Noorde||[ke hogeschoo| Leeuwarden

11
Mensen met een beperk|ng
Gewoon waar kan spec|aa| waar nod|g
Inge Me|[er
Cpleldlng uocenL zorg en welzl[n
SLudenLnummer 131696
!aar van aankomsL 2009
8egeleldend docenL W uouma
SLudleloopbaan begelelder M !ensma
uaLum AugusLus 2011



2

Voorwoord

naar aanleldlng van de opleldlng docenL zorg en welzl[n heb lk ml[ verdlepL ln heL onderwerp mensen
meL een versLandell[ke beperklng PeL doel van dlL verslag ls kennls vergaren en een menlng vormen
over dllemma's dle ln de zorg plaaLsvlnden

ln de verslag worden opdrachLen op heL gebled van mensen meL een versLandell[ke beperklng
ulLgewerkL u zulL anLwoord krl[gen op de volgende vragen Mensen meL een beperklng Wle
bedoelen wl[ daarmee? Wanneer ls er sprake van een beperklng en wanneer ls er sprake van een
handlcap? WaL zl[n de oorzaken hlervan? WaL beLekenL heL voor lemand om een beperklng Le
hebben? WaL beLekenL heL voor zl[n omgevlng? Welke mogell[kheden heefL lemand meL een
beperklng om een zo normaal mogell[k leven" Le lelden? Poe ondersLeun [e lemand meL een
beperklng?

Ml[n verwachLlng van heL verslag zl[n daL lk lnzlchL krl[g ln heL leven en de zorg voor mensen meL een
beperklng en lk ml[n menlng ga vormen omLrenL dlL onderwerp Cver heL onderwerp ls een basls
aanwezlg omdaL lk slnds dlL [aar ook lessen op de opleldlng maaLschappell[k zorg verzorg ulL kosL ml[
op dlL momenL nog veel moelLe en hoop daL dlL verslag kan bl[dragen aan heL voorberelden van ml[n
lessen

lk wll de volgende doelen behalen meL schrl[ven van dlL verslag

na heL maken van dlL verslag denk lk de volgende compeLenLles ulL de compeLenLle blblloLheek Le
behalen of Le verdlepen

lk leerllngen aan Le spreken op ongewensL gedrag en sLlmuleer leerllngen op gewensL gedrag
lk maak bl[ ml[n onderwl[s gebrulk van moderne mlddelen waaronder lC1
lk organlseer de prakLlsche kanL van ml[n onderwl[s (leermlddelen lC1 lnrlchLlng lokaal eLc) effecLlef
en efflclenL

Cronlngen augusLus 2011



3

Inhoudsopgave

voorwoord 2

1 Ceschledenls van de zorg mbL mensen meL een versLandell[ke beperklng 6
11 Ceschledenls van de zorg 6
12 Zorgvlsles door de [aren heen 7
121 Morele vlsle 7
122 normaLleve vlsle 7
123 Medlsche/ mechanlsLlsche vlsle 7
124 ersonale/ relaLlonele vlsle 7
13 CnLwlkkellngen blnnen de zorg 8
131 lndlvlduallserlng 8
132 uemocraLlserlng 8
133 vergrl[zlng 8
134 ueregulerlng en flexlblllserlng 8
133 krlLlekpunLen op zorgvernleuwlng 8

2 lnLervlew mensen meL een beperklng 9

3 ulLgangspunLen blnnen de zorg voor mensen meL een versLandell[ke beperklng 12

4 ue kl[k van de samenlevlng 14

3 Cmgekeerde lnLegraLle 13

6 lnschaLLen van heL funcLlonerlngsnlveau 16

7 CndersLeunen 17

8 CommunlcaLle en begeleldlng 20
81 lesopzeL communlceren meL de cllenL 20

9 lnLegraLle op school 22



4

10 Cuders en opvoedlng 23
101 CpvoedlngsondersLeunlng 23
102 CnLwlkkellngsprogramma's 23
1021 PeL Macquarle en klelne sLap[es programma 24
1022 PeL orLagegroepsprogramma 24

11 !ongeren meL een llchL versLandell[ke beperklng 24

12 Woonmogell[kheden 27

13 8egeleldlngsmeLhodleken 29
131 MeLhode vlaskamp 29
132 CenLle 1eachlng 30
133 8asale sLlmulaLle 30
134 1oLale communlcaLle 32
133 Llgen lnlLlaLlef model (LlM) 33
136 Lrvarlngsordenlng van 1lmmer Pulgens 34
137 AcLlve SupporL 36
138 Sonrlse 36
139 1eacch 37
1310 MeLhode urllngs 37
1311 resenLle meLhode (lnLerneL) 38
1312 Soclaal compeLenLlemodel 40

14 8elaLles en vrl[e Ll[d 41
141 SLageopdrachL 42

13 MeLhodlsch werken 43
131 WaL ls meLhodlsch werken? 43
132 ulLwerklng casus 44

16CndersLeunlng 43

17 CndersLeunlngsplan 46
171 WaL ls een ondersLeunlngsplan 46
172 CndersLeunlngscyclus 46
173 uoelen formuleren 47
174 erspecLlef hoofd en werkdoelen 47


3


18 probleemgedrag 48
181 WaL ls probleem gedrag 48
182 omgaan meL probleemgedrag 48
183 SoorLen gedragsproblemen 49
1831 Speclfleke gedragsproblemen 49
1832 vlsle op probleem gedrag 30
184 meLhoden voor omgaan meL probleemgedrag 30

19 kwallLelL 32

20 lncldenLen op de werkvloer 33

21 ullemma's ln de zorg 34

22 Ml[n waarden en normen 33

23 PeL werkveld 37

nawoord 39

8eoordellng 60

8ronvermeldlng 62

8l[lage 1 lnLervlew over mensen meL beperklng ln de samenlevlng 623
8l[lage 2 CndersLeunlngscyclus 66



6

1 Gesch|eden|s van de zorg mbt mensen met een verstande||[ke beperk|ng

Cpdracht 1
A Maak een scheLs van de geschledenls van de zorg voor mensen meL een versLandell[ke
beperklng(lnLerneL)
8 Welke zorgvlsles kun [e onderschelden ln deze geschledenls? Leg de zorgvlsles ulL
C ScheLs een beeld van de huldlge vlsle op zorg voor mensen meL een beperklng Poe ls deze vlsle
onLsLaan? WaL ls de keerzl[de van de zorgvernleuwlng?

11 Gesch|eden|s van de zorg
ln de Mlddeleeuwen waren ze soms nar of er werd gedachL daL lemand meL een versLandell[ke
beperklng bezeLen was door de dulvel 1oL ln de negenLlende eeuw dachLen de mensen nog heel
slechL over mensen meL een versLandell[ke beperklng ln dle Ll[den werd er gedachL daL 'deze'
mensen onnozel en dom waren en dus nleLs konden uoor de [aren heen zl[n de mensen er anders
over gaan denken en gelukklg ls dlL Legenwoordlg wel anders vroeger werden ze aparL van mensen
zonder een versLandell[ke beperklng gezlen

net barmhart|ghe|ds mode| (18S0194S)
1ussen 1830 en 1943 leefden versLandell[k gehandlcapLen aparL van de andere mensen Men was
Loen van menlng daL de samenlevlng zlch moesL beschermen Legen deze mensen omdaL ze
onvoorspelbaar waren Wel konden ze wel ln de lnrlchLlngen werken als goedkope krachL

net med|sche mode| 194S 1960
na 1943 werd de kennls over heL llchaam en de geesL sLeeds groLer ln 1930 kwamen er zelfs voor
heL eersL medlcl[nen op de markL dle heL een sLuk makkell[ker maakLen om lemand meL een
versLandell[ke beperklng Le verzorgen of Le helpen na 1943 werden mensen meL een versLandell[ke
handlcap nleL meer gezlen als mensen dle zwakzlnnlg waren en dus nleLs konden vanaf daL momenL
werden deze mensen als paLlenL gezlen en nleL meer als lemand waarvoor de maaLschappl[ zlch
moesL beschermen nu werden ze beschouwd als zleke mensen

net ontw|kke||ngsmode| (1960 1970)
ulngen dle ln deze perlode vanzelfsprekend waren ln bl[voorbeeld lnsLelllngen werden nu veranderd
Zo werd de plaaLs van arLsen lngenomen door psychologen waardoor er meer gekeken werd naar heL
gedrag van mensen meL een versLandell[ke beperklng vanaf dlL momenL werd er ook meer de
nadruk gelegd op gell[kheld en werd lemand meL een versLandell[ke beperklng nleL meer gezlen als
lemand dle zlek was maar als lemand dle een achLersLand had ln de onLwlkkellng Mensen meL een
versLandell[ke beperklng hebben neL zoveel rechL op een zo normaal mogell[k leven als leder ander
zonder beperklng dlL werd ook wel de normallsaLlegedachLe genoemd ulL beLekende nleL daL ze
zlch volledlg aan moesLen passen aan de harde elsen van de maaLschappl[ al dachLen sommlge
mensen daL dlL wel zo moesL zl[n

net |ntegrat|emode| (1970 1990)
ue normallsaLlegedachLe leverde ln deze perlode sLeeds meer problemen op Waarom moesLen de
mensen meL een versLandell[ke beperklng zlch alLl[d aanpassen? Zou heL nleL beLer zl[n als dlL ook
andersom zou gelden? PeL rechL op een zo normaal mogell[k leven ls naLuurll[k een goede zaak maar
een versLandell[ke beperklng kon [e naLuurll[k nleL negeren ue samenlevlng moesL mensen meL een
beperklng maar meer gaan accepLeren Ze moesLen kunnen deelnemen aan de samenlevlng zonder
daL zl[ zlch aan hoefden Le passen aan de samenlevlng dlL werd ook wel de lnLegraLlegedachLe
genoemd vanaf daL momenL werden er woonhulzen voor mensen meL een versLandell[ke beperklng
gebouwd nleL dlep ln heL bos maar mldden ln een woonwl[k ln plaaLs van de psychologen en


7

pedagogen kwamen de ouders en groepslelders sLeeds meer ln beeld als heL om de mensen meL een
beperklng glng

net zorg op maat mode| (S|nds 1990)
Slnds 1990 worden versLandell[k gehandlcapLe mensen nleL meer als een groep gezlen lemand meL
een versLandell[ke beperklng ls neL zo goed een lndlvldu als lemand zonder versLandell[ke handlcap
en ook zl[ hebben heL rechL om hun elgen keuzes Le maken nu wordL er per persoon gekeken naar
waL lemand nodlg heefL en nleL meer naar een groLe groep mensen over heL algemeen Cok word er
nu nleL meer gekeken naar waL lemand meL een versLandell[ke beperklng nleL kan ln plaaLs daarvan
wordL er gekeken naar waL lemand wel kan

net emanc|pat|emode| (burgerschapsmode|)
PeL emanclpaLlemodel ook wel burgerschapsmodel genoemd benadrukL daL we lemand meL een
handlcap zlen als een voorwaardlg burger Het emancipatiemodel benadrukt het tot zijn recht komen
van de mogelijkheden van mensen (met een verstandelijke handicap). n deze is de kwaliteit van het
bestaan van mensen in het geding.

12 2orgv|s|es door de [aren heen
Lr zl[n een aanLal vlsles op mensen meL een versLandell[ke beperklng namell[k
O Morele vlsle
O normaLleve vlsle
O Medlsche/ mechanlsLlsche vlsle
O ersonale/ relaLlonele vlsle

121 More|e v|s|e
8lnnen de morele vlsle wordL heL hebben van een handlcap gezlen als een sLraf Len sLraf voor
samenlevlngsLekorLen of een sLraf voor persoonll[ke 'mlssLappen' ulL denkbeeld komen we blnnen
onze samenlevlng nleL meer Legen echLer komen we deze denkbeelden nog wel Legen ln andere
culLuren

122 Normat|eve v|s|e
Mensen meL een normaLleve vlsle op personen meL een handlcap denken daL gehandlcapLen
abnormaal en afwl[kend zl[n Als er wordL gedachL vanulL deze opvaLLlng verLonen meL mensen meL
een handlcap gedrag daL afwl[kL van de 'normale' paLronen de 'normale' waarden en normen

123 Med|sche] mechan|st|sche v|s|e
8lnnen deze vlsle worden mensen meL een handlcap als zlek beschouwd ue nadruk bl[ deze vlsle llgL
op heL organlsch defecL daL de beperklng veroorzaakL ln daL geval wordL er meesLal gesproken van
een paLlenL vanulL deze vlsle wordL de hulpverlenlng gerlchL op heL hersLellen van de defecLe
funcLles zodaL de paLlenL weer 'normaal' kan funcLloneren

124 ersona|e] re|at|one|e v|s|e
8lnnen deze vlsle sLaaL de persoon meL zl[n elgen speclfleke ldenLlLelL cenLraal rlmalr ls de
lnLermensell[ke omgang en de benaderlng van LoLale unleke mens waarbl[ heL ulLgangspunL ls daL
ledereen sLerke en zwakke kanLen heefL Llk persoon heefL zl[n mogell[kheden en beperklngen ln
deze vlsle komL heL er dus de mens op de eersLe plaaLs en daarna pas de beperklng Lr wordL blnnen
deze vlsle nleL gesproken over paLlenLen maar over cllenLen




8

13 Cntw|kke||ngen b|nnen de zorg
Zoals de slogan de maaLschappl[ daL ben [l[" al zegL ls ook de versLandell[k gehandlcapLe ook een
onderdeel van de maaLschappl[ ue zorg maakL hler deel vanulL uezelfde onLwlkkellngen dle zlch ln
de maaLschappl[ afspelen zl[n dan ook zlchLbaar blnnen de zorg voor mensen meL een versLandell[ke
beperklng Plerbl[ moeL gedachL worden aan lndlvlduallserlng democraLlserlng vergrl[zlng
deregulerlng en flexlblllserlng

131 Ind|v|dua||ser|ng
vroeger was heL gezln heL belangrl[ksLe blnnen de samenlevlng ue nadruk lag op velllgheld en
geborgenheld blnnen heL gezln ue groep sLond cenLraal 1egenwoordlg zlen we daL heL lndlvldu de
lndlvlduele burger heL ulLgangspunL ls Mensen wlllen nleL meer LoL een groep behoren en leven
volgens de groepsregels PlerulL ls voorL gevloeld daL ledereen rechL heefL op hulsvesLlng en op
voldoende (flnanclele) mlddelen van besLaan Len nadeel van deze onLwlkkellng ls daL mensen meL
een beperklng op zlch zelf worden Lerug geworpen en mlndersLeun van anderen onLvangen
(kerkgemeenschap of noaberschap)

132 Democrat|ser|ng
ln de huldlge samenlevlng zl[n machL en gezag mlnder vanzelfsprekend als vroeger Lr ls meer
lnspraak ulL zle [e Lerug blnnen de opvoedlng maar ook ln de zorgverlenlng ue cllenL sLaaL cenLraal

133 Vergr|[z|ng
Mensen ln nederland worden sLeeds ouder PeL aanLal ouderen neemL Loen dus ook heL aanLal
ouderen meL een versLandell[ke beperklng 8ovendlen leven mensen meL een versLandell[ke
beperklng langer doordaL de medlsche voorzlenlngen verbeLerd zl[n ulL heefL als effecL daL de
behoefLe aan zorg ln sommlge delen van zorgsecLor sLerk LoeneemL

134 Deregu|er|ng en f|ex|b|||ser|ng
8lnnen de gezondheldszorg LreedL een verschulvlng op van de collecLleve lasLen naar de lndlvlduele
lasL WaL beLekenL daL? vroeger was de overheld (collecLleve lasLen) ln hoofdzaak veranLwoordell[k
voor hoe de zorg erulL zag ulL ls ln de loop der [aren veranderd ue burger zelf ls nu meer
veranLwoordell[k ( lndlvlduele lasLen) PeL aanLal regels waaraan lnsLelllngen zlch moeLen houden
neemL af ulL wordL deregulerlng genoemd lnsLelllngen moeLen kunnen lnsprlngen op de lndlvlduele
vraag van de zorg vrager Men moeL flexlbel zl[n

Lr komL sLeeds meer zorg op maaL ue vraag om speclfleke zorg ls zo grooL daL er Ll[d nog geld
genoeg ls om de lndlvlduallserlng den deregulerlng goed ulL Le werken ulL heefL groLe gevolgen voor
de wachLll[sLen en sLl[gende kosLen ln de gezondheldszorg

13S kr|t|ekpunten op zorgvern|euw|ng
uoor alle onLwlkkellngen dle er spelen ln de maaLschappl[ kan [e concluderen daL er een aanLal
krlLlekpunLen zl[n namell[k
O verslulerlng van verschlllen Lussen mensen
O woonwensen prakLlsch nleL ulLvoerbaar
O gevaar van soclaal lsolemenL door keuzevrl[held
O lnLegraLle nleL voor ledereen wensell[k





9

2 Interv|ew mensen met een beperk|ng

Cpdracht 2
8eschrl[f of lnLervlew lemand meL een beperklng dle [e kenL ulL [e elgen omgevlng WaL beLekenL de
beperklng voor lemands leven?
uenk aan
CnLwlkkellng opvoedlng
Cnderwl[s werken vrl[e Ll[d
Wonen
rofesslonele ondersLeunlng
Soclale conLacLen
robeer aan Le geven ln hoeverre lemands leven bepaald wordL door heL huldlge zorgsysLeem of daL
er sprake ls van ondersLeunlng ln en meL de samenlevlng (bron krher/ van uongen) SLaaL deze
persoon meer blnnen dan bulLen de samenlevlng? MoLlveer [e anLwoord

naar aanleldlng van bovensLaande vraag heb lk een gesprek gehad meL man van 33 [aar meL de
dlagnose posLpollo syndroom lk heb voor dlL zlekLebeeld gekozen omdaL heL een vrl[ onbekende
beperklng ls waar mensen ln eersLe lnsLanLle de zlekLe pollo hebben overwonnen en na ongeveer 30
[aar opnleuw wordL gedlagnosLlceerd meL de aandoenlng posLpollo
lk heb hler voor gekozen omdaL heL onbekende groep ls en dle ln de loop der [aren groLer zal
worden ulL zlekLebeeld zal de MMZ ln de LoekomsL meer Legen gaan komen

Wat |s post po||o syndroom?
Meneer geefL lnformaLle mee van de verenlglng spleren voor spleren (wwwvsnnl) waar heel
duldell[k ln sLaaL beschreven waL de zlekLe lnhoud Cp de webslLe sLaaL heL volgende vermeld

8l[ veel mensen dle [aren geleden pollo hebben gehad doen zlch zlekLeverschl[nselen voor dle we
heL posLpollo syndroom noemen (posL na syndroom complex van verschl[nselen) afgekorL S
Len deel van de mensen dle oolL pollo kregen bll[kL vl[fLlen LoL veerLlg [aar na de oorspronkell[ke
acuLe zlekLe lasL Le krl[gen van nleuwe verschl[nselen zoals
vermlnderlng van splerkrachL soms ook ln voorheen normaal funcLlonerende spleren
vermlnderlng van ulLhoudlngsvermogen
ongewone en snelle vermoeldheld
spler en/of gewrlchLspl[n
slechL verdragen van kou
ln een enkel geval ademhallngs en sllkproblemen
ueze klachLen worden veroorzaakL doordaL zenuwLak[es dle na de pollo werden gevormd en de
verblndlng van de splervezels meL heL ruggenmerg gedeelLell[k hersLelden geleldell[k aan hun
funcLle verllezen Chronlsche overbelasLlng bll[kL een belangrl[ke facLor Le zl[n bl[ heL posLpollo
syndroom Als u nleL zeker benL over uw achLerulLgang ln funcLloneren kunL u zlch wenden LoL de
pollkllnlek neuronmusculalre zlekLen van een academlsch zlekenhuls uaar kan worden nagegaan of
heL om S of om een andere aandoenlng gaaL
8ron wwwvsnnl

nebt u gevo|gen gehad |n uw [eugd met betrekk|ng tot uw beperk|ng?
Meneer geefL Le kennen daL hl[ deze beperklng en operaLle (voor heL hersLellen van klompvoeLen)
veel verzulm heefL gehad Ll[dens de school [aren Meneer heefL hlerdoor 1 [aar over moeLen doen op
de baslsschool en een [aar langer op de L1S uaarnaasL kon meneer nleL opLlmaal mee doen meL gym
op school


10

Meneer ls van [ongs af aan al poslLlef lngesLeld en heefL alLl[d gezochL naar de mogell[kheden en
heefL zodoende ook welnlg lasL gehad ln zl[n [eugd van soclale problemen veel vrlenden en famllle
kwamen op bezoek en zorgende voor de soclale onLwlkkellng

nebt u vee| med|sche bege|e|d|ng?
Meneer gaaL wekell[ks naar revalldaLle Lheraple om de splerkrachL op pl[l Le houden uaarnaasL loopL
meneer bl[ heL pl[ncenLrum van heL uMCC Meneer heefL voor heL besLrl[den van de pl[n een 1LnS
1

naasL de begeleldlng door heL pl[ncenLrum en revalldaLleLherapeuL sLaaL meneer onderbehandellng
van een pedoloog voor de verzorglng van aangepasLe schoenen Meneer heefL geen begeleldlng
nodlg voor heL ulLvoeren van AuL MochL had op een van de slechLe dagen wel nodlg zl[n wordL daL
op dlL momenL opgevangen door manLelzorg

neeft u beperk|ng gevo|gen voor u werk en vr|[e t|[d?
Meneer werkL al 7 [aar nleL meer Slnds heL bekend worden van zl[n zlekLe ls hl[ parLLlme gaan
werken PeL ls belangrl[k daL meneer balans houd Lussen de lnspannlng en onLspannlng uoor
overbelasLlng van de spleren zal de zlekLe zlch verder onLwlkkelen
Meneer onder vlndL ook hlnder van zl[n beperklng ln zl[n vrl[Ll[d Pl[ mag graag fleLsen maar kan nleL
meer fleLsen op een normale fleLs zonder hulp Celukklg zl[n er Legenwoordlg elekLrlsche fleLsen
waar meneer ln de zomer volop gebrulk van maakL ln de wlnLer ls dlL nleL mogell[k omdaL heL veelal
Le koud ls
uaarnaasL kan meneer geen zware klussen meer doen dle hl[ voorheen wel ulL kon voeren omdaL dlL
Le belasLend ls voor zl[n llchaam ulL vlndL meneer nog heL allermoelll[ksLe om Le accepLeren uaL hl[
voor klussen hulp moeL vragen en daL heL vroeger andersom was

nebt u door u z|ekte nog aanpass|ngen aan de won|ng gehad of gedaan?
Meneer heefL meL zl[n vrouw wel besloLen om heL huls Le verkopen omdaL hl[ nleL afhankell[k wll zl[n
van anderen om heL onderhoud ulL Le voeren Samen meL zl[n vrouw woonL hl[ nu ln aangepasL
wonlng waar alle benodlgdheden zoals douche slaapkamer en wc op de begane grond zl[n Cok ls
heL huls al dus danlg aangepasL daL heL mogell[k ls om meL een rolsLoel Le verplaaLsen Maar meneer
hoopL daL de zlekLe zlch bll[fL sLablllseren en daL heL nleL zo verkomL

Wat voor gevo|gen heeft u beperk|ng voor u soc|aa| |even?
Meneer ls zeer poslLlef lngesLeld en heefL alle sLeun van famllle vrlenden en kennls ln heL begln
vond meneer heL erg moelll[k omdaL heL nleL exLreem zlchLbaar ls aan de bulLenkanL PeL oordeel
van anderen heefL hem vaak geraakL Meneer ls nu ln fase van lk wll leven zoals lk wll meL ml[n
beperklngen en heb scheld aan waL andere mensen vlnden
Cok heL nleL meer werkzaam zl[n blnnen een organlsaLle heefL meneer lange Ll[d nleL kunnen
accepLeren omdaL hl[ zlch mlnder gewaardeerd voelde ln de maaLschappl[ Maar door poslLlef Le
bll[ven denk en vooral ln mogell[kheden heefL meneer waL vrl[wllllgers Laken ln heL verenlglngsleven
op zlch genomen Zo ls hl[ nu voorzlLLer van een zangkoor en organlseerL hl[ [aarll[ks een vocaal
fesLlval ulL geefL hem veel energle en zoals zl[n hl[ zelf zegL bll[fL hl[ op deze manler blndlng houden
meL de maaLschappl[



O
1
1LnS ls een afkorLlng voor de Lerm 1ranscuLane LlecLro neuro SLlmulaLle en houdL ln daL er
elekLrlsche sLroomp[es door de huld heen (LranscuLaan) worden gegeven dle de zenuwen (neuro)
kunnen beinvloeden (sLlmulaLle) om de pl[n Le vermlnderen 1LnS kan de pl[n vermlnderen maar
neemL de oorzaak van de pl[n nleL weg



11

Cnder v|ndt u h|nder van het zorgsysteem?
Meneer vlndL hl[ wel hlnder onder vlndL van heL zorg sysLeem omdaL de zlekLe nog nleL echL bekend
ls heL soms moelll[k om dlngen vergoed Le krl[gen Lerder was dlL geen probleem omdaL heL dan
afLrekbaar was van de belasLlng LchLer ls dlL ln de loop der [aren behoorll[k gewl[zlgd en hlerdoor
voelL meneer zlch als chronlsche zleke behoorll[k gedupeerd Pl[ vlndL dlL ook erg wreed voor zl[n
gezln omdaL de medlsche kosLen Loch ook op hun budgeL drukL Pl[ denkL hler nleL Le veel over na
omdaL hl[ hler alleen maar van gefrusLreerd raakL


M|[n conc|us|e
uoor de poslLleve houdlng van meneer en heL denken ln mogell[kheden ls meneer nog sLeeds een
volwaardlg persoon van de maaLschappl[ ondanks de llchamell[ke beperklng Meneer heefL een paar
hoge drempels genomen
lk denk daL meneer behoorll[k gedupeerd wordL door heL huldlge zorgsLelsel en de onbekendheld
van zl[n zlekLe uaL dlL frusLrerend ls voor hem en zl[n omgevlng kan lk me voorsLellen ue huldlg
pollLleke onLwlkkellng zoals heL korLen op ulLkerlngen ed komL ook nleL Len goede van meneer
naar ml[n menlng ls dlL erg schrl[nend om naasL heL zlek zl[n op deze manler gesLrafL Le worden





12

3 u|tgangspunten b|nnen de zorg voor mensen met een verstande||[ke
beperk|ng

Cpdracht 3
ln heL huldlge beleld blnnen de zorg voor mensen meL een versLandell[ke beperklng zl[n
ulLgangspunLen
CllenL soeverelnlLelL
AuLonomle
8echL op elgen keuzes
WaL versLa [e onder deze begrlppen? Ceef bl[ leder begrlp een voorbeeld(baslsboek)


ln heL huldlge beleld blnnen de zorg voor mensen meL een versLandell[ke beperklng zl[n
ulLgangspunLen namell[k cllenL soeverelnlLelL auLonomle en rechL op elgen keuzes Cnder deze
begrlppen wordL versLaan
Llk levend wezen heefL vrl[e keuze
Llke mens heefL elgen llchaam daarln ben [e soevereln wanL [l[ alleen hebL daarln vrl[e keuze
Llke mens heefL een elgen leefomgevlng daarln ben [e auLonoom wanneer [e voorzleL ln [e elgen
behoefLen
Llke mens heefL een elgen soclale omgevlng daarln ben [e vrl[ wanneer [l[ en andere elkaars vrl[e
keuze SoeverelnlLelL en AuLonomle respecLeren

MeL bovensLaande LeksL wordL bedoeld daL [e de baas benL over [e elgenllchaam hoe [e leven wll en
welke keuzes [e wllL maken ln ondersLaand arLlkel komen dlL Lerug
Waar we [aren|ang mensen met een psych|sche beperk|ng weggestopt hebben |s er nu een
gewe|d|g |n|t|at|ef ontstaan De Academ|e voor 2e|fstand|ghe|d opent b|nnenkort haar deuren Len
scho||ng en bege|e|d|ngstra[ect dat mensen he|pt op e|gen benen te staan voor z|chze|f te zorgen
en op d|e man|er n|et a||een de persoon |n kwest|e grote stappen vooru|t he|pt maar ook de
kosten voor zorg za| gaan beperken

PeL begon allemaal doordaL Lwee vrouwen ClLLy ScholLen en Mars[a Mulder een lnlLlaLlef namen
waarulL de meLhode Cp Llgen 8enen werd onLwlkkeld ue eersLe 29 personen dle aan een plloL
deelnamen woonden ln een voorzlenlng ofwel een verpleeghuls na anderhalf [aar bleken nog
slechLs 4 personen gebrulk Le maken van een woonvoorzlenlng 8leek daL 18 personen lnmlddels
begeleld wonen en daL 7 van hen zelfsLandlg wonen meL mlnlmale begeleldlng uoor de nleuwe
aanpak ls de zelfsLandlgheld van de mensen ln groLe maLe Loegenomen
vanulL heL lnlLlaLlef onLsLaaL momenLeel de Academle voor ZelfsLandlgheld een opleldlngslnsLlLuuL
voor mensen meL een beperklng
ln ons land leven clrca 100000 personen meL een versLandell[ke beperklng Ze wonen veelal ln
lnsLelllngen en als ze werken doen ze daL bl[ een van de soclale werkplaaLsen van zelfsLandlgheld ls
bl[ de meesLen van hen geen sprake Alles wordL voor hen geregeld en bepaald zelfs als ze daL zelf
elgenll[k nleL wlllen
uaar wll de Academle veranderlng ln brengen uoor mensen nleuwe kansen Le bleden Le
ondersLeunen vla een veranderlngsslLuaLle en langzaam Le ondersLeunen zelfsLandlg Le worden komL
daar veranderlng ln
lnnovaLle ls een vreemd woord wanL ledereen roepL om vernleuwlng maar als [e meL leLs
lnnovaLlefs komL dan draalL ledereen zlch om en loopL weg de overheld voorop Waar men zou
verwachLen daL meL name de overheldslnsLanLles sLaan Le Lrappelen deel Le mogen nemen aan
dergell[ke vernleuwlngsprocessen kom [e bedrogen ulL


13

Men ls bang om van de ulLgesleLen paden af Le wl[ken en slulL zlch af voor moole nleuwe
veelbelovende lnlLlaLleven Al snel wordL heL als Le duur weggewulfd Lerwl[l men nleL eens de
moelLe neemL om Le kl[ken naar de mogell[ke LoekomsLlge kosLenbesparlngen Zo ook hler ue
overheldsdeur ls goed op sloL
uaarom heefL men gezochL naar een andere flnanclerlngsmeLhode dle men gelukklg gevonden
heefL zodaL blnnenkorL de eersLe Academle haar deuren openL Pulde voor de lnlLlaLlefneemsLers en
waL een doorzeLLlngsvermogen

Poe werkL heL? ln de brochure van de Academle sLaaL heL verhaal van 1lm dle 32 [aar oud als
onvolwassene wordL behandeld 1lm wll graag zelf besllsslngen nemen en een echLe arbeldsplaaLs
Pl[ wll graag zelfsLandlg wonen Maar nleLs van daL alles kan 1lm zlL al 20 [aar ln lnsLelllngen Pl[
voelL zlch bedrelgd en vooral nleL geaccepLeerd Pl[ ls llchL auLhlsLlsch meL een llchLe
versLandell[ke handlcap 1lm ls een van de mensen dle deelnamen aan de plloL
1lm nu ls lemand dle zelfsLandlg woonL vrl[wllllgerswerk verrlchL bl[ de plaaLsell[ke voeLbalclub en
dle een paar dagen per week hefLruckchauffeur ls bl[ een bedrl[f uus nleL bl[ een soclale werkplaaLs
maar bl[ een gewoon bedrl[f Pl[ ls Levreden men ls over hem Levreden
ue lnzeL van een ploeg geweldlge mensen dle geloven ln veranderlng heefL zl[n leven en daL van
anderen op een bl[zondere wl[ze veranderd heL ls nu heL leven waard men ls gell[kwaardlg
geworden
ue Academle voor ZelfsLandlgheld Moge heL een grooL succes worden

8ron NIeuwe kansen voor mensen met een beperkIng |ens en gezondheId ZIekten





14

4 De k|[k van de samen|ev|ng

Cpdracht 4
ue kl[k van de samenlevlng
SLerk veralgemenlserend kun [e zeggen daL we ln nederland anno 2010 bereld zl[n om leder mens ln
zl[n waarde Le laLen en Le respecLeren CeldL dlL ook voor mensen meL een versLandell[ke beperklng?

uoe eens een onderzoek ln [e omgevlng en sLel ln lnLervlewvorm een aanLal vragen over dlL Lhema
lnLervlew Len mlnsLe drle personen
!e kunL denken aan vragen als
A Zl[n mensen meL een versLandell[ke beperklng neL zo gell[k als mensen zonder handlcap?
8 Poe zou [e heL vlnden om lemand meL een versLandell[ke beperklng als buurvrouw Le hebben?
C vlnd [e heL een goed ldee als [ouw klnderen samen meL klnderen meL een versLandell[ke beperklng
naar school gaan?

8edenk zelf ook een aanLal vragen en verwerk deze

8lnnen deze opdrachL wordL gevraag om een aanLal mensen Le lnLervlewen om er achLer Le komen
waL de kl[k van de samenlevlng ls op heL gebled van mensen meL een versLandell[ke beperklng ln de
maaLschappl[ Cm een goed beeld Le krl[gen ben lk van menlng daL heL belangrl[k ls om mensen ulL
verschlllen de groepen (ouderen [ongeren en klnderen) Le lnLervlewen

Interv|ew vragen
A Zl[n mensen meL een versLandell[ke beperklng neL zo gell[k als mensen zonder handlcap?

8 Poe zou [e heL vlnden om lemand meL een versLandell[ke beperklng als buurvrouw Le
hebben?

C vlnd [e heL een goed ldee als ([ouw)klnderen of klelnklnderen samen meL klnderen meL een
versLandell[ke beperklng naar school gaan?

u ls heL een goed ldee als mensen meL een versLandell[ke beperklng werken ln wlnkels?

L vlndL [e heL een probleem als mensen meL een versLandell[ke beperklng sporLen meL ([ouw)
klnderen of klelnklnderen?

lk heb de vragen gesLeld aan verschlllende mensen ln de maaLschappl[ Peb hlerbl[ bewusL gekozen
voor mensen dle vaak ln aanraklng komen meL de doelgroep en er heel erg ver vanaf sLaan (Zle
bl[lage 1)
lk vlndL heL verbazlngwekkend om Le zlen daL mensen meL een soclaal agoglsche werk (saw)
achLergrond een ander beeld hebben dan mensen dle ln een andere maaLschappell[ke achLergrond
werkzaam zl[n ue mensen meL een saw achLergrond denken meer ln kansen en mogell[kheden ue
andere doelgroep denkL meer ln bedrelglngen en daL ze een belemmerlng zl[n Zeer bl[zonder en
Loch ook nog wel schokkend daL de huldlge vlsle alleen nog maar wordL gedragen door mensen ln
heL werkveld en nleL door de hele maaLschappl[ 8en dan ook van menlng daL er nog veel aan heL
lmago van de versLandell[k beperkLe gedaan kan worden






13

S Cmgekeerde |ntegrat|e

Cpdracht S Cmgekeerde |ntegrat|e
8ekl[k heL fragmenL van de Cdrom (dle hoorL bl[ 8aslsboek CndersLeunlng aan mensen meL een
versLandell[ke beperklng)
WaL valL [e op bl[ dlL fragmenL?
WaL vlnd [e van deze vorm van lnLegraLle?
8edenk 3 andere mogell[kheden voor omgekeerde lnLegraLle

na heL besLuderen van de Cdrom ls heL volgende ln heL fragmenL opgevallen daL weer bll[kL hoe
makkell[k klnderen alles accepLeren en hlerdoor een heel mool groepscohesle onLsLaaL naar ml[n
menlng ls dlL een goede vorm van lnLegraLle omdaL klnderen heL op [onge leefLl[d al normaal vlnden
en hlerdoor nleL heL beeld voor geschoLeld krl[gen daL geesLell[k beperkLe mensen eng of vreemd
zl[n

SLeeds vaker wonen mensen meL een (versLandell[ke) handlcap ln een gewone woonbuurL vaak
wordL dlL gereallseerd doordaL mensen meL een handlcap ln gewone buurLen wonen Soms gebeurL
heL andersom men spreekL dan van omgekeerde lnLegraLle ln daL geval worden op een Lerreln
waar al mensen meL een handlcap wonen ook wonlngen gereallseerd voor andere mensen (zonder
handlcap) Cmgekeerde lnLegraLle ls een Lrend dle vooral ln de gehandlcapLensecLor sLeeds meer
zlchLbaar wordL

Lnkele voorbeelden zl[n
klnderopvangcenLrum op heL Lerreln van de 8rlnk ln vrles
SLlchLlng Sklu klnderopvang heefL gemeend om een creche Le sLarLen voor klnderen van 04 [aar op
heL Lerreln van de 8rlnk ln vrles Alle voorzlenlngen zoals de speelLuln klnderboerderl[ en de bosrl[ke
omgevlng worden door belde doelgroepen gebrulkL Cok organlseren ze gezamenll[ke acLlvlLelLen
waar alle gebrulkers van heL Lerreln aan mee doen

ark ulepensLoeLen ls onLworpen meL versLandell[k mlndervallde ln gedachLen Zo ls de wl[k
overzlchLell[ker en velllger opgesLeld dan veel andere woonwl[ken Cngeveer 200 mlndervallden
hebben hler hun Lhuls gevonden ue wl[k ls echLer ook geschlkL voor andere bewoners zoals
gezlnnen meL klnderen ln LoLaal wonen er zon 800 900 mensen




16

6 Inschatten van het funct|oner|ngsn|veau

Cpdracht 6 Inschatten van het n|veau van funct|oneren
Waar leer [l[ de leerllngen op Le leLLen als zl[ ln hun sLage een nleuwe cllenL meL een versLandell[ke
beperklng gaan ondersLeunen? vergell[k [e punLen meL de 3 aandachLspunLen dle ln 8aslsboek
paragraaf 223 benoemd worden Waar kun [e [ouw punLen ln onderbrengen?

Als lk de leerllngen voorbereld op sLage zal lk ze de volgende aandachLspunLen meegeven voor heL
bepalen van heL nlveau van funcLloneren

1 WaL ls heL probleem?
2 Waar heefL de cllenL begeleldlng bl[ nodlg? (Gezondhe|d)
3 WaL kan de cllenL zelf nog? WaL begrl[pL de cllenL? Cp welk communlcaLle nlveau zlL de cllenL
(Inte|||gent|e)
4 Poe kan de cllenL zo veel mogell[k nog zelfsLandlg funcLloneren? (Soc|a|e ro||en |nteract|e en
part|c|pat|e)
3 1oonL de cllenL gedrag dle [ou als begelelder ln gevaar kan brengen? (Adapt|ef gedrag)



17

7 Cndersteunen

Cpdracht 7 Cndersteunen
ln de hulpverlenlng spreekL men llever van ondersLeunen" van cllenL ln plaaLs van de begelelden"
van de cllenL WaL ls heL verschll? Welke omschrl[vlngen geefL vCn?

PeL verschll Lussen ondersLeunen en begelelden ls naar ml[n lnzlen daL bl[ heL geven van
ondersLeunlng bledL vanulL de elgen behoefLe van de cllenL !e houdL dus rekenlng meL hoe de cllenL
zelf lnvloed wll geven aan heL leven
Ln bl[ heL begelelden gaaL heL er meer om heL geheel van acLlvlLelLen en handellngen daL [e
beroepsmaLlg en bedoeld en bewusL ulLvoerL om een cllenL Le helpen bl[ heL oplossen van zl[n
problemen

CndersLeunen ls dus cllenL gerlchL en begelelden ls oplosslngsgerlchL

ue vCn heefL ln de noLa 'professlonallLelL ln de zorg voor mensen meL een funcLlebeperklng' de
volgende kenmerken van ondersLeunen beschreven
O CndersLeunlng ls gerlchL op de relaLle Lussen de persoon en de samenlevlng meL heL doel de
kwallLelL van zl[n besLaan Le bevorderen
O CndersLeunlng wordL beLrokken ulL verscheldene hulpbronnen en nleL alleen ulL
gespeclallseerde professlonele organlsaLles naasL de aanwezlge (resL) compeLenLles van de
persoon zelf vormen zl[ naLuurll[ke omgevlng lnformele conLacLen en algemene
maaLschappell[ke dlensLen ook bronnen van ondersLeunlng ue professlonal zal bl[ zl[n
handelen rekenlng dlenen Le houden meL deze ondersLeunlngsbronnen
O CndersLeunlng houdL rekenlng meL lndlvlduele en veranderen de omsLandlgheden en wordL
conLlnu flexlbel en ln wlsselende lnLenslLelL gegeven ue zelfbepallng van de persoon wordL
gerespecLeerd en keuzemogell[kheden worden bevorderd

ulL bovensLaande punLen bll[kL maar eens daL heL onderdeel zl[n van de samenlevlng een volwaardlg
burger zl[n en gebrulkmaken van mogell[kheden ln de samenlevlng de speerpunLen zl[n van heL
bleden van ondersLeunlng


Cpdracht 8 ue prlnclpes van de hedendaagse hulpverlenlng ls de vraaggesLuurde dlensLverlenlng en
heL geprogrammeerde aanbod(baslsboek)
A WaL wordL hleronder versLaan?
8 WaL zl[n de ulLgangspunLen van vraaggesLuurd werken?
C Lees de casus Azlz van paragraaf 321
Poe vlnd [l[ daL Mleke hler mee omgaaL? WaL zou [l[ [e leerllngen ln sLage advlseren ln deze slLuaLle?

Cnder vraaggesLuurde dlensLverlenlng kan worden versLaan daL de cllenL zl[n hulpvraag bl[ de
begelelder neer kan leggen en daL er vervolgens samengewerkL wordL aan de beanLwoordlng van de
vraag Plerbl[ wordL gedachL ln mogell[kheden lpv beperklngen en belemmerlngen

8l[v
ue cllenL vlndL heL heerll[k om bulLen Le zl[n maar door zl[n llchamell[ke beperklng ls hl[ aan zl[n
rolsLoel geklulsLerd ln samenwerklng meL de lnsLrumenLen maker wordL bekeken of de rolsLoel zo
kan worden aangepasL daL hl[ zlch zelfsLandlg kan voorL bewegen




18

ue ulLgangspunLen van vraaggesLuurd werken zl[n
O !e kenL de wensen en behoefLe van de cllenL
O !e neemL de Ll[d om meL de cllenL Le praLen over de manler van ondersLeunen
O !e sLaaL open voor de behoefLe van de cllenL door Le lulsLeren en Le leLLen op slgnalen
O !e lulsLerL acLlef naar de cllenL
O !e overlegL meL de cllenL en bledL hem keuze mogell[kheden
O !e kunL [e verplaaLsen ln de cllenL
O !e vraagL expllcleL naar de wensen en behoefLe van de cllenL
O !e LoonL respecL en begrlp voor de wensen van de cllenL !e spanL [e ln om LegemoeL Le
komen aan de wensen en behoefLen van de cllenL

cosos Azlz
Azlz woonL ln een lnLramurale woonvoorzlenlng PeL ls zaLerdagavond en Azlz kl[kL een spannende
fllm op Lv uan komL Mleke de hulskamer blnnen Zl[ heefL neL een aanLal medebewoners van Azlz
naar bed geholpen 'Pupsakee Azlz'zegL ze 'heL ls voor [ou ook de hoogsLe Ll[d' lk ben aan heL fllm
kl[ken'zegL Azlz'lk wll nog nleL naar bed'!e zal wel moeLen'reageerL Mleke'wanL ml[n dlensL zlL er
zo op en de nachLwachL heefL er geen Ll[d om [e sLraks naar bed Le helpen'

lk ben van menlng daL Mleke Le welnlg naar de mogell[k heden heefL gekeken ln dlL geval had ze
kunnen kl[ken of de cllenL zlch zo ver had kunnen klaar maken voor de nachL zodaL hl[ zelfsLandlg of
meL welnlg begeleldlng naar bed had gekund ulL zal lk ml[n sLaglalres ook meegeven

Cpdracht 9 Cp de Cdrom van heL baslsboek vlnd [e een fllmfragmenL over lnLake
A 8ekl[k heL fragmenL WaL valL [e op? ls hler sprake van vraagverhelderlng?
8 Leg ulL waL een 1 ls Waarom ls heL maken van een 1 belangrl[k?

PeL valL ml[ op daL de begelelder ln eersLe lnsLanLle communlceerL meL de cllenL en op de Lweede
plaaLs meL de ouders / begelelders ln heL gesprek probeerL de zorgverlener de woonwensen ln kaarL
Le brengen van de cllenL maar heel summler de ondersLeunlng bl[ de AuL Lr wordL nleL echL
doorgevraagd Llgenll[k ls de zorgverlener bezlg meL heL bepalen van persoonll[ke LoekomsLplannlng
(1)
8l[ sommlge mensen bepaalL hun beperklng alles waar en hoe ze wonen waL voor werk ze doen en
wle hun vrlenden zl[n ersoonll[ke LoekomsLplannlng helpL u om eens op een andere manler naar
uw leven of daL van uw klnd Le kl[ken u leerL ulL Le gaan van uw dromen en nleL van uw
beperklngen ersoonll[ke LoekomsLplannlng heeL ook wel personal fuLure plannlng heL ldee komL
namell[k ulL de verenlgde SLaLen

8l[ persoonll[ke LoekomsLplannlng organlseerL de cllenL of lemand anders ulL de omgevlng een
sLeungroep ue cllenL vraagL bl[voorbeeld famllleleden goede vrlenden en begelelders om ln de
sLeungroep Le komen ue groep komL regelmaLlg bl[een

ln de bl[eenkomsLen probeerL de sLeungroep samen meL de cllenL eersL een goed beeld Le krl[gen
van hoe heL leven van de cllenL er nu ulLzleL WaL zl[n de wensen op heL gebled van wonen werken
dagbesLedlng en vrl[e Ll[d? kunnen dle wensen ln vervulllng gaan? Zo nee waarom nleL? Welke
ldeeen heefL de cllenL om hler waL aan Le doen? Waar kan de sLeungroep de cllenL bl[ helpen?





19

vervolgens gaaL de sLeungroep werken aan de LoekomsLdroom Ze maken plannen Cp een
afgesproken Ll[dsLlp komL de sLeungroep weer bl[ elkaar om Le zlen waL er gelukL ls of waL er anders
kan

voor de eersLe bl[eenkomsLen kan de cllenL voor de begeleldlng lemand vragen meL ervarlng ln deze
manler van werken uaarna gaaL u meL de sLeungroep zelf verder om sLap voor sLap dlngen voor
elkaar Le krl[gen dle heL leven van de cllenL beLer maken


20

8 Commun|cat|e en bege|e|d|ng

Cpdracht 10 Commun|cat|e en bege|e|d|ng
Als docenL wll [e meL de leerllngen graag de manler van communlceren meL de cllenLen bespreken
!e wllL heL hebben over de beroepshoudlng Welke aandachLspunLen wll [e ze hlerbl[ geven en welke
werkvorm gebrulk [e om dlL ln de klas aan de orde Le sLellen Werk de werkvorm ulL ueze werkvorm
en aandachLspunLen (leersLof) moeL geschlkL zl[n voor een M8C klas nlveau 3 2
e
[aars opleldlng
Medewerker maaLschappell[k werk ueze leerllngen lopen sLage ln de gehandlcapLenzorg CenLraal ln
deze werkvorm/leersLof sLaaL hoe [e op [ulsLe wl[ze communlceerL meL de cllenLen"

Cm bovensLaande opdrachL ulL Le voeren heb lk een lesopzeL gemaakL MeL hlerln verschlllende
werkvormen opgenomen ln paragraaf 1 zal de lesopzeL worden beschreven en ln paragraaf 2 de
moLlvaLle voor de keuze van de werkvormen

81 |esopzet commun|ceren met de c||nt

Cnderwerp Communlceren meL de cllenL

8eg|ns|tuat|e
ue lesgroep zl[n 2
e
[aars leerllngen van de opleldlng maaLschappell[ke zorg nlveau 3 Ze zl[n
lnmlddels bl[na 30 weken ln sLage blnnen de gehandlcapLen zorgen ue leerllngen lopen sLage bl[ de
Zl[len novo of s Peeren Loo 1er voorbereldlng van de les hebben alle leerllngen Lwee
prakLl[kslLuaLle opgeschreven van een gesprek meL een cllenL van een van de slLuaLles heefL de
leerllng voorwerpen om heL ulL Le beelden meegenomen




21

Doe|en voor de |es

ue leerllng weeL welke meLhodes zl[n er voor heL voeren van gesprekken meL cllenLen
ue leerllng kan ln de vorm van lnLervlsle zl[n ervarlngen verLellen over heL voor van gesprekken meL
cllenLen

Leerm|dde|en en organ|sat|e

ue leerllngen zlLLen ln een krlng en er ls een dlglbord + flappen (groLe papleren) aanwezlg Ler
ondersLeunlng van heL ulLleggen van de Lheorle en heL ulLvoeren van de opdrachL uaarnaasL ls er
een plcLoboek en meegebrachLe voorwerpen

Leslnhoud
Cmschrl[vlng Ll[d
1 Leerllngen welkom heLen en verLellen daL we heL onderwerp hoe communlceren
meL cllenLen gaan behandelen
3 mln
2 voorkennls lnvenLarlseren ue klas wordL verdeeld ln 3 groepen van vl[f personen
Schrl[f op 2 flappen de leLLers A L/m Z
O ue leerllngen schrl[ven op de flap de woorden dle ze assocleren meL heL
Lhema van de les en dle beglnnen meL de leLLer dle op de flap sLaaL (rol
van docenL sLlmuleer de leerllngen om ook bl[ de moelll[ke leLLers een
woord Le bedenken)
O nadaL de meesLe groepen klaar zl[n mogen de deelnemers de flappen
van de andere groepen bekl[ken/ lezen en hlerover vragen sLellen als ze
genoLeerde woord nleL begrl[pen (lvm de Ll[d alleen de vragen
beanLwoorden)

20 mln
3 ulLleg SCSCmeLhodlek
S slulL aan
0 open sLaan
S sLrucLuur aanbrengen (lulsLeren samenvaLLen doorvragen)
0 Cpen kaarL
13 mln
4 WaL zl[n de ervarlngen op sLage meL beLrekklng LoL de heL communlceren meL
cllenLen Aan de hand van een van de meegebrachLe prakLl[k slLuaLles 1wee
leerllngen spelen de slLuaLle na ue resL van de klas observeerL heL rollenspel aan
de hand van SCSCmeLhodlek na heL rollen spel wordL er nabesproken waar
lopen de ulLvoerders Legen aan en waL ls de resL van de klas opgevallen WaL kan
er verbeLerd worden?
40 mln
3 Andere vormen van communlcaLle
voorwerpen
beeldmaLerlaal
gebaren

ue leerllngen gaan aan de hand van de Lweede meegebrachLe prakLl[kslLuaLle ue
communlcaLle duldell[k maken mlddels gebaren beeldmaLerlaal of voorwerpen
30 mln
6 Afronden nagaan of de leerdoelen zl[n behaald en of ze de nleuwe Lechnlek
kunnen gebrulken Ll[dens heL werk
10 mln





22

9 Integrat|e op schoo|

Cpdracht 11 Integrat|e op schoo|
8ekl[k heL fllmfragmenL op de cdrom van heL baslsboek klnderen meL een handlcap
8enoem voor en nadelen van lnLegraLle van klnderen meL een versLandell[ke beperklng ln heL
regullere onderwl[s
robeer argumenLen Le bedenken
vanulL heL klnd meL de versLandell[ke beperklng
ue andere klnderen ln de klas
ue beLrokken leerkrachLen


Argumenten van spec|f|eke doe|groepen
CndersLaande argumenLen kunnen worden aangedragen mbL de voor en nadelen van heL lnLegreren van
klnderen meL een versLandell[ke beperklng ln heL reguller onderwl[s

Iooolt bet kloJ met Je vetstooJelljke bepetkloq

voordelen
lk ga naar scholen meL de klnderen waar lk ln de buurL woon
lk leer neL als ml[n broer(s) en/of zus(sen) vrlenden en kennlssen van de famllle
lk hoef nleL Le relzen

nadelen
lk ben anders dan andere klnderen en wordL hlerdoor mlsschlen gepesL
PeL gaaL Le snel op school
ledereen moeL zlch aan ml[ aanpassen (mlsschlen op laLere leefLl[d)

ue ooJete kloJeteo lo Je klos

voordelen
AccepLeren mensen meL een beperklng eerder omdaL ze er veel mee ln aanraklng zl[n geweesL
kunnen naar school meL heL buurLgenooL[e
Leerllng rekenlng houden meL anderen

nadelen
ue leerllng moeL zlch aanpassen
kan nleL sporLen en bewegen meL ledereen van zl[n elgen nlveau

ue bettokkeo leetktocbteo

voordelen
kan leerllngen ln aanraklng laLen komen meL dlverse soorLen mensen van de maaLschappl[
kan spelende wl[s heL zorgen en accepLeren behandelen

nadelen
kan soms verLragend werken
kan Le veel aandachL vragen


23

10 Cuders en opvoed|ng

Cpdracht 12 Cuders en opvoed|ng
Lees de casus paragraaf 421van heL baslsboek
WaL beLekenL heL voor ouders om een baby Le krl[gen meL een beperklng?
Welke opvoedlngondersLeunlng ls er voor ouders dle een klnd meL een versLandell[ke beperklng
krl[gen?
8eschrl[f 2 onLwlkkellngsprogramma's dle besLemd zl[n voor gezlnnen meL klnderen meL een
beperklng en/of opvoedlngsproblemen

na heL lezen van paragraaf 421 bll[fL heL moelll[k om Le oordelen waL heL ls voor ouders om een
baby Le krl[gen meL een versLandell[ke beperklng ledereen kan er een beeld van scheLsen maar leder
mens ls naLuurll[k nleL gell[k ue een zal heL makell[ker accepLeren dan de ander leder mens gaaL er
anders mee om Maar hoe heL ook wenL of keerL [e schrlkL ln eersLe lnsLanLle en zal heL mlsschlen
wel moelll[k vlnden om heL onder ogen Le zlen
Maar [e moeL verder PeL krl[gen van een klnd zeL [e leven al op zl[n kop maar een klnd krl[gen van
een versLandell[ke beperklng heefL vergaande gevolgen PeL zal zlch nleL volgens de regullere cyclus
onLwlkkelen en de weg naar zelfsLandlgheld zal anders zl[n ln plaaLs van daL [e als ouder begeleldlng
krl[gL op laLere leefLl[d zal heL klnd LoL aan zl[n dood begeleldlng nodlg hebben Poe [e daL gaaL
geven ls op daL momenL bl[ de geboorLe een vraagLeken !e zulL onderbegeleldlng [e weg al ouder
hlerln moeLen vlnden

101 Cpvoed|ngsondersteun|ng
Als ouder kun [e ondersLeunlng krl[gen bl[ de opvoedlng ulL kan besLaan ulL
rakLlsche pedagoglsche gezlnsbegeleldlng
vldeohomeLralnlng

rakt|sche pedagog|sche gez|nsbege|e|d|ng (G)
C heefL LoL doel de opvoedkundlge compeLenLles Le versLerken van ouders dle zl[n vasLgelopen ln
de opvoedlng en de balans Lussen draagkrachL en draaglasL Le hersLellen Cnder deze compeLenLles
worden versLaan heL probleemoplossend vermogen van de ouders LoezlchL houden op hun klnd de
lnLeracLle meL hun klnd en op heL opvoedkundlg handelen

V|deohometra|n|ng (Vn1)
vP1 ls een hulpverlenlngsmeLhode waarbl[ Lhuls vldeoopnamen van gezlnsslLuaLles gemaakL
worden ue door ouder en hulpverlener gemaakLe analyse van de opnamen bledL lnzlchL ln en ls
aanknoplngspunL voor verbeLerlng van de omgangsslLuaLles

102 Cntw|kke||ngsprogramma's
8l[ onLwlkkellngsprogramma's llgL de nadruk op sLlmuleren van de onLwlkkellng van klnderen meL
een versLandell[ke beperklng uoor mlddel van een onLwlkkellngsprogramma kan hler doelgerlchL en
sysLemaLlsch aan gewerkL worden door de ouders alleen of ln samenwerklng meL een begelelder
ue volgende onLwlkkellngsprogramma's worden aangeboden
PeL Macquarle en klelne sLap[es programma
PeL porLageprogramma
Cpvoedlngsprogramma van Carla vlaskamp




24

1021 net Macquar|e en k|e|ne stap[es programma
PeL doel van heL Macquarle en klelne sLap[es programma ls om klnderen van 06 [aar alle kansen Le
bleden om hun poLenLlele mogell[kheden Le benuLLen Zl[ worden zo voorbereld op deelname aan
heL regullere onderwl[s en gemeenschappell[ke acLlvlLelLen ulL gebeurL op basls van een leerplan en
meL sLeun van een begelelder
PeL Macquarle programma ls een pakkeL maLerlalen daL onLwlkkeld ls ln heL kader van uown's
Syndrome programma op MacquarleunlverslLelL ln Sydney ln AusLralle ulL programma ls nleL alleen
geschlkL voor klnderen meL downsyndroom
klelne SLap[es ls nauw verwanL meL heL Macquarle rogram voor klnderen meL
CnLwlkkellngsachLersLand uaL ls een pakkeL maLerlalen dle onLwlkkeld werden ln heL kader van heL
uowns Syndrome rogram op de MacquarleunlverslLelL ln Sydney AusLralle (Merk op daL de
maLerlalen zeer besllsL nleL alleen maar voor gebrulk bl[ klnderen meL uowns syndroom bedoeld
zl[n!)
PeL uowns Syndrome rogram van de MacquarleunlverslLelL was heL eersLe early lnLervenLlon
programma ln AusLralle PeL heefL een dlepgaande en bll[vende lnvloed gehad op heL werken meL
[onge klnderen meL een belemmerlng ln heel AusLralle en ver daarbulLen meL name bl[voorbeeld
ook ln nederland en uulLsland
Pleronder volgen enkele prlnclplele punLen dle verwerkL zl[n ln klelne SLap[es
Alle klnderen kunnen leren PeL klnd meL een versLandell[ke belemmerlng leerL langzamer maar heL
kan leren
klnderen meL een belemmerlng moeLen de vaardlgheden leren dle alle klnderen leren en gebrulken
vaardlgheden dle hen helpen bl[ heL spelen bl[ hun lnLeracLles meL anderen om maxlmale
onafhankell[kheld Le berelken en om deel van de gemeenschap ulL Le maken
ue ouders zl[n de belangrl[ksLe opvoeders van heL klnd
ue eersLe [aren zl[n besllssend voor heL leren ue gerlchLe alerLe opvoedlng moeL zo vroeg mogell[l
nadaL er een probleem onderkend ls beglnnen vandaar de Lerm early ( vroege) lnLervenLlon
(vroeghulp)
Coed onLworpen meLhoden voor LoeLslng en pedagoglsche begeleldlng bevorderen een efflclenLer
opvoedlngsproces
leder klnd ls anders en leder gezln ls anders Len succesvol programma moeL LegemoeL komen aan
de behoefLen van heL klnd zowel als heL gezln
klelne SLap[es ls noch een lnsLrucLleboek[e over hoe [e een beLere ouder wordL noch behandelL heL
heL omvangrl[ke onderwerp hoe heL ls om ouder van een klnd meL een belemmerlng Le zl[n ue
lnformaLle dle u hler vlndL kan en moeL worden aangevuld meL ander maLerlaal en hopell[k ook meL
persoonll[ke conLacLen meL mensen dle u en uw klnd kennen
klelne SLap[es ls bedoeld als een prakLlsche vraagbaak om Le worden gebrulkL op de manler dle u heL
besLe ulLkomL PeL ls geschreven vanulL de erkennlng daL heL meesL belangrl[ke daL u uw klnd kunL
geven al gegeven wordL namell[k uw llefde voor en uw accepLaLle van heL klnd en de verzorglng
zowel fyslek als emoLloneel dle u heL geefL

1022 net ortagegroepsprogramma
PeL orLage Croepsrogramma ls een varlanL van heL ln 1993 ulLgegeven orLage rogramma
nederland (n) PeL orLage rogramma ls ln de [aren zevenLlg ls heL plaaLs[e orLage ln de
verenlgde SLaLen onLsLaan ln 1987 ls aan de gell[knamlge unlverslLelL heL orLage Classroom
Currlculum onLwlkkeld ulL rogramma dlende als voorbeeld voor heL orLage Croepsrogramma

ue ulLgangspunLen zl[n een comblnaLle van prlnclpes ulL heL orLage rogramma nederland en heL
orLage Classroom Currlculum zo vroeg mogell[k sLarLen de dagell[kse opvoeders hebben een
cenLrale rol de dagell[kse leefslLuaLle ls de meesL effecLleve leerslLuaLle de speclfleke leerslLuaLle
wordL afgesLemd op dlL (unleke) klnd ln zl[n (unleke) leefomgevlng heL programma nleL alleen
gerlchL op heL aanleren van vaardlgheden maar de wederzl[dse poslLleve beinvloedlng Lussen
opvoeder en klnd de LransacLle ls heL ob[ecL van begeleldlng de opvoedlngsdoelen hebben


23

beLrekklng op opvoedlngswaarden heL vergroLen van de zelfsLandlgheld heL vermlnderen van
afhankell[kheld heL leren lnlLlaLleven nemen keuzes Le maken en heL bevorderen van een poslLlef
zelfbeeld klnderen meL verschlllende mogell[kheden kunnen zlnvolle relaLles meL elkaar aangaan
waarbl[ gesLreefd wordL naar maxlmale parLlclpaLle op elgen nlveau

Werkwl[ze
PeL orLage Croepsrogramma verloopL volgens een cycllsch en procesmaLlg model ue begeleldlng
kenL drle fases op lndlvldueel nlveau en drle op groepsnlveau de voorbereldlngsfase de
lnLervenLlefase en de evaluaLlefase ueze fases worden Ll[dens de begeleldlng cycllsch doorlopen en
herhalen zlch Llk klnd wordL volgens een lndlvldueel werkplan door groepslelders begeleld ulL
lndlvlduele werkplan heefL een verblndlng meL heL groepswerkplan en vlsa versa Croepslelders
voeren dagell[ks acLlvlLelLen ulL meL klnd of een groep klnderen Llke veerLlen dagen worden de
sLappen op weg naar heL lange Lerml[n doel gekozen en na heL ulLvoeren geevalueerd ue ouders
krl[gen door mlddel van de Lhulsbrlef lnformaLle over de acLlvlLelLen en resulLaLen SuggesLles
worden over en weer lngewlsseld uoor de relaLle van heL orLage Croepsrogramma meL heL
orLage rogramma nederland wordL de speclfleke ondersLeunlng ln de LhulsslLuaLle voor een
perlode van zes LoL negen maanden meL heL Lhulsbegeleldlngsprogramma efflclenLer en doelmaLlger
ulLgevoerd doordaL gegevens en maLerlalen gekoppeld kunnen worden

PeL maLerlaal
Lr wordL gebrulk gemaakL van een aanLal maLerlalen afkomsLlg van heL orLage rogramma
nederland de vaardlghedenll[sL hlerln zl[n 380 vaardlgheden verdeeld over zes
onLwlkkellngsdomelnen gerangschlkL volgens de ordenlng van een normaal onLwlkkellngsverloop
van nul LoL zes [aar de AcLlvlLelLenll[sL waarln suggesLles voor heL plannen en ulLvoeren van de
AcLlvlLelLen heL probleemanalyseschema de robleemprlorlLelLenll[sL en heL 1aakanalyseschema
PeL orLage Croepsrogramma heefL een aanLal speclfleke maLerlalen voor gebrulk ln de groep de
Croepsvaardlghedenll[sL de AcLlvlLelLenkaarL voor respecLlevell[k de lndlvlduele klnderen en de
groepslelders ln de groep de Lhulsbrlef en de C handleldlng


26

11 L|cht verstande||[ke gehand|capte [ongeren

Cpdracht 13 ||cht verstande||[ke gehand|capte [ongeren
8ekl[k heL lnLervlew meL Adrlaan op de cdrom van heL baslsboek
PeL komL regelmaLlg voor daL [ongeren meL een llchL versLandell[ke handlcap probleemgedrag
verLonen
A) WaL ls hlervan volgens [ou de oorzaak?
8) kun [e een lnschaLLlng maken van de achLergronden van Adrlaans problemen?
C)SLel een werkplan op voor Adrlaan omschrl[f ln leder geval 1 lange Lerml[ndoel en 3 korLe
Lerml[ndoelen Ceef ook aan hoe hleraan gewerkL kan worden

uaL veel [ongeren meL een llchL versLandell[ke beperklng vaak probleemgedrag verLonen komL naar
ml[n lnzlen door heL nleL geaccepLeerd voelen/ worden door de maaLschappl[ Plerdoor zl[n
[ongeren vaak heL bulLenbeenL[e Ln wordL heL moelll[k om soclaal neLwerk op Le bouwen leder
mens heefL aandachL nodlg en als [e dle nleL krl[g proberen [ongeren op een negaLleve manler
aandachL Le krl[gen

na heL fllmp[e van Adrlaan Le hebben bekeken ben lk van menlng daL de problemaLlek voorL komL
ulL heL verleden uoor de pesLerl[en ln zl[n [eugd heefL Adrlaan faalangsL gekregen en ls ln een
soclaallsolemenL LerechL gekomen ue aandachL voor hem van verkeerde" vrlenden en de angsL om
heL krl[L Le raken heefL dlL naar ml[n lnzlen geleld LoL drugsverslavlng

Als [e de fllm bekl[kL en de LoekomsL droom hoorL heL sLlchLen van gezln" zl[n er nog behoorll[ke
sLappen Le nemen Pl[ geefL aan daL hl[ sLlmulans nodlg heefL om zlch zelf Le voorzlen ln de AuL

PeL doel op lange Lerml[n zl[n naar ml[n lnzlen
1 Adrlaan kan op de lange Lerml[n zelfsLandlg wonen en zlch zelf onderhouden

Cm dlL doel Le berelken zal eersL een aanLal subdoelen (korLe Lerml[n) berelkL moeLen worden

uoor mlddel van een Lralnlng van heL zelfverLrouwen wll lk Adrlaan zl[n gevoel van
elgenwaarde vergroLen

uoor mlddel van acLlvlLelLen op heL gebled van heL algemeen dagell[ks leven (opnleuw
zelfsLandlg leren koken en leren omgaan meL geld) wordL meneer zl[n zelfredzaamheld
gesLlmuleerd

uoor mlddel van sLlmuleren van conLacL meL de famllle/ naasLen en vrlenden zal lnLegraLle
meL de bulLenwereld worden bevorderd

Meneer krl[gL meer soclale conLacLen door mlddel van heL volgen van een gespreksgroep
onder begeleldlng zelfsLandlg boodschappen doen en door Le wlnkelen

uoor educaLlef bezlg Le zl[n meL LeksLverwerken omgaan meL geld en ln heL bl[zonder heL
hulshoudgeld zullen de aanwezlge mogell[kheden van mevrouw worden geacLlveerd

Als al deze subdoelen zl[n behaald dan zal meneer zelfredzaam zl[n




27

12 Woonmoge||[kheden

Cpdracht 14 Woonmoge||[kheden
Maak een schema van verschlllende woonmogell[kheden dle er nu zl[n voor volwassenen meL een
versLandell[ke beperklng

CndersLaande woonmogell[kheden zl[n er voor mensen meL een versLandell[ke beperklng

Woonmoge||[khe|d Cmschr|[v|ng
8egeleld zelfsLandlg wonen 8ZW ls besLemd voor volwassen cllenLen meL
een llchL versLandell[ke handlcap Zl[ kunnen meL
meer of mlnder professlonele ondersLeunlng
zelfsLandlg wonen en hun leven op hun elgen
manler lnrlchLen
Wonen ln een gezlnsvervangend Le huls Woon en leefgemeenschap voor volwassenen
(18+) dle redell[k zelfsLandlg kunnen
funcLloneren ue bewoners worden ondersLeund
door een vasLe groep begelelders Zl[ doen
acLlvlLelLen volgen speclaal onderwl[s of nemen
deel aan een werkvoorzlenlng
kenmerken
O ln een gezlnsvervangend Lehuls wonen
13 LoL 23 mensen PeL Lehuls ls
opgedeeld ln eenheden voor 6 LoL 8
mensen MeesLal llgL heL Lehuls ln een
gewone woonwl[k
O Llke bewoner heefL een elgen vasLe
menLor
O Lr ls een gemeenschappell[ke
woonkamer waar acLlvlLelLen worden
gedaan Cok hebben de bewoners een
elgen kamer waar ze zlch kunnen
LerugLrekken
O veel Lehulzen hebben een acLleve
oudercommlssle
O Soms zl[n er aparLe locaLles voor mensen
dle welnlg begeleldlng nodlg hebben ln
zo'n 'dependance' wonen 3 LoL 6
mensen vaak ls deze woonvorm een
opsLap naar begeleld zelfsLandlg wonen
O Lr zl[n aparLe gezlnsvervangende
Lehulzen voor klnderen van 23 LoL 18
[aar Soms kunnen hler ook meervoudlg
gehandlcapLen klnderen LerechL
O Lr ls een lndlcaLle nodlg van heL
CenLrum lndlcaLlesLelllng Zorg
(wwwclznl)
O 8ewoners boven de 18 [aar beLalen een
lnkomensafhankell[ke bl[drage
8ron wwwmezzonl



28

Len woon lnlLlaLlef 8l[ een woonlnlLlaLlef llgL heL lnlLlaLlef bl[ de
mensen meL een beperklng ouders
of verwanLen Zl[ hebben de zeggenschap en
regle ln een Lra[ecL daL moeL lelden LoL wonen
meL begeleldlng ln welke gewensLe vorm dan
ook

SLeeds vaker worden dlL soorL
lnlLlaLleven onLwlkkeld voor mensen meL een
versLandell[ke llchamell[ke meervoudlg
complexe of psychlaLrlsche beperklng
Len zorg boerderl[ Len zorgboerderl[ ls een agrarlsch bedrl[f waar
mensen meL een zorg of hulpvraag een
passende dagbesLedlng vlnden en/of
meewerken
Zorgboerderl[en bleden verschlllende vormen
van zorg MeesLal gaaL heL om dagbesLedlng of
arbeldsLralnlng voor een aanLal dagedelen per
week Maar er zl[n ook zorgboerderl[en waar
zorgvragers zowel wonen als werken uaarnaasL
besLaan er zorgboerderl[en dle speclflek logeer
opvang ln heL weekend en / of vakanLles bleden
24uurswoonvoorzlenlng 24 uurwoonvoorzlenlngen hebben nleL alleen
wonlng maar ook dagbesLedlng op heL Lerreln
PeL ls een beschermde woonomgevlng Lnkele
voorbeelden van deze woonvorm ls SLlchLlng
Pendrlk van 8ool[enoord Pler ls 24 uur per dag
begeleldlng aanwezlg Ln alle zorg wordL
geboden op een Lerreln




29

13 8ege|e|d|ngsmethod|eken

Cpdracht 1S Method|eken
Cebrulk voor deze opdrachL vooral heL boek 'MZ CehandlcapLenzorg proflleren AngerensLeln' Lr
zl[n verschlllende meLhodleken onLwlkkeld dle gebrulkL worden ln heL ondersLeunen bl[ heL wonen
en werken van mensen meL een versLandell[ke beperklng Werk de volgende meLhodleken ulL
MeLhode vlaskamp
CenLle 1eachlng
8asale sLlmulaLle
1oLale communlcaLle
Llgen lnlLlaLlef model (LlM)
Lrvarlngsordenlng van 1lmmer Pulgens
AcLlve SupporL
Sonrlse
1eacch
MeLhode urllngs
resenLle meLhode (lnLerneL)
Soclaal compeLenLlemodel

1 Ceef een korLe beschrl[vlng van de meLhodlek
2 voor welke doelgroep geschlkL
3 1heoreLlsche achLergrond
4 ulLgangspunLen/ doelen


131 Methode v|askamp
De methode vlaskamp is er opgericht op het zo goed mogelijk vasthouden van
ontwikkelingsmogelijkheden. Het programma houdt in: een op het individu gericht
toekomstplan waarin je vanuit het persoonsbeeld van het kind of de clint het (toekomst)
perspectief duidelijk maakt en een aantal doelen stelt.
Deze methode richt zich op mensen met een (zeer) ernstige verstandelijke beperking ook
wel meervoudig complexe gehandicapten genoemd (MCG). Deze doelgroep is
afhankelijke van zijn omgeving (familie en begeleiders).
De stappen van de methode-vlaskamp:
Je beelJvotmloq (petsooosbeelJ) met petspectlef bescbtljveo
PeL persoonsbeeld bevaL relevanLe lnformaLle dle voor de opvoedlng van belang ls
ersoonll[ke gegevens zoals wle ls de cllenL welke behoefLen heefL de cllenL waar llggen
mogell[kheden en waar llggen knelpunLen waar moeL aandachL aan besLeed worden waL wll
[e veranderd en verbeLerd zlen voor heL klnd en hoe begelelden we dlL?
PeL perspecLlef ls een algemeen doel een wensell[ke slLuaLle waar [e de komende Ll[d (1Z
2 [aar) naar Loe wllL werken Welke vraagsLukken worden ervaren ln de begeleldlng? Welke
onLwlkkellng wlllen we sLlmuleren?

boofJJoel voststelleo
vanulL heL perspecLlef worden hoofddoelen afgeleld Len hoofddoel behelsL een aanLal
funcLlonerlngsgebleden bl[voorbeeld llchaamservarlngen sLemmlng communlcaLle
zelfredzaamheld
etkJoel voststelleo


30

Len werkdoel ls een concreeL geformuleerd doel daL men berelken wll alsook de klelne
sLappen dle men hlervoor moeL zeLLen vaak beglnL een doelomschrl[vlng meL een
observaLle om de vraag helder Le krl[gen en zlch een beeld Le vormen hoe daL heL er bl[ de
cllenL precles ulLzleL

cooctete octlvltelteo bescbtljveo
naar aanleldlng van de observaLles kunnen concreLe acLlvlLelLen worden ondernemen

ulLvoerlng en rapporLage
ue ouders worden overal bl[ beLrokken Ze zl[n op de hoogLe van de werkdoelen en krl[gen
elke drle maanden de samenvaLLende dagrapporLage en evaluaLles van de werkdoelen

evaluaLle en Lerugkoppellng naar de beeldvormlng
ue evaluaLles worden Leruggekoppeld ln heL mulLldlsclpllnalr Leam Cp basls van deze
evaluaLles wordL evenLueel de beeldvormlng van de cllenL bl[gesLeld en worde nleuwe
werkdoelen en acLlvlLelLen vasLgesLeld

132 Gent|e 1each|ng
CenLle 1eachlng ls elgenll[k geen meLhode maar een benaderlngswl[ze ulLgangspunL bl[ deze
meLhode ls daL er eersL een verLrouwensband moeL zl[n meL de persoon dle gedragsproblemen
heefL voordaL heL problemaLlsche gedrag kan worden gecorrlgeerd

ln ldeale omsLandlgheden onLwlkkelL een klnd vanzelf een verLrouwensband meL zl[n ouders of
verzorgers 8l[ klnderen meL een handlcap lukL daL soms nleL of raakL dle band versLoord uaL kan
komen doordaL ouders of verzorgers geheel onbedoeld nleL goed reageren op ongewensL gedrag
bl[ heL klnd
PeL onaangepasLe gedrag van klnderen (of volwassenen) meL een handlcap komL zoals bekend lang
nleL alLl[d voorL ulL onwll Soms kan een klnd gewoon nleL anders of begrl[pL hl[ nleL waL er van hem
wordL verlangd 1och ls de meesL voor de hand llggende reacLle op ongewensL gedrag proberen heL
gedrag Le corrlgeren PeL klnd ls echLer nleL ln sLaaL zl[n gedrag Le veranderen CaaL de ouder of
begelelder Loch door meL corrlgeren dan kan heL klnd zlch geleldell[k aan sLeeds onvelllger gaan
voelen bl[ de ander de verLrouwensband raakL versLoord

Mensen dle vanulL de genLle Leachlngbenaderlng werken gaan nleL alleen af op heL problemaLlsche
gedrag maar werken ln eersLe lnsLanLle aan de verLrouwensband uoor op een respecLvolle warme
en gell[kwaardlge manler meL de persoon om Le gaan creeren zl[ een band waarbl[ er sprake ls van
wederzl[dse beLrokkenheld ln plaaLs van eenrlchLlngsverkeer as als dle band er ls wordL heL gedrag
aangepakL

ueze benaderlngswl[ze wordL vaak LoegepasL bl[ mensen meL een versLandell[ke beperklng auLlsme
of een psychlaLrlsche sLoornls

133 8asa|e st|mu|at|e
PeL ulLgangspunL van basale sLlmulaLle ls mensen meL ernsLlge beperklngen helpen ln conLacL Le
komen meL hun elgen llchaam uoordaL zl[ de mogell[kheden van hun llchaam onLdekken komen zl[
meL zlchzelf ln conLacL meL heL elgen lk vla hun llchaam kunnen zl[ vervolgens conLacL krl[gen meL
de wereld bulLen hen
uoor mlddel van een aangepasL aanbod van acLlvlLelLen en ervarlngen kan heL llchaam geacLlveerd
worden uaardoor onLsLaaL er een ulLwlssellng Lussen heL lk (heL elgen llchaam) en de wereld
uoor basale prlkkels kan de cllenL verLrouwd raken meL zl[n of haar llchaam meL samen bewegen en
meL communlcaLle CnLwlkkellng ls afhankell[k van de kwallLelL van de relaLle PeL doel ls heL samen


31

plezler beleven aan heL conLacL reacLles ulLlokken verwachLen daL de ander zal reageren en samen
waL beleven

Waarnem|ng
vla somaLlsche vesLlbulalre en vlbraLorlsche prlkkellngen kunnen we op een basaal nlveau meL de
cllenL ln conLacL komen Cp deze manler kunnen we hem aanspreken op zl[n elgen nlveau Plerdoor
wordL heL voor de cllenL mogell[k om opLlmaal waar Le nemen en beLekenls Le geven aan deze
waarnemlngen SomaLlsche vesLlbulalre en vlbraLorlsche lnformaLleopname ls de basls van alle
mensell[ke waarnemlng
O somat|sche pr|kke|s sLlmuleren heL LoLale llchaam onder andere de huld en de ademhallng
O vest|bu|a|re pr|kke|s sLlmuleren heL houdlngs en evenwlchLssysLeem
O v|brator|sche pr|kke|s sLlmuleren de Lrllllngservarlngen

Somat|sche pr|kke||ng
ue huld ls ons grooLsLe waarnemlngsorgaan en heefL de mogell[kheld om verschlllende druk en
prlkkelverschlllen Le voelen warmLe kou aanraklng beweglng spannlng uaarmee ls de huld
eveneens heL belangrl[ksLe conLacL meL de bulLenwereld uoor ons vermogen om Le bewegen
gebrulken we de huld op verschlllende manleren om acLlef waar Le nemen Als orgaan vormL ze zlch
vroeg ze bouwL als heL ware de eersLe grens Lussen lndlvldu en bulLenwereld 1egell[kerLl[d ls ze de
plaaLs van ulLwlssellng
ue ulLwlssellng aan llchamell[ke gewaarwordlngen ls heL begln van ons vermogen om Le
communlceren ulL ls van belang voor de vormlng van een elgen lk Aanraklng en nabl[held zl[n de
baslselemenLen van de vroegsLe communlcaLle Lussen klnd en moeder
Crondprlnclpes van somaLlsche prlkkellng zl[n
O mmettlscb oooboJ waardoor heL llchaam als LoLallLelL ervaren wordL uoor llchamell[ke
beperklngen ls een cllenL vaak nleL symmeLrlsch gebouwd uoor hem Le helpen zlchzelf waar
Le nemen maken we de symmeLrle duldell[k beleefbaar ulL gebeurL door Le zorgen voor een
goede symmeLrlsche ulLgangshoudlng en door symmeLrlsche prlkkellng
O poooloqootspoooloq CnLspannlng ls nodlg om opmerkzaam Le kunnen worden en
spannlng ls noodzakell[k om acLlef Le kunnen worden uoor wlssellng van houdlng en
manuele prlkkellng kunnen llchaamsdelen spannlng en onLspannlng ervaren
O ltmlsetloq ulL ls heL blologlsch rlLme daL bepaald wordL door de ademhallng verbeLerlng
van de rlLmlserlng van de ademhallng kan de cllenL alerLer en opmerkzamer maken voor
ervarlngen ln en aan heL llchaam en daarmee heL begln maken van een acLleve waarnemlng

Vest|bu|a|re pr|kke||ng
voor de geboorLe wordL heL evenwlchLszlnLulg al geprlkkeld door acLlvlLelLen van de moeder
MomenLen van rusL en acLlvlLelL wlsselen elkaar af Zo doeL heL klnd ln zl[n vroegsLe onLwlkkellng al
lnLensleve ervarlngen op meL zwaarLekrachL en beweglng ue vesLlbulalre prlkkellng slulL aan bl[ deze
vroegsLe verLrouwde beweglngservarlngen Pleronder vallen onder andere veranderlngen ln de
houdlng en rlLmlsche schommellngen

V|brator|sche pr|kke||ng
Cok de vlbraLorlsche prlkkellng slulL aan bl[ de prenaLale vroegklnderll[ke ervarlngen vlbraLles zl[n
Lrllllngen aan heL elgen llchaam Ze llggen dlchLer bl[ de cllenL dan zulver akoesLlsche Lrllllngen ue
gewaarwordlng vla vlbraLles ls ook lnLenslever en nauwer verbonden meL emoLlonele bevlndlngen
Wanneer vlbraLles aangeboden worden dan kan dlL heL besLe door hler zo ver mogell[k van de romp
mee Le beglnnen vlbraLle op de romp ls bulLengewoon lnLenslef en kan daardoor bedrelgend
werken




32

8as|shoud|ng
8asale sLlmulaLle ls een baslshoudlng ue begelelders/verzorgers slulLen aan bl[ de gevoels en
belevlngswereld van cllenLen blnnen de dagell[kse verzorglng en acLlvlLelLen Zl[ laLen de cllenL
deelnemen aan de acLlvlLelL hoe gerlng zl[n bl[drage ook ls
PeL gaaL erom [ulsL dle klelne reacLles Le observeren en er rekenlng mee Le houden uaarbl[ ls heL
essenLleel de cllenL Le laLen ervaren daL hl[ door handellngen mlmlek of geluld zelf leLs kan
bewerksLelllgen PeL ulLgangspunL van de begelelders/verzorgers ls Poe kan lk de cllenL zo
ondersLeunen daL hl[ meer lnvloed ulL kan oefenen op zl[n omgevlng?

net programma
8l[ basale sLlmulaLle wordL gebrulk gemaakL van Lhema's uoor mlddel hlervan wordL de cllenL op een
speelse wl[ze ulLgedaagd LoL conLacL en kunnen moLorlek zlnLulgen en communlcaLle gell[kLl[dlg
worden gesLlmuleerd ue meLhodlek ls geschlkL voor klnderen en volwassenen en ls makkell[k ln Le
passen blnnen heL dagprogramma van een school klndercenLrum of dagcenLrum voor volwassenen
Wl[ wlllen voor verdere lnformaLle over de Lhema's verwl[zen naar heL werkboek 'Lrvaar heL maar'
een meLhodlsche werkwl[ze voor sLlmulerlng van moLorlek zlnLulgen en communlcaLle ln de
begeleldlng van mensen dle ernsLlg meervoudlg gehandlcapL zl[n (door 1hyra koeleman)
voor mensen meL een ernsLlge beperklng ls heL belangrl[k daL ze een vasL dag en weekprogramma
aangeboden krl[gen 8lnnen dlL vasLe programma zl[n de volgende punLen van belang
O Ll[d voor rusL en acLlvlLelL moeLen duldell[k van elkaar geschelden worden
O een vasLe sLrucLuur ln heL programma geefL houvasL
O heL lnbouwen van rlLuelen (heL gebrulk van vasLe lled[es bl[voorbeeld bl[ de maalLl[d en om
de dag Le beglnnen)
O herhallng van heL acLlvlLelLenaanbod
O ervarlngen opdoen meL de naLuur (zoals bl[v heL beleven van grond gras wlnd en regen)
O gebrulk van geuren om de cllenL Le helpen zlch Le orlenLeren

De omgev|ng
Len goede leefomgevlng ls een prlmalre levensbehoefLe vooral meervoudlg beperkLe mensen zl[n
sLerk aan hun leefomgevlng gebonden ue zorg dle zl[ nodlg hebben bepaalL de lnrlchLlng van hun
leefomgevlng
PeL gaaL erom daL de omgevlng voorLdurend LasLbaar zlchLbaar en brulkbaar bll[fL 8egelelders
moeLen zlch ervan bewusL zl[n daL heL hun Laak ls om elke keer opnleuw de cllenL ln conLacL Le
brengen meL de omgevlng door aanraklng en nabl[held

134 1ota|e commun|cat|e
1oLale communlcaLle ls een meLhode dle onLwlkkeld ls voor mcgklnderen en hun ouders en
verzorgers 1oLale commmunlcaLle wordL gebrulkL bl[ klnderen bl[ wle de communlcaLleve
onLwlkkellng moelzaam op gang komL en verloopL ue meLhode wll ouders en verzorgers bewusLer
leren communlceren meL communlcaLlemlddelen en op een wl[ze dle pasL bl[ de mogell[kheden van
heL klnd en de gespreksparLner
ln felLe ls 1oLale CommunlcaLle nleLs bl[zonders wl[zelf maken ln ons dagell[ks leven zonder
nadenken gebrulk van de communlcaLlemlddelen dle bl[ 1oLale CommunlcaLle gebrulkL worden
uenk maar aan de plcLogrammen dle ons op sLaLlons de weg wl[zen de gebaren dle we maken om
waL we zeggen Le verduldell[ken onze gezlchLsulLdrukklng als we boos of bll[ zl[n en onze foLoalbums
van de vakanLle Zonder al deze exLra's zou heL veel moelll[ker zl[n om de weg Le vlnden of duldell[k
Le maken hoe mool dle camplng ln lrankrl[k was Wanneer we heL hebben over 1oLale CommunlcaLle
als meLhode voor klnderen bl[ wle de communlcaLleve onLwlkkellng moelzaam verloopL bedoelen
we daL we bewusLer communlceren op een manler of meL de communlcaLlemlddelen dle passen bl[
de mogell[kheden van heL klnd en zl[n gespreksparLner



33

MCGk|nderen een e|gen taa|
ue communlcaLle van en meL mcgklnderen kan ongeloofll[k complex zl[n Llk mcgklnd
communlceerL op een elgen manler een manler dle ln veel opzlchLen anders ls dan de onze Wl[
hebben meL elkaar afgesproken waL onze woorden leLLers en gebaren beLekenen MCCklnderen
kennen deze afspraken nleL Ze kunnen ze vaak ook nleL leren 1oLale CommunlcaLle bledL elk klnd en
de mensen ln zl[n omgevlng de mogell[kheld op zoek Le gaan naar een elgen manler van
communlceren Lr ls geen sLandaardaanpak voor communlcaLle meL mcgklnderen Wel zl[n er een
aanLal sLappen dle u evenLueel samen meL anderen kunL zeLLen om aan Le slulLen bl[ de behoefLen
en mogell[kheden van uw klnd

A||e gedrag |s commun|cat|e
Len van de belangrl[ksLe ulLgangspunLen van 1oLale CommunlcaLle ls daL alles waL [e doeL
communlcaLle ls uaaronder valL dus onder andere praLen lulsLeren plaaL[es aanwl[zen een gebaar
maken maar ook alles waL we rekenen onder 'gedrag'
Len klnd daL ln zl[n rolsLoel naar de speelgoedkasL rl[dL zendL daarmee een berlchL ulL Len klnd daL
hard gllL ook CnrusLlg wlebelen bl[ een klnd daL meesLal rusLlg zlL heefL een beLekenls Cok heL felL
daL daL klnd meesLal rusLlg zlL heefL beLekenls

13S L|gen |n|t|at|ef mode| (LIM)
ulL model rlchL zlch op de versLerklng van de vaardlgheden van mensen meL een versLandell[ke
beperklng om op alle mogell[ke levensgebleden meer zelf veranLwoordell[kheld Le kunnen dragen
uaarmee llgL er een dlrecL verband meL de burgerschapsvlsle PeL model ls vooral prakLlsch bedoeld
en heefL een kernpunL ln de onLwlkkellng van heL denken Wanneer lemand beLer nadenkL over daL
waL zl[/hl[ doeL onLwlkkelL zlch ook een groLer vermogen LoL handelen en daarmee weer worden de
algehele onLwlkkellngskansen van mensen meL een versLandell[ke beperklng vergrooL PlerLoe
hebben mensen echLer wel een zekere 'probeerrulmLe' nodlg PeL model keerL zlch Legen een
afhankell[kheldsposlLle van mensen meL een beperklng en omgekeerd ook Legen een
hulpverlenlngssyndroom (heL voorLdurend genelgd zl[n LoL heL verlenen van zorg!) uaarmee wordL
meer rechL gedaan aan waL de beLrokkene zelf kan denken en kan doen ln de prakLl[k van heL model
wordL er een ulLdrukkell[k beroep gedaan op de zelfoplosslngsvaardlgheden! ueze worden
gesLlmuleerd door concreLe opdrachLen dle als werkdoelen worden opgezeL PeL 'leren leren' komL
dan ln beeld heL gaaL nleL om heL ulLvoeren van de concreLe Laak (koffle zeLLen zelf boodschappen
doen conLacL maken meL lemand anders de was doen eLc) maar om heL leren bedenken waL
daarvoor nodlg ls uaarbl[ maakL heL model overlgens ook gebrulk van een verkeersllchL (vgl
sLopllchLmeLhode) PeL beglnL echLer bl[ rood sLop voor [e beglnL heL proces van nadenken moeL
gaan beglnnen ConcreLe vragen helpen daarbl[ waL ga lk doen waL wll lk? / waL ls nodlg hoe ga
lk heL doen? / waL weeL lk er al van? 8l[ oran[e even checken gaaL heL nog goed? MoeL er nog leLs
aan worden gedaan? kom lk leLs LekorL? 8l[ groen heL ls klaar maar hoe ls heL gegaan? Peb lk waL
lk wllde ls heL gegaan zoals lk heL had gedachL? ls heL goed? WaL doe lk de volgende keer? ln
concreLe oefenslLuaLles wordL dlL denken sLeeds op de proef gesLeld doen waL [e zelf kunL leren waL
[e zelf wllL Ln heL mag daar nleL bl[ bll[ven er moeL sprake zl[n van generallsaLle uwz er moeL op
andere momenLen eenzelfde denkproces en handellngsvaardlgheld onLsLaan uaar ls dan ook
coachlng op de prakLl[kvloer voor nodlg! ue beLrokkene dlenL nleL alleen gelaLen Le worden daarln
uaL maakL heL model ook sLerker nleL alleen een Lralnlng maar een doorpakken naar heL alledaagse
leven Coachlng ('rulmLe geven en grenzen sLellen') maakL heL mogell[k daL deze alledaagse slLuaLles
ook velllg genoeg zl[n om als 'probeerrulmLe' Le funcLloneren PeL lnzeLLen van LlM ls nleL
vrl[bll[vend omdaL er meL concreLe doelen wordL gewerkL ueze doelen dlenen kleln en overzlchLell[k
Le zl[n (gevaar voor overvraglng) LlM kan evenmln lncldenLeel worden gebrulkL omdaL LlM lngebed
moeL zl[n ln heL LoLaalbeeld en de wensen van de beLrokkene zelf (zoals persoonll[ke
LoekomsLplannen) LlM maakL overlgens vooraf geen onderscheld ln maLe van de versLandell[ke
beperklngen zelf



34

136 Lrvar|ngsorden|ng van 1|mmer nu|gens
1lmmerPulgens gaaL er vanulL daL ledereen de werkell[kheld alLl[d op de een of andere manler moeL
morden orderenen om zlch Le kunnen handhaven Wanneer de ordenlng van de cllenL duldell[k ls kan
de begelelder hlerop ln spelen

Mensen meL onLwlkkelen zlch meL behulp van hun zlnLulgen en meL behulp van andere mensen ue
onLwlkkellng loopL ln 4 fasen en ls van Loepasslng op alle mensen meL of zonder versLandell[ke
beperklng

lase 1 Llchaamgebonden ervarlngsfase
ue Llchaamsgebonden ordenlng ls de basls van alle ordenlngen vla deze ervarlngsordenlng krl[gL
lemand lnformaLle over zl[n elgen llchamell[ke besLaan
ue ordenlng zorgL ervoor daL zlnLulgen zoals heL gehoor gezlchL reuk smaak en gevoel meL elkaar
samenwerken 8l[ klnderen meL een versLandell[ke beperklng ls heL zo daL dle zlnLulgen nleL goed
meL elkaar samenwerken ue evenLuele beperklngen van heL llchaam spelen hlerbl[ een belangrl[ke
rol
PeL llchaam ls heL lnsLrumenL om ervarlngen op Le doen PeL voelen zlen horen rulken proeven
van de omgevlng geefL lnformaLle over de werkell[kheld bulLen heL llchaam en heL llchaam zelf uoor
mlddel van waL heL klnd voelL rulkL proefL en hoorL doeL een klnd ervarlngen op 8l[voorbeeld
wassen eLen enzovoorL
Len klnd leerL van deze ervarlngen Sommlge klnderen herkennen de ervarlngen vanulL deze
herkennlng kunnen bepaalde verwachLlngen onLsLaan
voorbeeld ue baby dle hullL hoorL voeLsLappen van moeder op de Lrap weeL daL er hulp komL en
houdL op meL hullen
klnderen meL een versLandell[ke beperklng doen meesLal lang over heL herkennen van Lerugkerende
ervarlngen Sommlgen zullen deze ervarlngen noolL herkennen Soms bll[ven deze klnderen heel lang
of zelfs hun hele leven ln de Llchaamsgebonden ordenlng Lr ls wel eens sprake van herkennlng van
slLuaLles Maar de herkennlng ls er alleen als de llchamell[ke prlkkels er zl[n
voorbeeld Len baby weeL daL hl[ wordL omgekleed zodra zl[n moeder zl[n LrulL[e ulL doeL
PeL Laalgebrulk ulL zlch ln wekgelulden klankcomblnaLles om de aandachL ergens op Le rlchLen
8rabbelen hoorL daar ook bl[
nabl[held en llchamell[k conLacL zl[n de belangrl[ksLe aspecLen van de Llchamell[ke ordenlng

lase 2 AssoclaLleve ervarlngsfase
naasL de Llchaamsgebonden ervarlngsordenlng ls er de AssoclaLleve ervarlngsordenlng ueze
ordenlng houdL ln daL heL klnd verbanden gaaL leggen
8l[voorbeeld bl[ heL zlen van een beker weeL heL klnd daL hl[ gaaL drlnken
8eLrouwbaarheld van de omgevlng ls voor heL klnd erg belangrl[k ln deze ervarlngsordenlng PeL gaaL
om heL ervaren van de wereld dlrecL rondom heL klnd PeL ls belangrl[k daL dle bulLenwereld
beLrouwbaar overkomL dus Len Lafel ls een Lafel een sLoel ls een sLoel LLen ls eLen en slapen ls
slapen
ln prlnclpe werken ervarlngsordenlngen bl[ elk mens op dezelfde manler LchLer wanneer er sprake
ls van een versLandell[ke handlcap bll[fL een ordenlng soms langere Ll[d of heL hele leven aandachL
vragen klnderen meL een versLandell[ke handlcap hebben meer behoefLe aan beLrouwbare
lnformaLle dan klnderen meL 'normale' mogell[kheden
Als een slLuaLle groepslelders en/ of ouders onduldell[k zl[n kan een klnd meL een versLandell[ke
handlcap angsLlg worden Llk mens wordL namell[k onzeker en angsLlg als hl[ zl[n omgevlng nleL kan
verLrouwen
voorbeeld Wle de supermarkL blnnenkomL en zleL daL alle schappen ergens anders zl[n gezeL wordL
daar nleL bll[ van PeL sysLeem ls weg er moeL een nleuwe assoclaLleve ordenlng worden aangelegd
ue AssoclaLleve ervarlngsordenlng onLsLaaL vanulL enkelvoudlge assoclaLles (lamp aan/ulL doen) LoL
hele complexe assoclaLlereeksen zoals aankleden of de verkeersregels


33

Len beker zlen en daarbl[ weLen daL [e gaaL drlnken ls een voorbeeld van een slmpele assoclaLle
LersL gebeurL dlL dan daL ue assoclaLles worden sLeeds lngewlkkelder Lr onLsLaan dan
assoclaLlereeksen
voorbeeld PeL klnd gaaL 's avonds naar bed CmdaL deze slLuaLle elke avond Lerug keerL herkenL heL
klnd de assoclaLlereeks 'LersL ga lk Landen poeLsen dan py[ama aan daarna wordL er een verhaalL[e
voorgelezen dan zegL mama of papa welLerusLen en dan gaaL heL llchL ulL en ga lk slapen'
ueze assoclaLlereeksen geven sLeun en houvasL aan de voorspelbaarheld van heL dagell[kse leven van
heL klnd
Cok ln heL conLacL veranderen dlngen PeL klnd gaaL naasL zl[n ouders meerdere mensen herkennen
8l[voorbeeld groepsleldlng groepsgenoLen of andere volwassenen ulL zl[n omgevlng PeL klnd gaaL
ook de rollen van deze personen herkennen
Cp heL gebled van Laal zl[n er onLwlkkellngen Lr zl[n ln deze ervarlngsordenlng conLacLspelleL[es
mogell[k PeL klnd kan heL bl[voorbeeld leuk vlnden om bepaalde gelulden dle u maakL na Le doen
PeL klnd kan gebrulk gaan maken van een of Lwee woordzlnnen

lase 3 SLrucLurerende ervarlngsfase
klnderen dle blnnen de SLrucLurerende ervarlngsordenlng funcLloneren kunnen slLuaLles zoals
wandelen naar heL zwembad gaan mlddageLen enzovoorL herkennen en benoemen ulL wll zeggen
daL zl[ weLen waL deze gebeurLenlssen lnhouden
voorbeeld PeL klnd weeL daL er bl[ mlddageLen eersL een Lafel gedekL moeL worden brood
gesmeerd moeL worden enzovoorL
Zl[ kunnen meL deze gebeurLenlssen varleren Als de gebeurLenls leLs anders loopL dan de
voorgaande keren kunnen zl[ nog sLeeds een koppellng maken naar de gebeurLenls Als de Lafel
bl[voorbeeld lneens ln de kamer wordL gedekL ln plaaLs van de keuken kunnen zl[ de lnformaLle dle
zl[ hebben meL beLrekklng LoL mlddag eLen opnleuw ordenen en weLen ze alsnog daL ze gaan mlddag
eLen
PeL klnd ls mlnder gebonden aan vasLe sLrucLuren Als heL ln bed sLoppen op een andere manler gaaL
dan anders dan ls dlL geen grooL probleem PeL klnd ls flexlbeler en heL vasLe paLroon kan evenLueel
doorbroken worden
PeL klnd krl[gL meer lnzlchL ln de sLrucLuren PeL krl[gL besef van dagen vandaag glsLeren
vanavond
voorbeeld Als moeder zegL " Morgen ga [e naar oma Loe" dan begrl[pL heL klnd daL dlL dus nleL deze
dag ls maar de dag erna
Len klnd kan zlch pas onLwlkkelen blnnen de SLrucLurerende ervarlngsordenlng als de
Llchaamsgebonden en AssoclaLleve ervarlngsordenlng goed onLwlkkeld zl[n
klnderen ln deze fase zl[n ln sLaaL om (eenvoudlge) keuzen Le maken
PeL klnd kan een elgen wll vormen
PeL klnd kan zlch verplaaLsen ln anderen
voorbeeld een klnd[e zlch pl[n heefL gedaan en aan heL hullen ls dan kan heL klnd meevoelen meL
daL klnd PeL klnd begrl[pL daL heL andere klnd[e verdrleLlg ls en daL dlL nleL leuk ls
ln deze ervarlngsordenlng kan heL klnd veranLwoordell[kheld op zlch nemen veranLwoordell[kheld
voor hun elgen acLles
voorbeeld Als moeder haar zoon aanspreekL over een knuffel dle vles ls snapL heL klnd daL hl[ de
knuffel heefL vles gemaakL omdaL hl[ de knuffel bl[ de zandbak heefL laLen llggen
Lr ls sprake van denken en spreken ln verleden heden en LoekomsL Zlnnen worden langer en
lngewlkkelder Lr kan ook over gevoelens worden gepraaL Lr kunnen plannen gemaakL worden meL
heL klnd




36

lase 4 vormgevende ervarlngsfase
ln de leefLl[d vanaf 10 12 [aar onLwlkkeld heL klnd de mogell[kheld om bulLen de besLaande
sLrucLuren Le Lreden PeL kan dan leLs nleuws maken 8elangrl[ke begrlppen zl[n hler ldenLlLelL en
creaLlvlLelL

ueze werkwl[ze heefL als doel
Len lnschaLLlng Le maken van heL soclaalemoLloneel funcLloneren van de cllenL
8egelelders kunnen hun wl[ze van benaderen aanpassen aan de cllenL
Lr kan een passende manler van communlceren worden lngezeL
PeL acLlvlLelLenaanbod kan meer aanslulLen bl[ de cllenL


137 Act|ve Support
Len ln Lngeland onLwlkkelde meLhode vanaf de [aren LachLlg (uavld lelce ea) dle zoals de naam al
zegL acLlef ondersLeund ln heL onLwlkkelen van en versLerken van mogell[kheden van mensen meL
een (ernsLlge) versLandell[ke beperklng om zoveel mogell[k zelfsLandlg Le doen uaarln llggen
overeenkomsLen meL bl[v heL Llgen lnlLlaLlef Model* ue meLhode doorbreekL heL
afhankell[kheldsdenken en probeerL om de beLrokkene meer LoL elgen handelen Le sLlmuleren op
alle mogell[ke gebleden van haar/zl[n leven PeL ls mogell[k om ulL heL LradlLlonele zorgmodel Le
Lreden ue poslLleve gedraglngen en handellngen van mensen wordL versLerkL en er wordL
Legell[kerLl[d sLrucLuur aangebrachL ln Ll[d en rulmLe uaL wll zeggen er wordL nadrukkell[k gekeken
naar welke Ll[d waarvoor bl[ de beLrokkene pasL en welke elgen rulmLen lemand concreeL nodlg
heefL uaarmee onLsLaan ook mogell[kheden om meer ln de wl[k Le kunnen wonen vanulL een
communlLycare en burgerschapsdenken AcLlve SupporL bledL concreLe handvaLLen om de sLrucLuur
aan Le brengen PeL besLaaL ulL drle deelgebleden heL lnvullen van de acLlvlLelLen (acLlvlLelLenplan)
ondersLeunlngsplan en een duldell[k Lralnlngsplan voor heL bleden van de gevraagde ondersLeunlng
ue lndellng ln acLlvlLelLen krl[gL vorm en sLrucLuur ln 'vasLe' en 'vrl[e' momenLen op de dag ue elgen
noodzakell[ke rulmLen worden goed doordachL en lngevuld vanulL de ervarlngswereld van de
beLrokkene zelf ln nauwe samenwerklng meL heL elgen neLwerk Len ondersLeunlngsplan onLsLaaL
op dezelfde wl[ze waarbl[ heL sLeeds gaaL om heel concreLe en prakLlsche vaardlgheden voor heL
leven van alledag nleuwe vaardlgheden worden volgens plan sLap voor sLap ulLgewerkL

138 Sonr|se
ue sonrlse meLhode ls onLwlkkeld door heL gezln kaufman ln Amerlka Zl[ hebben deze meLhode
onLwlkkeld meL heL doel hun auLlsLlsche zoonL[e 8aun" Le kunnen helpen ue vader van heL gezln
8arry kaufman" heefL hlerover een boek geschreven verbroken sLllLe
ue meLhode ls onLsLaan doordaL de besLaande meLhodes nleL werkLen voor 8aun 8l[ de besLaande
meLhodes werd vooral gekeken naar waL een klnd meL auLlsme nleL kan en handelen ulL de
beperklng ln plaaLs van mogell[kheden
uoor alle negaLleve houdlngen en ulLzlchLloze menlngen dle de deskundlgen over 8aun hadden
voelden de ouders daL hun zoonL[e er nleL beLer van zou worden Zl[ besloLen daarom heL hefL ln
elgen handen Le nemen en zelf een meLhode Le onLwlkkelen

ue ouders van 8aun hadden een andere vlsle over hun klnd dan de deskundlgen dle ze
Legenkwamen ue deskundlgen meenden daL heL al een presLaLle zou zl[n wanneer 8aun zlndell[k
werd en zl[n Landen kon poeLsen PeL advles was 8aun ln een lnsLelllng Le plaaLsen ulL was nleL waL
de ouders ln gedachLe hadden zl[ zagen 8aun als een bl[zonder klnd meL mogell[kheden Pun
houdlng was accepLerend llefdevol en open Ze accepLeerden 8aun zoals hl[ was en geloofden ln
hem ueze houdlng vormL de basls van de Sonrlse meLhode ln plaaLs van heL ongewensLe gedrag Le
besLraffen heL proberen Le begrl[pen roberen Le begrl[pen hoe heL klnd de wereld zleL !e harL voor
heL klnd openen en ulLnodlgen


37

139 1eacch
Len speclflek op auLlsme specLrum sLoornlssen afgesLemde meLhodlek 1LACCP sLaaL voor
1reaLmenL and LducaLlon of AuLlsLlc and relaLed CommunlcaLlon handlcapped Chlldren" ue
meLhodlek ls opgebouwd ln een zesLal sLappen waarvan de 1e heL lnLroduceren heL verLrouwd
raken meL de LhemaLlek van auLlsme de kern vormL ue 6 sLappen 1 WaL auLlsme ls en heL
verLrouwd raken meL een werkell[kheld dle elgenll[k nleL lnvoelbaar ls 2 PeL concreeL en duldell[k
vasLsLellen waL bl[ dlL ene klnd (dus verbl[zonderlng) aan mogell[kheden zlchLbaar zl[n 3 PeL
reallseren van aanslulLende (dag)schema's rlLmes ordenlng/sLrucLuur voor dlL ene klnd 4 ue
ondersLeuners duldell[k maken waL ze aan kunnen Lreffen en hoe daar mee om Le gaan ook hler
weer aanslulLend bl[ de leefwereld van dlL klnd 3 PeL concreeL sLrucLureren van afspraken
veranLwoordell[kheden prakLlsche Laken (werk)schema's en rollen 6 PeL gebrulk maken van de
bl[zondere lnLeressen van de cllenLen zelf CenLraal ls de gedachLe daL voor elke persoon meL ASS
problemaLlek een afzonderll[ke ondersLeunlngswl[ze kan worden gevonden zonder de beLrokkene
vasL Le leggen ln kanLenklare sLrucLuren en (plcLo)sysLemen Zo helpL 1LACCP ln
zelfverwerkell[klng ue zes sLappen krl[gen vorm ln drle Le onderschelden fasen 1PeL bleden van
maxlmale velllgheld als basls heefL gevolgen voor rulmLe Ll[d plaaLs en maLe van concreLe
aanwezlgheld en ondersLeunlng 2uaL waL de cllenL geleerd heefL wordL sLuk[e bl[ beeL[e ulLgebreld
naar aanslulLende rulmLen blnnen de seLLlng 3uaL waL de cllenL ln de ene seLLlng heefL geleerd
ulLbrelden naar alLernaLleve leef/werkrulmLen ln deze fasen kan er voor rulmLe Ll[d acLlvlLelLen en
hanLeren van beschlkbare relaLles lndlvldueel gekeken worden naar mogell[kheden

1310 Methode Ur||ngs
ue meLhodlek 8especLvol en meLhodlsch begelelden van oudere en demenLerende mensen meL
versLandell[ke beperklngen ls langzamerhand beLer bekend geworden als de MeLhode urllngs
ueze meLhode onLleenL zl[n oorsprong en krachL aan de [arenlange prakLl[kervarlng
ue meLhode urllngs ls vraaggesLuurd en slulL aan bl[ de (wlsselende) behoefLen belevlngen en
wensen van de lndlvlduele oudere cllenL meL versLandell[ke beperklngen
PeL ulLgangspunL van de meLhode ls heL dusdanlg respecLvol meL de cllenL om gaan zoals men heL
zelf zou wlllen wanneer men afhankell[k zou zl[n van professlonele zorgverleners of men heL zou
wensen voor bl[voorbeeld de elgen (grooL)ouders ue meLhode urllngs besLaaL ulL vler elemenLen
ue fenomenologlsche benaderlng
Aanvullende benaderlngswl[zen
PeL levensverhaal
ue huldlge behoefLen belevlngen en wensen van de ouderen zelf

ue meLhode urllngs gaaL ulL van heL flexlbel Loepassen van speclfleke benaderlngswl[zen en
speclfleke kennls Cm dlL Le verduldell[ken wordL gebrulk gemaakL van heL beeld van heL
gereedschapskofferL[e ln dlL denkbeeldlge kofferL[e zlLLen alle kennls en vaardlgheden opgeborgen
dle verkregen zl[n door opleldlng ervarlng en bl[schollng voor leder lndlvldu en voor elke slLuaLle
pakL men ulL heL kofferL[e dle vaardlgheden Lechnleken en kennls dle de cllenL heL besL helpen om
een zo gelukklg mogell[ke oude dag Le hebben ueze meLhode bleek ook ln de ouderenzorg een
waardevolle bl[drage aan de verbeLerlng van de levenskwallLelL Le leveren

ILNCMLNCLCGISCnL 8LNADLkING
ue fenomenologle vormL de baslsvlsle en daarmee heL fundamenL van de onLwlkkelde meLhodlek ln
deze benaderlng probeerL men de behoefLen en belevlngen van elke lndlvlduele oudere zo duldell[k
mogell[k Le krl[gen en cenLraal Le sLellen ln de ondersLeunlng uaarnaasL zl[n accepLeren van de
elgenheld van de ander" en respecL" sleuLelbegrlppen PeL doel van de begeleldlng ls daarbl[ heL
bewerksLelllgen van een zo gelukklg mogell[ke oude dag voor elk lndlvldu



38

ANDLkL 8LNADLkINGSWII2LN
Lr zl[n dlverse brulkbare benaderlngswl[zen onLwlkkeld voor demenLerende mensen Len daarvan ls
de valldaLlonbenaderlng een ln de Amerlkaanse psychogerlaLrle onLwlkkelde meLhode dle een
krachLlge lmpuls heefL gegeven aan heL vormen van de meLhodlek ueze begeleldlngswl[ze slulL goed
aan bl[ de fenomenologle als baslsvlsle valldaLlon bledL exLra handvaLLen voor heL conLacL maken
meL oudere en demenLerende cllenLen en heL aanslulLen bl[ hun belevlngen ue valldaLlon
meLhodlek alleen bleek echLer nleL voldoende Le zl[n voor heL omgaan meL oudere en/of
demenLerende mensen Cok zl[n aspecLen van de warme zorg de reallLelLsorlenLaLleLralnlng (8C1)
de remlnlscenLle de hapLonomle massage humor muzlek en heL snoezelen aan de meLhode
Loegevoegd
ue comblnaLle van deze benaderlngen vormL daarmee heL Lweede elemenL van de meLhodlek
8especLvol en meLhodlsch begelelden van oudere en demenLerende mensen meL versLandell[ke
beperklngen"

nL1 LLVLNSVLknAAL
Cm aan Le kunnen slulLen bl[ de belevlngen wensen en behoefLen van de oudere ls heL noodzakell[k
kennls Le hebben van heL leven van de beLrokken cllenL PeL levensverhaal vormL daarmee heL derde
elemenL van de meLhodlek naarmaLe heL verleden zorgvuldlger en gedeLallleerder bekend ls
hebben begelelders beLere handvaLLen voor goede zorg 8elangrl[k daarbl[ ls daL een model voor heL
levensverhaal wordL gebrulkL waarln ook ulLdrukkell[k aandachL ls voor hoe de beLrokkene zelf zaken
en gebeurLenlssen ln heL verleden heefL beleefd

DL nUIDIGL 8LnCLI1LN LN WLNSLN
Cnderzoek bl[ oudere mensen meL versLandell[ke beperklngen heefL duldell[k gemaakL waL hun
wensen en behoefLen zl[n en hoe heL ouder worden beleefd wordL PeL verhelderen van de huldlge
behoefLen belevlngen en wensen van de lndlvlduele oudere vormL daarmee heL vlerde elemenL van
de meLhodlek

1311 resent|e methode (|nternet)
ue presenLlebenaderlng of professlonele benaderlng kenmerkL zlch door de aLLlLude van de
hulpverlener PeL ls eerder een wl[ze van benaderen dan een lnsLrumenLele meLhodlek
ulLgangspunL ls heL mens LoL mens conLacL uaL beLekenL daL aanwezlgheld heL sLarLpunL ls van
heL hulpverlenlngsproces voorbeelden zl[n de drugopvang van de auluskerk ln 8oLLerdam en
heL prlnclpe van de buddy's bl[ bl[voorbeeld aldspaLlenLen
ue presenLlemeLhode kenmerkL zlch door

Lxposure
!ezelf blooL geven ue presenLlebenaderlng beglnL meL exposure [ezelf laLen zlen conLacLen
leggen Wandelen door de wl[k een praaL[e maken eLc

Narrat|v|te|t
ln plaaLs van snel Le sLarLen meL analyseren verklaren en oplosslngen zoeken rulmLe geven
aan de verhalen de Laal en de belevlng van anderen ue dlensLbaarheld aan de deelnemer
krl[gL vorm doordaL zl[n verhaal ulLgangspunL ls en bll[fL

Lrkenn|ng
ln plaaLs van doelen op Le leggen aan de deelnemer wordL zl[n Laal en belevlng ulLgangspunL en
daL ulLgangspunL erkenL de cllenL ln zl[n belevlng van de werkell[kheld ue deelnemer hoefL zlch
nleL sLeeds nader Le verklaren of ulL Le leggen hoe heL voor hem ls de deelnemer bepaalL de
agenda



39

De t|[d
CngehaasLheld ls kenmerk van de lnLervenLlebenaderlng PeL proces onLwlkkelL zlch wel en
naar elgen Lempo ln plaaLs van leLs Le laLen verdwl[nen (rlslco van recldlve) laLen we leLs
verschl[nen nleuw perspecLlef? Len poslLlever zelfbeeld? ue Ll[d zal heL leren

Cnvoorwaarde||[k
Lr hoefL nleLs Lr ls geen Ll[dspad en geen elnddoel ue werker ls daardoor ongebonden en kan
onvoorwaardell[k de zl[de van de cllenL en de gebeurLenlssen klezen ue presenLlebeoefenaar ls
dus beLrouwbaar en heL werk wordL ook voor hem/haar meer bevredlgend ue afflnlLelL ls
rlchLsnoer ue bevredlglng van de werker neemL Loe`

1roost
PeL 'er zl[n voor' bledL LroosL aan de cllenL en ls als zodanlg versLerkend PeL zelfbewusLzl[n
groelL en de ldenLlLelL hoefL nleL keer op keer bewezen Le worden
kaplLaal

ue presenLlebeoefenaar nesLelL zlch ln heL neLwerk van de cllenL(en) en bledL daardoor kaplLaal
ln soclaalculLurele zln uaL leverL oa affecLleve hechLlng op en daL kan heL vermogen LoL
hechLlng aan anderen bevorderen SoclallsaLle aan de gemeenschap kan zo heL (onbedoelde)
gevolg zl[n ue echLe problemen komen vanzelf aan de orde
erspecLlefwlssellng

uoordaL de presenLlebeoefenaar 'mee gaaL' ln de belevlng van de exgedeLlneerde ln dlL geval
verbreedL zlch de ervarlng van de werker LoL dle van de deelnemer en onLdekL de 'ervaren
beLekenls' van de werklng van lnsLanLles van hoe de overlge bewoners reageren eLc
ue ulLgangspunLen van de presenLlemeLhoden zl[n voor hulpverleners ln een professlonele
seLLlng nleL alLl[d reallseerbaar Lr besLaaL een spannlng Lussen de wensell[kheden vanulL de
presenLlemeLhoden en de dwlngende prakLl[k van alledag ue ervarlngen en voorloplge
resulLaLen van heL pro[ecL 'AllochLone !ongeren ln ueLenLle' laLen zlen daL de 'mensell[ke
benaderlng' bl[ deze doelgroep effecL heefL daar waar de regullere hulpverlenlng op onderdelen
LekorL schleL



40

1312 Soc|aa| competent|emode|
PeL Soclaal CompeLenLle Model ls gerlchL op heL vergroLen en/of versLerken van de (soclale)
compeLenLles van de cllenLen We bedoelen hlermee daL de cllenLen dle vormen van gedrag geleerd
worden waarmee zl[ zlch ln hun dagell[ks funcLloneren zo goed mogell[k kunnen handhaven en zlch
verder kunnen onLwlkkelen ue nadruk hlerbl[ wordL gelegd op heL leren
PeL soclaal compeLenLle model gaaL er Levens van ulL daL heL leren van nleuw gedrag de grooLsLe
kans van slagen heefL wanneer hlerbl[ zo dlchL mogell[k wordL aangesloLen bl[ heL gedrag waL de
cllenL al kenL en waarmee hl[ succes heefL gehad ln zl[n dagell[ks leven Wanneer cllenLen ln sLaaL zl[n
ln soclale slLuaLles heL passende gedrag Le verLonen noemen we de cllenL compeLenL of vaardlg
ln heL model spreken we van vaardlgheden (gedrag) dle de cllenL nodlg heefL om bepaalde (soclale)
Laken Le kunnen volbrengen Wanneer de Laken en de vaardlgheden elkaar ln evenwlchL houden
spreekL men van soclale compeLenLle

Cm de cllenLen dlL gedrag Le leren

maken de behandelaren gebrulk van
een aanLal Lechnleken Le weLen
negeren
oslLleve en negaLleve feedback
CedragslnsLrucLle leeroefenlng
1echnlek van de sLorendehelpende
gedachLe
1wee kolommen gesprek
S1CLechnlek



41

14 ke|at|es en vr|[e t|[d
Cpdracht 16ke|at|es en vr|[e t|[d
8esLudeer de neLwerkkaarL ln par 341 ln heL 8aslsboek 8l[ de ondersLeunlng van
mensen meL een versLandell[ke beperklng ls de laaLsLe Ll[d veel aandachL voor heL
opbouwen van een soclaal neLwerk voor de cllenL
A Waarom vlnd men dlL momenLeel zo belangrl[k?
8 Waar gaaL heL volgens Mur en ue CrooL om bl[ heL soclale neLwerk?
C 8edenk een sLageopdrachL voor een leerllng van de opleldlng medewerker maaLschappell[ke
zorg dle sLage loopL bl[ een woonvoorzlenlng om de leerllng bewusL Le laLen worden van heL
belang van een soclaal neLwerk van de cllenL
Poe kan zl[ als sLaglalre de cllenL sLlmuleren om zl[n/haar soclaal neLwerk Le
onderhouden/Le vergroLen?

PeL ls belangrl[k om een soclaalneLwerk Le hebben omdaL leder mens behoefL aan mensen om zlch
heen waar hl[ LerechL kan voor een goed gesprek zl[n verhaal kwl[L kan of gewoon leuke acLlvlLelLen
kan ondernemen ulL verkomL daL de eenzaamheld LoeslaaL 8l[ een kleln of eenzl[dlg neLwerk
besLaaL even eens dlL rlslco

volgens Mur en ue CrooL gaaL heL bl[ een soclaalneLwerk om de volgende kenmerken
O Cmvang of groLe van heL neLwerk
O varleLelL of Lerwl[l de dlverslLelL van mensen blnnen heL neLwerk
O 8erelkbaarheld hler gaaL heL om of heL voor de cllenL gemakkell[k ls om conLacL Le komen
meL mensen ulL heL neLwerk
O uuur en lnLenslLelL hlermee wordL bedoeld hoe lang hl[/zl[ al deelnemer ls van heL
soclaalneLwerk en hoe vaak er conLacL ls
O ulchLheld wle heefL meL wle conLacL blnnen heL soclaalneLwerk
O Cpenheld/ gesloLenheld ls heL neLwerk op elkaar gerlchL of ook op de bulLenwereld
O neLwerkberelk hoe Loegankell[k ls een leder van heL neLwerk MaakL men makkell[k conLacL
meL andere mensen
O locus waar rlchL heL neLwerk zlch op? lamllleconLacLen of gerlchL op de gemeenschap
O veranderll[kheld ls heL alLl[d dezelfde groep of ls er veel conLacL meL mensen bulLen heL
soclaalneLwerk
O lnlLlaLlef Pler gaaL heL om de vraag wle neemL meL wle conLacL op




42

141 Stageopdracht

De |eerdoe|en
ue leerllng leerL leLLen op de sfeer ln de groep en heL gedrag van de cllenLen naar elkaar en hlerop ln
Le spelen

De opdracht
8egeleld een groep mensen bl[ groepsacLlvlLelL en besLeed speclaal aandachL aan heL zorgen voor
een goed groepskllmaaL

noe voor [e de opdracht u|t?
O Vraag aan je BPV-begeleider of en bij welke groep je deze opdracht uit mag voeren.
O Bespreek met de begeleider van de activiteit de opdracht voor. Vraag naar de bijzonderheden
en aandachtpunten bij het werken met deze groep.
O Bedenk voor jezelf hoe je hierop in kunt spelen.

Uitvoeren:
Voer de opdracht uit. Wees alert op de groepsdynamiek en het gedrag van de clinten. Reageer op
het goed omgaan met elkaar en het houden aan regels. Voorkom ongewenste situaties, zijn die er wel
handel dan snel en adequaat.

Verwerken:
Bespreek met je collega jouw inbreng tijdens de activiteit na. Let op wat je goed hebt gedaan en waar
nog alerter op kunt zijn.
Verwerk je bevindingen in een verslag.


Bewaren:
Het verslag in je beoordelingsportfolio

.






43

1S Method|sch werken

Cpdracht 17 Gebruik voor de uitwerking van deze opdracht beide bovenstaande
boeken.
A. Wat versta je onder methodisch werken?
B. Beschrijf de fasen in het methodisch werken.
C. Waarom is methodisch werken noodzakelijk?
D. In par. 8.2 van het Basisboek vind je de casus van Henry en Janine.
Lees deze casus goed door en beantwoord de volgende vragen:
1. Geef in het volgende schema een omschrijving van de 5 fasen van methodisch
handelen van Janine.
2. Vind je dat Janine juist gehandeld heeft? Motiveer je antwoord.


1S1 Wat |s method|sch werken?

MeLhodlsch werken ls waL we gedurende ons hele leven voorLdurend leren en aan anderen leren
vaak gaaL dlL onbewusL Len voorbeeld Als [e Lhuls LoL de conclusle komL daL een kamer een nleuw
behangeL[e nodlg heefL dan denk [e waL zal lk erop plakken hoe zal lk heL doen waL gaaL heL
kosLen wanneer zal lk heL doen? PeL waL hoe wanneer en door wle komL ln heL dagell[ks leven als
vanzelfsprekend aan de orde
8l[ meLhodlsch werken gaaL heL nleL meer om lnLuiLlef handelen maar om een meLhodlsche en
sysLemaLlsche aanpak waaraan voordelen zl[n verbonden
O de kans op fouLen neemL af omdaL er meer greep ls op waL er gebeurL en men verder voorulL
kan (moeL) zlen
O zowel een ander als [l[zelf weeL waL er verwachL mag worden
O heL elgen handelen kan beLer geevalueerd worden om zonodlg heL handelen Le verbeLeren
O anderen krl[gen een duldell[ker beeld van de werkzaamheden en van daLgene waarvoor men
sLaaL

PeL meLhodlsch werken besLaaL ulL vl[ffasen ook wel de meLhodlsLcycllsch genoemd

lase1 8eglnslLuaLle vasLsLellen
ln deze fase maak [e een lnschaLLlng van de slLuaLle doormlddel van besLuderlng van de dossler van
de cllenL gesprek meL de cllenL of observaLle lnformaLle van vorlge behandelaars

lase 2 uoelensLellen
ln deze fase worden de doelen vasLgesLeld ue doelen zl[n reallsLlsch en kunnen op de lange Lerml[n
of korLe Lerml[n zl[n

lase3 werkwl[ze bepalen
Poe ga [e heL plan ulLvoeren of Lerwl[l dlL ls heL plan van aanpak

lase 4 Pandelen
Cf Lerwl[l heL plan van aanpak wordL ulLgevoerd

lase 3 LvaluaLle
ln deze fase vraag [e af heefL heL plan van aanpak en ulLvoerlng heL gewensLe resulLaaL gehaald



44

1S2 U|twerk|ng casus

lase 1 Analyse van de slLuaLle
1 de cllenL houdL zlch nleL aan de afspraken
2 PeefL geen overzlchL over de gemaakLe afspraken
3 neemL heL nleL zo nauw meL de gezonde voedlng
8enoem de belangrl[ksLe kenmerken van de
slLuaLle



lase 2 uoelen formuleren
1 PeL bevorderen van soclale conLacLen
2 PeL bewusL laLen worden van gezonde voedlng
3 PeL aan leren van bereldlngsLechnleken
8enoem 3 mogell[ke doelen ln deze slLuaLle



lase 3 Werkwl[ze bepalen
1 SlLuaLle lnschaLLen
2reallsLlsch doelen bepalen
31aken verdelen
4 Salade berelden meL de cllenL en een op een
gesprek voeren
3 Lvalueren

8eschrl[f de sLappen dle !anlne voor ogen
heefL
lase 4 Pandelen
!anlne heefL de beglnslLuaLle opnleuw bepaald
Plerbl[ nleuwe reallsLlsche doelen bepaald en deze
op een dus danlge manler ulLgevoerd daL de sfeer
van daL momenL nleL werd beinvloed

Cmschrl[f waL er gebeurde




lase 3 LvaluaLle
lk ben van menlng daL !anlne goed heefL gehandeld
Ze heefL op de wensen en de behoefLen van de
cllenL lngespeeld Ln ze heefL op subLlele wl[ze een
1op 1 momenL gecreeerd meL de cllenL
Cmschrl[f hoe [l[ deze slLuaLle evalueerL








43

16Cndersteun|ng

Cpdracht 18 Cndersteun|ng
WaL moeL de begelelder weLen om ondersLeunlng Le bleden?
ln par 841 van heL 8aslsboek vlnd [e de casus van Mlchel Pl[ zegL begelelders hoeven Loch nleL
alles Le weLen" 8espreek de volgende sLelllngen
Mlchel mag zelf bepalen waL de begelelders over zl[n verleden mogen weLen
AchLergrondlnformaLle ls essenLleel voor heL werk van de begelelder
Wanneer heL ln de huldlge slLuaLle goed gaaL meL de cllenL ls heL verleden nleL zo relevanL
Wanneer een cllenL ln heL verleden grensoverschrl[dend gedrag heefL laLen zlendan moeL dlL
bekend zl[n bl[ de ondersLeuners

naar aanleldlng van bovensLaande sLelllngen heb lk ml[n menlng gevormd

A Mlcbel moq zelf bepoleo ot Je beqelelJets ovet zljo vetleJeo moqeo eteo
lk ben heL meL deze sLelllng eens als [e naar heL nederlands sLrafrechL kl[kL mag ledereen zlch
beroepen op zl[n zwl[grechL Maar of heL versLandlg ls daL ls een Lwee lk ben van menlng daL heL
verzwl[gen van heL verleden een belemmerlng zal zl[n van de behandellng CmdaL [e naar alle
waarschl[nll[kheld heL probleem nleL vanaf de oorzaak kunL aanpakken

8 AchLergrondlnformaLle ls essenLleel voor heL werk van de begelelder

Zoals lk bl[ de eersLe sLelllng al heb aangegeven kan heL verzwl[gen van lnformaLle een belemmerlng
vormen Ll[dens de behandellng

C Wanneer heL ln de huldlge slLuaLle goed gaaL meL de cllenL ls heL verleden nleL zo relevanL
leder mens heefL een rugzak dle ln de loop der [aren wordL gevuld en een onderdeel van [ezelf
wordL PeL bll[fL Len alle Ll[den van belang daL om open Le zl[n over heL verleden WanL heL gedrag
waL nu wordL verLoonL kan een verklarlng zl[n van waL er ln heL verleden gebeurd ls

u Wanneer een cllenL ln heL verleden grensoverschrl[dend gedrag heefL laLen zlen dan moeL dlL
bekend zl[n bl[ de ondersLeuners
lk ben van menlng daL de ondersLeuner dlL gegeven moeL weLen omdaL zl[ zlch zelf kan beschermen
en zl[n gedrag kan aanpassen aan de cllenL















46

17 Cndersteun|ngsp|an

Cpdracht 19 Cndersteun|ngsp|an
Lees hfdsL 8 van heL 8aslsboek
A WaL ls een ondersLeunlngsplan?
8 voor wle ls heL ondersLeunlngsplan besLemd?
C Leg de ondersLeunlngscyclus ulL
u ulL welke onderdelen besLaaL heL ondersLeunlngsplan?


171 Wat |s een ondersteun|ngsp|an
PeL ondersLeunlngsplan ls de basls waarop [e heL meLhodlsch werken vormgeefL Len
ondersLeunlngsplan draalL heL alLl[d om de lndlvlduele cllenL ln dlL plan ls vasLgelegd wle de cllenL ls
en hoe zl[n ondersLeunlngsvraag beanLwoord kan worden

PeL ondersLeunlngsplan kan worden gezlen als een overeenkomsL Lussen de cllenL en de lnsLelllng
voor [e een ondersLeunlngsplan kunL maken ls heL van belang daL [e op de hoogLe benL van de
volgende punLen
O voordaL [e sLarL sLa [e bewusL sLll bl[ heL hoe en heL waarom van heL maken van een
ondersLeunlngsplan voor [ouw cllenL !l[ verLegenwoordlgL zl[n belangen voor een grooL deel
dus een plan op maaL ls enorm belangrl[k
O !e kenL de vlsle van [ouw lnsLelllng !e kunL de relaLle leggen Lussen de vlsle van [ouw
lnsLelllng de vormgevlng en lnhoud van de ondersLeunlngsplannen
O !e weeL waL [ouw rol ls bl[ heL maken van heL ondersLeunlngsplan !e weeL ook welke andere
dlsclpllnes er bl[ beLrokken zl[n en waL hun Laken en veranLwoordell[kheden zl[n ue hlerna
genoemde sLappen doe [e zo veel mogell[k samen meL de cllenL

172 Cndersteun|ngscyc|us
ue ondersLeunlngsplan ls een documenL daL een ln een conLlnu proces geevalueerd en bl[gesLeld
worden ue sLappen van de cyclus komen overeen meL de meLhodlsche cyclus en zleL er als volgL ulL

SLap 1 ue beglnslLuaLle vasLsLellen
SLap 2 robleem formuleren en hulp / begeleldlngsvraag vasLsLellen
SLap 3 uoelen formuleren
SLap 4 lan maken
SLap 3 ulLvoeren
SLap 6 Lvalueren

PeL ondersLeunlngsplan besLaaL ulL de volgende onderdelen"
O ersoonll[ke gegevens
O 8eeldvormlngverslag
O Werkplan

Voor een u|twerk|ng z|e b|[|age 2 Cndersteun|ngscyc|us


47

173 Doe|en formu|eren

Cpdracht 20 Doe|en formu|eren
Lees par821 van heL 8aslsboek de casus van !ohan en AnneloL goed door
lormuleer op basls van deze slLuaLle heL bl[passende hoofddoel en werkdoel

PeL hoofddoel van deze slLuaLle ls
ue cllenL bewusL laLen worden van waL er gaaL gebeuren

ue subdoelen van deze slLuaLle zl[n
PeL verrulmen van de woord beLekenls
PeL bewusL laLen worden van rlLmes

174 erspect|ef hoofd en werkdoe|en

Cpdracht 21 erspect|ef hoofd en werkdoe|en
kruls ln heL volgende schema aan waL een perspecLlef een hoofddoelen een werkdoel ls Lr zl[ ln
heL volgende schema 3 bl[ elkaar horende serles Le onderschelden als heL gaaL om perspecLlef
hoofddoelen werkdoel Ceef door mlddel van een A aan welk perspecLlef hoofddoel en werkdoel
bl[ elkaar horen noLeer een 8 bl[ de volgende serle en een C bl[ de serle dle overbll[fL




erspect|ef noofddoe| Werkdoe|
ue cllenL kan
zelfsLandlg lnkopen
doen voor de
avondmaalLl[d
A
ue cllenL onderhoudL
conLacLen meL
leefLl[dsgenoLen
8
ue cllenL heefL lnvloed
op zl[n elgen leven
C
ue cllenL beheersL de
belangrl[ksLe
hulshoudell[ke
vaardlgheden
A
ue cllenL kan een
gesprek voeren meL
behulp van zl[n
praaLboek"
8
ue cllenL wll zelfsLandlg
wonen
C
ue cllenL kan klezen
Lussen 2 acLlvlLelLen
C
ue cllenL kan keuzes
maken
A
ue cllenL heefL zl[n
communlcaLleve
vaardlgheden opLlmaal
onLwlkkeld
8


48

18 prob|eemgedrag

181 Wat |s prob|eem gedrag
Cpdracht 22 rob|eemgedrag
WaL versLaan nl[gh en 8ogerd (8aslsboek) onder probleemgedrag bl[ mensen meL een versLandell[ke
beperklng?

Cpdracht 23 PeL beschrl[ven" van heL probleemgedrag ls belangrl[k om Le oorzaken
Le vlnden Welke 4 punLen moeLen volgens Pel[koop ln deze beschrl[vlng aan de orde
komen? LlchL [e anLwoord Loe (zle 8aslsboek)


Cnder probleem gedrag wordL volgens nl[gh en 8ogerd versLaan
PeL ulL van nleL gewensL gedrag waL voorL komL ulL een prakLlsch probleem ulL gedrag wordL zo
genoemd omdaL de mensen zelf of anderen er schade aan ll[den PeL gedrag kan emoLlonele schade
opleveren maar ook llchamell[ke leLsel veroorzaken Maar ook maLerlele schade komL voor 8l[
probleem gedrag moeL gedachL worden aan ernsLlge drlfLbulen agressle gerlchL op zlch zelf of
anderen heL kapoLmaken van spullen of de elgen kledlng

Cm heL probleem gedrag Le beschrl[ven moeL de aanleldlng van heL probleemgedrag worden
onderzochL ulL gebeurd mlddels een ulLgebrelde beschrl[vlng ue volgende 4 punLen moeLen
worden beschreven de vorm de frequenLle lnLenslLelL en maLe van besmeLLlng

Cbservat|epunten We|ke vragen worden er onderzocht
ue vorm Poe zleL heL gedrag erulL hoe verloopL heL?
ue frequenLle Poe vaak komL heL probleemgedrag voor ln
welke slLuaLle en perlode?
ue lnLenslLelL Pler gaaL heL om de krachL waarmee de
gedragsmaLlge handellng plaaLsvlndL
ue maLe van besmeLLlng ln hoeverre heL probleemgedrag heL LoLale doen
en laLen van de cllenL heefL beinvloed

182 omgaan met prob|eemgedrag

Cpdracht 24 omgaan met prob|eemgedrag
ln par 722 van heL 8aslsboek ls de casus van uave beschrevenLees deze casus nog eens goed
door en beanLwoord de volgende vragen
A Poe zou [l[ reageren op deze slLuaLle?
8 Aan welke mogell[ke oorzaken denk [e als [e de problemen van uave leesL?
C Cp welke manler zou [l[ ulLzoeken waardoor heL gedrag van uave wordL veroorzaakL?
u Cnder welke vlsle (zle ook par 741 8aslsboek) zl[n [ouw anLwoorden op vraag 3 Le
rangschlkken

A lk zal ln eersLe lnsLanLle schrlkken maar wel zo snel mogell[k weer bl[ zlnnen komen PeL gedrag
observeren Ln proberen ln Le grl[pen op heL [ulsLe momenL ZodaL [e geen nleuwe prlkkel
veroorzaakL en heL alleen maar erger maakL

8 Als lk heL probleem lees dan denk lk aan problemen op heL werk meL collega's of heL nleL goed
ulLvoeren van zl[n Laken uus sLress van ulL heL werk



49

C lk zal observeren hoe vaak dlL gebeurd lk zal meL de werkgever conLacL opnemen om na vraag Le
doen hoe heL gaaL meL de cllenL op heL werk Ln of dlL gedrag ook voor komL op de werkvloer

u Als [e de Lheorle van paragraaf 741 ln besLudeerd handel lk vanulL de soclaalpsychologlsche
lnvalshoek vanulL de vlsle ls gekeken naar de cllenL en zl[n leefomgevlng en vooral de relaLles meL
andere mensen sLaan hlerbl[ cenLraal

183 Soorten gedragsprob|emen

Cpdracht 2S
8eschrl[f beknopL waL voor speclfleke gedragsproblemen zlch kunnen voordoen bl[ mensen meL een
versLandell[ke handlcap

Cpdracht 26
Beschrijf de 3 invalshoeken van waaruit Kars en Zwets ( Basisboek )kijken naar
probleemgedrag.


1831 Spec|f|eke gedragsprob|emen

rob|emen |n samenhang met aut|sme
Plermee wordL bedoelL alle sLoornlssen ln heL auLlsLlsch specLrum WordL ook wel gesproken over
'parvasleve onLwlkkellngssLroonlssen' waarmee bedoeld wordL daL de sLoornlssen de gehele
onLwlkkellng beinvloeden
Mensen meL een sLoornls ln dlL specLrum hebben problemen meL heL verwerken van nleuwe
lnformaLle

sych|sche of psyg|atr|sche prob|emen
ueze sLoornls kan verschlllende oorzaken hebben Ze kunnen onLsLaan door psychosoclale facLoren
als een LraumaLlsche ervarlng relaLlonele problemen opvoedlng of culLurele of maaLschappell[ke
facLoren Len Lweede oorzaak kan aanleg zl[n erfell[kheld persoonll[kheld of LemperamenL Len
derde oorzaak kunnen llchamell[ke blochemlsche of hormonale problemen zl[n

Agress|e
Agressle ls heL ulLen van gevoelend van woede of boosheld Men gaaL er vanulL daL agressle onLsLaaL
als lemand zlch ernsLlg belemmerd voelL

Automut||at|e
AuLomuLllaLle beLekend zelfverwondlng of zelfvermlnklng ulL Loebrengen van llchamell[k leLsel of
pl[n aan zlch zelf komL bl[ mensen meL een versLandell[ke beperklng regelmaLlg voor vooral bl[ zeer
ernsLlg versLandell[k gehandlcapLen

Angst en pan|ek
AngsL ls een baslsemoLle dle leder mens kenL AngsL ls een normaal gevoel en heefL de funcLle daL
ons waarschuwL voor gevaar AngsL komL ln allerlel vormen voor en verhoogL de spannlng ln [e ll[f 8l[
veel mensen leldL dlL nleL LoL problemen Als de angsL zo grooL ls daL heL [e helemaal beheersL kun [e
ln panlek raken Maar ook agressle of auLomuLllaLle kan heL gevolg zl[n van angsL of panlek




30

1832 V|s|e op prob|eem gedrag
Lr zl[n verschlllende manleren om naar probleemgedrag Le kl[ken kars en ZweLs (1998) noemen drle
lnvalshoeken

O ue medlschblologlsche lnvalshoek Plerbl[ rlchL men zlch op de blologlsche basls Men zoekL
de oorzaak van heL probleemgedrag ln heL llchamell[k funcLloneren
O ue lndlvldueelpsychologlsche lnvalshoek vanulL deze vlsle wordL er gekeken naar wle ls de
persoon nou elgenll[k ue cllenL wordL gezlen als een unlek mens meL een elgen
persoonll[kheld en karakLer
O ue soclaalpsychologlsche lnvalshoek lnvalshoek vanulL de vlsle ls gekeken naar de cllenL en
zl[n leefomgevlng en vooral de relaLles meL andere mensen sLaan hlerbl[ cenLraal

184 methoden voor omgaan met prob|eemgedrag

Cpdracht 27 Methoden voor omgaan met prob|eemgedrag
ln par743 van heL 8aslsboek zl[n verschlllende meLhoden voor heL omgaan meL robleemgedrag
beschreven
O Welke zl[n dlL?
O Welke meLhode spreekL [ou aan?
O Welke MeLhode spreekL [ou nleL aan? MoLlveer [e anLwoord

V|deoana|yse
ueze meLhode sLelL de begelelders ln sLaaL om zeer gedeLallleerd en gerlchL Le kl[ken naar de cllenL
Zo kan een goede analyse gemaakL worden van heL probleemgedrag maar ook van de effecLen van
waL de mensen ln de omgevlng van desbeLreffende cllenL doen en vooral de manler van
ondersLeunen van de begelelder
Len vldeoanalyse vlndL vaak onderbegeleldlng van een gedragsdeskundlge plaaLs MeesLal geven
korLe vldeofragmenLen al voldoende aanknoplngspunLen voor overleg en bl[sLelllng van de manler
van ondersLeunlng

Werken met s|gna|er|ngsp|an
Len slgnalerlngsplan omschrl[fL heL gedrag van de cllenL en vooral heL gedrag daL zlchLbaar ls als
lemand gespannen ls en de wl[ze van ondersLeunen dle aanslulL bl[ heL omschreven gedrag Lr
wordL een spannlngsboog ln kaarL gebrachL dle verdeeld ls ln zesfasen (fase 0 LoL 6 van hoog naar
laag)

Gebru|k van med|cat|e
ln exLreme slLuaLles waarbl[ heL probleemgedrag zo gevaarll[k voor de cllenL en zl[n omgevlng ls kan
gekozen worden voor heL gebrulk van medlcaLle ulL ls wel de laaLsLe sLrohalm dle gebrulkL wordL Lr
zl[n verschlllende groepen medlcl[nen dle gebrulkL kunnen worden als er sprake ls van zeer exLreem
probleemgedrag
O kalmerlngsmlddelen dle effecL kunnen hebben op angsL of onrusL
O Slaapmlddelen Wanneer lemand zeer slechL slaapL kan hl[ overdag nleL goed funcLloneren
Plerdoor kan probleemgedrag onLsLaan Len slaapmlddel zorgL voor een goede nachLrusL
waardoor lemand zlch beLer voelL en de elgenspannlng meer ln de hand heefL
O AnLldepresslva ulL wordL gegeven als er sprake ls van een depressle ueze mlddelen hebben
ook een gunsLlg effecL op angsL en auLomulLllaLle
O AnLlepllepLlca ulL ls medlcaLle dle gedragsbeinvloedende werklng heefL Ze worden daarom
nleL alleen gebrulkL bl[ epllepsle maar ook voor gedragsregulerlng



31

Als er wordL besloLen om over Le gaan LoL heL gebrulk van medlcaLle kan dlL alleen als de cllenL
hlermee lnsLemL PeL moeL daarnaasL een Ll[dell[k karakLer hebben en een onderdeel zl[n van een
behandelplan

8evest|gen en negeren
Cf Ler wl[l belonen voor goed gedrag dmv een compllmenL of heL geven van aandachL zodaL de
cllenL weeL daL heL gedrag waL hl[ verLoonL waL hl[ verLoonL wordL gewaardeerd negeren wll zegen
daL [e geen aandachL geefL aan ongewensL gedrag Cp deze manler laaL [e merken daL heL gedrag waL
hl[ op daL momenL verLoonL nleL wordL gewaardeerd

Alle meLhodes spreken ml[ wel aan omdaL nleL elke slLuaLle heL zelfde ls Maar zle wel heL Loe dlenen
van medlcaLle als laaLsLe redmlddel en nleL als eersLe sLap dle genomen moeL worden lk ben een
grooL voorsLander van vldeoanalyse omdaL [e dan zowel de cllenL observeerL als de behandelaar
WanL elke acLle onLlokL naLuurll[k een reacLle ulL kan goed op elkaar worden afgesLemd



32

19 kwa||te|t

Cpdracht 28 kwa||te|t
A ue lnsLelllngen blnnen de gehandlcapLenzorg werken meL een kwallLelLsbeleld
8eschrl[f beknopL enkele aspecLen dle behandeld worden ln heL kwallLelLsbeleld van ledere
lnsLelllng
8 WaL ls PkZ?
C 8eschrl[f de kwallLelLsclrkel van uemlng

A kwallLelL wordL bepaald door waL [e er lnsLopL heL proces en heL resulLaaL Cm hler blnnen een
organlsaLle grlp op Le krl[gen wordL er vaak gewerkL meL een kwallLelLsbeleld LlemenL dle worden
beschreven ln heL kwallLelLsbeleld zl[n
1 8ehandellng van fouLen ongelukken en bl[naongelukken (fobo)
2 roLocollen processen en procedures Zodra er meerdere personen beLrokken zl[n bl[
producLle of dlensLverlenlng zl[n er afspraken nodlg uoor de afspraken op papler Le zeLLen
maakL daL ze beLer overdraagbaar zl[n en gevolgd kunnen worden
3 8esulLaaL ls er voldaan aan de verwachLlng van de klanL/ cllenL

8 WaL ls PkZ?
ls een kwallLelL zorg sysLeem blnnen de zorg PeL doel van een kwallLelLszorgsysLeem ls heL
aansLuren van een conLlnu verbeLerproces om zodoende aan de kwallLelLselsen Le voldoen PeL gaaL
daarbl[ sLeeds om de relaLle Lussen de elgen doelen en amblLles de borglng daarvan ln beleld
managemenL en processen en de vraag hoe de resulLaLen worden ervaren door de klanL / cllenL

C kwallLelLsclrkel van uemlng
ue kwallLelLsclrcel van demmlng ls bedachL door dhr W Ldwards uemlng Pl[ heefL heL basls
concepL onLwlkkeld voor kwallLelLszorg ueze vlsle ls voor heL eersL LoegepasL ln bedrl[ven dlrecL na
de 2
e
wereld oorlog Zl[n Lheorle ls heel slmpel maar doelLreffend kwallLelLszorg ls meer dan
achLeraf ulLfllLeren van fouLen kwallLelLszorg blnnen organlsaLles ls gebaseerd op Lerugkoppellng
van geconsLaLeerde fouLen uoor de oorzaken
van de gevonden fouLen op Le sporen en Le
verwl[deren wordL herhallng voorkomen
ulL deze vlsle ls de clrkel van demlng voorL
gekomen ueze clrkel draagL bl[ aan
procesbeheerslng conLrole en verbeLerlng
ueze clrkel besLaaL ulL vler sLappen plando
checkAcLlon ueze sLappen moeLen conLlnu
worden doorlopen om ulLelndell[k een
prevenLleve werklng Le reallseren en daarmee
heL proces van kwallLelLsverbeLerlng goed Le
kunnen beheersen







33

20 Inc|denten op de werkv|oer

Cpdracht 29 Inc|denten
Wanneer er Ll[dens heL werk blnnen de zorg een lncldenL voorkomL zoals een gevaarll[ke slLuaLle of
een ongeluk dan wordL van de begelelder verwachL daL hl[/zl[ een lncldenLenformuller lnvulL
A Wanneer ls er sprake van een gevaarll[ke slLuaLle ln [ouw ogen?
8 8l[ welke van de volgende slLuaLles zou de begelelder een lncldenLenformuller moeLen
lnvullen?

ln ml[n ogen ls er een gevaarll[k slLuaLle als de cllenL of begelelder zlch nleL velllg voelL of wanneer er
gevaar ls door heL nleL naleven weL en regelgevlng omLrenL velllgheld Lr heefL naar ml[n lnzlen dan
een lncldenL plaaLsgevonden Cm deze vlsle Le onderzoeken heb lk op lnLerneL gezochL waL wordL
versLaan onder een lncldenL Cp de webslLe van ggz nl[megen sLaaL heL ondersLaande beschreven

Cnder lncldenL wordL versLaan een onbedoelde gebeurLenls Ll[dens heL zorgproces dle LoL schade
aan de paLlenL heefL geleld of zou kunnen lelden (aLlenLvelllgheld deflnlLles lCZ 20033)
Len lncldenL of calamlLelL kan veroorzaakL worden of ln sLand gehouden worden door een of meer
facLoren ln de organlsaLle ueze facLoren kunnen Le maken hebben meL
Lechnlsche facLoren (zoals apparaLuur/maLerlalen)
organlsaLorlsche facLoren (zoals rlchLll[nen/proLocollen kennlsoverdrachL Laken/
veranLwoordell[kheden)
mensell[ke facLoren (zoals lnschaLLlngsfouLen onzorgvuldlgheld handellngs(on)bevoegdheld
wel/nleL naleven rlchLll[nen of proLocollen verglssen/vergeLen)
paLlenLgerelaLeerde facLoren (zoals Laalbarrleres verzwl[gen of vergeLen van relevanLe
lnformaLle 'verborgen gebreken')
organlsaLleculLurele facLoren (zoals onderllnge verhoudlngen kwallLelLsbewusLzl[n onderllnge
openheld)

naar aanleldlng hlervan ben lk van menlng daL lk een goede omschrl[vlng heb gegeven van een
gevaarll[ke slLuaLle ln ondersLaand schema heb lk aangegeven wanneer lk wel en wanneer ln nleL
een lncldenLformuller zal lnvullen

Inc|dent Iormu||er |nvu||en Iormu||er n|et |nvu||en
8oze cllenL goolL kop[es door
de hulskamer
x
CllenL gll[dL ulL onder de
douche
x
8oekenplank valL van de
muur nlemand raakL
gewond
x
CllenL wll ln zl[n rolsLoel
sLappen maar valL ernaasL
Pl[ heefL zlch nleL bezeerd
x
CllenL sLrulkelL over de
drempel en breekL haar
sleuLelbeen
x




34

21 D||emma's |n de zorg

Cpdracht 30 d||emma's |n de zorg
Lees ln hoofdsLuk 13 van heL boek CehandlcapLenzorg van AngerensLeln een aanLal voorbeelden
van dllemma's ln de zorg kles er 2 slLuaLlescheLsen ulL voor welk dllemma sLaaL de begelelder?
WaL vlnd [e van de oplosslng? Welke Llp zou [e [e leerllngen geven dle deze slLuaLles ln de sLage
kunnen Legenkomen?

S|tuat|e 1
elf teqle teqeoovet lopetkloq voo Je vtljbelJ ue clleot vloJt bet qeelJlq om ocbtet Je compotet te
zltteo Iook tot lo Je lote oottjes nletJoot ls zljo Joq eo oocbt tltme lo Je ot qetookt ult beeft
qevolqeo voot bet oltvoeteo voo zljo etk nlj volt op zljo etk lo sloop eo beeft bletJoot voook
coofllcteo op bet etk

PeL dllema van de begelelder ls
ls de cllenL zelfredzaam genoeg en kan hl[ de regle voeren over zl[n elgen leven Maar kan hl[ de
vrl[held op dlL momenL aan

ue Llps dle lk ml[n sLaglalre zal geven zl[n
lk zal haar eersL een compllmenL geven daL ze heL probleem bespreek heefL durven maken uaarna
zal lk de sLaglalre de volgende Llps meegeven
1 overleg meL [e sLage begelelder
2 Ca de dlaloog aan meL de cllenL of zl[n gedrag hem ook belemmerd


S|tuat|e 2
Alleeo etkeo of ooJeteo etblj bettekkeo eo clleot beeft oet eeo toevol qeboJ noot moeJet komt
op bezoek ze ll boot Jocbtet meeoemeo voot eeo vetjootJoqsbezoek ooo boot toote ue clleot zlt lo
Je tolstoel ecbts voo boot stoot Je moeJet eo lloks voo boot stoot Je beqelelJet ueze vettelt ovet
Je toevol eo Jot Je clleot Joot ooq lost voo beeft net qesptek qoot lettetlljk ovet bet boofJ voo Je
clleot beeo
veo lotet vetooJeteo ze boo booJloq eo qooo Je Jlolooq ooo met Je clleot eo ptoteo ovet bet Je
sltootle ue moeJet vettelt Jot ze mee qoot ooot Je vetjootJoq voo boot toote ue clleot teoqeett etq
eotbooslost net Jllemmo ls toep je eeo beqelelJet zoJot je bet eeo op eeo qesptek olet ovet bet
boofJ voo Je clleot boeft te voeteo

1 Ca de dlaloog aan meL [e begelelder en mede collega's over de slLuaLle
2 WaL ls de vlsle van de lnsLelllng over heL alleen begelelden van cllenL Ll[dens een Loeval
3 WaL ls [ou gevoel bl[ deze slLuaLle





33

22 M|[n waarden en normen

Cpdracht 31 Ste|||ngen
8l[ opdrachL 1 heb [e [e verdlepL ln de verschlllende vlsles op zorg uoor heL verder maken en
verwerken van alle opdrachLen heb [e [e een menlng gevormd veel onderwerpen en problemen zl[n
besproken ln de llLeraLuur
Poe ga [e hlermee als docenL nu om?
Leerllngen worden Ll[dens de sLages geconfronLeerd meL vragen en opmerklngen waarmee ze ook
naar school komen Cok ln de pers komL regelmaLlg een probleem aan
de orde bl[voorbeeld mogen mensen meL een versLandell[ke beperklng klnderen krl[gen?
Cm leerllngen voor Le berelden op slLuaLles ln de sLage kun [e als docenL een workshop houden
ueze workshop heefL Le maken meL waarden en normen"
Poe ga [e om als docenL meL deze waarden en normen hoe begeleldL [e leerllngen hlerln waL zl[n
waarden en normen van leerllngen enz

CpdrachL
8edenk een onderwerp voor een workshop daL Le maken heefL meL waarden en normen"
MoLlveer [e keuze
8edenk als onderdeel van de workshop 3 sLelllngen
MoLlveer [e elgen menlng Lav deze sLelllngen ook ln relaLle meL [e elgen waarden en normen
noem voor en LegenargumenLen van de sLelllngen

Workshop hoe ga [e om meL eLhlsche dllemma's

1l[dens de workshop zal lk een relevanL en recenLe kwesLle klezen ln dlL geval heb lk ondersLaand
onderwerp gekozen

ClsLeren kwamen beelden naar bulLen van de 18[arlge 8randon dle al drle [aar lang elke dag
vasLgebonden wordL aan de muur van zl[n kamer ln zorglnsLelllng voor versLandell[k gehandlcapLen s
Peeren Loo ue [ongen ls al drle [aar lang nleL naar bulLen geweesL ue opnames werden gemaakL
door een medewerker van de lnsLelllng dle de slLuaLle nleL langer aan kon zlen ue beelden leveren
veel maaLschappell[ke veronLwaardlglng op
ZorglnsLelllng s Peeren Loo sLelL ln een verklarlng daL 8randon een ulLzonderll[k complexe
problemaLlek heefL waarbl[ sLrucLureel vrl[heldsbeperkende mlddelen en maaLregelen worden
LoegepasL en daL er geen alLernaLlef beschlkbaar ls ue lnspecLle voor de Cezondheldszorg slulL zlch
bl[ deze verklarlng aan
ue slLuaLle van 8randon roepL herlnnerlngen op aan !olanda venema de versLandell[k gehandlcapLe
vrouw dle ln 1988 door haar ouders naakL en vasLgekeLend werd aangeLroffen ln een zorglnsLelllng
Len foLo hlervan schokLe nederland en leldde LoL een fel maaLschappell[k debaL over de kwallLelL van
de gehandlcapLenzorg ln nederland !olande overleed ln 1999 aan de gevolgen van een
sLafylococcenlnfecLle
vanmlddag voerL de 1weede kamer op lnlLlaLlef van de vdA een spoeddebaL over de slLuaLle van
8randon en soorLgell[ke gevallen nederland zou zon veerLlg vergell[kbare gevallen hebben
bevesLlgL heL CenLrum voor ConsulLaLle en LxperLlse (CCL)

ueze LeksL zal lk de leerllngen laLen lezen na heL lezen van de LeksL zal lk de volgende sLelllng ln
brengen

WordL 8renden op [ulsLe manler behandeld? Waarom wel waar om nleL?



36

naar aanleldlng van de dlscussle zal lk meL de leerllngen de ulLzendlng van paul en wlLLeman gaan
bekl[ken waar de volgende mensen ln aan heL woord komen
eLra van lngen de moeder van 8randon
1lny en ulck venema de ouders van !olanda venema
8leneke de WlL hoofdbesLuurder van heL CCL
lrank van der Llnden reglomanager van zorglnsLelllng s Peeren Loo
Sablne ulLslag 1weede kamerlld voor heL CuA

WaL vlnden [ullle van de vlsle van 's Peeren Loo?
ls 8randen een gevaar voor zl[n omgevlng?
Mag [e voor [e elgen velllgheld lemand opslulLen en vasLblnden?
na heL zlen van deze ulLzendlng waL ls [ullle menlng over dlL onderwerp?

M|[n men|ng
1en aanzlen van dlL onderwerp ben lk van menlng daL [e LegemoeL moeL komen aan de wensen en
behoefLen van de cllenL mlLs heL geen gevaar opleverL voor de omgevlng of voor de begeleldlng ln
heL geval van 8randon vlnd lk heL zeer bl[zonder daL dlL pas na 3 [aar naar bulLen komL en bll[fL bl[ ml[
de vraag waarom laaL [e zoon 3 [aar lang op dle plek zlLLen Lerwl[l [e heL nleL eens benL meL de
behandelwl[ze




37

23 net werkve|d

Cpdracht 32 Lxcurs|es
8edenk Lwee mogell[ke excursles ln [ouw woon of werkomgevlng naar organlsaLles dle werken
meL mensen meL llchamell[ke en/of versLandell[ke beperklngen
Lr zl[n ln nederland al een heleboel arbeldsplaaLsen gemaakL voor deze doelgroepen Zl[ draalen
een resLauranL een supermarkL een wlnkel een dlerenpenslon enz enz !l[ weeL zeker ook wel
bedrl[ven bl[ [ou ln de buurL dle werken meL deze doelgroepen

Werkwl[ze
Maak een ll[sL meL verwachLlngen mbL deze excursles
8edenk lnLervlewvragen waarover [e meer wllL weLen

noem belde excurslemogell[kheden
voer een van deze excursles ulL en maak hlerover een verslag

lk zou ln ml[n omgevlng reglo Cronlngen en urenLhe excursles laLen plaaLsvlnden naar sLlchLlng
Pendrlk van 8ool[enoord ln Assen omdaL [e hler gell[k heL onderwerp omgekeerde lnLegraLle"
behandeld kan worden

Ml[n verwachLlng van deze excursle ls daL de leerllng een beeld krl[gen van
Poe zleL sLlchLlng Pendrlk van 8ool[ennoord er ulL?
WaL zl[n ml[n mogell[kheden blnnen deze organlsaLle?
WaL ls de vlsle van de organlsaLle
Poe ls de omgekeerde lnLegraLle LoL sLand gekomen
WaL zl[n de voor en nadelen van de omgekeerde lnLegraLle

ue volgende (hoofd) lnLervlew vragen zal lk sLellen
WaL ls de vlsle van de organlsaLle op de zorg voor versLandell[ke beperkLe mensen
Welke zorg bleden [ullle als sLlchLlng
Waarom ls er gekozen voor om gekeerde lnLegraLle
Poe ls heL proces ln zl[n werk gegaan
WaL zl[n voor [ullle de poslLleve en negaLle kanLen van omgekeerde lnLegraLle
Poe ervaren de cllenLen en 'gewone burger' heL/
WaL zl[n ml[n mogell[kheden als sLaglalre blnnen u organlsaLle
WaL zl[n ml[n mogell[kheden na heL behalen van ml[n dlploma

ue Lweede excursle zal lk laLen plaaLsvlnden bl[ de novo omdaL heL een groLe werkgever ls en dle
veel werkgelegenheld / dagbesLedlng bled aan mensen meL een versLandell[ke beperklng

lk verwachL van deze excursle daL de leerllngen lnzlchL krl[gen ln de organlsaLle en waL hun
mogell[kheden als sLaglalre en medewerker blnnen de novo ue volgende lnLervlew vragen zal lk
sLellen Ll[dens de excursle

WaL ls de novo
Poe ls de organlsaLle opgebouwd
WaL ls de vlsle van de novo meL beLrekklng LoL heL begelelden van mensen meL een
versLandell[ke beperklng
Welke zorg en dagbesLedlng bleden [ullle aan de cllenL
WaL zl[n ml[n mogell[kheden als sLaglalre en als werknemer



38

ln overleg meL W uouma hoef lk nleL de excursle ulL Le voeren omdaL lk dlL [aar voor ml[n werk al
een voorllchLlng heb georganlseerd over heL werkveld voor de leerllngen soclaal agoglsch werk
hebben wl[ 2 klnderdagopvang organlsaLles (klds2b en caLalpa) en 2 organlsaLle op gebeld
maaLschappell[ke zorg ulLgenodlgd namell[k de novo en sLlchLlng de Zl[len Als begelelder ben lk zelf
bl[ de voorllchLlng van de Zl[len geweesL naar aanleldlng van deze acLlvlLelLen heb lk een
vervangende opdrachL gekregen Ln dle luld als volgL Maak maar een verslag van deze bl[eenkomsL
en reflecLeer erop"

SlLuaLle
1l[dens de voorllchLlng van de Zl[len verLelde Ceeske 1uma over de organlsaLle en de mogell[k heden
voor de medewerker maaLschappell[ke zorg ue volgende onderwerpen zl[n aanbod gekomen
mlddels een powerpolnL en fllmp[es
WaL ls de vlsle op de zorg
Waar wordL de zorg geboden
Welke vormen van zorg worden er geboden
WaL kun [e als medewerker maaLschappell[ke zorg beLeken voor de Zl[len

lk heb deze ochLend als zeer leerzaam ervaren CmdaL lk door mlddel van beeld maLerlaal een
powerpolnL een beeld van heL werkveld en van de organlsaLle gegeven ulL helpL ml[ op dlL momenL
bl[ heL begelelden van leerllngen op hun sLage omdaL lk een beeld heb van de organlsaLle en weeL op
welke plek welke zorg wordL geboden PeL bezoeken van voorllchLen en organlsaLle bll[f lk een
lnLeressanL elemenL vlnden van ml[n werk omdaL [e vaak prakLl[kslLuaLles zleL dle [e weer kunL
gebrulken Ll[dens [e lessen en bl[ heL begelelden van de sLaglalre













39

Nawoord

1l[dens heL schrl[ven van dlL verslag ben lk geen moelll[kheden Legen gekomen ue lnformaLle lag
door ml[n lesachLergrond voor heL oprapen als heL ware

lk heb Ll[dens heL ulLvoeren van heL verslag meer verdleplng gekregen over heL onderwerp ulL zal
bl[dragen aan nog beLere lessen en geefL ml[ ook meer rusL omdaL [e weeL ml[n rugzak ls gevuld meL
voldoende kennls en heb een mool verslag waar alLl[d nog waL na gezochL kan worden"
PeL beeld van mensen meL een beperklng ls alleen maar bevesLlgd Maar heL bewl[s ulL de lnLervlews
heefL ml[ ook wel weer geschokL daL heL bl[ veel mensen Loch nog een verLekend en vreemd beeld
weer geefL

lk bll[f dan ook van menlng daL deze doelgroep poslLleve aandachL moeL bll[ven onLvangen en de
kans ln de maaLschappl[ duldell[ker moeLen worden neer gezeL Als dlL gebeurd hoop lk daL de
grooLsLe gros en meL name de mensen ln heL bedrl[fsleven een ander beeld van deze doelgroep
krl[gL

uoor de dldacLlsche werkvormen ulL Le werken en de kennls Le vergroLen heb lk ondersLaande
leerdoelen behaald

O lk kan leerllngen aan Le spreken op ongewensL gedrag en sLlmuleer leerllngen op gewensL
gedrag
O lk maak bl[ ml[n onderwl[s gebrulk van moderne mlddelen waaronder lC1
O lk organlseer de prakLlsche kanL van ml[n onderwl[s (leermlddelen lC1 lnrlchLlng lokaal eLc)
effecLlef en efflclenL

lnge Mel[er
augusLus 2011


60

8eoorde||ng


Zelfbeoordeling Mensen met een beperking

Naam student:
Datum:

Oordeel

Opmerkingen
Titelpagina O V G Goed
Inleiding O V G Goed
Inhoudsopgave O V G Goed
Opdrachten toegevoegd O V G Voldaan
Bladzijde nummering O V G Ja
Gebruikte bronnen
overzichtelijk vermeld
O V G Ja
Nawoord O V G Goed
Zelfbeoordeling ingevuld O V G Ja
Bijlagen O V G Ja
Lay-out van het verslag O V G Netjes en verzorgd


Opdracht

Oordeel

Opmerkingen

1. Visie op zorg/ rol
samenleving; opdrachten 1
tot en met 9.


G
Duidelijk en chronologisch

2. Ontwerpen van les
Communicatie/middelen
/beroepshouding


G


Duidelijk en concreet
3.
Opvoeden/onderwijs/wo
nen ;opdracht 11 tot en
met 14.


G
Duidelijk en concrete
4. Methodieken
opdracht 15


G
Duidelijk en volgens de cyclisch
5. vrije tijd/ methodisch
werken/onderst. plan
opdrachten 16 tot en
met 21


G
Duidelijk
6. probleemgedrag;
opdrachten 22 tot en
met 27


G
Duidelijk
7. kwaliteit
opdrachten 28/29


G
Uitgebreid en duidelijk
8. Dilemmas
opdracht 30


G
Duidelijk


61

9. Waarden en Normen

G Goed
10. Excursies

G Summier

11. reflectie




V


Ik heb de zelf reflectie uitgevoerd maar ben er
een beetje klaar mee.
Minimale eis:

Beoordelingsnorm:

40/

Bovengrens: 80 % goed
Ondergrens: 70 % goed, rest
voldoende
10 opdr. goed
7 opdr. goed, 3 voldoende
Voldoende Alle tussenliggende situaties


Onvoldoende Meer dan 30% onvoldoende 3 vragen of meer onvoldoende

EINDOORDEEL

Goed

Opmerkingen:

Ik ben van mening dat ik deze opdracht goed heb uitgevoerd en zo mogelijk gebruik gemaakt
van extra bronnen. De boeken die ik voor deze opdracht nodig was waren duidelijk. Deze
hebben mij een behoorlijke houvast gegeven.
























62

8ronverme|d|ng

1lLel MZ CehandlcapLen zorg
ulLgever ulLgeverl[ AngerensLeln

1lLel baslsboek CndersLeunlng aan mensen meL een versLandell[ke beperklng
ulLgever 8oom/Lemma
Schrl[vers Llda nl[gh AarL 8ogerd

1lLel lkZ leerboek lnLegrale kwallLelLszorg
ulLgever LducaLleve parLners nederland
Schrl[ver CC 8akker


63

8|[|age 1 Interv|ew over mensen met beperk|ng |n de samen|ev|ng

Naam Ceren Sen
luncLle Leerllng maaLschappell[ke zorg nlvo 3

Interv|ew vragen
A Zl[n mensen meL een versLandell[ke beperklng neL zo gell[k als mensen zonder handlcap?

lk vlnd daL ze gell[k zl[n alleen mensen meL een versLandell[ke beperklng kunnen bepaalde dlngen
nleL of nleL zo goedlk behandel ze dus gell[k wanL lk kl[k naar waL ze wel kunnen ln plaaLs van waL ze
nleL kunnen

8 Poe zou [e heL vlnden om lemand meL een versLandell[ke beperklng als buurvrouw Le hebben?

lk zou heL zeker nleL raar vlnden maar lk denk daL heL wel anders zou zl[n dan een buurvrouw zonder
beperklng maar voor ml[ ls dlL nleL raar

C vlnd [e heL een goed ldee als ([ouw)klnderen of klelnklnderen samen meL klnderen meL een
versLandell[ke beperklng naar school gaan?

!a wanL zo leren ze op een [onge leefLl[d daL er ook mensen ln de maaLschappl[ zl[n dle beperklngen
hebben en er dan ook anders ulL kunnen zlen zo zullen de klnderen dan ook mlnder snel omkl[ken
van verbazlng als ze lemand meL een versLandell[ke beperklng zlen

u ls heL een goed ldee als mensen meL een versLandell[ke beperklng werken ln wlnkels?

lk vlnd dlL een goed ledee wanL mensen meL een versLandell[ke beperklng moeLen worden
geaccepLeerd ln de maaLschappl[ lk vlnd dan wel daL de wlnkelelgenaar heL een of ander moeL
weLen over mensen meL een beperklng Zo leren mensen daL mensen meL een beperklng nleL zlellg
zl[n en gewoon deel ulLmaken van de maaLschappl[

L vlndL [e heL een probleem als mensen meL een versLandell[ke beperklng sporLen meL ([ouw)
klnderen of klelnklnderen?

nee lk zou daL geen probleem vlnden wanL zo leren ze op een [onge leefLl[d daL er ook mensen ln de
maaLschappl[ zl[n dle beperklngen hebben en er dan ook anders ulL kunnen zlen zo zullen de
klnderen dan ook mlnder snel omkl[ken van verbazlng als ze lemand meL een versLandell[ke
beperklng zlen de klnderen meL de beperklng kunnen zlch dan normaal en geaccepLeerd voelen en
dlL ls fl[n voor een klnd

64

NaamMar|e Chr|st|ne Spraakman
LeefLl[d 24
Werkzaam als of sLuderend voor medewerker klnderopvang

Interv|ew vragen
A Zl[n mensen meL een versLandell[ke beperklng neL zo gell[k als mensen zonder handlcap?

!a Pler ln nederland wordL ledereen op dezelfde manler behandeld
LchLer afhankell[k van de handlcap dle lemand heefL wordL er naLuurll[k wel rekenlng mee
gehouden/ volgen er aanpasslngen

8 Poe zou [e heL vlnden om lemand meL een versLandell[ke beperklng als buurvrouw Le hebben?

rlma ln prlnclpe geen enkel probleem LchLer [e wllL naLuurll[k er geen lasL van hebben
lk weeL van een vrlendlnneL[e van een gehandlcapL buurmels[e dle de hele dag schreeuwde en lk
denk daL lk daL nleL zo plezlerlg zou vlnden

C vlnd [e heL een goed ldee als ([ouw)klnderen of klelnklnderen samen meL klnderen meL een
versLandell[ke beperklng naar school gaan?

!a geen enkel probleem mlLs heL nleL Leveel gaaL Len kosLe van de lessen van andere klnderen PeL
nlveau mag nleL worden aangeLasL

u ls heL een goed ldee als mensen meL een versLandell[ke beperklng werken ln wlnkels?

!a heL ls een goed ldee maar ook hler geldL daL heL nleL Leveel Ll[d gaaL kosLen voor klanLen of Leveel
Ll[d aan begeleldlng
lk vlnd wel daL een gehandlcapLe gewoon kan werken ledereen moeL hler gedeelLell[k rekenlng mee
houden

L vlndL [e heL een probleem als mensen meL een versLandell[ke beperklng sporLen meL ([ouw)
klnderen of klelnklnderen?

PeL ls geen enkel probleem wanL klnderen dle versLandell[k of fyslek beperkL zl[n moeLen ook
gewoon kunnen sporLen
ln de sporL kun [e alLl[d rekenlng houden meL versLandell[k en fysleke problemen PeL ls wel
afhankell[k van de beperklng dle lemand heefL



63

Naam Ian a||and
LeefLl[d 33
Werkzaam als of sLuderend voor makelaar og / ondernemer

Interv|ew vragen
A Zl[n mensen meL een versLandell[ke beperklng neL zo gell[k als mensen zonder handlcap?

heL zl[n ook mensen dle lk zle als zlek zl[n / een beperklng hebben en derhalve nleL gell[k zl[n aan
gezonde mensen Maar een gezonde man en vrouw zl[n ook nleL gell[k lmmers lk zou ml[n vrouw
llever nleL als man zlen dus waL ls de deflnlLle van gell[kldenLlek daL ls nlemand Lov een ander
Als [e bedoelL heefL een mens meL versLandell[k beperklng rechL op een gelukklg leven zeg lk
volmondlg [a

8 Poe zou [e heL vlnden om lemand meL een versLandell[ke beperklng als buurvrouw Le hebben?

uaL ls een lrreeele vraag daL ls naLuurll[k sLerk afhankell[k van de beperklng lemand dle bl[ wl[ze van
zo gek als een deur ls kan nleL alleen wonen en heefL verzorglng nodlg lemand meL een llchLe
beperklng mag waL ml[ beLrefL naasL ml[ wonen llk vraag me dan wel af hoe dlegene aan zoveel geld
komL

C vlnd [e heL een goed ldee als ([ouw)klnderen of klelnklnderen samen meL klnderen meL een
versLandell[ke beperklng naar school gaan?

klnderen moeLen leren daL er mensen zl[n meL welnlg en veel versLand en daL deze naasL elkaar
moeLen kunnen leven ln de maaLschappl[ of heL voor belde parLl[en de besLe oplosslng ls daL ze meL
elkaar naar school gaan denk lk nleL maar lk heb er nleL voor gesLudeerd

u ls heL een goed ldee als mensen meL een versLandell[ke beperklng werken ln wlnkels?

Als ze daL werk goed kunnen doen waarom nleL daL heL mlnder snel gaaL kun [e compenseren meL
meer medewerkers van heLzelfde callber
zeL ze aub nleL achLer de kassa daar wordL zeker nlemand gelukklg van

L vlndL [e heL een probleem als mensen meL een versLandell[ke beperklng sporLen meL ([ouw)
klnderen of klelnklnderen?

lk zle sporL als presLaLle leveren wle kan heL snelsL wle ls heL sLerksL eLc lk voorzle daar nleL ln daL
lemand meL een versLandell[ke handlcap daarln ln ulLbllnkL Cok als lk een LeamsporL doe wll lk graag
goede medespelers hebben Cp recreaLlef nlveau ls daL naLuurll[k anders

66

8|[|age 2 Cndersteun|ngscyc|us