MÔN TOÁN CAO CẤP

BÀI 2 :

HỆ PHƢƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

Ths. Nguyễn Đức Bằng

 NỘI DUNG

 HỆ PHƢƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH

 CÁC PHÉP BIẾN ĐỔI SƠ CẤP
 PHƢƠNG PHÁP GAUSS
 PHƢƠNG PHÁP CRAMER
 ĐỊNH LÝ KRONECHKER – CAPELLI
 HỆ PHƢƠNG TRÌNH TUYẾN TÍNH THUẦN NHẤT
DẠNG TỔNG QUÁT CỦA HỆ PHƢƠNG TRÌNH

a 11x1  a 12 x2  ...  a 1n x n  b1

a 21x1  a 22 x2  ...  a 2n x n  b2
 (I)
...................................................
a x  a x  ...  a x  b
 m1 1 m2 2 mn n m
ẩn số : xi ; hệ số aij ; hệ số tự do : bi

Nghiệm của hpt là các bộ số thực (1, 2, …, n ) sao cho

khi thay x1 = 1, …, xn = n ta đƣợc các đẳng thức đúng.
DẠNG MA TRẬN CỦA HỆ PHƢƠNG TRÌNH

Đặt
 a11 a12 a1n   x1   b1 
     
 a21 a22 a2n  x2 
A X  B  b2 
     
     
 am1 am2 amn   xn   bm 

Khi đó : (I)  AX = B
Ta gọi :
 Ma trận hệ số : A
 Ma trận hệ số mở rộng : Ã = (AB)
 CÁC PHÉP BIẾN ĐỔI SƠ CẤP

 Đổi chỗ hai phƣơng trình.
 Nhân hai vế của phƣơng
trình với một số khác 0.
 Cộng một phƣơng trình
vào một phƣơng trình
khác
 Đổi chỗ hai dòng của Ã.
 Nhân một dòng của à với
một số khác 0.
 Cộng một dòng của à vào
một dòng khác

Các phép biến đổi sơ cấp (theo dòng) biến hpt

thành hpt mới tƣơng đƣơng (có cùng tập nghiệm)
 PHƢƠNG PHÁP GAUSS

 Lập ma trận hệ số mở rộng Ã

 Dùng các phép biến đổi sơ cấp theo dòng
chuyển à thành ma trận B dạng bậc thang .
 Viết lại hpt tƣơng đƣơng với ma trận B và
dùng phƣơng pháp thế giải hệ từ dƣới lên trên.
 VÍ DỤ

Ví dụ 1 : Giải các hệ phƣơng trình :

 x1  x2  x3  2

a) 2 x1  x2  2 x3  6
x  2 x2  3x3 
 1 2

 2 x1  x2  3x3  x4  1

b)  x1  2 x2  x3  x4  3
x  x  2 x3  2 x4 
 1 2 4
 VÍ DỤ

 x1  4 x2  3x3  22
2 x  3x2  5 x3 
 12
c)  1
 x1  7 x2  2 x3  34
3x1  x2  2 x3  0

 x1  x2  x3  x4  2
x   2 x4  0
 1 x3
d) 
 x1  2 x2  2 x3  7 x4  7
2 x1  x2  x4  3
 NHẬN XÉT

Vô nghiệm

Số nghiệm của Một nghiệm

hệ tuyến tính
duy nhất
tổng quát : Nghiệm
tổng quát
Vô số nghiệm
Nghiệm riêng
 ĐỊNH LÝ KRONECHKER – CAPELLI

 Cho hệ m phƣơng trình tuyến tính n ẩn, có ma trận hệ số A

và ma trận hệ số mở rộng Ã. Khi đó :
 Nếu rank(A) < rank(Ã) thì hệ vô nghiệm.
 Nếu rank(A) = rank(Ã) = n thì hệ có nghiệm duy nhất.
 Nếu rank(A) = rank(Ã) < n thì hệ có vô số nghiệm.
 VÍ DỤ

Ví dụ 2 : Giải vaø bieän luaän theo m heä phöông trình sau :

 3x1  (m  4)x 2  10x 3  3


a)  2x1  (m  2)x 2  7x 3 2
 x  (m  4)x  (m  2)x  0
 1 2 3

mx1 + x 2 + x3 = 1

b)  x1 + mx 2 + x3 = m
 x = m2
 1 + x2 + mx 3
 HỆ CRAMER

Định nghĩa :
Hệ n phƣơng trình tuyến tính n ẩn có định thức
của ma trận hệ số khác 0 đƣợc gọi là hệ Cramer

Định lý :

Đặt D = detA; Dj = detAj , j = 1,…,n

(Aj ma trận thu đƣợc khi thay cột j của A bằng cột tự do)
Khi đó, nếu D  0 thì hệ có nghiệm duy nhất là
D1 D2 Dn
x1  , x2  ..., xn 
D D D
 VÍ DỤ

Ví dụ 3 :
Cho hệ phƣơng trình

 x1  x 2  x 3  x 4  m
 x  x 2  mx 3  x 4  m
 1

 x1  mx 2  x 3  x 4  1

mx1  mx 2  x 3  x 4  1

Định m để hệ phƣơng trình trên có nghiệm duy nhất

 HỆ THUẦN NHẤT

Hệ phƣơng trình có bi = 0, i đƣợc gọi là hpt thuần nhất

Ví dụ 4 : Giải hệ phƣơng trình :

 x1 + x2  2x 3 + 3x 4 = 0

2x1 + 3x2 + 3x 3  x 4 = 0
5x + 7x + 4x + x = 0
 1 2 3 4
 NHẬN XÉT

Nghiệm duy nhất

Số nghiệm của
hpt thuần nhất
Vô số nghiệm

Nếu hpt có số pt bằng số ẩn thì:

Hpt có nghiệm duy nhất  Định thức của ma trận hệ số  0
 BÀI TẬP

BT1: Giải các hệ phƣơng trình :

2 x1  3x2  4 x3  5 x4  13
2 x  6 x2  x3  x4 
 14
a)  1
6 x1  9 x2  x3  2 x4  13
2 x1  3x2  2 x3  4 x4  9

 x1  2 x2  x3  x4  x5  0
3x  2 x  x3  x4  2 x5  1

b)  1 2

2 x1  x2  x3  2 x4  3x5  1
2 x1  5 x2  x3  2 x4  2 x5  2
 BÀI TẬP

BT2: Giải và biện luận hệ phƣơng trình :

 x1  x2  1  m  x3  m2

a)  m  1 x1  x2  2 x3  0
 2x  mx2  x3  m2
 1

 x1  2 x2  2 x3  0

b) 2 x1  (m  2) x2  (m  5) x3  2
 mx   (m  1) x3  2
 1 x2
 BÀI TẬP

BT3: Định m để hệ phƣơng trình sau có nghiệm :

 x1  2 x2  3x3  mx4  m2

x  x2  x3  mx4  m 1
 1

2 x1  3x2  4 x3  mx4  2m  3
3x1  4 x2  2 x3  mx4  3m  2