TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

1. POR QUE INTERVÉN O ESTADO? XUSTIFICACIÓN DA

INTERVENCIÓN ESTATAL

Moitos estadounidenses que chegan a España están encantados coa forma de vida española,
pero hai moitas cousas que os sorprenden. Normalmente non entenden por que a atención sanitaria
en España é gratuíta e universal para todos, xa que se teñen gripe, eles terían que pagar, no seu país,
uns 200 dólares só para que o vexa o médico. A miúdo sorpréndelles que as taxas universitarias
sexan algúns miles de euros en todo o grao, mentres que en moitos casos eles teñen que pagar máis
de 50.000 dólares. Tampouco entenden que se unha persoa está enferma e non vai traballar, o
Estado lle paga o seu salario neses días. O seu cerebro explota cando ven que unha persoa pode
estar cobrando o paro, ata 2 anos sen traballar. O que non entenden é por que intervén o Estado.

Ímolo explicar, o primeiro que hai que entender é que hai fallos no mercado.

Os fallos de mercado

Segundo Adam Smith, se as empresas e as familias actuaban de xeito egoísta, o mercado

funcionaba como unha man invisible que levaba ao benestar xeral a sociedade. Por exemplo, se
unha empresa vende un produto e os consumidores non están satisfeitos co seu rendemento ou o seu
prezo, deixarán de mercalo. A empresa só tería que baixar o prezo ou mellorar o seu produto para
recuperar aos seus clientes. Neste sentido, o mercado obriga á empresa a mellorar (reducindo custos
ou mellorando o produto) se quere obter maiores beneficios. Noutras palabras, o mercado alí actúa
de forma eficiente.

Por desgraza, o que acabamos de explicar non sempre sucede, e, se esa empresa é un
monopolio? Entón, a compañía pode manter os prezos altos, sabendo que xa non hai empresas que
ofrezan ese produto. O problema é que ás veces as empresas actúan de unha maneira que a
sociedade en xeral non quere ou que pode considerar inxusta. O mercado entón non sería eficiente.

Se todos buscamos o noso interese, pode haber situacións de grandes desigualdades sociais,
abusos nas empresas, contaminación, abusos dos traballadores ou crises que deixan a millóns de
persoas sen traballo. Nestes casos, non estariamos alcanzando o benestar xeral que dixo Adam
Smith e, polo tanto, o mercado está fallando. Noutras palabras, hai unha serie de fallos no mercado
que non nos levan á situación máis eficiente ou desexada.

1/11
 TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

OS FALLOS DE MERCADO son calquera situación na que o mercado non leva a unha
situación eficiente ou desexada. Os fallos do mercado xustifican, polo tanto, a intervención do
Estado na economía. Neste tema veremos os 5 principais fallos do mercado, e imos desenrolar os 3
primeiros.

Por que intervén o Estado? Cal é a función do Estado?

O estado intervén para corrixir estes 5 fallos de mercado:

 FUNCIÓN DE ASIGNACIÓN. Busca promover a EFICIENCIA económica para que os

bens se produzan nas cantidades que a sociedade quere, algo que non ocorre debido á
competencia imperfecta, ós bens públicos e ás externalidades.

 FUNCIÓN DE DISTRIBUCIÓN. Busca a EQUIDADE mellorando a distribución da renda

e garantindo un mínimo de benestar para todos os cidadáns para resolver o problema da
desigualdade da renda.

2/11
 TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

 FUNCIÓN ESTABILIZADORA. Busca ESTABILIZAR a economía e promover o

desenvolvemento económico, para reducir os efectos dos ciclos económicos.

No resto do tema imos ver os fallos do mercado un por un con máis detalle para ver como
intervén o Estado en cada caso.

2. QUE É A COMPETENCIA IMPERFECTA? QUE EFECTOS NEGATIVOS

TEN?

Por exemplo si tes un problema con Vodafone, tremendamente enfadado, vas buscar outra
compañía e pregúntaslles aos teus amigos. A túa sorpresa é cando a maioría delas expresan o seu
enfado con outras compañías como Movistar e Orange. Digamos que a calidade do servizo non
destaca nas compañías telefónicas. Ademais, hai uns meses Vodafone, Orange e Movistar subiron
todas as súas tarifas nun espazo de tempo moi curto e practicamente ó mesmo tempo. Entre os tres,
teñen o 80% dos clientes no mercado, o que nos deixa con prezos máis altos e cabreados cos seus
servizos. Estamos, sen dúbida, ante un dos efectos da competencia imperfecta.

Que é a competencia imperfecta? Un mercado ten unha competencia imperfecta

cando as súas empresas poden influír nos prezos, o que nos fará pagar máis. Polo tanto, a demanda
e a produción serán menos do que a sociedade desexaría nun mercado perfecto.

Que efectos negativos causa a competencia imperfecta? A falta de competencia

ten moitos efectos negativos nun país, pero podemos agrupalos en catro:

1. Os prezos son máis altos. Cando hai poucas empresas, as empresas poden aumentar os seus
prezos ao mesmo tempo. Deste xeito, os consumidores quedan indefensos e estamos
claramente prexudicados.
2. A calidade dos produtos é menor. Como hai poucas empresas, saben que se o seu servizo
non é moi bo, seguirán tendo clientes. A falta de competencia fai que os consumidores
gocen de peores bens e servizos.
3. Hai menos innovación. As empresas que non teñen competencia non se ven obrigadas a
crear innovacións que toda a sociedade gustaría.
4. Hai menos emprego. Obviamente, se hai menos empresas, precisarán menos traballadores.
Ademais, como os prezos son máis altos, a demanda e a produción tamén son máis baixas.
Polo tanto, en mercados imperfectamente competitivos, necesitaranse menos traballadores.

3/11
 TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

A competencia imperfecta está a levar a un resultado non desexado pola sociedade. O

mercado está a ser INEFICIENTE. O Estado debe intervir.

3.- A INTERVENCIÓN DO ESTADO NA COMPETENCIA IMPERFECTA:

LIMITAR O PODER DAS EMPRESAS

A competencia imperfecta e os seus efectos fan necesario a intervención do Estado. Para iso,
preguntámonos, que obxectivo busca o Estado? Que instrumentos utiliza?

Que obxectivo busca o Estado? O principal obxectivo fixado polo Estado para reducir os
efectos negativos dunha competencia imperfecta é limitar o poder das empresas para que non
poidan abusar dos consumidores e promover a competencia.

Instrumentos do Estado para limitar o poder das empresas.

Para limitar o poder das empresas, o principal instrumento é a regulación. En España existe a
Comisión Nacional dos Mercados e a Competencia que se encarga de garantir a competencia
España. Esta normativa baséase en:
a) Castigar ás empresas que infrinxan a competencia chegando a acordos, xa sexa sobre
prezos ou por compartir o mercado. Por exemplo, a empresa Prosegur e Loomis España,
dividiu o mercado do transporte e foron sancionadas
b) Evitar que algunhas empresas abusen da súa posición dominante e impidan a competencia
doutras empresas. Por exemplo, a empresa Qualcomm vende o que se coñece como chips no
mercado móbil. Durante anos, esta compañía pagou a Apple moitos cartos para non mercara
nada os seus rivais, para que non puidesen competir con eles. Foi multado con 1.000 millóns
de euros.
c) Vixiar as unións entre empresas para que non haxa risco de que se elimine a competencia
con estas fusións. Nos últimos meses xuntáronse os caixeiros automáticos das redes
Servired, Euro6000 e 4B e a CNMC deu o visto bo, aínda que estudará durante uns anos se
isto pode prexudicar aos consumidores.

4/11
 TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

d) Eliminar as barreiras de entrada ás empresas e fai que os mercados sexan gratuítos para
que calquera poida entrar. En España, aínda mantemos o monopolio de Renfe, pero parece
que diferentes empresas comezarán a operar no futuro.

4.- QUE SON AS EXTERNALIDADES?

Huelva é unha provincia incrible: a súa xente, as súas praias paradisíacas, a súa marabillosa
gastronomía, etc. Pero hai un factor que non se pode ignorar, a capital está rodeada de fábricas
altamente contaminantes. Estas fábricas liberan gases que teñen todo tipo de efectos. O cheiro chega
entre as calles, non che deixa respirar e ata che doe a cabeza "cheira a Huelva, din por alí". Pero non
é só o cheiro. Huelva está á vangarda nos casos de cancro de pulmón. É esta a man invisible da que
nos falou Adam Smith? O egoísmo destas fábricas leva realmente ao benestar xeral da sociedade?
Por suposto que non. Estamos en presenza dun fallo do mercado: as externalidades.

Que son as externalidades? As externalidades xorde cando a actividade desenvolvida por

unha persoa ou empresa produce efectos externos sobre outras persoas que non participan na
compra ou venda do produto. Podemos falar de externalidades negativas e positivas.

♦ Externalidades negativas As externalidades negativas prodúcense cando unha empresa ou

unha persoa produce efectos externos negativos sobre outras persoas e non paga por estes
custos. As externalidades negativas poden producirse ou consumirse:
o Na produción. Cando unha empresa prexudica a outras producindo, como no caso
da contaminación, prexudica o noso aire, auga e medio ambiente.
o En consumo. Cando unha persoa consumindo prexudica a outras, como o tabaco, o
que causa malos cheiros e enfermidades noutras persoas

Entón, debemos pechar fábricas que contaminan? Non completamente. As fábricas

tamén producen moitos bens que nos gustan, creamos emprego, desenvolvemento e riqueza.
A clave é que os consumidores poden comparar os beneficios destes produtos con todos os
custos que realmente causan.

O problema é que a contaminación de fábricas como as de Huelva produce efectos

negativos sobre as persoas que nada teñen que ver con esas fábricas. Os pescadores non
poden pescar preto de fábricas, teñen que ir moito máis lonxe e sofren custos máis altos. Do
mesmo xeito, as persoas sofren malos cheiros e enfermidades con altos custos médicos e
calidade de vida.

5/11
 TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

Se as fábricas de Huelva pagan os custos dos pescadores e das persoas, terían que
fixar prezos moito máis altos para gañar cartos. Moitos consumidores consideran que non
estarían dispostos a pagar eses prezos pero a produción sería menor.

O mercado non pode obrigar ás empresas a pagar aos feridos pola súa produción.
Así, as fábricas producen máis barato e venden moito máis do que a sociedade desexaría se
tivésemos en conta todos os custos.

O mercado acaba de producir INEFICIENCIA, xa que se produce moito máis do que a

sociedade desexaría.

♦ Externalidades positivas A investigación sobre a cura do cancro é o “santo grial” da

medicina. Un número incalculable de persoas estivo a buscalo durante décadas. Cando se
consiga, o beneficio para a sociedade será incuantificable. É imposible medir canto paga a
pena salvar unha vida. ¿Recibirán algún beneficio as persoas que investigaron hai 15 anos?
¿E os que o fan agora? É posible que reciban algo, pero seguramente será moito menos que
o incrible beneficio para o resto da humanidade. Estamos ante as externalidades positivas.
As externalidades positivas prodúcense cando unha empresa ou unha persoa produce efectos
externos positivos sobre outras e non recibe compensación por todos estes beneficios. As
externalidades positivas poden darse na produción ou no consumo:
o Na produción. A produción dunha empresa beneficia a outras. Os Smartphone deron
moitos cartos a Apple ou Samsung, pero tamén teñen grandes beneficios para toda a
sociedade.
o En consumo. Cando unha persoa ó consumir beneficia a outras. Se alguén gasta en
educación, non só se beneficia ela, unha poboación máis formada permite empresas
máis produtivas e unha sociedade cunha mellor calidade de vida.

Un claro exemplo de externalidades positivas pódese atopar na investigación e

desenvolvemento (I + D). ¿Está interesada unha empresa privada en gastar en I + D para
crear novas tecnoloxías? Por suposto, as empresas gastan cartos en investigadores, equipos e
estudos que lles permitan crear novas tecnoloxías que proporcionarán moitos beneficios.
Pero ao xerar invencións e innovacións, tamén beneficia ao resto da sociedade. Por exemplo,
grazas á invención do ordenador, aumentou a calidade de vida das persoas (que poden facer
moitas cousas con estes dispositivos) e as empresas melloraron a súa produtividade e foron

6/11
 TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

capaces de producir máis e mellores bens e servizos. O inventor da computadora seguro que
obtivo os seus beneficios coa súa creación, pero non recibiu todo o que a humanidade se está
a beneficiar.

Se as empresas recibisen todos os beneficios externos que causan noutras, estarían

interesadas en producir máis, xa que gañarían máis cartos. Como o mercado non lles dá
estes beneficios, producen moito menos do que lle gustaría á sociedade, producindo
INEFICIENCIA.

5.- INTERVENCIÓN DO ESTADO NAS EXTERNALIDADES: FOMENTAR

AS POSITIVAS E CORRIXIR AS NEGATIVAS

Como as externalidades fan que se produza máis que eficiente e desexado (negativo) ou
menos eficiente (positivo), a produción non é a que a sociedade quere. O Estado intervén para tratar
de promover esta eficiencia económica. Obviamente, os instrumentos empregados serán diferentes
segundo se trate de externalidades positivas ou negativas. Para iso, farémonos unha vez máis dúas
preguntas: Que obxectivo busca o Estado? E que instrumentos utilizas para conseguilo?

Que obxectivo ten o Estado? O Estado quere reducir ou eliminar as externalidades negativas
porque se produce moito máis do que a sociedade quere (como a contaminación ou o tabaco). Por
outra banda, busca promover externalidades positivas que se producen menos do que a sociedade
desexaría, como a educación ou a investigación.

7/11
 TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

Instrumentos estatais para corrixir a externalidades negativa

Se unha empresa está a impor custos a outras persoas, como sucede coa contaminación, idealmente
debería pagar todos estes custos. O que pasa é que ás veces é difícil medir o custo en euros, ¿canto
me costa (doe) en euros se alguén fuma diante miña? ¿Que pasa cos problemas de tráfico de
coches? ¿E o ruído dun bar baixo a miña casa?

Por esta razón, o Estado utiliza varios INSTRUMENTOS en función dos danos producidos.

 Regulando: Noutras palabras, establece unha serie de leis que axuden a reducir as
externalidades negativas. Dentro desta normativa distinguimos
o Prohibición ou restrición da produción ou consumo do ben. Deste xeito redúcense os
efectos negativos, por exemplo, prohibindo que os coches pasen polo centro a
determinadas horas, restricións de fumar en cada vez máis lugares ou as limitacións
nas discotecas en termos de ruído ou horas.
o Establecer límites máximos. É moi utilizado para a contaminación, onde se
establecen límites que as empresas non poden superar. Ás veces, o Estado concede
licenzas de contaminación limitadas. Se unha empresa supera a contaminación, ten
que mercar licenzas a outras, para o que aumentan os seus custos e prezos, reducindo
así a produción.
 Grava o ben que causa a externalidades . Por exemplo, o 80% do diñeiro que vale un paquete
de cigarros son impostos. A gasolina (moi contaminante) tamén ten impostos elevados. As
licenzas para discotecas que abren tarde son moito máis caras. O resultado é que as
empresas teñen máis custos e terán que aumentar os prezos, polo que a produción baixa.

Instrumentos para promover externalidades positivas.

En externalidades positivas, a produción e o consumo de bens xeraron beneficios para o resto da

sociedade. A investigación e a educación foron dous exemplos claros disto. Como as empresas ou
persoas non recibiron todos estes beneficios, a produción foi menos que eficiente, polo que é

8/11
 TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

necesario que o Estado intente fomentar a realización destas actividades. Os principais

INSTRUMENTOS son:

 Subvencións e axudas. Neste caso a solución parece sinxela, o Estado ten que dar
subvencións e axudas para que as empresas e as familias queiran producir ou consumir
aqueles bens que producen tantos efectos externos positivos. Por esta razón, o Estado
concede moitas axudas para a investigación (en España moito menos que a media europea) e
axudas importantes como bolsas para a educación.
 Regulando. Outro xeito é tamén a través da regulación. As invencións están protexidas por
patentes, de xeito que os inventores poden vender os seus produtos en condicións de
monopolio durante 20 anos e obter enormes beneficios.

6.- QUE SON OS BENS PÚBLICOS E POR QUE O MERCADO NON OS

PROMOCIONA?
Málaga é unha das cidades de España onde menos chove, uns 43 días ao ano, incrible. Pero
o problema das cidades que non están afeitas á choiva é que non adoitan estar preparadas para iso.
Cada vez que choca unha tormenta, a rede de saneamento da cidade non da abasto, as rúas
desbórdanse e a situación é especialmente perigosa nalgunhas zonas, como o paseo marítimo, onde
a auga inunda varios carrís polos que circulan os coches. E por que non hai unha empresa que
ofreza aos habitantes a creación dunha gran rede de sumidoiros e gañar moitos cartos? Pola mesma
razón que unha empresa non construiría unha ponte nin un parque. Todos eles son bens públicos.

As características dos bens:

A. Bens privados A maioría dos bens que coñecemos e que nos ofrecen as empresas son bens
privados. Os bens privados teñen dúas características:
a. Son rivais. É dicir, se unha persoa os consume, hai outra que xa non pode
consumilos. Se compro un billete de avión, ninguén máis poderá ir nese asento. O
mesmo ocorre coa roupa ou con calquera alimento, se eu como un anaco de pan,
outra persoa xa non o poderá comer.
b. Son excluíbles. Unha empresa pode evitar que unha persoa consuma se non o paga.
Obviamente, son a maioría dos produtos que coñeces. Se queres unha coca-cola, o
vendedor non cha dará, pero si pagas por ela si. O mesmo vale para os vaqueiros,
unha motocicleta e case calquera ben ou servizo que poidas imaxinar.

B. Non todos os bens son privados.

Non obstante, non todos os bens compren estas dúas características.

a. Non todos son rivais, é dicir, que unha persoa consume ou ben ou o servizo non
impide que outra persoa o faga, si eu cruzo unha ponte non impide que outra persoa

9/11
 TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

a cruce. O mesmo ocorre co servizo prestado pola policía. Estar protexido dos
criminais non fai que outra persoa estea menos protexida.
b. Dentro desta característica poderiamos atopar bens parcialmente rivais. É dicir, bens
que, a partir de un determinado consumo, os beneficios diminúen ou desaparecen.
Por exemplo, o número de alumnos na clase ou pasaxeiros no autobús. Que esteas
aquí aprendendo economía,non impide que outros o fagan tamén, pero a partir de un
número determinado de alumnos por clase, a calidade da educación vese afectada. O
mesmo acontece co autobús, que o collas non impide que o faga outro, ata un
determinado número de pasaxeiros onde, ou iremos máis incómodos ou nin sequera
poderemos subir.
c. Non todos os bens son excluíbles, por exemplo, os bombeiros. Non se pode excluír
un ben cando non podo evitar que unha persoa o consuma, aínda que non pague. Se
hai un incendio no meu barrio, os bombeiros apagarán o lume de todos os xeitos, xa
pague ou non. O mesmo acontece coa iluminación dunha urbanización, por moito
que non pague á comunidade, non hai forma de que un farol se apague xusto cando
paso.

Deste xeito podemos clasificar os produtos en catro tipos:

1. Bens privados. Son excluíbles e rivalizan no consumo. Como unha camisa, tes que pagala
e se a usas non a pode usar outra persoa.
2. Bens públicos. Non son excluíbles nin rivais. Como os bombeiros, a iluminación ou unha
ponte. Aínda que a xente non pague, pódese seguir empregando e moita xente pode gozar
del ó mesmo tempo.
3. Recursos comúns. Non son excluíbles, pero son rivais. Como auga limpa do río, herbas
comúns ou bancos de peixes. Dado que non son propiedade de ninguén, non se pode facer
que ninguén os pague, pero o seu uso excesivo acabará por ensuciar a auga, quedaremos sen
herba ou as especies de peixes quedaran reducidas.

10/11
 TEMA 9: OS FALLOS DE MERCADO

4. Bens artificialmente escasos ou pagados. Son excluíbles, pero non rivais, como as
autoestradas de pago ou a televisión de pago. Obviamente, se non pago unha peaxe ou
Netflix, non poderei gozar dos seus servizos, pero facelo non impide que outro o faga ó
mesmo tempo nin reduce o seu goce.

Os bens parcialmente rivais estarían entre os bens públicos e os recursos comúns. Por
exemplo, unha estrada cando hai poucos coches é un ben público, xa que ninguén pode ser excluído
e o feito de que entre un coche máis non prexudica a ninguén. Pero cando comeza a conxestionarse
convértese nun recurso común, xa que agora a entrada dun coche fai dano a outros.

Que son os bens públicos? Polo tanto, a definición de ben público xa a temos clara.
Repetímolo. UN BEN PÚBLICO é o que varias persoas poden consumir ao mesmo tempo sen
reducir o seu gozo e que non se pode evitar que o consuman os que non o pagaron.

Por que o mercado non ofrece bens públicos senón privados? O mercado non ten
problemas para ofrecer produtos que reúnan a característica de ser excluíbles. Sempre que nos poida
cobrar por iso e os seus custos sexan máis baixos, as empresas privadas estarán encantadas de
ofrecernos un ben privado ou ben escaso ou pagado artificialmente.

O problema vén cos bens públicos. Nun ben público unha persoa pode usalo sen pagar. Se os
habitantes dunha cidade deciden pagar por un ben público como o rede de sumidoiros, a
iluminación, unha ponte ou a policía, os que non pagaron tamén poden gozar deles.

O consumidor parasito Xorde así o problema do consumidor parasito, tamén chamado polizón
ou free rider. Imaxina que unha empresa privada decidiu ofrecer aos malagueños un mellor sistema
de saneamento a cambio dun prezo. Moitos dos consumidores, aínda que quixesen ese rede de
sumidoiros, non pagarían coa esperanza de que os outros o fagan e poidan gozar de balde. Como
moi pouca xente aceptaría pagar por este servizo, ao final sería demasiado caro para estes poucos e
normalmente o ben nunca se produciría.

Os bens públicos non son rendibles para as empresas porque non poden cobrar por eles: así non os
producirán. Estase producindo a INEFICIENCIA, porque os cidadáns dunha sociedade queren estes
bens públicos, pero o mercado non os ofrece xa que non son rendibles.

11/11