11
11
Helburuak
Hamabostaldi honetan, hau ikasiko
duzu:
 Puntuak planoan adierazten.
 Puntu baten koordenatuak
kalkulatzen.
 Grafiko kartesiarrak egiten eta
interpretatzen.
 Datu-taulak egiten eta
interpretatzen.
 Taula eran edo grafiko eran
adierazitako magnitudeetatik
zeintzuk diren zuzenki
proportzionalak bereizten.
Tablas
Taulak eta y gráficas
grafikoak
Hasi baino lehen
1. Ardatz koordenatuen sistema …… 178 orr.
Ardatz koordenatuak
Puntuaren koordenatuak
2.Grafiko kartesiarrak…………………… 180 orr.
Puntuen grafikoak interpretatzen
Grafiko jarraituak interpretatzen
3.Taulak eta grafikoak………………… 182 orr.
Balio taulak
Taulatik grafikora
Grafikotik taulara
4.Grafikoen adibide gehiago…………… 186 orr.
Proportzionaltasun zuzenekoak
Beste adibide batzuk
Praktikatzeko ariketak
Gehiago jakiteko
Laburpena
Autoebaluazioa
Tutoreari bidaltzeko jarduerak
MATEMATIKA 1. DBH  175
176  MATEMATIKA 1. DBH
 Taulak eta grafikoak

Hasi baino lehen

Zein da irudi hauen erlazioa?
Begiratu orrialde honetako irudiak. Zertan dute elkarren antza aurkezpen
honetako irudiek?

MATEMATIKA 1. DBH  177

Taulak eta grafikoak

1. Ardatz koordenatuen sistema

Ardatz koordenatuak
Beheko irudian, koordenatu kartesiarren sistema
Abzisa eta ordenatu ardatzak
bateko elementuak ikus ditzakezu. Koordenatu
dira ardatz koordenatuen
kartesiarren sistemari esker, aurrerapauso handiak
sistema (edo sistema
eman dira Matematikako hainbat arlotan.
kartesiar) bateko zenbakizko
bi ardatz perpendikularrak.
Ordenatu ardatza

Abzisa ardatza horizontala da,

Bigarren koadrantea Lehenengo koadrantea eta ordenatu ardatza bertikala.
Koordenatu jatorria da bi
ardatzen ebaki puntua.

Jatorria

Abzisa ardatza

Hirugarren koadrantea Laugarren koadrantea

Puntuaren koordenatuak
Orrialde honetako irudian, ardatz kartesiarrak,
hainbat puntu eta puntu horien koordenatuak ikus
ditzakezu.
Bikote ordenatu bat dira puntuaren koordenatuak.

• Ardatz bertikaletik zer

distantziatara dagoen puntua
adierazten digu lehenengo
koordenatuak (abzisak).

• Ardatz horizontaletik zer

distantziatara dagoen puntua
adierazten digu bigarren
koordenatuak (ordenatuak).

178  MATEMATIKA 1. DBH

 Taulak eta grafikoak

ARIKETA ebatziak

1. Bete grafikoko laukitxoak:

Hauek dira terminoak (goitik behera eta ezkerretik eskuinera): bigarren, ordenatu,
koordenatu, hirugarren, lehenengo, abzisa, laugarren.

2. Bete beheko taula irudiko puntuen koordenatuekin:

Puntuak: A(3,1) B(3,-1) C(3,5) D(-1,-5) E(3,3) F(-9,-9) G(-1,5) H(5,7)

MATEMATIKA 1. DBH  179

Taulak eta grafikoak

2. Grafiko kartesiarrak

Zelan interpretu?
Puntuen grafikoak interpretatzen
Grafiko kartesiar baten adibidea dugu beheko  Diana da altuena punturik
irudia. Zinemara sartzeko dauden pertsonen adina eskuinekoena baita. Andoni da
eta altuera adierazten dituzte grafikoko puntuek. zaharrena goren dagoen puntua
baita.
 Edurnek eta Inesek altuera bera
dute puntu biak ordenatu
ardatzetik distantzia berera
baitaude. Edune eta Felix adin
berekoak dira puntu biak
baitaude abzisa ardatzetik
distantzia berera.
 Julio da baxuena, eta Elena
gazteena.

Aztertu honako hauek: zein dagoen goren, zein

dagoen beheren, zein den ezkerrekoena, eta
zein eskuinekoena. Erlazionatu pertsonen
adinekin eta altuerekin.
Bigarren grafikoan, hamar pertsonek egin dituzten
telefono deien prezioa eta iraupena adierazten da.
 8. deia izan da luzeena.
 3. deia izan da garestiena eta
laburrena.
 2. deia izan da laburrena. 2.a eta
8.a dira merkeenak.
 Prezio bera dute 1. eta 4. deiek,
baina iraupen desberdina izan
dute.
 Iraupen bera izan dute 6.ak eta
9.ak, baina 6.a da bietatik
garestiena.

 Zein da toki hurbilenera

egindako deia?
8.a da: luzeena eta merkeena
baita.

Aztertu altuera berean dauden puntuak, eta

bertikal berean daudenak. Zer erlazio dute?

180  MATEMATIKA 1. DBH

 Taulak eta grafikoak

Grafiko jarraituak interpretatzen

Grafiko kartesiarraren beste adibide bat dugu
beheko irudian. Jarraitua da grafikoa, eta
txirrindulari batek egindako ibilbidea adierazten du.
Grafikoak interpretatzen:
 Bidaia hasi eta bi ordutara,
hasierako puntutik 40 km-ra
aurkitzen da txirrindularia.
 Beste 20 km gehiago egiten ditu,
baina hasierako punturantz
itzultzen.
 Berriro urruntzen hasten da; 10
km egiten ditu, eta gelditu
egiten da ordu beteko
deskantsua hartzeko.
 Bizikleta hartu, eta hasierako
puntura bueltatzen da: 30 km
egiten ditu bi ordutan.

Aztertu: grafikoko zer tartetan urruntzen den

txirrindularia, zer tartetan itzultzen ari den, eta zer
tartetan dagoen geldi.

ARIKETA ebatziak

3. Burtzan kotizatzen du EDAD S.A. enpresak urte batzuetatik hona. Beheko

grafikoan, adierazten da zenbatean kotizatu zuten akzioek (€-tan) 2008. urtean
zehar (hil bakoitzaren amaieran). Zein izan da akzioek izan duten kotizaziorik
altuena? Zein hiletan lortu zen? Zein izan da akzioek izan duten kotizaziorik
baxuena? Zein hiletan gertatu zen? Zenbat balio zuten akzioek ekainean?

Kotizaziorik altuena: 70€, abenduan lortu zen. Kotizaziorik baxuena: 10 €, eta abuztuan
lortu zen. Ekainean, akzioek 40€-ko balioa izan zuten.

MATEMATIKA 1. DBH  181

Taulak eta grafikoak

3. Taulak eta grafikoak kirola bazkideak

Balio taulak
Hainbat modutan jaso ditzakegu datu multzoak:
hitzezko adierazpen baten bidez, formula edo ekuazio
baten bidez... Datu horiek taula batean jartzeak
asko errazten du datuak interpretatzea eta grafikoki
adieraztea.
Ikus dezagun nola sortzen den bi sarrerako taula
bat hitzezko adierazpenaren bidez edo ekuazio baten
bidez jasotako datuekin.

1. adibidea (datuak hitzezko adierazpenean):

kirola bazkideak
200 bazkide ditu kirol-klub batek. Horietatik 20
igeriketan aritzen dira, 35 futbolean, 15 boleibolean, igeriketa
40 saskibaloian, 30 atletismoan, 10 tenisean, 24
futbola
eskubaloian, eta 26 gimnastikan.
boleibola
Taularen itxura aukeratuko dugu, hasteko. Bertikala
izango da lehenengo adibide honetako taula saskibaloia
(eskuinean goialdean ageri dena). Enuntziatua
aztertuta, 2 zutabe eta 9 errenkada (errenkada bat atletismoa
gehitu dugu bertan adierazteko zer esan nahi duen tenisa
zutabe bakoitzak) izango ditu taulak. Enuntziatuan
azaltzen diren magnitudeen izenak idatziko ditugu eskubaloia
lehenengo gelaxketan. Kirolen izenak idatziko ditugu
gimnastika
lehenengo zutabeko gelaxketan. Enuntziatuan ageri
diren ordenan jarriko ditugu, baina beste ordena
batean jar genitzakeen (alfabetikoki, esaterako). kirola bazkideak
Bigarren zutabean, idatziko dugu zenbat bazkidek igeriketa 20
praktikatzen duten ezkerreko zutabeko kirol bakoitza.
Azkenean, eskuinean dugun taula izango genuke. futbola 35

boleibola 15

saskibaloia 40
Aztertu: zein ordenatan jartzen diren balioak, atletismoa 30
eta zer-nolako aukerak dauden taulak
antolatzeko. tenisa 10

eskubaloia 24

gimnastika 26

182  MATEMATIKA 1. DBH

 Taulak eta grafikoak

Bigarren adibidea (datuak ekuazio eran):

Aztertu: nola kalkulatzen diren Honenbeste diru ordaindu beharko dugu laranja
eskatzen zaizkigun prezioak zukuko botilatxoak erosteko:
(egin dezagun zukuko 5
botilatxoren prezioaren prezioa = 0,75 · botilatxo kopurua
kalkulua):
prezioa=0,75 · botilatxoen Taula bat idatziko dugu prezioa eta botilatxo kopurua
kopurua =0,75 · 5 = 3,75 €. erlazionatuko dituena. Botilatxoen kopurua: 1etik
10era. Horizontalean idatziko dugu taula hau.
Enuntziatua aztertuta, bi errenkada eta hamaika
zutabe izan behar duela erabakiko dugu (zutabe bat
1 botilatxo : 0,75 gehitu dugu errenkada bakoitza zer magnituderi
€ dagokion adierazteko).
x botilatxo kop.: ? Honelako zerbait izan liteke gure taula:

Botilatxo
kopurua
prezioa

Botilatxoen kopuruak idatziko ditugu lehenengo

errenkadako gelaxketan:

Botilatxo
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
kopurua
prezioa

Botilatxoei dagozkien prezioak idatziko ditugu

bigarren errenkadako gelaxketan. Lehenengo
formularekin kalkulatuko ditugu prezioak. Hau da
gure taula, oso-osorik:

Botilatxo
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
kopurua
prezioa 0,75 1,5 2,25 3 3,75 4,5 5,25 6 6,75 7,5

Taulatik grafikora
Askotan, taula batean jasotako datuak grafikoki
adierazi beharko ditugu.

Ikus dezagun nola adierazi grafikoki ezkerreko

taulako datuak. Lehenengo, ardatz koordenatuak
irudikatuko ditugu. Ondoren, taulari dagokion
grafikoa egingo dugu ardatz koordenatuen sisteman.

Taulako balio bikoteak eramango ditugu: bikoteak

puntuen koordenatuak izango dira.

MATEMATIKA 1. DBH  183

Taulak eta grafikoak

Ohartu: Taulako X-en lehenengo

balioak esango digu zein den
puntuaren abzisa, eta hortik abiatuta
gora edo behera joango gara Y-k
adierazten duen beste horrenbeste
posizio. Horrela lortuko dugu
grafikoko lehenengo puntua: (0,6).
Prozesua errepikatuko dugu taulako
balio bikote guztiekin. Ezkerreko
irudian, ikus daitezke (4,3) puntua
adierazteko erabili diren trazuak.

Prozezua bukatzerakoan, eskuinekoa bezalako

grafikoa lortuko dugu. Eskuineko irudian,
segmentuekin lotu dira ondoz-ondoko puntu bikoteak,
nahiz eta beti ez dugun horrelakorik egin behar.

Grafikotik taulara
Grafiko kartesiar baten puntuak adierazten dira
eskuineko irudian. Grafikoari dagokion taula lortu nahi
dugu oraingo honetan.
Hamabostaldi honetako lehenengo ataleko bigarren
ariketan erabili dugun prozezu bera erabiliko dugu.

Prozesua: Lehenengo puntua

hartuko dugu (ezkerrekoena), eta
bertatik Y ardatzarekiko paralelo
bat marratuko dugu X
ardatzeraino, eta X ardatzarekiko
beste paralelo bat Y ardatzeraino.
Paralelo horien eta ardatzen
arteko ebaki puntuak izango dira
puntuaren X eta Y balioak
(koordenatuak). Balio horiek
balio taulan idatziko ditugu.
Gero, prozesua errepikatuko
dugu beste puntu guztiekin.
Azken puntua (eskuinekoena)
idazten dugunean izango dugu
taula osatuta.

184  MATEMATIKA 1. DBH

 Taulak eta grafikoak

ARIKETA ebatziak

4. Formula honekin kalkulatzen da taxian egindako bidaiaren prezioa:

prezioa ( €-tan) = 0,55·distantzia (km-tan)+1,5.
Taula bat osatu hurrengo ibilbideetarako: 1, 2, 3, 5, 8, 12 eta 15 km

Distantzia (km) 1 2 3 5 8 10 12
Prezioa (€) 2,05 2,60 3,15 4,25 5,90 7,00 8,10

5. Osatu beheko balio taulari dagokion grafiko kartesiarra.

6. Bete beheko puntuen grafiko kartesiarrari dagokion balio taula.

X 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Y 3 4 5 10 9 10 2 1 5 2 1 3

MATEMATIKA 1. DBH  185

Taulak eta grafikoak

4. Grafikoen adibide gehiago

Proportzionaltasun zuzenekoak
Pasteltxo baten prezioa 0,5 € bada, zenbat balio dute
bi pasteltxok? eta lauk?
Erraz ondoriozta daiteke prezioa y = 0,5x dela:
prezioa (eurotan) da y, eta pasteltxo kopurua x.
Prezioa eta pasteltxo kopurua zuzenki
proportzionalak dira; eta 0,5 da haien arteko
proportzionaltasun konstantea.
y=0,5·x
x y
0 0
1 0,5
2 1
3 1,5
5 2,5
10 5

Ohartu: Koordenatu jatorritik

igarotzen den zuzen batean
daude lerrokatuta puntuak.
Funtzio lineala da.

Beheko grafikoan, ikus dezakegu

y=1,5·x ekuazio duen funtzio
Garatu dezagun apur bat orainarte jasotako linealaren adierazpen grafikoa. A
informazioa. Erraz ikus dezakegu pasteltxo kopuru puntuaren koordenatuek hau
bakoitzari prezio jakin bat dagokiola. Hau da, betetzen dute: y/x=1,5
magnitude bi horien artean (pasteltxo kopurua eta
prezioa) lotura bat dago: lehenengo
magnitudearen balio bakoitzari bigarrenaren
y=1,5·x
balio bat dagokio.
Bi multzoren arteko erlazioari funtzioa esaten zaio
lehenengo multzoko elementu bakoitzari bigarreneko
elementu bakarra badagokio. Hainbat modutan
deskriba daiteke funtzio bat: hitzezko adierazpen
batekin, taula batekin, grafiko batekin edo ekuazio
batekin, aurreko ataletan nola edo hala ikusi dugun
bezala. y 6
  1,5
Funtzio linealak dira x 4

y=m·x
Ohartu: m-ren balioa edo
ekuazioen bidez adierazten direnak. Funtzio linealen
proportzionaltasun konstantea
bidez erlazionatzen diren magnitudeak zuzenki zehaztuko digu funtzio lineal
proportzionalak dira, non m proportzionaltasun baten Y koordenatuaren eta X
konstantea den. Funtzio linealen adibide bat da koordenatuaren arteko zatiketak.
goiko pasteltxoen ariketa.

186  MATEMATIKA 1. DBH

 Taulak eta grafikoak

Beste adibide batzuk

1) Telefonia finkoa eskaintzen duen konpania batek

honela kobratzen digu: dei bakoitzeko, 8 zentimo deia
jasotzen duenak telefonoa hartze hutsagatik, eta 3
zentimo deiak irauten duen minutu bakoitzeko. Dei
baten kostua zehazten duen formula hau da:
y=2x+8, non y deiaren kostua (euro zentimotan)
den, eta x, deiaren iraupena (minututan).
Formularen adierazpen grafikoa ikus dezakezu alboko
irudian.
y=3·x+8
x min y zent
0 8
1 11
2 14
3 17
5 23
10 38

Ohartu: Koordenatu jatorritik

igarotzen EZ den zuzen batean
daude lerrokatuta puntuak.
Funtzio afina da.
Kasu honetan, erraz ikus daiteke magitude biak ez
direla zuzenki proportzionalak.

2) Karratu baten aldearen funtzio da perimetroa. 0,5

dm-ko aldea duen karratuari, 4·0,5=2 dm-ko
y=4x perimetroa dagokio; eta 2 dm-ko aldea duen
karratuari, 2·4 = 8 dm-ko perimetroa.
Orokorrean, hau esan dezakegu: x aldeko karratu
baten perimetroa y=4x da. Funtzio hori grafikoki
adierazten badugu, ezkerreko grafikoa lortzen da.
Funtzio lineal bat da.

3) 2 dm-ko altuera duen laukizuzen baten

perimetroa ere, oinarriaren funtzio da. x bada
oinarriaren luzera, orduan, perimetroa y=2x+4 da. 2
Funtzio hori grafikoki adierazten badugu, eskuineko x
grafikoa lortuko dugu: koordenatu jatorritik igarotzen
ez den zuzena; funtzio afina da.

MATEMATIKA 1. DBH  187

Taulak eta grafikoak

ARIKETA ebatziak

7. Lau zuzen marratuko dituzu: beheko formulak grafikoki adieraziko dituztenak, hain
zuzen ere. Koordenatu jatorritik eta A puntu batetik igaroko da zuzen bakoitza.
Kasu bakoitzean, non kokatu beharko duzu A puntua?
a) y=3,5·x b) y= -2·x c) y = -0,5·x d) y=2·x

a) Esaterako, b) Esaterako,
(2,7) (-2,4) puntuan
puntuan jar jar dezakegu:
dezakegu: x=-2 denean,
x=2 denean, y=-2·(-2)=4
y=3,5·2=7 da.
da.

c) Esaterako, c) Esaterako,
(-2,1) puntuan (2,4) puntuan
jar dezakegu: jar dezakegu:
x=-2 denean, x=2 denean,
y=-0,5·(-2)=1 y=2·2=4 da.
da.

188  MATEMATIKA 1. DBH


1. Karratu baten lau erpinak zeuden
markatuta orri koadrikulatu batean;
baina erpinetako bat ezabatu egin da.
Koordenatuak erabiliz, non markatu
beharko dugu erpin hori?
2. Mendira joan da lagun talde bat.
Krokis txiki bat egin du taldeko kide
batek; koordenatu ardatzak erabili
ditu. Bertan, ermita bat ageri da.
Zeintzuk dira ermitaren
koordenatuak?
3. Bi herrik tren geltoki bat erabiltzen
dute. Zein da geltokiaren posizioa bi
herriekiko? Errealitateko 500 m Zenbat denbora eman du paseoan?
adierazten du grafikoko laukitxo
bakoitzaren aldeak.
Taulak eta grafikoak
Praktikatzeko
4. Aztertu grafikoan adierazten diren
datuak. Zer sumendik ditu erupzio
gehien? Zein da sumendirik altuena?
5. Azkenengo 12 hiletako balantzea
adierazten duen grafikoa aurkeztu du
enpresa batek. Zer hiletan izan du
irabazi gehien aurreneko aldiz? Eta
zer hiletan izan du gutxien azkeneko
aldiz? Zer diru-sarrera izan du
maiatzean?
6. Paseoan irten da Marta etxetik.
Zer distantziatara dago etxetik
urrunen dagoen puntua?
MATEMATIKA 1. DBH  189
Taulak eta grafikoak

7. Aztertu beheko grafikoko datuak. Zenbatean saldu da fruta kiloa?

8. 8:00-tan irten da Malagatik Bartzelonara ibilbide luzeko trena. Beheko grafikoan, trenak
egindako ibilbidea adierazten da, denboraren eta trenaren batezbesteko abiaduraren
funtzioan. Zer ordutan heldu da Bartzelonara? Zein izan da trenaren batezbesteko
abiadura?

9. 74 litro/min ur botatzen duen bonba batekin betetzen da ur depositu bat. Beheko

grafikoko zein zuzenek adierazten du zenbat ur dagoen deposituan denboraren
funtzioan?

190  MATEMATIKA 1. DBH

 Taulak eta grafikoak

Gehiago jakiteko
Zuzenaren malda

Ikusi dugun bezala, honelakoa da funtzio lineal baten ekuazioa: y=a·x

Malda ere esaten zaio proportzionaltasun konstanteari (hau da, a-ri): adierazten du
zenbateko angelua sortzen duen zuzenak X ardatzaren zati positiboarekin.

Beheko irudietan, hiru zuzen ikus ditzakegu. Zuzen horien a-ren balioa: 1,2; 0 eta -1.
Erreparatu zuzenen inklinazioari.

y=1,2·x

a=-1
a=0

MATEMATIKA 1. DBH  191

Taulak eta grafikoak
Gogora ezazu
garrantzitsuena
 Bi zuzen edo ardatz perpendikularrez dago osatuta adierazpen sistema kartesiarra:
abzisa ardatza (x) eta ordenatu ardatza (y). Koordenatu jatorria da ardatzen
ebaki puntua.
 Puntu bat (x,y) koordenatu kartesiar bikotearekin adierazten da planoan.

 Zuzen bat edo lerrokatuta dauden puntu multzoa da zuzenki proportzionalak diren bi
magnituderen arteko erlazioaren adierazpen grafikoa.
 Koordenatu jatorritik igarotzen dira aurreko puntuko grafiko guztiak; hau da, (0,0)
puntutik. Funtzio linealak dira.

Funtzio linealak

192  MATEMATIKA 1. DBH

 Taulak eta grafikoak
Autoebaluazioa

1. Zer izen du ardatz koordenatu sistema baten ardatz

4) bertikalak?

2. Zeintzuk dira A puntuaren koordenatuak?

6) 3. Kokatu B(3,-5) puntua aurreko

ariketako ardatz koordenatu
sisteman.

4. Aztertu grafikoko puntuak. Bakoitzak laku bat adierazten

du. Zein da lakurik zabalena? Eta goren kokatuta dagoena?

7)

5. Bete taula falta diren datuekin. Bertan, adierazten da

zenbat disolbatzaile erabili behar den pintura kg-ko, eta
formula honekin kalkulatzen da:
disolbatzaile=0,55 · kg pintura+0,2.

Kg. pintura 1 2 4
8) disolbatzailea 0,75 5,7

6. Bete taulan falta diren datuak. Taularen adierazpen

grafikoa da bertan ikusten duzuna.

7. Zein zuzen da taularen adierazpen grafikoa?

9)

8. Taulan adierazitako puntu bat ez dago ondo. Zein da

puntua?

10)
9. Kalkulatu grafikoko funtzio linealaren proportzionaltasun
konstantea.

10. Zer motatako funtzioa da grafikokoa?

MATEMATIKA 1. DBH  193

Taulak eta grafikoak

Praktikatzeko ariketen erantzunak

1. D(2,-3) 6. 50 minutukoa izan da paseoa, eta

2. (1,-6)
3. 2.500 metro A-tik iparralderantz eta
3.500 metro B-tik ekialderantz.
4. Sumendirik altuena: Suharra.
Erupzio gehien dituena: Elurtua.
Martaren etxetik 700 metrora dago
punturik urrunena.
7. 2,3 €/kg
8. Bartzelonara arratsaldeko ordu batean
ailegatzen da trena, eta 240 km/h da
batezbesteko abiadura.

5. apirila (70 milioi), 9. Laranja.

azaroa (10 milioi),
30 milioi.

AUTOEBALUAZIOAREN
erantzunak
1. Ordenatu ardatza
2. A(2, -6)
3.

Bidali jarduerak tutoreari 

4. lakurik zabalena: Berdea

gorenen dagoena: Ispilua

5. x=2 y=1,3; x=4 y=2,4; x=5,7 y=10

6. x=5, y=-12
7. laranja koloreko zuzena
8. D(0,-5). Izan beharko luke: (0,-7)
9. m=3
10. funtzio afina

194  MATEMATIKA 1. DBH