1. Kończyna górna - Omów budowę kończyny górnej (kości, mięśnie, główne naczynia tętnicze i żylne).

Podział kończyny górnej: kości obręczy- łopatka i obojczyk; kości kończyny górnej wolnej: kość
ramienna, kość łokciowa i promieniowa, kości nadgarstka (8; łódeczkowata, księżycowata,
trójgraniasta, grochowata, czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza, główkowata,
haczykowata), kości śródręcza (I-V), paliczki bliższe (5), paliczki środkowe (4; kciuk nie posiada) i
paliczki dalsze (5)
Kości nadgarstka ułożone w dwa szeregi po 4 kości: szereg bliższy- łódeczkowata, księżycowata,
trójgraniasta, grochowata, szereg dalszy- czworoboczna większa, czworoboczna mniejsza,
główkowata, haczykowata, kości śródręcza ( I-V), paliczki bliższe (5), paliczki środkowe (4),
paliczki dalsze (5).
Mięśnie obręczy kończyny górnej (m. obły większy, m. obły mniejszy, m. nadgrzebieniowy, m.
podgrzebieniowy, m. naramienny, m. podłopatkowy).
Mięśnie ramienia: grupa przednia- zginacze (m. dwugłowy ramienia, m. kruczo-ramienny, m.
ramienny) grupa tylna – prostowniki (m. trójgłowy ramienia, m. łokciowy)
Mięśnie przedramienia : grupa przednia (m. nawrotny obły, m. dłoniowy długi, m. zginacz
powierzchowny palców, m. zginacz głęboki palców, m. zginacz długi kciuka, m. zginacz
promieniowy nadgarstka), grupa boczna ( m. ramienno – promieniowy, m. odwracacz przedramienia,
m. prostownik przedramienia długi, m. prostownik przedramienia krótki), grupa tylna (m.
prostownik palców, m. prostownik palca małego, m. prostownik łokciowy nadgarstka).
Mięśnie ręki: grupa I- mięśnie kłębu kciuka (palca I)- m. odwodziciel krótki kciuka, m. zginacz
krótki kciuka, m. przeciwstawiacz kciuka, m. przywodziciel, grupa II – mięśnie kłębu palca małego
(palca V)-m. odwodziciel palca małego, m. zginacz krótki palca małego, m. przeciwstawiacz palca
małego, grupa III-mięsnie glistowate, ostatnia grupa to mięśnie międzykostne.
Tętnica ramienna stanowiąca przedłużenie tętnicy pachowej rozgałęzia się na tętnicę promieniową i
tętnicę łokciową biegnące w przedramieniu, które po rozgałęzieniu tworzą dwa łuki dłoniowe:
powierzchowny i głęboki, oddające tętnice do palców. Żyły kończyn dzielą się na dwa układy: układ
żył głębokich (podpowięziowy) odpowiadający tętnicom oraz układ żył powierzchownych
( nadpowięziowy), do którego w kończynie górnej wolnej zaliczamy żyłę odpromieniową, żyłę
odłokciową oraz żyłę pośrodkową łokcia.
2. Grasica - Omów położenie i stosunki topograficzne grasicy.
Narząd wydzielania wewnętrznego położony w dolnej części szyi i w górnej części śródpiersia.
Część szyjna położona poniżej tarczycy, do przodu od tchawicy. Część piersiowa położona jest w
górnej części śródpiersia przedniego ( bezpośrednio za mostkiem ) pomiędzy workami opłucnej, do
przodu od wielkich naczyń wychodzących z serca a dolna część spoczywa na osierdziu.
3. Układ pokarmowy - Omów budowę układu pokarmowego (odcinki przewodu pokarmowego,
określenie stosunku poszczególnych części otrzewnej, określenie miejsca ujścia gruczołów
układu pokarmowego i unaczynienie).
Składa się z: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek (część wpustowa, dno żołądka, trzon, część
odźwiernikowa), jelito cienkie (dwunastnica oraz jelito krezkowe- jelito czcze i kręte), jelito grube
( kątnica z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica- wstępująca, poprzeczna, zstępująca, esowata oraz
odbytnica.
Gruczoły układu pokarmowego- ślinianki (podjęzykowa, podżuchwowa, przyuszna) odpowiadają za
produkcję śliny, uchodzą do jamy ustnej, wątroba i trzustka. Przewód wyprowadzający żółć-
przewód żółciowy wspólny oraz przewód trzustkowy łączą się w bańkę wątrobowo- trzustkową
uchodząca na brodawce większej dwunastnicy.
Odcinki przewodu pokarmowego położone wewnątrzotrzewnowo: żołądek, jelito krezkowe, kątnica
z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica poprzeczna i esowata. Odcinki przewodu pokarmowego
położone zewnątrzotrzewnowo : dwunastnica, okrężnica wstępująca i zstępująca, odbytnica.
-jama ustna i gardło unaczynione są przez gałęzie tętnicy szyjnej zewnętrznej
-przełyk otrzymuje krew tętniczą z gałęzi przełykowych aorty piersiowej
- żołądek, trzustka, wątroba, dwunastnica unaczynione są przez pień trzewny odchodzący z aorty
brzusznej.
-jelito krezkowe, kątnica z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica wstępująca i ¾ okężnicy
poprzecznej otrzymują krew z tętnicy krezkowej górnej
-1/4 okrężnicy poprzecznej, okrężnica zstępująca, esowata i górna część odbytnicy unaczynione są
przez tętnicę krezkową dolną
-środkowa i dolna część odbytnicy otrzymuje krew z tętnicy biodrowej wewnętrznej.

4. Losy leku w organizmie a system klasyfikacji biofarmaceutycznej (BCS)

LADME – odzwierciedla losy leków w ustroju. Jest to akronim, czyli wyraz utworzony z
pierwszych liter nazw procesów, jakim podlega lek w organizmie człowieka:
L – liberation – uwalnianie - to przechodzenie substancji czynnej zawartej w określonej postaci
leku do środowiska, z którego może zostać wchłonięta, np. do treści żołądkowej czy jelitowej. Fazę
uwalniania poprzedza rozpad (postaci leku np. kapsułki, drażetki, tabletki
A – absorption – wchłanianie - przechodzenie substancji czynnej do krwiobiegu, polega na jej
przenikaniu przez błony biologiczne. Stopień i szybkość wchłaniania leku zależy od: drogi podania
(podanie dożylne omija cały ten proces, natychmiast następuje dystrybucja), właściwości fizyko-
chemicznych leku np. wielkości cząstek, właściwości kwasowo-zasadowych, rozpuszczalności,
wielkości podanej dawki, postaci leku, częstotliwości podawania leku
D – distribution – dystrybucja - rozprowadzanie leku w obrębie organizmu. Etap ten umożliwia
substancji czynnej dotarcie do miejsca swojego działania. Proces dystrybucji polega na przenikaniu
leków i ich metabolitów z krwi do tkanek, przez błony biologiczne na zasadzie biernego i aktywnego
transportu.
M – metabolizm –zwany inaczej biotransformacją - jest procesem zachodzącym w wątrobie.
Składają się na niego dwa kolejno po sobie zachodzące procesy, zwane reakcjami I i II fazy:
- reakcje I fazy – to reakcje rozkładu, w których następuje proces wstępnej przemiany chemicznej
cząsteczki leku i doprowadzenie go do takiej postaci, aby mógł on być wydalony z organizmu.
Zwykle zachodzi proces utleniania, redukcji, hydrolizy, acetylacji, metylacji
reakcje II fazy – to reakcje syntezy w których następuje najczęściej sprzęganie leku z kwasem
siarkowym lub glukuronowym. Powstałe w ten sposób związki są nietoksyczne, bardzo dobrze
rozpuszczalne w wodzie i gotowe do wydalenia
E – excretion – wydalanie- Najważniejszym narządem wydalającym leki z ustroju są nerki,
wydalenie leków następuje z moczem. Oprócz eliminacji przez nerki leki mogą ulegać wydalaniu
także innymi drogami – jest to tzw. pozanerkowa droga eliminacji,np:. z kałem,
z żółcią
eliminacja = metabolizm + wydalanie
System klasyfikacji biofarmaceutycznej w skrócie BCS to system klasyfikacji substancji
leczniczych pod względem ich właściwości biofarmaceutycznych, czyli pod
względem rozpuszczalności w wodzie i przenikalności przez bariery biologiczne. System ten
charakteryzuje leki pod katem łatwości ich uwalniania (dostępność farmaceutyczna) i wchłaniania
(dostępność biologiczna). Informuje o dwóch pierwszych etapach zmian, jakim podlega lek po
podaniu do organizmu. Zmiany te opisywane są w systemie LADME, i BCS opisuje etapy: L –
liberation (uwalnianie) i A – absorption (wchłanianie).
Według BCS substancje lecznicze można podzielić na cztery grupy:
Grupa I
Substancje dobrze rozpuszczalne i dobrze przenikające
Leki z tej grupy charakteryzują się wysoką dostępnością farmaceutyczną i biologiczną, wchłaniają
się szybko i łatwo. Szybkość ich wchłaniania zwykle przewyższa nawet szybkość uwalniania się
z postaci leku. W związku z tym o szybkości wchłaniania decyduje prawie wyłącznie szybkość
uwalniania.
Przykład: Metoprolol
Grupa II
Substancje słabo rozpuszczalne ale dobrze przenikające
Dostępność biologiczna leków z tej grupy jest ograniczona przez ich słabe rozpuszczanie się, więc
szybkość ich wchłaniania jest zbliżona do szybkości rozpuszczania się ..
Przykład: Glibenklamid
Grupa III
Substancje dobrze rozpuszczalne ale słabo przenikające
Po podaniu leku, substancja lecznicza uwalnia się szybko, ale jest powoli wchłaniana. Dla leków
takich wskazane jest projektowanie leków o przyspieszonym uwalnianiu, tak aby czas wchłaniania
zaczynał się możliwie szybko.
Przykład: Cymetydyna
Grupa IV
Substancje słabo rozpuszczalne i słabo przenikające
Leki z tej grupy charakteryzują się niską dostępnością farmaceutyczną i biologiczną.
Przykład: Hydrochlorotiazyd

5. Podaj definicje dostępności farmaceutycznej i równoważności farmaceutycznej. Wyjaśnij

jakim celom służy badanie uwalniania substancji leczniczej ?
Dostępność farmaceutyczna definiuje się jako mierzoną w warunkach in vitro ilość substancji
leczniczej uwalniającej się z postaci leku i rozpuszczającej się w otaczającym płynie oraz szybkość z
jaką ten proces zachodzi. Wyrażana jest jako procent lub ułamek całkowitej dawki leku jaki
rozpuścił się w płynie akceptorowym w określonym czasie (np. 60% w ciągu 10 min).
Przeprowadzenie badania pozwala przewidzieć farmakokinetykę uwalniania substancji leczniczej w
warunkach in vivo. Stanowi istotny parametr badań preformulacyjnych postaci leku oraz
międzyseryjnych.
Czynniki wpływające na dostępność farmaceutyczną: skład postaci leku, rodzaj i jakość substancji
czynnych i pomocniczych (ich rozpuszczalność, stała dysocjacji, pKa, charakter chemiczny: kwas,
zasada, sól, postać krystaliczna lub amorficzna), powierzchnia kontaktu z płynem akceptorowym,
technologia wytwarzania, warunki przechowywania, właściwości płynu akceptorowego (jego pH,
skład, pojemność buforowa, siła jonowa) szybkość rozpadu lub deformacji postaci leku.
Badanie dostępności farmaceutycznej przeprowadza się na podstawie wytycznych ICH
(Międzynarodowa Konferencja ds. Harmonizacji Wymagań dla Leku) oraz zaleceń
farmakopealnych.
Dostepność farmaceutyczną sprawdza się poprzez badanie uwalniania substancji leczniczej z danej
postaci leku w odpowiednim aparacie np. aparat łopatkowy, koszyczkowy, przepływowy, komora
dyfuzyjna (dla maści).
Równoważność farmaceutyczna – leki są równoważne farmaceutycznie jeśli zawierają identyczną
ilość tej samej substancji leczniczej lub kilku substancji leczniczych, w tych samych postaciach
leku o porównywalnych parametrach i są przeznaczone do podawania tą samą drogą. Czyli muszą
mieć tą samą ilość, postać i drogę podania.
Pojęcie równoważności farmaceutycznej dotyczy tożsamości substancji czynnej i jej właściwości
fizykochemicznych:
 Substancja czynna jako sól, wolny kwas lub wolna zasada
 Skład izomeryczny
 Polimorfizm (hydraty, solwaty)

Cele badań uwalniania substancji leczniczej:

PRZEDE WSZYSTKIM: badanie bezpieczeństwa i jakości!
 Ocena biorównoważności
Badanie uwalniania jest jedną z podstawowych metod oceny biorównoważnosci którą określa się
przy wprowadzaniu leków odtwórczych (generycznych) na rynek farmaceutyczny. System
biofarmaceutycznej klasyfikacji substancji chemicznych (BCS) dzieli je na 4 klasy względem
rozpuszczalności i przenikania przez bariery biologiczne. Urzędy rejestracyjne pozwalają na uznanie,
że jeżeli w tabletce lub kapsułce znajduje się substancja lecznicza należąca do klasy I (łatwo
rozpuszczalna i dobrze przenikająca) lub do klasy III (łatwo rozpuszczalne i słabo przenikające) nie
są konieczne badania biorównoważności in vivo, a wystarczą badania uwalniania in vitro.
Warunkiem jest, by tabletka lub kapsułka nie miała charakteru leku o przedłużonym uwalnianiu.
Jeżeli w tak przeprowadzonym badaniu zostanie wykazana identyczność profili uwalniania (w co
najmniej 3 wartościach pH, np. 1,2 i 4,5 oraz 6,8), może się to stać podstawą uznania leku za
równoważny klinicznie (biorównoważny)z lekiem już istniejącym na rynku.

 Kontrola jakości serii produkcyjnych- czyli badania poseryjne.

Badanie uwalniania przeprowadza się w celu oceny jakości danej serii preparatu i sprawdza się czy
w procesie technologicznym nie doszło do zmian w postaci leku, które wpływają na profil
uwalniania substancji leczniczej.

 Określenie korelacji in vivo / in vitro

Korelacja ta określa modele matematyczne opisujące korelację pomiędzy właściwościami preparatu

w warunkach in vitro (szybkość uwalniania, ilość uwolnionej substancji leczniczej), a odpowiedzią
biologiczną in vivo (ilość wchłoniętej substancji leczniczej, stężenie leku we krwi). Znaczenie
IVIVC:
 Przewidzenie dostępności biologicznej substancji leczniczej z postaci leku na
podstawie badań in vitro
 Umożliwienie oceny równoważności biologicznej preparatów na podstawie badań in
vitro
 Umożliwienie odstąpienia od badań równoważności biologicznej dla substancji
leczniczych z grupy II BCS jeśli wykaże się korelacje IVIVC.

6.Scharakteryzować czynniki determinujące dostępność biologiczną leków ocznych

podawanych do worka spojówkowego.
Osiągnięcie efektu terapeutycznego leku podawanego do oka zależy od wielu czynników: rodzaju
schorzenia i stanu jego zaawansowania, sposobu leczenia, wyboru odpowiedniej substancji
leczniczej i rodzaju postaci leku, szybkości uwalniania substancji leczniczej z postaci leku, a także
szybkości penetracji, dystrybucji substancji leczniczej w tkankach, szybkości jej eliminacji oraz
stopnia wiązania z białkami.
Dostępność biologiczna danego leku będzie zależeć od;
- właściwości substancji leczniczej i substancji pomocniczych (przede wszystkim wielkości
cząsteczki, stopnia dysocjacji, współczynnika podziału olej/woda, pKa)
Optymalny współczynnik podziału przy przenikaniu przez rogówkę oka wynosi 10-100, co świadczy
o łatwości przenikania lipofilnych substancji leczniczych. Oznacza to że w przypadku substancji
których współczynnik jest wyższy lub niższy od wartości granicznych, penetracja jest utrudniona ze
względu na charakter lipofilowo-hydrofilowy rogówki. Szybkość przenikania substancji leczniczych
silnie lipofilowych jest mniejsza niż substancji o słabszych właściwościach lipofilowych.
Substancje lecznicze podawane do oka są najczęściej solami słabych zasad, po podaniu do oka
zostają doprowadzone do pH fizjologicznego (7,0-7,4), w wyniku czego następuje cofnięcie
dysocjacji soli i substancje niezdysocjowane przenikają przez nabłonek rogówki oka. W
hydrofilowym miąższu rogówki następuje częściowa transformacja w postać kationu, a kation po
dotarciu do śródbłonka ulega ponownie przemianie do formy niezdysocjowanej, skąd przenika do
komory przedniej oka .
Cząsteczki hydrofilowe o masie poniżej 500Da łatwo przenikają przez miąższ rogówki, wielkość
cząsteczek lipofilowych nie ma dużego wpływu na ten proces. Spojówka w porównaniu z rogówką
jest łatwiej przepuszczalna dla cząstek nawet do 20 000 Da, mogą przenikać przez nią cząstki o
różnej wielkości i polarności.
- naturalnych barier utworzonych przez nabłonek rogówki, spojówkę i twardówkę –
Wchłanianie substancji leczniczych następuje przede wszystkim przez rogówkę( przez którą
przenikalność jest 40-krotnie lepsza), częściowo przez spojówkę i twardówkę. Wchłanianie przez
bogato unaczynioną spojówkę, zwłaszcza w stanach zapalnych, powoduje dotarcie substancji
leczniczej do krążenia ogólnego, co jest efektem niezamierzonym. Płyn łzowy stanowi środowisko,
w którym następuje uwalnianie substancji leczniczej, w stanach zapalnych spojówek na tle
bakteryjnym i wirusowym, pH płynu łzowego może się zwiększać.
- kinetyki procesów w części przedrogówkowej oka, zwłaszcza wymiany płynu łzowego,
szybkości jego parowania- ponad 80% substancji leczniczej może być usunięta z części
przedrogówkowej oka z przyczyn fizjologicznych. Szybkość odtwarzania płynu łzowego wpływa na
zmianę stężenia substancji leczniczej, gdyż po aplikacji płynnego preparatu do oka dochodzi do jej
wypłukiwania z worka spojówkowego na skutek łzawienia. 1 kropla roztworu (50ul) > pojemność
worka spojówkowego- ok.30ul, - ok. 20ul podanego roztworu jest natychmiast usuwane z worka
spojówkowego , a z pozostałej ilości większość przedostaje się do przewodu nosowo-łzowego
mogąc dostawać się do krążenia ogólnego i wywoływać działania niepożądane
- wiązania substancji leczniczej z białkami- w procesie chorobowym ilość białek w płynie
łzowym może znacznie się zwiększać. Substancja lecznicza związana z białkami jak i nie związana z
nimi w jednakowym stopniu usuwana jest z części przedrogówkowej na skutek wymiany łez.
- ciśnienia osmotycznego kropli do oczu- decyduje o czasie przebywania substancji leczniczej w
worku spojówkowym. Podanie roztworu hipertonicznego powoduje podrażnienie, wywołujące
łzawienie. Podanie kropli o mniejszym ciśnieniu indukuje przepływ wody z powierzchni gałki
ocznej do wewnętrznych warstw rogówki, może to okresowo zwiększyć stężenie leku w części
przedrogówkowej.
- obecność środków konserwujących jako substancji pomocniczych wywołuje podrażnienie oka, a
przez to łzawienie i utratę części dawki leku
- barier metabolicznych- enzymy obecne w tkankach gałki ocznej odgrywają ważną rolę w
dostępności biologicznej substancji leczniczej. Są to m.in. esterazy, reduktazy, monoaminooksydazy,
transferazy, hydroksylazy, odpowiedzialne za szereg procesów enzymatycznych. Ich obecność może
powodować powstawanie struktur nieaktywnych leku, jak również pod ich wpływem może
dochodzić do przemiany struktury nieaktywnej w aktywną (proleki).
- fizjologiczne mechanizmy obronne (mruganie, łzawienie)- częste mruganie zwiększa szybkość
usuwania leku z powierzchni gałki ocznej

7.Krzywa czułośći ucha ludzkiego.

Ludzkie ucho posiada dolną i górną granicę słyszenia. Dolna to minimalne wartości ciśnień
akustycznych dźwięków [dB], przy których ucho zaczyna odbierać wrażenia dźwiękowe.
Górna granica to próg słyszenia bolesnego. Obszar pomiędzy nimi to powierzchnia słyszalności.
Jak widać na krzywej czułość ucha nie zależy wyłącznie od głośności dźwięku, ale jest ściśle
skorelowane z jego częstotliwością (charakterystyczne wygięcie). Większość ludzi słyszy w zakresie
od 0 do 120 dB (w granicach częstotliwości rzędu od 16 Hz do 20.000 Hz). Im większa
częstotliwość drgań dźwięku, tym próg bólowy szybciej jest osiągany. Max przy którym odbieramy
ból to 120 dB. Dla zobrazowania na obronie można powiedzieć ze szept ma blisko 0 dB a występ
orkiestry dętej sięga 100 dB. Zwykła rozmowa to ok. 40 dB.
Krzywa wykazuje zróżnicowanie osobnicze i zależy np. od wad słuchu - podwyższanie się dolnej
granicy pasm częstotliwości, świadczy o ubytkach słuchu
8. Fale ultradźwiękowe – podstawowa charakterystyka
(inaczej zwane naddźwiękami) są rodzajem fal akustycznych, rozchodzących się w ośrodkach
sprężystych (powietrze, woda, ciała stałe) o częstotliwościach z zakresu od 16 kHz (granica
słyszalność dźwięku dla ucha ludzkiego) do ok. 100 MHz. Poniżej nich leżą zwykłe dźwięki
słyszalne, jeszcze niżej tzw. infradźwięki. Warunki rozchodzenia się fal ultradźwiękowych są
zależne od własności ośrodka, w którym one występują. Obszar, w którym rozchodzą się fale
dźwiękowe nazywamy polem ultradźwiękowym
Typowe właściwości ultradźwięków to:
 Niskie długości falowe, średnio wynoszące kilka centymetrów, np. dwa centymetry w gazie,
kilkadziesiąt centymetrów w ciałach stałych, przy częstotliwości kilkunastu kHz,
 Znane nam ultradźwięki, mające zastosowanie w medycynie i technice, są wiązkami
falowymi spójnymi, czyli koherentnymi , w przeciwieństwie do fal hiperdźwiękowych
 Dzięki małym długościom fal, ultradźwięki występują często w formie promieni
ultradźwięku i łatwo dają się kształtować w dowolne i precyzyjnie położone i skierowane
wiązki, jak również wizualizować świetlnie przy wykorzystaniu tzw. efektu
akustooptycznego
 Ultradźwięki skutecznie niszczą bakterie, drobnoustroje i niektóre drobne zwierzęta (ryby,
owady.) Z drugiej strony wiele zwierząt wykorzystuje zjawisko rozchodzenia się
ultradźwięków, m.in. do orientacji przestrzennej, unikania przeszkód (delfiny) i łapania
owadów w locie w ciemności (nietoperze.)
Ultradźwięki to drgania mechaniczne cząstek ośrodka o częstotliwości większej niż górna granica
słyszalności ucha ludzkiego. Granicę tę określa się umownie na 16 000 bądź 20 000 Hz.
Ultradźwięki Fale ultradźwiękowe różnią się miedzy sobą kierunkiem drgań cząsteczek ośrodka w
stosunku do kierunku rozchodzenia się fali.
Właściwości fali dźwiękowej:
Fala przechodząc z jednego ośrodka do drugiego ulega:  Odbiciu  Załamaniu  Rozproszeniu 
Ugięciu (dyfrakcji)  Interferencji  Absorpcji (pochłanianiu)

9. Warunki pływania cieczy, a gęstość cieczy.

Gęstością ciała jednorodnego nazywamy stosunek masy m ciała do jego objętości v
Ciężarem właściwym γ ciała jednorodnego nazywamy stosunek ciężaru p ciała do jego objętości v
Gęstość względna to stosunek gęstości bezwzględnej ciała(cieczy) do gęstości bezwzgędnej cieczy
wzorcowej, najczęściej wody, w tej samej temperaturze:

Gęstość wiekszości substancji zależy od temperatury w sposób odwrotnie proporcjonalny tzn. wraz
ze wzrostem temperatury gęstość maleje. Związane jest to ze zjawiskiem rozszerzalnośći
objętościowej ciał. Nietypową zależność gęstości od temperatury wykazuje woda. W zakresie
temperatur poniżej zera gęstość spada w miarę podwyższania sie temperatury, natomiast w
przedziale od 0∘ C do 4∘ C gęstość wzrasta osiągając maksymalną wartość  1g/cm3 w temperaturze
4∘ C (lód utrzymuje się na powierzchni wody). Powyżej tej temperatury gęstość wody maleje
zgodnie ze zjawiskiem rozszerzalności objętościowej cieczy, np. przy 100∘ C osiąga wartość 958,38
kg/m3.

Piknometr to szklane naczynie o określonej objętości zamykane doszlifowany korkiem z

termometrem do mierzenia w czasie pomiarów temperatury wody i badanej cieczy. Z boku znajduje
się kapilarny otwór służący do odprowadzenia nadmiaru cieczy w czasie zamykania.

Waga Mohra-waga hydrostatyczna zbudowana jest z dwuramiennej dźwigni na końcu dłuższego

ramienia jest szklany pływak, ramię ma podziałkę od 1 do 10, a na drugim ramieniu znajduje się
ciężarek równoważący masę pływaka.

Prawo Archimedesa Na każde ciało zanurzone w cieczy działa siła wyporu o kierunku pionowym i
zwrocie w górę, równa co do wartości ciężarowi wypartej cieczy.

Areometr podłużne szklane naczynko wypełnione u dołu śrutem lub rtęcią, pływa w pozycji
pionowej. Gdy areometr jest w równowadze ciężar=siła wyporu.

Prawo Archimedesa formułuje się słownie w następujący sposób:

Siła wyporu działająca na ciało zanurzone w płynie jest równa ciężarowi płynu wypartego przez to
ciało
Mówiąc inaczej, gdybyśmy dokładnie takie samo ciało "wyrzeźbili" z wody (ale nie z lodu, bo lód
jest lżejszy niż woda!), to ciężar tej "rzeźby" dałby nam wartość siły wyporu w wodzie. Oczywiście
nie musimy dokładnie rzeźbić ciała - wystarczy, że po prostu weźmiemy tylko tę ilość "materiału" na
naszą rzeźbę - czyli wodę mającą tyle samo objętości co ciało.
Jakie wnioski wyciągamy z tego prawa:
że siła wyporu jest tym większa, im cięższy jest płyn - większa siła wyporu jest w wodzie, niż w
powietrzu i większa w rtęci, niż w wodzie.
siła wyporu jest tym większa, im większe (rozmiarami, objętością) jest ciało (a przynajmniej jego
zanurzona część)

1 g/cm3, lub jak ktoś woli: 1000 kg/m3- gęstośc wody

Gęstość wody w stosunku od temp. Od ujemnych do 4 st Celsjusza gęstość wody rosnie, w 4 st
osiągają 1000 kg/m3, powyżej 4 st zaczyna maleć.
10. Zastosowanie leków będących inhibitorami enzymów lub analogami metabolitów szlaku
kwasu arachidonowego wraz z mechanizmem ich działania.
Należy opisać szlak kwasu arachidonowego, tzn. przedstawić produkty, których substratem
jest kwas arachidonowy – kwas arachidonowy jest prekursorem wielu eikozanoidów regulujących
funkcje wielu narządów i układów. Jest on uwalniany
z fosfolipidów błon komórkowych przy udziale fosfolipazy A2 bądź pośrednio z udziałem
fosfolipazy C i D. Produktami szlaku kwasu arachidonowego są prostaglandyny, leukotrieny i
tromboksan. Enzymem kluczowym w syntezie prostaglandyn i tromboksanu jest syntaza cyklicznego
nadtlenku prostaglandynowego (PGHS), która posiada dwie aktywności enzymatyczne –
cyklooksygenazy i peroksydazy.
Krótki opis:
Fosfolipidy

Fosfolipaza A2

Kwas arachidonowy

Cyklooksygenaza I lub cyklooksygenaza II

Cykliczny nadtlenek (PGG2)

Peroksydaza

Prostaglandyna H2 (PGH2)

Swoiste syntazy

Pozostałe prostaglandyny, prostacykliny i tromboksan

Prostaglandyny działają w miejscu wytwarzania lub wydzielane są do krwi. Nie są nigdzie

magazynowane. Ich działanie jest różnorodne, a często przeciwstawne. Są m.in. mediatorami reakcji
zapalnych, pobudzają lub hamują skurcze mięśni gładkich, hamują wydzielanie soku żołądkowego,
działają chemotaktycznie na leukocyty, wpływają na proces agregacji płytek krwi czy odgrywają
ważną rolę w rozwoju płodu.

Kwas arachidonowy jest substratem leukotrienów, które powstają przy udziale enzymu –
lipooksygenazy. Leukotrieny powodują skurcze mięśni gładkich, zwiększenie wydzielania śluzu w
drogach oddechowych, zwiększenie przepuszczalności naczyń włosowatych
i rekrutują leukocyty leukocyty do miejsc stanu zapalnego.
Należy wymienić 3 grupy inhibitorów enzymów związanych ze szlakiem kwasu arachidonowego:
glikokortykosteroidy – fosfolipaza A2 leki przeciwzapalne, przeciwastmatyczne
NLPZ – cyklooksygenaza leki przeciwbólowe, przeciwzapalne i
przeciwgorączkowe
Zileuton – 5-lipooksygenaza leki przeciwastmatyczne
Należy wymienić 3 grupy syntetycznych analogów metabolitów :
Analogi receptorów lukotrienów – montelukast, zafirlukast leki przeciwastmatyczne

Analogi prostacykliny – Iloprost stosowany w chorobie Bürgera, Zespół

Raynauda i nadciśnieniu płucnym

Analogi prostaglandyny – latanoprost leczenie jaskry

Mizoprostol hamowanie wydzielania soku żołądkowego i
zwiększanie wydzielania śluzu w chorobie
wrzodowej
Alprostadil stosowany w chorobie Bürgera i krytycznym
niedokrwieniu kończyn dolnych
11. Do syntezy jakich ważnych metabolitów służy cholesterol? Czy znane są syntetyczne
analogi w farmacji?
Należy wymienić co najmniej 5 grup metabolitów cholesterolu:
- kwasy żółciowe
- witamina D3
- glikokortykosteroidy (kortyzol)
- mineralokortykosteroidy (aldosteron)
- męskie hormony płciowe (testosteron)
- żeńskie hormony płciowe – estrogeny (estron, estradiol, estriol) i gestageny (progesteron i
pochodne pregnanu)
Należy omówić 3 grupy syntetycznych analogów wymienionych związków:
Np.: UWAGA!!! OMÓWIENIA WYMYŚLONE PRZEZE MNIE
glikokortykosteroidy – prednizon, prednizolon, metyloprednizolon, deksametazon,
betametazon; silnie działające leki przeciwzapalne,
immunosupresyjne; stosowane m.in. w leczeniu przewlekłych chorób
zapalnych, chorób autoimmunologicznych, jako element chemioterapii
nowotworów;
stosowane miejscowo w leczeniu astmy (np. budezonid,
propionian flutikazonu)
witamina D3 – stosowane w stanach niedoboru witaminy D3; w krzywicy i osteomalacji
1,25-dihydroksycholekalcyferol – nie wymaga aktywacji w organizmie,
stosowany, gdy współistnieją zaburzenia funkcji nerek i wątroby
 25-hydroksykalcyferol (kalcifediol) – stosowany przy upośledzonej
hydroksylacji wit.D3 w wątrobie
1α-hydroksykalcyferol – suplementacja niedoboru wit. D3 przy niewydolności
nerek
Gestageny :
– o szerokim zakresie zastosowań (medroksyprogesteron, noretisteron)
Stosowane w braku miesiączki, hormonalnej terapii zastępczej, krwawieniach z
macicy, endometriozie, w leczeniu nowotworów hormonozależnych,
jako środek antykoncepcyjny

– o wąskim zakresie zastosowań:

W zapobieganiu przedwczesnym porodom – hydroksyprogesteron
W leczeniu nowotworów endometrium lub raka sutka – megestrol
W zaburzeniach miesiączkowania i leczeniu niepłodności – nomegestrol,
dydrogestron
Jako środki antykoncepcyjne – octan chlormadinonu, dezogestrel, dienogest,
drospirenon, gestoden, norgestrel, lewonorgestrel

12. Zastosowanie leków jako inhibitorów enzymów

Należy podać co najmniej 5 nazw międzynarodowych inhibitorów enzymów z nazwami tych
enzymów i zastosowaniem leczniczym danego inhibitora.
Np.: UWAGA!!! TO SĄ PRZYKŁADY. MOŻNA PODAĆ INNE

inhibitor enzym zastosowanie

ibuprofen cyklooksygenaza I i II lek przeciw
bólowy/zapalny/gorączkowy
kaptopril konwertaza angiotensyny lek hipotensyjny
allopurinol oksydaza ksantynowa leczenie dny moczanowej
atorwastatyna reduktaza 3-hydroksy-3- leczenie hipercholesterolemii
metylo-glutarylokoenzymu A
riwastygmina acetylocholinoesteraza lek stosowany w chorobie
Alzheimera
benserazyd dekarboksylaza DOPA lek stosowany w chorobie
Parkinsona (razem z L-
DOPA)
amoksycylina transpeptydazy antybiotyk
13. Budowa i organizacja mikrotubul wchodzących w skład cytoszkieletu komórki, z
uwzględnieniem struktur trwałych i przejściowych tworzonych przy udziale mikrotubul.
Przykłady substancji pochodzenia roślinnego wykorzystywanych w medycynie, wpływających
na stabilność mikrotubl w komórce.
MIKROTUBULE – białkowe rurki o średnicy ok. 25nm. Mogą występować w cytoplazmie
pojedynczo lub tworzyć bardziej złożone układy. Powstają w wyniku polimeryzacji heterodimerów
(protofilamentów) zbudowanych z α i β tubuliny. Podjednostki tubuliny łączą się ze
sobą niekowalencyjnie, tworząc ścianę wydrążonej cylindrycznej mikrotubuli. Każdy protofilament
ma budowę spolaryzowaną: na jednym z końców znajduje się tubulina α (biegun minus), a na
drugim tubulina β (biegun plus). Na jedną mikrotubulę przypada 13 protofilamentów.

Frakcje mikrotubul:

 Labilne
Ciągła, dynamiczna przebudowa (polimeryzacja i depolimeryzacja),skręcają się, wydłużają i
zmieniają położenie

 Trwałe
 Centriole – krótkie walce, których ściana jest zbudowana z 9 tripletów mikrotubul.
Zwykle w komórce występuje para centrioli położonych w okolicach jądra. Centriole
te są ustawione prostopadle do siebie i otoczone materiałem centrosomu.

 Wrzeciono kariokinetyczne - zorganizowany system mikrotubul powstający i

funkcjonujący podczas podziału komórki. Mikrotubule wrzeciona biorą czynny udział
w ruchu chromatyd/chromosomów w czasie podziału. Mikrotubule kinetochorowe
utrzymują początkowo chromosomy w płytce metafazowej. Mikrotubule astralne
łączą centrosomy z białkami kory komórki, co przyczynia się do ustalenia pozycji
całego wrzeciona. Mikrotubule biegunowe łącząc się ze sobą stabilizują cały układ.

 Rzęski – włosopodobne struktury o średnicy 0,25 mikrometra, występującymi na

powierzchni wielu rodzajów komórek eukariotycznych. Pojedyncza rzęska zawiera
rdzeń ze stabilnych mikrotubul zebranych w pęczek, wyrastający z ciałka
podstawnego umiejscowionego w cytoplazmie, który jest ośrodkiem organizacyjnym
 dla rzęski. Pierwotną funkcją rzęski jest przemieszczanie płynu ponad powierzchnią
komórki lub nadawanie ruchu komórce w płynie.

 Wici – są napędem plemników i wielu pierwotniaków, przypominają rzęski pod

względem struktury wewnętrznej, są jednak znacznie dłuższe. Są przeznaczone do
ruchu całej komórki i zamiast wytwarzania przepływu cieczy przenoszą regularne fale
ruchu wzdłuż swojej długości, co powoduje przemieszczanie się komórki w płynie.
Związki zaburzające organizacje mikrotubul (MT):
 Kolchicyna – wiąże się z wolnymi heterodimerami α tubuliny i uniemożliwia powstanie MT;
przeważają procesy depolimeryzacji.
 Winkrystyna i Winblastyna – strącają MT
 Taksol – stabilizuje MT; wiąże MT uniemożliwiając ich rozpad, ale nie przeszkadza w
polimeryzacji.
 D2O – Stabilizuje MT

14. Funkcje, rodzaje i budowa połączeń zwierających, łączących komórki miedzy sobą lub z
elementami macierzy pozakomórkowej. Przykłady chorób autoimmunologicznych związanych
z nieprawidłowościami w budowie połączeń zwierających w naskórku.
POŁĄCZENIA ZWIERAJĄCE - rodzaje
 Łączą komórki między sobą lub z ECM (macierz pozakomórkowa)
 Wspólną cechą jest połączenie z cytoszkieletem (przenoszenie naprężeń na wytrzymałe
filamenty, a nie na słabą błonę komórkową)

 OBWÓDKI ZWIERAJĄCE
o Występują poniżej obwódek zamykających między komórkami nabłonka
o Domeny pozakomórkowe kadheryn sąsiednich komórek łączą się ze sobą z udziałem
jonów wapnia
o Domeny cytoplazmatyczne kadheryn wiążą się z filamentami aktynowymi (tworzą
siateczkę graniczną)
o W połączeniu pośredniczą kateniny i α-aktynina
o Pasmo zwierające- występuje na pewnej powierzchni, ale nie tworzy obwódki

 DESMOSOMY
o Punktowe połączenia międzykomórkowe
o Występują między komórkami nabłonka i we wstawkach mięśnia sercowego
o Białka transbłonowe, których domeny pozakomórkowe sąsiednich komórek łączą się ze
sobą są odmianą kadheryn: desmogleiny i desmokoliny
o Domeny cytoplazmatyczne łączą filamenty pośrednie, cytokeratynowe lub desminowe
(białkami pośredniczącymi są desmoplakina, plaktoglobina i plektyna tworzą pod
błoną płytkę mocującą

 HEMIDESMOSOMY (półdesmosomy)
o Punktowe połączenia między komórkami i cząsteczkami ECM błon podstawnych
o Białkami transbłonowymi są Integryny łączące się z lamininy błony podstawnej
 o Domeny cytoplazmatyczne łączą filamenty pośrednie (białka pośredniczące to
desmoglobiny)
 PRZYCZEPY OGNISKOWE
o Łączą komórki nabłonkowe z błoną podstawną
o Białkiem transbłonowym jest Integryny łącząca się z fibronektyną
o Od strony cytoplazmatycznej dołączone są filamenty aktynowe (białkami
pośredniczącymi są α-aktynina, winkulina i talina)

Typ połączenia Łączone Białka Filamenty Wewnątrzkomórkowe

elementy transbłonowe cytoszkieletu białka łączące
Obwódka komórka- kadheryny filamenty kateniny, α-aktynina
zwierająca komórka aktynowe
Desmosom komórka- desmogleiny filamenty plakoglobiny,
komórka (należące do pośrednie desmoplakiny,
kadheryn) plektyna
Hemidesmosom komórka- integryny łączące filamenty białka z rodziny
ECM lamininę, kolagen pośrednie desmoglobin
typu XVII
Przyczep komórka- integryny łączące filamenty winkulina, talina, α-
ogniskowy ECM fibronektynę aktynowe aktynina

PATOLOGIE ZWIĄZANE Z ZABURZENIAMI SYNTEZY CZĄSTECZEK

ADHEZYJNYCH
 Pemfigoid – nieprawidłowość lub uszkodzenie integryn; autoprzeciwciała uniemożliwiają
integrynom łączenie się z lamininą co utrudnia tworzenie się hemidesmosomów w naskórku
 pęcherze, nadżerki skóry i zakażenia.
 Pęcherzyca zwykła – przeciwciała skierowane przeciwko demogleinie 1.
 Pęcherzyca liściasta – przeciwciała skierowane skierowane przeciwko demogleinie 3.
o W obu przypadkach pęcherzyc desmogleiny są zablokowane -> brak desmosomów ->
komórki naskórka tracą łączność -> pęcherze, nadżerki iż zmiany wtórne

15. Fazy cyklu komórkowego. Czynniki wewnątrzpochodne regulujące przebieg cyklu

komórkowego.
 FAZA G1
 Faza odbudowy komórki po podziale
 Następuje intensywna synteza białek, pomnozenie fosfolipidów błonowych
 Komórka odzyskuje objętość sprzed podziału
 Pod koniec fazy G1 komórka wchodzi albo w fazę podziału (S) lub spoczynka (G0)
 G0
 Termin "postmitotyczny" odnosi się niekiedy zarówno do komórek w fazie
spoczynku, jak i komórek starzejących się.
 Faza specjalizacji komórki np. neurony (tracą zdolność do dalszych
podziałów).
 FAZA S
 Faza syntezy DNA, replikacja informacji genetycznej przed kolejnym podziałem
 Jedynymi syntezowanymi białkami są histony
 FAZA G2
 Faza intensywnej syntezy białek które będą potrzebne do kolejnego podziału komórki
 MITOZA
 Faza podziału komórki: podziału jądra komórkowego (kariokinezy) i cytoplazmy
(cytokinezy)
 Składa się z: profazy, metafazy, anafaza, telofaza
 Faza M w mitozie i mejozie↓

Zmiany ilości DNA w komórkach dzielących się mitotycznie i mejotycznie↓

Regulatory cyklu komórkowego

 aktywatory cyklu komórkowego; protoonkogeny

 PROTOONKOGENY- geny, których produkty białkowe pobudzają cykl
komórkowy
 KINAZY ZALEŻNE OD CYKLIN (CDK) I CYKLINY- dokonują fosforylacji
białek enzymatycznych, które regulują przechodzenie przez cykl komórkowy.
Fosforyzują one grupy SERYNOWE i TREONINOWE białek. Aktywowane są przez
cykliny. Różne CDK odgrywają role regulacyjne na różnych etapach cyklu.
 kinazy CDK 1, 2, 4, 6
 cykliny A, B, D, E
  inhibitory cyklu komórkowego; geny supresorowe
 GENY SUPRESOROWE- geny, których produkty białkowe hamują cykl
komórkowy
 INHIBITORY KINAZ CYKLINOZALEŻNYCH CKI - inhibitory naturalne,
uniemożliwiają wiązanie cyklin z CDK lub blokują wiązanie kompleksu
CYKLINA/CDK z substratami.
 INK4 (p15, p16, p18, p19)
 P21
 RB- zatrzymuje komórki w fazie G1 cyklu- hamuje transkrypcje genów, których
produkty białkowe są potrzebne do przejścia G1-S.
 BIAŁKO p53- czynnik transkrypcji, zostaje aktywowany przez czynniki stresujące
np. uszkodzenie DNA. Po aktywacji hamuje komórki w fazie G1- pozwala to na
naprawę DNA i gdy jest to niemożliwe doprowadza do apoptozy komórki .

16. Scharakteryzuj ekstrakcję DNA jako wyjściowy etap wielu procedur stosowanych w
biologii molekularnej. Podaj cel i ogólny podział metod ekstrakcji DNA, uwzględniając wady i
zalety poszczególnych metod, uzasadnij od czego zależy wybór odpowiedniej metody izolacji
DNA oraz wymień podstawowe etapy izolacji.

Izolacja i oczyszczanie DNA jest kluczowym etapem większości procedur stosowanych w biologii
molekularnej, diagnostyce i innych badaniach. Głównym celem tego etapu jest uzyskanie przy
maksymalnej wydajności wysokiej jakości i czystości materiału biologicznego, niezależnie od źródła
jego pochodzenia. DNA musi zostać oczyszczone z wszelkich białek i inhibitorów enzymów
utrudniających pracę z materiałem genetycznym. Otrzymany materiał genetyczny jest następnie
wykorzystywany w badaniach zakażeń, w badaniach preimplantacyjnych i prenatalnych, medycynie
sądowej i kryminalistyce i diagnostyce molekularnej.

Ogólny podział metod izolacji DNA:

• Izolacja DNA z zastosowaniem fenolu i chloroformu celem odbiałczenia preparatów (1)
• Izolacja DNA przebiegająca przez wysolenie białek z lizatów komórek (2)
• Izolacja DNA przez związanie z nośnikiem, odmycie zanieczyszczeń i uwolnienie DNA z
zastosowaniem złóż krzemionkowych (3)
• Izolacja DNA metodą separacji magnetycznej (4)

Zalety i wady poszczególnych metod:

1) + : dostarczenie preparatów o najwyższym poziomie czystości, można poddać próbki analizie
restrykcyjnej, klonowaniu, PCR, sekwencjonowaniu, transformacji bakterii i transfekcji komórek
- : praca z niebezpiecznymi, trującymi, lotnymi substancjami organicznymi
2) +: proste, niewygórowany koszt
-: stosowanie niebezpiecznych substancji organicznych
3) +: prostota, szybkość, wydajność, brak niebezpiecznych substancji, brak potrzeby wytrącania i
rozpuszczania DNA
-: mała wydajność
4) + prostota, szybkość, wydajność. Brak niebezpiecznych substancji, brak potrzeby wytrącania i
rozpuszczania DNA
-: wysokie koszty

Wybór odpowiedniej metody izolacji DNA zależy od:

a) pochodzenia materiału, z którego przeprowadzamy izolację;
b) rodzaju materiału (tkanka, organ, hodowla komórkowa);
c) rodzaju izolowanego DNA (DNA genomowe, mitochondrialne, plazmidowe);
d) przeznaczenia wyizolowanego DNA (PCR, klonowanie).

Izolacja całkowitego DNA składa się zasadniczo z kilku następujących po sobie etapów:
1) pobranie próbki materiału biologicznego,
2) homogenizacja pobranego materiału (w przypadku tkanek) i/lub liza błon komórkowych (w celu
uwolnienia DNA),
3) denaturacja białek,
4) oczyszczanie DNA z resztek lizatu,
5) rozpuszczanie DNA,
6) ocena jakościowa i ilościowa uzyskanego izolatu DNA.

17. Wymień i krótko przedstaw etapy syntezy proteomu. Podaj różnice występujące u
Eucariota i Procariota. Przedstaw ksenobiotyki w regulacji aktywności translacyjnej, podaj
przykłady leków.
Proteom- zestaw białek powstałych z transkryptomu (zestawu mRNA) w ciągu życia komórki lub
w wybranym jej momencie. W uproszczeniu są to wszystkie białka kodowane przez genom
organizmu.
Etapy syntezy białek (translacji):
 Inicjacja- organizowanie kompleksu rybosom- mRNA
 Elongacja-powtarzalne cykle dostarczania aminokwasów, tworzenie wiązań peptydowych i
przemieszczanie się rybosomy wzdłuż mRNA (translokacja)
 Terminacja- uwalnianie łańcucha polipeptydowego

Proces translacji poprzedza transkrypcja podczas której zachodzi synteza RNA na matrycy DNA.
Inicjacja- w tym etapie następuje formowanie się kompletnego rybosomu na cząsteczce
mRNA (który powstał podczas transkrypcji) na kodonie inicjatorowym. W skład takiego
kompleksu wchodzą: duża i mała podjednostka rybosomu, mRNA, inicjatorowy tRNA,
czynniki inicjujące (IF lub eIF zależnie od organizmu), GTP. Kompletny rybosom posiada 2
miejsca wiążące tRNA- A (miejsce aminoacylowe) oraz P (miejsce peptydylowe). W efekcie
powstaje kompleks inicjujący 70S (w przypadku procaryota) lub 80S w przypadku
eucaryota.
Elongacja- można ją podzielić na 3 etapy:
  Dostarczenie amioacylo-tRNA- w tym etapie zużywana jest energia z GTP
 Tworzenie wiązań peptydowych-zachodzące przy udziale
peptydylotransferazy
 Translokacja- translokaza i GTP wiążą się do rybosomu, deacylowany tRNA
jest usuwany z miejsca P (co wymaga nakładu energii), peptydylo-tRNA jest
przesuwant z miejsca A doP
Terminacja- czynniki uwalniania (RF) oddziaływają z kodonem stop, wtedy następuje
uwolnienie gotowego łańcucha polipeptydowego.

Przyłączanie kolejnych aminokwasów zachodzi na końcu C.

Różnice między Eucaryota i Procaryota w translacji

Większość różnic w syntezie białek występuje na etapie inicjacji.
 U Eucaryota występuje aż 9 czynników inicjujących (eIF), a u procaryota 3 (IF1, IF2, IF3).
 U eucaryota jest jeden czynnik uwalniający eRF rozpoznający wszystkie kodony stop, a u
procaryota 3 (RF1 rozpoznaje kodon UAA, RF2 UAA i UGA, RF3 pomaga w
przeprowadzeniu reakcji RF1 lub RF2.
 U eucaryota w procesie inicjacji inicjatorowy tRNA wiąże się do podjednostki 40S zanim
zwiąże się ona z mRNA.
 Eukariotyczny mRNA nie ma sekwencji wiążących rybosom- dlatego odnalezienie
właściwego kodonu start (AUG) odbywa się na drodze skanowania mRNA
 W obu przypadkach występują 3 czynniki elongacyjne, ale posiadają inne oznaczenia
 U procaryota występują rybosomy 70S (z podjednostkami 30S i 50S) a u eucaryota 80S (z
podjednostkami 40S oraz 60S)

Ksenobiotyki w regulacji aktywności translacyjnej

Różnice w translacji pomiędzy Eucaryota i Procaryota pozwalają na zastosowanie odpowiednich
związków w antybiotykoterapii. Mechanizm działania takich ksenobiotyków może polegać na
blokowaniu funkcji rybosomalnych (lek może się wiązać do podjednostki 30 lub 50S), Do leków
wpływających na translasję zalicza się:
 Puromycynę-Stanowi strukturalne analogi aminoacylo-tRNA
 Streptomycynę i inne amino glikozydy- wiążą się d białka w podj. 30S
 Tetracykliny- wiążą się z podj. 30S
 Chloramfenikol- wiąże się w pobliżu centrum aktywnego peptydylotransferazy
 Linkozaminy
 Makrolidy np. erytromycyna blokuje miejsce P na rybosomie
18. Wymień czynniki środowiskowe uszkadzające żywe komórki. Podaj definicję
polimorfizmu, mutacji i mutagenu. Przedstaw podział mutagenu. Podaj przykłady substancji
mutagennych wykorzystywanych jako leki.
A) CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE USZKADZAJĄCE ŻYWE KOMÓRKI - wysoka/niska
temperatura, substancje chemiczne (np. kwasy/zasady), promieniowanie jonizujące i niejonizujące,
uszkodzenie fizyczne komórek
B) POLIMORFIZM GENETYCZNY– jednoczesne występowanie w populacji różnych odmian
tego samego genu (allele warunkujące różne fenotypy lub różny obraz fragmentów restrykcyjnych
DNA). Przyczyną każdego polimorfizmu jest mutacja, ale nie każda mutacja jest polimorfizmem.
Polimorfizmem nie określa się zmian rzadkich. Kryterium zaliczenia do tej kategorii jest, aby dana
zmiana była zbyt częsta, by można było mówić o mutacji.
C) MUTACJA (z wykładu) - (wg założeń klasycznej genetyki)- zmiany w sekwencji DNA
prowadzące do zaburzeń genów, spowodowana błędem w replikacji lub działaniem mutagenu.
Mutacje są odpowiedzialne za tworzenie się nowych alleli danego genu czy nowych genów.
Zmienność mutacyjna jest podstawą procesów ewolucyjnych. Mutacje mogą dotyczyć sekwencji
nukleotydów w cząsteczce DNA oraz struktury i liczby chromosomów. Mutacje powstają
spontanicznie lub pod wpływem czynników mutagennych.
D) MUTAGEN –czynnik wywołujący mutacje, czyli zmieniający materiał genetyczny.
:zmienia informację genetyczną uszkadzając DNA lub chromosomy, uszkadza zawsze pojedyncza
komórkę. Podział:
1. Mutagen fizyczny
a) Promieniowanie jonizujące (absorpcja promieniowania jonizującego o dużej
energii (X i ɣ) powoduje utratę elektronów przez cząsteczki docelowe. Elektrony te
mogą wywłowyać rozległe zmiany w DNA, obejmujące pękanie nici oraz rozpad
zasad i cukrów)
b) Promieniowanie niejonizujące (powoduje wibracje cząsteczek lub przyczynia się do
przechodzenia elektronów na wyższy poziom energetyczny wewnątrz cząsteczek
docelowych; może to prowadzić do tworzenia się nowych wiązań chemicznych;
najbardziej znaczącą postacią promieniowania powodującą uszkodzenia DNA jest
światło UV tworzące dimery pirymidynowe z sąsiadujących ze sobą zasad
pirymidynowych)
c) np. wysoka temperatura, szok termiczny, bodźce traumatyczne – urazy
2. Mutagen chemiczny
a) analogi zasad mogą ulegać niewłaściwemu sparowaniu podczas replikacji DNA,
powodując mutacje.
b) czynniki deaminujące – kwas azotawy powoduje deaminację cytozyny, guaniny i
adeniny.
c) Czynniki alkilujące (np metylosulfonian metylu, gaz musztardowy) i arylujące
(np policykliczne węglowodory aromatyczne – benzopiren z dymu tytoniowego)
wytwarzają różne związki addycyjne, które mogą blokować transkrypcję i replikację
oraz powodować mutacje przez bezpośrednią lub – częściej pośrednią mutagenezę.
d) interkalatory – np. barwniki akrydynowe Wstawiane są w podwójną helisę DNA,
zmieniają jej strukturę, co prowadzi do delecji i insercji w trakcie replikacji i
rekombinacji.
3. Mutagen biologiczny
 a) Niektóre wirusy np. różyczki, opryszczki, retrowirusy (np. HIV)
b) Pierwotniaki wywołujące toksoplazmozę
c) Grzyby pleśniowe
E) PRZYKŁADY SUBSTANCJI MUTAGENNYCH WYKORZYSTYWANYCH JAKO
LEKI:
Analogi zasad: 5-fluorouracyl, merkaptopuryna
Interkalatory: doksorubicyna
leki alkilujące: cisplatyna

19. Scharakteryzuj potencjał produkcyjny drobnoustrojów w produkcji leków metodami

biotechnologicznymi na przykładzie laseczek przetrwalnikujących.

Ustaloną pozycję biotechnologiczną mają tlenowe laseczki przetrwalnikujące Bacillus, z uwagi na

ich zdolność do syntezy licznych enzymów znajdujących zastosowanie przemysłowe a także
antybiotyków i insektycydów. Do najważniejszych spośród wytwarzanych przez nie enzymów
należą pozakomórkowe hydrolazy depolimeryzujące połączenie wielkocząsteczkowe. Należ tu
amylazy, glukanazy i proteazy, także pululanaza – enzym hydrolizujący wiązania 1,6 alfa w
amylopektynie co pozwala na jej całkowite scukrzenie. Z innych stosowanych w przemysle
enzymów stosujemy: izomerazę glukozową (syrop gluko-frukt), acylazę penicylanową,
hydrolizującą naturalną penicylinę benzylową di kwasu 6-aminopenicylanowego- polproduktu do
wytwarzania penicylin półsyntetycznych oraz termolizynę – uzywan a w procesie produkcji
aspartamu – słodzika.
Tlenowe bakterie przetrwalnikujące wytwarzają wiele antybiotyków polipeptydowych działających
na G(+), G(-) oraz grzyby. Poszczególne antybiotyki blokują syntezę ściany bakteryjnej
(bacytracyna), zaklocaja funkcje blon biologicznych (polimyksyny granicidyna), syntezę DNA i
białka. Poszczegolne szczepy b. subtilis wytwarzaja lacznie 65 antynbiotyko a szczepy brevis ponad
25. większość z nich należy do polipeptydów cyklicznych. Wyjatkowa pozycje wsrod antybiotykow
produkowanych przez tlenowe laseczki zajmuje butyrozyna – metabolit B. circulans, który nie jest
polipeptydem lecz należy do antyb. aminoglikozydowych syntetyzowanych prawie wylacznie przez
promieniowce.
Bakterie beztelnowe wytwarzaja znaczne ilosci witamin. Biomasa C. acetylobutylicum w procesie
fermentacji acetonowo-butanolowej wyroznia się np. duza zawartoscia ryboflawiny
Zewnętrzna błona komórkowa większości bakterii Gram-ujemnych, np. E. coli, zawiera
lipopolisacharydy (LPS), ogólnie określane jako endotoksyny, które są pirogenne u ludzi i innych
ssaków. Te endotoksyny komplikują oczyszczanie produktu, ponieważ produkt końcowy powinien
być całkowicie wolny od endotoksyn Ponadto, w porównaniu z E. coli, B. subtilis jest bardziej
atrakcyjnym gospodarzem, ponieważ ma naturalnie wysoką zdolność wydzielniczą i eksportuje
białka bezpośrednio do środowiska zewnątrzkomórkowego. Wydzielanie docelowych białek
prowadzi do naturalnego oddzielenia produktu od składników komórkowych upraszczających dalsze
przetwarzanie białka. Ponadto może zapewnić lepsze warunki fałdowania w porównaniu ze
środowiskiem redukującym w cytoplazmie, tym samym zapobiegając tworzeniu ciał inkluzyjnych.
Zarodniki Bacillus subtilis są użyteczne do ekspresji rekombinowanych białek, w szczególności do
prezentacji powierzchni peptydów i białek jako narzędzia do badań podstawowych i stosowanych w
dziedzinie mikrobiologii, biotechnologii i szczepień.
20. Opisz ogólny przebieg typowego bioprocesu stosowanego do otrzymywania leku metodami
biotechnologicznymi, definiuj przy tym pojęcia: bioproces okresowy i ciągły, bioreaktor i jego
typy, typ bioproduktu.
Bioproces – to proces technologiczny, w którym używa się zarówno mikroorganizmów, fragmentów
komórek jak również ich metabolitów (np. enzymów).
SUBSTRAT + BIO(ORGANIZMY) = BIOPRODUKT
Wykorzystanie mikroorganizmów:
1.) Całe komórki drobnoustrojów
2.) Metabolity drobnoustrojów (produkty biosyntezy)
 Metabolity pierwotne mocznik
 Metabolity wtórne (IDIOLITY)
3.) Biotransformacja związków ( produkty biotransformacji)
Podział procesów
 Up-stream
 Down-stream
 Właściwy bioproces

Procesy down-stream
Trudności w wydzielaniu produktów z płynów biologicznych

• Duża lepkość, cechy nieniutonowskie (reologia!)

• Wolna sedymentacja, trudna filtrowalność
• Wrażliwość termiczna i chemiczna, tworzenie emulsji i zawiesin
 Układ ciecz-ciało stałe
Metody mechaniczne: filtracja, wirowanie,
ultrawirowanie, krystalizacja, sedymentacja
Metody membranowe: ultrafiltracja,
odwrócona osmoza, elektrodializa
Wykorzystanie ładunków elektrycznych:
elektrofiltracja, elektroforeza
Układy równowagowe wielofazowe
Ekstrakcja: adsorpcja, chromatografia,
ekstrakcja ciecz-ciecz, precypitacja,
wymiana
jonowa, frakcjonowanie piany
Metody termiczne: destylacja, suszenie,
odparowanie, liofilizacja, wymrażanie

Proces okresowy – polega na tym, że w czasie rozwoju mikroorganizmów nie doprowadza się
świeżych substancji odżywczych i nie odprowadza się końcowych produktów metabolizmu.

Zalety
- prosty technologicznie (szczepienie,
hodowla, zakończenie hodowli, izolacja
produktu z całej zawartości fermentora)
Wady
- brak maksymalnego wykorzystania
aparatury i okresy bezproduktywne
-zmienność warunków środowiska
-Brak matryc
-Trudności w kontroli i automatyzacji
procesu

Krzywa wzrostu metabolizmu drobnoustrojów (Pyt. O fazy w krzywej wzrostu

komórek w hodowli; Wzrost drobnoustrojów jest limitowany stężeniem substratu)
• Faza inkubacyjna (lag faza)
• Faza logarytmiczna (log faza)
• Faza stacjonarna – IDIOFAZA (powstają tutaj idiolity metabolity wtórne, a biomasa nie
przyrasta)
• Faza zamierania

Modyfikacje procesów okresowych:

○ Okresowy z zasilaniem:
 Okresowe lub ciągłe dolewanie pożywki, rozcieńcza się metabolity hamujące wzrost a
dostarcza substratu w miarę jego zużywania
○ Okresowy z powtórnym zasilaniem:
  Co pewien czas odbiera się część pożywki z biomasą i dostarcza świeżej (stała
objętość)

Proces ciągły - Ciągły dopływ pożywki i jednoczesne odbieranie zawartości fermentora

Zalety Wady
-maksymalne przedłużenie trwania fazy -niebezpieczeństwo wymywania
produkcyjnej drobnoustrojów
-pominięcie zbędnych bezproduktywnych -ryzyko zakażenia (np. bakteriofagami)
etapów (zaszczepianie, faza inkubacyjna) - - trudność w zaprojektowaniu procesu
stała szybkość wzrostu, stałe warunki
środowiska
-zwiększona wydajność procesu
-oszczędność

Hodowle ciągłe drobnoustrojów – TYPY BIOREAKTORÓW:

Chemostat:
• Zbudowany z naczynia hodowlanego oraz ze zbiornika, który dostarcza świeżą pożywkę
Zasada chemostatu:
o Pożywka jest dostarczana ciągle i ze stałą szybkością.
o Stała objętość pożywki w bioreaktorze.
o Nadmiar zawartości jest odprowadzany
o Wzrost drobnoustrojów jest limitowany stężeniem substratu
Turbidostat:
Zasada turbidostatu:
o Utrzymywanie stałej gęstości drobnoustrojów (stałego zmętnienia).
o Pożywka dostarczana jest w sposób regulowany, zmienny
o Składniki odżywcze są stale w nadmiarze
o Właściwa szybkość wzrostu jest bardzo wysoka
o Trudniejszy technologicznie
Auksostat:
Zasada auksostatu:
o Określona wielkość jest utrzymana na stałym poziomie (np. pH, ilość rozpuszczonego O2)
o Stosowany w procesach intensywnego namnażania drobnoustrojów (np. w oczyszczaniu
ścieków, produkcji biomasy)

Projektowanie: bioreaktor standardowy

 Stanowi ok 95% wszystkich bioreaktorów
 Pojemność : 2 litry – 250m3
 Tzw. objętość roboczą stanowi ok. 2/3 pojemności całkowitej
 Objętość minimalna: zależy od położenia czujników oraz najniższego poziomu łopatek
mieszadła
 Przegrody na ściankach (zwykle 4) – konieczne przy mieszadle typu łapowego
  Stosunek wysokości: szerokość zbiornika (H D) wynosi zwykle ok. 3,
• Wysoki H D polepsza wymianę cieplną i gazową
• Niski H D zmniejsza wymiary bioreaktora
• Lepszy kontakt powierzchni pożywki z powietrzem, lepsze i mniej energochłonne
mieszanie pożywki

Bioreaktor typu air-lift nie ma mieszadeł. Za mieszanie odpowiada moduł napowietrzający.

Mieszanie i napowietrzanie
 Makromieszanie (wynika z budowy bioreaktora)
 Mikromieszanie (decyduje o efektywności procesu)
 Specyfika procesu mieszania w bioprocesach
 Charakter nieniutonowski cieczy (szczególnie grzyby, organizmy nitkowate)
 Duża wrażliwość biomasy na siły ścinające o Tendencja do tworzenia się piany
 Układy wielofazowe (gaz w cieczy, ciecz-ciecz, ciecz-ciało stałe)

Inne sposoby mieszania zawartości biorektora:

• Wibromieszanie (ang. Vibromixing) – Wstrząsanie pożywki przez wibrujący dysk
umieszczony w pożywce (małe siły ścinające, np. do hodowli komórek zwierzęcych)
• Mieszanie hydrauliczne – Użycie pompy, która wprowadza pożywkę w ruch
(stosowane np. w oczyszczalniach ścieków)
• Mieszanie pneumatyczne
○ Bełkotki na dnie bioreaktora (barbotaż = jednoczesne mieszanie i napowietrzanie
○ Bioreaktor typu air-lift

Piana (Piana – powoduje zabrudzenie bioreaktora)

• Zjawisko wysoce niepożądane, jest to układ fazowy gaz-ciecz z małym udziałem cieczy
• Substancje pianotwórcze obecne w podłożu:
0 Mąki,
○ hydrolizaty,
○ ekstrakty (polipeptydy i białka niskocząsteczkowe)
• Piana powoduje wznoszenie się stałych części podłoża i ich osadzanie na ściankach,
niejednorodność układu, trudności w kontroli procesu, spadek pojemności użytkowej
fermentora, uszkodzenie oprzyrządowania

Łamanie piany – chemiczne:

• Środki przeciwpienne
o Naturalne (oleje roślinne, tłuszcze zwierzęce) wpływają ujemnie na warunki
hodowli, tanie
o Syntetyczne (silikony, wyższe alkohole) nie wpływają bezpośrednio na
metabolizm, droższe
• Wszystkie pogarszają wymianę tlenową
• Główne kryterium doboru to wpływ na produkt końcowy i nietoksyczność
Łamanie piany – fizyczne:
• Odsysacze przy powierzchni bioreaktora
• Urządzenia generując krótkotrwałe impulsy elektryczne

Rodzaje bioproduktów: biomasa, kwasy organiczne, aminokwasy, węglowodany, lipidy i enzymy

 biosynteza aminokwasów, antybiotyków, polisacharydów
 produkcja preparatów paszowych
 otrzymywanie szczepionek wirusowych, przeciwciał monoklonalnych
 produkcja etanolu, k. mlekowego, masłowego butanolu
 produkcja biogazu,
 wytwarzanie soków owocowych
 otrzymywanie L-sorbozy k. glukonowego, k. octowego
 biotransformacje steroidów
 biosynteza dekstranu, glutationu, tryptofanu

21. Podaj definicje biofarmaceutyków i terminów pokrewnych, wskaż modele hodowlane

pozyskiwania biofarmaceutyków z podaniem krótkiej charakterystyki organizmów
producenckich. Na przykładzie rekombinowanych cytokin podaj przykład ich zastosowania
wraz z przykładami i ich zastosowaniem.
Biofarmaceutyki inaczej leki biologiczne to preparaty zawierające białka lub kwasy
nukleinowe stosowane w celach terapeutycznych, profilaktycznych lub diagnostycznych. Do ich
produkcji wykorzystuje się metody nowoczesnej biotechnologii molekularnej (technologia
rekombinowanego DNA lub technologię produkcji p/ciał monoklonalnych) różne od tych opartych
na „ekstrakcji” ze źródeł natywnych. Inna definicja określa biofarmaceutyki jako „złożone
makrocząsteczki pozyskiwane z użyciem technologii rekombinowanego DNA, fuzji białek lub
innych procesów opierających się na manipulacjach genetycznych”. Do biofarmaceutyków zalicza
się: rekombinowane białka; terapeutyczne p/ciała monoklonalne; terapeutyczne kwasy nukleinowe;
szczepionki, których antygeny otrzymano metodą rekombinacji genetycznej; wektory w terapii
genowej.
Do pozyskiwania leków biologicznych wykorzystuje się układy hodowlane, które można
podzielić na:
 Prokariotyczne – E. coli będąca bakterią Gram „-" jest najczęściej stosowanym
prokariotycznym systemem ekspresyjnym stosowanym do produkcji enzymów do
diagnostyki oraz nieskomplikowanych białek. Problemami w wykorzystaniu są: niestabilność
wektora i transkrypcji, słaba wydajność translacji, toksyczność produktu, niepoprawna
konformacja białka, niejednorodna mieszanina produktów. Jednak pomimo tych wad E. coli
jest wykorzystywana do otrzymywania: insuliny i jej analogów, cytokin (IL-2, GM-CSF,
somatotropiny), a do zalet jej zastosowania należą łatwość transformacji i szeroka
dostępność.
 Eukariotyczne
 Saccharomyces cerevisiae podobnie jak inne rodzaje drożdży ma zdolność do
glikolizacji syntetyzowanych białek, co jest niezbędne do uzyskania pełnej
 funkcjonalności białek wyższych eukariontów. Drożdże piekarskie są
wykorzystywane do produkcji prawie 15% zarejestrowanych biofarmaceutyków m.in.
analogów insuliny, interferonu-α, albuminy, hirudyny.
 Ustalone linie komórkowe zwierzęce i ludzkie. Najważniejszą przyczyną do
wykorzystania układów ssaczych komórek jest ich zdolność do przeprowadzania
wszystkich koniecznych modyfikacji potranslacyjnych. Hodowla jest trudniejsza i
bardziej kosztochłonna, ale mimo wszystko opłacalna.
o CHO – linia uzyskana z komórek jajnika chomika
o COS – linia powstała z fibroblastów nerek małpy
o BHK – linia komórek nerkowych chomika
o NSO i Sp2/0 – mysie linie szpiczakowe
o PER.C6 – linia komórek ludzkich
Rekombinowane cytokiny:
 Rekombinowane interleukiny:
 IL-2 (aldesleukin) → rak nerki, czerniak złośliwy
 IL-11 (oprevelkin) → hamowanie mielosupresji po chemioterapii
 Antagonista IL-1 (anakinra) → RZS
 Rekombinowane cytokiny terapeutyczne:
 M-CSF (mirimostim) → rozsiane grzybice układowe
 G-CSF (filgrastim, pegfilgrastim, lenograstim) → zapobieganie neutropenii, po
chemioterapii lub przeszczepie
 GM-CSF (sargramostim, molgramostim, regramostim) → jak G-CSF
 PDGF (bekaplermin) →w owrzodzeniach kończyn w układzie S. cerevisiae
 EPO (epoetyna-α, eopetyna-β, darbepoetyna) →niedokrwistości wtórne, niewydolność
nerek, w AIDS
 TNF-α (kachektyna) → rak nerki (nie w monoterapii)
 Interferony:
 α → WZW typ B i C, mięsak Kaposiego, kłykciny kończyste, białaczka
włochatokomórkowa
 β → stwardnienie rozsiane
 γ → ciężka złośliwa osteoporoza, przewlekła choroba ziarniniakowa

22. Scharakteryzuj role białek I, II, III fazy przemian substancji leczniczych oraz podaj po 3
przykłady tych białek dla każdej fazy.
I FAZA ( zwiększenie polarności i hydrofilności substancji)
Reakcje I fazy mają na celu taką zmianę struktury chemicznej związku, aby mogły zajść reakcje fazy
II. Reakcje I fazy polegają na wprowadzaniu do cząsteczki ksenobiotyku grupy funkcyjnej
zwiększającej jego polarność bądź też na odsłonięciu grupy już istniejącej, najczęściej
hydroksylowej. Do reakcji takich zaliczamy przede wszystkim reakcje o charakterze utleniania
(hydroksylacji, dealkilacji, N-oksydacji, S-oksydacji), ale także redukcji, hydrolizy, hydratacji,
detioacetylacji lub izomeryzacji. Największe znaczenie w przemianach I fazy mają białka P450
(enzymy cytochromu P450) a także monooksygenazy flawinowe, dehydrogenaza alkoholowa,
dehydrogenaza aldehydowa, oksydaza aminowa (MAO – monoaminooksydaza).
II FAZA (sprzęganie metabolitów I fazy lub substancji leczniczych ze związkami endogennymi)
Reakcje II fazy, zwane także reakcjami biosyntezy, mają najczęściej charakter reakcji sprzęgania,
czyli tworzenia połączeń z endogennym substratem, takim jak aktywny kwas glukuronowy, aktywny
kwas siarkowy, niektóre aminokwasy lub glutation. Reakcje II fazy prowadzą najczęściej do
powstania nietoksycznych i niskoreaktywnych koniugatów, łatwo wydalanych z moczem. Reakcje
sprzęgania zachodzące w II fazie biotransformacji katalizują głównie enzymy klasy transferaz.
Przykłady: Glukuronidacja (sprzęganie z aktywnym kwasem glukuronowym, transferazy urydyno- -
difosfo-glukuronowe: UGT), sulfatacja (sprzęganie z aktywnym kwasem siarkowym,
sulfotransferazy;SULT), sprzęganie z glutationem (S-transferazy glutationowe; GST), acetylacja –
przyłączanie grupy acetylowej - N-acetylotransferazy (NAT), metylacja przyłączanie grupy
metylowej - metylotransferazy (MT).

III FAZA (usuwanie z komórki wytworzonych metabolitów)

Ksenobiotyki, które przedostały się do wnętrza komórki uległy szeregowi reakcji metabolicznych I i
II fazy są teraz substancjami hydrofilowymi o zwiększonej masie i niskiej aktywności biologicznej.
Ze względu na dwie pierwsze cechy transport takich metabolitów poza komórkę jest kłopotliwy i nie
odbywa się spontanicznie- wymagane są do tego specjalne transportery, nazywane ATP zależnymi
pompami błonowymi, które usuwają wytworzone metabolity poza komórkę. Białka III fazy są
transporterami ww. metabolitów.
Przykłady: Glikoproteina P, białka MPR, białko BCRP
23. Scharakteryzuj fenotypy metabolizmu, substancji leczniczej, determinowane genetycznie w
kontekście optymalizacji farmakoterapii.
Różnice w aktywności enzymatycznej białek biorących udział w metabolizmie leków, wynikające z
polimorfizmu, czyli występowaniu więcej niż jednej wersji danego genu w populacji o częstości
powyżej jednego procenta, są przyczyną 20 – 95% przypadków odmiennej lub nietypowej reakcji
pacjentów na leki.
W zależności od obecności w genotypie genów typu dzikiego (wt) i zmutowanych (mut)
wyróżniamy 4 fenotypy metabolizmu:
 EM- fenotyp prawidłowy (extensive metabolizer) – homozygota Wt/Wt
 IM- fenotyp pośredni (intermediate metabolizer) – heterozygota Wt/mut
 PM- fenotyp upośledzonego metabolizmu (poor metabolizer) – homozygota mut/mut
 UM- fenotyp przyspieszonego metabolizmu (ultrafast metabolizer) - w genomie występuje
więcej dwie kopie danego allelu Wt/Wt/Wt

PM
IM EM UM
Szybkość metabolizmu

Fenotypowanie pacjenta pomaga zoptymalizować skuteczność i tolerancję terapii oraz może zastąpić
monitorowanie stężenia leku. Pomaga również wyeliminować przypadki odstawienia leku przez PM
z powodu nietolerancji, a przez UM z powodu braku działania.
U pacjentów z fenotypem UM często lek nie osiąga stężenia terapeutycznego w osoczu, gdyż jest
zbyt szybko usuwany z osocza na skutek przyspieszonego metabolizmu i nie obserwuje się efektów
terapii, np. w przypadku stosowania Ondansetronu – u osób UM niższe stężenie leku ( większa
częstotliwość wymiotów). Natomiast w przypadku zastosowania proleków, mogą pojawić się efekty
niepożądane związane ze zbyt wysokim stężeniem aktywnego metabolitu we krwi spowodowane
zbyt szybkim przekształceniem leku do aktywnych metabolitów, np. kodeiny, czy tramadolu.
U pacjentów z fenotypem PM często stwierdza się zbyt wysokie stężenia leków (poza przedziałem
terapeutycznym), gdyż lek jest zbyt wolno usuwany z osocza na skutek upośledzonego metabolizmu
i obserwuje się nasilenie działań niepożądanych lub efekty toksyczne, np. po zastosowaniu
metoprololu. Natomiast w przypadku zastosowania proleków, może nie wystąpić efekt
terapeutyczny związany z brakiem powstawania aktywnego metabolitu, np. brak działania
przeciwbólowego po zastosowaniu kodeiny, tramadolu, zmniejszona skuteczność klopidogrelu.
Przykłady polimorfizmu enzymów:
I faza CYP 2D6, CYP2C9, CYP2C19
II faza N- acetylotransferaza NAT2, metylotransferaza tiopurynowa TPMT,
Przykłady wpływu polimorfizmu na metabolizm niektórych substancji leczniczych:
 Kodeina – bark działania u PM, toksyczne działanie u UM
 Tramadol – silniejsze działanie u EM niż u PM
 Tamoksifen – pacjentki PM gorzej odpowiadają na terapię, większe ryzyko nawrotu raka
piersi
 Metoprolol – lepsze działanie u PM niż u EM
 Klopidogrel – u PM zmniejszona skuteczność leku – większe ryzyko zakrzepów
 Leki psychotropowe – u PM więcej efektów toksycznych
Istnieją testy do oznaczania aktywności enzymu (fenotypowania). Dla różnych enzymów istnieją
różne substancje służące określaniu aktywności enzymów, np.
Enzym CYP Substancja
1A2 Fenancetyna, kofeina
2A6 Nikotyna, kumaryna
2D6 Debryzochina
3A4 erytromycyna
Na podstawie badań przeprowadzonych raz w życiu u jednego pacjenta można określić
współczynnik metaboliczny, jest to stosunek ilości wydalonej z moczem substancji macierzystej do
ilości wydalonych z moczem metabolitów. Fenotypowanie pacjenta pomaga zoptymalizować
skuteczność i tolerancję terapii oraz może zastąpić monitorowanie stężenia leku. Pomaga również
wyeliminować przypadki odstawienia leku przez PM z powodu nietolerancji, a przez UM z powodu
braku działania.
Przykłady wpływu polimorfizmu na metabolizm niektórych substancji leczniczych:
 Kodeina – bark działania u PM, toksyczne działanie u UM
 Tramadol – silniejsze działanie u EM niż u PM
 Tamoksifen – pacjentki PM gorzej odpowiadają na terapię, większe ryzyko nawrotu raka
piersi
 Metoprolol – lepsze działanie u PM niż u EM
 Ondansetron – u osób UM niższe stężenie leku ( większa częstotliwość wyniotów)
 Klopidogrel – u PM zmniejszona skuteczność leku – większe ryzyko zakrzepów
 Leki psychotropowe – u PM więcej efektów toksycznych
24. Scharakteryzuj aspekt kliniczny indukcji aktywności enzymów metabolizujących leki
uwzględniając wpływ diety i środowiska.

Aspekt kliniczny indukcji aktywności enzymów metabolizujących leki

 Efektem zjawiska indukcji metabolizmu przez daną substancję jest najczęściej szybsza, niż
się tego spodziewaliśmy, eliminacja leku metabolizowanego przez izoenzym ulegający
indukcji. Skutkuje to spadkiem efektywności terapii, co może skłaniać pacjenta do jej
zaprzestania.
 Możemy też liczyć się z sytuacją, w której pacjent przez długi czas zażywał induktor –
dlatego aby osiągnąć efekt terapeutyczny, lekarz zastosował inny lek w zwiększonej dawce.
Jeżeli teraz pacjent nagle odstawi lek będący induktorem, może wkrótce okazać się, że dawka
drugiego leku będzie jednak zbyt wysoka i wystąpią objawy niepożądane. Sytuacje te są
zobrazowane na Rycinie 1.

Rycina 1. Zjawisko interakcji międzylekowych w wyniku indukcji metabolizmu.

L1- „lek problemowy”
L2 – induktorem jego metabolizmu
Diagram górny- sytuacja włączenia induktora do terapii
Diagram dolny – sytuacja po odstawieniu induktora
Symbole na diagramie określają skutki kliniczne różnych poziomów leku:
czaszka = efekt toksyczny,
smutna mina = brak efektu terapeutycznego

 Możemy także założyć sytuację, kiedy pacjent otrzymuje prolek, który będzie skuteczniej
aktywowany przy jednoczesnym zażywaniu induktora. Dochodzi wtedy do zmniejszenia
dawkowania proleku.
Wpływ diety i środowiska na metabolizm

 W składzie dymów i grillowanego mięsa znajdują się produkty niecałkowitego spalania

substancji organicznych; są nimi wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA).
Związki te poprzez oddziaływanie z receptorem AhR mogą nasilać ekspresję genów
kodujących białka I, II i III fazy biotransformacji, co potwierdzono w badaniach zarówno na
modelach zwierzęcych, jak i u ludzi.
 Ponadto, potrawy z grilla, ale także dym papierosowy (palenie czynne i bierne papierosów)
mogą indukować aktywność CYP1A1, CYP1A2, CYP2E1, co może przyspieszyć
metabolizm niektórych leków, np. teofilina, kofeina, imipramina, haloperidol, propranolol,
czy pochodne estradiolu.
 Również dieta bogata w warzywa z rodziny krzyżowych (kapusta, brokuły, kalafior i in.)
prowadzi do indukcji CYP1A2 oraz enzymów II fazy, UDP-glukuronylotransferaz.
 Natomiast czosnek, preparaty dziurawca mogą indukować CYP3A4, który metabolizuje
wiele różnych leków. Substancje zawarte w czosnku i zielu dziurawca mogą oddziaływać
poprzez receptor pregnanu X (PXR), co zwiększa ekspresję genów kodujących białka I, II i
III fazy biotransformacji i w konsekwencji stymuluje metabolizm ksenobiotyków. Kliniczne
znaczenie indukcji wspomnianych enzymów może przejawiać się też w przypadku nagłego
zaprzestania przyjmowania preparatów dziurawca, zaprzestania palenia, czy radykalnej
zmiany diety.

25. Budowa i funkcje wodniczki (wakuola).

Budowa:
-Oddzielone SA od cytoplazmy pojedynczą błoną plazmatyczną zwaną t o n o p l a s t e m.
Z reguły powstają z ER (retikulum endoplazmatycznego) lub aparatu Golgiego w młodych
dzielących się komórkach. Kształt i zawartość wodniczek mogą się zmieniać pod wpływem ruchu
cytoplazmy lub innych czynników.

Funkcje:
- Utrzymanie turgoru, czyli napięcia komórek poprzez zwiększenie ciśnienia osmotycznego. U
roślin niższych (wiciowce)spotykane są wodniczki tętniące których zadaniem jest regulacja ilości
wody w cytoplazmie.
-Magazynowanie (f. spichrzowe)substancji które w większych stężeniach mogłyby zaszkodzić
komórce roślinnej(kauczuk, alkaloidy), substancji zapasowych (białka).
Wodniczki stanowią zbiorniki subst.:
nieorganicznych (sole K, Na, Ca, Fe, Mg, azotany siarczany, fosforany, chlorki)
organicznych (kwasy szczawiowy, cytrynowy, jabłkowy, winowy które nadają kwaśny smak
owocom oraz cukry- smak słodki owoców; aminokwasy, garbniki, barwniki) oraz
gazów CO2, O2 .
W soku komórkowym spotyka się również ciała stałe: kryształy szczawianu wapnia.
-Trawienie dzięki enzymom hydrolitycznym

26. Charakterystyka rodziny różowatych Rosaceae i gatunki wykorzystywane w lecznictwe.

Rosaceae to rośliny zielne, krzewy i drzewa.

Łodygi: często pokryte kolcami lub cierniami
Liście: pojedyncze lub złożone, ułożone skrętolegle, z przylistkami.
Kwiaty: osadzone na rozszerzonym dnie kwiatowym HYPANCJUM, brzegi kielicha przechodzą w
działki kielicha, promieniste.
Kielich: otoczony kieliszkiem.
Słupek: dolny lub górny.
Owoc: często w jego tworzeniu bierze udział dno kwiatowe (jabłko)- orzeszek,pestkowiec,owoc
szupinkowy,torebka
Nasiona: bezbielmowe

Zawierają garbniki, olejki lotne, flawonoidy, saponiny

Gatunki wyk. w lecznictwie:

Rosa canina- dzika róża
surowcem jest owoc barwy czerwonej Fructus rosae (wit. C, diureticum :p )
Do produkcji olejku rózanego (z kwiatów surowiec Flos)
Rubus idaeus- malina właściwa
Surowiec: Fructus Rubi idaei mięsiste pestkowce i liście (wzmacniająco, popr. odporności,napotnie)
Fragaria vesca- poziomka pospolita
Surowiec: owoc i ziele Fructus i Herba Fragariae
Filipendula almaria- wiązówka błotna
Bylina rosnąca na mokradłach
Surowiec: Flos Ulmariae (p/reumatycznie)

Potentilla erecta – pięciornik kurze ziele

Surowiec: Rhizoma Tormentillae (maść Tormentiol, Maść pięciornikowi ściągająco, przysp. gojenie)
Crataegus monogyna- głóg jedoszyjkowy
Crataegus oxycantha- głóg dwuszyjkowy
Surowiec kwiatostan Inflorescentia Crataegi, owoc Fructus Crataegi
Cydonia vulgaris- pigwa pospolita
Surowiec: nasienie Semen Cydoniae (zawiera śluzy)
Prunus africana- śliwa afrykańska
Surowiec Cortex Pruni (urologia- przerost prostaty)
Aronia melanocarpa- aronia czarnoowocowa,
Surowiec owoc zaw. antocyjany, odżywcze, wzmacniające odporność,

27. Charakterystyka tkanki wydalniczo-wydzielniczej roślin.

Funkcje:
Tkanki wydzielniczo- wydalnicze umożliwiają gromadzenie( w specjalnych tkankach, komórkach) i
wydalanie substancji chemicznych będących składnikami fizjologicznymi lub ubocznymi przemiany
materii. Substancjami takimi są: olejki eteryczne, żywice, gumy, gumożywice, balsamy, śluzy i
woda.
Substancje wydzielane- wydzieliny:
- chronią roślinę przed nadmierną transpiracją – warstwa olejku ochrania roślinę przed
promieniowaniem cieplnym
-są antyseptykami
- przeciwdziałają wysychaniu rośliny (śluzy)

GRUCZOŁY ZEWNĘTRZNE:
Hydatody – szparki wodne występują u niektórych roślin na liściach i służą do usuwania wody
kroplami –gutacja. Przypominają budową aparaty szparkowe, ale ich komórki są martwe i stale
otwarte.
Miodniki- wydzielają rr wodne sacharozy i inne substancje często wonne zwane N E K T A R E M.
Są to komórki żywe, w postaci tarczek, włosków wydzielniczych, najczęściej u podstawy płatków
kwiatowych.
Włoski gruczołowe- powstają z komórek skórki – włoski główkowate
Wydzielają olejek lotny, żywicę lub balsam.
Włoski LABIATAE różyczkowe- 8 komórek gruczołowych i zbiornik olejkowy pod kutykulą
(rośliny Wargowe). Włoski COMPOSITAE czyli dwoinkowate złożone z 4 pięter
dwukomórkowych , górne ze zbornikiem i kutykulą, reszta żywe z chloroplastami (Złożone).
Kosmki wydzielnicze-wytwarzają śluzy, olejek lotny, żywicę na przylistkach fiołek, rdest, jeżyna,
róża).

UKŁADY WEWNĄTRZTKANKOWE:
Z reguły tworzą je żywe komórki, pojedyncze lub złożone, zawierają duże jądra, kształt różny-
komórki wydzielnicze, zbiorniki lub kanały. Prodkty żywice, olejki, balsmy- prod. przem. materii.
Komórki olejkowe (Wawrzynowate, Imbirowate) olejek w wakuolach, potem olejek wypełnia całą
komórkę która staje się martwa.
Zbiorniki wydzielnicze- olejki lotne, żywice, gumy, śluzywielokomórkowe pod skórką (kropki w
liściu dziurawca). Na zewnątrz zbiornik otoczony jest pochwą ochronną ze zgrubiałych komórek.
Wydzielinę wytwarzaja komórki wy ścielające.
Przewody wydzielnicze- długie kanały z tkanką wydzielniczą ; śluzy olejki, balsamy.
Sosnowate Pinaceae wydzielają żywicę , baldaszkowate Apiaceae posiadają smugi olejkowe w
owocach (koper, anyż, kminek).
Rury mleczne- gromadzą lateks
Wilczomleczowate(Euphorbiaceae) i morwowate (Moraceae)
Makowate (Papaveraceae) i złożone (Asteraceae)

28. WĘGLOWODANY
a) podział żywieniowy

węglowodany

monosacharydy oligosacharydy polisacharydy

(1 monomer) (2-10 monomerów) (powyżej 10 monomerów)

glukoza
celuloza
fruktoza laktoza
skrobia
ryboza sacharoza
glikogen
galaktoza maltoza
pektyny
mannoza
agar

b] główne źródła węglowodanów w diecie- wymień co najmniej 4

Podstawowym źródłem węglowodanów złożonych są:
• produkty pełnoziarniste – żytnie pieczywo, płatki owsiane (najlepiej owsiane górskie lub żytnie),
otręby, naturalny ryż, grube kasze, razowy makaron,
• warzywa — groch, fasola, bób, soja, soczewica.
Znaczne ilości węglowodanów prostych występują w:
• białej mące – pieczywo pszenne, ciasta, pierogi, zwykły makaron, ryż biały,
• cukrze rafinowanym – słodycze, syropy, sztuczny miód, napoje gazowane, wiele przetworów,
gdzie cukier służy jako środek konserwujący, dlatego należy wystrzegać się produktów
zawierających cukier ukryty pod różnymi nazwami: syrop glukozowy, sacharoza, karmel,
• owocach.
c) indeks (wskaźnik) glikemiczny (definicja, wartości)

Indeks glikemiczny, wskaźnik glikemiczny – klasyfikacja produktów żywnościowych na

podstawie ich wpływu na poziom glukozy we krwi w 2-3 godziny po ich spożyciu (glikemia
poposiłkowa). Indeks glikemiczny jest definiowany jako średni, procentowy wzrost stężenia glukozy
we krwi po spożyciu porcji produktu zawierającej 50 gramów przyswajalnych węglowodanów.
Wzrost poziomu cukru we krwi w przypadku spożycia 50 gramów glukozy przyjęto jako podstawę
skali (100%).

indeks glikemiczny
niski
<55

średni
56-69

wysoki
>70

d) W profilaktyce i leczeniu jakich schorzeń stosuje się dietę opartą na produktach o niskim IG?
(wymień co najmniej 4)
 profilatyka insulinooporności
 cukrzyca
 choroby serca
 nowotwory
e) Podaj 5 przykładów produktów spożywczych o niskim IG oraz 5 przykładów produktów
spożywczych o wysokim IG.
Produky o niskim IG: warzywa, orzechy, mięso, ryby, jaja
Produkty o wysokim IG: pieczywo białe, biały ryż, lody, słodycze, miód,
f) Przygotowanie próbki do oznaczenia cukrów
Ilościowe oznaczane cukrów metodą HPLC
1. Przygotowanie próbek:
- naważyć 20g produktu spożywczego na lejek w erlenmajerce ze szlifem;
- zalać 80ml 96% alkoholu etylowego spłukując z lejka cały naważony materiał;
- utrwalić gotując na łaźni wodnej pod chłodnicą zwrotną przez 15 minut (od zagotowania próby);
- przesączyć do kolby miarowej na 100ml przez sączek jakościowy średni;
- dopełnić do kreski 96% alkoholem etylowym przepłukując osad na sączku;
2. Przygotowanie wzorców
Przygotować wzorce glukozy i fruktozy o zadanym stężeniu (4,0; 2,0; 1,0; 0,5; 0,25 mg/ml)
W tym celu:
- odważyć wcześniej obliczoną masę wzorców glukozy i fruktozy;
- ilościowo przenieść próbki wzorców do kolbek na 100ml;
- rozpuścić w małej ilości wody;
- dopełnić kolbki do kreski 96% alkoholem etylowym

29. Substancje dodatkowe w żywności.

1) Definicja substancji dodatkowej
„Dodatek do żywności" (substancja dodatkowa do żywności) oznacza każdą substancję, która
w normalnych warunkach ani nie jest spożywana sama jako żywność, ani nie jest stosowana
jako charakterystyczny składnik żywności, bez względu na swoją ewentualną wartość
odżywczą, której celowe dodanie, ze względów technologicznych, do żywności w trakcie jej
produkcji, przetwarzania, przygotowywania, obróbki, pakowania, przewozu lub
przechowywania powoduje, lub można spodziewać się zasadnie, że powoduje, iż substancja ta
lub jej produkty pochodne stają się bezpośrednio lub pośrednio składnikiem tej żywności.
(Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w
sprawie dodatków do żywności).

2) Warunki stosowania substancji dodatkowych (dodatków do żywności)

Można stosować jedynie dodatki dopuszczone do żywności, czyli wyszczególnione w
 obowiązujących przepisach prawnych, gdy spełnione są równocześnie następujące warunki:
- istnieje uzasadniony wymóg technologiczny ich użycia, który nie może zostać spełniony w
inny sposób, możliwy do zaakceptowania ze względów ekonomicznych i technologicznych,
- nie stanowią zagrożenia dla zdrowia konsumenta przy proponowanym poziomie ich
stosowania, w zakresie, w jakim można to stwierdzić na podstawie dostępnych dowodów
naukowych,
- ich użycie nie wprowadza konsumentów w błąd.

3) Cele stosowania substancji dodatkowych

Stosowanie substancji dodatkowych ma na celu:

 Wydłużenie okresu trwałości produktów lub stabilności produktu przez ograniczanie i

zapobieganie niekorzystnym zmianom zachodzącym pod wpływem:

- działania drobnoustrojów,
- utleniania składników żywności,
- reakcji enzymatycznych,
- reakcji nieenzymatycznych;

 Zapewnienie bezpieczeństwa produktu przez zahamowanie rozwoju lub zniszczenie

drobnoustrojów chorobotwórczych.

 Zapobieganie zmianom jakościowym produktów, takim jak zmiany cech organoleptycznych:

smaku, zapachu, tekstury czy barwy, dzięki czemu utrzymuje się stałą powtarzalną jakość
produktów.

 Ochrona składników odżywczych i decydujących o wartości żywieniowej produktów.

 Podniesienie atrakcyjności i dyspozycyjności produktów dla konsumentów.

 Zwiększenie asortymentu produktów poprzez otrzymywanie nowych rodzajów produktów – w

szczególności dotyczy to produktów dietetycznych, np. bez cukru czy ze zmniejszoną
zawartością tłuszczu.

 Zwiększenie efektywności produkcji.

4) ADI - (Acceptable daily intake – ADI) dopuszczalne dzienne spożycie (pobranie) – ilość danej
substancji, która pobierana codziennie z żywnością, wodą, powietrzem i lekami, według aktualnego
stanu wiedzy nie przedstawia zagrożenia dla człowieka (uznawana jest za nieszkodliwą). Wartość
ADI ustalana jest dla dodatków do żywności oraz pestycydów w wyniku badania ich toksyczności
przewlekłej (z uwzględnieniem marginesu bezpieczeństwa) i wyrażana w mg/kg masy ciała.
5) Grupy substancji dodatkowych: (przynajmniej 4)
1. Stabilizatory np. skrobia modyfikowana
2. Wzmacniacze smaku np. glutaminian sodu
 3. Konserwanty np. kwas benzoesowy
4. Barwniki np. żółcień chinolinowa E104
5. Substancje zakwaszające np. kwas octowy
6. Substancje zastępujące cukier np. aspartan, sacharyna
6) Produkty spożywcze zawierające najwięcej substancji dodatkowych: (przynajmniej 4)
1. Parówki
2. Napoje gazowane
3. Ciastka i desery
4. Sery topione
5. Mortadela
6. Pizze i zapiekanki

30. Interakcje leków z żywnością

a) Interakcje
to wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej substancji, w wyniku którego ulegają
zmianie ich indywidualne właściwości lub łączny skutek.

b) Rodzaje interakcji:
 Wpływ żywności na aktywność biologiczną leków (wchłanianie, transport, metabolizm,
wydalanie leku),
 Wpływ leków na trawienie, wchłanianie i wydalanie składników odżywczych zawartych w
żywności,
 Interakcje pomiędzy lekami a substancjami biologicznie czynnymi występującymi w żywności,
 Działanie synergistyczne i antagonistyczne między lekami a składnikami pożywienia

c) Wpływ żywności na wchłanianie leków z przewodu pokarmowego:

1. Zmniejszenie lub opóźnienie wchłaniania leku
 Opóźnione opróżnianie żołądka przy diecie bogatej w tłuszcze a ubogiej w białko,
 Mała zawartość tłuszczu w diecie, obniżenie wytwarzania żółci zmniejsza wchłanianie leków
rozpuszczalnych w tłuszczach, zwłaszcza witamin A,D,E,K,
 Duża zawartość błonnika-absorpcja leków-zmniejszenie wchłaniania,
 Tworzenie kompleksów ze składnikami mineralnymi, np. mleko (Ca), mięso (Fe), czekolada
(Mg)- zmniejsza wchłanianie. Np. Antybiotyki (tetracykliny)-wapń z produktów mlecznych
2. Zwiększenie wchłaniania leku
 Dieta bogatotłuszczowa - zwiększenie wchłaniania leków o dużej lipofilności, np.
gryzeofulwina, dikumarol, leki psychotropowe, preparaty teofiliny
3. Brak wpływu pokarmu na wchłanianie leku
 Podawanie digitoksyny, erytromycyny, indamycyny, metronidazolu i prednizolonu bez
uwzględnienia rodzaju diety.
  Niezależnie od możliwości wystąpienia interakcji leki drażniące błonę śluzową przewodu
pokarmowego (polopiryna, fenytoina, ibuprofen, sole żelaza) powinno podawać się razem z
pokarmem.
Również płyny używane do popijania leków mogą wpływać na ich wchłanianie:
 Penicylina, ampicylina, fluorouracyl, metotreksat-nie rozpuszczać i nie popijać kwaśnymi
płynami,
 Bisakodyl, tetracyklina i sole żelaza- nie popijać mlekiem,
 Nie popijać leków alkoholem- zwiększenie działania depresyjnego na OUN (barbiturany,
benzodiazepiny),
Najlepszym środkiem do popijania leków jest woda.

d) Czynniki żywnościowe wpływające na metabolizm leków

Metabolizm leków: całokształt przemian biochemicznych zachodzących w organizmie człowieka,

polegających na rozkładzie leku, a równocześnie na łączeniu się leku z innymi substancjami
Czynniki wpływające na metabolizm leków:
• Niedobór białka, witaminy C, witaminy E, nienasyconych kwasów tłuszczowych, składników
mineralnych (Mg, Cu, K) – może powodować zmniejszenie metabolizmu leków
• Niedobór składników energetycznych, witaminy B1 i żelaza – może powodować zwiększenie
metabolizmu leków
• dieta niskobiałkowa zmniejsza metabolizm i zwiększa toksyczność fenobarbitalu i
aminopiryny
• dieta wysokobiałkowa zmniejsza czas półtrwania antypiryny, fenacetyny, teofiliny –
osłabienie działania
• kwas foliowy z pożywienia przyspiesza metabolizm difenylohydantoiny
• stosowanie antybiotyków zmienia mikroflorę co powoduje zmniejszenie metabolizmu innych
leków
• błonnik pokarmowy przyczynia się do rozwoju bakterii, których enzymy mogą sprzyjać
toksyczności np. chloramfenikolu

e) Dlaczego nie należy popijać leków sokiem grejpfrutowym?

Flawonoidy soku grejpfrutowego (naringenina, kwercetyna) hamują aktywność CYP 3A izoenzymu
cytochromu P450 – popijanie leków tym sokiem uniemożliwia metabolizowanie leku, co powoduje
wzrost jego stężenia we krwi.
Przykłady interakcji leków z sokiem grapefruitowym:
• leki przeciwhistaminowe
• lowastatyna
• blokery kanału wapniowego
• statyny
• benzodwuazepiny

f) Synergizm addycyjny to interakcja farmakologiczna polegająca na tym, że działanie dwóch

różnych czynników (leków, składników żywności) podanych razem jest równe sumie działania
poszczególnych składników. Obie substancje wchodzące ze sobą w interakcje mają taki sam
mechanizm lub punkt uchwytu. Ważnym przykładem jest reakcja zachodząca po spożyciu kofeiny
i teofiliny – synergizm wynika z podobnej budowy chemicznej tych związków. Pacjenci stosujący
preparaty z teofiliną muszą liczyć się z pojawieniem się objawów niepożądanych, takich jak:
tachykardia, bóle głowy, niepokój czy zaburzenia rytmu serca, jeśli wypijają 2–3 filiżanki kawy w
ciągu dnia. Inny przykład synergizmu zachodzi podczas przyjmowania leków powodujących
zwiększenie stężenia potasu we krwi (np. diuretyków oszczędzających potas lub inhibitorów
konwertazy angiotensyny) razem z produktami spożywczymi zawierającymi dużą ilość potasu.
Synergizm hiperaddycyjny (potencjalizacja) występuje, gdy 2 substancje spożyte jednocześnie
ujawniają efekt farmakologiczny istotnie większy niż suma pojedynczych efektów. Przykładem jest
reakcja zachodząca między kofeiną a kwasem acetylosalicylowym. Działanie tych substancji po
jednoczesnym podaniu jest o wiele większe niż suma działania spożywanych oddzielnie.
W przeciwieństwie do synergizmu addycyjnego obie substancje wchodzące w interakcje mają
zwykle różny mechanizm działania lub/i inny punkt uchwytu.

Pytanie 31.
Jakie wymagania stawiane są wskaźnikom tworzącym
kompleksy z metalami (przede wszystkim
wskaźnikom metalochromowym)?

Odpowiedź:
1. Barwna reakcja metalu ze wskaźnikiem musi być na tyle czuła, aby tuż przed punktem
równoważności roztwór był jeszcze intensywnie zabarwiony.
2. Barwna reakcja powinna być specyficzna lub na tyle selektywna, aby wyeliminować
wpływ jonów przeszkadzających.
3. Kompleks metal-wskaźnik musi mieć odpowiednią trwałość. Stała trwałości kompleksu
metal-wskaźnik nie powinna być mniejsza niż 104—105:

Trwałość kompleksu M-In musi być mniejsza niż trwałość kompleksu M-EDTA, gdyż w
przeciwnym przypadku nie będzie zachodziła reakcja wypierania jonów metalu z
kompleksu M-In. Trwałość kompleksu M-In musi być o tyle mniejsza, aby powstaniu
kompleksu M-EDTA towarzyszyło gwałtowne przesunięcie równowagi, wywołujące
wyraźną zmianę barwy. Stosunek stałych trwałości tych kompleksów powinien wynosić
104—105

4. Dobór wskaźnika wymaga uwzględnienia kinetyki reakcji. Reakcja wskaźnika z metalem

powinna zachodzić praktycznie natychmiast. Reakcja kompleksu M-In z EDTA musi
zachodzić również szybko, aby zmiana w punkcie końcowym była wystarczająco
wyraźna.
5. Różnica barw między wolnym wskaźnikiem a kompleksem wskaźnika z metalem
powinna być wyraźna i łatwo dostrzegalna.
Pytanie 32.
Przedstaw zasadę oznaczania substancji metodą analizy
wagowej (grawimetrycznej); podaj optymalne warunki oraz
poszczególne etapy analizy grawimetrycznej oraz określ
właściwości osadów stosowanych w analizie wagowej.

Odpowiedź:
Analiza wagowa, zwana inaczej grawimetrią, polega ma wytrąceniu oznaczanego jonu w postaci
trudno rozpuszczalnego osadu, który po odsączeniu, przemyciu i wysuszeniu lub odpowiednio
wyprażeniu waży się i na podstawie masy dokładnie zważonego osadu określa się zawartość
badanego jonu w próbce. Każdy osad powinien być wytrącany w optymalnych warunkach i
charakteryzować się odpowiednimi właściwościami tj. powinien być jak najtrudniej rozpuszczalny,
być grubokrystaliczny, mieć określony skład chemiczny i mieć jak największą masę cząsteczkową.
Natomiast osad nie powinien zawierać domieszek innych substancji oraz wody krystalizacyjnej. Do
optymalnych warunków zapewniających otrzymanie osadu o takich pożądanych właściwościach
należą: powolne wytrącanie osadu z roztworu poprzez stopniowe dodawanie odczynnika
wytrącającego przy jednoczesnym ciągłym mieszaniu roztworu. Wytrącanie osadu powinno
odbywać się w podwyższonej temperaturze. Odczynnika wytrącającego osad należy dodać w
nadmiarze.
Analiza wagowa obejmuje następujące etapy: strącanie osadu z roztworu, sączenie i przemywanie
osadu, suszenie lub odpowiednio prażenie osadu oraz ważenie osadu. W związku z tym oznaczenia
wagowe są czaso- i pracochłonne i obecnie rzadziej stosowane w analizie farmaceutycznej do
ilościowego oznaczania substancji leczniczych.

Pytanie 33.
Jakie metody zalicza się do oksydymetrii oraz jaki
stosuje się titrant w poszczególnych metodach?
Odpowiedź:
manganometria – manganian (VII) potasu
jodometria – jod, tiosiarczan sodu
bromianometria – bromian (V) potasu (ewentualnie układ bromian – bromek)
jodanometria – jodan (V) potasu
chromianometria – dwuchromian potasu
cerometria – siarczan (VI) ceru (IV)
 34. Zasady walidacji instrumentalnej metody analitycznej

Walidacja metody analitycznej to proces oceny metody prowadzony w celu zapewnienia zgodności
tej metody ze stawianymi jej wymogami, definiujący tę metodę oraz pozwalający wykazać jej
przydatność do rozwiązania określonego zadania analitycznego. Polega na eksperymentalnym
udokumentowaniu wiarygodności metody.
Walidację należy prowadzić gdy:
1. Opracowywana jest nowa metoda analityczna
2. Stosowana metoda analityczna jest udoskonalana lub dostosowywana do nowego zadania
analitycznego (rozszerzenie zakresu stosowalności)
3. Kontrola jakości stosowanej metody wykaże zmienność jej parametrów walidacyjnych w
czasie
4. Przeprowadza się porównanie nowej metody z metodą standardową
Etapy walidacji
1. Sformułowanie problemu/zadania analitycznego – specyfikacja wymagań stawianych
metodzie
2. Zaplanowanie i wykonanie testów walidacyjnych umożliwiających wyznaczenie parametrów
charakteryzujących metodę
3. Sprawdzenie, czy wyznaczone doświadczalnie parametry spełniają kryteria akceptacji
określone w punkcie 1
4. Sformułowanie orzeczenia (wniosku) walidacyjnego dotyczącego przydatności testowanej
metody do rozwiązania danego zadania analitycznego (wniosek taki zamyka sporządzony
raport z walidacji)
Podstawowe parametry metody podlegające procesowi walidacji (na ocenę bdb wystarczy, jeżeli
Student wymieni, a następnie omówi 6 z nich):
1. Precyzja (powtarzalność i odtwarzalność)
2. Dokładność
3. Selektywność
4. Czułość
5. Granica wykrywalności
6. Granica oznaczalności
7. Zakres liniowości
8. Zakres stosowalności
9. Stabilność
Precyzja metody – to stopień zgodności wyników uzyskiwanych przy wielokrotnym oznaczaniu
analitu w tej samej próbce tą samą metodą analityczną; charakteryzuje rozrzut wyników
pomiarowych (im większa precyzja, tym rozrzut mniejszy).
Powtarzalność – wyraża precyzję oznaczeń wykonanych w krótkim odstępie czasu, przez tego
samego analityka i w tych samych warunkach (te same odczynniki, ta sama aparatura itd.).
Odtwarzalność – wyraża precyzję oznaczeń wykonanych w warunkach zmienności wewnątrz-
lub międzylaboratoryjnej.
Miarą precyzji metody jest względne odchylenie standardowe (RSD) lub współczynnik zmienności
uzyskanych wyników (RSD x 100%)
Dokładność metody – to stopień zgodności między wynikami oznaczeń otrzymywanych daną
metodą analityczną a wartościami prawdziwymi (lub przyjętymi za prawdziwe). Miarą dokładności
metody jest błąd (bezwzględny lub względny).
Sposoby wyznaczania dokładności metody:
1. Porównanie średniego wyniku analizy certyfikowanego materiału odniesienia wykonanej za
pomocą walidowanej metody z rzeczywistym stężeniem analitu uwidocznionym na
certyfikacie
2. Porównanie średniego wyniku analizy wykonanej walidowaną metodą ze średnim wynikiem
uzyskanym dla tej samej próbki metodą referencyjną
3. Dodanie znanej ilości analitu do próbki lub czystej matrycy i wyznaczenie stopnia odzysku
analitu (w procentach) po przeprowadzeniu analizy walidowaną metodą.
Czułość metody – to stosunek przyrostu mierzonej wielkości (sygnału analitycznego) do
odpowiadającego mu przyrostu stężenia analitu w próbce. Miarą czułości instrumentalnej metody
analitycznej jest nachylenie krzywej kalibracyjnej (współczynnik kierunkowy prostej regresji) ,
definiowanej jako zależność mierzonej wielkości (sygnału analitycznego) od stężenia analitu, a
wyznaczonej za pomocą serii roztworów wzorcowych.
Granica wykrywalności metody (LOD) – to najmniejsze stężenie lub ilość analitu w próbce, które
można wykryć tą metodą. Dla próbki o stężeniu równym LOD, stosunek sygnału analitycznego do
szumu S/N=3
LOD można wyznaczyć na podstawie pomiaru sygnału analitycznego dla serii n próbek ślepych
LOD= 3SD/a
gdzie: SD- odchylenie standardowe sygnału próby ślepej, a- nachylenie krzywej kalibracyjnej
(współczynnik kierunkowy prostej regresji).
Granica oznaczalności metody (LOQ) – to najmniejsze stężenie lub ilość analitu w próbce, które
można tą metodą oznaczyć z wymaganą (akceptowalną) dokładnością i precyzją. Dla próbki o
stężeniu równym LOQ, stosunek sygnału analitycznego do szumu S/N=10
LOQ można wyznaczyć na podstawie pomiaru sygnału analitycznego dla serii n próbek ślepych
LOQ=10SD/a
gdzie: SD- odchylenie standardowe sygnału próby ślepej, a- nachylenie krzywej kalibracyjnej
(współczynnik kierunkowy prostej regresji).
Zakres liniowości metody – przedział stężeń analitu, w którym mierzona wielkość (sygnał
analityczny) jest proporcjonalny do stężenia (zależność prostoliniowa, zwykle rosnąca). Miarą
stopnia liniowości metody jest współczynnik korelacji liniowej (r2).
Zakres stosowalności metody – to przedział stężeń analitu, w którym metoda ma akceptowalną
liniowość, dokładność i precyzję
Selektywność metody – zdolność metody do oznaczenia analitu w złożonej próbce rzeczywistej bez
interferencji ze strony składników towarzyszących. Ocena selektywności metody polega na ocenie
zdolności metody do identyfikacji i oznaczania analitu poprzez analizę wzorców, oraz na ocenie
wpływu interferencji na oznaczenie analitu (systematyczna analiza próbek zawierających, oprócz
analitu, różne możliwe substancje przeszkadzające).
Stabilność metody – odporność metody na zakłócające czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
35.Analiza ilościowa w spektrofotometrii UV-VIS
Metodą spektrofotometrii UV-IS można oznaczać:
 substancje, które absorbują promieniowanie nadfioletowe lub widzialne (np. związki
organiczne zawierające chromofory)
 substancje, których formy absorbujące promieniowanie UV-VIS otrzymuje się w wyniku
reakcji chemicznych z odczynnikiem chromoforowym (np. kationy metali oznacza się
najczęściej w postaci barwnych związków kompleksowych z ligandami organicznymi).
Podstawą analizy ilościowej w spektrofotometrii UV-VIS jest liniowa zależność między
absorbancją (A), zmierzoną przy określonej długości fali, a stężeniem analizowanej substancji (c),
wynikająca z prawa Lamberta-Beera: A=a*b*c
gdzie: a jest współczynnikiem absorpcji, którego wymiar zależy od sposobu wyrażania stężenia, a b
długością drogi optycznej (grubością warstwy absorbującej). Gdy stężenie jest wyrażone w mol/dm 3,
współczynnik absorpcji nazwany jest molowym współczynnikiem absorpcji i oznaczany symbolem ɛ
(w takim przypadku A=ɛ*b*c).
Dobór optymalnych warunków oznaczania obejmuje:
1. Dobór przyrządu, kontrolę jego sprawności i kalibrację zgodnie z instrukcją obsługi.
Dokładność, powtarzalność pomiarów spektrofotometrycznych zależy od odpowiedniego
ustawienia przyrządu i jego kalibracji. Zapewnienie jakości pomiaru spektrofotometrycznego
wymaga kontroli długości fali, sprawdzenie dokładności fotometrycznej (kalibracji skali
absorbancji), sprawdzenie obecności światła „fałszywego”, rozdzielczości, a także kontroli
kuwet pomiarowych. Wiele przyrządów wyposażonych jest w elektroniczne systemy, które
automatycznie kontrolują podstawowe parametry przyrządu.
2. Wybór odpowiedniego rozpuszczalnika.
Rozpuszczalnik nie może absorbować promieniowania w zakresie widma, w którym
absorbuje oznaczana substancja. Wymagana jest dobra rozpuszczalność oznaczanej
substancji, aby analizowany roztwór był jednorodny (jest to warunek spełnienia prawa
Lamberta-Beera).
3. Ustalenie optymalnego pH analizowanego roztworu.
Wartość pH może wpływać na widmo absorpcji, a zmiany pH mogą być przyczyną odstępstw
od prawa Lamberta-Beera. Ponadto środowisko powinno zapewniać trwałość analizowanej
próbki w trakcie pomiaru.
4. Dobór odczynnika kompleksującego (w przypadku oznaczania kationów metali w postaci
barwnych związków chelatowych).
5. Wybór analitycznej długości fali.
Celem uzyskania najwyższej czułości oznaczenia pomiary spektrofotometryczne są zwykle
prowadzone przy długości fali odpowiadającej najbardziej intensywnemu pasmu absorpcji w
widmie UV-VIS (λmax).
6. Wybór metody oznaczania.
Metody oznaczania stosowane w spektrofotometrii UV-VIS są metodami porównawczymi i
wymagają kalibracji (czyli ustalenia zależności między absorbancją a stężeniem analitu) przy
użyciu wzorców analitu o wysokim stopniu czystości. Wzorce do kalibrowania powinny, w
miarę możliwości, mieć skład jak najbardziej zbliżony do składu rzeczywistych próbek w
celu skompensowania efektów matrycowych.
 Metody analizy ilościowej w spektrofotometrii UV-VIS
1. Metoda krzywej kalibracyjnej (metoda krzywej wzorcowej)
Krzywa kalibracyjna to przedstawiona graficznie zależność absorbancji w funkcji stężenia
analitu A=ƒ(c). W celu wyznaczenia krzywej kalibracyjnej przygotowuje się serię roztworów
wzorcowych o znanych, wzrastających stężeniach analitu (zakres stężeń wzorców powinien
obejmować przewidywany zakres stężeń analitu w próbkach) i mierzy się ich absorbancję
przy analitycznej długości fali, względem próby ślepej, a następnie wykreśla się zależność
absorbancji od stężenia. Jeśli spełnione jest prawo Lamberta Beera wykres kalibracyjny ma
charakter prostoliniowy. Równanie krzywej kalibracyjne (równanie prostej regresji)
wyznacza się metodą najmniejszych kwadratów (metoda ta pozwala na wyznaczenie prostej
najlepiej dopasowanej do punktów pomiarowych). Dla określenia stężenia analitu w próbce
należy wykonać pomiar absorbancji w tych samych warunkach, w jakich wykonano pomiar
absorbancji dla wzorców, Nieznane stężenie analitu wyznacza się z równania krzywej
kalibracyjnej.
2. Metoda porównywania z pojedynczym wzorcem
Mierzy się absorbancję (Ax) roztworu badanego i absorbancję (Awz) roztworu wzorcowego o
znanym stężeniu (cwz) analitu w tych samych warunkach. Nieznane stężenie analitu (cx)
wyznacza się z zależności: Ax/Awz= cx/cwz.
3. Metoda dodatku wzorca
Do próbki dodaje się znaną ilość wzorcowego roztworu analitu. Wykonuje się pomiar
absorbancji dla próbki bez dodatku wzorca i drugi dla próbki z dodatkiem wzorca. Wzorzec
można dodawać do tej samej porcji próbki lub przygotować dwie identyczne porcje próbki i
do jednej z nich dodać wzorzec. Wzrost absorbancji wywołany dodatkiem wzorca pozwala
na wyznaczenie stężenia analitu w próbce. Metoda dodatku wzorca eliminuje wpływ matrycy
na przebieg wzorcowania, gdyż wszystkie pomiary dokonywane są w tym samym
środowisku.
4. Metoda „algebraiczna”
Na podstawie zmierzonej absorbancji można wyznaczyć stężenie oznaczanej substancji
bezpośrednio z zależności Lamberta-Beera, jeżeli znany jest jej współczynnik absorpcji. W
analizie farmaceutycznej zazwyczaj stosuje się procentowy współczynnik absorpcji (zwany
także absorbancją właściwą), oznaczany symbolem a1%1cm lub A(1%,1cm), który określa
absorbancję 1% roztworu (1g/100cm3) o grubości warstwy 1 cm. Monografie farmakopealne
zawierają wzorcowe wartości A(1%,1cm) dla wielu leków.
Zalety spektrofotometrii UV-VIS:
 wszechstronność zastosowań
 duża czułość i dobra precyzja oznaczeń
 granica oznaczalności w zakresie 10-4-10-6 mol/dm3
 mała ilość próbki potrzebna do analizy (ok. 10-6 g)
 krótki czas pomiaru
 niewielkie koszty aparatury
 niedestrukcyjny pomiar próbki
36.Wysokosprawna chromatografia cieczowa – cechy charakterystyczne oraz budowa i zasada
działania chromatografów stosowanych w HPLC
Charakterystyczne cechy HPLC
W HPLC stosuję się fazę stacjonarną chemicznie związaną z nośnikiem o małych wymiarach ziaren
(średnica ziarna 3-5 µm) i ciekłą fazę ruchomą która przepływa przez układ chromatograficzny pod
zwiększonym ciśnieniem (od 5 do 20 MPa, najczęściej ok. 10 MPa). Małe rozmiary ziaren
wypełnienia poprawiają upakowanie kolumny, co pozwala osiągnąć wysoką sprawność (zgodnie z
równaniem van Deemtera, im mniejsza średnica ziarna wypełnienia kolumny, tym niższa wysokość
półki teoretycznej), ale wymagają stosowania wysokich ciśnień, aby osiągnąć odpowiednią prędkość
przepływu fazy ruchomej przez kolumnę.
HPLC charakteryzuje się wysoką sprawnością, dobrą rozdzielczością i krótkim czasem analizy.
Podstawowym nośnikiem fazy stacjonarnej w HPLC jest mikroporowaty żel krzemionkowy.
W wyniku chemicznej modyfikacji powierzchni krzemionki otrzymuje się fazy chemicznie
związane:
 niepolarne, zawierające długołańcuchowe grupy alkilowe lub grupę fenylową, stosowane w
chromatografii podziałowej w odwróconym układzie faz (RP-HPLC); najczęściej stosowaną
w RP-HPLC fazą stacjonarną jest oktadecylosilan (ODS lub C18),
 polarne, zawierające grupy aminopropylowe, cyjanopropylowe lub propanodiolowe,
stosowane w chromatografii podziałowej w normalnym układzie faz (NP-HPLC),
 chiralne, służące do rozdziału enancjomerów,
 wymieniacze jonowe, stosowane w chromatografii jonowej.
Podstawowe części składowe chromatografu cieczowego:
1. Zbiornik fazy ruchomej (eluenta)
Są to szklane butle służące do przechowywania fazy ruchomej lub rozpuszczalników
będących składnikiem fazy ruchomej. Zaopatrzone są w układy filtracyjne do usuwania
zanieczyszczeń mechanicznych z rozpuszczalników.
2. Pompa
Powinna zapewniać ciągły, odtwarzalny i bezpulsacyjny przepływ fazy ruchomej przez
kolumnę oraz możliwość regulacji szybkości przepływu fazy ruchomej.
3. Dozownik
Służy do wprowadzania określonej objętości próbki na kolumnę. Najczęściej jest to
dozownik typu zawory z pętlą (o stałej lub zmiennej objętości) napełnianą manualnie
strzykawką, albo automatyczny podajnik próbek (tzw. autosampler). Objętość nastrzyku
można zmieniać np. 0,1 µl do 100 µl.
4. Kolumna chromatograficzna, w której zachodzi proces rozdzielania składników próbki.
Kolumny wykonane są z rurek ze stali nierdzewnej (typowa długość od kilku cm do 25 cm;
średnica wewnętrzna od 1 mm do 4,6 mm), wypełnionych mikroziarnistą fazą stacjonarną.
Często umieszczone są w termostatyzowanej komorze, co zapewnia powtarzalność
rozdzielania i umożliwia prowadzenie procesu w podwyższonej temperaturze. Kolumny są
zamknięte z obu końców filtrami i łącznikami do połączenia z dozownikiem i detektorem.
5. Detektor
Wykrywa rozdzielone składniki próbki w eluacie opuszczającym kolumnę. Sygnał detektora
jest proporcjonalny do stężenia lub do masy danego składnika w eluacie.
 6. Komputer z oprogramowaniem do sterowania pracą przyrządu oraz do rejestracji i
przetwarzania danych chromatograficznych.
Rozpuszczalniki stosowane w HPLC muszą mieć bardzo wysoką czystość i powinny być
pozbawione rozpuszczonych gazów przed wprowadzeniem na kolumnę. Niektóre zestawy do HPLC
zawierają degazer wbudowany w pompę, w innych odgazowanie rozpuszczalników osiąga się przez
ultrasonifikację lub przepłukiwanie słabo rozpuszczalnym gazem, najczęściej helem.
Zasada działania chromatografu cieczowego
Faza ruchoma jest pobierana przez pompę ze zbiornika i następnie tłoczona pod zwiększonym
ciśnieniem przez kolumnę chromatograficzną. Szybkość przepływu fazy ruchomej jest precyzyjnie
kontrolowana (gdyż wpływa na czas retencji rozdzielanych związków). Manometr umożliwia
kontrolę ciśnienia i wyłączenie przyrządu w przypadku przekroczenia ciśnienia bezpiecznego dla
kolumny. Próbkę wprowadza się przez dozownik na szczyt kolumny w postaci bardzo wąskiego
pasma. Elucja może być prowadzona eluentem o stałym składzie (elucja izokratyczna) lub
eluentem o zaprogramowanym, zmiennym składzie i wzrastającej mocy elucyjnej (elucja
gradientowa). Składniki próbki rozdzielają się na kolumnie na skutek różnic w szybkości migracji i
na wyjściu z niej są wykrywane przez detektor. Sygnał detektora rejestrowany jest w funkcji czasu,
tworząc chromatogram, na którym rozdzielone składniki widoczne są w postaci pików
chromatograficznych. Dobór detektora zależy od charakteru próbki (właściwości rozdzielanych
substancji), ale również od składu fazy ruchomej.
Detektory w HPLC
1. Detektory selektywne – mierzą właściwości charakterystyczne dla analitu:
 Detektory spektrofotometryczne UV-VIS – najczęściej stosowane detektory, mierzą
absorpcję promieniowania w zakresie nadfioletu i światła widzialnego. Najprostsze detektory
umożliwiają wykrywanie rozdzielanych związków przy jednej długości fali – 254 nm,
natomiast inne umożliwiają płynną regulację długości fali w zakresie UV/VIS. Popularne są
również detektory z matrycą fotodiodową (DAD), które umożliwiają rejestrację całego
widma analitów eluowanych z kolumny, dzięki czemu można je zidentyfikować. Aby
możliwe było przeprowadzenie pomiaru detektorem UV/VIS, faza ruchoma nie powinna
absorbować promieniowania przy zastosowanej długości fali.
 Detektory fluorescencyjne – mierzą intensywność fluorescencji; są 10 do 1000 razy bardziej
czułe niż detektory UV-VIS.
 Detektory elektrochemiczne – mierzą prąd pochodzący z reakcji utleniania/redukcji analitu
na odpowiedniej elektrodzie; stosowane do detekcji związków łatwo się redukujących lub
utleniających; faza ruchoma musi przewodzić prąd.
2. Detektory uniwersalne, np.:
 Detektor refraktometryczny – mierzy różnicę między współczynnikiem załamania światła
fazy ruchomej oraz rozdzielanych substancji; może być stosowany jedynie w elucji
izokratycznej; wykorzystywany do detekcji związków nasyconych (np. alkanów, cukrów)
 Detektor konduktometryczny – mierzy zmiany przewodności eluatu w porównaniu z
eluentem; stosowany jest w chromatografii jonowej
 Detektor CAD (ang. Charged Aerosol Detector) – mierzy ładunek analitu (powstały po
zderzeniu suchych cząstek analitu ze strumieniem naładowanych jonów gazu), który jest
proporcjonalny do ilości analitu
 3. Spektrofotometr mas
Obecnie często wykorzystuje się połączenie układu HPLC i spektrofotometrów mas jako
układów detekcyjnych (HPLC/MS). Eluat z kolumny chromatograficznej jest wprowadzany
do źródła jonów pracującego pod ciśnieniem atmosferycznym (jonizacja przez
elektrorozpylanie lub jonizacja chemiczna pod ciśnieniem atmosferycznym). Wytwarzane
jony są rozdzielane w analizatorze mas i wykrywane przez detektor jonów. Układ HPLC/MS
pozwala na identyfikację analitów wychodzących z kolumny HPLC.

37. KINETYKA reakcji chemicznej – definicja, szybkość i stała szybkości oraz rząd i
cząsteczkowość reakcji chemicznej.
Kinetyka - dział chemii fizycznej zajmujący się badaniem przebiegu reakcji chemicznej w czasie.
Kinetyka zajmuje się badaniem szybkości reakcji, określeniem wpływu rozmaitych czynników na tę
szybkość i ogólnie przebiegiem całej reakcji.
SZYBKOŚĆ REAKCJI CHEMICZNEJ jest wielkością definiującą, jak zmienia się stężenie
substratów i produktów z czasem.
Dla dowolnej reakcji chemicznej zgodnie z równaniem aA + bB ↔ cC + dD
gdzie a, b, c, d to liczba moli reagentów A, B, C, D, jeśli a, b, c d będą równe jedności to:

Szybkość reakcji chemicznej zależy od:

1. rodzaju substancji reagujących
2. stężenia substratów (im wyższe stężenie substratów, tym większe prawdopodobieństwo zderzeń
aktywnych i tym wyższa szybkość)
3. temperatury (im wyższa temperatura, tym większa szybkość dla reakcji endoenergetycznych)
4. katalizatora (wpływa na energię aktywacji) (zdolny do zmiany szybkości reakcji chemicznej,
chociaż sam nie zmienia się w trakcie reakcji)
5. powierzchni substratów i katalizatora (większe rozdrobnienie, łatwiej cząsteczkom zderzać się ze
sobą –szybszy proces)
6. czasu trwania reakcji
7. energii aktywacji (im mniejsza, tym szybciej zachodzi reakcja)

k – stała SZYBKOŚCI reakcji = szybkości reakcji chemicznej przy zastosowaniu jednostkowych

stężeń
substratów
n1, n2, n3 – doświadczalne współczynniki liczbowe (rząd reakcji w stosunku do substancji 1, 2, 3),
określają, jak zachodzi reakcja, a nie jaka jest ich stechiometria, CZASAMI równe współczynnikom
stechiometrycznym
n1 + n2 + n3 – CAŁKOWITY RZĄD REAKCJI CHEMICZNEJ – suma wykładników potęgowych
przy stężeniach substratów w równaniu kinetycznym

RZĄD REAKCJI – suma wykładników potęg w równaniu kinetycznym reakcji chemicznej

W zależności od rzeczywistego przebiegu reakcji, tj. od liczby cząsteczek uczestniczących
równocześnie w elementarnym akcie reakcji, wyróżniamy reakcje jednocząsteczkowe
(monomolekularne), dwucząsteczkowe (bimolekularne),
Stąd CZĄSTECZKOWOŚCIĄ etapu reakcji nazywamy liczbę cząsteczek, które muszą się spotkać,
aby zaszedł akt reakcji tzn. powstanie nowych cząsteczek (produktów)

38.Zjawiska powierzchniowe – wymienić i scharakteryzować, adsorpcja i izotermy adsorpcji:

1. Napięcie powierzchniowe- zjawisko fizyczne występujące na styku powierzchni cieczy z ciałem

stałym, gazem lub inną cieczą, dzięki któremu powierzchnia ta zachowuje się jak sprężysta błona.
wielkość fizyczną ujmującą to zjawisko ilościowo to energia przypadająca na jednostkę powierzchni,
co jest równoważne pracy potrzebnej do powiększenia powierzchni o tę jednostkę

∆W
σ=
∆S

2. Adsorpcja
Każda granica faz znajduje się w stanie pewnego szczególnego napięcia– oprócz napięcia
powierzchniowego występują na niej napięcia elektryczne. Stąd na granicy faz następuje wysycenie
powierzchni cząsteczkami znajdującymi się w jej pobliżu celem obniżenia tych napięć. Zjawisko
polegające na zagęszczeniu jakiejś substancji na powierzchni ciała stałego
lub cieczy w porównaniu do wnętrza fazy nazywa się adsorpcją. Zależnie od rodzaju sił, jakie
działają pomiędzy powierzchnią ciała adsorbującego (adsorbentu) i cząsteczkami ciała
adsorbowanego(adsorbatu) wyróżnia się:
a) adsorpcję fizyczną- siły van der Waalsa
b) adsorpcję chemiczną- siły wiązań chemicznych.
Roztwory mają niższą wartość napięcia powierzchniowego niż czysty rozpuszczalnik, a gromadzące
się przy powierzchni substancje obniżające napięcie powierzchniowe to związki powierzchniowo
czynne ( tenzydy), czyli mydła(sole Na lub K kwasów tłuszczowych), które po dodaniu do wody
obniżają jej napięcie. Tenzydy zawierają gr. hydrofilową COOH i hydrofobowa- łańcuch węglowy.
Przykłady naturalnych tenzydów: glikogen, kwasy żółciowe, lecytyna, surfaktant w pęcherzykach
płucnych.

Równanie Gibbsa:
Zmiana napiecia powierzchniowego r-r w porównaniu z napieciem rozpuszczalnika zalezy również
od stężenia tenzydu.
 39. Definicja: UKŁAD KOLOIDALNY (KOLOID) -układ dyspersyjny, w którym cząstki
substancji rozproszonej odpowiadają rozmiarom cząstek koloidalnych: 1 – 100 (500 nm)
SYSTEM KLASYFIKACJI KOLOIDÓW
PODZIAŁ I.
 Koloidy asocjacyjne - stan
koloidalny -> w sposób
samorzutny (fosfolipidy)
 Koloidy dyspersyjne - przez
wymuszone rozdrobnienie
(koloidalny grafit)

PODZIAŁ III. - biorąc pod uwagę

kształt cząsteczek koloidalnych:
 Koloidy izometryczne -
długość = szerokość
wysokość, np. kulki, sześciany
 Koloidy anizometryczne -
długość ≠ szerokość
wysokość, np. pręciki, płytki
PODZIAŁ IV. - podstawą podziału jest powinowactwo
cząstek koloidalnych do fazy rozpraszającej
=  Koloidy liofilowe – mają duże powinowactwo do
rozpuszczalnika (np. roztwór białka, żelatyny)
 Koloidy liofobowe – mają mniejsze powinowactwo do
≠ rozpuszczalnika (np. zole srebra, złota)

METODY OTRZYMYWANIA KOLOIDÓW

 Koloidy liofilowe - przez rozpuszczanie
 Koloidy liofobowe - metody dyspersyjne lub kondensacyjne
METODY DYSPERSYJNE – rozdrobnienie aż do uzyskania rozdrobnienia koloidalnego osiąga
się: 1. Mechanicznie 2. elektrycznie 3. z wykorzystaniem ultradźwięków 4. peptyzacja
METODY KONDENSACYJNE –łączenie pojedynczych cząsteczek chemicznych w agregaty aż
do osiągnięcia rozmiarów cząstek koloidalnych: a) polimeryzacja i polikondensacja b) zmniejszenie
rozpuszczalności c) redukcja, d) utlenianie e) hydroliza f) wymiana
 WŁAŚCIWOŚCI UKŁADÓW KOLOIDALNYCH
1) Właściwości mechaniczne (kinetyczne):
 RUCHY BROWNA – zjawisko polegające na chaotycznych ruchach fazy rozproszonej w ośrodku
ciekłym lub gazowym. Szybkość zależy od r cz. (im ↓r, tym szybciej). Gdy ↑się lepkość ośrodka – ↓
zdolność poruszania cz.
 DYFUZJA – ruch cząsteczek zgodnie z gradientem Szybkość dyfuzji opisuje I PRAWO FICKA:
LICZBA MOLI substancji ROZPROSZONEJ, jest proporcjonalna do GRADIENTU STĘŻENIA
oraz do POWIERZCHNI ZETKNIĘCIA
 SEDYMENTACJA – opadanie cząstek koloidalnych, zawieszonych w ośrodku dyspersyjnym pod
wpływem siły ciężkości. Szybkość sedymentacji - PRAWO STOKESA: Szybkość sedymentacji
zależy od wielkości i kształtu cz. koloidalnych, różnicy między gęstością fazy rozproszonej i
rozpraszającej i lepkości ośrodka dyspersyjnego
 Lepkość roztworów koloidalnych -> mają większą lepkość niż roztwory właściwe
 Ciśnienie osmotyczne Ze względu na nieprzenikanie cząstek koloidów przez błonę
półprzepuszczalną, roztwory koloidalne będą wywierały ciśnienie osmotyczne
2) Właściwości optyczne
 EFEKT TYNDALLA Jest to zjawisko fizyczne polegające na rozpraszaniu światła przez koloid z
wytworzeniem charakterystycznego stożka świetlnego – stożka Tyndalla.
 BARWA r-rów koloidalnych jest spowodowana absorpcją jak i rozproszeniem światła i zależy od
wielkości cz.
3) Właściwości elektryczne
 ELEKTROOSMOZA Ruch ośrodka dyspersyjnego pod wpływem pola
 ELEKTROFOREZA poruszanie się naładowanych cz. pod wpływem pola el. względem
nieruchomego ośrodka
KOLOIDY W FARMACJI
Koloidalny chlorek srebra oraz protargol -właściwości bakteriobójcze oraz grzybobójcze
koloidalne złoto w diagnostyce niedowładów, a koloidalna rtęć w leczeniu kiły
makrocząsteczki pochodzenia roślinnego takie jak skrobia, celuloza, są stosowane jako substancje
pomocnicze. Hydroksyetyloceluloza jest makrocząsteczką stosowaną jako substytut plazmy.

40. Narysuj wzór ogólny tetracyklin oraz opisz wpływ budowy chemicznej na właściwości
farmakologiczne tej grupy leków.

H3C CH3
R1 R2 R4 N
OH

D R3 B A
O
C
OH
OH O OH O NH2

1. Ogólna charakterystyka budowy chemicznej tetracyklin

 Wszystkie tetracykliny sa pochodnymi tetracenu (naftacenu)
  Tetracen to układ złożony ze skondensowanymi liniowo 4 pierścieniami
benzenowymi.
 Część wiązań podwójnych jest wysycona i jeden pierścień D jest aromatyczny.
2. Elementy struktury częsteczki tetracyklin warunkujące ich aktywność przeciwbakteryjną:
 Aromatyczny pierścień D (uwodornienie powoduje utratę aktywności)
 Grupa N, N – dimetyloaminowa przy węglu C4
 Grupa hydroksylowa pozycji 3 szkieletu tetracenu i wiązanie podwójne pomiędzy C2
i C3 (układ keto-enolowy)
3. Elementy struktury cząsteczki tetracyklin modulujące ich właściwość i aktywność
przeciwbakteryjną:
 Podstawnik R1: obecność grupy dimetyloaminowej przy węglu C7 zwiększa
aktywniść
 Podstawnik R2 (brak R3): obecność grupy metylenowej =CH2 zwiększa aktywność
 Podstawnik R3: eliminacja grupy hydroksylowej zwiększa lipofilność i odporność na
degradacje w środowisku kwaśnym.
 Podstawnik R4: obecność grupy hydroksylowej powoduje wzrost rozpuszczalności w
wodzie
 Podstawnik R5: wprowadzenie w pozycji C9 grupy tert-butyloglicyloamidowej
(TYGECYKLINA), skutkuje:
* Zwiększonym powinowactwem do podjednostki 30S rybosomów
bekteryjnych,
* Rozszerzeniem zakresu działania przeciwbakteryjnego,
* Ograniczoną opornością bakterii w porównaniu do innych antybiotyków
tetracyklinowych.

41.NARYSUJ DWA WZORY OGÓLNE Z GRUPY POCHODNY 1,4-BENZODIAZEPINY ORAZ OPISZ

ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY BUDOWĄ CHEMICZNĄ A DZIAŁANIE FARMAKOLOGICZNYM (SAR – ANG.
SRUCTURE-ACTIVITY RELATIONSHIP) TEJ GRUPY LEKÓW

Wzory ogólne leków z grupy pochodnych 1,4-benzodiazepiny

Zależność między budową chemiczną a działaniem farmakologicznym pochodnych 1,4-
benzodiazepiny

1. PIERŚCIEŃ A
1.1. Podstawnik w pozycji 7 (R4) warunkuje profil działania:
 podstawniki elektrofilowe (chlor, grupa nitrowa) wzmacniają działanie przeciwlękowe;
 grupa nitrowa zwiększa ponadto działania nasenne
2. PIERŚCIEŃ B
2.1. Podstawnik R1:
 podstawnik metylowy zwiększa działanie i ułatwia wchłanianie leku;
 duże podstawniki redukują powinowactwo do receptora i zmniejszają aktywność
farmakologiczną.
2.2. Grupa -OH w pozycji 3 (R2) - jej obecność powoduje:
 skrócenie czasu działania;
 słabsze wchłanianie;
 łatwiejsze wydalanie leku z organizmu.
3. PIERŚCIEŃ C:
 pierścień fenylowy w pozycji 5 szkieletu benzodiazepiny (pierścień C) uczestniczy w
oddziaływaniu lek-receptor;
 wprowadzenie do pierścienia C:
- atomu chlorowca w położeniu orto (R3) zwiększa aktywność,
- atomu chlorowca w położeniu para zmniejsza aktywność.
4. Obecność dodatkowego pierścienia heterocyklicznego w położeniu -1,2 układu benzodiazepiny
 Dobudowanie pierścienia triazolu lub imidazolu w położeniu -1,2 układu
benzodiazepiny daje związki i silnym działaniu nasennym

42.NA PODSTAWIE WZORU STRUKTURALNEGO MORFINY WSKAŻ ELEMENTY BUDOWY

CHEMICZNEJ WARUNKUJĄCE POWINOWACTWO DO RECEPTORÓW OPIOIDOWYCH ORAZ OPISZ
 ZALEŻNOŚĆ POMIĘDZY BUDOWĄ CHEMICZNĄ I DZIAŁANIEM FARMAKOLOGICZNYM
OPIOIDOWYCH LEKÓW PRZECIWBÓLOWYCH

Wzór strukturalny

Nazwa chemiczna: 17-metylo-4,5-epoksymorfin-7-en-3,6-diol

1. Elementy budowy chemicznej warunkujące powinowactwo do receptorów opioidowych:

 W strukturze endogennych opioidów występuje fenyloalanina - obecność pierścienia
aromatycznego (-elektrony) warunkuje oddziaływanie z elekrododatnim centrum receptora
 Obecność IV-rzędowego atomu węgla w pozycji 13 (atom centralny) - struktury te
dopasowują się do struktury przestrzennej receptorów opioidowych na zasadzie ,,klucza do
zamka"
 Występowanie wolnej grupy hydroksylowej i zasadowego atomu azotu - wiązanie z
receptorem następuje przez dwa mostki wodorowe, które przyczyniają się do związania
protonowanego atomu azotu i grupy fenolowej
2. Zależność między budową chemiczną a działaniem farmakologicznym:
 Estryfikacja wolnej grupy fenolowej powoduje osłabienie aktywności przeciwbólowej -
nasila działanie tłumiące powstawanie bodźców kaszlowych w OUN (kodeina).
 Acetylacja obu grup hydroksylowych w cząsteczce morfiny (diacetylomorfina - heroina) -
zwiększa około 8-krotnie działanie analgetyczne, a także bardzo szybko powoduje
przyzwyczajenie prowadząc do nałogu (heroinizm).

43. Wyjaśnij pojęcie „radiofarmaceutyk” oraz „radionuklid”. Wymień i opisz krótko

parametry istotne w kontroli jakości radiofarmaceutyków.
Radionuklid – (nuklid promieniotwórczy, radioizotop, izotop promieniotwórczy) to
pierwiastek zawierający niestabilny układ protonów i neutronów, które przekształcają się
spontanicznie do układów stabilnych poprzez wypromieniowanie określonych cząstek.
Radiofarmaceutyk – to produkt lecznieczy, który gdy jest gotowy do użycia zawiera jeden lub
więcej radionuklidów do celów medycznych (diagnostycznych lub leczniczych). Często powstaje w
wyniku połączenia radioizotopu emitującego promieniowanie elektormagnetyczne lub cząsteczkowe
oraz tzw. ligandu (związek chemiczny, cząsteczka, komórka), który jest nośnikiem dostarczającym
radioizotop do określonej tkanki lub narządu.
 Kontrola jakości radiofarmaceutyków jest procesem weryfikacji czystości chemicznej,
fizycznej i biologicznej. Stosowane metody analizy oraz wyznaczone parametry w ramach kontroli
jakości dla poszczególnych radiofarmaceutyków są określone w farmakopealnych monografiach. W
ramach kontroli jakości radiofarmaceutyków wykonywane są następujące oznaczenia:
1. Czystość chemiczna – w przypadku radiofarmaceutyków mogą wystąpić zanieczyszczenia
nieorganiczne i organiczne. Ich rodzaj i dopuszczalne stężenia są określane dla
poszczególnych radiofarmaceutyków w monografiach farmakopealnych.
2. Czystość radionuklidowa – wyrażony w procentach stosunek podstawowego radionuklidu
zanajdującego się w danym radiofarmaceutyku, do całkowitej aktywnosci radiopreparatu.
 Pożądane jest, aby radiofarmaceutyk był wolny od izotopów stabilnych, które mogą
konkurować z izotopem promieniotwórczym o miejsca wychwytu w tkankach.
3. Oznaczenie aktywności promieniotwórczej - aktywność właściwa to aktywność
radionuklidu na jednostkę masy preparatu. W ramach oznaczenia aktywności
promieniowania przeprowadza się badanie aktywności całkowitej oraz stężenia
promieniotwórczego.
 Aktywność całkowita jest aktywnością pojedynczej dawki gotowego produktu
przeznaczonej dla jednego pacjenta. Aktywność całkowitą kalibruje się na dany dzień
i godzinę, w której produkt zostanie podany pacjentowi.
 Stężenie promieniotwórcze – parametr ten definiuje się jako radioaktywność danego
znacznika w stosunku do objętości całego preparatu. Podobnie jak aktywność,
stężenie promieniotwórcze kalibruje sięna dzień i godzinę podania preparatu
pacjentowi,
4. Czystość radiochemiczna – wyrażony w procentach stosunek aktywności redionuklidu
występujacego w pożądanej dla danego radiofarmaceutyku postaci chemicznej, do całkowitej
aktywności preparatu.
 Zanieczyszczenia radiochemiczne mogą być w inny sposób metabolizowane przez
organizm, co wpływa negatywnie na jakość obrazowania oraz na otrzymanie przez
pacjenta niepotrzebnej dawki promieniowania.
5. Czystość biologiczna - jałowość ( nieobecność w danym materiale zdolnych do życia
drobnoustrojów w ich formach wegetatywnych jak i przetrwalnikowych) i apirogenność
(nieobecność substancji wywołujących gorączkę, głównie endotoksyn bakteryjnych)
stanowią wymóg farmakopealny dla leków podawanych pozajelitowo, a zatem dotyczy
również większość radiofarmaceutyków, stosowanych w postaci iniekcji.

44. Związki kompleksowe: budowa, wiązania, kształt (reguła ELA), nazewnictwo. Rodzaje
związków kompleksowych. Przykłady związków kompleksowych o znaczeniu biologicznym.
1. Budowa i rodzaje wiązania
Związki kompleksowe lub inaczej związki koordynacyjne to połączenie atomu lub jonu centralnego
oraz otaczających go ligandów.
- atom centralny- zazwyczaj atom metalu lub kation metalu z bloku d lub pierwiastek z grupy 13
(niemetal: bor, np. BF4-), który posiada wolne orbitale p lub d. Każdy atom centralny posiada
właściwości kwasu Lewisa (jest akceptorem pary elektronowej);
-ligandy: są to aniony (OH-, CN-, I-, Br-, Cl-, F-) lub cząsteczki obojętne (H2O, NH3, aminy, fosfiny,
kwasy karboksylowe, CO, NO). Każdy ligand posiada właściwości zasady Lewisa ( jest donorem
pary elektronowej).
Atom lub jon centralny związany jest z ligandami wiązaniami koordynacyjnymi. Związek
kompleksowy powstaje w wyniku przekazania wolnej pary elektronowej od ligandu ( donora
elektronów) na puste orbitale atomu centralnego (akceptora elektronów). Tak utworzone wiązanie
ma charakter kowalencyjny i od zwykłych wiązań atomowych różni się jedynie sposobem
powstania.
Współczesna poszerzona definicja związku kompleksowego: związkiem kompleksowym nazywamy
związek powstały przez połączenie co najmniej dwóch cząsteczek: cząsteczki kwasu i cząsteczki
zasady Lewisa.
Sumaryczny ładunek, jaki posiada jon kompleksowy = suma ładunków atomu centralnego i
ligandów tworzących kompleks. Liczba ligandów bezpośrednio połączonych z atomem centralnym,
czyli liczba koordynacyjna zwykle wynosi od 2 do 8, najczęściej 4 i 6.
W cząsteczkach zawierających jon kompleksowy wyróżniamy 2 sfery koordynacyjne:
- wewnętrzną, która stanowi jon centralny i otaczające go ligand- jon nie ulegający dysocjacji
- zewnętrzną, którą stanowią jony równoważące ładunek jonu kompleksowego- ulegające dysocjacji.
Przykład:
K4[Fe(CN)6] → 4K+ + [Fe(CN)6]4- Kationy potasu stanowią sferę zewnętrzną, natomiast anion
heksacyjanożelazianowy (II) sferę wewnętrzną.
2. Kształt związków kompleksowych- reguła efektywnej liczby atomowej ELA, przykłady i
nazewnictwo.
Reguła ELA jest pomocna w określaniu liczby koordynacyjnej LK i kształtu związku
kompleksowego. Podczas tworzenia kompleksu, ligandy przyłączają się do momentu, gdy suma
całkowitej liczby elektronów centralnego jonu i elektronów oddanych przez ligandy będzie równa
liczbie elektronów najbliższego gazu szlachetnego, np. Fe ma 26 elektronów → Fe2+ ma 24 el. Do
konfiguracji atomu Kr brakuje ( 36-24) = 12 elektronów tj. 6 wolnych par elektronowych → LK= 6;
Zn ma 30 elektronów, Zn2+ ma ich 28. Do konfiguracji atomu Kr brakuje (36-28=8) ; tj. 4 wolnych
par elektronowych, LK=4.
Cu ma 29 el. → Cu2+ ma 27. Do konfiguracji atomu Kr brakuje (36-27=9) elektronów; Jeśli zatem
liczba wyliczona (brakująca w atomie centralnym) liczba elektronów jest nieparzysta to najczęściej
LK odpowiada niższej parzystej liczbie elektronów. Przykłady LK:
- LK= 2 , w kompleksach metali (I), np. Ag+ [Ag(NH3)2]+, Au+[ Au(CN)2]- - kompleksy o kształcie
liniowym
- LK=4, np. [Zn(OH)4]2- kompleksy mają kształt płaski kwadratowy lub tetraedryczny
- LK=6, [Al(OH)6]3- kompleksy (w większości przypadków) mają kształt regularnego ośmiościanu
(oktaedr)
Przykłady:
[Cr(H2O)6]Cl3 – chlorek heksaakwachromu(III)
[Cu(NH3)2(H2O)4]2+ - jon tetraakwadiaminamiedzi(II)
[Co(NH3)5(NO2)]Cl2 – chlorek pentaaminoazotano(III)kobaltu(II)
[Pt(NH3)2Cl2]- diaminadichloroplatyna(II) tzw. cis-platyna, lek przeciwnowotworowy
[Cr(NH3)6][Co(CN)6]- heksacyjanokobaltan(III)heksaaminochromu(III)
[Co(H2O)5Cl]SO4 – siarczan(VI)pentaakwachlorkokobaltu(III)
3. Rodzaje wiązań kompleksowych
a) ze względu na ładunek cząstki, związki kompleksowe występują jako:
 Jony kompleksowe ujemne
 Jony kompleksowe dodatnie
 Obojętne kompleksy
b) ze względu na liczbę atomów centralnych związki kompleksowe można podzielić na:
 Jednordzeniowe – mają jeden atom centralny
 Wielordzeniowe- nie można wskazać atomu centralnego ponieważ mają kilka atomów metali
pełniących rolę atomów centralnych
c) ze względu na rodzaj ligandów związanych z atomem centralnym:
 Homoligandowe – mają 1 rodzaj ligandów (czyli wszystkie ligandy są jednakowe)
 Heteroligandowe- mają różne ligandy związane z atomem centralnym
d) ze względu na liczbę wiązań pomiędzy ligandami a atomem centralnym :
 Proste- jeden ligand tworzy 1 wiązanie koordynacyjne z atomem centralnym
 Chelatowe ( kleszczowe)- jeden ligand tworzy 2 lub więcej wiązań koordynacyjnych
atomem centralnym. Kompleksy chelatowe są znacznie trwalsze w porównaniu do
kompleksów zawierających ligandy tworzące pojedyncze wiązania z atomem centralnym.
Przyczyną wyjątkowej trwałości chelatów jest możliwość utworzenia dodatkowego
wewnątrzcząsteczkowego pierścienia.

4. Przykłady związków kompleksowych o znaczeniu biologicznym.

Związki kompleksowe zawierające jony metali bloku d lub bloku s i mające znaczenie biologiczne to
między innymi te które posiadają pierścień porfirynowy.
Atomy azotu tworzące ten pierścień mogą utworzyć wiązania koordynacyjne z:
- magnezem- chlorofil
- żelazem(II) – z porfiryną tworzy hem: kation Fe2+ tworzy 4 wiązania N-Fe (dwa z nich to typowe
wiązania koordynacyjne, a dwa- kowalencyjne).
Najbardziej znanym związkiem jest hemoglobina – białko zawarte w erytrocytach, którego funkcją
jest transport tlenu.
Inne związki zawierające hem:
- mioglobina/oksyhemoglobina – białko biorące udział w magazynowaniu tlenu w mieśniach
poprzecznie prązkowanych
-cytrochromy ( grupa białek uczestnicząca w transporcie elektronów w procesie fosforylacji
oksydacyjnej), cytochrom P450- uczestniczy w metabolizmie ksenobiotyków
- peroksydazy – grupa enzymów (oksydoreduktaz), katalizujących utlenianie różnych substratów za
pomocą nadtlenku wodoru. Zawierają tzw. protohem.
-witamina B12 – zawiera atom kobaltu(II), który jest skoordynowany do atomów azotu w
sprzężonych pierścieniach pirolowych
- ceruloplazmina- enzym uczestniczący w transporcie miedzi w surowicy, zawiera 6 atomów
miedzi(II)
45.Proces hydrolizy, jej rodzaje i czynniki warunkujące reakcję. Znaczenie reakcji hydrolizy w
organizmie człowieka.
1. Definicja
Hydroliza to odwracalna reakcja podwójnej wymiany zachodząca pomiędzy wodą i rozpuszczoną w
niej substancją. Reakcja ta jest odwracalna, pomimo iż równowaga może być znacznie przesunięta w
1 ze stron.
- Zgodnie z teorią Lowry’ego-Bronsteda rekacja hydrolizy polega na przejściu protonu od słabego
kwasy jakim jest woda do mocnej zasady, bądź przejściu protonu z kwasy do wody, która pełni rolę
słabej zasady, z utworzeniem jonu hydroniowego.
UWAGA. Niepoprawną definicją jest „rozkład substancji na jony pod wpływem wody”
2. Czynniki wpływające na reakcję hydrolizy.
Jak na większość procesów chemicznych, tak i na reakcję hydrolizy możemy wpływać poprzez
zwiększenie ciśnienia, temperatury, czy dodanie katalizatora. W komórkach katalizatorami hydrolizy
mogą być hydrolazy, czyli enzymy hydrolityczne. Przykładem takiego enzymu może być inwertaza-
enzymatyczny katalizator hydrolizy sacharozy do D-glukozy i D-fruktozy, czyli tzw. cukru
inwertowanego.
3. Rodzaje reakcje hydrolizy
Hydrolizie ulegają z reguły sole słabych kwasów i mocnych zasad, sole mocnych kwasów i słabych
zasad, oraz sole słabych kwasów i słabych zasad. Proces ten powoduje, że roztwór przybiera odczyn
kwaśny lub zasadowy, zależnie od tego, z którym z wymienionych rodzajów soli mamy do
czynienia.
- hydroliza kationowa- sól słabej zasady i mocnego kwasu, np. NH4Cl
NH4++Cl-+H2O ↔NH3*H2O+H++Cl-
W reakcji nie biorą udziału jony chlorkowe, a tworzące się w wyniku hydrolizy jony wodorowe
nadają roztworowi odczyn kwaśny:
NH4++H2O↔NH3*H2O+H+
- hydroliza anioniowa- sól mocnej zasady i słabego kwasu, KF, CH3COONa
Ch3COONa+H2O→CH3COOH+Na++OH-
K++F-+H2O↔K++OH-+HF
W reakcji nie biorą udział jony potasowe ani sodowe, a tworzące się jony wodorotlenkowe nadają
roztworowi odczyn zasadowy:
F-+H2O↔HF+OH-
-hydroliza kationowo-anionowa – sól słabej zasady i słabego kwasu, np. CH3COONH4
CH3COO-+NH4++H2O↔CH3COOH+NH3*H2O
Produktami takiej reakcji są słaby kwasy i słaba zasada. Odczyn r-ru soli jest zbliżony do
obojętnego. Hydrolizie ulega zarówno kation jak i anion soli, stąd jej nazwa.
Sól mocnego kwasu i mocnej zasady, np. NaCl:
Wykreślając z zapisu równania reakcji jony nie biorące udziału w reakcji otrzymujemy równanie
dysocjacji wody:
H2O↔H++OH-
Brak jonów soli w tym równaniu i jednocześnie identyczna ilość jonów wodorowych i
wodorotlenkowych świadczą o tym, że reakcja hydrolizy w omawianym przypadku nie zachodzi, a r-
r ma odczyn obojętny.

4. Wykorzystanie reakcji hydrolizy w przemyśle farmaceutycznym.

- Wpływ procesów hydrolizy na trwałość i wydalanie leków. Hydrolizę można również nazwać
miarą trwałości leków, ponieważ jedną z przyczyn utraty ich skuteczności może być hydroliza leku
w roztworze wodnym. Np. kwas acetylosalicylowy może ulegać hydrolizie zgodnie z poniższym
równaniem reakcji:

- Reakcje hydrolizy wykorzystuje się w laboratorium, w przemyśle chemicznym (np. omówić proces
zmydlania, czy hydrolizy tłuszczów).
- Reakcje hydrolizy przeprowadza się w przemyśle farmaceutycznym np. opracowywane są nowe
techniki przeprowadzania hydrolizy, w celu otrzymania hydrolizatów białkowych, czyli białka
rozbitego na aminokwasy wykorzystywane jako suplementy diet lub składnik kroplówek.
46.Procesy utleniania i redukcji. Wpływ zmiany stopnia utlenienia pierwiastka na właściwości
związku. Amfotery redoks. Na przykładzie chromu, manganu i/lub żelaza omówić biologiczne
znaczenie procesów utleniania i redukcji.
1. Definicja
Utlenianiem nazywamy procesy chemiczne, w których atomy lub jony tracą elektrony. Natomiast
procesy odwrotne, w których atomy lub jony przyłączają elektrony to redukcja. Utlenianie i redukcja
to reakcje pozostające ze sobą w ścisłej zależności, ponieważ reduktor (donor elektronów) i sprężony
z nim utleniacz (akceptor elektronów), wymieniają elektrony pomiędzy sobą. Oba te procesy określa
się jako reakcje redoks
lub
W reakcjach utleniania i redukcji zachodzi zmiana stopnia utleniania pierwiastków wchodzących w
skład reagujących substancji. Stopień utleniania jest to liczba ładunków elementarnych, jakie byłyby
związane z danym atomem, zakładając, że wszystkie wiązania w cząsteczce, w skład której on
wchodzi, były jonowe. Dla większości pierwiastków najwyższy stopień utlenienia jest równy liczbie
elektronów na powłoce walencyjnej atomu, a najniższy, ujemny – odpowiada liczbie elektronów
brakujących do wypełnienia tej powłoki.
Szczególne przypadki redoks – czyli takie, w których następuje zmiana stopnia utlenienia tylko
jednego pierwiastka, są to reakcje:
Dysproporcjonacji (dysmutacji), w których część atomów tego samego pierwiastka podwyższa, a
część obniża stopień utlenienia. Substancje zawierające takie atomy nazywamy amfoterami redoks.
Wobec silnych utleniaczy zachowują się jak reduktory a wobec silnych reduktorów, jak utleniacze.
Synproporcjonacji, w których atomy tego samego pierwiastka z różnych stopni utlenienia
przechodzą w jeden, wspólny stopień utlenienia.
2. Zmiana stopnia utlenienia pierwiastków a właściwości chemiczne związku
W związkach chemicznych wraz ze wzrostem stopnia utlenienia pierwiastka wchodzącego w jego
skład obserwujemy:
Wzrost właściwości utleniających
Wzrost mocy kwasów tlenowych
Wzrost tendencji do tworzenia anionów
Spadek właściwości redukujących
Spadek mocy wodorotlenków
Spadek tendencji do tworzenia kationów
3. Przykłady
CHROM
występuje w związkach na II, III i VI stopniu utlenienia. Ze wzrostem stopnia utlenienia nasilają się
właściwości kwasowe
CrO/Cr(OH)2→ Cr2O3/Cr(OH)3→ CrO3 (bezwodnik kwasu H2CrO4)
Na II i III stopniu utlenienia występuje w postaci prostych jonów, na VI tworzy aniony CrO42- i
Cr2O72-. Związki chromu VI są trwałe w powietrzu i czystej wodzie. W kontakcie ze związkami
chemicznymi redukują się do trzeciego stopnia utlenienia
MANGAN
tworzy związki na różnych stopniach utlenienia II, III, IV, VI, VII. Ze wzrostem stopnia utlenienia
począwszy od właściwości zasadowych, poprzez amfoteryczne nasilają się właściwości kwasowe
MnO/Mn(OH)2 → Mn2O3/Mn(OH)3→ MnO2/Mn(OH)4→ MnO3 (bezwodnik kwasu H2MnO4)
Na II i III i IV stopniu utlenienia występuje w postaci prostych jonów, na VI i VII tworzy aniony
MnO42- i MnO4-
ŻELAZO
występuje w związkach na II, III rzadziej na IV i VI stopniu utlenienia. Tlenki i wodorotlenki żelaza
nie są amfoteryczne. Jony żelaza II są trwałe tylko w środowisku kwaśnym, w obojętnym i
zasadowym utleniają się tlenem z powietrza do jonów żelaza III.
4. Znaczenie biologiczne
Chrom
W warunkach fizjologicznych chrom VI występuje w formie chromianów natomiast chrom(III) jest
kationem. Różnica w ładunku sprawia iż to ujemnie naładowany chrom VI a nie chrom(III) z
łatwością przenika przez błonę komórkową (wykorzystuje kanały anionowe). Chrom(III) po
wniknięciu do krwioobiegu wiązany jest przez białko transportujące żelazo, transferynę. W postaci
kompleksu białko-metal przedostaje się do wnętra komórki. Organizm człowieka nie dysponuje
żadną ścieżką metaboliczną pozwalającą na utlenienie chromu(III) natomiast redukcja chromu VI
zachodzi w wielu tkankach organizmu. Proces redukcji jest zjawiskiem złożonym ze względu na
mnogość molekuł biorących udział w jego przekształceniu takich jak kwas askorbinowy, glutation,
cysteina, ryboflawina czy też enzymy. Proces ten prowadzi do powstania chromu III wykazującego
większe zdolności do wiązania się z DNA, RNA, białkami oraz lipidami niż chrom VI dodatkowo w
czasie procesu generowane są liczne produkty pośrednie np. odznaczający się długim czasem życia
chrom V oraz chrom IV. Gdy proces zachodzi w odległości pozwalającej na bezpośrednią interakcję
powstających związków pośrednich lub generowanych wolnych rodników z ważnymi
biomolekułami komórki, prowadzi do ich uszkodzenia. Redukcja chromu (VI) jest także sposobem
detoksykacji organizmu ze szkodliwych form chromu w momencie gdy zachodzi w odległości nie
pozwalającej na interakcję z ważnymi molekułami. Znaczenie biologiczne mają połączenia chromu
na 0, II, III i VI stopniu utlenienia.
Fizjologiczne znaczenie ma chrom na III stopniu utlenienia: odpowiada za prawidłowy metabolizm
glukozy (wchodzi w skład GTP), metabolizm białek i lipidów (cholesterol). Jest również
składnikiem wielu enzymów (trypsyny), występuje także w niektórych kwasach rybonukleinowych.
Kumulacja chromu w organizmie zależy od drogi podania: chrom podany doustnie gromadzi się w
wątrobie i nerkach, chrom III wdychany z powietrzem kumuluje się w tkance płucnej.
Wewnątrzkomórkowo chrom III tworzy trwałe kompleksy z różnorodnymi cząsteczkami:
hemoglobiną, pirofosforanami, aminokwasami (metioniną, seryną, glicyną, leucyną, lizyną, proliną) i
białkami. Wykazuje działanie genotoksyczne prowadząc do uszkodzenia DNA. Cr III powoduje
powstawanie działań mutagennych – amplifikacja centrosomu – powstawanie izochromosomów –
tetraploidia – nowotwory złośliwe.
Rozpuszczalne jak i nierozpuszczalne związku chromu(III) nie są kancerogenne. Związki
chromu(VI) są 10-100 razy bardziej toksyczne od związków chromu(III).
Mangan
Mangan jest zaliczany do mikroelementów, czyli jest pierwiastkiem niezbędnym dla zdrowia. Działa
jako katalizator w metabolizmie węglowodanów i lipidów. Jego brak może negatywnie wpływać na
formowanie się tkanki łącznej, kości oraz na reprodukcję. Przeciwnie, przewlekłe narażenie na
wysokie stężenia manganu może powodować zaburzenia układu nerwowego (apatię, nerwowość,
pobudzenie, gwałtowne drżenie, osłabienie, bóle głowy). Charakterystyczny jest objaw
przymusowego śmiechu i płaczu. W stanie zaawansowanym pojawiają się halucynacje, zaburzenia
mowy i poruszania. Objawy przypominają chorobę Parkinsona. Jego niedobór powoduje
zahamowanie wzrostu, niedokrwistość. Wszystkie sole manganu a w szczególności tlenki działają w
żołądku trująco.
Żelazo
W pokarmach żelazo występuje w postaci soli lub w postaci połączeń z białkami i porfirynami jako
żelazo(III). Związki żelaza(III) są trudno rozpuszczalne i nie są wchłaniane przez błonę śluzową
przewodu pokarmowego. W soku żołądkowym pod wpływem kwasu solnego i innych składników są
redukowane do związków żelaza(II). Tworzą się białczany, stosunkowo dobrze rozpuszczalne w
wodzie. Centra aktywne białek, w których ulokowane są atomy żelaza występują głownie w formie
hemu lub klastrów żelazowo-siarkowych [Fe-S]. Do białek, których funkcję i aktywność warunkują
wbudowane w ich cząsteczki atomy żelaza należą białka transportujące tlen cząsteczkowy (O 2),
enzymy mitochondrialnego łańcucha oddechowego i cyklu Krebsa, enzymy inaktywujące toksyczne
formy O2 i biorące udział w syntezie DNA, kolagenu oraz czynniki transkrypcyjne. Niezbędność
tych wszystkich białek dla normalnego funkcjonowania organizmów żywych jest miarą
biologicznego znaczenia żelaza. Decydująca dla biologicznego znaczenia żelaza okazała się szeroka
zmienność potencjału redoks układu dwóch głównych form żelaza II/żelaza III. Potencjał redoks
pary Fe2+/Fe3+ może być precyzyjnie dostosowany do specyfiki konkretnej reakcji biochemicznej
przez wiążące żelazo ligandy oraz przez ładunek elektryczny i strukturę przestrzenną aminokwasów
znajdujących się w bezpośrednim otoczeniu. Wchłanianie żelaza(II) zachodzi w dwunastnicy i w
początkowych odcinkach jelita cienkiego. Niewykorzystane jony żelazowe odkładane są w
magazynach tkankowych (w komórkach układu siateczkowato-środbłonkowego, szpiku, wątrobie,
śledzionie) i jest uruchamiane w razie zwiększonego zapotrzebowania.

ORGANY PDF plus PYT 49 W OSOBNYM PDF!!!

50. Test ciążowy do użytku domowego. Omów zalecenia do wykonania, zasadę działania, próg
detekcji, przygotowanie pacjentki do badania, interpretacje wyniku i dalsze zalecenia.
Zasady działania testów ciążowych:
 Test ciążowy jest to próba mająca na celu stwierdzenie lub wykluczenie ciąży. Polega na
wykrywaniu hormonu HCG w moczu. Substancja ta, czyli gonadotropina kosmówkowa,
jest hormonem produkowanym przez zarodek. Działanie HCG opiera się o podtrzymywanie
wydzielania progesteronu, dzięki czemu organizm może utrzymać ciążę. Hormon HCG jest
obecny u ciężarnej już od 7-10 dni po zapłodnieniu. Na początkowym etapie ciąży jego
najwyższy poziom obserwuje się rano.
 Test opiera się na działaniu biosensora- część biologiczna + aparaturowa, w testach
ciążowych opieramy się na sensorze enzymatycznym
 Rodzaje testów: paskowe, strumieniowe, płytkowe
Test płytkowy polega na umieszczeniu kilku kropel moczu w pipecie, a później na płytce.
Przy teście strumieniowym końcówkę testera przytrzymuje się kilka sekund pod strumieniem
moczu, a przy paskowym należy najpierw umieścić mocz w suchym i czystym pojemniku, a
potem zanurzyć w nim końcówkę testera.

Zalecenia do wykonania testu ciążowego:

- brak miesiączki ( przy prawdopodobieństwie zajścia w ciąże)
- przy podejrzeniu poronienia
-rozpoczęcie terapii, która szkodliwie mogłaby działać na płód
Przygotowanie pacjentki
Badanie wykonuje się ze świeżo pobranego moczu. Do badania najlepiej nadaje się mocz
poranny, ponieważ zawiera on najwięcej hormonu hCG.
Interpretacja wyniku
Wynik dodatni (ciąża)
Pojawiają się dwa wyraźne prążki: w strefie testowej T i kontrolnej C. Intensywność barwy
prążka T jest taka sama lub słabsza niż intensywność barwy prążka C. Taki wynik wskazuje, że
prawdopodobnie jesteś w ciąży.
Wynik ujemny (brak ciąży)
 Pojawia się prążek kontrolny C, prążek testowy T nie pojawia się. Taki wynik wskazuje, że
prawdopodobnie nie jesteś w ciąży.
Wynik niejednoznaczny
W przypadku, gdy nie pojawia się żaden prążek lub pojawia się tylko prążek testowy T, wynik
testu jest niejednoznaczny i należy powtórzyć badanie używając nowego testu płytkowego, ściśle
przestrzegając instrukcji użycia.
Próg detekcji:
 Wiarygodność testów ciążowych zależy w dużej mierze od czułości testu, stosowania się do
instrukcji załączonej na ulotce i od momentu wykonania testu (test wykonany za wcześnie
najprawdopodobniej da wynik fałszywie negatywny).
 Ogólnie rzecz biorąc, jeśli kobieta stosuje się do wszystkich zaleceń dotyczących
przeprowadzenia testu, wiarygodność testu wynosi między 95 a 99 %.
 Jeżeli HCG obecne jest w lekach to test nie będzie miarodajny,
 Rozcieńczony mocz- wynik fałszywie negatywny,
 Najbardziej czuły jest test paskowy,
 fałszywie pozytywny wynik: usunięcie jajnika, nadczynność tarczycy, w okresie
menopauzy, ciąża biochemiczna, nieprawidłowe użycie testu ciążowego i odczytanie
wyniku po zalecanym czasie. nowotwory (rak piersi, pęcherza, jąder, endometrium).
 fałszywie negatywny wynik: ciąża pozamaciczna.

Dalsze zalecenia:
w przypadku wyniku pozytywnego:
 zalecane wykonanie badania krwi, w celu potwierdzenia ciąży
 wizyta u lekarza ginekologa (USG 6 tygodnia ciąży (licząc od daty ostatniej miesiączki)
 suplementacja kwasu foliowego
 zdrowy tryb życia i wykluczenie używek

51.Diagnostyka zakażeń Helicobacter pylori. Scharakteryzuj krótko proponowane testy

diagnostyczne.
Testy nieinwazyjne:
 Test oddechowy z użyciem węgla - tzw. złoty standard diagnostyczny. Pacjent połyka
mocznik znakowany izotopem 13C. W żołądku mocznik jest rozkładany przez ureazę
produkowaną przez H.pylori. Pomiar polega na oznaczeniu ilości wydychanego węgla 13C w
dwutlenku węgla, który powstał podczas rozkładu mocznika. Rzadziej stosuje się izotopy
12C lub 14C.
 Testy z krwi na obecność przeciwciał H. pylori- Dostępne w aptece testy do samodzielnego
wykonania. Test polega na naniesieniu kropli krwi za pomocą pipety na płytkę. Wynik
pozytywny jest widoczny w postaci dwóch kresek. Jest to test serologiczny, który wykrywa
przeciwciała IgG przeciw bakteriom H.pylori. Często nie świadczy o aktualnym zakażeniu,
ponieważ po skutecznym leczeniu przeciwciała mogą się utrzymywać ponad 6 miesięcy na
 tym samym poziomie. Warto zaznaczyć, że terapia lekami takimi jak antybiotyki czy IPP nie
wpływa na wynik testu.
 Test wykrywający antygeny H. pylori w kale- wykrywają obecne zakażenie bakterią.
Stosowane w celu oceny skuteczności eradykacji. Próbkę kału umieszcza się w roztworze z
którego pobiera się parę kropli na płytkę testową- wynik widoczny w posaci barwnych
prążków.
Testy inwazyjne
 Test ureazowy- wykonywany jest w czasie gastroskopii. Oparty na reakcji barwnej w której
powstaje amoniak z mocznika pod wpływem enzymu produkowanego przez bakterie- ureazy.
W trakcie badania pobiera się wycinek z żołądka i umieszcza na płytce testu. Wynik jest
widoczny w postaci zmiany koloru wskaźnika pH. IPP oraz H2-blokery mogą fałszować
wyniki.

52. Na czym polega doustny test tolerancji glukozy? Omów algorytm diagnostyczny dorosłego
mężczyzny.
Doustny test tolerancji glukozy (OGTT) przeprowadza się rano po 8-10 godzinnej karencji
pokarmowej i alkoholowej. W dniach poprzedzających pacjent powinien spożyć posiłek o
zrównoważonym składzie, czyli zawierający białka, tłuszcze i węglowodany.
Stwierdzenie na czczo wartości glukozy w przedziale 100-125 mg/dl jest wskazaniem do
przeprowadzenia doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT).
 Pierwszym badaniem jest określenie wartości glukozy we krwi na czczo, następnie pacjent w
ciągu 5 minut wypija 75 g glukozy rozpuszczonej w 250-300 ml wody. Po 120 minutach
następuje kolejne pobranie krwi żylnej. W zależności od wskazania (cukrzyca typu
2/cukrzyca ciężarnych), obowiązują różne wartości graniczne na czczo oraz 2 godziny po
podaniu glukozy.
 Podczas przeprowadzania badania pacjent powinien siedzieć, ponieważ ruch obniża poziom
glukozy we krwi i badanie może być niemiarodajne. Przyczyną zafałszowania wyniku może
być także palenie papierosów podczas badania oraz przyjmowanie różnych leków. W
przypadku chorób, które mogą wpłynąć na opróżnianie się żołądka np. w gastroparezie, lub
też przy już zdiagnozowanej cukrzycy zarówno typu 1 jak i 2, przeprowadzanie OGTT jest
przeciwwskazane.
 Jeśli wartość glukozy w badaniu OGTT po 2 godzinach w osoczu jest > 200 mg/dl
(11,1mmol/1), wówczas rozpoznajemy cukrzycę. Za pomocą pomiarów glukozy we krwi
oprócz jawnej cukrzycy można zidentyfikować także zaburzenia, które wprawdzie nie
spełniająkryteriów cukrzycy, ale również są patologią. Do tej grupy należą:
 zaburzona tolerancja glukozy (impaired glucose tolerance - IGT) dla wartości
wbadaniu OGTT po 2 godzinach na poziomie 140-200 mg/dl(7,8-11,1 mmol/1),
 nieprawidłowe stężenie glukozy na czczo (impaired fasting glucos - IFG), jeżeli
stężenie glukozy na czczo mieści się w przedziale 100- 125 mg/dl (5,6-7,0 mmol/1).
  Badanie poziomu glukozy na czczo powinno być wykonane u każde osoby po 45.
roku życia 1 raz w roku.

Czas wykonania oznaczenia Stężenie glukozy w osoczu Stężenie glukozy w osoczu

[mg/dl] [mmol/l]
Na czczo 92-125 5,1-6,9
60 minuta ≥180 ≥10
120 minuta 153-199 8,1-11

Pytanie 53.
Zasady realizacji recept „na leki” o kategorii
dostępności „Rpw”
Odpowiedź:
Poza wszystkimi szczegółami, które musi posiadać każda typowa recepta, recepty Rpw:
 recepta na leki z kategorii Rpw jest wystawiana na preparaty zawierające środki odurzające z
grupy I-N oraz substancje psychotropowe grupy II-P.
1. Substancje odurzające I-N: fentanyl, remifentanyl, metadon, morfina, oksykodon,
petydyna, nalbufina.
2. Substancje psychotropowe II-P : metylofenidat, pentazocyna, ketamina,
(Leki posiadające kategorię dostępności Rpw można sprawdzić w Urzędowym Wykazie
Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na Terytorium RP oraz w programie
Kamsoft)
 oznaczone są symbolem Rpw, posiadają unikalny 22 cyfrowy numer recepty, który na pozycji
21 posiada cyfrę 9 w przeciwieństwie do pozostałych kategorii recept które mają 8
 może realizować je tylko magister farmacji,
 nie można wypisywać odpisów recept na leki z kategorii Rpw.,
 na recepcie może być wypisany tylko jeden lek z dokładnie określoną dawką,
 ilość środka odurzającego lub substancji psychotropowej musi być zapisana sumarycznie w
pełni słownie bez żadnych skrótów albo za pomocą dawki i jednostek dawkowania np.
Doltard (morfina) 10 mg 20 tabl. może być zapisane - dwieście miligramów lub - dwadzieścia
tabletek po dziesięć miligramów,
 recepty muszą posiadać zapis o dawkowaniu, które dotyczy takiej ilości środka odurzającego
lub substancji psychotropowej, która nie może być większa niż na 90 dni stosowania, można
także wystawić do 3 recept na następujące po sobie okresy stosowania nieprzekraczające
łącznie 90 dni stosowania
Ewidencja
Obowiązkowa ewidencja przychodu i rozchodu środków odurzających z grupy I-N i substancji
psychotropowych z grupy II-P jest prowadzona w formie książki kontroli, która zawiera:
 na stronie tytułowej:
1. nazwę i dokładny adres apteki,
2. numer i datę wydania zezwolenia,
 3. kolejny numer książki oraz określenie organu zezwalającego,
 na kolejno ponumerowanych stronach (odrębnie dla każdego środka odurzającego lub
substancji psychotropowej, dla każdej ich postaci farmaceutycznej i dawki):
1. w odniesieniu do przychodu:
- liczę porządkową,
- datę zakupu,
- numer dowodu zakupu,
- ilość zakupioną wyrażoną w gramach lub sztukach,
2. w odniesieniu do rozchodu:
- liczbę porządkową,
- datę wydania,
- receptę lub zapotrzebowanie stanowiące podstawę wydania,
- imię i nazwisko i numer lekarza wystawiającego receptę lub zapotrzebowanie,
- imię i nazwisko pacjenta lub oznaczenie jednostki składającej zapotrzebowanie,
- ilość wydaną wyrażoną w gramach lub sztukach,
 stan magazynowy po dostarczeniu lub wydaniu,
 Po wypełnieniu strony tytułowej, kierownik apteki przedstawia książkę kontroli
wojewódzkiemu inspektorowi farmaceutycznemu celem zatwierdzenia. Książkę kontroli
przechowuję się przez 5 lat, liczonych od pierwszego dnia roku kalendarzowego
następującego po roku, w którym dokonano ostatniego wpisu. Ewidencja może być
prowadzona w formie elektronicznej o czym należy poinformować wojewódzkiego
inspektora farmaceutycznego.
Przechowywanie
 Środki odurzające grup I-N oraz substancje psychotropowe grupy II-P należy przechowywać
w odpowiednio zabezpieczonych pomieszczeniach, w zamkniętych metalowych szafach lub
kasetach przymocowanych w sposób trwały do ścian lub podłóg pomieszczenia, w miejscu
niedostępnym dla pacjentów.
 Natomiast recepty przechowuje się oddzielnie w sposób uporządkowany według dat
realizacji, zabezpieczony przed kradzieżą, zamianą lub zniszczeniem.
Akty prawne regulujące wydawanie leków z kategorii Rpw:
 ustawa Prawo Farmaceutyczne oraz rozporządzenia ją zmieniające
 ustawa o Przeciwdziałaniu Narkomanii oraz rozporządzenia ją zmieniające
Pytanie 54.
Stanowisko Aptekarza wobec pacjenta –
w świetle Kodeksu Etyki Aptekarza RP
Aptekarz wobec pacjenta w Kodeksie Etyki Aptekarza - główne założenia.
1. Aptekarz sprawuje swe obowiązki wobec pacjenta ze zrozumieniem odpowiedzialności za
zdrowie i życie człowieka.
2. Aptekarz nie może tłumaczyć przekroczenia zasad etyki i godności zawodu powoływaniem
się na sugestie lub wymagania pacjenta – apteka nie jest zwykłym sklepem. Nie bez powodu
Kodeks Aptekarza określa aptekę jako „instytucję“. Państwo obligując obywateli do zakupu
leków w wyznaczonych punktach zwanych aptekami, jednocześnie zobowiązało ich
właścicieli do tego, by zapewnili swoim pacjentom dostęp do wszystkich legalnych,
dopuszczonych przez nadzór farmaceutyczny środków medycznych, które może przepisać
lekarz. Bez względu na to, czy są one objęte refundacją, czy nie. Farmaceuta nie jest
decydentem jakie leki sprzeda w swojej aptece, ale ich depozytariuszem (brak klauzuli
sumienia), bo w polskim prawie to na aptekach, a nie lekarzach spoczywa obowiązek
przetrzymywania w odpowiednich warunkach leków i przekazywania ich pacjentom.
Farmaceuta – podobnie jak lekarz czy adwokat – wykonuje zawód zaufania publicznego,
choć zakres jego odpowiedzialności jest nieco inny. Przychodząc do apteki, chory ma mieć
pewność, że otrzyma zalecony przez lekarza lek lub dowie się, jak może zrealizować receptę,
jeśli w danym momencie jest to niemożliwe.
3. Stosunek Aptekarza do pacjenta oparty jest na zaufaniu.
4. Aptekarz używa swej całej wiedzy i umiejętności dla przekazania pacjentowi odpowiednich
w jego dolegliwościach środków leczniczych, dbając przy tym o przekazanie mu rzetelnej,
pełnej i zrozumiałej informacji o produktach leczniczych i wyrobach medycznych.
5. Aptekarz dba o to, aby czynności zastrzeżone dla Aptekarza były wykonywane tylko przez
osoby uprawnione.
6. Każda pomyłka merytoryczna popełniona podczas czynności zawodowych Aptekarza musi
być niezwłocznie naprawiona dla zapobieżenia jej skutkom. Błędy zagrażające zdrowiu
i życiu pacjentów. Chodzi tu m.in. o wydanie mniejszej dawki leku czy za małej liczby
opakowań. Może to skutkować niewłaściwym przebiegiem prowadzonej terapii lub nawet jej
całkowitym niepowodzeniem. Do tej kategorii błędów można również zaliczyć wydanie
innego, słabiej działającego leku. Tego typu błędy wymagają bezwzględnego kontaktu
z pacjentem lub lekarzem. Należy to zrobić jak najszybciej, by zminimalizować skutki
pomyłki. Znacznie gorzej jest, gdy pomyłkowo zostanie wydana zbyt duża dawka leku lub
lek silniej działający. Do tej kategorii można zaliczyć również błędne wydanie leków
pozajelitowych – ze względu na ich szybkie i z reguły silne działanie. W przypadku takiego
zdarzenia obowiązkiem farmaceuty jest natychmiastowy kontakt z pacjentem lub lekarzem,
z wykorzystaniem wszystkich dostępnych możliwości. W momencie odkrycia błędu należy
przede wszystkim ustalić, jakiego jest on rodzaju oraz czy i w jakim stopniu zagraża zdrowiu
pacjenta. Jeżeli uznamy, że istnieje zagrożenie, należy niezwłocznie skontaktować się
z osobą, na którą była wystawiona recepta. Dysponując adresem i nazwiskiem pacjenta,
można bez problemu ustalić jego numer telefonu i powiadomić o pomyłce. Jest to najszybsza
metoda przeciwdziałania skutkom błędu. Jeżeli dane pacjenta są nieczytelne, należy
skontaktować się z przychodnią lub lekarzem wystawiającym receptę; powinni oni mieć dane
adresowe pacjenta, a czasem nawet dysponują jego numerem telefonu. Jeżeli nie ma
możliwości kontaktu telefonicznego z chorym, należy do niego pojechać i osobiście
 powiadomić go o pomyłce lub – w razie jego nieobecności – zostawić mu informację
z prośbą o kontakt. Jeżeli pomyłka może stanowić poważne zagrożenie, a z pacjentem nie
można się szybko skontaktować, najlepiej zwrócić się do policji, która na pewno pomoże
odnaleźć poszkodowanego.
7. Aptekarz odmawia wykonania czynności zawodowych, jeżeli warunki wykonywania pracy
nie gwarantują jakości sporządzanego lub wydawanego leku.
8. Aptekarz zachowuje w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w trakcie lub w związku
z wykonywaniem czynności zawodowych. Zwolnienie z tajemnicy zawodowej może
nastąpić jedynie w przypadkach określonych prawem.
9. Aptekarz nie może wobec pacjenta wypowiadać opinii dyskredytujących terapeutyczne
postępowania lekarza, podrywających zaufanie do apteki jako instytucji a także krytycznych
uwag dotyczących produktów leczniczych.
10. W sytuacjach zagrażających życiu pacjenta, aptekarz może wydać lek według swej najlepszej
wiedzy zawodowej. W przypadku nagłego zagrożenia zdrowia lub życia kierownik apteki
może wydać bez recepty lekarskiej produkt leczniczy zastrzeżony do wydawania na receptę
w najmniejszym terapeutycznym opakowaniu (z wyłączeniem środków odurzających,
substancji psychotropowych i prekursorów grupy I-R).
Recepta farmaceutyczna powinna zawierać:
nazwę wydanego leku;
dawkę;
przyczynę wydania leku;
tożsamość i adres osoby, dla której został wydany lek;
datę wydania leku;
podpis i pieczątkę kierownika apteki.
Tego typu recepta jest realizowana za 100% odpłatnością, nawet jeśli lek wydawany na
jej podstawie podlega refundacji.
11. Wysokość opłat za wydawane pacjentowi produkty lecznicze jest kształtowana rzetelnie,
według obowiązujących przepisów, bez względu na korzyści własne lub konsekwencje
wynikające z takiej postawy dla apteki jako instytucji.

Pytanie 55.
Podstawy doradztwa farmaceutycznego u pacjentów geriatrycznych, u których występują
odleżyny.

Odpowiedź:
Odleżyna jest umiejscowionym uszkodzeniem skóry i/lub głębszej tkanki, które zwykle pojawia
się na wypukłości kostnej w wyniku ucisku lub połączenia ucisku i rozrywania.
 Kluczowy wpływ na rozwój odleżyn przejawiają mobilność i aktywność pacjenta,
perfuzja (ze szczególnym uwzględnieniem roli cukrzycy) oraz ogólny stan skóry –
rozumiany jako wrażliwość i podatność skóry na rozwój odleżyny, oceniany według
kryterium: suchość, zaczerwienienie blednące, nieblednące zaczerwienienie, tj. I stadium
 odleżyny, rana odleżynowa i obecność odleżyny w przeszłości.
 Inne znane czynniki ryzyka, takie jak wilgotność skóry, wiek, parametry hematologiczne
(białko, albuminy, hemoglobina, limfopenia), stan ogólny i odżywienie, określono jako
ważne, ale o mniejszym wpływie na rozwój odleżyn.

Zasady postępowania prewencyjnego

Pielęgnacja skóry:
 utrzymanie skóry czystej i suchej – u pacjentów z zaburzeniami czynności zwieraczy
niezwłocznie po epizodzie inkontynencji
 zastosowanie środków myjących bilansujących pH skóry
 zastosowanie środków nawilżających skórę
 nie masować skóry, nie pocierać energicznie – zwłaszcza nad okolicą wyniosłości
kostnych
 zabezpieczenie skóry w miejscach szczególnie narażonych na wilgoć opatrunkami lub
preparatami ochronnymi
 zapewnienie odpowiedniego mikroklimatu pomiędzy materacem specjalistycznym a skórą
– kontrola wilgotności i temperatury skóry
 rozpoczęcie odpowiednich działań prewencyjnych w przypadku obecności nieblednącego
zaczerwienienia i kontrola stanu skóry co 2 h do ustąpienia rumienia
 zastosowanie opatrunków z pianki poliuretanowej w miejscach narażonych na działanie
sił tarcia i ścinających (np. kość krzyżowa, pięta) z jednoczesnym monitoringiem skóry
i okresową zmianą opatrunku.
Modyfikacja ułożenia pacjenta:
 dostosowanie częstości repozycji do zastosowanego podłoża specjalistycznego
 repozycja przynajmniej co 4 h w przypadku pacjenta z grupy dużego ryzyka
 unikanie ułożenia pacjenta na wyniosłościach kostnych z zaczerwienieniem
 zastosowanie podkładów unoszących przy repozycji
 w miarę możliwości ułożenie ciała na płasko lub w przechyleniu ok. 30°, unikanie pozycji
półleżącej i siedzącej w łóżku, uniesienie głowy względem podłoża maksymalnie do 30°
 unikanie stosowania pierścieni lub urządzeń w kształcie pączka na miejsca narażone,
 z uwagi na ucisk na tkanki sąsiadujące
 wypracowanie planu uruchamiania pacjenta w łóżku lub przewlekle siedzącego
i dokumentacja zmiany ułożenia.
Materace przeciwodleżynowe:
 zastosowanie materacy piankowych o wysokiej specyfikacji, reaktywnych –
dostosowanych do potrzeb danego pacjenta
 zastosowanie podkładów zapewniających dystrybucję ucisku u pacjentów siedzących
przewlekle
 zastosowanie powierzchni aktywnych – materacy zmiennociśnieniowych, gdy
odpowiednio częsta zmiana pozycji jest niemożliwa.
Postępowanie dietetyczne:
 nie zaleca się suplementacji składników odżywczych ani płynów ukierunkowanej na
prewencję odleżyn u pacjentów prawidłowo odżywionych, bez cech niedoborów
Zasady postępowania terapeutycznego
Postępowanie uzależnione od charakteru odleżyny, zgodnie z zaleceniami Polskiego
Towarzystwa Leczenia Ran oparte na tzw. algorytmie TIME obejmuje cztery zasadnicze
strategie:
 T – tissue debridement; oczyszczenie odleżyny z tkanki martwiczej oraz zanieczyszczeń i
absorpcja wysięku
 I – infection and inflammation control; kontrola infekcji i stanu zapalnego zapobiegać ma
rozwojowi cech infekcji oraz - ograniczać rozległość infekcji
 M – moisture balance; kontrola wilgotności w ranie poprzez nawilżenie tkanek suchych
lub ewakuacja nadmiaru wysięku
 E – epidermis; wspomaganie procesu naskórkowania, ochrona nowego naskórka i skóry
wokół rany

Oczyszczanie rany:
 Metoda autokatalityczna obejmująca wspomaganie naturalnych procesów oczyszczania
zachodzących w ranie, w oparciu o zastosowanie opatrunków okluzyjnych
z hydrokoloidem, hydrożelem. Opisywana metoda – przeznaczona do zaopatrywania
odleżyn z ograniczoną rozległością tkanki martwiczej – jest przeciwwskazana w ranach
zainfekowanych powolne działanie
 Metoda chemiczna (biochemiczna) obejmująca zastosowanie m.in. enzymów
proteolitycznych tj. kolagenozy, streptokinazy/streptodornazy, papainy wraz
z mocznikiem, przeznaczona jest do zaopatrywania odleżyn niezainfekowanych,
 w przypadku przeciwwskazania do stosowania innych metod. Stosowanie omawianej
techniki przyczynia się do podrażnienia tkanek otaczających odleżynę
 Metoda mechaniczna obejmująca zastosowanie m.in. gazików nasączonych
antyseptykiem wysychających w ranie, hydroterapii lub przepłukiwanie rany strumieniem
0,9% roztworu NaCl, dekstranomerów, przeznaczona jest do zaopatrywania odleżyn
 z tkanką martwiczą i umiarkowanym/dużym wysiękiem. Stosowanie omawianej techniki
wiąże się z nieselektywnym naruszeniem żywej tkanki, uszkodzeniem tkanki otaczającej
oraz – bolesnością
 Metoda chirurgiczna obejmująca opracowanie chirurgiczne, gdzie rozległość zabiegu
ustala przeprowadzający operator, stosowana jest w przypadku rozległej martwicy suchej.
Omawiana technika cechuje się inwazyjnością, ryzykiem występowania krwawień,
bolesnością, koniecznością zastosowania znieczulenia
 Metoda biologiczna obejmująca zastosowanie opatrunku zawierającego larwy
(wytwarzają czynniki o działaniu przeciwbakteryjnym), wymaga indywidualnej oceny,
będąc stosowaną w odleżyny z tkanką martwiczą oraz – odleżynach zainfekowanych

Stosowanie Materacy – oraz innych rozwiązań warunkujących redukcję ucisku, sił ścinających
i zmniejszenie ciśnienia śródtkankowego:
 Materace statyczne – niewymagające sterowania elektrycznego (piankowe, lateksowe,
żelowe, wodne, z łuski gryki/siemienia lnianego, powietrzne – stałociśnieniowe), powinny
być stosowane we wczesnej profilaktyce odleżyn bądź w sytuacjach szczególnych (np.
u chorych z niestabilnym złamaniem kręgosłupa).
  Każdy pacjent z odleżyną powinien być ułożony na tzw. aktywnej powierzchni,
ze wskazaniem na materace rurowe (system komór naprzemiennie wypełnianych
powietrzem wtłaczanym przez kompresor) i wielofunkcyjne (m.in. z systemami
napowietrzania, delikatnego masażu).
 Materace dynamiczne pęcherzykowe sprawdzą się wyłącznie w profilaktyce odleżyn.
Zaletą materacy dynamicznych jest cykliczna zmiana punktów podparcia i znaczne
odciążenie z redukcją ucisku do wartości fizjologicznych; niektóre zmniejszają również
niekorzystne działanie sił tnących, co jest szczególnie przydatne u pacjentów
przebywających przewlekle w pozycji półsiedzącej. Wyniki badań poświęconych różnym
typom materacy aktywnych stosowanych u pacjentów z odleżynami wskazują na
porównywalną skuteczność tych materacy w leczeniu odleżyn.
 Łóżka fluidalne (air fluidized beds), które przewyższa skutecznością inne materace
zmiennociśnieniowe. Pacjent spoczywa na łóżku, pozostając niejako zawieszonym
w strukturach silikonowych kuleczek, które są wprawiane w ruch poprzez specjalny
system napowietrzania. Ich zaletą jest redukcja ciśnienia i sił tnących, rozłożone
podparcie, kontrola temperatury – zapobieganie przegrzaniu, zdolność do pochłaniania
wilgoci.

Kontrola infekcji i zapalenia

 Każda zmiana opatrunku powinna się wiązać z dokładnym usunięciem oddzielającej się
tkanki martwiczej, wszelkich zanieczyszczeń i pozostałości po opatrunku. W przypadku
odleżyny bez tkanki martwiczej lub z niewielką jej ilością, bez cech infekcji, zaleca się
dokładne przepłukanie rany solą fizjologiczną. Nie zaleca się stosowania innych
środków, takich jak woda utleniona, 10% roztwór NaCl, roztwory jodyny, kwasu
bornego, Rivanolu, mydła czy chlorheksydyny, ze względu na wykazywane działanie
drażniące zdrowe tkanki.
 W przypadku odleżyny głębokiej, z wysiękiem lub tkanką martwiczą, w celu
zapobiegania rozwojowi infekcji zaleca się stosowanie antyseptyków o szerokim
spektrum działania bakteriobójczego i małej toksyczności dla zdrowych tkanek.
 W przypadku pojawienia się cech zakażenia, takich jak zaczerwienienie, obrzęk czy
wydzielina ropna, należy zastosować opatrunki nowej generacji o działaniu
antybakteryjnym, tj. opatrunki z jonami srebra lub opatrunki hydrowłókniste
 Przejawem nadmiernej kolonizacji patogenów w ranie odleżynowej może być również
zahamowanie postępu gojenia rany lub jego spowolnienie, mimo braku ewidentnych cech
zakażenia. W takiej sytuacji także zaleca się opisane powyżej postępowanie.
 Nie należy stosować antybiotyków miejscowo – ani w prewencji, ani jako formy
leczenia. W przypadku powikłań w postaci zapalenia tkanki kostnej, skóry zdrowej czy
ogólnych cech infekcji należy wprowadzić antybiotyk systemowy o szerokim spektrum
działania (najlepiej poprzedzony wynikiem badania bioptatu).

Postępowanie dietetyczne
Podstawowe zalecenia:
 Postępowania dietetyczne – w przebiegu występowania odleżyn – powinno obejmować
korektę niedoborów białkowo-energetycznych, uzupełnienie kalorii oraz białka
w połączeniu z suplementacją: argininy, witamin antyoksydacyjnych (C, E, A) oraz
pierwiastków śladowych takich jak cynk i selen
  Weryfikacja odżywienia pacjenta poprzez skierowanie pacjentów z odleżynami do
dietetyka Określ masę ciała pacjenta i historię jej zmiany w celu stwierdzenia znacznego
ubytku masy ciała (≥5% w ciągu 30 dni lub ≥10% w ciągu 180 dni). Ocenę zdolności
pacjenta do samodzielnego spożywania posiłków oraz – dziennej racji pokarmowej
i podaży płynów.
 Ocena kaloryczności diety. Ustalenie zapotrzebowania energetyczne na poziomie 30-35
kcal na kilogram masy. Modyfikacja kaloryczności diety w zależności od stanu
odżywienia pacjenta. Chorzy z lekką niedowagą bądź niedożywieni wymagają
dostarczenia w diecie dodatkowej ilości kalorii w celu zahamowania utraty masy ciała.
 Modyfikacja ograniczenia dietetycznego, jeżeli skutkują one w zmniejszonym
przyjmowaniem przez pokarmów i płynów. Rozważenie włączenia do diety żywności
o wysokiej gęstości odżywczej oraz – w przypadku niepowodzenia –żywienia
dojelitowego lub pozajelitowego w sytuacji, gdy podaż drogą doustną jest
niewystarczająca.
 Ocena podaży białka w celu utrzymania dodatniego bilansu azotowego. Uwzględnienie
1,25 –1,5 grama białka na kilogram masy ciała pacjenta cierpiącego na odleżyny.
Zaordynowana ilość białka w diecie nie powinna upośledzać funkcji nerek.
 Ocena podaży płynów. Wykrywanie potencjalnych objawów odwodnienia – kontrola
zmian masy ciała, ilości wydalanego moczu, napięcie i elastyczność skóry, stężenie sodu
w surowicy krwi oraz jej osmolarności. Korekta podaży płynów u pacjentów
odwodnionych, z podwyższona temperaturą ciała, wymiotujących, z nadmierną
potliwością, biegunką oraz obficie sączącymi ranami
 Promowanie zbilansowanej diety, która uwzględnia produkty będące źródłem witamin
i składników mineralnych. Wzboganie diety o podaż witamin i składników mineralnych,
w wypadku występowania niedoborów potwierdzonych laboratoryjnie.

Potrawy Zalecane Przeciwwskazane

Słaba herbata, kawa z mlekiem, mleko, soki
Napoje Napoje alkoholowe
warzywne i owocowe
Pieczywo Chleb pszenny, graham, żytni
Masło, miód, dżem, twaróg, chuda szynka, Tłuste sery, tłuste wędliny,
Dodatki polędwica gotowana, ryby konserwy rybne i mięsne,
wędzone boczek, smalec
Warzywne, owocowe, krupniki, Fasolowa, kapuśniak, na
Zupy
mleczne tłustych wywarach mięsnych
Grzanki, bułka, kasze drobne, makaron,
Dodatki do zup Nasiona strączkowe
ziemniaki, zacierka
Potrawy Mięsa gotowane, pieczone w folii, budynie Potrawy smażone, duszone,
mięsne mięsne pieczone w tradycyjny sposób

Potrawy Budynie z mięs, warzyw, kasz, Potrawy smażone

 półmięsne makaronów
Potrawy z Drób gotowany, pieczony i duszony bez Drób smażony w tradycyjny
drobiu tłuszczu sposób
Jaja na miękko, jajecznica na parze,
Potrawy z jaj Potrawy smażone
lane ciasto
Chude ryby w postaci gotowanej,
Potrawy z ryb Smażone
duszonej
Potrawy z Warzywa gotowane, surówki drobno
warzyw tarte
Potrawy z Makarony, lane ciasto, kluski, ciasto
Ciasto smażone
mąki biszkoptowe, półfrancuskie
Warzywne, owocowe, mleczne, Na mocnych, tłustych
Sosy
podprawiane mąką wywarach mięsnych
Kasze rozklejane drobne, na sypko, z
Potrawy
dodatkiem owoców, warzyw, chudego Smażone
z kasz
mięsa wołowego, cielęciny
Kompoty, soki owocowe, kisiele, O dużej zawartości tłuszczu,
Desery
galaretki, musy, herbatniki z alkoholem

Metody eksperymentalne w leczeniu ran odleżynowych:

 produkty inżynierii tkankowej i komórkowej,

 terapię podciśnieniem,
 ultradźwięki o małej częstotliwości
 stymulację elektryczną.

56. Komitet Terapeutyczny - opisz jego zadania i skład. Co to jest receptariusz szpitalny?

Komitet Terapeutyczny to organ powoływany przez Dyrektora szpitala (zgodnie z zaleceniami

akredytacyjnymi wynikającymi z ustawy z dnia 6 listopada 2008 roku o akredytacji w ochronie
zdrowia (Dz.U. z 2009 r. Nr 52, poz 418. późn. zm.). Jego działalność regulują również pośrednio
zapisy ustawy o działalności leczniczej.)

Głównym zadaniem Komitetu Terapeutycznego jest redagowanie, modyfikacja oraz aktualizacja

receptariusza szpitalnego. W jego skład wchodzą osoby zajmujące się definiowaniem dostępności
produktów leczniczych stale obecnych w placówce zgodnie z jej specjalnością. Przewodniczącym
komitetu jest zwykle dyrektor ds. lecznictwa, choć zdarza się, że zostaje nim farmaceuta.
Rola Komitetu Terapeutycznego
 Poprawienie dostępności i właściwego stosowania leków oraz wyrobów medycznych
niezbędnych do zapewnienia odpowiedniej jakości opieki zdrowotnej.
 Tworzenie i aktualizacja Receptariusza Szpitalnego oraz Szpitalnej Listy Leków.
 Zbieranie i rozsyłanie informacji o leku na terenie szpitala.
 Definiowanie procedur obowiązujących w szpitalu (tj. zakupy, zarządzanie lekiem,
przepisywanie leków) oraz określanie priorytetów w wydatkach na leki i materiały medyczne.
 Monitorowanie antybiotykoterapii oraz ustalanie kluczowych rekomendacji dla antybiotyków
na danych oddziałach szpitalnych.

W oparciu o profil szpitala i dane z rozchodu leków, komitet terapeutyczny opracowuje spis leków
powszechnie stosowanych w danej jednostce. Przy czym rola farmaceuty w tym zakresie jest
dominująca, ponieważ – znając zarejestrowane produkty lecznicze – dobiera i dokonuje selekcji
wśród leków o pożądanych wskazaniach.
Receptariusz szpitalny to spis leków w układzie alfabetycznym i/lub w układzie ATC
(Anatomiczno-Terapeutyczno-Chemicznym)
Leki w receptariuszu mogą być dodatkowo usystematyzowane według klas dostępności w szpitalu na
przykład: leki zalecane, leki rezerwowe, leki rezerwowe zastrzeżone
Celem receptariusza szpitalnego jest racjonalizacja farmakoterapii oraz jej dostosowanie do
profilu oddziałów wchodzących w skład szpitala

Receptariusz szpitalny jest więc listą leków dopuszczonych do obrotu w szpitalu i zalecanych w
leczeniu poszczególnych schorzeń. Stanowi zatem ważne źródło wiedzy i przyczynia się do
optymalizacji leczenia oraz racjonalizacji wydatków. Wprowadzenie receptariusza do praktyki
szpitalnej ma na celu ułatwienie i pomoc w wyborze leku, a także optymalizację wydatków
57. Co to jest Badanie Kliniczne? Omów jego fazy oraz rolę farmaceuty w badaniu
klinicznym.
Badaniem klinicznym jest każde badanie prowadzone z udziałem ludzi w celu odkrycia lub
potwierdzenia klinicznych, farmakologicznych, w tym farmakodynamicznych skutków działania
jednego lub wielu badanych produktów leczniczych, lub w celu zidentyfikowania działań
niepożądanych jednego lub większej liczby badanych produktów leczniczych, lub śledzenia
wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania jednego lub większej liczby badanych produktów
leczniczych, mając na względzie ich bezpieczeństwo i skuteczność. (art. 2 pkt 2 Ustawy Prawo
farmaceutyczne, Dz.U. 2008 nr 45 poz. 271 z późn. zm.).
Fazy badania klinicznego:

faza I – na niewielkiej grupie zdrowych ochotników (20–80 osób). Ma na celu zbadanie

bezpieczeństwa, interakcje, toksyczności, farmakokinetyki i farmakodynamiki terapii.

faza II – na większej grupie (do kilkuset). Określa się czy lek w grupie chorych działa i czy jest dla
nich bezpieczny. Określa się też związek między dawką a efektem działania, co skutkuje ustaleniem
dawki terapeutycznej w kolejnych fazach. Ma na celu zbadanie klinicznej skuteczności terapii.
Szczegółowej ocenie w II Fazie podlegają dane dotyczące wchłaniania, metabolizmu i wydalania
leku w zależności od płci i wieku. Na tym etapie badań dochodzi do porównywania działania
nowego leku oraz placebo, lub leku stosowanego w leczeniu danej choroby. Do porównania
dochodzi na gruncie metody ślepej próby, która ma zapewnić możliwie najbardziej obiektywną
ocenę działania. W myśl tej metody, ani pacjent, ani badacz nie wiedzą, czy choremu podawana jest
substancja będąca przedmiotem badania, czy też placebo.

faza III –ma na celu ostateczne potwierdzenie skuteczności badanej substancji w leczeniu danej
choroby. Etap ten obejmuje badania związku pomiędzy bezpieczeństwem leku a jego skutecznością
podczas krótkotrwałego oraz długotrwałego stosowania. W badaniach bierze udział grupa
dochodząca do kilku tysięcy chorych, a czas ich trwania wynosi od roku do kilku lat. Po
pozytywnym zakończeniu III fazy badań lek może zostać zarejestrowany i wprowadzony do obrotu.
Dokumentacja dotycząca leku, która składana jest w instytucji rejestrującej produkt leczniczy
zawiera wszystkie dane zebrane w czasie badań przedklinicznych oraz badań klinicznych od I do III
fazy

faza IV – przedłużone badania kliniczne badające dokładniej bezpieczeństwo stosowania produktu

leczniczego po dopuszczeniu go do obrotu. Obserwuje się rzadkie, lub wynikającego z
długotrwałego stosowania, działania niepożądane, objawy przedawkowania, interakcje nowego leku
z innymi, specyfikę działania u dzieci, osób starszych, kobiet w ciąży, chorych na inne choroby. W
ramach IV fazy badane są również na przykład nowe wskazania dla zarejestrowanego już leku.

Rola farmaceuty w badaniach klinicznych:

- odbieranie dostaw leku badanego i/lub leków towarzyszących( bardzo duże znaczenie ma tu
odbieranie leków termo labilnych, transportowanych w kontrolowanej temperaturze z
wykorzystaniem rejestratora temperatur, weryfikacja czy lek był transportowany w odpowiedniej
temperaturze i czy nie zostały przekroczone normy)
- zapewnienie odpowiednich warunków i za odpowiedni sposób przechowywania leku
- wydawanie leku dla uczestnika badania( w przypadku gotowego leku na podstawie
wystawionego przez badacza zlecenia, w przypadku gdy protokół badania wymaga przygotowania
leku np.: rr do infuzji – farmaceuta jest zobowiązany ten lek przygotować)
- utylizacja leku
- rzetelne prowadzenie dokumentacji związanej z lekiem(formularze dostaw, formularze rozchodu
leku, logi temperaturowe)

58. Niedożywienie - wskazania do żywienia centralnego i pozajelitowego w Szpitalu.

Niedożywienie to stan, który rozwija się z powodu nieostatecznego przyswajania lub nadmiernych
strat substancji odżywczych niezbędnych do utrzymania zdrowia tkanek oraz czynności organów i
narządów.

Objawy niedożywienia:
Wczesne Późne:
utrata masy ciała sucha łuszcząca się i blada skóra
osłabienie, zmęczenie i senność osłabienie mięśniowe, zaniki mięśni
apatia i depresja niedokrwistość (anemia)
szybkie uczucie sytości gorsze gojenie się ran
osłabienie odporności i zwiększenie
podatności na infekcje i zakażenia

Wskazania do leczenia żywieniowego:

- spodziewany brak możliwości włączenia diety doustnej przez ponad 7 dni
- obecnie lub zagrażające niedożywienie
- OIT – każdy chory, u którego nie będzie można włączyć diety doustnej pokrywającej 100%
zapotrzebowania w ciągu 3 dni. Zaleca się włączenie wczesnego żywienia dojelitowego
- leczenie żywieniowe jest również zalecane u pacjentów, którzy nie mogą utrzymać dziennego
spożycia pokarmów >60% zlecanej normy przez ponad 10 dni. W takich przypadkach należy jak
najszybciej rozpocząć wsparcie żywieniowe (dojelitowe – o ile możliwe)

Żywienie pozajelitowe
Żywienie pozajelitowe jest metodą żywienia, która polega na wprowadzeniu substancji odżywczych
w najprostszej postaci do krwiobiegu z pominięciem układu pokarmowego .ŻP oznacza podaż
białka, energii (węglowodany, tłuszcze) elektrolitów, witamin, pierwiastków śladowych i wody
drogą dożylną w ilościach dostosowanych do zapotrzebowania i stanu metabolicznego pacjenta. ŻP
niezawierające mikroskładników odżywczych (pierwiastki śladowe i/lub witaminy) albo jednego z
makroskładników oznacza niekompletne żywienie pozajelitowe

Wskazania do żywienia pozajelitowego:

Żywienie pozajelitowe jest wskazane, gdy pacjenci nie mogą spełniać swoich potrzeb żywieniowych
drogą dojelitową, albo przez spożycie doustne, albo przez karmienie przez zgłębnik dojelitowy, z
powodu upośledzenia funkcji przewodu pokarmowego. Może to być spowodowane znacznym
upośledzeniem jednej z trzech podstawowych funkcji przewodu pokarmowego, na które składają się
perystaltyka, trawienie i wchłanianie, uniemożliwiającego dostarczenie przez przewód pokarmowy
niezbędnej ilości energii i substancji odżywczych; chorobą, urazem lub stanem ogólnym pacjenta
uniemożliwiającym przyjmowanie pokarmu i odpowiednie wchłanianie bądź dostarczenie właściwej
ilości substancji odżywczych i energetycznych drogą przewodu pokarmowego. Wszyscy pacjenci,
którzy nie chcą lub nie mogą jeść powinni w ciągu 48h od ostatniego posiłku otrzymać żywienie
pozajelitowe. Jeżeli przewidywany okres żywienia pozajelitowego to 3-8 dni a chory nie ma
objawów niedożywienia wystarczy włączyć częściowe żywienie pozajelitowe oszczędzające białko
Gdy przewidywany okres żywienia pozajelitowego jest dłuższy należy włączyć całkowite żywienie
pozajelitowe
• Wysięk chłonki, w którym dieta o bardzo małej zawartości tłuszczu/żywienie dojelitowe jest
niemożliwe do zastosowania lub zakończyło się niepowodzeniem
• Utrzymująca się nietolerancja żywienia dojelitowego lub niemożność uzyskania dostępu
dojelitowego
 Choroba Leśniowskiego-Crohna
 Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
 Rzekomobłoniaste zapalenie jelit i inne stany zapalne
 Przetoka jelitowo-skórna z dużą ilością wypływającej treści z niemożnością umieszczenia
dojelitowego zgłębnika żywieniowego dystalnie od przetoki
 Niedokrwienie jelita
 Zespół krótkiego jelita ze złym wchłanianiem
 Niedrożność mechaniczna jelit
 Niedrożność porażenna (okres operacyjny, ciężkie zapalenie trzustki, pseudoniedrożność)
Intensywna chemioterapia
 Intensywna radioterapia
 Zapalenie otrzewnej
 Ciężkie biegunki
 Nie poddające się leczeniu wymioty

Żywienie pozajelitowe centralne Żywienie pozajelitowe obwodowe

Central parenteral nutrition (CPN) Peripheral parenteral nutrition (PPN)
Cewnik założony do jednej z głównych żył: Cewnik żylny jest założony do jednej z żył
 żyła szyjna, obwodowych. Gwarantuje to uniknięcie
 żyła podobojczykowa, powikłań związanych z dostępem centralnym,
 żyła główna górna rozpoznanie zakażenia dostępu żylnego, łatwy
dostęp naczyniowy (niewielkie doświadczenie
personelu).
W CPN możliwe jest podawanie płynów: Wymagania PPN:
 hiperosmolarnych -osmolarność roztworów przetaczanych musi
 hipertonicznych być
 w dużych objętościach <1000 mOsm/L (wyższa może powodować
 przez praktycznie nieograniczony uszkodzenia śródbłonka naczyniowego oraz
czas prowadzić do zapalenia i zakrzepicy żył)
-niskostężone roztwory glukozy <20%
-konieczne zastosowanie emulsji tłuszczowej
-Wartość kaloryczna <1500 kcal
-chory musi dobrze tolerować konieczną wysoką
objętość podawanych płynów
Przybliżony czas prowadzenia żywienia:
• do 7 dni – wkłucie obwodowe;
• 7 dni – 3 tygodnie – wkłucie centralne;
 • >3 tygodnie – cewnik tunelowy lub port naczyniowy

59. Podaj podstawowe zastosowanie analiz farmakoekonomicznych.

Analiza ekonomiczna programów zdrowotnych polega na porównaniu kosztów i efektów
dwóch lub więcej alternatywnych metod terapii. Jest to ocena ekonomiczna danego leku lub metody
leczenia pod kątem wydatków finansowych i skuteczności (efektu leczniczego). Analiza
ekonomiczna ułatwia dokonanie wyboru właściwej metody leczenia danej jednostki chorobowej oraz
wyznacza standardy postępowania leczniczego. (Jeśli analiza
ekonomiczna dotyczy środków farmaceutycznych, używa się terminu analiza farmakoekonomiczna,
nawet jeśli alternatywą dla farmakoterapii jest nieleczenie lub też leczenie niefarmakologiczne).

Rodzaje analiz farmakoekonomicznych

1. Analiza kosztów choroby polega na podsumowaniu wszelkich kosztów, zarówno
pośrednich jak i bezpośrednich, związanych z występowaniem i leczeniem danego
schorzenia – koszty leków, aparatury medycznej, badań diagnostycznych, opieki
medycznej, pobytu w szpitalu, transportu, utraty produktywności w gospodarce z
powodu choroby)
2. Analiza minimalizacji kosztów - przeprowadzana jest zawsze wtedy, gdy
alternatywne terapie zdrowotne mają taki sam wynik zdrowotny, a porównanie ich
ograniczone jest tylko do analizy kosztów; analiza ta pozwala wybrać najtańszą
alternatywę leczenia spośród dwóch jednakowo skutecznych)
3. Analiza efektywności kosztów bada zarówno koszty, jak i efekty porównywanych
programów zdrowotnych; analiza ta ułatwia wybieranie priorytetowych programów
zdrowotnych przy ograniczonych funduszach finansowych. Wyniki przedstawione
są w jednostkach naturalnych np. czas wolny od objawów choroby, czy zyskane lata
życia.
4. Analiza wydajności, w której koszty i wyniki wyrażone są w jednostkach
monetarnych w związku, z czym możliwe jest porównanie programów zdrowotnych,
które się od siebie różnią. Analiza tego typu umożliwia bezpośrednie porównanie
nakładów finansowych efektami zdrowotnymi oraz odpowiedzenie, które z
alternatywnych metod leczenia są korzystniejsze
5. Analiza użyteczności kosztów, w której różnica w kosztach analizowanych procedur
medycznych porównywana jest z efektami zdrowotnymi wyrażonymi w jednostkach
wyrażających lata życia skorygowane o jakość oraz latach życia w pełnym zdrowiu.
Analizę tego typu stosuję się w przypadku, gdy zastosowanie określonego programu
ma wyraźny wpływ na jakość życia

Zastosowanie analiz farmakoekonomicznych:

 Pozwalają w sposób wiarygodny (oparty na dowodach naukowych), dokonać analizy

porównawczej dwóch lub więcej terapii pod względem kosztów i wyników, przez co
stanowią podstawę podejmowania decyzji w wyborze bardziej opłacalnej alternatywy
 Służą zwiększaniu opłacalności leczenia, czyli określają „dodatkową wartość”, jaką dany
program terapeutyczny stanowi dla społeczeństwa
  Wykorzystywane w ustalaniu ceny leków na odpowiednim poziomie
 Stanowią w Polsce podstawowe kryterium przyznawania refundacji-finansowanie
wybranych sposobów leczenia ze środków publicznych oraz określenie jego wysokości.
Odpowiedzialność za przeprowadzenie i finansowanie badań farmakoekonomicznych dla
celów refundacyjnych ponosi wytwórca leku. W Polsce o refundacji leków decyduje Minister
Zdrowia.
 Wykorzystywane w tworzeniu szpitalnych list leków (receptariuszy). Dzięki analizom
możliwe jest przeanalizowanie wszystkich grup kosztów, które mogą być modyfikowane
poprzez zastosowanie takiego, a nie innego leczenia w określonej jednostce ochrony zdrowia
np. zastosowanie droższego, ale bardziej skutecznego antybiotyku może łączyć się ze
skróceniem czasu hospitalizacji, co w sumie przyniesie oszczędności.
 Pozwalają ocenić opłacalności programu medycznego oraz odkrycia i rozwoju leku (dane
te są wykorzystywane przez koncerny farmaceutyczne)
 Stosowane w opracowywaniu strategii postępowania w określonych jednostkach
chorobowych lub w określonych grupach chorych.

60.Wymień podstawowe zasady prawidłowego zarządzania przedsiębiorstwem w odniesieniu

do rynku farmaceutycznego.

Zarządzanie to ogół procesów i działań podejmowanych w celu podtrzymania działalności

przedsiębiorstwa dla jak najbardziej skutecznego osiągania jego celów.
W całym procesie zarządzania przedsiębiorstwem można wskazać cztery podstawowe typy działań:
1. Planowanie (strategia) – czyli planowanie krótko i długookresowych celów przedsiębiorstwa
(np. wzrost sprzedaży, pozyskiwanie nowych pacjentów), a także określenie najbardziej
optymalnych kroków pośrednich dla jego osiągnięcia ( np. przez tworzenie strategii cenowej
leków).
2. Organizowanie oznacza takie grupowanie działań i zasobów, które w konsekwencji powinno
doprowadzić do osiągnięcia zaplanowanych celów.
Organizując działania w przedsiębiorstwie, zarządca ma na ogół do dyspozycji cztery grupy
zasobów:
A. – zasoby ludzkie – osoby pracujące w aptece posiadające odpowiednią, unikalną wiedzę i
umiejętności.
 B. – zasoby finansowe - to środki, jakimi
dysponuje przedsiębiorstwo w postaci
gotówki i lokat bankowych, kredytów itp.
Dzięki nim przedsiębiorstwo może
podejmować kolejne inwestycje.

C. – zasoby fizyczne – wszelkie przedmioty

należące do apteki np. komputery, wagi,
towar (leki), meble, budynek, które są
wykorzystywane w działalności biznesowej
D. – zasoby informacyjne – unikalna zapisana wiedza (np. przepisy na leki recepturowe),
umiejętności pracowników oraz wypracowane standardy obsługi pacjenta itp.
3. Przewodzenie – to zespół procesów, które mają zachęcić pracowników do współpracy w
interesie przedsiębiorstwa (premie za sprzedaż leków, system benefitów, system kar)
4. Kontrolowanie - oznacza obserwowanie postępów oraz pojawiających barier w organizacji
na drodze realizacji zaplanowanych celów. Kontrolowanie jest więc systematycznym
analizowaniem sytuacji apteki, oceną efektów, a w konsekwencji modyfikowaniem podjętych
wcześniej decyzji (np. zmiana cen w danej grupie lekowej).

61. Podaj rodzaje kosztów, które wymienić należy w ocenie ekonomicznej programów
zdrowotnych.
Koszt w analizie farmakoekonomicznej jest to wielkość nakładów zużytych do realizacji danego
programu zdrowotnego i w konsekwencji uzyskanie określonego wyniku. Rodzaje kosztów:
a) Koszty bezpośrednie (medyczne i niemedyczne), pośrednie (w obrębie i poza sektorem
świadczeń zdrowotnych), niewymierne
b) Koszty stałe i zmienne
c) Koszt średni, inkrementalny, marginalny
a)
1. Koszty bezpośrednie są to wydatki związane bezpośrednio z procesem leczenia. Dzielimy je
na:
 Medyczne:
- czas pracy personelu medycznego,
- koszty nabycia i podania leków lub innych środków leczniczych,
- koszty monitorowania terapii,
- koszt leczenia działań niepożądanych,
- koszty hospitalizacji,
- koszty administracji,
- koszty konsultacji medycznych,
- koszty opieki pielęgniarskiej,
- koszty testów diagnostycznych i laboratoryjnych.
 Niemedyczne- inne koszty wynikające bezpośrednio z choroby i jej leczenia:
- koszty transportu,
- specjalnej diety,
- koszty utrzymania infrastruktury ochrony zdrowia.

2. Koszty pośrednie są to zasoby utracone wskutek leczenia:

 w obrębie sektora świadczeń zdrowotnych:
- dodatkowe koszty medyczne w czasie zyskanych lat życia (mniejsze, gdy pacjenta całkowicie
wyleczymy, większe jeśli uratujemy mu życie, ale będzie trzeba przez pozostałe lata życia leczyć
powikłania lub niepożądane działania leków)
 poza sektorem świadczeń zdrowotnych:
- utrata produktywności wskutek nieobecności w pracy,
- zmniejszona wydajność w pracy,
- przedwczesna umieralność.

3. Koszty niewymierne są to koszty związane z pogorszeniem jakości życia, a związane z

subiektywnymi odczuciami chorego, np. z bólem, z cierpieniem (wyrażają fizyczne i psychiczne
stany zdrowotne). Mogą one być alternatywnie oceniane jako zmiana w jakości życia lub mierzone
jako wynik zdrowotny.
b)
1. Koszty stałe: są to koszty, które nie zmieniają się w zależności od liczby wykonywanych
świadczeń. Należą do nich:
- płace personelu,
- amortyzacja środków trwałych,
- czynsz za wynajem gabinetu lekarza,
- koszty związane z utrzymaniem budynku.
2. Koszty zmienne: są to koszty, które zmieniają się proporcjonalnie do poziomu produkcji czy
liczby wykonywanych usług. Zaliczamy do nich:
- koszty związane z farmakoterapią,
- koszty pracy, gdy płace są naliczane godzinowo,
- koszty sprzętu jednorazowego użycia.
c)
1. Koszt średni- koszt uzyskania jednostki wyniku. Obliczany jest przez podzielenie całkowitego
kosztu (stałego i zmiennego) przez liczbę jednostek wyniku:

koszt całkowity (stały+ zmienny )

koszt średni=
liczba jednostek wyniku

2. Koszt marginalny (krańcowy)- jest to zmiana w całkowitym koszcie, wynikająca z uzyskania

dodatkowej jednostki wyniku.

koszt marginalny =koszt całkowty ( x+ 1) jednostki wyniku−koszt całkowity (x) jednostki wyniku

3. Koszt inkrementalny- jest to różnica kosztów pomiędzy dwoma porównywalnymi programami

zdrowotnymi.

*koszt alternatywny- „koszt utraconej okazji”; koszt najlepszej alternatywy, którą tracimy
realizując dany program. Jest to najlepsza miara wartości poniesionych nakładów.

62. Badania przesiewowe i ich znaczenie we współczesnej medycynie – definicja, cel badania,
rodzaje badań przesiewowych, cechy chorób uwzględnionych w badaniach przesiewowych,
możliwości zastosowania, przykłady.
Badania przesiewowe (skriningowe) – badania przeprowadzane w celu uzyskania informacji o
stanie zdrowia ludzkości. Są one metodą wczesną wykrycia choroby lub wady u osób pozornie
zdrowych. Badania prowadzone są za pomocą zastosowanych masowo testów, które dzielą osoby
badane na prawdopodobnie chore i prawdopodobnie zdrowe.

Cechy badań przesiewowych:

 tanie, proste, łatwe do wykonania
 bezpieczne (nie są obarczone ryzykiem występowania powikłań)
 akceptowane przez badaną populację

Cele badań przesiewowych:

 zmniejszenie zapadalności na daną chorobę oraz zmniejszenie umieralności z jej powodu
(przez wyprzedzenie diagnostyczne czyli wykrycie choroby w stadium przedklinicznym)
 poszerzenie wiedzy o naturalnej historii choroby

Rodzaje badań przesiewowych:

 przesiew masowy powszechny (obejmujący całą populację)
 przesiew wybiórczy (grupy o szczególnym stopniu narażenia)
 przesiew wielokierunkowy/wielofazowy (stosowanie kilku testów i kilku następujących po
sobie etapów selekcji)

Cechy chorób uwzględnionych w badaniach przesiewowych:

 choroba stanowi ważny problem medyczny i społeczny
  choroba charakteryzuje się długim okresem przedklinicznym oraz przewlekłym przebiegiem
 istnieje możliwość wyraźnego zróżnicowania ze stanem prawidłowym
 istnieją możliwości dalszej diagnostyki osób chorych, są znane i ustalone metody leczenia
choroby

Rodzaje chorób objętych badaniami przesiewowymi (możliwości zastosowania, przykłady):

Fenyloketonuria Test Guthrie
Wodogłowie Pomiar obwodu głowy
Noworodki Spodziectwo Badanie fizjologiczne
Rozszczep podniebienia Badanie fizjologiczne
Niedoczynność tarczycy Oznaczenie T i TSH we krwi
Badanie wzroku tablica
Wady wzroku
Snellena
Dzieci w wieku szkolnym
Gruźlica Próba tuberkulinowa
Słuch Badanie za pomocą szeptu
Choroby układu krążenia EKG
Cukrzyca Pomiar cukru we krwi i moczu
Dorośli
Choroby nowotworowe Np. mammografia (rak sutka)
Gruźlica RTG małoobrazowy

63. Negatywne mierniki stanu zdrowia populacji- opis poszczególnych mierników,

charakterystyka i przedstawienie w postaci współczynnika
Mierniki negatywne- najstarsze mierniki powszechnie stosowane do dziś; liczba względna
pokazująca częstość występowania danego zjawiska do wielkości populacji narażonej.
liczba zdarzeń
×k
liczba populacji narażonej na zdarzenie
k- – wartość stała, np. 1 000, 10 000, 100 000.
1. Umieralność
a. Umieralność ogólna – liczba zgonów wśród ogółu obserwowanej populacji, w określonej
jednostce czasu:
liczba zgonów
×k
liczba ludności narażonej na zgon
b. Umieralność szczegółowa, np.:
 wg. płci (np. liczba zgonów kobiet / liczba kobiet ∙ k),
 wg. przyczyny (np. liczba zgonów z powodu x / liczba ludności ∙ k),
 wg. wieku (np. liczba zgonów < 44 r.ż. / liczba ludności < 44 r.ż. ∙ k).
Ważnym wskaźnikiem jest współczynnik umieralności (WU) niemowląt- liczba zgonów niemowląt
w stosunku do 1000 żywo urodzonych:
 WU ogólny:
liczba zgonów niemowląt w 1 r . ż .
×1000
liczba urodzeń żywych z ¼ roku poprzedniego i ¾roku bieżącego
 WU okresu wczesno niemowlęcego:
liczba zgonów niemowląt (0−27 dni)
×1000
liczba urodzeń żywych z ¼ roku poprzedniego i ¾roku bieżącego
 WU okresu późno niemowlęcego:
liczba zgonów niemowląt od 2 miesiąca życia do końca 1 r . ż .
×1000
liczba urodzeń żywych z ¼ roku poprzedniego i ¾roku bieżącego
 WU okołoporodowej:
liczba urodzeń martwych+ zgony niemowląt do 6 dnia życia
× 1000
liczba urodzeń żywych imartwych w roku

2. Śmiertelność
a. Śmiertelność ogólna – odsetek zgonów z powodu danej choroby wśród wszystkich chorych na
tę chorobę:
liczba zgonów z powodu danej choroby
×k
liczba chorych na daną chorobę
b. Śmiertelność szczegółowa, np. wg. płci, wieku.
3. Zachorowalność (zapadalność)- liczba nowo zarejestrowanych przypadków danej choroby w
przedziale czasu
a. Zapadalność ogólna
liczba nowych( pierwszorocznych)zachorowań
×k
liczba ludności narażonej na zachorowanie
b. Zapadalność szczegółowa, np. wg. płci, przyczyny, wieku.

4. Chorobowość- obejmuje zarówno osoby chorujące już wcześniej, jak i nowo stwierdzone
przypadki (zapadalność)

a. Chorobowość ogólna :
liczba na konkretną
×k
liczba ludności
b. Chorobowość szczegółowa, np. wg. płci, przyczyny, wieku.

Związek z zapadalnością:
 dla chorób przewlekłych:
Chorobowość = zapadalność x czas trwania choroby
 dla chorób krótkotrwałych (trwających krócej niż okres analizy):
Chorobowość = zapadalność
64. Działania niepożądane leków- podział, typy wraz z charakterystyką i przykładami.
EPIDEMIOLOGIA

Działanie niepożądane/ uboczne to przewidywalny, ale niepożądany efekty farmakologiczny, który

występuje w zakresie dawek leczniczych. (Janiec)

Niepożądane działanie leku (NDL) - to każde niekorzystne i niezamierzone działanie, występujące

podczas stosowania dawek zalecanych u ludzi w celach profilaktycznych, diagnostycznych,
leczniczych oraz dla przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji czynności fizjologicznych
organizmu. Dyskutuje się nad zmianą tej definicji, ograniczeniem jej do „reakcji na produkt
leczniczy, która jest szkodliwa i niezamierzona” (co obejmowałoby również nadużywanie i
stosowanie niezgodnie z zaleceniem).

Niepożądane działania leków.

Typ A: zależne od dawki (augmented, drug actions)
Typ B: niezależne od dawki (bizarre, patient actions)
Typ C: zależne od przewlekłego stosowania (chronic use)
Typ D: opóźnione (delayed)
Typ E: z odstawienia (end of use)
Typ F: brak skuteczności terapii (failure of therapy)

NDL typu A.
♦ Reakcje zależne od właściwości farmakologicznych leku, od podanej dawki, możliwe do
przewidzenia.
♦ Czynniki takie jak podeszły wiek, stan zdrowia, współtowarzyszące choroby, ciąża mogą mieć
wpływ na wystąpienie objawu.
♦ Można je zmniejszyć lub wyeliminować przez zmniejszenie dawki.
♦ Część działania niepożądanego typu A wynika z wielokierunkowego działania produktu
leczniczego, np.:
• Kaszel po inhibitorach konwertazy angiotensynowej
• Zaburzenia widzenia (niebieskie barwy) po sildenafilu
• Ból głowy po lekach rozszerzających naczynia krwionośne

NDL typu B.
♦ Reakcje niezależne od dawki, mechanizmu działania, niemożliwe do przewidzenia, zwykle o
mechanizmie immunologicznym,
♦ Rzadko występujące, ale ciężkie, w tym zagrażające życiu
♦ Reakcje alergiczne, które mogą być:
• ostre i przenoszone przez immunoglobuliny typu IgE lub IgG (wstrząs anafilaktyczny, reakcje
skórne)
• wynikiem procesów autoimmunologicznych (układowy toczeń rumieniowaty)
• reakcją typu Arthusa, przenoszoną przez immunoglobuliny IgG i IgM (np. choroba posurowicza)
• wynikiem dziedzicznych skłonności czy cech np. deficyt dehydrogenazy glukozo-6- fosforanowej,
nietypowy metabolizm, kumulacja toksycznych metabolitów

NDL typu C. Działania te są zależne od dawki oraz od odpowiednio długiego czasookresu terapii,
czasami o trudnym do ustalenia związku między lekiem a wystąpieniem niepożądanego efektu.
♦ dyskinezy po długotrwałym stosowaniu neuroleptyków
♦ zanik przysadki i nadnerczy, czy zaburzenia gospodarki tłuszczowej (jatrogenny zespół Cushinga)
po długotrwałym stosowaniu glikokortykosteroidów,
♦ zespół „megacolon” (osłabienie odruchu defekacji) po długotrwałym stosowaniu środków
przeczyszczających,
♦ choroba zakrzepowa u kobiet zażywających doustne środki antykoncepcyjne
NDL typu D. Reakcje ujawniające się po długim czasie od początku leczenia, a nawet po jego
zakończeniu (opóźnione)
♦ Często związane z kumulacją leku w organizmie
♦ Często niezależne od mechanizmu działania
Przykłady:
♦ Choroba Creutzfelda-Jacoba u pacjentów leczonych hormonem wzrostu pochodzenia naturalnego
♦ Działanie teratogenne (np. fokomelia po talidomidzie)
♦ Rzekomobłoniaste zapalenie jelit po antybiotykoterapii
♦ Nowotwory narządów rodnych u kobiet, których matki w czasie ciąży leczone były stilbestrolem

NDL typu E. - Objawy wynikające z odstawienia leku

Przykłady:
♦ wystąpienie napadów padaczki po zaprzestaniu podawania fenobarbitalu lub fenytoiny,
♦ zespół abstynencyjny po odstawieniu np. opiatów lub benzodiazepin będący objawem uzależnienia
od leku
♦ niedoczynność kory nadnerczy po gwałtownym odstawieniu prednisolonu,
♦ pojawienie się niedotlenienia mięśnia sercowego po nagłym odstawieniu b-adrenolityków

NDL typu F. - Występują często, są zależne od dawki i obejmują niespodziewaną oporność na

stosowaną terapię (brak skuteczności terapii).
Przyczyną oporności na dany lek mogą być:
♦ czynniki genetyczne np. polimorfizm receptora dla danego leku – klozapina, salbutamol,
polimorfizm glikoproteiny GP IIIa, czy polimorfizm cząsteczki COX-1 – kwas acetylosalicylowy;
oporność na ASA 5 - 40% populacji,
♦ genetycznie uwarunkowany wzrost aktywności enzymów metabolizujących, jak i równoczesne
podanie leku o charakterze induktora (wzrost ryzyka nieplanowanej ciąży w wyniku skojarzonego
stosowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych z lekami indukującymi metabolizm, np. z
preparatami dziurawca, ryfampicyną).
65.Garbniki – Charakterystyka związków, występowanie, właściwości fizykochemiczne i
farmakologiczne.
I Bezazotowe naturalne substancje polifenowe. Pod względem budowy chemicznej można je
podzielić na 2 grupy

1 Garbniki hydrolizujące – mają charakter estrowy

galotaniny – połączenia estrowe kwasu elagotainy – połączenia estrowe kwasu

galusowego i jego pochodnych elagowego
Efekt w wyniku hydrolizy dają cukier i odpowiedni w wyniku hydrolizy dają cukier i
hydrolizy fenolokwas. odpowiedni fenolokwas.
(kwas galusowy, kwas m-digalusowy, ( kwas elagowy, dehydrodigalusowy lub
heksahydroksydifenowy, który przechodzi w dilakton kwasu waloneainowego)
kwas elagowy)
Koagulują białko Przeciwutleniające
Działanie
Działają ściągająco i przeciwzapalnie Przeciwkancerogenne
Stany zapalne jamy ustnej
Zastosowanie
Hemoroidy

2 Garbniki niehydrolizujące ( skondensowane, proantocyjanidyny – produkty kondensacji

katechin, pochodnych flawan-3-olu ).
 Podstawową struktura jest cząsteczka (+) katechiny, (-) epikatechiny, rutozyd katechiny,
procyjanidyny

II Właściwości fizykochemiczne
 Duża masa cząsteczkowa 500-3000 Da
 Rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalnikach polarnych np. etanolu
 Słabo kwaśny odczyn
 Tworzą osady w reakcji z metalami ciężkimi (wiązanie i usuwanie toksyn) + ogarniczenie
wchłanianie jonów żelaza (Fe2+)
 Ogranicza biodostępność antybiotyków o charakterze białkowym
 Duża liczba grup hydroksylowych

III Występowanie (8 na bdb)

 Liść herbaty Teae folium
 Kora dębu Cortex Quercus
 Kłącze pięciornika Rhizoma Tormentillae
 Kłącze wężownika Rhizoma Bistortae
 Owoc borówki czernicy Fructus Myrtili
 Liść orzecha włoskiego Juglandis folium
 Liść jeżyny Rubi fruticosi folium
 Ziele krwawnicy Salicariae herba
IV Działanie farmakologiczne
 Ściągające, koagulujące białko
 Przeciwzapalne ( stany zapalne błon śluzowych skóry, obrzmienia, drobne krwawienia )
 Przeciwbiegunkowe (stosowane wewnętrznie)
 Antyoksydacyjne
 Łagodzące hemoroidy ( łagodzą świąd i pieczenie )
 Przeciw bakteryjne
 Uszczelniająco na ściany naczyń
 Przeciwkrwotoczne (wewnętrznie i zewnętrznie)

66. Flawonoidy mające wpływ na układ krwionośny.

I Substancje o charakterze barwników zawierające w strukturze 15-sto atomowy szkielet węglowy

złożony z dwóch pierścieni benzenu połączonych łańcuchem propanowym. Podstawową
strukturą jest heterocykliczny układ flawonu.
II Działanie
1 Nasercowe
2 Przeciwobrzękowe i zwiększające tonus żył
3 Antyagregacyjne
4 Zmniejszające stężenie lipidów we krwi
5 Hipotensyjne
III Przykłady i opis
1 Witeksyna – wpływa na przepływ wieńcowy, łagodny lek nasercowy o małej toksyczności
2 Diosmina – (7-rutynozyd diosminy), słabo rozpuszczalny i słabo biodostępny,
wykazujedziałanie przeciw obrzękowe i zwiększające tonus żyl, stosowana w niewydolności
żylnej
3 Kwercetyna – zmniejsza aktywność hialuronidazy, zmniejsza stężenie lipidów oraz działa
antyagregacyjnie, antyoksydacyjnie, przeciwzapalnie, hepatoprotekcyjnie
4 Rutynozyd – (3-rutynozyd kwercetyny), uszczelnia naczynia krwionoś i działa
antyoksydacyjnie
5 Hesperydyna – czynnik kapilarny P, poprawia elastyczność naczyń włosowatych, wykazuje
też działanie przeciwwirusowe
IV Występowanie
1 Witeksyna
 Głóg jednoszyjkowy/dwuszyjkowy (Crategus monogyna/oxycanta, Gratego fructus cum
flore)
 Fiołek trójbarwny (Viola tricolor, Violae herba cum flore)
 Inttractum Crataegi
2 Diosmina
  Mięta pieprzowa (Metha x piperita, Menthae piperitae folium)
 Pietruszka zwyczajna (Petroselinum sativum, Petroselini semen)
 DIH, Diohespan, Diosminer
3 Kwercetyna
 Głóg jednoszyjkowy/dwuszyjkowy (Crategus monogyna/oxycanta, Gratego fructus cum
flore)
 Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum, Hippocastani flos)
 Lipa drobnolistna (Tilia cordata, Tiliae flos)
4 Rutozyd
 Ruta zwyczajna (Ruta graveolens, Rutae herba)
 Fiołek trójbarwny (Viola tricolor, Violae herba cum flore)
 Nawłoć pospolita (Solidago virgaurega, Solidago virgaureae herba)
 Cerutin, Venescin, Rutinoscorbin
5 Hesperydyna
 Pomarańcza gorzka (Citrus x aurantium, Auranti amari fructus)
 Mięta pieprzowa (Metha x piperita, Menthae piperitae folium)
 Cyclo-3-forte, Detramax, Diohespan

67. Atropina, skopolamina, morfina, cytyzyna, efedryna, kodeina – klasyfikacja wg Hegnauera,

działanie/zastosowanie, źródło występowania (nazwa łacińska substancji roślinnych i roślin), 3
preparaty farmaceutyczne.
I Klasyfikacja
1 Efedryna – protoalkaloid
2 Atropina – alkaloid właściwy
3 Skopolamina – alkaloid właściwy
4 Morfina – alkaloid właściwy
5 Cytyzyna – alkaloid właściwy
6 Kodeina – alkaloid właściwy
Alkaloid właściwy – związki, których azotowy układ heterocykliczny pochodzi biogenetycznie od
aminy powstałej przed dekarboksylacje aminokwasu
1 Atropina
 Jest parasympatykolitykiem, poraża przywspółczulny układ nerwowy, blokuje receptory
cholinergiczne N i M
 Działanie
○ Rozszerza źrenice oka, przyspiesza czynność serca, hamuje wydzielanie potu, śluzu
oraz soku żołądkowego, zmniejsza tonus mięśni gładkich jelit i pęcherza moczowego.
W dużych dawkach działa pobudzająco na OUN, a z do wywołania halucynacji
 Zastosowanie
○ Stany skurczowe jelit i układu moczowego, porażenie akomodacji, rozszerzenie
źrenicy
  Preparaty farmaceutyczne
○ Atropinum sulfuricum roztwór do wstrzyknięć 1mg/ml
○ Atropinum sulfuricum krople do oczu 1%
○ Reasec, Spasticol, Bellapan
 Źródło:
○ Belladonnae folium/radix (Atropa belladonna)
○ Stramonii folium (Datura stramonium)
2 Morfina
 Narkotyczny lek przeciwbólowy
 Zastosowanie
○ Chlorowodorek lub siarczan podawany pozajelitowo wykazuje silne działanie
analgetycznie
○ Jest agonistą receptorów opioidowych, głównie typu μ, jest narkotycznym lekiem
przeciwbólowym -wykazuje silnie działanie przeciwbólowe i przeciwkaszlowe
 Preparaty farmaceutyczne
○ Doltard, Sevredol, Morphini sulfas, Vendal
 Źródło: Opium (Papaver somniferum)

3 Skopolamina (hioscyna)
 Jest parasympatykolitykiem, poraża przywspółczulny układ nerwowy, blokuje receptory
cholinergiczne M
 Działanie
○ Jak atropiny, jednak w mniejszych dawkach działa uspakajająco wywołując senność i
otępienie. Działa przeciwwwymiotnie
 Zastosowanie
○ Stany skurczowe przewodu pokarmowego np. kolki jelitowe, wątrobowe, nerkowe,
bolesne miesiączkowanie, ostre stany skurczowe dróg moczowych, choroba
wrzodowa, choroba lokomocyjna.
 Preparaty farmaceutyczne
○ Buscopan,
○ Scopolan,
○ Buscolysin
 Źródło:
○ Belladonnae folium/radix (Atropa belladonna)
○ Stramonii folium (Datura stramonium)
4 Cytyzyna
 Działanie
○ Wiąże się z receptorami nikotynowymi, jest ich antagonostą. Działa
przeciwwymiotnie, znosi objawy występujące po odstawieniu nikotyny.
 Zastosowanie
○ Stosowana jako środek odwykowy dla palaczy tytoniu
 Preparaty farmaceutyczne
○ Desmoxan, Tabex
  Źródło
○ Citisi semen (Laburnum anagyroides)
Protoalkaloidy – związki pochodzące biogenetycznie od aminokwasów lub amin biogennych, ale nie
zawierają heterocyklicznego azotu
1 Efedryna
 Jest sympatykomimetykiem (pobudza układ współczulny), podobnie do adrenaliny.
 Nie ulega rozkładowi w przewodzie pokarmowym
 Działanie
○ Przyspiesza akcje serca, podnosi ciśnienie krwi, zwęża obwodowe naczynia
krwionośne
 Zastosowanie
○ Niskie ciśnienie, astma oskrzelowa (działanie spazmolityczne)
○ Zwiększa zdolność uczenia i koncentracji
 Preparaty farmaceutyczne
○ Chlorowodorek efedryny, Ephedrinum Hydrochloricum WZF, Efrinol 1%, Rubital
Compositum
 Źródło:
○ Ephedrae semen (Ephedra equiserina, Ephedra sinica)
○ Herba Ephedrae (Ephedra vulgaris), Herba Taxi (Taxus baccata)
Pseudoalkaloidy – substancje roślinne zasadowe, zawierające azot, który biogenetycznie nie jest
związany z aminokwasami
1 Kofeina
 Jest psychoanaleptykiem (środek działający stymulująco i tonizująco na ośrodkowy układ
nerwowy)
 Diałanie
○ Rozszerza naczynia mózgowe i wieńcowe, lekko pobudza diurezę, pobudza ośrodek
oddechowy
 Zastosowanie
○ Stosowana jako analeptyk w stanach zmęczenia, w migrenie, zatruciu alkoholem i
narkotykami
 Preparaty farmaceutyczne (stosowe w bólach o lekkim i średnim nasileniu)
○ Coffecorn forte
○ Kopiryna
 Źródło
○ Coffeae semen (Coffea arabica/liberica)
○ Cacao semen z (Theobroma cacao)
68. Scharakteryzuj najważniejsze parametry farmakokinetyki klasycznej opisujące kolejne
fazy przejścia przez organizm leku podanego jednokrotnie pozanaczyniowo.
W przypadku podania pozanaczyniowego parametry farmakokinetyczne opisujące przejście leku
przez organizm muszą charakteryzować kolejne fazy przejścia, tj. wchłanianie, dystrybucję,
eliminację i wydalanie (wyznaczane na podstawie danych pomiarów stężenia leku w krwi, osoczu
bądź surowicy w czasie po podaniu leku)
Parametry te nie charakteryzują procesu uwalnianie substancji leczniczej z postaci leku (o ile
zachodzi, gdyż lek może być podany w postaci z której nie zachodzi uwalnianie).
Parametry dotyczące wchłaniania muszą być analizowane w kontekście drogi podania i
odpowiedniej postaci leku.
Proces wchłaniania: dostępność biologiczną(F)( przyjmuje wartości od 0 do 1) - iloraz AUC leku
podanego pozanaczyniowo i AUC leku podanego donaczyniowo lub stopień dostępności
biologicznej (EBC) (przyjmuje wartości od 0% do 100%) , który jest odpowiednikiem F wyrażonym
w procentach.
Szybkość wchłaniania[h-1] (ka) uwzględniamy rzędowość procesu wchłaniania. Im proces
wchłaniania zachodzi szybciej tym większa wartość ka.
Dostępność biologiczna charakteryzowana jest jednocześnie przez wartości AUC, stężenia
maksymalnego Cmax oraz czasu jego osiągnięcia tmax.
Dystrybucję leku opisuje objętość dystrybucji (Vd) [L] hipotetyczna objętość będąca w praktyce
współczynnikiem proporcjonalności między stężeniem substancji leczniczej w kompartmencie
obwodowym i centralnym. Im więcej leku znajduje się w kompartmencie obwodowym tym większa
jest wartość Vd. Znaczenie ma też stopień wiązania leku z białkami(fb) ponieważ tylko frakcja leku
niezwiązana z białkami może podlegać dystrybucji i eliminacji.
Dystrybucja i eliminacja leku mogą zachodzić z różnymi prędkościami, a to pociąga za sobą
konieczność stosowania modelu jedno- lub wielokompartmentowego.
Dystrybucja charakteryzowana jest przez stałą szybkości dystrybucji () a eliminacja przez stałą
szybkości eliminacji (). Jednostka [h-1].
W modelu jednokompartmentowym, eliminację opisuje stała szybkości eliminacji (K). Szybkość
zarówno wchłaniania, dystrybucji jak i eliminacji może też być określana za pomocą parametru t 0.5,
czyli okresu półtrwania każdego z procesów i wyrażana w godzinach. Im dany proces zachodzi
wolniej tym dłuższy czas t0.5.
Parametrem świadczącym o wydalaniu leku jest klirens, czyli objętość krwi oczyszczona z leku w
jednostce czasu, który jest iloczynem K i Vd.
69. Wyjaśnij jakie informacje dotyczące właściwości farmakokinetycznych leku muszą być
opisane w Charakterystyce Produktu Leczniczego.( to co pogrubione wystarczy wymienić)
Właściwości farmakokinetyczne zawarte w Karcie Charakterystyki Produktu Leczniczego :
Zalecenia: Europejskiej Agencji Leków (EMA)
Właściwości farmakokinetyczne leku stanowi punkt 5.2 Charakterystyki Produktu Leczniczego.
Zawiera jego nazwę oraz dane niezbędne do jego rejestracji. Dokument ten, oprócz punktu 5.2,
zawiera informacje niezwiązane z farmakokinetyką. Z punktu widzenia oceny farmakokinetycznej
najistotniejsze są postać leku i droga oraz rodzaj podania
 Wchłanianie po podaniu jednorazowym i wielokrotnym - proces przechodzenia leku do
krążenia ogólnego po pozanaczyniowym (np.doustnym, domięśniowym, doodbytniczym itp.)
jego podaniu.

Wchłanianie opisują: Stężenie maksymalne, czas stężenia maksymalnego, dostępność, pole

powierzchni pod krzywą zmian stężenia w czasie.
 Dystrybucja w narządach - proces przechodzenia leku z przestrzeni naczyniowej do
pozanaczyniowej oraz jego rozmieszczania w płynach i tkankach organizmu.

Parametry określające dystrybucję:

Woda ustrojowa - kompartyment naczyniowy (3-5L), pozakomórkowy (10-20L),

wewnątrzkomórkowy (25-30L).

Objętość dystrybucji - Vd – 40L we wszystkich płynach ustrojowych, powyżej jej lek gromadzi się
w głębokich tkankach.
Vd=D/L
Λ=Vd/BC
Λ – względna objętość dystrybucji
B- ilość leku podana do organizmu
C-stężenie leku w organizmie oznaczona we krwi
Vd zależy od masy ciała – Vd = Λ x Bw (Body weight), Vd=D/Ke*AUC

Jeżeli dystrybucja wynosi 500-1000L oznacza, że lek gromadzi się w tkankach np. digoksyna w
mięśniach sercowych.

 Wiązanie z białkami osocza

 Badanie dystrybucji u samic ciężarnych i karmiących, przechodzenie przez bariery
 Inne badania dotyczące dystrybucji

 Metabolizm in vitro i in vivo- (biotransformacja) – procesy przemiany cząsteczek leków

zachodzące z udziałem enzymów frakcji mikrosomalnej wątroby i obejmujące reakcje
pierwszej fazy (utlenianie, redukcja, hydroliza) oraz reakcje drugiej fazy (acetylacja,
metylacja, sprzęganie z glicyną, kwasem glukuronowym lub siarkowym). Produkty
 biotransformacji leku (metabolity) z reguły dobrze rozpuszczają się w wodzie, a przez to
łatwiej wydalane są z moczem.

 Indukcja/hamowanie aktywności enzymów

 Wydalanie z moczem
 Wydalanie żółcią

 Eliminacja- łączna nazwa procesów usuwania leku z organizmu w wyniku jego

biotransformacji (metabolizmu) i wydalania.
Parametry określające eliminację:
Biologiczny okres półtrwania leku – t1/2=ln2/Ke=0,693/Ke
Stała szybkości eliminacji – Ke=lnC1-lnC2/t2-t1

 Interakcje lek-lek mające wpływ na wartości parametrów farmakokinetycznych

 Uwarunkowania związane z płcią, wiekiem, zmiennością między- i wewnątrz-osobniczą,
które mają wpływ ma wartości parametrów farmakokinetycznych.
 Biodostępność ( AUC )

Miara dostępności leku (Bioavailibility – BA).

A)Absolutna dostępność biologiczna:
-podanie dożylne i doustne
F=AUCx/AUCiv x 100%
AUCx – pole pod krzywą stężeń przy dowolnej drodze podania.
B)Względna dostępność biologiczna:
EBA = AUCx/AUCo x 100%
(te same dawki, metoda krzyżowa, zdrowi ochotnicy, badanie biorównoważności leków)

Czynniki wpływające na dostępność biologiczną:

-Czynniki farmakochemiczne (postać leku, właściwości fiz-chem)
-Czynniki fizjologiczne
-Technologia wytwarzania
-Efekt I przejścia
70. Podaj przykłady rytmów okołodobowych, które mają wpływ na parametry
farmakokinetyczne wykorzystywane do schematów dawkowania leków.

Rytmy biologiczne mogą mieć wpływ na wchłanianie, dystrybucję i eliminację. Poza tym wpływają
też na przedział dawkowania i przedział terapeutyczny
Przykłady rytmów biologicznych mających wpływ na parametry farmakokinetyczne leku:

na wchłanianie i dystrybucję leków (Ka, F)

•Perystaltyka żołądka (zwiększona rano o 53%)
•Wydzielanie soku żołądkowego (wzrost wieczorem)
•Interakcje z pożywieniem (F jest 20-30% mniejsze w godz. wieczornych dla leków podawanych
doustnie), wiązanie z białkami (wysycenie innymi substancjami)
na eliminację leków (K)
•Najwyższa aktywność metaboliczna wątroby ok. godz. 14
•Największa objętość wytwarzanego moczu w godz. popołudniowych, najmniejsze pH w nocy (rytm
nefrotoksyczności)
na wartości przedziału terapeutycznego (Cmin, Cmax)
•Najmniejsza aktywność układu krzepnięcia ok. 4 rano, największa ok. godz. 8 (40%)
•W nocy wzrost wrażliwości oskrzeli na histaminę, acetylocholinę oraz spadek kortyzolu i amin
katecholowych

71.Farmakologia pochodnych benzodiazepiny – mechanizm działania, wskazania do

stosowania, zasady stosowania, podstawowe przeciwwskazania i interakcji
Pochodne benzodiazepiny

Działanie uspokajające, Działanie przeciwdrgawkowe,

Działanie nasenne
przeciwlękowe miorelaksacyjne
 ALPRAZOLAM,  ESTAZOLAM  DIAZEPAM
 BROMAZEPAM  FLUNITRAZEPAM  KLOBAZAM
 CHLORDIAZEPOKSYD
 FLURAZEPAM  KLONAZEPAM
 DIAZEPAM
 HALAZEPAM  KWAZEPAM  KLORAZEPAT
 KETAZOLAM  NITRAZEPAM  LORAZEPAM
 KLOBAZAM  LORMETAZEPAM  NITRAZEPAM
 KLONAZEPAM  MIDAZOLAM
 KLORAZEPAT  TEMAZEPAM
 LORAZEPAM
 TRIAZOLAM
 MEDAZEPAM
 OKSAZEPAM
 OKSAZOLAM
 PRAZEPAM
 TETRAZEPAM
Mechanizm działania:
Pochodne benzodiazepin nasilają przekaźnictwo GABA-ergiczne poprzez aktywację
receptorów benzodiazepinowych (BDZ) powiązanych z receptorem GABAA, który jest
receptoremjonotropowym działającym przez kanał chlorkowy.Napływ jonów Cl- do wnętrza
neuronu powoduje hiperpolaryzacjębłon komórkowych oraz zahamowanie wydzielania
GABA, co wywołuje efekt przeciwdrgawkowy, anksolityczny,nasenny, miorelaksacyjny,
atakżedepresyjnynaprocesypsychoruchowe.

Wskazania do stosowania:
Działanie uspokajające, przeciwlękowe:
 Krótkotrwale w celu doraźnego zmniejszenia lęku, niepokoju i napięcia psychicznego
 Leczenie zaburzenia lękowego uogólnionego o różnej etiologii
 Przerywanie napadu lęku występującego w zaburzeniu lękowym z napadami lęku i w
agarofobii
 Łagodzenie objawów psychotycznych, niepokoju i drżenia
 zapobieganie napadom uogólnionym w zespole abstynencyjnym w chorobie
alkoholowej
 zniesienie lęku występującego w zaburzeniach psychicznych pod postacią somatyczną
I zaburzeniach stresowych pourazowych
 przed zabiegami diagnostycznymi i w premedykacji przed zabiegami chirurgicznymi –
powodują łagodne uspokojenie, a w większych dawkach – niepamięć wsteczną.
 Jako leki wspomagające w znieczuleniu dożylnym (stosowane pozajelitowo)

Działanie nasenne:
 Poprawiają jakość snu, zmniejszają liczbę przebudzeni, redukują okresy bezsenności i
wydłużają całkowity czas snu. Skracają czas zasypiania, nie powodują zaburzeń faz
snu, nieznacznie hamują fazę snu REM, tłumią sen wolnofalowy (NREM) i nasilają
bezdechy występujące podczas snu.

UWAGA!
o Ryzyko wystąpienia bezsenności „z odbicia” i bardziej nasilonych objawów
abstynencyjnych (leki krótko działające)
o Uczucie znużenia następnego dnia po zażyciu (leki długo działające)

Działanie przeciwdrgawkowe, miorelaksacyjne:

 Leczeniestanupadaczkowego
 Napadówtoniczno – klonicznychlubmioklonicznych

Przeciwwskazania:
 śpiączki(spowodowane alkoholem lub zatruciami lekami psychotropowymi)
 wstrząs i zapaść krążenia
  zaburzenia oddychania
 miastenia
 jaskra
 niewydolność krążenia
 uszkodzenie wątroby i nerek
 ciąża, karmienie piersią
 prowadzenie pojazdów i obsługa maszyn

Intereakcje:

 Benzodiazepiny powodują:
 zwolnienie metabolizmu pod wpływem cimetydyny, omeprazolu, doustnych
środków antykoncepcyjnych
 przyspieszenie metabolizmu pod wpływem nikotyny
 nasilenie działania: digoksyny, środków zwiotczających mięśnie szkieletowe,
leków hipotensyjnych, neuroleptyków ( i ich depresyjny wpływ na OUN)
 osłabienie działania lewodopy
 Nasilenie dzialania benzodiazepin następuje przy równoczesnym stosowanniu:
disulfiramu, kwasu walproinowego, fluoksetyny, alkoholu, TLPD,
cimetydyna,cizaprid
 Depresyjne działanie beznodiazepin na OUN nasilają: narkotyczne leki
przeciwbólowe, barbitutany, alkohol, klonidyna, leki przeciwdepresyjne
 Osłabienie działania benzodiazepin powodują: karbamazepina, rifampicyna, teofilina,
nieselektywne inhibitory MAO

Zasady stosowania:

 Leczenie benzodiazepinami nie powinno trwać dłużej niż 4 tygodnie, a maksymalny

okres ich stosowania nie powinien byćdłuższy niż 4 miesiące.
 Nie należy stosować równocześnie więcej niż jednego leku z tej grupy
 Podczas terapii benzodiazepinami nie należy pić alkoholu i zażywać innych leków
działających depresyjnie na OUN
 Należy stosować najmniejszą skuteczną dawkę leku, a dożylnie pochodne
benzodiazepinowe należy wstrzykiwać powoli
72. Układ renina-angitensyna-aldosteron (RAA) stosowane w chorobach układu
krążenia.
Renina jest enzymem proteolitycznym wydzielanym przez komórki przykłębuszkowe, które z
plamką gęstą tworzą aparat przykłębuszkowy. Uczestniczy on w regulacji wydalania Na+ w
mechanizmie kanalikowo-kłębuszkowego sprzężenia zwrotnego, chroniącego organizm przed
utratą Na+ i spadkiem objętości naczyniowej.
Uwalnianie reniny z komórek przykłębuszkowych jest stymulowane przez obniżenie ciśnienia
krwi w tętnicach nerkowych oraz zmniejszenie stężenia jonów Na+ w osoczu.
Renina przekształca angiotensynogen w angiotensynę I. Pod wpływem enzymu
konwertującego ACE angiotensyna I jest przekształcana w angiotensynę II o silnym działaniu
kurczącym. Angiotensyna II pobudza wydzielanie aldosteronu.
Angiotensyna II:
-przez pobudzenie receptorów angiotensynowych AT1 w tętniczkach powoduje ich skurcz
oraz wzrost oporu naczyniowego
- zwiększa wydzielanie aldosteronu, który zatrzymuje jony sodu i wodę, co powoduje
zwiększenie ciśnienia krwi
- zwiększa uwalnianie amin katecholowych
- zwiększa pragnienie i nasila uwalnianie wazopresyny Efekt-> wzrost ciśnienia
tętniczego
Zwiększenie wydzielania aldosteronu:
• zwiększenie zatrzymywania jonów sodu,
• zwiększenie zatrzymywania wody,
• uwrażliwienie błon na działanie amin katecholowych Efekt-> wzrost ciśnienia

WSKAZANIA:
1. Zaburzenia gospodarki wodno- elektrolitowej: stosowane są leki moczopędne
działające na kanaliki zbiorcze (oszczędzające potas)- antagoniści aldosteronu, np.
SPIRONOLAKTON, EPLERENON
 Wskazania dla leków: hiperaldosteronizm, obrzęki przy niewydolności serca,
marskości wątroby, w nadciśnieniu łącznie z tiazydami, by zachować
homeostazę potasu
2. Leczenie przewlekłej niewydolności serca: stosowane są inhibitory enzymu
konwertującego (kaptopril), leki blokujące receptory angiotensyny ATI (losartan),
antagoniści aldosteronu (spironolakton)
3. Leczenie choroby niedokrwiennej serca:
 jako leki hemodynamiczne stosowane są inhibitory enzymu
konwertującego angiotensynę- rozkurczają naczynia krwionośne, przez to
zmniejszają napływ krwi do serca, poprzez zaleganie krwi na obwodzie i
zmniejszając obciążenie sercowo-rozkurczowe czy, powodują poprawę
ukrwienia mięśnia sercowego
 Oprócz działania rozkurczowego te leki hamują wydzielanie przez korę
nadnerczy – aldosteronu – hormonu odpowiedzialnego za wymianę
sód/potas, zmniejsza się zwrotne wchłanianie Na, a więc działają
moczopędnie, zmniejsza się objętość krwi krążącej, co jest korzystne, bo serce
jest mniej obciążone, czyli oszczędza energię.
  Wykazują też działanie plejotropowe PERINDOPRYL- poprawa funkcji
śródbłonka, działanie przeciwzakrzepowe (profibrynolityczne), działanie
antyproliferacyjne na fibroblasty śródbłonka naczyń (zmniejsza szybkość
narastania blaszki miażdżycowej)

4. Choroba nadciśnieniowa- w leczeniu nadciśnienia stosowane są: Inhibitory

konwertazy angiotensyny ACEI, antagoniści rec. AT1 angiotensyny II (sartany),
leki działające antagonistycznie do aldosteronu (zapobiegające utracie potasu,
tzw. „oszczędzające potas”)
 ACEI: Konwertaza angiotensyny jest enzymem nieswoistym – rozkłada też kininy
(powodują rozkurcz naczyń). Zahamowanie enzymu konwertującego powoduje brak
rozkładu kinin (↑ stężenia – rozkurcz naczyń i hipotensja) oraz brak powstawania
angiotensyny II. Inhibitory konwertazy angiotensyny są lekami bardzo często
stosowanymi w leczeniu. Zastosowanie ACEI: U pacjentów z nadciśnieniem
tętniczym z: zespołem metabolicznym, nefropatią cukrzycową, po zawale / z
dysfunkcją LK / niewydolnością serca, u pacjentów z dławicą i potwierdzoną chorobą
wieńcową
Zwiększenie stężenia kinin (bradykininy) powoduje napady suchego kaszlu, co jest
wskazaniem do zmiany leków na sartany, które mają te same wskazania, natomiast nie
powodują suchego kaszlu
 Antagonisci receptora angiotensyny (sartany)- są dość nową grupą leków, dla osób
młodych i starszych. Nie powodują suchego kaszlu, ponieważ działają na inny
receptor, nie powodują też zwiększenia stężenia kinin
 Antagoniści aldosteronu: (opis jak wyżej: wskazania dla leków: hiperaldosteronizm,
obrzęki przy niewydolności serca, marskości wątroby, w nadciśnieniu łącznie z
tiazydami, by zachować homeostazę potasu
 Lek drugiego wyboru w leczeniu nadciśnienia tętniczego Inhibitor reniny
ALISKIREN (nowy lek)- może być stosowany u osób przyjmujących leki
moczopędne, oraz u chorych, z kaszlem po ACEI
LEKI:
1. Leki hamujące aktywność enzymu konwertującego angiotensynę I (ACEI)
 Inhibitory konwertazy angiotensyny I klasy Ia: KAPTOPRIL
 Inhibitory konwertazy angiotensyny I klasy Ib:- bezpośrednio blokują enzym
LIZINOPRIL
 Inhibitory konwertazy angiotensyny I klasa II (pro-leki)
 ENALAPRIL [Benalapril, Ednyt, Enap, Enatec, Epril itd.] – metabolizowany do
enalaprilatu
 BENAZEPRIL [Lotensin]
 PERINDOPRIL [Coverex, Peryndopryl Anpharm, Prestarium, Molipresl,
Prestarium Plus]
 FOZINOPRIL [Monopril, Monozide]
 TRANDOLAPRIL [Gopten, Tarka]
 CHINAPRIL [Accupro, Accuzide]
 CILAZAPRIL [Inhibace]
 RAMIPRIL [Ramicor, Tritace, Delmuno]
 ZOFENOPRIL
 IMIDAPRIL
 2. Antagoniści receptorów AT1 – SARTANY
 LOSARTAN [Cozaar, Lorista, Xartan, Hyzaar, Hyzaar Forte]
 KANDESARTAN [Atacand, Blopress, Atacand HCT]
 EPROSARTAN [Teveten, Teveten HCT]
 TELMISARTAN [Micardis, Pritor]
 WALSARTAN [Diovan, Co-Diovan]
 IRBESARTAN [Aprovel, CoAprovel]
 OLMESARTAN [Benicar]
3. Leki działające antagonistycznie do aldosteronu:
 SPIRONOLAKTON
 KALII CANRENOAS
 EPLERENON [lek nowej generacji]

73. Farmakologia niesteroidowych leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych,

przeciwgorączkowych; omów pochodne kwasu propionowego.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne stosowane są w układowych chorobach tkanki łącznej,
chorobach zwyrodnieniowych stawów, zespołach reumatycznych, chorobach metabolicznych,
nowotworowych. NLPZ wykazują działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, i
przeciwagregacyjne. W przeciwieństwie do narkotycznych leków przeciwbólowych NLPZ
nie mają właściwości psychotropowych ani sedatywnych i pomimo ich powszechnego
stosowania nie powodują uzależnienia.
Działanie klasycznych NLPZ polega na blokowaniu aktywności cyklooksygenaz i jest
związane z hamowaniem syntezy prostanoidów, które należą do eikozanoidów. Do
eikozanoidów zaliczamy oprócz prostanoidów, leukotrieny. Prekursorami prostanoidów są
cykliczne endonadtlenki kwasu arachidowego. Powstają one na drodze utlenienia i cyklizacji
uwalnianego przez fosfolipazę A2 kwasu arachidonowego przez enzym cyklooksygenazę.
Cykliczne endonadtlenki przez syntazy tromboksanów, prostacyklin luba prostaglandyn są
przekształcane do tromboksanów, prostacyklin, prostaglandyn. Kluczowym enzymem w
syntezie prostanoidów jest cyklooksygenaza, istnieją dwie izoformy tego enzymu: COX-1
oraz COX-2. COX-1 jest konstytutywny, jego aktywność jest związana z udziałem w
regulacji homeostazy. COX-2 jest aktywowany pod wpływem czynników związanych ze
stanem zapalnym, jest formą indukowaną.
NLPZ wykazują wiele działań niepożądanych związanych z ich mechanizmem działania. Na
skutek syntezy prostanoidów NLPZ zaburzają czynność przewodu pokarmowego, nerek oraz
OUN. W obrębie przewodu pokarmowego mogą powodować powstawanie owrzodzeń
żołądka, krwawień z przewodu pokarmowego. W nerkach, zmniejszają przepływ krwi,
powodują zatrzymanie sodu i wody. W OUN mogą powodować powstawanie zaburzeń
psychicznych o różnym nasileniu. Niezależnie od mechanizmu działania NLPZ mogą działać
alergizująco, uszkadzać układ krwiotwórczy, uszkadzać wątrobę i skórę.
Pochodne kwasu propionowego:
 Ketoprofen odwracalnie hamuje COX-1. Jest stosowany w reumatoidalnym zapaleniu
stawów, w zapaleniu stawów na tle łuszczycy, dnawym zapaleniu stawów, ponadto w
bolesnym miesiączkowaniu i naczyniowych bólach głowy.
Wywołuje zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego o znacznym nasileniu
  Naproksen Wykazuje najsilniejsze działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i
przeciwgorączkowe w tej grupie, związane z hamowaniem głównie COX-1. Jest
stosowany w RZS i artrozach.
Wywołuje zaburzenia jelitowo-żołądkowe.
 Ibuprofen wykazuje słabsze działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe w porównaniu
z pozostałymi lekami z tej grupy. Stosowany w RZS, rwie kulszowej, bólach
lędźwiowych.
Działania niepożądane ibuprofenu są takie same jak innych NLPZ jednakże znacznie
mniej nasilone, dlatego ten lek jest powszechnie stosowany.
 Flurbiprofen wykazuje silne działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe,
przeciwgorączkowe, przeciwagregacyjne. Stosowany głównie miejscowo

74. Choroba wrzodowa – najczęstsza etiologia, jej diagnostyka i leczenie.

Najczęstszym czynnikiem mikrobiologicznym etiologicznym wywołującym chorobę

wrzodową uznaję się infekcję Helicobacter Pylori.
Do eradykacji infekcji stosuje się trzy podstawowe zestawy eradykacyjne:
1. Amoksycylina + metronidazol
2. Amoksycylina + klarytromycyna
3. Metronidazol + klarytromycyna
w zależności od lokalnej antybiotykooporności Helicobacter pylori, ewentualnego uczulenia
na penicylinę i jej pochodne oraz inhibitory pomy protonowej 2x tzw dawka standardowa
(omeprazol, pantoprazol, lansoprazol, esomeprazol). Dawki standardowe inhibitorów pompy
protonowej to: omeprazol 20mg, lansprazol 30mg, pantoprazol 40mg, esomeprazol 40mg.
Inne antybiotyki i chemioterapeutyki stosowane w eradykacji Helicobacter pylori to
tetracyklina, levofloksacyna, tinidazol, cytrynian bizmutu w różnych konfiguracjach i zwykle
w połączeniu z amoksycyliną (z wyjątkiem osób uczulonych na penicylinę i jej pochodne),
zaleca się stosowanie probiotyków.
Najnowsze standardy leczenia eradykacyjnego infekcji Helicobacter pylori to tzw: terapia
poczwórna (tetracyklina, metronidazol, cytrynian bizmutu + inhibitor pompy protonowej).

Testy ambulatoryjne służące do rozpoznania infekcji Helicobacter pylori to: test ureazowy (z
wycinków pobranych w czasie gastroskopii lub test oddechowy z zastosowaniem mocznika
znakowanwgo węglem 13C lub 14C), oznaczenie przeciwciał przeciwko Helicobacter pylori we
krwi lub antygenu Helicobacter pylori w kale.
Testy służące do oceny skuteczności eradykacji Helicobacter pylori to: test ureazowy (z
wycinków pobranych w czasie gastroskopii lub test oddechowy z zastosowaniem mocznika
znakowanwgo węglem 13C lub 14C) lub oznaczenie antygenuHelicobacter pylori w kale.
Badania oceniające skuteczność eradykacji można najwcześniej wykonać po miesiącu od
zakończenia antybiotykoterapii i minimum 14dniowej przerwy od stosowania inhibitorów
pompy protonowej lub H2-blokerów (ranitydyna lub famodyna). Oznaczenia obecności
przeciwciał przeciwko Helicobacter pylori w ocenie skuteczjości leczenia eradykacyjnego
infekcji nie wykonujemy, ponieważ utrzymują się one do 12 a nawet 24 miesięcy od
skutecznej eradykacji.
75. Najczęstsze niedokrwistości niedoborowe – objawy, etiologia i zasady leczenia.
Najczęstsze przyczyny niedokrwistości niedoborowych to niedobór żelaza i wit. B12. Objawy
niedokrwistości: osłabienie i łatwa męczliwość, zmniejszona tolerancja wysiłku, duszność
wysiłkowa bądź spoczynkowa, upośledzenie koncentracji uwagi, ból i zawroty głowy,
przyśpieszenie akcji serca, bladość skóry i błon śluzowych. Przy niedoborze wit. B12 – objawy
neurologiczne (drżenia, parestezje).
Przyczyny ich powstawania:
 Niedobór żelaza: mała zawartość w pożywieniu (wegetarianie i weganie), obfite i długotrwałe
miesiączki, ciąża, karmienie piersią, nowotwory, nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące
zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna), stan po całkowitej lub częściowej
resekcji żołądka i jelita grubego, stosowanie inhibitorów pompy protonowej, alaliów,
glikokortykosteroidów lub NLPZ- tów
 Niedobór wit. B12: mała zawartość w pożywieniu (wegetarianie i weganie), nowotwory,
nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-
Crohna), stan po całkowitej lub częściowej resekcji żołądka i jelita grubego, stosowanie
inhibitorów pompy protonowej, alkoholizm, niedokrwistość Addisona-Biermera, wrodzony
niedobór cz. Castle’a, zespół rozrostu bakteryjnego, cukrzyca, szpiczak mnogi.

Zasady uzupełniania niedoboru żelaza: długotrwała suplementacja, niewielkimi dawkami żelaza w

lekko kwaśnym środowisku, rozłożenie dawki terapeutycznej na kilka dawek w ciągu doby,
preparaty żelaza nie powinny być przyjmowane wraz z posiłkami, powinny być podawane 2godz
przed lekami alkalizującymi i tetracyklinami lub 4godz po ich zażyciu. Objawy niepożądane po
doustnym podaniu żelaza to: ciemne (czarne) zabarwienie stolca, ból brzucha, zaparcie, biegunka,
nudności, ból głowy, nasilenie objawów choroby wrzodowej.
Zasady uzupełniania niedoboru wit. B12: doustnie – weganizm, wegetarianizm, domięśniowo –
brak wchłaniania wit. B12 (niedokrwistość Addisona-Biermera, stan po całkowitej lub częściowej
resekcji żołądka, stan po resekcji dystalnego odcinka jelita cienkiego, przetoki jelitowe). Nie
podajemy wit. B12 w przypadku chorób nowotworowych.
Etiologia niedokrwistości Addisona-Biermera (megaloblastycznej) – choroba
autoimmunologiczna: niszczenie przez przeciwciała kom. okładzinowych błony śluzowej żołądka,
w konsekwencji brak czynnika Castle’a (IF- intrinsic factor) i w efekcie brak możliwości
wchłaniania wit. B12 z przewodu pokarmowego. W czasie leczenia konieczna jest wspólna
suplementacja wit. B12 i kwasu foliowego – przy uzupełnianiu tylko wit. B12 występuje nasilenie
objawów neurologicznych, a przy uzupełnianiu tylko żelaza przełom mikrocytarny i
niedokrwistość z niedoboru żelaza.
Konieczność suplementacji kwasu foliowego w czasie ciąży (ryzyko wad rozwojowych cewy
nerwowej płodu przy niedoborze kwasu foliowego u matki).
Leki wpływające negatywnie na wchłanianie żelaza (środki zobojętniające sok żołądkowy,
tetracykliny, neomycyna, fluorochinolony, cholestyramina, sole wapnia i bizmutu, enzymy
trzustkowe) oraz wit. B12 i kwasu foliowego (poch. fenforminy, kortykosteroidy, metotreksat,
sulfasalazyna, leki antykoncepcyjne i estrogenowe, enzymy trzustkowe, leki przeciwpadaczkowe,
hydrazyd kwasu izonikotynowego, poch. hydralazyny, pencylamina).
76. Współczesne zasady leczenia zaburzeń lipidowych.
Podstawowy podział zaburzeń lipidowych (hipercholesterolemia,
hipertryglicerydemia, hyperlipidemia mieszana).
Zasady leczenia dietetycznego (dieta hipolipemiczna oraz kwasy omega-3 i omega-6).
Przy braku skuteczności leczenia dietetycznego (oznaczenie lipidogramu co 3
miesiące) włącza się farmakoterapię (hipercholesterolemia – statyny,
hipertriglicerydemia – fibraty).
Mechanizm działania tych grup leków: fibraty – zmniejszają syntezę LDL i VLDL w
wątrobie, zwiększają aktywność lipazy lipoproteinowej, wzrost katabolizmu VLDL,
hamują aktywności reduktazy hydroksymetylo-glutarylokoenzymu A (HMG-CoA);
statyny – zahamowanie reduktazy 3-hydroksy-3-metyloglutarylokoenzymu A,
zmiejszenie biosyntezy cholesterolu, wzrost ilości receptorów LDL, spadek LDL-
CHOL.
Działania niepożądane statyn (zaburzenia ze stron przewodu pokarmowego, wysypki
skórne, zaburzenia OUN, zaburzenia widzenia, uszkodzenia funkcji wątroby (3x ↑
ALAT i ASPAT), łysienie, bóle mięśniowe) i fibratów (zaburzenia ze strony
przewodu pokamowego: nudności, osutka, bóle i zawroty głowy, wypadanie włosów,
osłabienie libido, bóle mięśniowe, wzrost aktywności transaminaz, kinazy kreatyny,
dehydrogenazy kwasu mlekowego lub kreatyniny).
Rabdomioliza: rozpad mięśni prążkowanych (bóle mięśniowe) jako działanie
niepożądane leków hipolipemizujących i konsekwencje – ostra niewydolność nerek,
Inne leki stosowane w leczeniu dyslipidemii (kwas nikotynowy, żywice
jonowymienne).
Przeciwskazania do stosowania fibratów i statyn: ciąża, okres karmienia, kobiety w
wieku rozrodczym, jeżeli nie stosują skutecznej antykoncepcji (hormonalnej), ciężkie
uszkodzenia wątroby i nerek, kamica żółciowa w przypadku fibratów.
Nowe leki stosowane w leczeniu dyslipidemii (probukol, ezetymib, lomitapid,
mipomersen).

77. Rola nerek w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka

Utrzymanie homeostazy organizmu, zwłaszcza składu i objętości płynów ustrojowych
Utrzymanie homeostazy organizmu umożliwiają dwie główne czynności nerek:
 Czynność wydalnicza
 Czynność wewnątrzwydzielnicza
Czynność wydalnicza (tworzenie moczu):
a) Usuwanie z moczem końcowych produktów przemiany materii: mocznika, kwasu
moczowego, kreatyniny,
b) Usuwanie nadmiaru niektórych spożytych substancji,
c) Usuwanie wody i składników płynów ustrojowych w takiej ilości, aby ich skład i
objętość były zawsze na optymalnym poziomie.
 Zachowanie substancji cennych dla ustroju: glukozy, aminokwasów, białek.

Czynność wewnątrzwydzielnicza:
Synteza:
a) Reniny (skurcz naczyń krwionośnych, wzrost ciśnienia krwi)

Układ renina angiotensyna aldosteron

Czynniki stymulujące uwalnianie reniny:
- spadek liczby jonów Na+ w obrębie plamki gęstej,
- spadek ciśnienia krwi w tętniczce doprowadzającej krew do kłębuszka (wstrząs
kardiogenny)
- zmniejszenie objętości płynu pozakomórkowego (wstrząs hipowolemiczny)
Czynniki hamujące uwalnianie reniny:
- wazopresyna
- przedsionkowy peptyd natriuretyczny
- angiotensyna II
- adenozyna, potas
Nerki stanowią główne źródło reniny, która stanowi pierwsze ogniwo tego układu
(renina-proteaza).
Renina przekształca angiotensynogen w angiotensynę I. Angiotensyna I pod
wpływem enzymu konwertującego rozkładana jest do angiotensyny II.
Angiotensyna II pobudza komórki kory nadnerczy do wydzielania aldosteronu.
Główny efekt pobudzenia tego układu to wzrost ciśnienia tętniczego krwi.

Wpływ angiotensyny II na organizm:

- Bezpośrednio obkurcza naczynia krwionośne przez wpływ na receptory
angiotensynowe, powodując wzrost oporów obwodowych i ciśnienia tętniczego.
- Pobudza układ współczulny poprzez zwiększanie wydzielania adrenaliny w
nadnerczach oraz nasilanie przekaźnictwa adrenergicznego w autonomicznym i
ośrodkowym układzie nerwowym.
- Zwiększa wydzielanie aldosteronu, który pobudza proces resorpcji sodu i
wydzielania potasu, działając na komórki główne kanalików zbiorczych nerki. W
ten sposób przyczynia się do podwyższenia stężenia jonów sodu w osoczu i
wzrostu ciśnienia krwi.

b) Erytropoetyny (pobudzanie erytropoezy)

Produkowana jest w wątrobie i nerkach
Rola:
- Zwiększa produkcję erytrocytów, hemoglobiny i liczbę retikulocytów

c) Aktywnej postaci witaminy D (regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej,

wzrost stężenia Ca2+ i PO43- w osoczu krwi)
78. Mechanizm regulacji wydzielania hormonów na osi podwzgórze mózgu-przysadka
mózgowa-tarczyca, z uwzględnieniem pętli ujemnego sprzężenia zwrotnego, nazw
hormonów i ich skrótów literowych. Znaczenie fizjologiczne.
Większość procesów fizjologicznych w organizmie podlega regulacji dzięki sprzężeniom
zwrotnym. Ujemne sprzężenie zwrotne (negative feed-back) pomiędzy układem sterującym, a
sterowanym zapewnia stabilizację funkcji fizjologicznych. Kontrola jednokierunkowa
zarówno nerwowa jak i humoralna polega na przekazywaniu informacji tylko w jednym
kierunku, z jednego narządu do drugiego.
Kontrola wzajemnie zwrotna, czyli regulacja, związana jest z dwukierunkowym
przesyłaniem informacji zakodowanych zarówno w postaci impulsów nerwowych, jak i
substancji chemicznych. Wzmożona czynność jednego narządu jest źródłem informacji
pobudzającej drugi narząd, który z kolei wysyła informacje hamujące czynność pierwszego
narządu. Kontrola wzajemnie zwrotna jest wyższą formą kontroli i przede wszystkim dzięki
niej utrzymuje się stałe środowisko wewnętrzne organizmów, stojących na wysokich
szczeblach rozwoju filogenetycznego.
Informacja wysyłana przez układ sterowany przez kanał sprzężenia zwrotnego, zwany
również pętlą sprzężenia zwrotnego (feedback loop) trafia do komparatora w układzie
sterującym. W komparatorze zachodzi porównanie informacji wysyłanej przez układ
sterujący z informacją odbieraną od układu sterowanego. W wyniku tego procesu dochodzi do
odpowiedniej zmiany informacji wysyłanej. W komunikacji pomiędzy komórkami istotną
rolę odgrywają receptory błony komórkowej. Zwiększenie stężenia przekaźnika chemicznego
w środowisku otaczającym komórkę prowadzi do internalizacji receptorów, czyli do
zmniejszenia ich gęstości na zewnętrznej powierzchni błony komórkowej. Proces ten
nazywany jest „regulacją w dół”(down regulation). Przeciwnie-zmniejszenie stężenia
przekaźnika chemicznego w środowisku, otaczającym komórkę wywołuje eksternalizację
receptorów błonowych i zwiększenie ich gęstości na powierzchni zewnętrznej błony
komórkowej. To tzw. „regulacja w górę” (up regulation). Regulacja gęstości specyficznych
receptorów na błonie komórkowej jest istotnym fizjologicznym mechanizmem, występującym
w ujemnych sprzężeniach zwrotnych. Dzięki tym mechanizmom zapewniona jest stabilizacja
funkcji komórek, tkanek i narządów w granicach fizjologicznych.
Wydzielanie T3 i T4 jest regulowane bezpośrednio i pośrednio. Do czynników,
zwiększających wydzielanie gruczołu tarczowego należą: hormon tyreotropowy (TSH) z
części gruczołowej przysadki-wzmaga wychwytywanie jodu przez gruczoł tarczowy i
wiązanie jodu z białkiem oraz przyspiesza proteolizę tyreoglobuliny i uwalnianie do krwi
wolnych T3 i T4. Podwzgórzowy hormon uwalniający hormon tyreotropowy z przysadki
(TRH) działa na gruczoł tarczowy, pośrednio poprzez TSH. Zimno- nieznaczne obniżenie
temperatury krwi dopływającej do podwzgórza pobudza termo detektory w ośrodku
termoregulacji. Pod wpływem termo detektorów podwzgórze wydziela TRH, który
uwalniając z przysadki TSH- działa w ten sposób na gruczoł tarczowy. Wazopresyna,
adrenalina i inne hormony, oddziałujące na naczynia krwionośne uwalniają z gruczołu
tarczowego T3 i T4. Wpływ ich jest dwufazowy. W pierwszej fazie zwiększają wydzielanie
T3 i T4 do krwi. Z kolei wolne T3 i T4 krążące we krwi hamują tworzenie się TSH i tą
pośrednią drogą hamują czynność gruczołu tarczowego.
Wydzielanie hormonów przez gruczoł tarczowy jest hamowane przez:
-długotrwały wzrost średniej temperatury otoczenia i nieznaczny wzrost temperatury krwi
dopływającej do podwzgórza,
-zwiększenie zawartości we krwi wolnych T3 i T4, które działają bezpośrednio na część
gruczołową przysadki lub pośrednio poprzez detektory w podwzgórzu, hamując wydzielanie
TSH,
-jod nieorganiczny wprowadzony do organizmu w ilości ponad dziesięć razy większej niż w
warunkach prawidłowych
-niedobór jodu nieorganicznego w pokarmach
-inne aniony jednowartościowe, takie jak chlorany i azotany, które współzawodnicząc
wypierają aniony jodu wychwytywane przez gruczoł tarczowy z krwi,
-związki egzogenne np. propylotiouracyl, blokują wiązanie jodu z tyrozyną i powstawanie
MIT i DIT.
Wolne T3 i T4 po wniknięciu do wnętrza komórek w całym organizmie stymulują syntezę
białek komórkowych, w tym również syntezę białek enzymatycznych. Bezpośrednio z
receptorem jądrowym wiąże się T3, którego jest mniej, natomiast T4 wnikająca do komórek
w większej ilości zostaje pozbawiona jednego atomu jodu i metabolizowana do
trijodotyroniny (3,5,3’-trijodotyronina) lub do rewersu T3 tzn. rT3 (3,3’,5’-trijodotyroniny).
T3 powstaje wtedy, gdy cząsteczka tyrozyny (T4) zostaje pozbawiona atomu jodu w
pierścieniu aromatycznym dalszym w stosunku do łańcucha bocznego. Powstająca rT3 w
komórce nie tylko nie wykazuje aktywności T3, lecz hamuje powstawanie T3 z T4. W ten
sposób w komórkach całego organizmu zachodzi zwrotne hamujące przeciwdziałanie
skierowane przeciwko hormonom gruczołu tarczowego. Wyniki działania hormonów
gruczołu tarczowego to:
-zwiększenie zapotrzebowania na tlen,
- przyspieszenie spalania wewnątrzkomórkowego, wiąże się z tym wytwarzanie ciepła i
wzmożona podstawowa przemiana materii- BMR,
- zwiększone wydzielanie hormonu wzrostu w wyniku ich bezpośredniego działania na część
gruczołową przysadki,
-wzmożona synteza białek, gdy T3 i T4 są wydzielane w ilościach fizjologicznych (nadmierne
wydzielanie przyspiesza rozpad białek),
-wzmożona resorpcja węglowodanów w jelitach, w komórkach przyspieszenie glikogenolizy,
-wzmożona synteza i rozpad cholesterolu w komórkach wątrobowych oraz jego
wychwytywanie z krwi ,
-zwiększona przemiana wodno-mineralna.
W komórkach przypęcherzykowych gruczołu tarczowego wytwarzany jest hormon
peptydowy-kalcytonina. Zwiększona zawartość jonów wapnia we krwi zwiększa wydzielanie
kalcytoniny z tych komórek, zwrotnie zmniejszając zawartość jonów Ca we krwi.
Kalcytonina hamuje resorpcję wapnia i odwapnienie kości.
79.Rola wątroby w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka.

- wydzielanie żółci – żółć jest odpowiedzialna za trawienie

–przemiana materii – zwłaszcza węglowodanów, białek, tłuszczów.
Najważniejszą funkcją metaboliczną wątroby, której nie można zastąpić żadnym
innym narządem, jest udział w przemianach białek. Wątroba jest głównym miejscem
przemian aminokwasów oraz jedynym narządem syntezy mocznika i wydalania
bilirubiny z ustroju. Wątroba wychwytuje z krwi i zamienia amoniak na mocznik
-Wątroba magazynuje witaminy, zwłaszcza A, D i B12
- Wątroba wytwarza czynniki krzepnięcia krwi, do których należą: fibrynogen,
protrombina, czynnik VII, IX i X.
-Wątroba magazynuje znaczne ilości żelaza w postaci połączenia z białkiem
(apoferrytyna), tworząc fer-rytynę. Związek ten oddaje żelazo do płynów krążących,
gdy jego stężenie ulega tam obniżeniu i na odwrót — gromadzi go, gdy stężenie to
podnosi się ponad wartość prawidłową. W ten sposób układ apoferrytynaferrytyna
wątroby działa jako „bufor" żelaza osoczowego.
-Wątroba jest głównym narządem odtruwającym ustrój z toksyn pochodzenia
endogennego i egzogennego. Czynność ta polega na rozkładzie enzymatycznym albo
sprzężeniu z kwasem glukuronowym, glutaminowym, siarkowym, glikolem, cysteina
albo też na wydalaniu wraz z żółcią uprzednio zobojętnionych substancji toksycznych
z ustroju.
-Wątroba inaktywuje wiele hormonów; steroidowe (kortykosteroidy, estrogeny) i
niektóre peptydowe (insulina i glukagon).
-Wątroba odgrywa rolę w termoregulacji jako narząd o najwyższej temperaturze.
Krew odpływająca z wątroby ma temperaturę 1,5°C wyższą niż krew żyły wrotnej.

80. Główny układ zgodności tkankowej człowieka – układ HLA

Główny układ zgodności tkankowej człowieka – układ HLA (human leukocyte antigens)
został tak nazwany, ponieważ antygeny tego układu po raz pierwszy wykryto na krwinkach
białych. Jest on układem wybitnie polimorficznym. Kompleks genów układu HLA
umiejscowiony jest na szóstym chromosomie. Obejmuje on ponad cztery miliony ppar zasad i
zawiera ponad sto genów. Podobnie jak w wypadku układu H-2, produkty genów układu
HLA można podzielić na cząsteczki klasy I: HLA-A, HLA-B, HLA-C, cząsteczki klasy II:
HLA-DP, HLA-DQ, HLA-DR oraz cząsteczki klasy III. Poziom ekspresji cząsteczek HLA
może się różnić. Np. ekspresja cząsteczek HLA-C jest około dziesięciokrotnie mniejsza niż
cząsteczek HLA-A i HLA-B.
Cząsteczki MHC klasy I i II uczestniczą, jak wspomniano, w prezentacji antygenów
limfocytom T. Cząsteczki MHC klasy I człowieka można również podzielić na klasyczne –
należące do klasy Ia (HLA-A, -B, -C) oraz nieklasyczne (Ib): HLA-E, -F i –G oraz MICA i
MICB. Cząsteczki MHC klasy Ib nieznacznie różnią się budową od pozostałych cząsteczek
klasy I oraz wykazują bardzo ograniczony polimorfizm lub nie wykazują go wcale. Ponadto,
rozmieszczenie tych cząsteczek jest ograniczone tylko do określonych komórek i tkanek.
Ekspresja HLA-G i HLA-E w życiu zarodkowym ograniczona jest do tkanek
pozazarodkowych, co może sugerować ich rolę w regulacji zależności immunologicznych
między matką a płodem. HLA-G może chronić tkanki płodu przed komórkami NK i
limfocytami Tc, hamując cytotoksyczność tych komórek, a także indukuje powstawanie
czynników ułatwiających implantację zapłodnionej komórki jajowej w macicy i rozwój
łożyska. Z drugiej strony obecność niektórych alleli HLA-G u kobiet zwiększa ryzyko
spontanicznych nawracających poronień. Obecnie wiadomo, że do cząsteczek nieklasycznych
należą również białka kodowane przez geny leżące poza regionem MHC np. cząsteczki CD1 i
receptor FcRn.
Poza klasycznymi cząsteczkami klasy II u człowieka (HLA- DR, -DP, -DQ) występują
również nieklasyczne cząsteczki MHC klasy II: HLA-DM i HLA-DO. Biorą one bardzo
szczególny udział w prezentacji antygenów limfocytom T ( funkcja rozdz. 5.2). Region
układu HLA obejmujący geny dla cząsteczek MHC klasy I zawiera geny dla łańcuchów
ciężkich HLA –A, -B, -C (klasycznych oraz HLA-E, -F i –G (nieklasycznych). Natomiast
region zawierający geny dla cząsteczek MHC klasy II ma bardziej złożoną strukturę. W
regionie tym znajdują się geny zarówno dla łańcuchów α jak i β, cząteczek MHC klasy II.
Dwa blisko leżące geny kodują łańcuch α HLA-DP i dwa geny kodują łańcuch β HLA-DP,
ale DPA2 i –DPB2 są …..genami więc nie podlegają transkrypcji. W wypadku HLA-DQ, tak
DQA1 jak i DQB1 są polimorficzne. Ponieważ w wypadku cząsteczek MHC klasy II łańcuch
α kodowany w jednym chromosomie może się łączyć z łańcuchem β kodowanym zarówno w
jednym jak i w drugim chromosomie mogą występować cztery różne cząsteczki HLA-DQ.
Dla genów HLA-Dr sytuacja jest bardziej złożona , gdyż w chromosomie może występować
aż dziewięć genów kodujących łańcuch β (od –DRB1 do –DRB9), ale –DRB2 i –DRB6 do –
DRB9 są pseudogenami. Nietypowe jest również to, że liczba genów HLA-DRB waha się w
różnych haplotypach HLA, a w związku z tym ludzie mogą się różnić pod względem
wariantów cząsteczek HLA-DR. Ponadto, w pewnych warunkach może dojść do powstawania
nietypowych cząsteczek MHC klasy II przez łączenie się łańcuchów HLA-DRα z łańcuchami
HLA-DQβ. Wykazano, że polimorfizm genów MHC kodujących cząsteczki klasy II dotyczy
nawet promotorów, co może prowadzić do allelicznych różnic poziomu ekspresji tkankowej
tych cząsteczek.
Niektóre allele genów HLA są wspólne dla człowieka, szympansa i goryla. Wydaje się więc,
że powstały przed wyodrębnieniem się tych gatunków. Z kolei niektóre nabyliśmy
najprawdopodobniej od "ludzi archaicznych", jak Neandertalczycy czy Denisowianie.
Do białek MHC klasy III należy wiele różnych białek. Są to między innymi:
 składniki dopełniacza C2, C4, i czynnik B,
 produkt protoonkogenu Notch 4,
 21-hydroksylaza steroidowa CYP21B uczestnicząca w syntezie gliko- i
mineralokortykosteroidów
 receptor dla produktów końcowych zaawansowanej glikacji (receptor for advanced
glycation end products - RAGE)
  czynnik transkrypcyjny CREB-RP (Related to cAMP-responsive-element binding-
protein)
 białko macierzy pozakomórkwej tenascyna
 jądrowa kinaza serynowo/treoninowa RPI
Między genami dla klasy I i III znajdują się geny kodujące między innymi TNF i
limfotoksyny .

81.UKŁAD DOPEŁNIACZA
Układ dopełniacza (komplementu) należy do odporności nieswoistej, gdyż sam nie
rozpoznaje precyzyjnie antygenów, natomiast aktywowany jest, przynajmniej w klasycznej
drodze aktywacji, przez przeciwciała. Sama nazwa dopełniacz pochodzi od tego, że stanowi
on uzupełnienie (dopełnienie) roli przeciwciał. Jest on bardzo ważnym elementem obrony
przeciwzakaźnej, szczególnie wewnątrz naczyń krwionośnych i limfatycznych i stanowi
przykład ścisłych powiązań pomiędzy swoistymi i nieswoistymi mechanizmami odporności.
Najważniejsze funkcje układu dopełniacza to:
Układ dopełniacza odpowiada, jak widać, za wiele ważnych mechanizmów
efektorowych odpowiedzi immunologicznej. Obejmuje on, wliczając czynniki regulujące,
grupę ponad 60 białek rozpuszczalnych i błonowych oznaczonych najczęściej literą C
(complement) i odpowiednimi cyframi, z których C1r, C1s, czynnik D oraz kompleksy
C4b2a, C4b2a3b, C3bBb, C3Bb3b mają aktywność proteaz (co oznacza się dodatkowo
poziomą kreską nad ich symbolem). Większość tych białek jest aktywowana w określonej
kolejności w reakcji łańcuchowej przez kompleksy antygen-przeciwciało i wywiera swój
efekt głowie w stosunku do błony komórkowej. Efekt ten przejawia się w postaci:
 rozpuszczania i rozpadu (bakterioliza, cytoliza),
 chemotaksji, która polega na przemieszczaniu się komórek w kierunku wyznaczonego
przez stężenie czynnika zwanego chemotaktycznym (dotyczy głównie neutrofilów);
jest regułą, że komórka przemieszcza się w kierunku wzrastającego stężenia tego
czynnika (dotyczy to właśnie dopełniacza), choć w niektórych sytuacjach może
migrować w odwrotnym kierunku (chemotaksja ujemna),
 degranulacja, która polega na uwolnieniu ziaren przez komórkę.
W wyniku aktywacji dopełniacz może doprowadzić nie tylko do zmieszczenia
komórek bakteryjnych, pasożytniczych i nowotworowych przez uszkodzenie ich błony
komórkowej, ale poprzez czynniki chemotaktyczne i odpowiednie receptory dla
składników dopełniacza może „przyciągać” komórki żerne do miejsca infekcji i
ułatwić fagocytozę bakterii. Ponadto dopełniacz hamuje precypitację kompleksów
immunologicznych, indukując częściowe rozpuszczanie już wytrąconych
kompleksów, a także ułatwia ich usuwanie przez komórki żerne.
Filogenetycznie układ dopełniacza wraz z komórkami żernymi należy do
najstarszych mechanizmów nieswoistej odporności przeciw mikroorganizmom.
Istnieją trzy drogi aktywacji dopełniacza: klasyczna, alternatywna i lektynowa.
Każda z nich spełnia określoną rolę w odporności.
KLASYCZNA DROGA AKTYWACJI DOPEŁNIACZA
Przeciwciała potrafią precyzyjnie rozpoznać antygeny obecne na powierzchni intruzów, np.
bakterii, przenikających do naszych tkanek i połączyć się z tymi antygenami. Jednak same
przez się nie są na ogół w stanie ich zniszczyć. Ta druga rola przypada różnym czynnikom
nieswoistym, np. dopełniaczowi, który doprowadza do zabicia intruzów, lub komórkom
żernym, które fagocytują i wewnątrzkomórkowo niszczą drobnoustroje.
W warunkach fizjologicznych C1 znajduje się w formie odwracalnie łączących się ze
sobą podjednostek: jednej cząsteczki C1q i tetrametru C1rs2.
Po związaniu przeciwciała klasy IgG (z wyjątkiem IgG4) lub IgM z antygenem
komórki docelowej na jej powierzchni są aktywowane w określonej kolejności składniki
dopełniacza. Aktywację zapoczątkowuje przyłączenie się C1q do związanej z antygenem
– zmienionej konformacyjnie – immunoglobuliny. Miejsce łączące się z C1q znajduje się w
drugiej domenie łańcucha ciężkiego w wypadku IgG1. Wsród podklas ludzkich IgG,
najskuteczniej aktywują dopełniacz IgG1, choć IgG3 wiążą najwięcej cząsteczek C1q.
Cząsteczka C1q składa się z sześciu identycznych podjednostek, a wkażdej z nich
można wyróżnić głowę i kolagenopodobny ogonek. Dlatego jest ona porównywana z
bukietem tulipanów. Cząsteczka C1q łączy się główkami z przeciwciałem tkwiącym w
kompleksie z antygenem, ulegając zmianom konformacyjnym i z większą siłą wiąże się z
C1r2s2. Wiązanie C1q z jedną cząsteczką IgG jest słabe, natomiast wiązanie sąsiadujących ze
sobą IgG i wykorzystanie dwóch lub więcej „tulipanowych” głowek C1q znacznie zwiększa
siłę wiązania wyzwalając proces aktywacji dopełniacza. Zmiana konformacyjna w obrębie
C1q indukuje zmianę konformacyjną w obrębie C1r eksponując miejsce enzymatyczne o
właściwości proteazy serynowej.
Aktywny C1r aktywuje następnie nieczynny C1s do C1s o właściwościach proteazy
serynowej. Ten łańcuch aktywacji jest charakterystyczny dla układu dopełniacza, gdzie
zmiana konformacyjna w obrębie jednego składnika aktywuje właściwości proteolityczne
kolejnego składnika lun nadaje mu zdolność połączenia się z następnym składnikiem w
łańcuchu aktywacji.
C1s rozkłada C4 na C4a i C4b (nie mylić z genami C4A i C4B). Komponenty C4b
łączą się kowalencyjnie z błoną komórkową i wiążą C2. Związany z C4b komponent C2 jest
rozkładany teraz przez C1s na C2a i C2b. Powstaje połączony z błoną komórkową
kompleks C4b2a, który ma właściwości proteolityczne i nazywa się konwertazą C3 drogi
klasycznej, gdyż rozkłada C3 ma C3a i C3b. Katalitycznym miejscem tej konwertazy jest
komponent C2a, który to składnik ma właściwości proteazy serynowej aktywnej tylko w
połączeniu z C4b. Jedna cząsteczka konwertazy C3 rozkłada setki cząsteczek C3. Badacze
zajmujący się dopełniaczem proponują, żeby w przeciwieństwie do poprzednich ustaleń,
komponent C2 wchodzącym w skład C3 drogi klasycznej i mający właściwości proteolityczne
nazywać C2b, a mały pozostały komponent C2a. Według tej propozycji konwertaza C3 drogi
klasycznej powinna nosić symbol C4b2b.
C3 odgrywa główną rolę w aktywacji dopełniacza. Występuje on w naszej surowicy w
największym stężeniu spośród innych składników dopełniacza i pojawił się już u szkarłupni i
osłonic około 700 milionów lat temu, a więc 300 milionów lat przed przeciwciałami.
Powstały C3b łączy się z błoną komórki docelowej. Kompleks C4b2a przyłącza
następnie C3b przekształcając się w kompleks C4b2a3b, który następnie nazywa się
konwertazą C5 drogi klasycznej mającą zdolność rozkładania C5. Jak widać z
przedstawionego łańcucha aktywacji, komponenty C4b, C2a, C3b i C5b powstają z reguły na
powierzchni aktywującej dopełniacz, a komponenty C3a i C5a uwalniane są do środowiska.
Na tym etapie kończy się enzymatyczna aktywacja dopełniacza.
C1 może się zachowywać jak cząsteczka rozpoznająca wzorce i może być niekiedy
aktywowany bezpośrednio bez udziału przeciwciał przez niektóre wirusy, bakterie, np.
Escherichia coli, mikoplazmy, lipopolisacharydy, ale także własne cząsteczki, jak białko C-
reaktywne, białko wiążące mannozę i fostatydyloserynę i kalretykulinę. Aktywacja ta może
odgrywać szczególną rolę w początkowej fazie infekcji, przed pojawieniem się swoistych
przeciwciał.
Spontaniczna aktywacja C1 jest kontrolowana przez inhibitor C1, natomiast aktywacja
C1 zainicjowana przez kompleks antygen-przeciwciało zachodzi nawet w obecności
inhibitorów.

ALTERNATYWNA DROGA AKTYWACJI DOPEŁNIACZA

Oprócz drogi klasycznej istnieje również alternatywna droga aktywacji dopełniacza, która
dominuje ilościowo nad drogą klasyczną. Uczestniczą w niej czynniki: B, D, H, I, P
(properdyna) i składnik C3 dopełniacza. Tradycyjnie, do aktywatorów drogi alternatywnej,
która jest inicjowana bez udziału swoistych przeciwciał połączonych z antygenem, zalicza się
wiele czynników zakaźnych i niektóre komórki nowotworowe, a także kompleksy
immunologiczne zawierające IgG, IgA i IgE. W miarę postępu wiedzy okazało się jednak, że
aktywacja ta zachodzi w zasadzie spontanicznie. C1, a także C3 mają właściwości powolnej
aktywacji spontanicznej, czyli autoaktywacji (zużywającej 1% całego C3 w ciągu godziny) i
atakowania „na ślepo” wszystkich komórek wokół. Komórki własne, w przeciwieństwie do
obcych, np. bakteryjnych, dysponują całym zestawem mechanizmów obronnych przed
dopełniaczem. Czyni to z dopełniacza system obronny dysponujący dodatkowym
wyjątkowym mechanizmem opartym na zasadzie niespotykanej w innych mechanizmach
odpornościowych, a to, że proces ten rozwija się tylko na określonych powierzchniach,
wynika z braku na nich odpowiednich inhibitorów.
Aktywacja dopełniacza drogą alternatywną ma znaczenie dla szybciej odpowiedzi
przeciw inwazji mikroorganizmów, zanim rozwinie się bardziej precyzyjna i skuteczna, lecz
powolniejsza, swoista odpowiedź immunologiczna i pojawią się swoiste przeciwciała.
Inicjującym enzymem tej drogi jest konwertaza C3 drogi alternatywnej. Aktywuje się
ona spontanicznie w wolnym tempie w osoczu. Podczas aktywacji drogi alternatywnej
czynnik B wiąże się w obecności jonów magnezu z forma C3 określoną jako C3(H3O), która
jest C3b-podobną pobudzoną formą C3. Umożliwia to czynnikowi D, który w surowicy
występuje głownie w formie aktywnej D, rozłożenie czynnika B na Bb i Ba. Powstaje
C3(H3O)Bb, który wydaje się w początkowym i pozostającym jeszcze w stanie
rozpuszczalnym kompleksem konwertazy. Rozkłada ona C3 na C3b. Powstaje wtedy C3bBb,
czyli ostateczna i przymocowana już do błony komórkowej konwertaza C3 drogi
alternatywnej, która rozkłada kolejne C3. Konwertazę C3 drogi alternatywnej stabilizuje
properdyna, chroniąc tę konwertazę przed czynnikami H i I. Oprócz tej funkcji properdyna
może także inicjować alternatywną drogę aktywacji dopełniacza, rozpoznając określone
struktury na mikroorganizmach lub komórkach apopototycznych. Zachowuje się więc jak
molekuła rozpoznająca wzorce (na drobnoustrojach) lub cząsteczka rozpoznająca uszkodzenia
(na komórkach własnych). Ułatwiając fagocytozę i eliminując komórki apopototyczne,
properdyna i C1q mogą zmniejszyć ryzyko autoimmunizacji.
Podobnie jak podczas aktywacji drogi klasycznej, kompleks C3bBb przyłącza
następnie C3b i staje się kompleksem C3bBb3b, który jest konwertazą C5 drogi
alternatywnej, mającą zdolność rozkładania C5. Od momentu rozszczepienia składnika C5
dalsza aktywacja jest wspólna dla obydwu dróg.
Powstały w wyniku spontanicznej aktywacji C3b mógłby uszkadzać własne komórki.
Na komórkach własnych czynnik H wiąże się jednak z C3b, uwrażliwiającym C3b na
inaktywację przez czynnik I. Tym samym aktywacja drogi alternatywnej jest w dużym
stopniu nie tyle wynikiem aktywacji dopełniacza przez określone czynniki, ile wynikiem
braku naturalnego hamowania aktywacji, która zachodzi spontanicznie.

LEKTYWNO DROGA AKTYWACJI DOPEŁNIACZA

Droga lektynowa aktywacji dopełniacza inicjowana jest głównie przez białko wiążąc
mannozę, zwane również lektyną wiążącą mannozę (mannose bindinf lectin – MBL).
MBL, należy obok białek A i D surfaktantu płucnego i konglutyniny, do tak zwanych
kolektyn, które są białkami o podobnej budowie, zdolnymi do wiązania oligosacharydów na
powierzchni różnych mikroorganizmów. Nazwano jest kolektynami, gdyż zawierają
kolagenowe ogonki i domeny mające właściwości lektyn zależnych od jonów wapnia i
wiążących określone cukry w glikoproteinach i glikolipidach. MBL przypomina budową
cząsteczkę C1q, która jednak nie należy do kolektyn, ponieważ nie ma właściwości
lektynowych.
MBL wykazuje dwie zasadnicze funkcje: aktywuje dopełniacz, a dzięki odpowiednim
receptorem dla tego białka na makrofagach ułatwia fagocytozę opłaszczonych przez siebie
mikroorganizmów.
MBL wiąże fukozę, mannozę i N-acetyloglukozaminę na wielu mikroorganizmach i
aktywuje proteazy serynowe MASP-1 i MASP-2 (membranę-associated serine protease).
Proteazy te przypominają czynnościowe składniki C1r i C1s. W wyniku aktywacji MASP-2
ma zdolność rozkładnia C4 i C2, a MASP-1 C2 i bezpośrednio C3. MASP-3 spełnia rolę
regulatorową w tej aktywacji. Następstwem niedoboru MBlL, np. wywołanego mutacją genu
kodującego lektynę, jest zmniejszona odporność przeciwzakaźna i nawracające infekcje.
Paradoksalnie, niedobór MBL może zwiększyć odporność przeciw takim mikroorganizmom,
które wykorzystują opłaszczenie przez dopełniacz do wynikania przez receptory CR do
naszych komórek. Chodzi tu, np. o prątki gruźlicy czy pierwotniaki wywołujące leiszmaniozę.
Zdolność do aktywacji dopełniacza analogiczną do MBL mają również w połączeniu z
MASP obecne w osoczu fikoliny, które są lektynami zdolnymi do wiązania do N-
acetyloglukozaminy. U człowieka występują fikoliny: L, H (znana również antygenem
Hakata) i M. Do aktywacji dopełniacza zdolne są fikoliny L i H. Ponadto, fikoliny L i M mają
zdolność opłaszczania i ułatwiania fagocytozy mikroorganizmów, dzięki obecnym na nich
receptorom na komórkach żernych. Zarówno MBL, jak i fikoliny zalicza się do cząsteczek
rozpoznających wzorce.
82. REAKCJE NADWRAŻLIWOŚCI
Układ odpornościowy wykształcił w toku ewolucji wiele mechanizmów swoistych
niezbędnych do eliminacji lub neutralizacji środowiskowych czynników zakaźnych,
toksycznych i innych potencjalnie szkodliwych dla organizmu. Szczególnie dynamiczne i
efektywne są reakcje immunologiczne w odpowiedzi wtórnej. Równoległe , w ścisłym
powiązaniu, broniące integralności organizmu przed zagrożeniami płynącymi "od wewnątrz"
- związanymi ze zmianą struktur własnych tkanek. Zarówno w pierwszym , jak i drugim
wypadku odpowiedź immunologiczna może osiągać duże nasilenie i nieprawidłową formę.
Ten stan wypaczonej odpowiedzi immunologicznej, prowadzący do uszkodzenia tkanek i
zapoczątkowujący proces chorobowy określa się nadwrażliwością. Termin ten używany
przede wszystkim do określania nieprawidłowości powstających na skutek działania
czynników zewnętrznych. Natomiast stany patologiczne wynikające z reakcji
immunologicznych w stosunku do antyautogenów są charakteryzowane jako stany autoagresji
(reakcje autoimmunizacyjne). W latach 60 ubiegłego stulecia Philip Gell i Robin Coombs
sklasyfikowali 4 typy nadwrażliwości:
 Nadwrażliwość typu I, u której podłoża leżą reakcje antygenu (alergenu) z
przeciwciałami IgE związanymi z receptorami powierzchniowymi (FcεRI) komórek
tucznych i bazofilów. Objawy kliniczne związane są głównie z wydzielaniem przez
wymienione komórki mediatorów , takich jak np.: histamina, leukotrieny, aktywatory
kinin.
 Nadwrażliwość typu II, w której dominują reakcje cytotoksyczne. Przeciwciała -
przede wszystkim klasy IgG i IgM - wiążą się z antygenami na powierzchni komórki,
po czym z udziałem dopełniacza, ewentualnie w procesie fagocytozy lub ADCC,
komórka jest niszczona.
 Nadwrażliwość typu III, w trakcie której kompleksy immunologiczne powstałe w
wyniku reakcji przeciwciała i antygenu, po aktywacji dopełniacza, odkładają się w
tkankach; prowadzi to w konsekwencji do uszkodzenia danej tkanki.
 Nadwrażliwość typu IV, w której uczestniczą przede wszystkim mechanizmy
odpowiedzi immunologicznej komórkowej ( z udziałem limfocytów Th, Tc,
makrofagów). Za destrukcję tkanek w tym typie nadwrażliwości odpowiedzialne są
wydzielane przez wymieniane komórki cytokiny i/lub bezpośredni efekt
cytotoksyczny.

Przykładami chorób związanych z poszczególnymi typami nadwrażliwością:

 Typ I (natychmiastowy): katar sienny, atopowe zapalenie skóry, pokrzywka, wstrząs
anafilaktyczny, astma atopowa.
 Typ II (cytotoksyczny): Miastenia, Choroba hemolityczna noworodków,
leukopochodne cytopenie, reakcja poprzetoczeniowa
 Typ III (wywoływany przez kompleksy immunologiczne): choroba posurowicza,
przewlekłe kłębuszkowe zapalenie nerek, zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie
pęcherzyków płucnych
 Typ IV (komórkowy): kontaktowe zapalenie skóry, Odczyn po śródskórnym podaniu
tuberkuliny
Z pojęciem nadwrażliwości wiąże się ściśle termin "alergia", wprowadzony przez Clemensa
von Pirqueta w 1906r. Początkowo oznaczał zmienioną odczynność na antygen podany
powtórnie. Z czasem zaczęto go używać jako synonim nadwrażliwości, zawężając to pojęcie
do nieprawidłowości odpowiedzi immunologicznej wynikających z narażenia na czynniki
zewnętrzne. Aktualnie, w wielu opracowaniach naukowych i w klinice proponuje się co
podtrzymano w niniejszym rozdziale, by pojęcia "typ I nadwrażliwości" i "alergia" używać
zamiennie.
Nadwrażliwość typu I
W nadwrażliwości typu I (alergii) zachodzą szczególnego rodzaju reakcje -niewspółmiernie
mała dawka antygenu wywołuje czasem dramatyczne objawy.
Pojęciem ściśle związanym z alergią jest atopia. Używane jest ono w dwóch znaczeniach. W
szerszym znaczeniu atopią określa się dziedziczną skłonność do nadmiernego wytwarzania
przeciwciał IgE rozpoznających niektóre antygeny powszechnie występujące w środowisku.
Stan ten niekoniecznie wiąże się z ujawnianiem klinicznych objawów alergii. W węższym
znaczeniu termin "atopia" jest używany jako synonim choroby, u której podłoża leżą
mechanizmy nadwrażliwości typu I. Ocenia się że na choroby atopowe cierpi kilkanaście
procent ludzi na świecie.
Najczęściej definiuje się alergię na podstawie:
 objawów klinicznych
 dodatnich prób skórnych
 obecności swoistych przeciwciał IgE w surowicy

Czynniki warunkujące wystąpienie alergii:

Wieloletnie obserwacje lekarzy wskazują , że na wystąpienie alergii mają wpływ czynniki
zarówno dziedziczne, jak i środowiskowe. Próby określania znaczenia poszczególnych
czynników często dają jednak niejednoznaczne wyniki. Kontrowersje te wynikają między
innymi z niejednakowego określenia kryteriów alergii przez różnych autorów. Nierzadko
badania obejmują dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa, bez możliwości wieloletniej
obserwacji, co znacznie utrudnia wyciąganie ostatecznych wniosków.
Wpływ czynników genetycznych:
Obserwacje kliniczne jednoznacznie wskazują, że ryzyko zachorowania na alergię jest
większe u osób z obciążeniem rodzinnym. Obciążenie dziedziczne stwierdza się np. u 40-80%
osób chorych na alergiczny nieżyt nosa bądź astmę. Średnio ryzyko rozwoju nadwrażliwości
typu I może wynosić koło 40% w wypadku jeśli u jednego z rodziców stwierdza się alergię, i
może sięgać 60% lub więcej gdy obydwoje z rodziców są dotknięci alergią. Chłopcy częściej
zapadają na choroby alergiczne ( astma - 1,5raza) i, co ciekawe ryzyko zachorowania dziecka
jest większe w wypadku alergii matki , niż gdy na alergię choruje ojciec.
Chociaż u podłoża chorób alergicznych leżą zazwyczaj zjawiska nadwrażliwości typu I, to
etiopatogeneza tych chorób jest znacznie bardziej złożona. Podobnie, do rozwoju konkretnej
choroby z tej grupy, predysponują nie tylko geny kodujące cząsteczki uczestniczące w
odpowiedzi immunologicznej, ale też białka wpływające na fizjologię danego narządu
(tkanki). Na przykład dziedziczenie wariantów pewnych genów związanych z
 nadwrażliwością oskrzeli będzie częstsze u osób z astmą alergiczną, lecz nie z atopowym
zapaleniem skóry. Z kolei pewne mutacje (o typie loss-of-function) w obrębie genu dla
filagryny (białka warunkującego prawidłową funkcję naskórka) predysponują przede
wszystkim do wystąpienia atopowego zapalenia skóry , w mniejszym stopniu zaś - do innych
chorób alergicznych.

83. Fitoterapia miażdżycy i zaburzeń krążenia mózgowego.

1 Fitoterapia miażdżycy
Substancja
Skład Działanie Leki i dodatkowe informacje
roślinna
Zawiera związki Alitol (kapsułki)
siarkowe m.in. allinę z Alliofil (tabletki)
której w wyniku
enzymatycznych Należy poinformować pacjenta, że
Obniża ciśnienie krwi
przemian mają one wyraźnie działanie
Hamuje agregację płytek
powstaje allicyna – obniżające krzepliwość krwi i że
Allii sativi bulbus krwi
zapach i wł. należy zachować ostrożność podczas
Cebula czosnku Zwiększa aktywność
bakteriobójcze łączenia preparatów czosnku z innymi
pospolitego fibrynolityczną osocza
lekami lub substancjami roślinnymi o
Ajoeny oraz wit. B1, Obniża stężenie
podobnej aktywności (liść miłorzębu
B2, C, PP, prowitamina cholesterolu i
japońskiego, kwas acetylosalicylowy).
A i D, sole mineralne triglicerydów we krwi
Nie powinno się stosować preparatów
(Se, Mg, Fe, Zn, Mn,
przed zabiegami chirurgicznymi czy
Cu, Mo, Co),
porodem bo zwiększają ryzyko
polisacharydy
krwawień
Zawiera cynarynę
Działa antyoksydacyjnie,
Cynare (pochodną Cynarex (tabletki)
zmniejsza poziom
Folium/Herba – fenolokwasową), Cynacholin (płyn)
cholesterolu całkowitego i
Liść/ziele flawonoidy i laktony Nie należy stosować u dzieci do 12
trójglicerydów we krwi,
karczocha seskwiterpenowe roku życia oraz u kobiet w ciąży i przy
jednocześnie wykazują
(cynaropikryna), karmieniu piersią
działanie żółciopędne
flawonoidy, fitosterole.

II Fitoterapia zburzenia krążenia mózgowego

1 W celu łagodzenia towarzyszących objawów takich jak: szum uszny, zawroty głowy i
zaburzenia pamięci oraz zaburzenia koncentracji, można stosować standaryzowane
wyciągi z liści miłorzębu japońskiego
Gunkgnis Związki Związki flawonoidowe Bilobil /Ginkofar
folium flawonoidowe – zmniejszają
Liść miłorzębu (glikozydy przepuszczalność Stosuje się standaryzowany wyciąg zwykle w ilości 120-
japońskiego flawonowe, naczyń kapilarnych i 240 mg/dzień w dwóch lub trzech dawkach
podzielonych, przez co najmniej 4-6 tygodni.
biflawonoidy) wykazują aktywność
Terpeny antyoksydacyjną Możliwa interakcja z lekami zmniejszającymi
(ginkgolidy) Terpeny – odpowiadają krzepliwość krwi (np. NLPZ) skutkująca wzmożoną
za hamowanie agregacji tendencją do samoistnych krwawień. Z tego też powodu
płytek krwi. poleca się przerwać stos. Wyciągów przed planowanymi
 zabiegami chirurgicznymi i porodem.

84.Fitoterapia stanów zapalnych dróg oddechowych

I Suchy nieproduktywny kaszel
1 Zaleca się stosowanie substancji roślinnych zawierających śluz (mieszaninę
polisacharydów)takich jak:
 Altheae radix/folium – korzeń i liść prawoślazu
 Lichen islandicus – porost islandzki
 Farfarae folium – liść podbiału
 Plantaginis lanceolatae folium – liść babki lancetowatej
2 Substancje śluzowe podane doustnie powlekają jamę ustną i gardło, przez co
ograniczają drażnienie zakończeń nerwowych w błonie śluzowej dróg oddechowych.
W rezultacie dochodzi do wygaszania odruchów kaszlowych.
 Mogą być stosowane doustnie w formie
○ maceratów (maceracja wodą w temp. pokojowej)
○ gotowe preparaty apteczne np. syropy
3 Osłaniające i powlekające właściwości śluzu są pomocne nie tylko w trakcie suchego
kaszlu ale także w przypadku chrypki oraz odczucia suchości, podrażnienia gardła. W
takim przypadku zalecane są preparaty, które mają dłuższy kontakt z jamą ustną -
tabletki do ssania
4 Dodatkowe informacje
 Althae radix/folium (korzeń i liść prawoślazu) nie zawierają substancji silnie
działających
 Farfarae folium (liść podbiału) może zawierać alkaloidy pirolizydynowe o
działaniu hepatotoksycznym. Z tego powodu nie powinien być stosowany u dzieci
(do 12 r.ż) oraz u kobiet w ciąży
 Zastosowanie równocześnie preparatów prawoślazu (lub innych śluzowych) z
innymi farmaceutykami może hamować absorpcję w przewodzie pokarmowym
podanych leków
5 Preparaty
 Sirupus Althaeae
 Sirupus Plantaginis

II Kaszel wilgotny, produktywny

1 Stosowane są substancje roślinne o działaniu wykrztuśnym, które pomagają oczyścić
drogi oddechowe z zalegającej wydzieliny.
 Substancje saponinowe – zawierają saponiny, które po podaniu doustnym drażnią
zakończenia nerwowe w błonie śluzowej żołądka, co powoduje odruchową
sekrecję wodnistego śluzu w oskrzelach
○ Primulae radix – korzeń pierwiosnka
○ Saponariae radix – korzeń mydlnicy
○ Hederae folium – liść bluszczu
○ Glycyrrhizae radix – korzeń lukrecji
 Substancje roślinne olejkowe – można je stosować doustnie w formie naparów lub
gotowych preparatów (syropów, wyciągów etanolowych).
 ○ Substancje roślinne
 Anisi fructus – owoc anyżu
 Foeniculi fructus – owoc kopru włoskiego
 Thymi herba – ziele tymianku

○ Działanie:
 Składniki olejków eterycznych po wprowadzeniu do organizmu ulegają
eliminacji z wydychanym powietrzem. Substancje czynne drażnią gruczoły
w drzewie oskrzelowym, co powoduje efekt sekretolityczny.
 Składniki olejków pobudzają także ruchy rzęsek nabłonka migawkowego,
dzięki czemu dochodzi do przemieszczenia upłynnionej wydzieliny
 Preparaty
○ Sirupus Thymi
○ Hedelix (syrop)
85.Fitoterapia łagodnych stanów zapalnych i zakażeń dróg moczowych
I Fitoterapia chorób układu moczowego
1 Roślinne substancje moczopędne uzupełniają działanie leków syntetycznych np.
antybiotyków. Są od nich słabsze, ale przez to mogą być dłużej stosowane w
schorzeniach przewlekłych. Posiadają szerszy zakres farmakologicznego działania
oraz mniej skutków ubocznych.
2 Stosowane substancje roślinne możemy podzielić na trzy grupy
 Moczopędne
 Środki dezynfekujące drogi moczowe – przeciwbakteryjne
 Zapobiegające adhezji bakterii do nabłonka dróg moczowych
II Moczopędne (diuretyki)
1 Substancje roślinne flawonoidowe - za ich działanie odpowiadają flawonoidy. Są
bezpieczne, ale nie powinny być stosowane u kobiet w ciąży.
 Betulae folium (Liść brzozy brodawkowatej)
 Equiseti herba (Ziele skrzypu polnego)
 Orthosiphonis folium (Liść ortosyfonu groniastego)
 Virgaureae herba (Ziele nawłoci pospolitej)
2 Substancje roślinne olejkowe – za ich działanie odpowiadają olejki eteryczne
Substancja roślinna Działania niepożądane Stosowanie Przeciwwskazania
Wykazuje silne działanie drażniące
1-2g surowca
dlatego nie powinien być stosowany
w postaci
Juniperi fructus – dłużej niż 2-3tyg. przy zaleconym Kobiety w ciąży
naparów lub
owoc jałowca dawkowaniu. Może powodować i dzieci
przetworów
podrażnienia i stany zapalne układu
alkoholowych
moczowego, skrajne krwiomocz
Petroselini
radix/fructus – Zawarty w pietruszcze apiol może
Korzeń/owoc pobudzać skurcze macicy
Kobiety w ciąży
pietruszki
Levistici radix – Efekt fotouczulający ze względu na
Korzeń lubczyku obecność furanokumaryn
 3 Inne substancje roślinne zawierające związki czynne takie jak polisacharydy,
terpeny, sole mineralne
 Urticae folium – liść pokrzywy
 Agropyri rhizoma – kłącze perzu
 Taraxaci radix – korzeń mniszka
III Środki przeciwbakteryjne
1 Substancje roślinne zawierające arbutynę – nie zalecane profilaktycznie, ale jedynie
jako środki lecznicze w tych schorzeniach i nie można stosować dłużej niż dwa
tygodnie
 Uvae-ursi folium – liść mącznicy
 Vitis-idae folium – liść borówki brusznicy
2 Arbutyna jest związkiem fenolowym o budowie glikozydowej. Po podaniu doustnym
ulega hydrolizie do hydrochinonu, który łączy się z kwasem glukuronowym. Jako
glukuronian arbutyna przechodzi do nerek, przez które jest wydalana z moczem. W
moczu o odczynie zasadowym uwalnia się hydrochinon z połączenia z kwasem
glukuronowym. Wolny hydrochinon działa przeciwbakteryjnie
IV Zapobiegające adhezji bakterii do nabłonka dróg moczowych
Substancja
Działanie Stosowanie
roślinna
Zalecana dawka dobowa 250-500ml soku z żurawin
Składnikami czynnymi świeżych profilaktycznie, 750-1500ml w ostrych stanach
owoców są proantocyjanidyny. zapalnych.
Oxycocci
Hamują przyczepianie się bakterii Najczęściej wybierane są formy galenowe,
fructus - Owoc
do nabłonka pęcherza kapsułki/tabletki z liofilizowanym sokiem gdyż sam w
żurawiny
moczowego, co uniemożliwia im sobie jest kwaśny. Żuravit(kaps).
kolonizację i namnażanie się. Można stosować u kobiet w ciąży, podczas laktacji i
dzieci zachowując szczególną ostrożność

V Preparaty handlowe – pacjentów należy poinformować, że w trakcie leczenia tymi

preparatami (zawierają arbutynę) należy stosować środki alkilizujące (dwuwęglan sodu)
lub odpowiednią dietę, bogatą w warzywa i ubogą w produkty mięsne. Nie powinno się
stosować jednocześnie z lekami zakwaszającymi mocz. Preparatów tych nie mogą
stosować kobiety w ciąży (wyjątek żuravit omówiony wyżej)
1 Fitolizyna –pasta (*korzeń pietruszki zwyczajnej, ziele skrzypu polnego , kłącze
perzu właściwego, ziele nawłoci pospolitej, liść brzozy brodawkowatej)
2 Urosept – drażetki (*liść borówki brusznicy, liść brzozy brodawkowatej, korzeń
pietruszki zwyczajnej)
3 Urosan – mieszanka ziołowa (*ziele skrzypu, liść brzozy, liść borówki brusznicy)
86. Od lat obserwujemy narastające zjawisko oporności mikroorganizmów na leki
przeciwdrobnoustrojowe. Proszę wymienić 6 podstawowych mechanizmów oporności
nabytej bakterii na antybiotyki i chemioterapeutyki, proszę wyjaśnić na czym polegają
poszczególne mechanizmy oporności i podać stosowane dla tego mechanizmu przykłady.
1) Inaktywacja antybiotyku przez enzymy wytwarzane przez bakterie
np. synteza enzymu β-laktamazy:
Mechanizm: Enzymatyczna hydroliza cząsteczki antybiotyku  inaktywacja antybiotyku 
rozbicie jego struktury lub modyfikację jego struktury przez dołączenie do miejsc aktywnych
leków grup metylowych, aminowych lub hydroksylowych
Przykłady: Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej)

2) ang. Efflux pump – usuwanie antybiotyku z komórki bakteryjnej przy udziale białek
transportowych
Mechanizm: antybiotyki są aktywnie usuwane przy udziale różnych pomp białkowych białek
transportowych), które do pracy wymagają energii pochodzącej z rozpadu ATP lub działają
na zasadzie syn- bądź antyportera cząstek
Przykłady: gronkowce

3) Ograniczenie przepuszczalności błony komórkowej bakterii

Mechanizm: mutacja białek błonowych  zaburzony transport antybiotyków do cytoplazmy
Przykłady: szczepy Escherichia coli (pałeczka okrężnicy), P. aeruginosa (p. ropy błękitnej)

4) Mutacje w miejscu docelowego działania antybiotyku

Mechanizm: mutacja białek PBP  niskie powinowactwo do antybiotyków
Przykłady: Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc)

5) Tworzenie biofilmu
Etapy powstawania:
 1. Adhezja odwracalna – wstępna (swobodne przyłączanie komórek bakterii do
podłoża za pomocą m.in. oddziaływań van der Waalsa)
 2. Adhezja nieodwracalna (powstaje EPS-macierz)
 3. Dojrzewanie biofilmu (namnażanie, różnicowanie, modyfikacje genetyczne
drobnoustrojów)
 4. Dyspersja komórek (zdolne są do zasiedlania nowych powierzchni)
Cechy biofilmu: nawet 1000-krotnie większa oporność na antybiotyki, mogą one jedynie
zmniejszyć liczbę komórek bakterii w biofilmie, ale nie powodują całkowitej jego eradykacji
Przykłady: P. aerugnosa (p. ropy błękitnej)
6) Wytworzenie alternatywnego szlaku metabolicznego („by-pass”)
Mechanizm: wytworzenie alternatywnego szlaku metabolicznego, który został zablokowany
przez substancję leczniczą, np. modyfikacja biosyntezy kwasu foliowego niezbędnego do
syntezy DNA
Przykłady: Gram(-) (pałeczki Salmonella i Shigella, E.coli) (sulfonamidy i trimetoprim)

87. Rozwój przemysłu farmaceutycznego związany jest nie tylko z wprowadzeniem

nowych, bardziej skutecznych leków, lecz również z udoskonaleniem jakości
uzyskiwanych produktów. Ważnym parametrem każdej substancji leczniczej jest
między innymi odpowiednia jakość mikrobiologiczna. Proszę określić w jaki sposób
Farmakopea Polska dzieli produkty lecznicze pod względem wymagań
mikrobiologicznych. Proszę wyjaśnić jakie kryteria muszą spełniać leki w głównych
grupach i podać stosowne przykłady produktów leczniczych dla każdej z grup.

Farmakopea dzieli produkty lecznicze, ze względu na jakość mikrobiologiczną, na produkty

lecznicze jałowe oraz produkty, dla których zostały ustalone jakościowe i ilościowe kryteria
akceptacji zanieczyszczeń mikrobiologicznych

Wydanie VII FP zawiera wymagania czystości mikrobiologicznej leku z podziałem na cztery

kategorie:
Kategoria 1 to preparaty, dla których w monografiach ogólnych postaci leku wymagana jest
jałowość i inne preparaty oznakowane jako jałowe.
Kategoria 2 – preparaty do stosowania miejscowego i do stosowania w układzie
oddechowym z wyjątkiem, gdy wymagana jest jałowość oraz systemy transdermalne.
Kategoria 3 została podzielona na dwie grupy. Grupa A to preparaty doustne i doodbytnicze
oraz Grupa B preparaty doustne zawierające surowce pochodzenia naturalnego (zwierzęcego,
roślinnego lub mineralnego), których nie poddaje się wstępnej obróbce zmniejszającej liczbę
drobnoustrojów.
Kategoria 4 dotyczy ziołowych produktów leczniczych

Preparaty jałowe, są to takie substancje, które zgodnie z wymaganiami farmakopealnymi

muszą być jałowe i w badaniu jałowości powinny charakteryzować się brakiem
drobnoustrojów oraz ich przetrwalników.
Jałowość jest wymagana dla następujących produktów: leków do stosowania pozajelitowego
takich jak iniekcje i wlewy; leków do oczu, leków stosowanych na rany i rozległe oparzenia,
leków do uszu i irygacji, cytostatyczne, wszystkie postacie zawierające antybiotyk
Tabela 1 przedstawia kryteria akceptacji mikrobiologicznej jakości produktów leczniczych
niejałowych w zależnosci od drogi podania oraz zastosowania. Określone limity oparte są na
ogólnej liczbie drobnoustrojów tlenowych Total Aerobic Count - TAMC i ogólnej liczbie
pleśni i drożdży Total Yeast/ Mould Count - TYMC. Wskazują także określone
drobnoustroje których obecność jest wykluczona w produkcie leczniczym. Lista ta nie jest
wyczerpująca i dla niektórych preparatów może być konieczne badanie innych
drobnoustrojów w zależności od rodzaju materiału wyjściowych i procesu wytwarzania
Tabela 2 przedstawia limity zanieczyszczeń mikrobiologicznych niejałowych substancji do
celów farmaceutycznych.
Ze względu na specyfikę produktów leczniczych roślinnych do podawania doustnego
opracowano odrębne kryteria, wyodrębniając 3 kategorie produktów z uwzględnieniem
dodawanych substancji pomocniczych, metod przetwarzania, a także poddawania działaniu
wrzącej wody. W tabelach 3-5 opisano wymagania mikrobiologicznej jakości produktów
leczniczych roślinnych do podania doustnego.
Kryteria akceptacji uzyskanych wyników oparte są na pojedynczych wynikach lub na
uśrednionych wynikach z wielu oznaczeń. Kryterium akceptacji dla jakości mikrobiologicznej
interpretuje się w następujący sposób (CFU - ang. Colony Forming Unit, jednostka tworząca
kolonię):
– 101 CFU: maksymalna dopuszczalna liczba = 20,
– 102 CFU: maksymalna dopuszczalna liczba = 200,
– 103 CFU: maksymalna dopuszczalna liczba = 2000

Tabela 1. Kryteria akceptacji dla mikrobiologicznej jakości produktów niejałowych (wg FP

VII, suplement 2007)
TAMC TYMC
(Ogólna liczba (Ogólna
drobnoustrojów liczba pleśni
tlenowych) i drożdży) Drobnoustroje określone
Droga podania
(CFU/g lub (CFU/g lub
CFU/mL) CFU/mL)
Preparaty doustne Nieobecność Escherichia coliw
103 102
niezawierające wody 1g lub 1mL
Preparaty doustne Nieobecność Escherichia coliw
102 101
zawierające wodę 1g lub 1mL
Podanie
103 102 -
doodbytnicze
Podanie na śluzówkę
jamy ustnej
Nieobecność Staphylococcus
Podanie na dziąsła
aureus w 1g lub 1mL
Podanie na skórę
102 101 Nieobecność Pseudomonas
Podanie donosowo
aeruginosa w 1g lub 1mL
Podanie do ucha
Nieobecność Saphylococcus
aureus w 1g lub 1mL
Nieobecność Pseudomonas
Podanie dopochwowe 102 101
aeruginosa w 1g lub 1mL
Nieobecność Candida
albicans w 1g lub 1 mL
Systemy Nieobecność Staphylococcus
transdermalne 102 101 aureus w 1 plastrze
(wartość graniczna Nieobecność Pseudomonas
dla plastra łącznie z aeruginosa w 1 plastrze
warstwą adhezyjną i
zewnętrzną warstwa
nośną)
Nieobecność Saphylococcus
Podanie wziewne aureus w 1g lub 1mL
(specjalne Nieobecność Pseudomonas
wymagania aeruginosa w 1g lub 1mL
102 101
odnoszące się do Nieobecność bakterii Gram-
płynnych preparatów ujemnych tolerujących żółć w
do nebulizacji) 1g lub 1 mL
Szczególne
postanowienia
Farmakopei
dotyczące doustnych
postaci leków
zawierających
surowce pochodzenia
Nieobecność Escherichia coliw
naturalnego
1g lub 1mL
(zwierzęcego,
Nieobecność Saphylococcus
roślinnego lub
aureus w 1g lub 1mL
mineralnego),
Nieobecność Salmonella w 10g
których nie poddaje
104 102 lub 10 mL
się wstępnej obróbce
Nie więcej niż 102 bakterii
zmniejszającej liczbę
Gram-ujemnych tolerujących
drobnoustrojów, dla
żółć w 1g lub 1 mL
których organ
upoważniony
dopuszcza użycie
surowców o TAMC
powyżej 103 CFU w
1g lub 1mL.
Szczególne 105 104 Nie więcej niż 104 CFU bakterii
postanowienia Gram- ujemnych tolerujących
Farmakopei żółć w 1 g lub 1 ml.
dotyczące premiksów Nieobecność Escherichia coliw
do sporządzania 1g lub 1mL.
paszy leczniczej do Nieobecność Salmonella w 25
użytku g lub w 25 ml
weterynaryjnego z
użyciem substancji
pomocniczych
pochodzenia
roślinnego, których
nie poddaje sie
obróbce
zmniejszającej liczbę
drobnoustrojów
Tabela 2. Limity zanieczyszczeń mikrobiologicznych niejałowych substancji do celów
farmaceutycznych.

Droga podania TAMC (CFU/g lub TYMC (CFU/g lub Drobnoustroje

 CFU/ml) CFU/ml) określone
Substancje do celów 103 102 -
farmaceutycznych

Tabela 3. Kategoria A. Produkty roślinne zawierające substancje roślinne, z dodatkiem lub

bez substancji pomocniczych, przeznaczone do przygotowania naparów i odwarów z użyciem
wrzącej wody (np. zioła do zaparzania z dodatkiem lub bez substancji poprawiających smak i
zapach)
Kryterium akceptacji: 107CFU/g
TAMC (2.6.12) Maksymalna dopuszczalna liczba:
50 000 000 CFU/g
Kryterium akceptacji: 105CFU/g
TYMC (2.6.12) Maksymalna dopuszczalna liczba:
500 000 CFU/g
Escherichia coli (2.6.31) Kryterium akceptacji: 103CFU/g

Salmonella (2.6.31) Nieobecność (25g)

Tabela 4. Kategoria B. Produkty lecznicze roślinne zawierające np. wyciągi i/lub substancje
roślinne, z dodatkiem lub bez substancji pomocniczych, dla których metoda wytwarzania (np.
ekstrakcja) lub, jeżeli dotyczy, substancje roślinne, dla których przeprowadzenie wstępnego
postępowania, prowadzi do obniżenia poziomu drobnoustrojów do niższego niż ustalony dla
tej kategorii.

Kryterium akceptacji: 104CFU/g lub

CFU/mL
TAMC (2.6.12)
Maksymalna dopuszczalna liczba:
50 000 CFU/g
Kryterium akceptacji: 102CFU/g lub
CFU/mL
TYMC (2.6.12)
Maksymalna dopuszczalna liczba:
500 CFU/g
Bakterie Gram-ujemne tolerujące żółć Kryterium akceptacji: 102 CFU/g lub
(2.6.31) CFU/mL
Escherichia coli (2.6.31) Nieobecność (1g lub 1mL)
Salmonella (2.6.31 Nieobecność (25g lub 25 mL)

Tabela 5. Kategoria C. Produkty lecznicze roślinne zawierające np. wyciągi i/lub substancje
roślinne, z dodatkiem lub bez substancji pomocniczych, dla których można wykazać, że
metoda przetwarzania (np. ekstrakcja etanolem o niskim stężeniu lub niewrzącą wodą lub
zagęszczenie w niskiej temperaturze) lub substancje roślinne, dla których przeprowadzenie
wstępnego postępowania, nie prowadzi wystarczająco do obniżenia poziomu drobnoustrojów,
tak aby spełnić kryteria wymagane dla kategorii B.

TAMC (2.6.12) Kryterium akceptacji: 105CFU/g lub

CFU/mL
 Maksymalna dopuszczalna liczba:
500 000 CFU/g
Kryterium akceptacji: 104CFU/g lub
CFU/mL
TYMC (2.6.12)
Maksymalna dopuszczalna liczba:
50 000 CFU/g
Bakterie Gram-ujemne tolerujące żółć Kryterium akceptacji: 104 CFU/g lub
(2.6.31) CFU/mL
Escherichia coli (2.6.31) Nieobecność (1g lub 1 mL)
Salmonella (2.6.31 Nieobecność (25g lub 25 mL)

88. Grypa jest jedną z najczęściej występujących infekcji wirusowych. Proszę omówić
mechanizmy odpowiedzialne za zmienność genetyczną wirusa grypy i wyjaśnić wpływ
tych mechanizmów na epidemiologię grypy oraz podać stosowne przykłady.
[Charakterystyka wirusa grypy:
Wirus grypy należy do ortomyksowirusów, które są jednoniciowymi wirusami RNA
replikującymi w jądrze. Do zakażenia dochodzi na skutek kontaktu z zakażoną osobą bądź
drogą kropelkową. Wirus ten charakteryzuje się krótkim okresem inkubacji, objawy choroby
pojawiają się 1-4 dni po zakażeniu.
 Wirus grypy A – infekuje człowieka, ssaki i ptaki
 Wirus grypy B – infekuje człowieka
 Wirus grypy C – infekuje człowieka i świnie
Wirus ten posiada białka rozpoznające glikosjaloproteiny nabłonka w drzewie oskrzelowym i
górnych drogach oddechowych. Wśród tych białek wyróżniamy hemaglutyninę (HA) i
neuraminidazę (NA).
Podtypy hemaglutyniny i neuraminidazy warunkują powinowactwo wirusa do gatunku.
Występuje 15 podtypów HA i 9 podtypów NA wirusa grypy A. U człowieka występują
 H1, H3, H5, H7, H9
 N1, N2]*
Wyróżniamy dwa mechanizmy odpowiedzialne za zmienność genetyczną wirusa grypy:
1) Przesunięcie antygenowe – dotyczy wirusów grypy A i B – UCIECZKA
EPITOPÓW, jest skutkiem akumulacji wielu mutacji punktowych (insercji, delecji,
substytucji)
 Faza 1 – przeciwciała neutralizujące przeciwko hemaglutyninie blokują
kontakt z komórką, którą wirus chce zainfekować
 Faza 2 – następuje mutacja, która zmienia epitopy hemaglutyniny przez co
przeciwciała neutralizujące nie łączą się z nimi i komórka będzie
zainfekowana
2) Skok antygenowy (reasortacja) – dotyczy wirusów tylko A i obejmuje geny
kodujące HA i NA
  Ma miejsce gdy dwa różne szczepy wirusa zarażą tą samą komórkę, dochodzi
wtedy do wymiany RNA pomiędzy szczepami. Powstaje nowy szczep o
nowym typie HA i NA i organizm nie wykazuje na niego odporności.

 Szybkie zmiany struktury, powodują, że przeciwciała osób które już raz

chorowały na grypę i tak nie są w stanie rozpoznać nowego szczepu wirusa
jako zagrożenia.
 Ta zmienność genetyczna wirusa grypy powoduje, że może się pojawić wirus
z którym populacja ludzka dotychczas się nie zetknęła – co skutkuje ryzykiem
pandemii (większość nowo powstałych reasortatów nie jest sprawna
replikacyjnie)
 Brak oporności krzyżowej

Zmienność genetyczna wirusa grypy, skutkuje powstawaniem co kilkadziesiąt lat

groźnych szczepów, które wywołują epidemie i pandemie grypy.
 1918/1919- grypa hiszpanka (pandemia), liczbę zgonów szacuje się od 50 do 100
mln, wirus grypy A H1N1
 1957 – grypa azjatycka (epidemia), liczbę zgonów szacuje się od 1 do 1,5 mln, wirus
grypy A H2N2
 1968- grypa z Hong Kongu (epidemia), liczbę zgonów szacuje się od 750 tys. do 1
mln, wirus grypy A H3N2
 1977- grypa rosyjska (epidemia), wirus grypy A H1N1
 2009- grypa meksykańska (pandemia), liczbę zgonów szacuje się na 400 tys., wirus
grypy A H1N1
89. Charakterystyka procesu kancerogenezy. Wymień oraz opisz etapy tego procesu.
Sklasyfikuj oraz podaj przykłady kancerogenów. Podaj definicję: protoonkogen,
onkogen, antyonkogen
Kancerogeneza – zmiany zachodzące w komórce organizmu, prowadzące do powstania
nowotworu.
Etapy rozwój nowotworu (karcynogenezy):
1. inicjacja – uszkodzenie DNA
2. promocja – klonalny rozrost komórek (autonomia wzrostu)
3. progresja (angiogeneza) – pobudzenie genów, których produkty ułatwiają komórkom
guza szybki wzrost i tworzenie nacieków inwazyjnych
4. metastazja – rozluźnienie struktury guza, komórki pełzakowate wnikają do naczyń
dając przerzuty

Podział karcynogenów:
Czynniki chemiczne – droga bezpośrednia lub po enzymatycznej aktywacji w ustroju
1. palenie papierosów i sposób odżywiania – rak krtani, płuc, przełyku, pęcherza
moczowego, trzustki, żołądka, wątroby, nerek, okrężnicy, odbytnicy, przewlekła
białaczka szpikowa
2. wpływ diety – np. brak składników blokujących karcynogeny i działania ochronne
(antyoksydanty)
3. czynniki chemiczne w miejscu pracy (azbest, arsen, formaldehyd, radon, spaliny z
silników, ropy naftowej)
4. farmaceutyki – estrogeny (np. rak macicy, sutka)

Czynniki fizyczne
1. promieniowanie UV
2. przenikliwe gamma

Czynniki biologiczne
1. wirusy: brodawczak (macicy, krtani), zapalenia wątroby typu B i C, HIV (mięsak
kaposiego)
2. bakterie: helicobacter pylori (żołądka)

Przyczyny endogenne: estrogeny (rak piersi, trzonu macicy)

Geny determinujące proces rozwoju nowotworu: protoonkogeny, onkogeny, geny

supresorowe
Protoonkogeny – geny stymulujące wzrost komórki. Odpowiedzialne również za
różnicowanie i dojrzewanie.
→Onkogeny – zmutowane protoonkogeny, powodujące nadmierne namnażanie komórek.
Każdy z onkogenów ma odpowiednik w prawidłowym genomie komórki w postaci
protoonkogenu.
Antyonkogeny (geny supresorowe) – hamują wzrost
90. Patofizjologia zaburzeń w krążeniu. Wymień oraz podaj definicję zmian należących
do zaburzeń w krążeniu. Podział krwotoków ze względu na obraz kliniczny i
scharakteryzuj ich poszczególne rodzaje oraz wymień i opisz objawy oraz następstwa
krwotoków. Podaj definicję i podział przekrwienia, uwzględniając mechanizm
powstawania, scharakteryzuj poszczególne rodzaje oraz wymień ich następstwa.
Wymień oraz podaj definicję zmian należących do zaburzeń w krążeniu.
Zmiany należące do zaburzeń w krążeniu:
 Krwotok (haemorrhagia) to wydostanie się krwi poza naczynie na skutek przerwania
ciągłości ściany naczynia.
 Przekrwienie (hyperaemia) - przepełnienie krwią obwodowych naczyń krwionośnych
ponad normę fizjologiczną.
 Zakrzepica (thrombosis) – proces patologiczny zachodzący wewnątrz żywych naczyń
krwionośnych i polegający na tworzeniu się w nich lub w sercu strątów zwanych
zakrzepami lub skrzeplinami (zakrzepami). Zakrzepy tworzą się w żywym
organizmie, a skrzepy po śmierci. Strąty powstają z upostaciowionych składników
krwi. Najpierw zaczynają się odkładać przy ścianie (skrzeplina przyścienna), która
zwęża stopniowo światło naczynia (zakrzep zatykający).
 Zator (embolia) – zatkanie naczynia przez czop niesiony z prądem krwi; luźno
poruszająca się masa wewnątrz naczynia przenoszona przez krew z jednego
anatomicznego miejsca w drugie. Wyróżniamy zatory z ciał stałych, płynne i gazowe.
 Stwardnienie tętnic (ateriosclerosis) – przewlekłe schorzenie naczyń krwionośnych,
szczególnie tętnic, wyrażające się zespołem zmian wstecznych i postępowych. Polega
na zwyrodnieniu i zwłóknieniu ścian tętniczych. Może być przejawem samoistnych,
przewlekłych chorób naczyniowych lub zejściem zapaleń naczyń. Najczęstszą
postacią stwardnienia tętnic jest miażdżyca tętnic (atherosclerosis), może ona
przebiegać pod dwiema postaciami: metaboliczną oraz inwolucyjną.
 Niedokrwienie (ischaemia) – zmniejszenie krwi w pewnym obszarze naczyń
krwionośnych. Stan niedostatecznego dopływu krwi tętniczej do pewnego obszaru,
który jest wypadkową stopnia zwężenia (lub zamknięcia) tętnic i istnienia (lub nie)
oraz sprawności obocznego krążenia tętniczego.
 Zawał mięśnia sercowego (infarctus) – zmiany powstające w miejscu martwicy
mięśnia sercowego, spowodowanej lokalnym niedokrwieniem. Powstaje na skutek
zamknięcia światła tętnicy doprowadzającej, a wyrównanie dopływu krwi przez
krążenie oboczne jest niewystarczające lub opóźnione. Przyczyną zawału jest
najczęściej zator lub zakrzep w tętnicy.
Podział krwotoków ze względu na obraz kliniczny i scharakteryzuj ich poszczególne
rodzaje oraz wymień i opisz objawy oraz następstwa krwotoków.
Zależnie od źródła krwawienia rozróżnia się:
 krwotok sercowy – powstaje w wyniku urazowego przebicia lub pęknięcia ściany
serca
 krwotok tętniczy – krew jest jasnoczerwona i wypływa tętniącym strumieniem w
rytmie skurczów serca, jej ubytek jest szybki i duży;
  krwotok żylny – krew jest ciemnoczerwona i wypływa wolnym strumieniem ciągłym;
mały ubytek krwi, ale również niebezpieczny;
 krwotok miąższowy – krew wypływa z uszkodzonych naczyń włosowatych, np. skóry,
po niewielkim skaleczeniu, zwykle szybko krzepnie i krwotok ustaje samoistnie;
niebezpieczne mogą być krwotoki z naczyń włosowatych, wątroby i śledziony (tzw.
zatoki naczyniowe).
W zależności od przyczyny:
 Urazowe – na skutek skaleczenie, ran ciętych, kłutych, postrzałowych itp.
 Samorodne (pozornie samoistne):
o Z pęknięcia – ścieńczenie ściany na skutek czego powstaje wybrzuszenie –
tętniak, a następnie pod wpływem zwiększonego ciśnienia lub zmniejszonej
sprężystości ściany (np. miażdżyca) ściana staje się krucha i pęka;
o Z nadżarcia – uszkodzenie ściany naczynia pod wpływem choroby toczącej się
w sąsiedztwie (np. gruźlica rozpadowa, nowotwór, wrzody żołądka)
W zależności od wydostawania się krwi:
 Zewnętrzny – krew wydostaje się ze światła naczyń poza ustrój:
o Bezpośredni – np. w przypadku zranienia skóry
o Pośredni – krew najpierw gromadzi się w otwartych jamach ciała lub
narządach, a następnie wydostaje poza ustrój
 Wewnętrzny – krew wycieka i gromadzi się w zamkniętych jamach ciała:
o Krwiak (haematoma) – wylew krwi do jam o gładkich ścianach, nie niszczy
tkanek, tylko je uciska.
o Wybroczyny punkcikowate (haemorrhagiae punctatae) – liczne drobne
wynaczynienia w błonie śluzowej, tkance mózgowej.
o Ognisko krwotoczne (Focus haemorrhagicus) – wylew krwi, który rozrywa i
niszczy tkanki
o Krwinkotok (erytrorrhagia) to, w odróżnieniu od krwotoku, wychodzenie
samych erytrocytów poza ścianę naczynia włosowatego, bez widocznych w
mikroskopie optycznych zmian w ścianie naczyniowej.
Następstwa krwotoku:
 Miejscowe – niszczenie tkanki narządu (powstaje ognisko krwotoczne) lub
gromadzenie się krwi między składnikami tkanek bez niszczenia (krwiak)
 Ogólnoustrojowe – niewielkie stałe niedokrwienia, stale powtarzające się powodują
niedokrwistość. Wstrząs hipowolemiczny, zgon.
Podaj definicję i podział przekrwienia, uwzględniając mechanizm powstawania,
scharakteryzuj poszczególne rodzaje oraz wymień ich następstwa.
PRZEKRWIENIE (hyperaemia) - przepełnienie krwią obwodowych naczyń krwionośnych
ponad normę fizjologiczną.
W zależności od warunków przepływu rozróżnia się:
  przekrwienie czynne, czyli tętnicze (h. activa) – polega na zwiększeniu przepływu
krwi w jednostce czasu przez naczynia tętnicze i przedwłosowate. Jest zwykle
odpowiedzą na wzrost zapotrzebowania tkanek na dopływ krwi, w związku z
przyspieszeniem procesów metabolicznych.
o Jako zjawisko fizjologiczne – podczas wzmożonej czynności narządu (np.
przekrwienie ścian p.pokarm w czasie trawienia).
o Jako zj. Patologiczne – jeden z objawów ostrego zapalenia, gorączki.
 przekrwienie bierne, czyli żylne (h.passiva) – zawsze zjawisko patologiczne, powstaje
na skutel albo na tle miejscowego utrudnienia odpływu krwi żylnej (miejscowe) albo
z powodu niedomogi serca (ogólne). Krew zalega w układzie żylnym. Zastój żylny to
skrajne przekrwienie.
o Przekrwienie bierne obwodowe – niewydolność mięśnia komory prawej serca
o P. bierne płuc – n. m. k. lewej serca
Następstwa przekrwienia biernego: mikrokrwotoki, zapalenie przekrwienie błon
śluzowych, rozwój krążenia obocznego, zmiany wtórne w narządach
(stłuszczenia, martwica, rozplem tkanki łącznej).
 przekrwienie mieszane, czyli tętniczo-żylne – powstaje przy jednoczesnym
nadmiernym dopływie krwi tętniczej i utrudnionym odpływie krwi żylnej.

Pytanie 91.
Opisz najważniejsze interakcje najczęściej zażywanych grup leków, stosowanych w leczeniu
nadciśnienia tętniczego, z innymi grupami leków wydawanych z przepisu lekarza.

Szczególnie zagrożonymi interakcjami połączeniami w obrębie leków obniżających ciśnienie

krwi są połączenia inhibitorów konwertazy angiotensyny z lekami moczopędnymi
oszczędzającymi potas, ze względu na ryzyko wystąpienia hiperkaliemii, interakcje brokerów
kanałów wapniowych (werapamil i diltiazem) z betablokerami, gdyż skojarzenie tych leków
może wywołać u pacjenta bradykardię, skojarzone leczenie preparatami zawierającymi lek
moczopędny i alfaadrenolityk, powodujące niebezpieczne spadki ciśnienia krwi przy zmianie
pozycji ciała (hipotonia ortostatyczna).

Leki stosowane w leczeniu nadciśnienia wchodzą w interakcje:

1. Inhibitory konwertazy angiotensyny
- Inhibitory konwertazy angiotensyny + leki moczopędne oszczędzające potas
- Inhibitory konwertazy angiotensyny + leki przeciwcukrzycowe (np. glyburine, chlorpropamide,
glipizide, tolbutamide)
- Inhibitory konwertazy angiotensyny + diuretyki pętlowe
2. Interakcje beta-adrenolityków
- Beta-bloker + leki obniżające ciśnienie krwi (clonidine)
- Beta-bloker + leki stosowane w leczeniu astmy (teofilina)
- Beta-blokery + leki nasercowe
- Beta-blokery + blokery kanału wapniowego
- Beta-blokery + leki obniżające ciśnienie krwi (hydralazine, prazosin)
- Beta-blokery + leki obniżające poziom cholesterolu
- Beta-bloker + antagoniści receptora H2
3. Interakcje blokerów kanału wapniowego
-Blokery kanału wapniowego + leki nasercowe (chinidyna)
- Blokery kanału wapniowego + leki przeciwdrgawkowe
- Blokery kanału wapniowego + leki stosowne w leczeniu astmy (teofilina)
- Blokery kanału wapniowego + leki nasercowe (digoksyna)
- Blokery kanału wapniowego + leki obniżające ciśnienie (prazosin)
- Blokery kanału wapniowego + leki stosowane w chorobie wrzodowej (antagoniści receptora
H2)

Pytanie 92.
Astma oskrzelowa. Wymień rodzaje astmy wraz z czynnikami etiologicznymi, które je wywołują
oraz podaj charakterystyczne objawy schorzenia.

W astmie oskrzelowej, w zależności od przyczyny choroby, wyróżnia się: astmę alergiczną,

astmę niealergiczną oraz postacie o złożonej etiologii, trudne do klasyfikacji.
Przyczyną astmy alergicznej są alergeny środowiskowe, głównie pyłki roślin, roztocza kurzu
domowego, zarodniki grzybów lub sierść zwierząt. Innym rodzajem astmy alergicznej jest astma
po lekowa związana ze stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Przyczynami
astmy niealergicznej mogą być: często nawracające, silne infekcje dróg oddechowych,
wywoływane przez wirusy i bakterie; dym nikotynowy; wysiłek fizyczny; substancje drażniące w
miejscu pracy; emocje; stres; czynniki atmosferyczne (mgła, wiatr, zanieczyszczone i zimne
powietrze); a także leki takie jak : nieselektywne beta-adrenolityki oraz leki uspokajające i
nasenne.
Przyczyny postaci mieszanych astmy oskrzelowej o złożonej etiologii mogą być zarówno
czynniki alergiczne, jak i niealergiczne. Astma początkowo wyłącznie alergiczna z czasem może
przypominać astmę niealergiczną.
W błonie śluzowej oskrzeli osoby chorej na astmę obecny jest przewlekły stan zapalny. Zwężenie
oskrzeli powoduje napadowo pojawiającą się duszność i uczucie ciasnoty w klatce piersiowej.
Utrudnionemu procesowi wydechu, towarzyszy charakterystyczny świst. Pojawia się lepki śluz,
który wywołuje kaszel, występujący przeważnie nocą i we wczesnych godzinach porannych.

Pytanie 93.
Redukcja masy ciała istotnie wypływa na skuteczność farmakoterapii cukrzycy. Podaj jakie
wartości wskaźnika BMI świadczą o nadwadze, a jakie o otyłości. Opisz zasady jakich powinien
przestrzegać cukrzyk rozpoczynający aktywność fizyczną.

BMI – body mass index. BMI >25 – nadwaga, BMI >30 – otyłość.

Rozpoczęcie aktywności fizycznej przez osobę chorą na cukrzyce wymaga uzyskania zgody
lekarza prowadzącego. Na podstawie dotychczasowych postępów leczenia lekarz powinien
określić dopuszczalną intensywność ćwiczeń.

Cukrzyk powinien posiadać przy sobie łatwo przyswajalną glukozę, najlepiej w postaci płynnej
ze względu na spadek ukrwienia przewodu pokarmowego w trackie aktywności fizycznej.

Podawaną przed wysiłkiem dawkę insuliny należy zredukować lub spożyć dodatkową porcję
węglowodanów, w celu uniknięcia hipoglikemii. Podanie insuliny powinno nastąpić na co
najmniej 30 minut przed rozpoczęciem ćwiczeń.
Przed rozpoczęciem aktywności fizycznej należy skontrolować stężenie glukozy we krwi.
Zalecana jest taka forma aktywności, która nie uniemożliwia kontroli glikemii w czasie jej
trwania.

Pacjenci z retinopatią cukrzycowa powinni unikać sportów siłowych, które powodują wzrost
ciśnienia krwi. Przy neuropatii cukrzycowej należy uważać na dobór odpowiedniego obuwia, aby
zapobiec wystąpieniu stopy cukrzycowej, otarć lub skaleczeń.

Istotna jest również kontrola zakwaszenia organizmu. Kwasica mleczanowa jest potencjalnym
działaniem niepożądanym metforminy, w połączeniu z naturalnie występującym zakwaszeniem
organizmu w wyniku aktywności fizycznej, może stanowić zagrożenie dla zdrowia pacjenta.

94. Omów, na co farmaceuta powinien zwrócić uwagę by budować skuteczną

komunikację z pacjentami i pracownikami ochrony zdrowia.
W rozmowie z pacjentem powinny być obecne zwroty grzecznościowe – przywitania,
podziękowania, pożegnania, chęci pomocy. Farmaceuta musi być świadomy tego, że do
apteki przychodzą w większości ludzie chorzy, często starsi, z którymi porozumiewanie się
może być utrudnione, np. przez ich ograniczenia zdrowotne oraz że mogą oni również
wymagać pomocy, np. w wyjęciu recepty, zapięciu portfela czy spakowaniu zakupionych
leków, a także osoby z problemami, zdenerwowane czy roszczeniowe. Takie sytuacje
wymagają od pracowników apteki niejednokrotnie cierpliwości i zachowania spokoju. Nie
można reagować nazbyt emocjonalnie ani przekładać swoich osobistych problemów na pracę.
Ważną umiejętnością jest aktywne słuchanie, które nie jest jedynie słyszeniem tego, co
pacjent mówi, ale łączy w sobie trzy aspekty: okazywanie zainteresowania, podtrzymywanie
rozmowy oraz wnioskowanie za pomocą parafrazowania i podsumowań. Wymaga to od
farmaceuty: skoncentrowania się na wypowiedzi, zaakceptowanie jej oraz wychwycenie tego,
co nie zostało powiedziane oraz dopytanie o tą kwestię. Należy także zwracać uwagę na język
ciała: mimikę, gesty i postawę. W rozmowie trzeba uwzględnić wiek pacjenta, płeć oraz
ogólną jego sytuację. Ważne jest kontrolowanie własnych emocji i wyrozumiałość. Należy
utrzymywać kontakt wzrokowy, aby rozmówca nie czuł się lekceważony lub nie myślał, że
chcemy go oszukać, oraz potwierdzać swoje zainteresowanie wypowiedzią pacjenta. Dzięki
parafrazowaniu, czyli powtarzaniu własnymi słowami tego co usłyszeliśmy od pacjenta,
można łatwiej skupić się na rozmowie i wyciągnąć stosowne wnioski. Ponadto pokazuje to
nasze zaangażowanie w problem pacjenta. Ważnym elementem aktywnego słuchania jest
także stawianie pytań otwartych, które zaczynają się od zaimka pytającego (np. co,
dlaczego, kiedy) lub jest wyrażone jako prośba (np. proszę mi opisać) i zamkniętych, na
które pacjent może odpowiedzieć tak lub nie. Dzięki nim farmaceuta może uzyskać więcej
informacji oraz lepiej zapoznać się z zagadnieniem. Pacjent natomiast ma możliwość
wypowiedzieć się, co służy budowaniu relacji pacjent-farmaceuta i zwiększa zaufanie.
Farmaceuta po wysłuchaniu wypowiedzi pacjenta powinien jasno, zrozumiałym dla
pacjenta językiem, wyraźnie, w sposób wspierający i jak najszybciej, odpowiedzieć
i doradzić rozmówcy. Odpowiedzi nie należy opierać na domysłach, tylko na tym, co
usłyszeliśmy od rozmówcy. Osoba pracująca w aptece nie powinna oceniać pacjenta po
tzw.”pierwszym wrażeniu” ani z góry nastawiać się negatywnie w stosunku do rozmówcy czy
też przypisywać złych cech bazując na doświadczeniach czy pogłoskach. Należy natomiast
każdego pacjenta traktować indywidualnie i obiektywnie. Ważnym aspektem jest również
zachowanie i wygląd farmaceuty – powinien być schludny, uśmiechnięty, wykonywać
otwarte gesty (np. unikać krzyżowania rąk), uprzejmy, gdyż w przeciwnym razie pacjent
może poczuć, że nie jest mile widziany w tej aptece oraz nie będzie czuł się swobodnie
w rozmowie z nami.
W kontaktach z pracownikami ochrony zdrowia powinny być zastosowane podstawowe
elementy komunikacji międzyludzkiej jak wzajemna życzliwość, uśmiech, utrzymywanie
kontaktu wzrokowego. Można posługiwać się językiem fachowym, gdyż ma się do czynienia
z osobami o podobnym wykształceniu. Warto także, żeby farmaceuta dzielił się z nimi swoją
wiedzą w celu zoptymalizowania terapii. Nadrzędnym celem powinno być dobro pacjenta,
a nie udowodnienie swoich racji czy pokazanie wyższości nad innymi. Należy być
wyrozumiałym dla błędów innych osób, np. lekarza, który źle wypisał receptę, pamiętając, że
każdy ma prawo do pomyłki. Nie należy kierować się stereotypami, uprzedzeniami czy
powierzchownymi ocenami. Należy zachowywać się profesjonalnie i obiektywnie oceniać
oraz reagować na zaistniałą sytuację tak, aby zadbać o interesy pacjenta. Niedopuszczalnym
jest także negatywne wyrażanie się na temat innych pracowników ochrony zdrowia,
krytykowanie ich postępowania w stosunku do pacjentów.
 95. Podaj podstawowe definicje leku recepturowego, aptecznego, produktu
leczniczego, pozwolenia na dopuszczenia do obrotu wraz ze wskazaniem organu
dopuszczającego leki do obrotu, oraz źródła regulacji prawnych obrotu produktami
leczniczymi.
 Produkt leczniczy - to substancja lub mieszanina substancji, której przypisuje się
właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi i zwierząt (…)
 Lek recepturowy - jest to produkt leczniczy sporządzany w aptece na podstawie
recepty lekarskiej
Lek apteczny - jest produktem leczniczy sporządzony w aptece zgodnie z przepisem
przygotowania zawartym w Farmakopei Polskiej lub farmakopeach uznawanych w
państwach członkowskich Unii Europejskiej przeznaczony do wydawania
bezpośrednio w tej aptece.
 Pozwolenie - pozwolenie na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego podmiot
odpowiedzialny uzyskuje od Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych
Pozwolenia na dopuszczenie do obrotu nie wymagają między innymi: leki recepturowe i
leki apteczne. Sporzadzane są one w aptekach, posiadajacych stosowne zezwolenia na
prowadzenie apteki, przez personel fachowy apteki.
Obrót produktami leczniczymi powinien być prowadzony zgodnie z regulacjami
zapisanymi w ustawie Prawo farmaceutyczne.

96 Wymień rodzaje aptek wraz z ich charakterystyka wskazanie aktow prawnych

regulujących ich prace.
1) ogólnodostępne; 2) szpitalne, zaopatrujące jednostki organizacyjne publicznej służby krwi,
lub zakłady lecznicze podmiotów leczniczych wykonujących stacjonarne i całodobowe
świadczenia zdrowotne; 3) zakładowe, zaopatrujące w podmiotach leczniczych
wykonujących działalność leczniczą, utworzonych przez Ministra Obrony Narodowej i
Ministra Sprawiedliwości, gabinety, pracownie, izby chorych i oddziały terapeutyczne, a
także inne zakłady lecznicze podmiotów leczniczych wykonujących stacjonarne i całodobowe
świadczenia zdrowotne.
Apteki ogólnodostępne przeznaczone są do:
 zaopatrywania ludności w produkty lecznicze, leki apteczne, leki recepturowe, wyroby
medyczne i inne artykuły oraz wykonywania czynności takich jak: wydawanie
produktów leczniczych i wyrobów medycznych, określonych w odrębnych przepisach;
 sporządzanie leków recepturowych, w terminie nie dłuższym niż 48 godzin od
złożenia recepty przez pacjenta, a w przypadku recepty na lek recepturowy
zawierający środki odurzające lub oznaczonej „wydać natychmiast” – w ciągu 4
godzin;
 sporządzenie leków aptecznych;
 udzielanie informacji o produktach leczniczych i wyrobach medycznych
 sprawowanie opieki farmaceutycznej (zapis w Ustawie o izbach aptekarskich
2.Apteki szpitalne tworzy się w szpitalach lub innych zakładach leczniczych podmiotów
leczniczych.
W odniesieniu do aptek szpitalnych usługą farmaceutyczną jest również: sporządzanie leków
do żywienia pozajelitowego; sporządzanie leków do żywienia dojelitowego;
przygotowywanie leków w dawkach dziennych, w tym leków cytostatycznych; sporządzanie
produktów radiofarmaceutycznych na potrzeby udzielania świadczeń pacjentom danego
podmiotu leczniczego; wytwarzanie płynów infuzyjnych; organizowanie zaopatrzenia
szpitala w produkty lecznicze i wyroby medyczne; przygotowywanie roztworów do
hemodializy i dializy dootrzewnowej; udział w monitorowaniu działań niepożądanych leków;
udział w badaniach klinicznych prowadzonych na terenie szpitala; udział w racjonalizacji
farmakoterapii; współuczestniczenie w prowadzeniu gospodarki produktami leczniczymi i
wyrobami medycznymi w szpitalu. Ponadto w aptekach szpitalnych poza udzielaniem usług
farmaceutycznych: prowadzona jest ewidencja badanych produktów leczniczych oraz
produktów leczniczych i wyrobów medycznych otrzymywanych w formie darowizny;
ustalane są procedury wydawania produktów leczniczych lub wyrobów medycznych przez
aptekę szpitalną na od działy oraz dla pacjenta.
Podstawy prawnych regulacji; ustawa Prawo farmaceutyczne; stawa o izbach aptekarskich;
ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii; ustawa refundacyjna i wydane na ich podstawie
stosowne rozporządzenia ministra właściwego ds. zdrowia.

97 Podaj zasady wydawanie leków z apteki związków psychoaktywnych o kategorii

dostępności OTC
Obrót produktami leczniczymi zawierającymi w składzie substancje o działaniu
psychoaktywnym, posiadającymi kategorię dostępności OTC- mogą prowadzić wyłącznie
apteki ogólnodostępne i punkty apteczne . Substancje psychotropowe dzieli się na grupy w
zależności od stopnia ryzyka powstania uzależnienia w przypadku używania ich w celach
innych niż medyczne.
Wydawanie z aptek ogólnodostępnych i punktów aptecznych produktów leczniczych
zawierających związki psychoaktywne w ramach jednorazowej sprzedaży, podlega
ograniczeniom ze względu na maksymalny poziom zawartości w nich określonej substancji o
działaniu psychoaktywnym niezbędnym do przeprowadzenia skutecznej terapii w
dopuszczalnym okresie bezpiecznego leczenia dla jednej osoby. Zapisy zawarte w Ustawie
Prawo farmaceutyczne zawierają delegacje do wydania przez Ministra Zdrowia
Rozporządzenia określającego ilość substancji psychoaktywnej. Obecnie na mocy
obowiązującego rozporządzenia bez recepty lekarskiej pacjent może otrzymać maksymalnie
720 mg pseeudoefedryny w preparacie, 360 mg dekstrometorfanu i 240 kodeiny.
Farmaceuta może odmówić wydania produktów leczniczych zawierających wymienione
środki w przypadku podejrzenia zastosowania ich w innych celach niż medyczne.
Brak przestrzegania zasad wydawania tych preparatów skutkuje nałożeniem kary pieniężnej
na aptekę lub punkt apteczny przez Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego.
Wysokość tej kary pieniężnej może wynosić do 500 000,00 zł.
98. Elementy procesu technologicznego oraz zasady jego optymalizacji.
Procesy technologiczne składają się z czynności jednostkowych podzielonych na operacje
jednostkowe i procesy jednostkowe.
Jednostkowe procesy chemiczne – czynności jednostkowe, z którymi związane jest
zachodzenie reakcji chemicznych (utlenianie, redukcja, estryfikacja, hydroliza itp.)
Charakteryzują sposób prowadzenia w skali technicznej danego typu reakcji chemicznej, w
wyniku których powstają odpowiadające im klasy związków.
- nazwa procesu jednostkowego pochodzi od nazwy typu reakcji chemicznej
- proces prowadzi do powstania określonej grupy związków organicznych
- proces nie jest ograniczony rodzajem surowca, mechanizmem reakcji czy parametrami
fizykochemicznymi.
Podział procesów jednostkowych:
- procesy polegające na wprowadzeniu do czystego substratu nowych grup funkcyjnych
poprzez przyłączenie lub podstawienie (nitrowanie, sulfonowanie, chlorowcowanie,
alkilowanie, acylowanie)
- procesy polegające na przekształceniu istniejących grup funkcyjnych na inne (utlenianie,
redukcja, estryfikacja, diazowanie)
- procesy polegające na zmianie
Jednostkowe operacje fizyczne – czynności jednostkowe, które polegają na zachodzeniu
przemian fizycznych (filtracja, krystalizacja, ogrzewanie, destylacja, ekstrakcja suszenie ,
destylacja, rektyfikacja, rozdrabnianie, itp.). Określają sposób prowadzenia czynności
jednostkowych w skali technicznej, w wyniku których następują zmiany właściwości
fizycznych stosowanych substancji.
Operacje fizyczne obejmują:
- zmianę stanu energetycznego substancji (operacje ogrzewania i schładzania)
- podziały faz (oddzielanie ciał stałych od cieczy i gazów)
- zmianę stopnia rozdrobnienia ciał stałych (kruszenie, mielenie, granulacja)
- rozdziały mieszanin stałych, ciekłych, gazowych (krystalizacja, ekstrakcja)
Optymalizacja procesów chemicznych i operacji fizycznych w oparciu o modele
matematyczne.
Cel optymalizacji
Poszukiwanie optymalnych warunków przebiegu procesu lub wybór optymalnego składu
układów wieloskładnikowych.
Podstawą nowoczesnej optymalizacji jest matematyczna teoria planowania doświadczeń
eksperymentalnych.
Metoda pozwala na:
- otrzymywanie modelu matematycznego procesu
- sprowadzenie do minimum liczby niezbędnych eksperymentów
- znaczne uproszczenie procedur wyznaczania współczynnika regresji
Efektywność metody jest tym większa im bardziej złożony jest badany układ.

99. Metody projektowania leków

Etapy projektowania leków:
I. Ustalanie struktury wyjściowej związków
II. Otrzymywanie nowych związków
III. Badania farmakologiczne nowych związków- faza przedkliniczna
IV. Badania kliniczne

Ustalanie struktury wyjściowej syntezowanych związków

-pierwotnie na drodze przypadku
-tworzenie analogów ciał czynnych roślin
-modyfikacja struktury stosowanych leków
-komputerowe modelowanie geometryczne
-badanie ilościowej zależności pomiędzy budową związków i ich aktywnością biologiczną
(QSAR)
A) modyfikacje struktury opisywanych leków – niewielkie zmiany struktury zasadniczo
wpływają na siłę i jakość działania leków
B) komputerowe modelowanie geometryczne- stymulacja komputerowa struktur pasujących
do budowy receptora, wymagana jest znajomość budowy receptora
C) analiza konformacyjna- prowadzi do wyjaśnienia wpływu przestrzennej budowy
cząsteczki na jej aktywność biologiczną. Metody stosowane w analizie konformacyjnej:
 Rentgenografia w fazie krystalicznej
 Magnetyczny rezonans jądrowy w roztworach
 Obliczenia oparte na mechanice molekularnej i kwantowej
D) Metody QSAR- pozwalają na określenie zależności ilościowej pomiędzy budową
związków a ich aktywnością biologiczną
100. Metody wytwarzania przykładowych substancji leczniczych oraz znaczenie leku
syntetycznego.
Ibuprofen
1. Izobutylobenzen -> acetylowanie metodą Friedla-Craftsa bezwodnikiem octowym
prowadzi się z wykorzystaniem bezwodnego fluorowodoru jako katalizatora
(rozpuszczalnik w tej reakcji, można go wykorzystywać wielokrotnie).
2. Powstały keton jest uwodorniany katalitycznie na niklu Raneya do alkoholu
3. Alkohol poddaje się karbonylowaniu na katalizatorze palladowym do ibuprofenu.
Jedynym produktem ubocznym jest kwas octowy.

1. Reakcja kwasu salicylowego z bezwodnikiem octowym (reakcja acetylowania,

estryfikacji).
 Jako katalizator tej reakcji stosuje się niewielką ilość kwasu siarkowego lub
fosforowego., temperatura 50-60 C.
2. Powstaje kwas acetylosalicylowy i kwas octowy jako produkt uboczny.
3. Do mieszaniny poreakcyjnej dodaje się zimnej wody.
4. Surowy produkt krystalizuje się z mieszaniny wody i etanolu.
5. Surowy kwas acetylosalicylowy filtruje się.
Otrzymywany z fenolu metodą Kolbego (dwuetapowa synteza z fenolanu sodu).
1. Fenolan sodu -> działanie CO2 w temperaturze 125 °C pod ciśnieniem kilku atmosfer
(atak elektrofilowy CO2 na pierścień aromatyczny fenolanu) -> powstaje salicylan
sodu.
2. Salicylan sodu zakwasza się (np. kwasem siarkowym) -> wolny kwas salicylowy

1. Otrzymywany z fenolu ->nitrowanie za pomocą azotanu(V) sodu w obecności kwasu

siarkowego -> mieszanina p-nitrofenolu i o-nitrofenolu.
2. p-nitrofenol -> destylacja z parą wodną-> redukcja wodorem lub borowodorkiem sodu
do 4-aminofenolu
3. 4-aminofenol -> acetylacja bezwodnikiem octowym ->paracetamol

Alternatywną metodą syntezy paracetamolu jest:

 1. Acetylowanie fenolu bezwodnikiem octowym wobec HF jako katalizatora.
2. Otrzymany keton -> ketoksym za pomocą hydroksyloaminy.
3. Ketoksym -> amid (przegrupowanie Beckmana wobec kwasowego katalizatora)

Znaczenie leku syntetycznego:

 Większa dostępność produktów leczniczych
 Stosunkowo łatwa synteza i niski koszt
 Produkcja na dużą skalę
 Możliwość dostosowania postaci leku, łatwe i dostosowane dawkowanie leku
 Czystość biologiczna
 Możliwość zamaskowania nieprzyjemnego smaku, zapachu
 przyjazność procesu dla środowiska
 możliwość opracowania nowych substancji leczniczych na podstawie
substancji występujących w naturze

101. Omów metodykę formatowania dokumentów MS w Word.

Przed rozpoczęciem pisania pracy w programie MS Word warto ustalić krój
czcionki oraz jej rozmiar. Przyspiesza to jej formatowanie na kolejnych etapach. Za
dopuszczalne uznaje się czcionki Times New Roman i Arial w rozmiarze 12.
Pozostałe wywierają zbyt krzykliwy efekt. Interlinia, czyli odstęp pomiędzy
wierszami, ustalana w zakładce narzędzia główne powinna wynosić 1,5, aby praca
była możliwie najbardziej przejrzysta. Wskazane, jest także ustalenie odpowiedniej
wielkości marginesów. Przyjmuje się, że marginesy powinny być standardowe oraz w
przypadku obszernych drukowanych dokumentów należy dołożyć margines na
oprawę. Akapity stanowią podstawę logiczną tekstu. Wcięcie rozpoczynające akapit
 powinno zostać wykonane przyciskiem tabulacji, natomiast jego zakończenie
przyciskiem Enter. W celu zwrócenia uwagi na istotne informacje oraz wyróżnienia
poszczególnych nazw stosuje się pogrubienie, kursywę oraz podkreślenia. Myślniki w
dokumencie powinny zostać wprowadzone wprost z klawiatury. Półpauzy wstawia się
bez użycia spacji w łączonych wyrazach np. oksydacyjno-redukcyjny za pomocą
kombinacji Ctrl+Shift+myślnik. Pauzy stosowane są zamiast przecinków, jest to
zwielokrotnione użycie spacji. Wprowadzając do dokumentu wzory chemiczne oraz
potęgi należy użyć indeksów dolnego i górnego. Przed znakami interpunkcyjnymi
takimi jak kropka, przecinek, dwukropek i średnik nie należy stawiać spacji, natomiast
po nich spacja musi wystąpić. Kończąc pisanie pracy powinno się wyjustować tekst,
co spowoduje wyrównanie go do marginesów oraz sprawdzić ortografię i poprawność
stylistyczną. Formatując dokument należy zwrócić uwagę na „sierotki”, czyli
pojedyncze litery występujące na końcu linijki, aby się ich pozbyć stosujemy „twardą
spację”, inaczej „spację nierozdzielającą”, poprzez połączenie klawiszy
Ctrl+Shift+Spacja. Podczas pisania pracy należy również unikać „szewców”, czyli
samotnego pierwszego wiersza akapitu w ostatniej linijce strony oraz „wdów”, czyli
samotnego ostatniego wiersza akapitu w pierwszej linijce strony. W bardziej
obszernych dokumentach trzeba zastosować numerację strony oraz hierarchiczną
strukturę dokumentu, czyli podzielić go na rozdziały. Ryciny i tabele powinny zostać
ponumerowane, można skorzystać z auto numerowania. Podpisy powinny znajdować
się pod rycinami oraz nad tabelami. Obszerne dokumenty musza również zawierać
spis treści oraz wykazy tabel i rycin, na początku dokumentu lub na jego końcu. Spis i
wykazy muszą obejmować wszystkie zawarte w dokumencie pozycje, włącznie z
uwzględnieniem samego spisu treści w spisie treści. Po każdej wprowadzonej zmianie
wymagana jest aktualizacja spisu treści.

102.Charakterystyka półstałych postaci leku

- recepturowe półstałe postaci leku to przede wszystkim maści, kremy, żele i pasty.
Przeznaczone do stosowania na skórę lub błony śluzowe w celu uzyskania działania
miejscowego, zmiękczającego, ochronnego lub ogólnego.

Maści - układy w właściwościach plastycznych żeli. W ich skład wchodzi jedna substancja
lub kilka substancji leczniczych rozpuszczonych albo rozproszonych w postaci cząstek
stałych bądź cieczy w jednofazowym podłożu. Wyróżnia się 3 typy maści: hydrofobowe,
absorpcyjne oraz hydrofilowe
Kremy to półstałe układy wielofazowe, emulsyjne. Wyróżniamy dwa typy kremów:
lipofilowe (faza lipofilowa jest fazą ciągłą) kremy hydrofilowe (faza wodna jest fazą ciągłą)

Pasty - półstałe postaci leku (maści zawiesiny) zawierają duże ilości cząstek stałych (od 10
do 70 %). Twarda konsystencja, trudno rozsmarowywalne - dotyczy past.

Żele - układy dwufazowe, w których ciecze lipofilowe lub hydrofilowe są żelowane

odpowiednimi substancjami żelowymi. Wyróżniamy żele lipofilowe i hydrofilowe ,

W zależności od sposobu wprowadzenia substancji leku możemy wyróżnić, maść typu

roztwór (substancja jest rozpuszczona w podłożu), maść zawiesina (substancja roztarta z
cieczą lewigującą lub z nadtopionym podłożem, do której partiami dodaje się podłoże,
substancja jest równomiernie rozproszona) oraz maść typu emulsja (substancja może być
rozpuszczona np. w wodzie i dodawana jest do podłoża .Wyróżniamy maści typu olej w
wodzie o/w, woda w oleju w/o lub maści wielofazowe.

103. Substancje pomocnicze stosowane w preparatyce recepturowej płynnych postaci

leku – podaj ich funkcje i zastosowanie w zależności od postaci leku.

Zadania stawiane substancją pomocniczym recepturowych płynnych postaciach leku:

1. Zwiększają trwałość danej postaci leku np. poprzez zastosowanie odpowiednich
substancji pomocniczych można uniknąć wzajemnemu oddziaływaniu poszczególnych
składników
2. Ułatwiają lub pozwalają otrzymać łatwe i proste stosowanie danej formulacji leku
3. Wpływają na proces uwalniania substancji leczniczej powodując opóźnione lub
przedłużone uwalnianie substancji. Mogą być wykorzystane do miejscowego
uwalniania leku np. uwalnianie substancji wrażliwych na kwaśne pH żołądka w jelicie
cienkim.
Zastosowanie farmaceutyczne substancji pomocniczych:
1. SUBSTANCJE UŁATWIAJĄCE ROZPUSZCZANIE/ROZPUSZCZALNIKI.
Najczęściej stosowanym rozpuszczalnikiem jest woda i etanol;
2. SUBSTANCJE OSMOTYCZNIE CZYNNE: glukoza, mocznik, chlorek amonu.
3. SUBSTANCJE TWORZĄCE ROZTWORY BUFOROWE/ SOLE. Najczęściej
stosowane:
 Cytrynianowy- zakres pH: 2,5- 6,5
 Szczawianowy- zakres pH: 3-5
 Octanowy- zakres pH: 3,5-5,5
 Fosforanowy- zakres pH: 6-8
 Tris- zakres pH: 7,2- 9,0
 Boranowy- zakres pH: 7,8- 10,6
 Glutaminowy- zakres pH: 8,2-10,2
 Węglanowy- zakres pH: 9,5-11
 4. ZWIĄZKI POWIERZCHNIOWO CZYNNE. W technologii farmaceutycznej
stosowane jako solubilizatory (zwiększające rozpuszczanie), emulgatory, stabilizatory
zawiesin, środki hydrofilizujące (zwilżające), środki przeciwpienne;
5. INNE: Środki konserwujące, stabilizujące (homogenność mieszaniny) zapobiegają
rozkładowi mieszaniny, przeciwutleniacze, corrigentia – poprawiają smak, wygląd
(barwniki) i zapach.
Wymagania jakie musi spełnić substancja pomocnicza:
1. Nie mogą reagować między sobą, ani z innymi składnikami leku – bierne chemicznie.
2. Muszą być dobrze tolerowane przez organizm, nietoksyczne.
3. Muszą posiadać takie same właściwości chemiczne i fizyczne podczas produkcji
kolejnych partii leku.
4. W zależności od zastosowania w danej postaci leku, muszą posiadać odpowiednią
czystość mikrobiologiczną.
Substancje pomocnicze stosowane w ROZTWORACH:
1. ROZPUSZCZALNIKI: Woda, etanol, rozpuszczalniki niepolarne: węglowodory
nasycone (parafina, eter naftowy), oleje roślinne, heksan, chloroform.
2. SUBSTANCJE OSMOTYCZNIE CZYNNE: glukoza, mocznik, chlorek amonu.
3. BUFORY
4. WSPÓŁROZPUSZCZALNIKI (KOSOLWENTY) - jednym ze sposobów
zwiększania rozpuszczalności jest wprowadzenie do układu innego rozpuszczalnika
niż woda, mieszającego się z wodą w celu uzyskania układu o stałej dielektrycznej
optymalnej dla rozpuszczenia danej substancji leczniczej: etanol (zazwyczaj w
roztworach do użytku zewnętrznego), glicerol (głównie do użytku zewnętrznego, do
użytku wewnętrznego jako substancja słodząca), glikol propylenowy (lepszy
rozpuszczalnik niż glicerol, jest mniej lepki), polietylenoglikol.
5. ZWIĄZKI POWIERZCHNIOWO CZYNNE – dzięki powinowactwu do fazy
lipofilowej i hydrofitowej oraz zdolności tworzenia miceli (mogą rozpuszczać we
wnętrzu substancje lipofilowe nierozpuszczalne w wodze) są stosowane w technologii
farmaceutycznej jako solubilizatory, emulgatory, stabilizatory zawiesin, środki
hydrofilizujące.
Podział:
 jonowe (dysocjujące):
a) anionowo czynne - część powierzchniowo czynną stanowi anion cząsteczki,
 Sole kwasow tłuszczowych (mydlą): Emulgator o/w, emulgator w/o
 Laurylosiarczan sodu: Emulgator o/w, solubilizator, substancja hydrofilizująca
b) kationowe czynne - część powierzchniowo czynną stanowi kation cząsteczki,
 IV-rzędowe sole amoniowe (np. chlorek benzalkoniowy, bromek benzalkoniowy,
bromek cetylopirydyniowy): Środki przeciwbakteryjne
c) amfoteryczne - w zależności od pH część powierzchniowo czynna może przyjmować
postać kationu lub anionu,
 Lecytyna (fosfolipidy): Emulgator o/w
 niejonowe (niedysocjujące)
 Monoestry glicerolu (monostearynian glicerolu): Emulgator pomocniczy (HLB = 4)
 Estry sorbitanu i kwasow tłuszczowych (Span): Emulgatory w/o (HLB = 2 -9 )
 Estry polioksyetylenosorbitanu i kwasów tłuszczowych (polisorbat): Emulgatory o/w,
solubilizatory, środki zwilżające, hydrofilizujace (HLB = 10-16)
  Etery poiioksyetylenoglikoli i alkoholi tłuszczowych (Brij, Cremophor): Emulgatory
o/w (HLB = 5-16)
 Kopolimer polietylenoglikolu i polipropylenoglikolu (Poloxamer, Pluronic):
Emulgator o/w
6. Inne: substancje poprawiające smak, zapach, środki konserwujące, stabilizujące
(homogenność mieszaniny) zapobiegają rozkładowi mieszaniny, przeciwutleniacze,
substancje zwiększające lepkość
Roztwory do ucha (pH podobne jak fizjologiczne pH skóry): konserwanty, bufory, związki
powierzchniowo czynne (zmniejszające napięcie), przeciwutleniacze, związki zwiększające
lepkość
Roztwory na skórę: substancje zwiększające lepkość i stabilizujące
Krople: substancje pomocnicze podobne jak roztwory, do użytku wewnętrznego bez
corrigentia
Roztwory do nosa (pH 5,5-6,5) kosolwenty, substancje zwiększające lepkość, konserwanty,
stabilizatory, izotonizujące.

MIESZANKI corrigentia, leki płynne jak: Passispasmina, Neospasmina, Tussipect sirupus

(0,07 g chlorowodorku efedryny na 100g), Pini Comp. Sirupus (0,05 g fosforanu kodeiny na
100 g)

Substancje pomocnicze w ZAWIESINACH - nie mogą zmniejszać trwałości i dostępności

biologicznej substancji leczniczej.

1. TENZYDY: Równomierne rozproszenie stałych składników: Polisorbaty – estry

kwasów tłuszczowych z polioksyetylenosorbitanem (Tween 60, 80), Pluronic F68 –
kopolimer polioksyetylenu z polioksypropylenem, Naturalny fosfatyd – lecytyna;
Dodaje się od 0,1-1% całości zawiesiny
2. PEPTYZATORY: Zapobiegają aglomeracji fazy rozproszonej – fosforany,
polifosforany, cytryniany. Nadają cząsteczką ładunek elektryczny. Fosforany i
cytryniany stanowią też układ buforujący w zakresie pH 5-7
3. SUBSTANCJE ZWILŻAJĄCE: polisorbaty i estry sorbitanu (zawiesiny doustne),
laurylosiarczan sodu (zawiesiny zewnętrzne), etanol, glicerol, glikole
4. VEHICULUM: rozpuszczalnik, w którym substancja jest zawieszona (nie rozpuszcza
się w niej), najczęściej woda.
5. INNE: bufory, konserwanty, corrigrntia (aromaty smakowo-zapachowe)
6. ŚRODKI DYSPERGUJĄCE I ZWIĘKSZAJĄCE LEPKOŚĆ fazy rozpraszającej
w zawiesinach wodnych
Substancja pomocnicza Stosowane stężenia [%]
Polisacharydy naturalne:
Guma akacjowa (arabska) 30-40
Agar 0,2-1
Karagen 2-3
Guma guar 1-3
Alginian sodu 1-5
Skrobia 2.5
Tragakanta 10
Guma ksantanowa 1
Pochodne celulozy:
Karmeloza sodowa 0,25-1
Hydroksyetyloceluloza 0,5-5
 Hypromeloza 0,5-2
Metyloceluloza 0,5-5
Żelatyna 4
Polimery syntetyczne:
Karbomer (kwas poliakrylowy) 0,1-0.4
Alkohol poliwinylowy 0,25-3
Poliwinylopirolidon <5
Substancje nieorganiczne:
Krzemian glinowo-magnezowy 0,5-2,5
Bentonit 0,5-5
Koloidalna krzemionka 2-10

Substancje pomocnicze w EMULSJACH

1. EMULGATORY:
 pochodzenia naturalnego: polisacharydy (guma arabska, guma akacjowa, tragakanta);
 półsyntetyczne polisacharydy (metyloceluloza i karboksymetyloceluloza o/w), związki
 powierzchniowo czynne (TENZYDY)
jonotwórcze: anionowo czynne o/w. Trwałe w pH zasadowym: mydła amonowe i metali
alkalicznych, mydła metali dwu i trójwartościowych (w/o), mydła zawierające organiczny
kation tretanoloaminę, siarczany alkaliczne, w emulsjach do użytku zewnętrznego;
kationowoczynne: czwartorzędowe sole amoniowe niezgodne z anionowo czynnymi- chlorek
bezalkoniowy, trwały w kwaśnym pH, w emulsjach do użytku zewnętrznego;
niejonowe (trwałe w szerokim zakresie pH)
2. KONSERWANTY: działają przeciwbakteryjnie w szerokim zakresie pH i
temperatury, działają też bakteriobójczo, charakteryzują się szybkim działaniem.
Najskuteczniej działają w mieszaninie: kwas benzoesowy <0,1%, estry kwasu
parahydroksybenzoesowego 0,01- 0,3%, chlorokrezol 0,05-0,2%, octan i azotan
fenylortęci 0,001-0,002%

Substancje pomocnicze w OCZNYCH

1. BUFORUJĄCE: bufor fosforowy, cytrynianowy, borowy, tetraborowy
2. KONSERWANTY: chlorek benzalkoniowy, hydroksybenzoesan metylu/propylu
3. SUBSTANCJĘ DOPROWADZAJĄCE DO IZOTONICZNOŚCI: chlorek sodu
(roztwór 9 g/l), glukoza (50g/l), azotan potasu (16 g/l), kwas borowy (19 g/l)
4. ZWIĘKSZAJĄCE LEPKOŚĆ: roztwory polialkoholu winylowego,
hydroksyetylocelulozy, metylocelulozy, hydroksypropylometylocelulozy
5. PRZECIWUTLENIACZE
Są to substancje o niższym potencjale oksydoredukcyjnym, niż chronione przez nie
substancje lecznicze. Dzięki temu reakcji utleniania przede wszystkim ulegają
przeciwutleniacze
 W roztworach wodnych: pirosiarczan sodu, siarczan sodu, formaldehydosulfoksylan
sodu (rongalit), kwas askorbowy, werseniandisodowy, wiele innych związków
organicznych z czynną grupą sulfhydrylową (-SH), np. cysteinę. W roztworach
olejowych: tokoferol

104. Podaj i scharakteryzuj sposoby otrzymywania recepturowych kropli do oczu wg

Farmakopei Polskiej XI (FP XI).
Sporządzanie kropli do oczu
Metoda 1.
A. Zgodnie z tabelą (1) zawierającą dane dotyczące sporządzania izotonicznych roztworów
leków do oczu na podstawie FP V (dane zawarte w tabeli: substancja lecznicza [0,1 g], ilość
jałowej wody do rozpuszczenia [g], izotoniczny roztwór uzupełniający [do 10 g], środek
konserwujący, metoda sporządzania, warunki wyjaławiania) substancję leczniczą należy
rozpuścić w określonej ilości jałowej wody (Aqua pro usu ophtalmico), dodać środek
konserwujący i uzupełnić przewidzianym rozpuszczalnikiem izotonicznym do wymaganej
masy. Uzyskany roztwór przesączyć w celu usunięcia zanieczyszczeń nierozpuszczalnych i
umieścić w buteleczce stanowiącej opakowanie. Po zabezpieczeniu wlotu folią aluminiową (z
wyjątkiem roztworów z tiomersalem) wyjałowić w autoklawie. Następnie, w warunkach
aseptycznych, zamknąć jałową nakrętką z zakraplaczem.
B. Jeżeli ilość substancji obojętnej potrzebnej do uzyskania izotonii oblicza się ze wzoru 1,
tok postępowania jest następujący: substancję leczniczą, obliczoną ilość substancji obojętnej i
środek konserwujący rozpuścić w jałowej wodzie i uzupełnić roztwór do wymaganej masy
leku. Dalsze postępowanie jak w p. A.
0,56 °−∆ t
x=
∆s
Wzór 1
gdzie:
x - ilość substancji obojętnej (g/ l00 g),
∆ t - obniżenie temperatury krzepnięcia roztworu (°C), który należy doprowadzić do izotonii,
∆ s - obniżenie temperatury krzepnięcia roztworu (°C) substancji obojętnej ( 1g/100 g).

Obniżenie temperatury krzepnięcia (t, s) oblicza się ze wzoru:

Kkrz∗i∗g∗100
∆ t=
m∗100
gdzie:
Kkrz - stała krioskopowa (1,86 °C), ;
i - ilość jonów powstających w wyniku dysocjacji,
g - stężenie substancji [g/ 100g],
m - masa molowa substancji rozpuszczonej (bez wody krystalicznej).
Metoda 1, polegająca na wyjaławianiu roztworów w nasyconej parze wodnej, jest szczególnie
przydatna w przypadku roztworów o zwiększonej lepkości.
Metoda 2. Sporządzanie roztworu do oczu, podobnie jak w metodzie 1 A lub 1 B. Uzyskany
roztwór sączyć, w warunkach aseptycznych, przez jałowy sączek membranowy jednorazowy
lub stosując oprawkę do wielokrotnego użytku, do jałowej buteleczki stanowiącej opakowanie
i zamknąć jałową nakrętką z zakraplaczem.
Metoda 3. Sporządzić jałowy rozpuszczalnik zawierający wyliczoną ilość substancji
obojętnej potrzebnej do uzyskania izotonii i środek konserwujący. W warunkach
aseptycznych substancję leczniczą rozpuścić w przygotowanym roztworze i umieścić go w
jałowej buteleczce oraz zamknąć jałową nakrętką z zakraplaczem. Metoda 3 stosowana jest w
przypadku sporządzania termolabilnych roztworów koloidalnych.
Uwaga. Jeżeli ilość wody potrzebnej do uzyskania izotonicznego roztworu substancji
leczniczej nie przekracza 20% przepisanej ilości preparatu, substancję czynną należy
rozpuścić bezpośrednio w roztworze izotonicznym, pomijając wodę; jeżeli woda stanowi
więcej niż 90% przepisanego roztworu, substancję leczniczą należy rozpuście tylko w jałowej
wodzie.
Jeżeli substancja lecznicza nie występuje w tabeli (1), można 0,1 g rozpuścić w 2 g wody
jałowej i uzupełnić do żądanego stężenia izotonicznym roztworem chlorku sodu lub kwasu
borowego, a w przypadku soli srebra - izotonicznym roztworem azotanu potasu lub glukozy.

105. Omów sporządzanie płynów infuzyjnych zawierających substancje termostabilne.

Sporządzanie płynów infuzyjnych zawierających substancje termostabilne jest zgodne z
ogólnym schematem technologii.
Etapy:
1) Rozpuszczenie substancji w rozpuszczalniku i dopełnienie do objętości 1000ml
2) Sączenie klarujące - sączki o wielkości porów 1,2 μm
3) Rozlewanie i zatapianie opakowań jednostkowych (ampułki)
4) Wyjaławianie termiczne (autoklaw 120oC/20 min)
5) Kontrola jakości
Przykładem technologii sporządzania roztworu substancji termostabilnej jest przygotowanie
10% roztworu chlorku sodu do wstrzykiwań.

106. Omów technologie sporządzania iniekcji z witaminą C.

Witamina C, tak jak morfina, apomorfina czy adrenalina, należy do substancji łatwo
utleniających się, co wymaga zastosowania specjalnych procedur podczas technologii
sporządzania iniekcji.
Do metod zabezpieczenia przed utlenianiem zaliczamy:
1. Usuwanie tlenu z wody przeznaczonej do sporządzania roztworów – woda musi być
uwolniona od tlenu przez gotowanie w ciągu 10 minut, ostudzona i wysycona gazem –
15min
2. Bezpośrednio po wysyceniu gazem należy rozpuścić substancję a przygotowany
roztwór przesączyć – sączenie klarujące (sączki o porach 1,2 μm)
3. Po przesączeniu roztwór wysycić gazem obojętnym przez 10 minut
 4. Regulacja pH roztworu poprzez jego zakwaszenie
5. Dodatek przeciwutleniaczy
6. Dodatek związków chelatujących
7. Napełnianie opakowań w atmosferze CO2 lub azotu (gaz obojętny)
8. Zachowawcze metody wyjaławiania:
a) Poprzez ogrzewanie w temp. 100^C przez 30min.
b) Wyjaławianie frakcjonowane (tyndalizacja ) - metoda konserwacji żywności, która
polega na trzykrotnej pasteryzacji przeprowadzanej co 24 godziny. Kilkakrotne, w
odstępach kilkunastogodzinnych, podgrzewanie do temperatury <100°C i
oziębianie do temperatury ok. 20°C. Stosuje się ją gdy substancja jest nietrwała w
wysokich temperaturach. Niezbędne jest zastosowanie środków konserwujących

Roztwory kwasu askorbinowego do wstrzykiwań:

 Sporządzane w stężeniach 5-10%
 Podawane domięśniowo, dożylnie lub we wlewach
 Na opakowaniu umieszczone ostrzeżenie – TYLKO DO INIEKCJI, świadczy
o obecności w składzie RONGALITU (żeby pacjent go przypadkiem nie
wypił)
Rongalit
o Przeciwutleniacz, organiczny związek chemiczny w postaci kryształków lub
białego proszku
o Dobrze rozpuszczalny w wodzie i etanolu
o Produkty jego rozpadu mają specyficzny zapach („śmierdzą”)

Przykład technologii sporządzania roztworu kw. askorbinowego do wstrzykiwań 5%

 Wykonanie:
o Wodę wygotować 10 minut -> ostudzić -> wysycić gazem
o Rozpuścić rongalit (przeciwutleniacz) w EDTA (związek chelatujący) a
następnie wit. C
o Doprowadzić roztwór do pH 5,5-6,5 za pomocą NaOH
o Sączenie klarujące – sączki o porach 1,2 μm
o Wysycenie gotowego roztworu gazem obojętnym przez 10minut
o Rozlewanie i zatapianie do opakowań jednostkowych – ampułek w atmosferze
gazu obojętnego
o Wyjaławianie w strumieniu pary wodnej – autoklaw 100°C przez 30minut <-
nie może być ↑ temperatura)
107. Tabletki o przedłużonym uwalnianiu

Mechanizm spowolnienia:
1) Inkorporowanie substancji leczniczej w matrycy – nośniku
 Rodzaje matryc:
a) Substancje hydrofilowe żelujące (polimery rozpuszczalne w wodzie)
 Stosowane substancje:
 Polimery celulozy (hydroksypropyloceluloza,
hydroksyetyloceluloza, metyloceluloza)
 Kopolimery kwasu metakrylowego – Eudragit (RL, PS, NE)
 Żelatyna, alginiany, guma arabska
 Mechanizm:
 Początkowo wolne (powierzchniowe) rozpuszczanie polimeru z
jednoczesnym pęcznieniem
 Wytworzony żel o dużej lepkości utrudnia dyfuzję, a droga
wydłuża się – dodatkowe spowolnienie
 Docieranie wody do wnętrza rdzenia, dalsze pęcznienie
b) Substancje nierozpuszczalne w wodzie – podatne na działanie enzymów
trawiennych (woski, tłuszcze kwasy tłuszczowe, polimery)
 Mechanizm:
 Wolne trawienie lipidów przez enzymy przewodu
pokarmowego – powierzchniowe rozpuszczanie nośnika
c) Tabletki szkieletowe (matrycowe)
 Tabletki szkieletowe (matrycowe) – inkorporowanie substancji w
nierozpuszczalnej i niepęczniejącej w wodzie matrycy
 Stosowane polimery:
 Pochodne celulozy (etylocelulozy, octan celulozy)
 Polichlorek winylu, octan winylu
 Mechanizm:
 Dodatek substancji rozpuszczalnej – tworzenie kapilar
hydrofilowych w matrycy w czasie pasażu przez układ
pokarmowy
 Długa droga kapilar – wydłużenie czasu uwalniania
 Problemy tabletek szkieletowych
 Tabletki wydalane w niezmienionej formie (informacja dla
pacjenta)
 Popijanie preparatu
 Problem działania preparatu

2) Powlekane tabletek otoczkami

 Metoda problematyczna – szybkość uwalniania zależy od
przepuszczalności i grubości otoczki
 W wypadku jej zniszczenia  ryzyko uwolnienia całej dawki leku
 Otoczkowanie w celach odwonienia, estetycznych, maskowanie smaku
(corrigens)
108. Wymienić polimery biodegradowalne stosowane jako nośniki substancji
leczniczych. Omówić zjawisko biodegradacji polimerowych nośników substancji
leczniczych i jej wpływ na sposób uwalniania substancji z biodegradowalnych postaci
leku.
W technologii postaci leku stosowane są biodegradowalne materiały polimerowe o różnym
pochodzeniu, strukturze i właściwościach.
Biodegradacja polimerowych nośników substancji leczniczych jest to konwersja materiału
polimerowego w mniej złożone produkty pośrednie bądź produkt końcowy w wyniku prostej
hydrolizy przy współudziale enzymów. Materiał polimerowy może ulec fragmentacji w
wyniku rozpadu wiązań międzycząsteczkowych (zachowana budowa łańcuchowa) lub
wewnątrzcząsteczkowych (rozrywanie wiązań w łańcuchu głównym lub bocznym). Powstałe
fragmenty mogą być usuwane z miejsca działania, lecz nie koniecznie z organizmu.
Do polimerów biodegradowalnych stosowanych najczęściej w technologii postaci leku należą
materiały zarówno syntetyczne, jak i naturalne.
Do najczęściej stosowanych materiałów syntetycznych należą poliestry alifatyczne 1
poliwęglany.
W przypadku poliestrów alifatycznych przygotowanych na bazie kopolimerów laktydowo-
glikolidylowych dla większości substancji czynnych obserwowany jest trójfazowy sposób
uwalniania. Zależność przedstawiająca skumulowaną ilość uwolnionej substancji od czasu
przyjmuje kształt sigmoidalny. Kształt tej krzywej odzwierciedla trzy fazy uwalniania
substancji leczniczych, tj.: (i) początkowe uwalnianie spowodowane penetracją powierzchni
przez rozpuszczalnik, (ii) uwalnianie kontrolowane przez dyfuzję z ograniczoną
rozpuszczalnością substancji leczniczej - jest to główny etap uwalniania substancji czynnych i
(iii) uwalnianie kontrolowane przez erozję wynikającą z mechanizmu degradacji.
Na etapie początkowego uwalniania substancji leczniczych należy unikać niekontrolowanego
uwolnienia substancji przez powierzchnię, zjawisko to nazywane jest popularnie efektem
wyrzutu. Uwolnienie znacznych ilości substancji leczniczych postrzegane jest negatywnie w
przypadku postaci leków stosowanych w leczeniu chorób przewlekłych, ze względu na
możliwość wywołania efektu toksycznego a także ze względu na obniżenie całkowitej dawki
terapeutycznej, która być uwalniona w określonym czasie. Mechanizm uwalniania substancji
leczniczych odzwierciedla mechanizm degradacji materiału polimerowego, który przebiega w
masie w czterech etapach: (1) uwodnienie, (ii) początkowa degradacja, (iii) dalsza degradacja
i (iv) solubilizacja.
W przypadku poli(węglan trimetylenu) obserwowana jest erozja, nośnik leku ulega degradacji
tylko na powierzchni. Struktura wnętrza nośnika substancji leczniczej nie ulega biodegradacji.
Wskazany mechanizm degradacji sprzyja uwalnianiu zgodnego z kinetyką zerowego rzędu.
Do najczęściej stosowanych biodegradowalnych polimerowych nośników substancji
leczniczych należą kolagen, żelatyna, fibryna i kwas hialuronowy. Uwalnianie zachodzi
najczęściej w jednej fazie. W przypadku materiału litego uwalnianie będzie uzależnione od
proteolizy i zachodzi przez dyfuzję. W przypadku materiału porowatego w pierwszej
kolejności substancja lecznicza uwalniana jest z porów otwartych, następnie z porów
zamkniętych, proces ten jest głównie determinowany proteolizą a obecność porów powoduje
wydłużenia uwalniania substancji leczniczych.
W przypadku kwasu hialuronowego substancje lecznicze uwalniane są w drodze dyfuzji na
wskutek degradacji izowolemicznej polegającej na zjawisku, w którym molekuły kwasu
hialuronowego z upływem czasu są zastępowane i uzupełniany cząsteczkami wody bez utraty
objętości. W każdym wskazanym przypadku polimerowego nośnika substancji leczniczej
istotną rolę odgrywają oddziaływania materiału polimerowego z lekiem a także rozmiar jego
molekuły.
109. Omówić zasady administracji i uwalniania substancji leczniczych z
biodegradowalnych hydrożeli
Biodegradowalne systemy polimerowe oparte na hydrożelach ulegających biodegradacji są
szczególnie użyteczne w uwalnianiu substancji leczniczych, która jest stopniowo uwalniania a
sam hydrożel ulega biodegradacji i wchłonięciu w organizmie.
Hydrożele pozwalają przenosić duże m.in. cząsteczki substancji leczniczych, takich jak
polipeptydy, które nie podlegają prawom dyfuzyjnego kontrolowanego uwalniania.
Gdy szybkość uwalniania leku jest jednak kontrolowana przez dyfuzję leku, to biodegradacja
polimerowej matrycy nie ma większego znaczenia w profilu uwalniania leku, ale jest istotna
ze względu na brak konieczności usunięcia materiału polimerowego z tkanek pacjenta.
W przypadku kiedy mechanizm uwalnia substancji leczniczej jest uzależniony od innych
zjawisk biodegradacja hydrożeli wpływa na szybkość uwalniania leku i jest ona
wykorzystywana do sterowania uwalnianiem. Materiały polimerowe mogą być
zaprojektowane specjalnie do tego celu w różny sposób: (i) z degradowalnym łańcuchem
głównym, (ii) materiały polimerowe do uwalniania leków z degradowalnym czynnikiem
sieciującym (iii) i hydrożele z degradowalnymi łańcuchami (grupami) bocznymi.
Do hydrożeli z degradowalnym łańcuchem głównym należą m.in. hydrożele usieciowane.
Stosowane są tu polimery naturalne, takie jak policukry i polipeptydy ulegające degradacji
enzymatycznej i hydrolitycznej. Przykładowo policukry zawierające grupę karboksylową
poddawane są reakcji z estrem metylowym cysteiny, a następnie sieciujemy oksydacyjnie —
w ten sposób uzyskiwane jest wiązanie sieciujące zmniejszające szybkość biodegradacji.
Do tej samej grupy nośników polimerowych zaliczane są wewnątrzpenetrujące sieci
hydrożelowe, mogą one zawierać dwa polimery w usieciowanej formie lub tylko jeden.
Mogą być wytwarzane pomiędzy naturalnymi i syntetycznymi polimerami, np. przez
kopolimeryzację akryloamidu z N.N'-metyleno bisakryloamidu w roztworze żelatyny, przez
sieciowane żelatyny aldehydem glutarowym.
Z kolei do nieusieciowanych hydrożeli należą fizyczne żele otrzymane na bazie polipeptydów
i policukrów a także hydrożele z kopolimerów blokowych. Należy pamiętać jednak, że żele
mają słabe właściwości mechaniczne, można je jednak łatwo modyfikować, np. przez
sieciowanie chemiczne. Hydrożele z kopolimerów blokowych są otrzymywane przez
kopolimeryzacje biodegradowalnych nierozpuszczalne w wodzie polimerów z polimerami
hydrofilowymi. W ten sposób otrzymywany jest kopolimer może absorbować określoną ilość
wody nie rozpuszczając się w niej. Przykładem takiego materiału jest kopolimer politlenku
etylenu z polilaktydem.
Hydrożele polimerowe do uwalniania substancji leczniczych z degradowalnym czynnikiem
sieciującym otrzymane są poprzez sieciowanie wodorozcieńczalnych polimerów
biodegradowalnym czynnikiem sieciującym. Łańcuch główny nie degraduje, w efekcie
degradacja czynnika sieciującego powoduje powstanie rozpuszczalnych łańcuchów nośnika
polimerowego i wymywanie pojedynczych łańcuchów. Uwalnianie substancji leczniczej
odbywa się nie z sieci polimerowej, lecz w wyniku rozpuszczania hydrożelu i zależy od
rozpuszczalności leku. W przypadku substancji leczniczych dobrze rozpuszczalnych w
wodzie uwalniają się one szybko i dlatego ten typ systemów uwalniania substancji
leczniczych jest stosowany w przypadku substancji o niskiej rozpuszczalności w wodzie lub o
wysokich ciężarach cząsteczkowych takich jak polipeptydy.
Przykładem hydrożeli polimerowych do uwalniania substancji leczniczych z degradowalnym
czynnikiem sieciującym mogą być hydrożele sieciowanie azo reagentami Aromatyczne
wiązania azowe -N=N- są otwierane przez azoreduktazę bakterii występujących w okrężnicy.
Hydrożelowe systemy zsieciowane tymi wiązaniami degradują w okrężnicy i uwalniają
substancje leczniczą, np. w insulina umieszczona w hydrożelu z sieciującymi wiązaniami
azowymi jest chroniona przed destrukcją w żołądku przez co umożliwione jest dozowanie jej
doustnie.
Hydrożele z degradowalnymi łańcuchami (grupami) bocznymi stosowane są do substancji w
przypadku niskocząsteczkowych substancji leczniczych, takich jak polipeptydy, które
uwalniałyby się zbyt szybko w drodze prostej dyfuzji. Muszą one być przyłączone z
łańcuchem polimerowego wiązaniem labilnym (łatwo degradowalnym) aby potem uwolnić
niezmienioną cząsteczkę leku. Substancja lecznicza może być uwolniona w wyniku
degradacji hydrolitycznej wiązania lub działania enzymu.
Ze względów terapeutycznych optymalne wykorzystanie hydrożeli występuje w iniekcyjnych
systemach dozowania substancji leczniczych o przedłużonym działaniu. Wodny roztwór
niskocząsteczkowego B-A-B triblokowego kopolimeru posiada własności zmiany zol-żel w
sposób odwracalny w zależności od temperatury. Tworzy hydrożel bez niebezpiecznych
toksycznych rozpuszczalników organicznych lub przebiegu reakcji chemicznej. Do wodnego
roztworu można wprowadzić substancje leczniczą rozpuszczalną w wodzie w niskiej
temperaturze (poniżej temperatury żelowania) czyli w formie zolu. Struktura tri blokowego
kopolimeru jest tak dobrana (długość bloków), aby temperatura żelowania wynosiła poniżej
37? C. Roztwór zolu z lekiem wstrzyknięty w organizm powoduje jego żelowanie i
utworzenie matrycy polimerowej zawierającej lek. Z matrycy polimerowej lek jest wolno
uwalniany w wyniku dyfuzji oraz postępującej wolno degradacji hydrolitycznej łańcuchów
polimerowych oraz erozji matrycy.
110. Wymienić i scharakteryzować oryginalne produkty lecznicze oparte na
polimerach biodegradowalnych zarejestrowanych w leczeniu schizofrenii i raka
gruczołu krokowego
W przypadku schizofrenii istnieje jeden komercyjny produkt leczniczy, zarejestrowany jako
Rispolept consta lub Risperdal consta. Zawiera on mikrosfery z kopolimeru poli(lakktyd-ko-
glikolid) i rysperydon. Główne uwalnianie rysperydonu zaczyna się dopiero w trzecim
tygodniu, trwa od czterech do sześciu tygodni i kończy się w siódmym tygodniu. Zaleca się
zatem w tym przypadku stosowanie doustnej suplementacji do momentu wystąpienia fazy
głównego uwalniania substancji leczniczej z mikrosfer. Produkt leczniczy należy podwać co
dwa tygodnie. Dawka substancji leczniczej nie wpływa na schemat dawkowania.
Produkt leczniczy podawany jest w iniekcji w objętości 1 ml domięśniowo, co może
powodować powstawanie dolegliwości bólowych, stwarza ryzyko dyskomfortu pacjentów i
możliwość pomijania dawki W przypadku wystąpienia objawów niepożądanych nie ma
możliwości usunięcia postaci leku w formie mikrosfer z tkanki mięśniowej ze względu na
rozmiar mikrosfer. Istnieje również ryzyko podania mikrosfer donaczyniowo.
W przypadku raka gruczołu krokowego stosowane są pręty na bazie kopolimeru poli(lakktyd-
ko-glikolid) zawierające octan gosereliny. Zarejestrowane produkty lecznicze to Zoladex i
Zoadex LA Pręty podawane są podskórnie w przednią ścianę brzucha. Dawka substancji
czynnej wpływa na schemat dawkowania.

111. Salicylany – mechanizm działania toksycznego oraz objawy zatrucia ostrego i

przewlekłego
Mechanizm działania toksycznego salicylanów
Salicylany rozprzęgają fosforylację oksydacyjną, przez co zmniejsza się synteza ATP, a
zwiększa wytwarzanie ciepła, prowadzące niekiedy do rozwoju hipertermii. Działają również
drażniąco na błony śluzowe, czego skutkiem są m.in. nadżerki i lekkie krwotoczne zapalenie
żołądka oraz podrażnienie błony śluzowej dróg moczowych, powodujące zwykle niegroźną
mikrohematurię. Dodatkowa obecność alkoholu etylowego w żołądku nasila destrukcję błony
śluzowej. Wywoływane przez kwas acetylosalicylowy nadżerki i owrzodzenia w przewodzie
pokarmowym mogą być źródłem krwawienia, co wraz z upośledzoną czynnością płytek i
zaburzeniami krzepnięcia pochodzenia osoczowego (zahamowanie syntezy czynników
zależnych od witaminy K przez salicylany) prowadzi niekiedy do rozwoju niedokrwistości.
Salicylany przyjęte w dawce toksycznej pobudzają bezpośrednio OUN, m.in. ośrodek
oddechowy w pniu mózgu, wywołując przyspieszenie oraz pogłębienie oddechu, zaś w
następstwie tego hiperwentylację, powodującą utratę CO2 z oddechem i wzrost pH krwi, czyli
alkalozę oddechową. Organizm wyrównuje to wydalaniem jonów sodowych i potasowych z
moczem. Utrata zasad przez nerki oraz narastająca ketonemia, spowodowana rozpadem
tkanek i odwodnieniem, wyzwala kwasicę metaboliczną, która jednak nie jest tak głęboka, jak
w śpiączce cukrzycowej. Powstała kwasica zmniejsza z kolei stopień zjonizowania kwasu
salicylowego, co ułatwia jego przenikanie do OUN. Salicylany nasilają też lipolizę,
zwiększając pulę ciał ketonowych. Obserwowana w zatruciu kwasica jest więc częściowo
kwasicą ketonową. Ponieważ synteza ATP na drodze fosforylacji oksydacyjnej zmniejsza się,
rośnie udział glikolizy w produkcji ATP.
W początkowej fazie zatrucia może dochodzić do hiperglikemii, natomiast w miarę zużycia
zasobów glikogenu obserwuje się często hipoglikemię. Wymioty i nasilona sekrecja nerkowa
potasu prowadzą u większości pacjentów do hipokaliemii. W przypadku wystąpienia
rabdomiolizy typowa jest hiperkaliemia. Odwodnienie to następstwo wymiotów, nasilonego
pocenia, hiperwentylacji i ucieczki płynów do tzw. trzeciej przestrzeni. Ze względu na
wysokie zapotrzebowanie energetyczne mózgu, w sytuacji niedoboru ATP, występują objawy
neurotoksyczności – początkowo pobudzenie, a następnie depresja OUN.
Salicylany w dawkach toksycznych wydłużają czas krzepnięcia, ponieważ zmniejszają
stężenie protrombiny w surowicy krwi oraz wiążą jony wapnia.
Kwas acetylosalicylowy i salicylany mogą powodować acetylację lizyny, aminokwasu
wchodzącego w skład albumin; przemiana ta zmienia antygenowość albumin i może wywołać
nadwrażliwość na salicylany.
Do niepożądanych działań salicylanów należy zaliczyć kompetencyjne wypieranie innych
leków z połączeń z białkami osocza. Kwas acetylosalicylowy łączy się silnie z albuminami
osocza, co może prowadzić do wypierania innych leków, które osiągają wówczas wyższe
stężenie we krwi. W ten sposób, np. u chorych na cukrzycę, leczonych doustnymi lekami
przeciwcukrzycowymi, po przyjęciu kwasu acetylosalicylowego może dochodzić do
hipoglikemii. Salicylany nasilają również działanie leków przeciwzakrzepowych i
sulfonamidów.
Objawy zatrucia ostrego
Ostre zatrucia salicylanami występują wyjątkowo rzadko jako zatrucia samobójcze, natomiast
stosunkowo często dochodzi do zatruć salicylanami u dzieci.
Ze strony przewodu pokarmowego obserwuje się: bóle brzucha, nudności, wymioty, czasem z
krwią. W ciężkich przypadkach ostrego zatrucia występują zaburzenia orientacji, pobudzenie,
halucynacje, drażliwość, splątanie przechodzące w senność. Najcięższe zatrucia manifestują
się drgawka-mi, śpiączką, depresją ośrodka oddechowego i obrzękiem mózgu. Objawem
ciężkiego zatrucia jest spadek ciśnienia krwi z oznakami niewydolności serca, w lżejszych
przypadkach typowa jest tachykardia zatokowa. Możliwe są komorowe zaburzenia rytmu
serca. Obserwuje się również przyspieszony oddech, gorączkę, szum w uszach i nadmierną
potliwość. Oprócz szumów usznych mogą występować halucynacje słuchowe lub
upośledzenie słuchu. Twarz jest zaczerwieniona, niekiedy w okolicy oczodołów powstają
obrzęki. Rabdomioliza i ostra niewydolność nerek są rzadkimi objawami zatrucia
salicylanami. Wydłużenie czasu protrombinowego, z objawami skazy krwotocznej, stwierdza
się w ciężkich zatruciach.
Zasadowica oddechowa pojawia się we wczesnej fazie zatrucia, następnie rozwija się
dominująca w obrazie zatrucia wyrównawcza kwasica metaboliczna. Kwasicę w przebiegu
zatrucia salicylanami charakteryzują zwiększona luka anionowa, ketonemia, hipokaliemia i
niekiedy hipoglikemia. U dzieci zasadowica oddechowa może nie występować lub trwać
bardzo krótko.
W ciężkich zatruciach dominują hiperwentylacja i hipertermia, które, zwłaszcza u małych
dzieci, mogą szybko prowadzić do śmierci.
Ciężkość zatrucia, postępowanie i rokowanie zależą od stężenia salicylanów we krwi.
Zatrucie lekkie charakteryzuje się piekącym bólem w jamie ustnej i przełyku, utratą łaknienia,
uczuciem znużenia, bólami i zawrotami głowy, szumem w uszach, zaburzeniami ostrości
widzenia, miernym pobudzeniem czynności oddechowej.
W zatruciach średniociężkich pobudzenie oddechu jest wyraźniejsze, obserwuje się niepokój,
majaczenie, zaburzenia równowagi, może także wystąpić senność. Temperatura ciała jest
podwyższona, a czynność serca znacznie przyspieszona. Możliwe są krwawienia z nosa i
przewodu pokarmowego.
W zatruciach ciężkich wymienione objawy są bardziej nasilone. W początkowym okresie
obserwuje się stan silnego pobudzenia psychoruchowego z przyspieszeniem i pogłębieniem
oddechu. Stopniowo pojawia się depresyjne działanie na OUN ze śpiączką, zaburzeniami
oddechowymi i sinicą. W wyjątkowo ciężkich przypadkach może dojść do porażenia
czynności oddechowej.
Objawy zatrucia przewlekłego
Nudności, wymioty, bóle brzucha, przyśpieszony oddech i niekiedy żółtaczka to typowe
objawy zatrucia przewlekłego, natomiast krwawienie i perforacja przewodu pokarmowego są
rzadkie. U części osób przewlekle przyjmujących salicylany stwierdza się zwiększoną
aktywność aminotransferaz. W przypadkach zatruć przewlekłych dominują objawy
psychiczne, które u ludzi starszych mogą być mylnie interpretowane jako zmiany wynikające
z otępienia. Długotrwałe przyjmowanie większych dawek salicylanów może czasem wywołać
objawy ze strony OUN (splątanie, pobudzenie, stupor i śpiączka).

112. Wskaż źródła narażenia na kadm, przedstaw mechanizm działania toksycznego

i kancerogennego kadmu
Źródła narażenia na kadm
Do antropogenicznych źródeł emisji kadmu do środowiska należy stosowanie metali
kolorowych zanieczyszczonych kadmem, spalanie węgla oraz pozbywanie się wyrobów
zawierających Cd (odpady). Niebezpieczeństwo zatrucia kadmem i jego związkami istnieje w
zakładach przemysłowych produkujących stopy, w hutnictwie metali nieżelaznych
zużywających surowce zawierające kadm, a także podczas galwanizacji stali, w
spawalnictwie, przy produkcji akumulatorów. Ważnymi źródłami narażenia na kadm są
pożywienie i woda, szczególnie dla osób zamieszkujących okolice zakładów przemysłowych,
emitujących kadm do powietrza atmosferycznego. Dym papierosowy jest również źródłem
kadmu, z uwagi na możliwość kumulowania tego pierwiastka w liściach tytoniu. Jeden
papieros zawiera 1–2 μg kadmu, z czego około 10% w trakcie palenia przenika do płuc.
Mechanizm działania toksycznego
Wolne jony kadmu tworzą wiązania kowalencyjne i jonowe z atomami siarki, wodoru i tlenu,
występującymi w makro- i mikrocząsteczkach komórek. Kadm zmienia metabolizm
pierwiastków niezbędnych dla organizmu, takich jak cynk, miedź, żelazo, magnez, wapń i
selen, na zasadzie interakcji, co powoduje zmiany morfologiczne i czynnościowe w
określonych narządach. Interakcja Cd/Ca wywołuje zwiększone wydalanie wapnia pod
wpływem kadmu.
Do wnętrza mitochondriów kadm dostaje się przez kanały wapniowe, ponieważ może się
wiązać z grupami tiolowymi transportera białkowego jonów Ca(II). W mitochondriach łączy
się z grupami -SH transporterów nukleotydów adeninowych znajdujących się w ich
wewnętrznej błonie, co powoduje zmiany konformacyjne tych białek i w konsekwencji
wzrost przepuszczalności błon mitochondrialnych. Zaburzenia potencjału błonowego
mitochondrium i równowagi jonowej w komórkach mogą być również indukowane przez
kadm, który powoduje gwałtowny wypływ jonów wapnia z mitochondriów i zmianę
aktywności enzymów uczestniczących w aktywnym transporcie wapnia, sodu i potasu oraz
łańcucha oddechowego. Jony kadmowe, łącząc się z innymi białkami, powodują zaburzenia
różnych cykli metabolicznych, wywołując m.in.:
‒ rozprężenie fosforylacji oksydacyjnej,
‒ hamowanie oddychania tkankowego,
‒ hamowanie aktywności enzymów związanych z procesami aktywnego transportu jonów
sodowych i potasowych.
Kadm powoduje zaburzenia metabolizmu węglowodanów, zmniejsza wydzielanie insuliny,
hamuje aktywność oksydaz oraz indukuje peroksydację lipidów. Jest inhibitorem fosfataz i
enzymów zawierających grupy sufhydrylowe, powoduje zaburzenia w metabolizmie białek i
zwiększa ich wyda-lanie z moczem oraz zakłóca przemianę witaminy B1.
Zwiększenie ilości reaktywnych form tlenu w komórkach narażonych na działanie kadmu
może być również wynikiem osłabienia mechanizmów antyoksydacyjnych. Wynika to przede
wszystkim ze zmniejszenia w komórkach stężenia zredukowanego glutationu (GSH),
całkowitej puli grup -SH związanych z białkami i zmian aktywności enzymów
antyoksydacyjnych. Ponieważ GSH bierze udział w bezpośrednim wiązaniu jonów kadmu,
powoduje to obniżenie jego całkowitej zawartości w komórkach i przyczynia się do nasilenia
w nich stresu oksydacyjnego.
Narażenie organizmu na działanie kadmu, zwłaszcza przewlekłe, prowadzi do zmian w
funkcjonowaniu układu immunologicznego. Ponieważ komórkami docelowego działania
kadmu są limfocyty T, B i makrofagi, komórki cytotoksyczne K i NK oraz komórki pamięci
immunologicznej, jego bezpośrednia immunotoksyczność polega na modyfikacji odpowiedzi
immunologicznej, zarówno typu komórkowego, jak i humoralnego.
Mechanizm jego nefrotoksycznego działania polega na uszkodzeniu błony komórkowej
wskutek wzrostu peroksydacji lipidów. Zmieniając stężenia metali niezbędnych (Fe, Zn, Cu)
kadm zmniejsza ich biodostępność, powodując zaburzenia rozwoju.
Kadm wpływa niekorzystnie na funkcje układu rozrodczego, co objawia się przede wszystkim
upośledzeniem funkcji jąder. Mechanizmy toksycznego działania są złożone i obejmują m.in.
uszkodzenia śródbłonka naczyniowego, komórek Leydiga i Sertoliego oraz połączeń
międzykomórkowych. Uszkodzenie jąder może być również skutkiem stresu oksydacyjnego,
który zmienia aktywność systemów enzymatycznych i indukuje reakcję zapalną, prowadząc
do morfologicznych i funkcjonalnych zmian w komórkach jąder. Zmiany morfologiczne
obejmują martwicę kanalików nasiennych, powodującą hamowanie syntezy testosteronu i
upośledzenie spermatogenezy. Kadm zaburza również funkcję gruczołu krokowego, zmienia
jego czynności hormonalne i wydzielnicze oraz upośledza płodność.
Kadm oddziałuje też niekorzystnie na układ sercowo-naczyniowy. W badaniach
eksperymentalnych wykazano szczególną wrażliwość układu naczyniowego różnych
narządów, a zwłaszcza komórek endotelialnych, na toksyczny wpływ tego metalu. Kadm
indukuje zaburzenia funkcji i uszkodzenia struktury śródbłonka oraz komórek mięśni
gładkich naczyń, co sprzyja powstawaniu blaszki miażdżycowej.
Mechanizm działania kancerogennego
Indukowane przez kadm uszkodzenia DNA (fragmentacja nici, mutacje, aberracje
chromosomowe) są wynikiem jego pośredniego działania. Wiele badań wskazuje, że wiąże
się to ze stresem oksydacyjnym, powstającym w komórkach narażonych na wpływ kadmu
oraz z osłabieniem ich obronnych mechanizmów antyoksydacyjnych. Nadmiar reaktywnych
form tlenu (RFT) przy obniżonym potencjale antyoksydacyjnym sprzyja aktywacji
protoonkogenów, co prowadzi do nadmiernego wytwarzania produktów białkowych
stymulujących proliferację. Mała wydolność mechanizmów antyoksydacyjnych w komórkach
narażonych na działanie kadmu może wynikać z jego interakcji z cynkiem, miedzią, żelazem
czy selenem, co skutkuje obniżeniem aktywności enzymów antyoksydacyjnych: dysmutazy
ponadtlenkowej, katalazy, peroksydazy glutationowej. Kadm może hamować naprawę DNA,
co wiąże się z jego zdolnością do ograniczania aktywności enzymów uczestniczących w
usuwaniu uszkodzeń bądź modyfikacji tego procesu.
Mechanizm kancerogennego działania kadmu może również polegać na zakłóceniu
sygnalizacji międzykomórkowej i uszkodzeniach cytoszkieletu, co prowadzi do zmian w
adhezji komórek, która odgrywa główną rolę w regulacji wzrostu, różnicowania się i migracji
komórek. Kadm, wywołując stres oksydacyjny w komórkach, inicjuje w nich uszkodzenia
mitochondriów, co prowadzi m.in. do zaburzeń transportu elektronów, oksydacyjnej
fosforylacji, syntezy ATP i zmian w potencjale redoks komórki, a w rezultacie do
programowanej śmierci.
113. Zastosowanie etanolu w medycynie i farmacji, losy w organizmie, mechanizm
działania toksycznego
Zastosowanie etanolu w medycynie i farmacji
Alkohol etylowy jest składnikiem wielu leków, m.in. przeciwkaszlowych, wzmacniających
oraz nalewek ziołowych. Wchodzi także w skład wielu kosmetyków: płynów do higieny jamy
ustnej, płynów po goleniu, wód kolońskich, a także perfum.
Losy w organizmie
Ze względu na duże powinowactwo do wody alkohol etylowy łatwo i szybko ulega resorpcji
w przewodzie pokarmowym. Proces ten zaczyna się w jamie ustnej, gdzie wchłania się ok.
1% przyjętej dawki. W żołądku wchłonięte zostaje ok. 25%, najwięcej zaś – ok. 75% dawki –
w jelitach, przede wszystkim w dwunastnicy oraz jelicie czczym i krętym. Na szybkość
procesu wchłaniania etanolu z przewodu pokarmowego znacząco wpływa stopień
wypełnienia żołądka. Przy spożywaniu alkoholu etylowego w czasie lub bezpośrednio po
posiłku stężenie alkoholu we krwi jest niższe niż przy spożywaniu etanolu na pusty żołądek.
Efekt taki nazwany jest deficytem alkoholowym. Napoje alkoholowe o zawartości
przekraczającej 20% etanolu są wchłaniane znacznie szybciej.
Po wchłonięciu alkohol bardzo szybko zostaje rozmieszczony w całym organizmie.
Powinowactwo do wody sprawia, że stężenie etanolu w poszczególnych tkankach jest
odwrotnie proporcjonalne do zawartości lipidów, zaś wprost proporcjonalne do zawartości
wody. Wprawdzie nie istnieją narządy o specyficznej zdolności gromadzenia etanolu, jednak
w płynach fizjologicznych (ślina, mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy i krew) oraz niektórych
dobrze ukrwionych narządach, jak nerki, mięśnie szkieletowe, śledziona i mózg, jego stężenie
po spożyciu jest duże. Alkohol etylowy stosunkowo łatwo przechodzi przez barierę
łożyskową i przedostaje się do krwi pępowinowej. Mechanizm działania toksycznego
Mechanizm toksyczności etanolu jest wielokierunkowy. Lipofilny charakter alkoholu
etylowego powoduje, że bardzo szybko przenika on barierę krew–mózg, przemieszcza się do
OUN, wywołuje niedotlenienie neuronów i doprowadza do zakłócenia ich czynności, co
skutkuje działaniem depresyjnym i narkotycznym. Depresyjny wpływ etanolu wynika z jego
działania uszkadzającego błony komórkowe i błony organelli, zmiany ich struktury i
przepuszczalności, a także działania pośredniego, związanego z uszkadzaniem struktury
białek i kwasów nukleinowych w następstwie działania metabolitów (aldehyd octowy).
Oddziaływanie alkoholu etylowego na układ nerwowy polega ponadto na zakłócaniu
równowagi między bodźcami pobudzającymi i hamującymi. Etanol może wywierać efekt
wzmacniania przekaźnictwa hamującego lub hamowania przewodnictwa pobudzającego.
Etanol nasila aktywność układu GABA-ergicznego. Mechanizm tego zjawiska polega na
zwiększeniu napływu jonów chloru do wnętrza komórki. Alkohol etylowy zmniejsza
uwalnianie oksytocyny i wazopresyny na wskutek pobudzania aktywności kanałów
potasowych aktywowanych przez wapń.
Utlenianie etanolu przez układ dehydrogenaz prowadzi do nagromadzenia w cytozolu
komórki zredukowanych nukleotydów (NADH), co ułatwia powstawanie mleczanów z
pirogronianów. Niedobór formy utlenionej (NAD) hamuje glikolizę i glikogenolizę, a także
oksydację kwasów tłuszczowych i glukoneogenezę, co przyczynia się do hipoglikemii i
wzmożonej syntezy kwasów tłuszczowych. Zmniejszenie stosunku NAD/NADH prowadzi
także do zwiększenia generacji rodników tlenu w mitochondriach, wskutek nasilenia
przepływu elektronów w łańcuchu oddechowym. Powstające rodniki uszkadzają mitochondria
i prowadzą do stanu stresu oksydacyjnego. Aktywacja mikrosomalnego układu utleniania
również pociąga za sobą zwiększenie generacji wolnych rodników, uszkodzenie
mitochondriów i pogłębianie stanu stresu oksydacyjnego.
Reaktywne formy tlenu, obok bezpośredniego działania alkoholu oraz pośredniego
metabolitów (aldehyd octowy), a także powstających w czasie biotransformacji estrów
etylowych kwasów tłuszczowych, odpowiadają za działanie hepatotoksyczne. Alkohol
etylowy powoduje stłuszczenie wątroby, po którym zwykle dochodzi do marskości tego
narządu. Mechanizm toksycznego działania obejmuje również bezpośredni wpływ etanolu i
produktów jego biotransformacji na mięsień sercowy oraz układ przewodzący serca.
Dużą toksycznością charakteryzują się także metabolity alkoholu etylowego. Aldehyd octowy
ma właściwości toksyczne, mutagenne i kancerogenne. Zakłóca procesy syntezy i naprawy
DNA, wywołuje mutacje punktowe w niektórych genach, wpływa na wymianę chromatyd
siostrzanych, a także indukuje aberracje chromosomalne. Aldehyd octowy stymuluje proces
apoptozy, uczestniczy w powstawaniu stanów zapalnych, wywołuje metaplazję nabłonka oraz
uszkodzenie komórek prowadzące do ich nadmiernej regeneracji. Łatwo wiąże się z białkami
komórkowymi i DNA, co powoduje morfologiczne i czynnościowe uszkodzenie komórki oraz
zapoczątkowuje reakcję immunologiczną. Aldehyd octowy wykazuje również działanie
hepatotoksyczne, związane bezpośrednio z łatwością tworzenia połączeń addycyjnych z
białkami. Powstające addukty wywołują reakcję immunologiczną i syntezę przeciwciał
przeciwko aldehydowi oraz jego kompleksom z białkami. Przeciwciała te uczestniczą w
rozwoju alkoholowego uszkodzenia wątroby. Kwas octowy zaburza równowagę kwasowo-
zasadową, prowadząc do rozwoju kwasicy.
Etanol jest kokancerogenem stymulującym powstawanie zmian nowotworowych w wyniku
interakcji z innymi związkami o działaniu kancerogennym.
Alkohol wykazuje działanie teratogenne. Spożywany przez kobiety w ciąży może wywołać
objawy określane jako zespół poalkoholowego uszkodzenia płodu (Fetal Alcohol Syndrom –
FAS), charakteryzujący się spowolnieniem rozwoju fizycznego, występowaniem zmian w
obrębie twarzoczaszki oraz dysfunkcją mózgu.
Długotrwałe spożywanie alkoholu prowadzi do wzrostu aktywności dehydrogenazy
alkoholowej oraz aldehydowej i enzymów mikrosomalnych, wywołując zjawisko tolerancji, a
następnie uzależnienie fizyczne i psychiczne. Skutkiem rozwoju tolerancji jest występowanie
większych stężeń etanolu we krwi i związane z tym szybsze uszkodzenie, np. wątroby,
żołądka czy błony śluzowej jelit, a także trzustki. Rozwój uzależnienia wiąże się z wpływem
alkoholu na neuroprzekaźniki, tj. ze wzrostem stężenia dopaminy w obszarze jądra
półleżącego i aktywacją układu nagrody, co powoduje zwiększenie poziomu endorfin.
Przewlekłe spożywanie alkoholu obniża poziom serotoniny. U osób uzależnionych
odstawienie alkoholu etylowego skutkuje zwiększeniem stężenia noradrenaliny.
Etanol jest zaliczany do związków znacznie wzmagających diurezę, przyczyniając się do
hipowolemii i zaburzeń elektrolitowych. Hipowolemia prowadzi do niewydolności nerek,
powstającej także jako efekt zjawiska rabdomiolizy.