﺗﻣﺎرﯾن ﺗطﺑﯾﯾﺔ :
ﺗﻣرﯾن :1
.1ﻣﺛل ﻲ اﻣﺳﺗوى ادي اﻧط ذات اﺎق اﺗﺎﯾﺔ:
ﺧﺎﺻﺎت:
ﻛل دد دي ﯾر ﻣﻧدم ,zدﯾﻧﺎ :
z zو arg z arg z 2
z zو arg z arg z 2
ﻛل دد دي ﯾر ﻣﻧدم ,zدﯾﻧﺎ :
: ﺗﻣرﯾن
2014
3 i
.ﺑريﺷﻛل اﻰ ا ﻛﺗﺎﺑﺗﮫو اﺳﺗﻧﺗ,ﺛﻲﻣﺛﮫ اﻰ ﺷﻛ z ديدد ا( أﻛﺗب ا1
2 2
: ﯾﺔﺗﺎدﯾﺔ اداد اﺛﻲ اﻣﺛﺷﻛل اﻰ ا اﻛﺗب-أ (2
a
c= ; a 1 i ; b= 3 i
b
"(Moivre ﺮﻮا ﻐﺔﺔ")ﺻﺧﺎﺻ
: دﯾﻧﺎ ﻣنn و ﻲﯾ د ﻛل
n
(Moivre رﺔ ﻣوا)ﺻﯾ cos i sin cos n i sin n
:ﺔﻣل او ﻧﺳﺗ ﻣدﺗﮫ و1 ﯾﺎرهذي ﻣ اz ديدد اﺗﺑر ا ﻧ:ﺑرھﺎن
n
. n ; arg z n n arg z
2 و zn z
: ﺗﻣرﯾن
z 2i
ﻲﯾ دد ﯾث M z طﻧ E ﺔﻣوﻣدي اﻣﺳﺗوى اﻲ ا,دد ھﻧدﺳﯾﺎ
z 1
ﺮ
i
. z ﺳﯾﺔ لﻛﺗﺎﺑﺔ اﻛﺗﺎﺑﺔ ﺗﺳﻣﻰ ا ھذه ا. z دد ﻣدة ﯾثﺑ z z e :ﺷﻛلﻰ ا ﯾﻣﻛن ﻛﺗﺎﺑﺗﮫz دمﯾر ﻣﻧ دي دد ﻛل
ﺎتﺧﺎﺻ
. و ﯾﯾنﯾ ددن ﻛل
i 1 i
.e ei cos( ) i sin( ) (2 .e ei ei (1
ei
n ei i
Moiver . رﺔ ﻣوا وھﻲ ﺻﯾ. n ei ein (4 . i
e (3
e
Eulerﺮﺎ أوﻟﻐﺻ:ﺔﺧﺎﺻ
i i i
e e e e i
(Eulerﯾرﺗﺎ أو) ﺻﯾ. sin( ) و cos( ) :دﯾﻧﺎ ، ﻲﯾ دد ﻛل
2i 2
ﺗﻣرﯾن:
z1 i i
4
.Z , z2 e ﻧﺗﺑر اداد ادﯾﺔ اﺗﺎﯾﺔ , z1 e 3 :
z2
.1أط اﻛﺗﺎﺑﺔ اﺳﯾﺔ ل . Z
.2أط اﻛﺗﺎﺑﺔ اﺑرﯾﺔ ددن z1و . z2واﺳﺗﻧﺗ اﻛﺗﺎﺑﺔ اﺑرﯾﺔ ل . Z
(9اﺧطـــــﺎط:
ﺮ
n m m n
ﯾث nو mددان ﺻﯾﺎن طﺑﯾﯾﺎن ﯾر ﻣﻧدﻣﯾن ھو ﺗوﯾل إﺧطﺎط ﺗﺑﯾر ﻣن اﻧوع ) cos ( xأو ) sin ( xأو )cos ( x) sin ( x
ددﯾن ﯾﯾﯾن و pو qددﯾن ﺻﯾﯾن طﺑﯾﯾﯾن. ھذه اداءات إﻰ ﻣﻣوع ﺑري دود ﻣن ﻧوع a cos px b sin qx ﯾث aو b
ﻣﺣظﺔ:
ﻣن أل إﺧطﺎط ﺗﺑﯾر ﻣﺎ ﻧﺳﺗﻣل ﺻﯾﺗﻲ أوﯾر .
ﻣﺛﺎل:
2
: cos إﺧطﺎط )( x
ix ix
e e
. cos( x ) دﯾﻧﺎ :ﺳب ﺻﯾ أوﯾر
2
إذن:
2
eix e ix
cos 2 ( x)
2
i2x i 2 x
e e 2
4 ﺗﻣرﯾن ﺗطﺑﯾﻲ.
i2x i 2 x
2 3 2
1e e 3
sin ( x ) و اﺳﺗﻧﺗ إﺧطﺎط ). sin ( x ) cos ( x 1 أﺧطط ) cos ( xو
2 2
1
cos(2 x) 1
2
(10اﻣﺎدت ﻣن ادرﺟﺔ اﺛﺎﻧﯾﺔ ﻓﻲ اﺗﻲ ﻣﺎﻣﺗﮭﺎ أداد ﺣﯾﯾﺔ.
ﺧﺎﺻﺔ
ﻛل دد ﯾﻲ ﯾر ﻣﻧدم aﯾﺑل ذرﯾن ﻣرﺑﯾن ﻲ :
إذا ﻛﺎن , a 0ﺈن ھذﯾن اذرﯾن اﻣرﺑﯾن ھﻣﺎ اددان اﯾﯾﺎن aو a
. i إذا ﻛﺎن , a 0ﺈن ھذﯾن اذرﯾن اﻣرﺑﯾن ھﻣﺎ i a .و a
ﻣﺛﺎل:
; 2 اذران اﻣرﺑﺎن ل 2ﻲ ھﻣﺎ 2
اذران اﻣرﺑﺎن ل 5ﻲ ھﻣﺎ i 5 ; i 5
2
oاﻣﺎدﺔ az bz c 0ﺑﺣﯾث aو bو cأداد ﺣﯾﯾﺔ و . a 0
ﺧﺎﺻﺔ
ﺗﻛن aو bو cأداد ﯾﯾﺔ و . a 0
b b 2
. z2 z1 و اﻣﺎدﺔ az bz c 0ﮭﺎ ن ﻲ ھﻣﺎ:
2a 2a
2
ﯾث ھو أد اذرﯾن اﻣرﺑﯾن ﻣﻣﯾز . b 4 ac
إذا ﻛﺎن , 0ﺈن ھذﯾن اﯾن ﯾﯾﯾن.
إذا ﻛﺎن , 0ﺈن ھذﯾن اﯾن ھﻣﺎ ددﯾن دﯾﯾن ﺑﯾث . z1 z2
b
. إذا ﻛﺎن 0ﺈن اﻣﺎدﺔ ﺗب ﻣزدوﺎ ھو ادد اﯾﻲ
2a
ﻣﺛﺎل:
2
. z ² 5 z 10 0 ، ل ﻲ اﻣﺎدت اﺗﺎﯾﺔ z 3 z 3 0 :
3 2
ﺗﻣرﯾن :ﻧﺗﺑر اﻣﺎدﺔ . E : z 2 z 2 z 1 0
ﺗق ﻣن أن 1ل ﻣﺎدﺔ ﺛم دد اداد aو bو cﺑﯾـــــث أ.
3 2 2
) . z ; z 2 z 2 z 1 ( z 1)( az bz c
ﻲ .
ل اﻣدﺔ E ب.
اﻣﺳﺗوى ادي P ﻣﻧﺳوب اﻰ ﻣم ﻣﺗﺎﻣد ﻣﻣﻧﺿم ﻣﺑﺎﺷر O, e1 , e2
.
ﺮ
Mﻣن ) ( P ﻧرﺑط ﻛل ﺗوﯾل Fﻣﺳﺗوى ادي ) ( Pﺑﺎﺗطﺑﯾق fﻣن ℂﻧو ℂاذي ﯾرﺑط ﻛل دد دي, Zق اﻧطﺔ
'
ق اﻧطﺔ Mﺻورة Mﺑﺎﺗوﯾل .F ﺑﺎدد ادي ' z
اﻹزاﺔ
ﺗﻛن ) M ( zﻧطﺔ ﻣن اﻣﺳﺗوى و ) u (bﻣﺗﮭﺔ ﻧول أن ﻧطﺔ M z ھﻲ ﺻورة ) M ( zﺑﺎزاﺔ اﺗﻲ ﻣﺗﮭﺗﮭﺎ ) u (bإذا و ط إذا
ﻛﺎن . MM uإذن ﻲ اﻣﺗﮭﺗﯾن MM و uو ﺑﺎﺗﺎﻲ . z z b
ﺧﺎﺻﺔ
ﺗﻛن Tإزاﺔ ﻣﺗﮭﺗﮭﺎ uذات اق bو ﺗﻛن ) M ( zو M z ﻧطﺗﯾن ﻣن اﻣﺳﺗوى ادي
دﯾﻧﺎ M T ( M ) z z b :ھذه اﻛﺗﺎﺑﺔ ﺗﺳﻣﻰ اﻛﺗﺎﺑﺔ ادﯾﺔ زاﺔ . T
ﺗﻣرﯾن ﺗطﺑﯾﻲ:
أود اﻛﺗﺎﺑﺔ ادﯾﺔ زاﺔ Tاﺗﻲ ﺗول ) A(1 2iإﻰ اﻧطﺔ ) . B (5 3i
اﻟﺎﻛﻲ
ﺗﻛن و ) M ( zﻧطﺗﯾن ﻣن اﻣﺳﺗوى و kدد ﯾﻲ ﯾر ﻣﻧدم .
. M kإذا وط إذا ﻛﺎن ' k M ﻧول أن ﻧطﺔ M z ﺻورة ) M ( zﺑﺎﺗﺎﻛﻲ اذي ﻣرﻛزه و ﻧﺳﺑﺗﮫ
و ﺑﺎﺗﺎﻲ. z k ( z ) :
ﺧﺎﺻﺔ
ﯾﻛن hاﺗﺎﻛﻲ اذي ﻣرﻛزه و ﻧﺳﺑﺗﮫ ، kو ) M ( zو M z ﻧطﺗﯾن ﻣن اﻣﺳﺗوى ادي
دﯾﻧﺎ M h( M ) z k z w :ھذه اﻛﺗﺎﺑﺔ ﺗﺳﻣﻰ اﻛﺗﺎﺑﺔ ادﯾﺔ ﺗﺎﻛﻲ . h
ﻣﺣظﺔ:
اﻧطﺔ اﺻﺎﻣدة اوﯾدة ﺑﮭذا اﺗﺎﻛﻲ ھﻲ ﻣرﻛزه. ﺑﺎﻧﺳﺑﺔ ل k 1
1
.z' ﺗﻣرﯾن ﺗطﺑﯾﻲ :ﻲ اﻣﺳﺗوى ادي ﻧرﺑط ﻛل ﻧطﺔ ) M ( zﺑﻧطﺔ )' M '( zﺑﯾث z 2i
2
1
(1دد ق اﻧطﺔ ﺑﯾث . 2i :
2
(2ﺑﯾن أن )' M '( zھﻲ ﺻورة ) M ( zﺑﺗﺎﻛﻲ ﻣددا ﻧﺎﺻره اﻣﻣﯾزة.
اﻟﺪوران
ﺗﻛن و ) M ( zﻧطﺗﯾن ﻣن اﻣﺳﺗوى و دد ﯾﻲ .