© prof.

Marcin Krawczyński

Prof. A-ANS dr hab. Marcin Krawczyński

PSYCHOLOGIA OGÓLNA Wieloletni pracownik AWFiS w Gdańsku
Pełnomocnik Rektora ds. rozwoju i finansów w
Ateneum-Akademii Nauk Stosowanych w
Gdańsku

Prof. A-ANS dr hab. Marcin Krawczyński Absolwent AWF w Gdańsku, psychologii na

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku
Ateneum-Akademia Nauk Stosowanych w Gdańsku
Gdańsk, 05.11.2022.
Uniwersytecie Gdańskim, studiów MBA
Psycholog sportu klasy mistrzowskiej PTP,
Przewodniczący Sekcji PS PTP
Trener i instruktor zawodowy narciarstwa
alpejskiego oraz instruktor żeglarstwa
Członek Rady Narodowej Agencji Wymiany
Akademickiej
Członek Rady ds. Kształcenia i Doskonalenia Kadr
Kultury Fizycznej
Wieloletni współpracownik Akademii Trenerskiej
14

Plan wykładów Literatura (obowiązkowa):

Wprowadzenie Aronson, E., Aronson, J.

Teoretyczne podstawy – główne nurty (2020). Człowiek istota
Procesy percepcyjne społeczna. Wydanie
Pamięć – uczenie się Nowe. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe
Myślenie
PWN.
Osobowość
Aronson, E. (po 2000; 2009-
2017). Człowiek - istota
społeczna. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe
PWN.

15 16

Pozycje uzupełniające Pozycje uzupełniające

Strelau, J., Doliński, D. (red.) (2021).
Psychologia. Podręcznik akademicki. Ciccarelli, S.K., White, J.N.
(2019). Psychologia. Poznań:
Tom 1-2. Gdańsk: GWP. Rebis.

Zimbardo, P.G., Gerrig, R.J.

(2022). Psychologia i życie
(Wydanie 4). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe
PWN.

1
© prof. Marcin Krawczyński

EGZAMIN
TREŚCI WYKŁADÓW
Egzamin pisemny - online
26.11 godz. 8.00 (pedagogiki, diks, lic filologie)
WIELKIE EKSPERYMENTY
04.12 godz. 8.00 (mgr filologie)
Przepisuję oceny na podstawie indeksu
PSYCHOLOGII
studiów wyższych lub suplementu – ten sam
przedmiot
Kontakt: m.krawczynski@ateneum.edu.pl
20

Czy jesteśmy racjonalni?

Co decyduje o naszym zachowaniu?
STANLEY MILGRAM
Eksperymentalne badanie posłuszeństwa
Czy poraziłbyś prądem elektrycznym obcego
człowieka, gdyby Cię o to poprosił?
Wyniki
62% osób naciskało wszystkie przełączniki
Średni poziom najsilniejszego wstrząsu
wyniósł blisko 370 Voltów
Żaden z badanych, który doszedł do 5
przycisku od końca, nie odmówił dojścia do
końca
W sytuacji społecznej – 85% badanych

22

„Zabawa w śmierć” (2010) Polski eksperyment

Doliński, D., Grzyb, T.

(2017). Posłuszni do bólu. O
uległości wobec autorytetu w
50 lat po eksperymencie
Milgrama. Sopot: Smak
Słowa.

2
© prof. Marcin Krawczyński

ZOBACZ! PRZECZYTAJ!
Eksperymentator (2015) SOLOMON E. ASCH
X A B C
Milgram, S. (2017). Posłuszeństwo wobec autorytetu.
Sopot: „Smak Słowa”.

25 26

„Więzienny eksperyment” (2015)

Wyniki „Eksperyment” (2001) lub (2010)
76% badanych zachowywało się „Cicha furia” (1991)
konformistycznie przynajmniej w jednej
próbie (Asch, 1957) Eksperyment Zimbardo, Haney, Banks i Jaffe
(1973)
Badanie psychologicznych skutków, jakie
pobyt w więzieniu wywrze na osobach, które
zgłosiły się ochotniczo
„Więzienie” mieściło się w suterenach
Stanford University
27 28

PSYCHOLOGIA
grec. psyche – dusza,
logos – słowo, nauka
(ale w druku 1590 r.?, rozprawa Gocleniusa)

wyjaśnia zachowanie się człowieka, a

wyjaśniać to zrozumieć i korygować w
efektywnym działaniu

3
© prof. Marcin Krawczyński

Inne rozumienia DZIAŁY PSYCHOLOGII

to nauka o czynnościach człowieka i o 1) TEORETYCZNE
człowieku jako podmiocie tych czynności ogólna
(Prof. T. Tomaszewski) społeczna
rozwoju człowieka
2) STOSOWANE
nauka o zjawiskach psychicznych i o pracy
zachowaniu wszystkich organizmów kliniczna
żywych (naukowe badanie zachowania wychowawcza
organizmów) inne np. sportu, reklamy, militarna itp.

„Psychologia ma długą
przeszłość, ale krótką historię”

HISTORIA - PODSTAWY
Herman Ebbinghaus („Zarys psychologii”,1908)

35

Filozofowie greccy
Liczne pytania: czy dusza i ciało są z tej samej
substancji? Jak kontaktują się ze sobą? Czy
dusza może istnieć po śmierci ciała? Skąd
STAROŻYTNOŚĆ bierze się nasza wiedza? Jak działają zmysły?
Jaki jest mechanizm powstawania emocji? Czy
wychowanie wpływa na nasz charakter, czy
rodzimy się z nim?
Odejście od tłumaczenia zjawisk zachodzących
w świecie ingerencją bogów i poszukiwanie
racjonalnych wyjaśnień
Zdobywanie wiedzy drogą rozmyślań i
36 obserwacji świata 37

4
© prof. Marcin Krawczyński
Sokrates (469-399 p.n.e.)
Zmuszał ludzi do zastanowienia się nad sensem
rozumu i cnoty (cnota to sens życia człowieka),
zaś wiedza najważniejszym środkiem do
osiągnięcia celu
Kto posiada wiedzę i cnotę, ten posiada
największe dobro i jest zatem człowiekiem
szczęśliwym
Dusza jest właściwym człowiekiem, jego „ja”. To
ona odróżnia go bowiem od świata zwierząt
Wiedza nie wynika z doświadczenia, ale tkwi
gdzieś w nas, w miejscu, z którego trudno ją
wydobyć
ARYSTOTELES (384 – 322 p.n.e.) - „De
anima” („O duszy”); siedliskiem umysłu –
serce; empiryzm – ważniejsza obserwacja niż
teoria; indukcja (od szczegółu do ogółu)
Dusza wg Arystotelesa:
dusza wegetatywna wiąże się z odżywianiem,
wzrostem i rozmnażaniem; stanowi formę
wszystkich istot żyjących: roślin, zwierząt i
ludzi;
dusza zmysłowa czyni zdolnym do
spostrzegania zmysłowego i poruszania się;
stanowi formę u zwierząt i ludzi;
dusza rozumna występuje wyłącznie u ludzi i
umożliwia im myślenie
CZASY NOWOŻYTNE
ŚW. AUGUSTYN (354–430), TOMASZ Z
AKWINU (1225–1274), KARTEZJUSZ
(1596 – 1650), JOHN LOCKE (1632-
1704), DE LA METTRIE (1709 – 1751),
IMMANUEL KANT (1724-1804)
Inne zainteresowanie człowiekiem
PLATON (428(7)-347 p.n.e.) – siedliskiem
umysłu – mózg; racjonalizm –
przedkładanie teorii nad obserwację;
dedukcja (od ogółu do szczegółu)
DEMOKRYT (460-370 p.n.e.) – początek
myśli materialistycznej; atomy
38
Typologia Hipokratesa-Galena
HIPOKRATES (460-377 p.n.e.) – pierwsza
typologia temperamentu: w nawiązaniu do
żywiołów (ogień, powietrze, ziemia i woda)
wyodrębnił soki (humory) organizmu. Teorię
rozwiną GALEN (ok. 130-200?), stąd typologia
Hipokratesa-Galena:
§ choleryk (gr. chole – żółć)
§ melancholik (gr. melas – czarna i chole –
żółć)
§ flegmatyk (gr. – phlegma – flegma, śluz)
§ sangwinik (łac. sanguis – krew)
Podsumowanie XVIII-XIX wiek
Triumf nauk ścisłych
Czas wielkich wynalazków i odkryć
Nowe teorie
Inne zainteresowanie człowiekiem
W stronę logicznego wyjaśniania faktów i
odkrywania praw rządzących ludzkim
zachowaniem w oparciu o pozyskane
eksperymentalne dane (rozważania o
duszy – dla filozofów)
43
5
© prof. Marcin Krawczyński

POWSTANIE PSYCHOLOGII
NAUKOWEJ
q Wilhelm Maximilian Wundt (1832–1920)
q w 1879 roku założył na Uniwersytecie w
Lipsku pionierskie laboratorium KIERUNKI (NURTY)
psychologiczne (Instytut)
q postrzegał psychologię jako dziedzinę̨ nauki
PSYCHOLOGII
przyrodniczej zajmującą się̨ badaniem
świadomego doświadczenia
q Badania empiryczne – systematyczne
zbieranie i analiza danych 45

KIERUNKI PSYCHOLOGII
INTROSPEKCJONIZM
INTROSPEKCJONIZM To co dzieje się w świadomości nie jest
PSYCHOLOGIA POSTACI (GESTALT) dostępne obserwacji kogoś z zewnątrz;
BEHAWIORYZM podstawowym źródłem informacji jest
NEOBEHAWIORYZM introspekcja, tj. wgląd we własne
KLASYCZNA PSYCHOANALIZA przeżycia wewnętrzne.
NEOPSYCHOANALIZA
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
KONCEPCJE POZNAWCZE
PSYCHOBIOLOGIA, PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA
KONCEPCJE POTOCZNE

PSYCHOLOGIA POSTACI
(GESTALT)
W naszej świadomości wyodrębniają się nie
poszczególne elementy, lecz całościowe
twory. Owe całości tworzą określoną
postać występującą na jakimś tle, postać
mającą zorganizowaną strukturę. Całość
jest niezależna od elementów, ale
elementy od całości. Zmiana elementów
nie pociąga za sobą zmian postaci jeśli jej
struktura zostanie zachowana.
Tło i figura

6
© prof. Marcin Krawczyński

TEORIA UCZENIA SIĘ cd.

(BEHAWIORYZM)
JOHN B. WATSON (1878 – 1958) Człowiek rodzi się jako „tabula rasa” i
wszystkiego wyucza się w ciągu życia
Osobowość to zespół wyuczonych
Odrzucenie introspekcji
nawyków zachowania
Badać można jedynie zachowanie
Terapia: uczenie odbywa się poprzez
Bodziec-reakcja (S–>R)
„modelowanie” reakcji i przeuczanie
Manipulując wzmocnieniami (karę,
nagrodę) można znacznie
zmodyfikować reakcje człowieka, który
się do nich przystosowuje

7
© prof. Marcin Krawczyński

NEOBEHAWIORYZM KLASYCZNA PSYCHOANALIZA

Rozwinięcie formuły S->R
S–>O–>R
Obok zmiennych niezależnych (bodźców)
i zależnych (reakcji), zmienne
pośredniczące – popędy, nawyki, cele,
wyobrażenia (osobowość)
ZYGMUNTA FREUDA (1856-1939)
1) metoda wykrywania i wyjaśnienia
nieświadomych zjawisk psychicznych i
głęboko utajnionych przeżyć, których osoba
nie kontroluje i nie uprzytamnia sobie
wyraźnie;
2) teoria psychologiczna o psychice człowieka
i jego osobowości.
57

58

Teoria osobowości – trzy elementy FAZY ROZWOJU

struktury PSYCHOSEKSUALNEGO

Id (ono) – libido (Eros) i popęd destrukcyjny 1) FAZA ORALNA (inkorporacja oralna,

(Thanatos) agresywność oralna)
2) FAZA ANALNA (retencyjny charakter
Ego (ja) analny, ekspulsywny charakter analny)
3) FAZA FALLICZNA, EDYPOWA
Super ego (nad ja) 4) FAZA LATENCJI
5) FAZA GENITALNA
60

8
© prof. Marcin Krawczyński

W psychice trzy sfer:

Świadomość – obejmuje niewielką liczbę
zdarzeń psychicznych, które w danym
momencie skupiają uwagę jednostki
Przedświadomość – myśli nieuświadomione
w danej chwili, ale możliwe do
uświadomienia w przyszłości
Nieświadomość – wyparte (aktywnie
usunięte ze świadomości) lub zapomniane
wspomnienia, które wpływają na nasze
świadome myśli, zachowanie 63

64 65

Krytyka
Teoria czy „teoria” – teoria ta jest zbyt trudna do Zobacz!
udowodnienia lub obalenia
Wszechogarniający seksualizm „Niebezpieczna metoda” (2011)
Trudności w weryfikacji empirycznej – metody
badawcze mają małą wartość naukową „Diagnoza zbrodni” (1992)
Pojęcia są wieloznaczne, a twierdzenia
niemożliwe do zweryfikowania
Niemal cała teoria wyrasta na bazie starannej
obserwacji pojedynczych pacjentów
zgłaszających się na leczenie
Wieloletnie leczenie, którego skutki trudno
ocenić

9
© prof. Marcin Krawczyński
NEOPSYCHOANALIZA
PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA
CARL GUSTAW JUNG (1875-1961)
Odrzucenie „seksualizmu”
Nieświadomość zbiorowa
Archetyp – najbardziej pierwotna idea lub forma
danej rzeczy, podobna u przedstawicieli całego
gatunku ludzkiego; związana z uniwersalnymi
tematami np. dobro, zło, płeć, narodziny i śmierć
Typy osobowości: introwertyk (koncentracja na
doznaniach wewnętrznych) i ekstrawertyk
(koncentracja na świecie otaczającym)
68
PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
A. Maslow (1908-1970), C. Rogers (1902-1987)
Podstawową właściwością natury ludzkiej jest
rozwój czyli dążenie do samorealizacji,
samoaktualizacji własnych potencjalnych szans
Cel wychowania – ukształtowanie osoby w pełni
dojrzałej przez:
- dążenie do integracji osobowości
- rozwój autonomii jednostki
- kształtowanie postaw allocentrycznych
- rozszerzanie świadomości
- formowanie tożsamości
70
PSYCHOBIOLGIA
Bada wpływ biologii na nasze zachowanie
Zainteresowania badawcze obejmują̨ m.in.
narządy zmysłów, układ ruchu, sen, zmiany
fizjologiczne i behawioralne w wyniku
zażywania narkotyków, działanie układu
trawiennego, układu rozrodczego, rozwój
neurologiczny, plastyczność́ układu
nerwowego i biologiczne korelacje zaburzeń́
psychicznych
W jej badania zaangażowani są obok
psychologów specjaliści z rożnych dziedzin
(biolodzy, lekarze, fizjolodzy, chemicy)
72
NEOPSYCHOANALIZA
PSYCHOLOGIA INDYWIDUALNA
ALFRED ADLER (1870-1937)
Potrzeba mocy i dominacji jest
najważniejszym ludzkim popędem
Kompleks niższości
Decydujący wpływ na rozwój
osobowości – kolejność urodzenia w
stosunku do braci i sióstr
KONCEPCJE POZNAWCZE
Zakłada ona, że jednostka jest podmiotem
przyjmującym postawę poznawczą, badawczą,
której celem jest obserwacja świata,
formułowanie hipotez, planowanie,
eksperymentowanie i wnioskowanie oraz
przystosowanie się do świata i kształtowanie go
Informacja
Kognitywistyka zajmuje się̨ obserwacją i analizą działania
zmysłów, fizjologii mózgu i funkcjonowania umysłu, w
szczególności ich modelowaniem. Znajduje się̨ na pograniczu
wielu dziedzin (psychologii poznawczej, neurobiologii, filozofii
umysłu, sztucznej inteligencji, lingwistyki, logiki i fizyki, itd.).
PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA
Zajmuje się̨ badaniem podstawowych przyczyn
warunkujących zachowania. Jako podstawowe
przyczyny zachowania możemy wskazać
optymalne przystosowanie się̨ i funkcjonowanie
organizmu w jego środowisku, a także
reprodukcję
Oczekujemy, że jeśli dane zachowanie jest
uwarunkowane genetycznie, to we wszystkich
kulturach ludzkich powinno ono być́ wyrażane
podobnie, ponieważ̇ różnice genetyczne między
poszczególnymi populacjami ludzkimi są̨
73
niewielkie
10
© prof. Marcin Krawczyński

KIERUNKI PSYCHOLOGII
KONCEPCJE POTOCZNE
Są to mniej lub bardziej powszechne INTROSPEKCJONIZM
społeczne przekonania dotyczące ludzkiej PSYCHOLOGIA POSTACI (GESTALT)
natury i mechanizmów ludzkiego BEHAWIORYZM
zachowania NEOBEHAWIORYZM
KLASYCZNA PSYCHOANALIZA
Są kategoryczne, a ich twierdzenia
NEOPSYCHOANALIZA
skrajne i rozstrzygające np. nigdy, zawsze PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Dotyczą zwykle jakiejś cechy lub cech KONCEPCJE POZNAWCZE
PSYCHOBIOLOGIA, PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA
KONCEPCJE POTOCZNE

PROCESY
REGULACYJNE
Cele współczesnej psychologii WYŻSZE
OSOBOWOŚĆ
np. zdolności (inteligencja)
Opisywanie – co się dzieje? NIŻSZE potrzeby i wartości
temperament

Wyjaśnianie – dlaczego tak się dzieje? postawy

zainteresowania
INSTRUMENTALNE KIERUNKOWE lub N E O U S
Przewidywanie – kiedy to się zdarzy
ponownie? POZNAWCZE WYKONAWCZE PR. EMOCJONALNE PR. MOTYWACYJNE
- nawyki ruchowe
Oddziaływanie – jak można to zmienić? - nawyki językowe

PERCEPCYJNE INTELEKTUALNE (UMYSŁOWE)

- wrażenia - wyobrażenia
- spostrzeżenia - pamięć
- uwaga - myślenie

76

Dziękuję za uwagę!

Kontakt:
m.krawczynski@ateneum.edu.pl

78

11