‫وزارت تحصیالت عالی ج‪.‬ا‪.

‬ا‬
‫ریاست موسسات تحصیالت عالی خصوصی‬

‫دانشگاه ابن سینا‬

‫مقطع ماستری‬
‫دیپارتمنت حقوق جزا و علوم جنایی‬
‫مضمون درسی ‪:‬‬

‫حقوق جزای اختصاصی‬

‫موضوع تحقیق‪:‬‬

‫جرم اختالس درنظام حقوقي‬

‫افغانستان‪،‬كنوانسيون پالرمو و موريدا‪.‬‬
‫تهیه کننده‪ :‬فواد"دانش"‬
‫استاد مضمون‪ :‬محترم عبدالوهاب "كريمي"‬
‫‪۱۳۹6‬‬
‫فهرست اوراق‬
‫پیشگفتار‪3-------------------------------------------------------‬‬

‫‪1‬‬
 ‫مقدمه‪4----------------------------------------------------------‬‬
‫‪-1‬مفهوم اختالس ‪5-------------------------------------------------‬‬
‫‪ 1-1‬در لغت ‪5----------------------------------------------------‬‬
‫‪ 1-2‬در اصطالح‪5---------------------------------------------------‬‬
‫‪ -2‬اختالس در کنوانسیون پالرمو و مریدا‪7---------------------------‬‬
‫‪ -3‬عناصر جرم اختالس‪7---------------------------------------------‬‬
‫‪ 3-1‬عنصر قانونی‪8------------------------------------------------‬‬
‫‪ 3-2‬عنصر مادی‪9--------------------------------------------------‬‬
‫‪ 3-2-1‬سمت مرتکب‪9-------------------------------------------------‬‬
‫‪ 3-2-2‬موضوع جرم‪10-----------------------------------------------‬‬
‫‪ 3-2-3‬سپرده شدن اموال یا اشیاء‪11--------------------------------‬‬
‫‪ 3-3‬عنصر معنوی‪11------------------------------------------------‬‬
‫‪ -4‬همکاری یا معاونت در جرم اختالس‪12-------------------------------‬‬
‫‪ -5‬تکرار و تعدد جرم اختالس‪14-------------------------------------‬‬
‫‪ -6‬مجازات جرم اختالس در روشنی قوانین جزائی افغانستان‪15------------‬‬
‫‪ 6-1‬مجازات موظفین خدمات عامه ملکی‪15------------------------------‬‬
‫‪ 6-2‬مجازات منسوبین نظامی در ارتکاب جرم اختالس‪15-------------------‬‬
‫‪ 6-2-1‬مجازات منسوبین پولیس در ارتکاب جرم اختالس‪15-----------------‬‬
‫‪ 6-2-2‬مجازات منسوبین اردوی ملی در ارتکاب جرم اختالس‪17-------------‬‬
‫نتیجه گیری‪18----------------------------------------------------‬‬
‫منابع و ماخذ‪19--------------------------------------------------‬‬

‫بنام خداوند بخشاینده و مهربان‬

‫پیشگفتار‬
‫‪2‬‬
‫به منظور جلوگ يرى از س وء اس تفادههاى كارمن دان دولت از س رمايه و ام وال موج ود در اختيار آنه ا و‬
‫تضمين ه ر چ ه بيش تر من افع دولت و ملت‪ ،‬قانونگ ذار در ص دد حم ايت ق انوني از اين دس ته از ام وال و‬
‫سرمايهها بر آمده اس ت و كس انى را ك ه مت ولى ام ور اجتم اعى ب وده و امكان ات و داراييه اى عم ومى در‬
‫اختيار آنهاست از دخل و تصرف برخالف موازين قانونى و استفاده شخصى يا تصاحب آنها به نفع خود يا‬
‫ديگ رى ممن وع ك رده اس ت‪ .‬اين حم ايت ق انوني تحت عن اوين مختلفى در ق انون آم ده اس ت ك ه از جمل ه‬
‫مهمترين آنها «جرم اختالس» مىباشد‪ ،‬ﺟﺮم اﺧﺘﻼس از زمره جرایم حقوق مالی و جرایم ناشی از فساد‬
‫اداری می باشد‪ ،‬که هم زمان با شکل گیری حکومت ها ظهور نموده است‪ .‬این جرم به عنوان ی‪ee‬ک ج‪ee‬رم‬
‫اقتصادی جزء بزرگترین معضالت اداری دولت ها می باشد‪ ،‬که در حال حاضر رشد فزاین‪ee‬ده یی ن‪ee‬یز دارد‪.‬‬
‫چنانکه جرایم مالی معموال مالکیت اشخاص و افراد را مورد ه‪ee‬دف ق‪ee‬رار می دهن‪ee‬د‪ ،‬از این ب‪ee‬ابت ب‪ee‬ا هم‬
‫شباهت های دارند‪ ،‬در عین حال تفاوت های نیز میان این جرایم با ج‪ee‬رم اختالس وج‪ee‬ود دارد ک‪ee‬ه از جمل‪ee‬ه‬
‫آنها موقف م‪ee‬رتکب و وض‪ee‬عیت وی‪ee‬ژه ام‪ee‬وال واعتم‪ee‬اد عم‪ee‬ومی در ج‪ee‬رم اختالس اس‪ee‬ت‪ .‬ﻧﮕﺎﻫﯽﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻮاد‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ کنوانسیون‌های ﭘﺎﻟﺮﻣﻮ و ﻣﺮﯾﺪا ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ارﺗﺒﺎط با جرم اﺧﺘﻼس ﺧﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪ .‬باز‬
‫خوانی جرم اختالس در حقوق افغانستان و بررسی ارکان سه گانه آن با توجه به قانون جزاء س‪ee‬ال ‪1355‬‬
‫و كود جزائي سال ‪ 1396‬کشور از نکات اساسی است که در این تحقیق مورد اشاره قرار گرفته است‪.‬‬

‫در اخیر این نکته مورد بررسی قرار می گیرد که مجازات جرم اختالس در افغانس تان‪ ،‬در روش نایی ک دام‬
‫قوانین صورت میگیرد ؟ آیا کدام قوانین خاص پیرامون مجازات شان موجود است یا خیر؟‬

‫مقدمه‬

‫موجودیت فساد مالی و جرایم ناشی از آن‪ ،‬در سیستم اداری یک کش ور از بزرگ ترین مش کالتی اس ت ک ه‬
‫فعالیت های جامعه شدیدا اخالل می نماید‪ .‬جامعه با وجود این پدیده شوم توانایی حرکت به سمت پیش رفت‬
‫و تعالی را از دست می دهد‪ .‬و این پدیده پیام های شومی را برای افراد و اتباع کش ور در ب ر دارد‪ .‬در این‬
‫تحقیق بنده قاصر کوشش نموده‪ ،‬تا جرم اختالس ک ه عم ده ت رین ج رم فس اد اداری ب ه نظ ر می رس د را‪،‬‬
‫بصورت مختصر و همه جانبه به بررسی بگیرم‪.‬‬

‫پدیده شوم فساد اداری در عین حال که اقتصاد افراد جامعه را تحت عنوان رشوه ‪،‬اختالس و ‪ ...‬هدف قرار‬
‫داده است‪ ،‬اقتصاد و دارایی های عمومی را نیز بی نصیب نگذاشته و باعث تضعیف نظ ام گردی ده و ب اور‬
‫های مردم را نسبت به حکومت و حکم داران ضعیف میسازد ‪ .‬چنانچ ه ام وال عم ومی ب ه ج ای اینک ه در‬
‫راستای اهداف ملی واجتماعی هزینه شود‪ ،‬اغلب توسط کارمن دان فاس د اختالس می گ ردد‪ ،‬بیت الم ال ک ه‬
‫باید صرف ارتقای فرهنگ انسانی گ ردد‪ ،‬ب ه مص رف عیاش ی ه ای ی ک مش ت اف راد بی فرهن گ جامع ه‬
‫رسیده است‪ .‬پدیده اختالس هر چند به خودی خ ود ی ک س نت ش ومی اس ت ک ه متأس فانه سالهاس ت جامع ه‬

‫‪3‬‬
‫اداری کشور را درگ یر خ ودش ک رده اس ت‪ ،‬ام ا پیام دهای آن در متن ادارات کش ور خالص ه نمی گ ردد‪،‬‬
‫تبعات وپیامدهای اختالس در داخل کش ور تم ام ت وده ه ای مح روم اجتم اع و در خ ارج از کش ور اعتب ار‬
‫وحیثیت ملی افغانستان را نشانه گرفته است‪.‬‬

‫بنده در این اثر کوچک پیرامون جرم اختالس که از جمله جرایم ب ارز ناش ی از فس اد ادارای ب وده در طی‬
‫ش ش مبحث تحقی ق نم وده ام طوریک ه‪ :‬مبحث اول مفه وم ج رم اختالس ‪ ،‬مبحث دوم اختالس در پرت و‬
‫کنوانسیون پالرمو و مریدا ‪ ،‬مبحث سوم عناصر جرم اختالس ‪ ،‬مبحث چه ارم همک اری در ارتک اب ج رم‬
‫اختالس ‪،‬مبحث پنجم تکرار و تعدد جرم اختالس و باالخره در مبحث ششم پیرامون چگونگی مج ازات این‬
‫جرم بحث بعمل آمده است‪.‬‬

‫مفهوم اختالس(‪)Diversion‬‬ ‫‪-1‬‬

‫در لغت؛ اختالس یک واژه عربی بر وزن افتعال می‌باشد و مع انی مختلفی ب رای آن در کتب لغت‬ ‫‪-1-1‬‬
‫ذکرشده که به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود‪:‬‬

‫اختالس به معنی ربودن وزدودن‪ ،‬ربودن و سلب کردن می‌باشد‪..‬‬

‫به دست آوردن با حیله و نیرنگ و عجله و قاپیدن‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫به معنی برداشتن شی یا مال یا وجه است اعم از اموال وجوه دولتی یا متعلق افراد‪.‬‬

‫اختالس در لغت به معنای گرفتن چیزی در حال غفلت مالک همراه با نیرنگ یا گرفتن چ یزی ب ه ص ورت‬
‫آشکار و فرار کردن‪.‬‬

‫اختالس پنهان کردن و ربودن اموال دولت یا اموال افراد توسط موظف خدمات عامه ک ه منحیث وظیف ه ب ه‬
‫‪2‬‬
‫او سپرده باشد‪.‬‬

‫مختلس کسی اس ت ک ه در زم ان غفلت مال ک‪ ،‬م ال وی را می‌گ یرد‪ ،‬بن ابراین از ن وعی تفری ط ک ه ب ا آن‬
‫اختالس امکان می‌یابد‪ ،‬خالی نمی‌باشد ومختلس همانند سارق نیست‪ ،‬بلکه به خائن شبیه‌تر است‪.‬‬

‫فرهنگ الروس اختالس را این‌گونه تعریف می‌کند‪« :‬اختالس» مص در ع ربی ب وده و عب ارت از تص رف‬
‫در مالی که از طرف کسی به شخصی سپرده‌شده‪ ،‬مانند تصرف در مال شخصی خویش‪.‬‬

‫در اصطالح؛ در قوانین کشور تعریف روشنی از جرم اختالس صورت نگرفته اس ت‪ ،‬ام ا در فق ه‬ ‫‪-1-2‬‬
‫اختالس عبارت است از اینکه مالی را از غیر حرز به طور مخفیانه بردارد زمانی که صاحب مال‬
‫از آن غافل است‪ .‬فقها در مورد حکم اختالس قائل به قطع دست نیستند‪ ،‬بلکه فقط به تعزی ر مختلس‬
‫‪1‬‬
‫‪.‬فرید‪ ،‬پوهندوی محمد محسن‪ ،‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬طبع چهارم‪ ،‬کابل‪ 1393،‬ص‪133‬‬
‫‪2‬‬
‫ستانکزی‪،‬پوهندوی نصرهللا و دیگران‪،‬قاموس اصطالحات حقوقی‪،‬چاپ سال ‪،1387‬ص‪15‬‬
‫‪4‬‬
‫فتوا داده‌اند‪ ،‬اما تعریفی را که بعضی از حقوق‌دانان برای این جرم بیان داشته‌اند مورد اشاره ق رار‬
‫می‌گیرد‪:‬‬

‫مختلس مأمور دولت یا مأمور خدمات عمومی یا یکی از شرکت‌های دول تی ی ا وابس ته ب ه دولت ی ا م أمور‬
‫سایر مؤسساتی است که به کمک مستمر دولت اداره می‌شود و آگاهانه اموال یا وجوه متعلق ب ه دولت را –‬
‫که بر حسب وظیفه به طور امانی به او سپرده‌شده – به نفع خود وب ر خالف اص ل ام انت‌داری تص احب و‬
‫برداشت می‌نماید‪.‬‬

‫اختالس عبارت است از اقدام یک کارمند بر اختالس آنچ ه اداره‌اش نگه داری آن را ب ه حکم وظیف ه ب ه او‬
‫سپرده است‪ ،‬چه وجه نقد باشد یا اشیای دیگر و فرقی نمی‌کند که این وجوه نقد و اشیاء مرتبط به دولت باشد‬
‫یا یکی از افراد مردم‪..‬‬

‫از نظر حقوق جزای اختصاصی اختالس عب ارت از تص احب و ب ردن وج ه ی ا م ال متعل ق ب دولت و بیت‬
‫المال یا اشیای سپرده شده به یکی از کارکنان دولت یا موظفان خدمات عامه اعم از رسمی و غیر رسمی یا‬
‫‪3‬‬
‫سایر نهادها‪.‬‬

‫اختالس گرفتن عمدی و تبدیل کردن پول یا مال دیگران که به طور قانونی در اختیار فرد قرارگرفته ب وده‪،‬‬
‫به مال شخصی‪ ،‬سوءاستفاده از سمت یا امانت‪ ،‬وضعیت قانونی مزبور ممکن است ناشی از سمت رس می‪،‬‬
‫مقام عمومی‪ ،‬استخدام یا امانت باشد‪.‬‬

‫ه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﮥ ﻓﻘﻬﯽ اﺧﺘﻼس ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠﺲ را از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻬﯽ ﺷﺨﺼﯽ‬ ‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ دﯾﮕﺮی ک‬
‫ﻣﺤﺴﻮب نموده‌اند ﮐﻪ ﻣﺎل را ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ می‌رباید و ﻓﺮار می‌کند و در ﻣﻮردی ﻫﻢ ﻣخـﺘﻠﺲ رﺑﺎﯾﻨﺪه ﻣﺎل از ﻏﯿﺮ‬
‫‪4‬‬
‫ﺣﺮز‪ ،‬در ﺣﺎﻟﺖ ﻏﻔﻠﺖ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺎل ﻋﻨﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫وسر انجام یکی از حقوقدانان بدون اینکه تعریفی مشخصی از جرم اختالس ارائه کند‪ ،‬به ش مارش عناص ر‬
‫اصلی این جرم پرداخته وآنرا این‌گونه بیان نموده است‪:‬‬

‫الف) مرتکب کارمند دولت‪ ،‬یا شهرداری یا بانک‌ها باشد و فرقی نمی‌کند که مأمور رسمی باشد یا نه‪.‬‬

‫ب) مال منقول یا وجه نقد را که به مناسبت انجام وظیفه‌اش به او سپرده‌اند بردارد‪.‬‬

‫ج) قصد متقلبانه داشته باشد‪.‬‬

‫د) به قصد خود عمل کند‪ ،‬صرف قصد کافی نیست‪.‬‬

‫هـ تحصیل مال یا یا نفعی کند‪ .‬اختالس را گاهی تصرف غیرقانونی به معنی اخص می‌گویند‪.‬‬

‫وجه تمایز اختالس با تصرف غیرقانونی در عنصر معن وی آن‌ه ا اس ت ک ه در اختالس برداش ت ب ه قص د‬
‫تملک وجود دارد اما در تصرف غیرقانونی قصد تملک وجود ندارد‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫فرید‪،‬پوهندوی محمدمحسن‪ ،‬همان اثر‪،‬ص‪133‬‬
‫‪4‬‬
‫‪.‬صادقی ‪ ،‬دوکتور احمد رضاء‪ ،‬سیاست جنایی تقنینی افغانستان در قبال جرایم فساد اداری‪ ،‬نشر واژه‪ ،‬سال‪،1394‬ص‪77‬‬
‫‪5‬‬
‫با توجه به تعریف‌ه ای فقهی و حق وقی در م ورد اختالس و وج ود معیاره ای ق انونی می‌ت وان اختالس را‬
‫این‌گونه تعریف نمود‪ :‬اختالس عبارت است از تصاحب همراه با سوءنیت اموال دولت یا اش خاص‪ ،‬توس ط‬
‫‪5‬‬
‫مستخدم دولت که به حکم وظیفه در اختیار وی قرار داشته‪ ،‬به نفع خود یا دیگری‪.‬‬

‫اﺧﺘﻼس در کنوانسیون‌های ﭘﺎﻟﺮﻣﻮ و ﻣﺮﯾﺪا‬ ‫‪-2‬‬

‫در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﺳﺎزﻣﺎن ملل متحد علیه جرائم سازمان‌یافته ف راملی مص وب ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻣﯿﻼدی در ﭘﺎﻟﺮﻣﻮ‬
‫اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪ ،‬ب ه ص ورت ﺧﺎص ﺑﺤﺜﯽ از ﺟﺮم اﺧﺘﻼس ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪه و در ﻣﻮاد ‪ 8‬و ‪ 9‬آن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﮐﻠﯽ ﻓﺴﺎد‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺑﺮﻗﺮاری ﺷﺮاﯾﻂ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻓﺴﺎد ﻣـﺎﻟﯽ و ﺗﻌﻬﺪ دول عضو ﺑـﻪ ﺟﺮم اﻧﮕﺎری و اﺗﺨﺎذ ﺗﺪاﺑﯿﺮ‬
‫بازدارنده و ﭘﯿﺸﮕﯿﺮاﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در کنوانسیون س ازمان ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﻋﻠﯿﻪ ﻓﺴﺎد ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺼﻮب ﺳﺎل ‪2003‬‬
‫ﻣﯿﻼدی در ﻣﺮﯾﺪا ﻣﮑﺰﯾﮏ‪ ،‬ﻣﺎده ‪ 17‬آن تحت ﻋﻨﻮان ﮐﻠﯽ حیف‌ومیل‪ ،‬اﺧﺘﻼس و اﺳﺘﻔﺎده غیرمجاز از اﻣﻮال‬
‫ﺗﻮﺳﻂ مقام‌های دوﻟﺘﯽ و ماده ‪ 22‬ﺗﺤﺖﻋﻨﻮان اﺧﺘﻼس اﻣﻮال در ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬شـﺮاﯾﻄﯽ را ﻣﻘﺮر‬
‫داشته‌اند‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ می‌شود ﺗﻔﺎوت اﯾﻦ دو ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن در این است ﮐــﻪ در ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﻣﺮﯾﺪا ﺑﺮ‬
‫ﺧﻼف ﮐﻨﻮاﻧﺴﯿﻮن ﭘﺎﻟﺮﻣﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺑﻪ ﺟﺮم اﺧﺘﻼس ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫کنوانس یون س ازمان مل ل متح د ب رای مقابل ه ب ا فس اد در م اده ‪ 17‬هرگون ه برداش ت‪ ،‬اس تفاده و تص رف‬
‫غیرمجاز از مال یا وجوه دولتی یا شخصی یا اوراق بهادار و هر چیز دیگ ر ب ا ارزش توس ط مق ام دول تی‬
‫جهت منافع خود یا هر شخص یا هر نهاد دیگ ری را ک ه بن ا ب ه م وقعیت ش غلی ب ه وی واگ ذار ش ده اس ت‬
‫چنانچه با عمد صورت گرفته باشد تحت عناوین اختالس و جرم دانسته است‪.‬‬

‫در ماده ‪ 17‬تعریف جداگانه‌ای از اختالس (برداشت مالکانه مال غ یر س پرده ش ده)‌ اس تفاده و تص رف‬
‫غیر مجاز (که در آن قصد مالکانه وجود نداشته و می‌تواند حتی متضمن منفعت شخصی هم نباشد بلکه‬
‫استفاد ‌ه کاربرد آن مجاز نبوده است) ارائه نگردیده است‪.‬‬

‫عناصر جرم اختالس در قوانین افغانستان‬ ‫‪-3‬‬

‫برای اینکه سیاست کیفری افغانستان در مواجهه با جرم اختالس به خوبی روشن شود‪ ،‬عناصر س ه‌گانه این‬
‫جرم را با توجه به قوانین کشور و به طور جداگانه مورد بررسی قرار می‌دهیم‪.‬‬

‫عنصر قانونی‬ ‫‪-3-1‬‬

‫هر چند بعضی از حقوق‌دانان عنصر قانونی را نه به عنوان رکنی همسان در کن ار ارک ان دیگ ر‪ ،‬بلک ه ب ه‬
‫در مرتبه باالتر و واالتر از ارکان م ادی و معن وی و زیربن ای ج رم ب ودن ی ک عم ل می‌دانن د‪ ،‬ام ا ش یوه‬
‫مرسوم آن است که از رکن قانونی نیز در کنار دو رکن دیگر بحث و بررسی صورت گ یرد در اینج ا ن یز‬
‫ب ه تبعیت از روش معم ول از بررس ی عنص ر ق انونی ج رم اختالس آغ از می‌ک نیم‪ .‬در م ورد اختالس در‬
‫‪6‬‬
‫قوانین کشور مواد ذیل وجود دارند‪:‬‬

‫‪5‬‬
‫‪.‬ستانکزی‪ ،‬ظریف‪ ،‬جرایم ناشی از فساد اداری‪ ،‬مطبعه مسلم‪ ،‬چاپ اول‪،1392 :‬ص‪93‬‬
‫‪6‬‬
‫‪.‬ستانکزی ‪،‬ظریف‪،‬همان اثر‪،‬ص‪94‬‬

‫‪6‬‬
 ‫ماده دو صد و شصت و هشت قانون جزا سال ‪.1355‬‬

‫هر موظف خ دمات عام ه ک ه ام وال دولت ی ا ام وال اف راد را ک ه منحیث وظیف ه ب ه او سپرده‌ش ده‬ ‫‪.1‬‬
‫اختالس یا پنهان نماید به حبس طویلی که از ده سال بیشتر نباشد محکوم می‌گردد‪.‬‬
‫اگر جرم مندرج فقره فوق را خزانه‌دار ‌‪‌،‬مأمور تحصیلی‪ ،‬صراف‪‌،‬مأمور پطرول‪ ،‬م أمور ش کر‪،‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‌گدامدار‪ ،‬معتمدین نقدی و جنسی و موظفین ارزاق یا سایر اشخاصی که منحیث وظیفه ب ه حف اظت‬
‫اشیای اختالس شده و یا پنهان‌شده مکلف باشند مرتکب گردند‪‌،‬به حبس طویل محکوم می‌گردند‪.‬‬
‫موظف خدمات عامه که به ط رد از مس لک ی ا انفص ال از وظیف ه محک وم می‌ش ود‪ ،‬بع د از اع اده‬ ‫‪.3‬‬
‫حیثیت طبق احکام قانون اجراآت جزایی مجددًا به مأموریت یا خدمت دولت پذیرفته می‌شود‪.‬‬
‫مجرم عالوه بر جزاهای معینه در این فصل به رد مال و جزای نقدی معادل اموال اختالس شده یا‬ ‫‪.4‬‬
‫آنچه که از مال دولت تحت تصرف خود در آورده نیز محکوم می‌گردد‪.‬‬
‫در صورتی که مدت حبس محکوم بها از سه سال بیشتر باشد مرتکب به طرد از مسلک یا انفصال‬ ‫‪.5‬‬
‫از وظیفه نیز محکوم می‌گردد‪.‬‬

‫ماده دو صدو هفتاد و سوم قانون جزا سال ‪1355‬‬

‫در مورد تشدید مجازات جرائم اختالس‪ ،‬رشوت و قاچاق تاریخ‪20/4/1366 :‬‬

‫هیـــأت رئیسۀ شـــورای انقالبی جمهوری دموکراتیک افغانسـتان به منظور تشدید مجـازات جرائم اختالس‬
‫امـوال دولـتی و عـــــــامه‪ ،‬رشـوت و قــاچـاق ب ه تأس ی از حکم م ادۀ (‪ )44‬اص ول اساس ی جمه وری‬
‫دمــــوکراتــیک افـغانستان تـصویب می‌دارد‪:‬‬

‫مادۀ اول‪:‬‬

‫در مادۀ ( ‪ -148‬در مورد احـوال مشدده عمومی) قانون جزاء فقرۀ شش ذیًال ایزاد می‌گردد‪:‬‬

‫در صورتی که اخـتالس اموال دولتی و عامه ب ه مبل غ زی اد ت ر از ی ک میلی ون افغ انی و همچن ان‬ ‫‪.6‬‬
‫‪7‬‬
‫رشوت زیــاد تر از یک‌صد هزار افغانی توسط موظف خدمات عامه صورت گرفته باشد‪.‬‬

‫در اين اواخر كود جزا در حال نافذ شدن است كه روي همين ملحوظ الزم است تا بعضي از مواد آن قانون‬
‫را نيز در مورد جرم اختالس تذكر دهيم‪:‬‬

‫ماده (‪ )388‬كود جزاي سال ‪. 1396‬‬

‫هرگاه موظف خدمات عامه يا موظف موسسه غير دولتي‪ ،‬موسسه خصوصي يا حمعيت كه از طرف دولت‬
‫يا موسسه غير دولتي ياخصوصي با انجام خدمات عامه استخدام شده يا خدمات عم ومي را انج ام ميده د يا‬
‫موظف يكي از نهاد هاي خصوصي‪ ،‬وجوه‪ ،‬اوراق بهادار يا دارايي مرجع مربوط يا شخصي را كه به حكم‬
‫وظيفه به وي سپرده شده يا مكلف به اداره و حف اظت آن باش د‪ ،‬ب دون ح ق‪ ،‬تحت تص رف مالكان ه خ ود در‬
‫آورد يا آن را از حساب مرجع مربوطه يا شخص به نفع خود يا شخص ديگ ري خ ارج يا پنه ان ياحيف و‬
‫ميل نمايد‪ ،‬مرتكب جرم اختالس گرديده‪ ،‬مطابق احكام مندرج اين فصل مجازات ميگردد‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫‪.‬وزارت عدلیه افانستان‪،‬شماره ‪ 347‬جریده رسمی‪ ،‬قانون جزا‬

‫‪7‬‬
 ‫ماده (‪ )393‬كود جزاي سال ‪ 1396‬در مورد حاالت مشدده كه با قانون جزاي سال ‪ 1355‬تفاوت ندارد‪:‬‬

‫ماده ‪ ،393‬هرگاه خزانه دار‪ ،‬تحويلدار‪ ،‬مامور تحصيلي‪ ،‬صراف‪ ،‬گدام دار‪ ،‬معتمد‪ ،‬نقدي يا جنسي يا س اير‬
‫موظفيني كه منحيث وظيف ه ب ه حف اظت اش ياي اختالس ش ده و يا پنه ان ش ده مكل ف باش ند‪ ،‬م رتكب ج رم‬
‫اختالس گردند‪ ،‬به حد اكثر مجازات جرم مرتكبه مندرج اين فصل محكوم مي گردد‪.‬‬

‫‪ -3-2‬عنصر مادی‬

‫رﻓﺘﺎر ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ در ﻫﺮ ﺟﺮﻣﯽ اص وًال ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ص ورت‌های ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﺗﺮک ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻓﻌﻞﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺮک ﻓﻌﻞ‪،‬‬
‫داﺷﺘﻦ و نگه‌داش تن و ﺣﺎﻟﺖ و وﺿﻌﯿﺖ‪ ،‬ﺑﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬اﺧﺘﻼس از ﺟﻤﻠﻪ ج رائمی اﺳﺖ ﮐﻪ رﻓﺘﺎر‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ آن ضرورتًا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻌﻞ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﺎدی ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻌﻞﻣﺮﺗﮑﺐ‪ ،‬اﺧﺘﻼس و یا پنهان کردن‬
‫وﺟﻮه ﯾﺎ اﻣﻮال سپرده‌شده ﺑﻪ وی اﺳﺖ ﮐﻪ به عنوان ﯾﮏ ﻓﻌﻞﻣﺎدی ﻣثبت مد ﻧﻈﺮ قانون‌گ ذار در فقره‌ه ای ‪1‬و‬
‫‪ 2‬ﻣاده دو صد و شصت و هشت قانون جزا آمده است‪ 8.‬در كود ج زائي س ال ‪ 1396‬در م اده ‪ 388‬ب دان‬
‫‪9‬‬
‫اشاره شده است‪.‬‬

‫در خصوص عناصر مادی این جرائم باید توجه داشت که قلمرو وسیعی را در برمی‌گیرد یعنی برداشت یا‬
‫استفاده غیر مجاز هر چیز با ارزش سپرده شده بنا به م وقعیت ش غلی اعم از م ادی‪ ،‬غ یر م ادی‪ ،‬منق ول و‬
‫غیرمنقول‪ ،‬ملموس و غیرملموس و اسناد و اوراق بهادار مبین حق با منفعت یا نسبت ب ه آن چ یز و دارایی‬
‫‪10‬‬
‫متعلق به مؤسسات و نهادها و واحدهای عمومی یا خصوصی‪.‬‬

‫اما به فعالیت‌های بخش خصوصی مانند مؤسسات بیمه‪ ،‬ب انکی‪ ،‬اعتب اری‪ ،‬حم ل و نق ل زمی نی‪ ،‬دری ایی و‬
‫هوایی ناظر نمی‌باشد‪.‬‬

‫در كود جزا برعالوه موظفين خدمات عامه براي موظف موسسه غير دولتي نيز جزا پيش بيني ش ده ك ه از‬
‫حبس متوسط شروع الي حبس طويل ده سال پيش بيني گرديده است‪.‬‬

‫از ﻧﻈﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺟﺮم اﺧﺘﻼس از ﺟﻤﻠﻪ ج رائم ﻣﻘﯿﺪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد و ﺑﺮای ﺗﺤﻘﻖ آن خص وص‬
‫ﻧﺘﯿﺠﮥ ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ پنهان کردن و اختالس نمودن ﻏﯿﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻣﻮال دوﻟﺘﯽ‬
‫ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﻃﺒﻖ وﻇﯿﻔﮥ ﮐﺎرﻣﻨﺪ ﺑﻪ وی و ﯾﺎ اﺗﻼف ﻋﻤﺪی اﻣﻮال ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎﯾﺪ اﺣﺮاز ﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫‪11‬‬
‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺿﺮر دوﻟﺖ ﯾﺎ اﺷﺨﺎص ﻣﺎﻟﮏ و اﻧﺘﻔﺎع ﻣﺮﺗﮑﺐ ﯾﺎﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در ﺧﺼﻮص ﺷﺮاﯾﻂ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﺟﺮم اﺧﺘﻼس ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪﺿﺮوری اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ -3-2-1‬سمت مرتکب‬

‫مرتکب جرم اختالس می بایستی از کارمن دان و کارکن ان دولت و ی ا م أمورین ب ه خ دمات عم ومی باش د‪.‬‬
‫مس تخدم رس می کس ی اس ت ک ه ب ه م وجب حکم رس می در یکی از پس تهای س ازمانی وزارتخان ه ه ا ی ا‬

‫‪8‬‬
‫‪.‬صادقی‪،‬دوکتور احمدرضا‪،‬همان اثر ‪،‬ص‪80‬‬
‫‪9‬‬
‫‪.-‬وزارت عدليه‪،‬كود جزا‪ ،‬شماره مسلسل(‪ )1260‬سال ‪,1396‬‬
‫‪10‬‬
‫‪.‬فرید‪،‬پوهندوی محمد محسن‪،‬همان اثرص‪135‬‬
‫‪11‬‬
‫‪ .‬صالحی‪،‬دوکتور غالم رضا ذاکر‪،‬راهبرد های مبارزه با فساد اداری ‪،‬انتشارات جنگل‪،‬چاپ دوم‪،1391:‬ص ‪78‬‬

‫‪8‬‬
‫مؤسسات دولتی مشمول قانون استخدام کشوری و یا لشکری عهده دار انجام وظیفه باشد‪ .‬این کارمندان و یا‬
‫کارکنان به ترتیب مقرر در قانون عبارتند از‪:‬‬

‫به مقصد این قانون اشخاص آتی مؤظفین خدمات عامه محسوب می گردند‪:‬‬

‫مامورین واجیران دولت و تصدیهای دولتی‪.‬‬ ‫‪.1‬‬

‫مامورین واجیران مؤسـسات عامه‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫اعضای ارکان دولت و جرگه های والیتی و محلی‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫‪12‬‬
‫وکیل مدافع‪ ،‬حکم‪ ،‬اهل خبره‪ ،‬شهود وسایر اشخاصیکه تصادیق‌شان معتبر شناخته شود‪.‬‬ ‫‪.4‬‬

‫آیا نمایندگان ملت مشمول این قانون ق رار خواهن د گ رفت و ی ا فق ط ج رم اختالس مش مول کارکن ان اداری‬
‫مجلس خواهند ب ود؟ ب دیهی اس ت اگ ر وج وه عم ومی در اختی ار نماین ده مجلس ق رار گ یرد و موظ ف ب ه‬
‫نگهداری آن باشد ولی به نفع خود یا دیگری برداشت و تصاحب نماید‪ ،‬می توان نماینده مجلس را به عنوان‬
‫«مختلس» تحت تعقیب و مجازات ق رار داد؛ زی را هرچن د ص راحتا از آنه ا در ق انون ب ه عن وان م وظفین‬
‫خدمات عامه نام برده نشده اما به هر حال ج رم اختالس از ج رایمی اس ت ک ه مخص وص کارمن دان دولت‬
‫است از این حیث ک ه کارمن د دولت و ام انت دار ام وال عم ومی وحام ل اعتم اد اجتم اعی می باش ند واین‬
‫ویژگی ها در نمایندگان پارلمان به صورت بهتر وعینی تر وجود دارد‪ .‬عالوه بر این ک ه اعض ای پارلم ان‬
‫نیز جزء کارمندان دولت به معنای اعم هستند ودولت در یک معنا اعم از قوه مجریه و شامل تم امی ق وای‬
‫سه گانه در هرکشوری می گ ردد(علم سیاس ت) بن ابر این دلیلی وج ود ن دارد ک ه برداش ت ام وال عم ومی‬
‫توسط نمایندگان پارلمان را اختالس ندانیم‪.‬‬

‫قابل يادآوري ميدانم كه در كود جزا برعالوه كارمندان دولت موظفين موسس ات غ ير دول تي را ن يز ش امل‬
‫دايره اختالس نموده و در ماده (‪ )392‬الي ده سال مجازات را براي شان تعيين نموده است‪.‬‬

‫‪ - 3-2-2‬موضوع جرم‬

‫عنصر دوم رکن مادی جرم اختالس مال موضوع اختالس است که شامل وجوه یا مطالبات یا حوال ه ه ا ی ا‬
‫سهام و اسناد و اوراق بهادار یا سایر اموال متعل ق ب ه ه ر ی ک از س ازمانها و مؤسس ات ف وق ال ذکر و ی ا‬
‫اشخاص را که بر حسب وظیفه به آنها سپرده شده است‪ ،‬می باش د‪ .‬بن ابراین یکی از م وارد موض وع ج رم‬
‫اختالس وجوه است که شامل کلیه وجوه عمومی نمی شود‪ ،‬بلکه اموال اشخاص را هم شامل می ش ود‪ .‬مثًال‬
‫اگر کارمند شهرداری اموال متعلق به شهرداری را اختالس کن د آی ا از وج وه عم ومی اس ت در ح الی ک ه‬
‫شهرداری از محل جمع آوری عوارض ساکنین شهر اداره می شود؟بن ابراین در ج رم اختالس الزم نیس ت‬
‫‪13‬‬
‫که وجوه یا اموال از وجوه عمومی دولت باشد‪.‬‬

‫‪ -3-2-3‬سپرده شدن اموال یا اشیاء‬

‫‪12‬‬
‫‪.‬ستانکزی‪،‬ظریف‪،‬همان اثر‪،‬ص‪32‬‬
‫‪13‬‬
‫‪.‬فرید‪،‬پوهندوی محمد محسن‪،‬همان اثر‪،‬ص‪137‬‬

‫‪9‬‬
‫مرتکب تسلیم یا سپرده شده باشد و این تسلیم یا سپرده شدن نیز بر حسب وظیف ه باش د ‪ .‬عنص ر دیگ ر رکن‬
‫مادی جرم اختالس سپرده شدن اموال یا اشیاء به کارمن دان دولت اس ت‪ .‬بن ابراین اگ ر کارمن دی ام وال ی ا‬
‫وجوه سپرده به دست کارمند دیگر را ربوده و تصرف نماید‪ ،‬عمل وی اختالس نبوده‪ ،‬بلکه سرقت یا ممکن‬
‫است عنوان دیگر کیفری داشته باشد و هم چنین اگر عمل ارتکابی ناشی از وظیفه رسمی دولت نباش د مث ل‬
‫این که وجوه یا اموال به عنوان موقتی از طرف کارمند موظف به دیگری سپرده ش ده و او آنه ا را ب ه نف ع‬
‫خود تصاحب نماید این عمل عنوان اختالس نداشته بلکه تحت عنوان «خیانت درامانت» به مفهوم اعم قاب ل‬
‫تعقیب خواهد بود‪.‬‬

‫تسلیم مال باید به صورت صحیح و در چارچوب قانون باشد ‪ ،‬پس اگر مأموری خارج از ضوابط ق انونی ‪،‬‬
‫دیگری را وادار به تسلیم مال کن د و ص احب م ال در نتیج ه اک راه و اجب ار حاض ر ب ه تس لیم م ال ش ود و‬
‫‪14‬‬
‫متعاقب آن مأمور یاد شده آن مال را تصاحب کند ‪ ،‬عمل او تنها اخاذی خواهد بود نه اختالس‪.‬‬

‫هم چنین است اگر افرادی بدون دریافت حقوق و مزایا و بدون وجود رابطه استخدامی در س ازمان ی ا ی ک‬
‫شرکت دولتی اشتغال داشته و مرتکب برداشت و تصاحب م الی ش وند‪ ،‬چ ون این اف راد از جمل ه کارکن ان‬
‫رسمی و موظف دولت نیستند‪ ،‬طبعًا مشمول مقررات ماده مربوط به جرم اختالس کارکنان دولت نبوده و با‬
‫توّج ه به نوع جرمی که مرتکب شده اند‪ ،‬حسب مورد به اتهام خیانت درامانت و یا کالهبرداری و امث ال آن‬
‫تحت تعقیب قرار خواهند گرفت‪ .‬ولی اگر این افراد بدون داشتن رابطه اس تخدامی م أمور خ دمات عم ومی‬
‫باشند‪ ،‬و مرتکب جرم اختالس شوند‪ ،‬در حکم مأمورین دولتی بوده و همانند آنان قابل تعقیب خواهند بود‪.‬‬

‫بدین ترتیب اصل بر این است ک ه ج رم اختالس ن اظر ب ر ج رائم کارمن دان دولت اس ت و اس تثنائًا دخ ل و‬
‫تصرف در اموالی که بر حسب وظیفه ب ه کارمن دان دولت س پرده ش ده‪ ،‬در حکم اختالس اس ت‪ .‬ح ال اگ ر‬
‫اموال اشخاصی حقیقی که به کارمندان دولت سپرده شده در دست او حیف و میل شود‪ ،‬آیا عم ل م ذکور را‬
‫می توان مشمول اختالس دانست یا خیر؟‬

‫‪ -3-3‬عنصر معنوی‬

‫ﺟـــﺮم اﺧـــﺘﻼس از ﺟﻤﻠـــﻪ جرائم ﻋﻤـــﺪی اﺳـــﺖ و ارﺗﮑـــﺎب ﻏﯿـــﺮ ﻋﻤـــﺪی آن ﻗﺎﺑــﻞ ﺗــﺼﻮر ﻧﯿــﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻠﮑــﻪ ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ ﻣــﺎده ﻣﺮﺗﮑـــﺐ ﺑﺎﯾـــﺪ دارای ﻋﻠـــﻢ و ﻋﻤـــﺪ و ﺑﻌﺒـــﺎرت دﯾﮕـــﺮ ﺳــﻮء ﻧﯿــﺖ ﻋــﺎم و‬
‫ﺧــﺎص ﺟﻬــﺖ ارﺗﮑــﺎب ﺟــﺮم اﺧــﺘﻼس ﺑﺎﺷــﺪ‪.‬‬

‫جرم اختالس اموال و اشیاء دولتی نیز یک جرم عمدی است و مرتکب بای د س وء نیت در ارتک اب اختالس‬
‫داشته باشد‪ .‬این جرم نیز به مانند سایر جرائم دارای دو سوءنیت عام و خاص است‪ .‬سوءنیت ع ام در ج رم‬
‫اختالس همان قصد برداشت و تصاحب اموال و یا اشیاء ب ه نف ع خ ود ی ا دیگ ری اس ت و س وءنیت خ اص‬
‫تحصیل منفعت برای مرتکب و اضرار به دولت می باشد‪ .‬در واقع باید بین عمل م رتکب و حص ول نتیج ه‬
‫که همان تحصیل مال یا نفعی است رابطه علیت موجود باشد‪.‬‬

‫بنابراین اشخاصی که وجوه نقدی یا مطالب ات ی ا حوال ه ی ا س هام و اس ناد و اوراق به ادار ن زد آنهاس ت ب ه‬
‫صرف امتناع از رد آنها ولو بعد از مطالبه یا عجز از دادن حساب باشد‪ ،‬دلیل قاطع بر قصد اختالس نیست‬
‫چه بسا ممکن است مأمور دولتی به واسطه اشتباهات یا روشن کردن موارد خرج ی ا عل ل دیگ ری ک ه هیچ‬
‫یک مالزمه باتصاحب ندارد‪ ،‬تأخیر در دادن حساب بنماید و این امر را نمی توان دلیل بر اختالس دانست‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫‪.‬صادقی‪،‬دوکتور احمدرضا‪،‬همان اثر‪،‬ص‪82‬‬

‫‪10‬‬
‫بدین ترتیب اگر مأمورین و مستخدمین دولتی که اموال‪ ،‬وجوه و یا سایر اشیاء دول تی متعل ق ب ه بیت الم ال‬
‫که به حسب وظیفه به آنان سپرده شده‪ ،‬هرگاه اموال مذکور را به نفع خود یا دیگ ری برداش ت ی ا تص احب‬
‫نمایند‪ ،‬مختلس محسوب و از این حیث قاب ل تعقیب می باش ند ودر ص ورت ع دم اح راز س وءنیت و وق وع‬
‫جرم و یا اتالف غیرعمدی با توّج ه به مسئولیت ناشی از امانت و مق ررات ق انون مس ئولیت م دنی و س ایر‬
‫‪15‬‬
‫قوانین موضوعه با آنها رفتار خواهد شد‪.‬‬

‫همکاری در ارتکاب جرم اختالس (شرکت ومعاونت)‬ ‫‪-4‬‬

‫در تمامی نظام های حقوقی هستند افرادی که ب دون اینک ه مباش رتی در ارتک اب ج رایم داش ته باش ند قاب ل‬
‫مجازات اند‪ ،‬این افراد که از طریق کمک و مساعدت به مجرم اصلی به ارتک اب ج رم کم ک می رس انند‪،‬‬
‫تحت عنوان شریک و معاون قابل تفکیک و بررسی قرار می گیرند‪ .‬ظابطه تشخیص این اف راد در سیس تم‬
‫های حقوقی مختلف متفاوت است‪ ،‬مثال در حق وق انگلیس بین اف رادی ک ه ب ا حض ور در ص حنه ج رم ب ه‬
‫مجرم یاری می رسانند و کسانی ک ه ب دون حض ور در ص حنه ج رم وق وع آن را تس هیل می کنن د‪ ،‬تف اوت‬
‫گذاشته می شود در حالیکه دسته اول ‪ aider and abettor‬نامیده می ش وند‪ .‬از دس ته دوم تحت عن وان‬
‫‪ Counselor and procurer‬نام برده می شود‪ .‬در حقوق ایران معیار تشخیص شرکای جرم از معاونین‬
‫قابل استناد بودن یا نبودن عمل مجرمانه به فعل آنهاست‪.‬‬

‫در حقوق جزای افغانستان شریک و فاعل جرم تحت عن وان واح د(فاع ل) م ورد بحث ق رار گرفت ه اس ت‬
‫وهمان گونه که در مجازات فاعل و شریک جرم تفاوتی وجود ندارد‪ ،‬در صدق عنوان فاعل نیز بر ه ردو‬
‫تفاوتی وجود ندارد‪ ،‬مگر اینک ه گفت ه ش ود منظ ور از فاع ل‪ ،‬عام ل مس تقل در ارتک اب ج رم مقص ود از‬
‫شریک عامل یا عوامل طولی در شکل‌دهی به ارتکاب یک جرم است‪ .‬که البته این تفاوت همان‌گونه که در‬
‫مجازات مرتکب یا مرتکبین بی‌تأثیر است می‌تواند در صدق عنوان و حتی ماهیت جرم ارتکابی نیز بی‌اث ر‬
‫باشد‪.‬در هر حال حقوق افغانستان شریک جرم را فاعل جرم دانس ته و در این م ورد در م اده س ی و هش تم‬
‫قانون جزاء دارد‪ :‬شخص در حاالت آتی فاعل جرم شناخته می‌شود ‪:‬‬

‫در حالتی که به تنهایی یا به اشتراک شخص دیگر مرتکب جرم گردد‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫در حالتی که به ارتکاب عمل جرمی به نحوی مداخله نماید ک ه از جمل ه اعم ال تش کیل‌دهنده ج رم‬ ‫‪.2‬‬
‫یکی آن را قصدًا مرتکب گردد‪.‬‬

‫بنابراین طبق این ماده ضابطه تشخیص فاع ل ج رم از عوام ل تس هیل‌کننده و همک ار در ارتک اب ج رم در‬
‫‪16‬‬
‫حقوق افغانستان‪ ،‬ارتکاب یکی از اعمال (مادی ) تشکیل‌دهنده جرم و داشتن قصد عمد در ارتکاب است‪.‬‬

‫همان‌گونه که اشاره شد‪ ،‬معاون جرم شخصی است که بدون اینکه در انجام اعم ال م ادی ج رم س هیم باش د‬
‫وقوع جرم را تسهیل می‌کند‪ .‬این شخص در حقوق ایران تحت عنوان مع اون و در ق انون ج زاء افغانس تان‬
‫تحت نام شریک مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد‪ .‬عنوان شریک در حقوق ج زاء افغانس تان اش اره ب ه‬
‫افرادی است که در انجام اعمال مادی جرم دخالتی ندارند اما به نحوی از انحاء وقوع آن را تسهیل می‌کنند‪.‬‬
‫طبق ماده سی و نهم این قانون ‪ :‬شخص در حاالت آتی شریک جرم شناخته می‌شود‪:‬‬

‫‪15‬‬
‫‪.‬ستانکزی‪،‬ظریف‪،‬همان اثر‪،‬ص‪98‬‬
‫‪16‬‬
‫‪.‬صالحی‪،‬دوکتور غالم رضا‪،‬همان اثر‪،‬ص‪43‬‬

‫‪11‬‬
‫در حالتی که به ارتکاب یکی از اعمال تشکیل‌دهنده جرم شخص را تحری ک نمای د و ج رم ب ه اث ر‬ ‫‪.1‬‬
‫همین تحریک واقع شود‪.‬‬
‫در حالتی که به ارتکاب جرم با شخص دیگری موافقت نماید و جرم به اثر همین موافقت ب ه وج ود‬ ‫‪.2‬‬
‫آید‪.‬‬
‫در حالتی که فاعل جرم را به نحوی از انح اء در اعم ال تجه یزاتی‪ ,‬تس هیالتی ی ا تکمیلی ارتک اب‬ ‫‪.3‬‬
‫جرم با داشتن علم به آن کمک نماید و جرم در اثر همین کمک به وجود آید‪.‬‬

‫همان‌گونه که از متن این ماده بر می‌آید عناصر جرم شرکت عبارت‌اند از‪ :‬تحریک‪ ،‬موافقت و اتحاد ب رای‬
‫ارتکاب جرم‪ ،‬فراهم کردن تجهیزات‪ ،‬تسهیل در ارتکاب جرم و تکمیل ارتکاب عمل مجرمانه‪.‬‬

‫بنابراین عنصر مادی شرکت همواره فعل مثبت است ‪ ،‬پس اگر یکی از دو نفر همکار اداری مرتکب ج رم‬
‫اختالس ش ود و دیگ ری ب ا علم و اختالس س کوت اختی ار نمای د و عم ل او را گ زارش نده د‪ ،‬عم ل او را‬
‫نمی‌توان شرکت در جرم اختالس تلقی کرد؛ زیرا سکوت و جلوگیری نک ردن از وق وع ج رم‪( ،‬عم ل منفی‬
‫‪17‬‬
‫است) شرکت نبوده و قانونًا جرم محسوب نمی‌شود‪.‬‬

‫نکته دیگر در تحقق عنوان شرکت‪ ،‬تحقق عنصر روانی جرم است به این معنا که برای تحقق آن الزم است‬
‫تا شریک با علم و اطالع از ماهیت جرم م ورد نظ ر فاع ل‪ ،‬وق وع ج رم توس ط او را تس هیل نمای د و اگ ر‬
‫وحدت قصد میان فاعل و شریک وجود نداشته باشد یا اینکه شریک بع د از ارتک اب ج رم توس ط فاع ل در‬
‫مخفی شدن مجرم یا از بین بردن آثار جرم به مجرم یاری رساند باز هم شرکت در جرم محقق نش ده اس ت؛‬
‫زیرا همان‌گونه وحدت قصد میان فاع ل و ش ریک الزم اس ت تق دم ی ا همزم انی قص د ن یز در تحق ق ج رم‬
‫شرکت الزم است‪.‬‬

‫تکرار و تعدد جرم اختالس‬ ‫‪-5‬‬

‫انجام جرم عملی است ضد اخالقی از سویی و ضد اجتماعی از سوی دیگر‪ .‬موقعیت بزه‌کاری که به دالیلی‬
‫یا باانگیزه‌های مرتکب جرم می‌شود – به عنوان مثال معاذیری برای ارتکاب جرم دارد و ی ا واج د ش رایط‬
‫خاصی است که نمی‌توان با او همان رفتار کرد که با افراد دیگری که واجد این دالیل‪ ،‬انگیزه‌ها‪ ،‬مع اذیر و‬
‫یا شرایط نیستند‪ -‬از نظر قانون‌گذار مهج ور نیفت اده و ب ا لح اظ مس ائل مختل ف در این زمین ه موجب اتی را‬
‫فراهم کرده که موقعیت مرتکب عادی جرم به واسطه آن‌ها تعدیل و تخفیف پیدا کند ک ه در بحث از کیفی ات‬
‫مخففه به مواردی از آن‌ها اشاره می‌شود‪.‬‬

‫گاه نیز‪ ،‬برعکس‪ ،‬موجباتی وج ود دارد ک ه ب ه واس طه آن‌ه ا م وقعیت بزه‌ک ار را از نظ ر مج ازات تش دید‬
‫می‌کند‪ .‬وقتی فردی مرتکب جرمی می‌شود‪ ،‬حادثه اتفاق افتاده را می‌توان با عناصری چن د مرب وط دانس ت‬
‫و بزه ارتکابی را از نظر منطقی و عقلی توجیه کرد (چون از نظر قانونی تنها علل خاص توجیه‌کننده و ی ا‬
‫تبرئه و معاف کننده می‌توانند موجب عدم مجازات باش ند) و مج ازات را تع دیل نم ود‪ .‬ام ا اگ ر بزه‌ک اری‪،‬‬
‫علی‌رغم گذشت و اغماض جامعه‪ ،‬مجددًا جرم جدیدی مرتکب شود یا در لحظات مختلف ج رائم گون اگونی‬
‫را انجام دهد توجیه بزه‌کاری در این شرایط دشوارتر است و لذا جامعه به دلیل احساس خط ر‪ ،‬ش دت عم ل‬
‫بیشتری نسبت به مجرمان معمول می‌دارد‪ .‬تکرار و تعدد جرم از علل تشدیدکننده مجازات ه ا هس تند زی را‬
‫هر دو داللت بر حالت خطرناک بزه‌کار و آمادگی او برای ارتکاب جرائم دیگ ر دارن د‪ .‬این نظ ر ه ر چن د‬

‫‪17‬‬
‫‪.‬فرید‪،‬پوهندوی محمد محسن‪،‬همان اثر‪،‬ص‪139‬‬

‫‪12‬‬
‫توسط عده‌ای از جرم‌شناسان مردود اعالم‌شده ام ا در ق وانین ج زایی کش ورهای مختل ف ب ا تکرارکنن دگان‬
‫‪18‬‬
‫جرم یا کسانی که جرائم متعدد انجام می‌دهند به نحو شدیدتری برخورد می‌شود‪.‬‬

‫تک رار ج رم از ناحی ه بزه‌ک ار زم انی محق ق می‌ش ود ک ه پس از محک ومیت اّول و ی ا اج رای آن‪ -‬حس ب‬
‫قانون‌گذاری‌های مختلف‪ -‬مجددًا حالت خطرناک خود را نشان می‌دهد و به جرم ت ازه‌ای دس ت می زن د ک ه‬
‫ممکن است مشابه یا مانند جرم قبلی یا غیر آن باشد که‪ ،‬در حالت تشابه‪ ،‬تکرار را خاص و در غیر آن عام‬
‫می‌گویند‪.‬‬

‫تفاوت بین تکرار با تعدد در این است که در تکرار یا حکم مج ازات ص ادر و قطعی ش ده و ف رد م رتکب‬
‫ج رم دیگ ر می‌ش ود و ی ا اینک ه حکم اجراش ده و پس از اج رای آن ج رم جدی دی ارتک اب یافت ه اس ت‪،‬‬
‫درحالی‌که در تعدد گرچه جرائم گوناگون واقع‌شده اما هیچ یک ب ه ص دور حکم ی ا اج رای مج ازات منتهی‬
‫نگردیده و بر مجرم با اجرای جرائم گوناگون حکم تعدد جاری است‪ .‬ب ه عب ارت دیگ ر‪ ،‬بزه‌ک ار ی ا ج رائم‬
‫متع ددی را در کن ار هم و ی ا ب ا فواص ل معین و غ یر معین انج ام می‌ده د بی آنک ه هیچ ی ک از آن‌ه ا ب ه‬
‫مرحله‌ی صدور حکم یا اجرا رسیده باشد‪ .‬و یا با عمل واحد چند عنوان مجرمانه را بر عهده می‌گ یرد و ی ا‬
‫چند نتیجه از عمل واحد او ایجاد می‌شود‪.‬‬

‫قانون جزاء افغانستان بین حاالت مختلف تعدد ج رم ب ه منظ ور تش دید مج ازات تف اوت گذاش ته اس ت‪ .‬در‬
‫موردی که جرائم متعدد به دلیل تأمین هدف واحد و یا داش تن عن وان قابل‌تجزی ه از هم دیگ ر نباش ند‪ ،‬فق ط‬
‫منجر به تنفیذ شدیدترین مجازات پیش‌بینی‌شده در قانون برای این جرائم خواهد شد‪ .‬در این مورد در ق انون‬
‫جزاء آمده است ‪ :‬هر گاه ارتکاب جرائم متعدد در نتیجه افعال متع دد ص ورت گرفت ه باش د و این ج رائم ب ا‬
‫یکدیگر طوری مرتبط باشند که تجزیه را قبول نکند و تأمین هدف واحد جرائم م ذکور را ب اهم جم ع ک رده‬
‫باشد‪ .‬محکمه به جزای پیش‌بینی‌شده هر یک از جرائم حکم نموده و تنها به تنفیذ ج زای ش دیدترین تص ریح‬
‫می‌دارد‪ .‬این امر مانع تنفیذ جزاهای تبعی‪ ‌،‬تکمیلی و تدابیر امنیتی که به حکم ق انون تع یین گردی ده و ی ا از‬
‫رهگذر جرائم دیگر محکوم بها واقع شده باشد نمی‌گردد‪.‬‬

‫اما در صورتی که جرائم ارتکابی متعدد بوده اما هیچ‌چیزی نه عنوان و نه هدف این جرائم را به هم مرتبط‬
‫نسازد‪ ،‬در این صورت مجازات تمامی جرائم ارتک ابی ب ر مج رم قاب ل تط بیق اس ت‪ .‬هرگ اه کس ی پس از‬
‫محکومیت قطعی و تحمل مجازات مجددًا مرتکب جرم گردد‪ ،‬مورد را تکرار ج رم می‌نامن د‪ .‬ب دیهی اس ت‬
‫که خطر چ نین شخص ی ب رای جامع ه ب ه م راتب بیش تر از کس ی اس ت ک ه ب رای ب ار اول م رتکب ج رم‬
‫می‌شود ‪،‬زیرا این شخص عمًال نشان داده است که اجرای مج ازات درب اره وی مفی د فای ده نب وده و مج ددًا‬
‫دست به ارتک اب ج رم زده اس ت‪ .‬ب ه‌همین علت هم از ای ام ق دیم ت ا ب ه ح ال نس بت ب ه این قبی ل مج رمین‬
‫روش‌های شدیدتر در نظر گرفته شده است‪ .‬ولی این روش تشدید مجازات مخصوص به جرائم مهم است نه‬
‫جرائم کم اهمیت و یا مجازات های کم اهمیت‪ ،‬قانون ج زاء افغانس تان در این م ورد دارد ‪ :‬هرگ اه ش خص‬
‫مرتکب جرائم متعدد گردد و این جرائم ب ا یک دیگر مرتب ط نب وده و قب ل از ص دور حکم در م ورد یکی از‬
‫آن‌ها وحدت و هدفی که جرائم مذکور را باهم جمع کند موجود نباشد محکمه به جزای پیش‌بینی‌شده هر جرم‬
‫حکم می‌نماید و جزاهای محکوم بها یکی بعد دیگر باالی وی تنفیذ می‌گردد‪ ‌،‬مشروط بر اینکه مجموع مدت‬
‫حبس از بیست سال تجاوز نکند‪.‬‬

‫مجازات جرم اختالس در روشنایی قوانین جزایی افغانستان‬ ‫‪-6‬‬

‫‪18‬‬
‫‪.‬همدمی خطبه سرا‪ ،‬ابوالفضل‪ ،‬فساد مالی‪ ،‬انتشارت شابک‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬سال‪ ،1378 :‬ص‪288‬‬
‫‪13‬‬
‫قسمیکه در البالی مفردات فوق بحث های پیرامون چگونگی این جرم داشتیم‪ ،‬البت ه در م واردی ن یز‬
‫از مجازات آن تذکر به عمل آمده‪ ،‬در این بحث کوشش به عمل آمده تا پیرامون مجازات جرم اختالس‬
‫به صورت خاص توضیحات ارائه میگردد‪ .‬طوریکه ما چگونگی بررسی و مجازات این جرم را‪ ،‬از‬
‫اینکه مرتکبین آن م وظفین خ دمات عام ه ب وده‪ ،‬و این م وظفین مش مول دو کتگ وری اس ت‪ ( ،‬ی ک‪،‬‬
‫موظفین خدمات عامه ملکی‪ ،‬دو موظفین خدمات عامه نظامی)‪ ،‬ذیال به آن پرداخته می شود‪:‬‬
‫مجازات موظفین خدمات عامه ملکی در ارتکاب جرم اختالس‬ ‫‪-6-1‬‬
‫مطابق فقره یک ماده ‪ 268‬قانون جزای افغانستان‪ ،‬موظفین خدمات عامه یی ک ه از ام وال س پرده‬
‫شده دولتی به صورت غیر قانونی پنهان یا مورد اختالس قرار دهد‪ ،‬به حبس طویلی که از ده س ال‬
‫کمتر نباشد محکوم میگردد‪.‬‬

‫‪ -6-2‬مجازات منسوبین پولیس و اردو در ارتکاب جرم اختالس‬

‫‪ 6-2-1‬مجازات منسوبین پولیس در ارتکاب جرم اختالس‪.‬‬

‫منسوبین پولیس و قانونیکه باالی انها تطبیق میگردد عبارت از قانون جرایم عسکری میباشد که به ارتب اط‬
‫جرم اختالس ماده چهل دوم قانون متذکره سه مورد را از جمله جرایم فساداداری تلقی نم وده اس ت ک ه ذیال‬
‫نگاشته میشود‪.‬‬

‫سوء استفاده از صالحیت وظیفوی ‪.‬‬ ‫‪.１‬‬

‫تجاوز از صالحیت وظیفوی‪.‬‬ ‫‪.２‬‬
‫عدم استفاده از صالحیت وظیفوی‪.‬‬ ‫‪.３‬‬
‫‪19‬‬
‫که فقره اول ماده مذکور مرتکب جرایم فوق مستلزم جزای حبس از سه الی ده سال قید نموده است‪.‬‬

‫و فقره دوم ان در صورتیکه ارتکاب جرایم فوق عواقب سنگین را در بر داشته باش د مس تلزم ج رایم حبس‬
‫از هفت الی پانزده سال قید نموده است‪.‬‬

‫البته در فقرات ماده فوق در ارتکاب ج رم اختالس ص رف موض وع سواس تفاده از ص الحیت وظیف وی آن‬
‫کاربرد دارد‪.‬‬

‫اما قانون جزای عسکری که باالی منسوبین اردو قاب ل تط بیق اس ت س ه م ورد ف وق در م اده (‪ )۳۹‬ق انون‬
‫متذکره تصریح گردیده است ‪.‬‬

‫البته منسوبین پولیس و اردوی ملی به اساس قانون جزا و ق انون خ اص خ ویش م ورد محاکم ه و مج ازات‬
‫قرار میگیرند‪.‬‬

‫‪ -6-2-2‬مجازات منسوبین اردوی ملی در ارتکاب جرم اختالس‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫‪.‬قانون جرایم عسکری افغانستان (خاص برای پولیس ملی )‬

‫‪14‬‬
‫جرایم منسوبین اردو نیز همانند‪ ،‬جرایم منس وبین پ ولیس می باش د و هم ان اج راات و مج ازاتی ک ه ب رای‬
‫منسوبین پولیس قانون ملحوظ داشته است‪ ،‬منسوبین اردو نیز شامل همان مجازات می باش ند ب ا این تف اوت‬
‫که تصریح این مجازات برای منسوبین اردو در قانون جزای عسکری تصریح یافته است‪.‬‬

‫صرف با این تفاوت که ماده ‪ 39‬قانون جزای عسکری قابل تطبیق بر جرایم ناش ی از فس اد اداری ب وده ب ا‬
‫عین شکلیاتی که در قانون جرایم عسکری تصریح گردیده است‪:‬‬

‫سوء استفاده از صالحیت وظیفوی‬ ‫‪-1‬‬

‫تجاوز از صالحیت وظیفوی‬ ‫‪-2‬‬
‫‪20‬‬
‫عدم استفاده از صالحیت وظیفوی‬ ‫‪-3‬‬

‫نتیجه‬

‫اختالس ام وال عم ومی توس ط کارمن دان دولت‪ ،‬مص داقی از ص دها نمون ه و روش ی از می ان روش‌ه ای‬
‫گوناگون فساد مالی است که در کشور اتفاق می‌افتد‪.‬جریان فساد که در سال‌های اخ یر در ص حنه بین‌المللی‬
‫اعتبار خارجی دولت را خدشه‌دار و در داخل کشور پیامدهای به مراتب ویرانگر و مخرب تر ب ر اقتص اد‪،‬‬
‫فرهنگ و حتی امنیت ملی گذاشته است‪.‬‬

‫امروزه هر چند در کشور یک عزم ملی برای مقابله با فساد بو جود آمده اس ت‪ ،‬ام ا جریان‌ه ای قدرتمن دی‬
‫در داخل و خارج کشور وجود دارد که در مقابل این عزم ملی ایستاده است‪ .‬متأسفانه وج ود این جری ان ن ه‬
‫در خارج از چارچوب حکومت و دولت‪ ،‬بلکه در متن نهادهای دولتی ریشه دوانده و چه بسا در بسیاری از‬
‫موارد و خود این جریان و یا کارگزاران آن مسئولیت مبارزه با فساد را خود بر عهده می‌گیرن د وب ر م ردم‬
‫و ملت نیز منت می‌گذارند که سنگینی بار مبارزه با فساد بر دوش آن‌ها افتاده است و به گفته حافظ این‌ها به‬
‫مردم توصیه توبه از فساد دارند‪ ،‬اما توبه فرمان خود توبه کمتر می‌کنند‪ .‬روشن است که در چنین وضعیت‬
‫‪20‬‬
‫‪.‬قانون جزای عسکری افغانستان خاص برای (اردوی ملی)‬

‫‪15‬‬
‫معضل فساد مالی در کشور عمومًا و اختالس از اموال عمومی خصوصًا نه با توصیه تنها قابل حل است و‬
‫نه جرم انگاری محض توان مقابله با گسترش این پدیده زشت در کشور را دارد‪ .‬و در نهایت م ردم منتظ ر‬
‫اقدام عملی دولت‌مردان در صحنه عمل‪ ،‬برای مقابله با اختالس هستند‪.‬‬

‫و هکذا مجازاتیکه برای منسوبین و موظفین خدمات عامه در البالی قوانین کشور پیش بینی شده است‪ ،‬نیز‬
‫به خوبی طی مواد قانونی تصریح یافته است‪ .‬اما با این وجود این تالش ها ب رای ک اهش و رف ع این عام ل‬
‫مخرب جامعه بسنده نبود‪ ،‬و الزم به نظر می آید که ب رای از بین ب ردن این پدی ده ش وم بای د‪ ،‬پالیس ی ه ای‬
‫جدی تر و موثر تری روی دست گرفته شود‪.‬‬

‫برای از بین بردن ظرف فساد اداری نخستین قدم ه ای ک ه می ت وان برداش ت‪ ،‬این اس ت ک ه ب رای ام رار‬
‫معاش موظفین خدمات عامه توجه بیشتر صورت بگیرد‪ ،‬و برای اجراات اداری شیوه ه ای س اده و ش فافی‬
‫وضع گردد‪ ،‬در کنار آن در موسسات تعلیمات ابتدایی و عالی مبارزه با فساد اداری ش امل مف ردات درس ی‬
‫گردد‪.‬‬

‫منابع و مأخذ‬

‫قانون مبارزه علیه ارتشاء و فساد اداری‪ ،‬منتشره جریده رسمی ‪ ،۸۳۸‬وزارت عدلیه افغانستان‬ ‫‪-１‬‬
‫قانون جرایم عسکری‪ ،‬منتشره جریده رسمی‪ ،‬وزارت عدلیه افغانستان (پولیس)‬ ‫‪-２‬‬
‫قانون جزای عسکری‪ ،‬منتشره جریده رسمی‪ ،‬وازرت عدلیه افغانستان (اردو)‬ ‫‪-３‬‬
‫قانون جزای افغانستان‪ ،‬منتشره جریده رسمی‪ ،‬شماره ‪ ،۱۳۵۷ ،۳۴۷‬وزارت عدلیه افغانستان‬ ‫‪-４‬‬
‫همدمی خطبه سرا‪ ،‬ابوالفضل‪ ،‬فساد مالی‪ ،‬انتشارت شابک‪ ،‬چاپ دوم‪ ،‬سال‪۱۳۷۸ :‬‬ ‫‪-５‬‬
‫دادخدایی‪ ،‬داکتر لیال‪ ،‬فساد مالی‪-‬اداری و سیاست جنایی مقابله با آن‪ ،‬انتشارات میزان‪ ،‬سال‪:‬‬ ‫‪-６‬‬
‫‪۱۳۹۰‬‬
‫ستانکزی‪ ،‬ظریف‪ ،‬جرایم ناشی از فساد اداری‪ ،‬مطبعه مسلم‪ ،‬چاپ اول‪۱۳۹۲ :‬‬ ‫‪-７‬‬
‫صالحی‪ ،‬دوکتور غالم رضا ذاکر‪ ،‬راهبرد های مبارزه با فساد اداری‪ ،‬انتشارات جنگل‪ ،‬چاپ‬ ‫‪-８‬‬
‫دوم‪۱۳۹۱ ‌:‬‬
‫صادقی‪ ،‬دوکتور احمد رضاء‪ ،‬سیاست جنایی تقنینی افغانستان در قبال جرایم فساد اداری‪ ،‬نشر‬ ‫‪-９‬‬
‫واژه‪ ،‬سال‪۱۳۹۴ :‬‬
‫فرید‪ ،‬پوهندوی محمد محسن‪ ،‬حقوق جزای اختصاصی‪ ،‬طبع چهارم‪ ،‬کابل‪۱۳۹۳ ،‬‬ ‫‪-１０‬‬
‫ستانکزی‪،‬پوهندوی نصرهللا و دیگران‪،‬قاموس اصطالحات حقوقی‪،‬سال ‪،1387‬چاپ پروژه امور‬ ‫‪-１１‬‬
‫عدلی و قضایی ایاالت متحده آمریکا در افغانستان‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه جرایم سازمانیافته فراملی مصوب سال ‪ 2000‬میالدی‪.‬‬ ‫‪-１２‬‬
‫کنوانسیون سازمان ملل متحد علیه فساد اداری مصوب سال ‪ 2003‬میالدی‪.‬‬ ‫‪-１３‬‬

‫‪17‬‬