AP 3RD QUARTER REVIEWER
ROLES
ARALIN 3.1: Sex at Gender
SEX – biyolohikal na katangian (biological
attributes) na nagtatakda sa mga tao bilang babae
at lalaki.
- Permanente at hindi nababagong mga
katangiang biyolohikal na nakabatay sa
anatomiyang pisikal at pisyolohikal na
awtomatikong nakukuha ng isang tao sa
kanyang kapaganakan at maituturing na
magkakatulad sa lahat ng mga lipunan at
kultura.
Kabilang sa mga anatomiyang pisikal:
- Genetalia
- Buhok sa mukha
- Estruktura at komposisyon ng katawan
- Gampanin sa reproduksiyon
Katangian ng Sex
1. Ang babae ay may buwanang regla
2. May bayag ang lalaki o testicle
3. Ang babae ay may suso at ang suso nila ay
may gatas.
4. Mas Malaki ang buto ng lalaki.
Subalit ayon sa World Health Organization (WHO),
ang kahulugan ng Sex bilang katangiang
biyolohikal na nagtatakda sa pagiging babae o
lalaki ay hindi absolutong katotohanan.
INTERSEX – Mga taong may hindi maipaliwanag
na kasarian o sex, kung saan ang kanilang sexual
anatomy o genetalia, reproductive organs at
chromosome patterns ay hindi tugma sa
pangkaraniwang katangian ng lalaki at babae.
- Kung kaya batay sa kasarian o sex, ang mga tao
ay maaaring mauri o maikategorya bilang BABAE,
LALAKI, AT INTERSEX.
GENDER – Ang pagiging babae o lalaki at
karaniwang iniuugnay sa pagkakaiba ng Lipunan at
ng kultura. Sakop nito ang pagpapakita ng
panlabas na anyo at ang kalooban ng isang tao.
- Kung sex ang tutukuyin, pinapangkat ang
mga tao bilang, “babae at lalaki.” Ito ay
biyolohikal na katangian.
- Kung gender naman ang usapan, ang
ginagamit na termino ay, “pambabae at
panlalaki.” Ito ay katangiang kultural.
GENDER ROLES – nakabatay sa norms, o ang
tanggap na pamantayan ng pagkilos at asal na
itinakda ng Lipunan.
Gampaning panlalaki
- Lakas/Strength
- Kapusukan o agresyon
- Pagiging dominante
Gampaning pambabae
- Kahinaan
- Mapag-aruga
- Pagpapasailalim
PAGKAKAIBA NG GENDER ROLES AT SEX
SEX ROLES
- Ang mga function o Gawain (tasks) batay sa
pagpapasiyang biyolohikal.
- Halos walang pagkakaiba sa iba’t ibang
lipunan
- Gampanin ng babae na manganak at mga
lalaki na mabuntis ang mga babae.
GENDER ROLES
- Ang inaasahang pagkilos, asal at pag-uugali
ng babae at lalaki.
- Ito ay binubuo ng mga gampanin at Gawain
na itinakda sa babae at lalaki batay lamang
sa mga inaakalang katangian ng bawat
kasarian at hindi dahil sa abilidad at
kasanayan.
PAGKAKAIBA NG GENDER IDENTITY AT
GENDER EXPRESSION/SEXUAL ORIENTATION
GENDER IDENTITY – Ang tingin ng tao sa sarili
bilang lalaki, babae, o parehong babae at lalaki o
wala sa mga ito.
- Sariling pananaw ito ng tao. Maaaring pareho ito
sa kasarian nang siya ay ipanganak o maaari ding
magpaopera.
GENDER EXPRESSION – Panlabas na
pagpapahayag o pagpapakilala sa Lipunan ng
babae o lalaki ng kanyang gender identity na
maaaring sa pamamagitan ng pananamit, buhok,
kilos o iba pang panlabas na katangian.
SEXUAL ORIENTATION – Naglalarawan sa
pagkaakit o atraksiyon ng isang tao sa mga
miyembro ng kaparehong kasarian o ibang
kasarian.
MGA KATEGORYA NG SEXUAL ORIENTATION
└ Heterosexual – mga taong nagkakanasang
sekswal sa miyembro ng kabilang kasarian.
└ Homosexual – mga nagkakaroon ng
pagnanasa sa mga taong nabibilang sa
katulad na kasarian.
└ Lesbian – tumutukoy sa isang babaeng
may atraksiyong emosyonal, romantiko, at
seksuwal para sa kapwa babae.
└ Gay – mga lalaki na nakararamdam ng
atraksyon sa kanilang kapwa lalaki.
└ Bi-gendered – taong may parehong
atraksiyon sa dalawang kasarian.
└ Bisexual – tinatawag ding binary, may
pakiramdam na babae at lalaki. Tinatawag
ding pansexual.
└ Asexual – mga taong walang
nararamdamang atraksyong sekswal sa
anumang kasarian at walang hilig sa sex.
└ Transgender – kung ang isang tao ay
nakararamdam na siya ay nabubuhay sa
maling katawan. Sila ay maaaring pumili
kung babaguhin ang mga hormone sa
kanyang katawan o magpapaopera.
└ Queer – mga taong di pa tiyak ang kanilang
sekswal na pagkakakilanlan.

ANG PAGBUO NG KASARIAN SA LIPUNAN
- Ayon kay Eleonor R. Dionisio, ang pagtatakda
ng kasarian ay nagsisimula sa pagkasilang ng bata.
- Ayon kay Judith Lorber, naituturo sa anak ang
pagiging lalaki o babae. Sa simula ng kanyang
pagkatuto, natutuhan niyang kumilos batay sa
kanyang kasarian.
Apat na mahalagang punto sa proseso ng
gampanin ng kasarian sa Lipunan ayon kay
Oakley at Ruth Harley
1. Manipulation - Kabilang dito ang iba-ibang
uri ng manipulasyong pisikal at pasalita.
Halimbawa ay ang pagsuot sa bata ng mga
damit panlalaki o pambabae.
2. Canalization – Ang atensyon ng bata ay
itinutuon sa mga bagay ayon sa kanyang
kasarian.
3. Verbal Apellation - Paggamit ng mga
salitang naglalarawan ng kung sino ang
babae at lalaki at ano ang inaasahan sa
kanila kagaya ng “ang babae ay mahinhin at
pinong gumalaw” samantalang ang lalaki ay
“matapang at malakas”
4. Activity Exposure - Pagtuturo ng mga
Gawain kung saan tinuturuan ang babae ng
gawaing-bahay samantalang ang mga lalaki
ay pinaglalaro sa labas.
Ang mga Institusyon at ang Ideolohiya Ng
Kasarian at Pagkakapantay-pantay
- Pormal na edukasyon
- Mass media
- Relihiyon
- Wika
Iba pang Katawagan sa pag-unawa sa gender
spectrum
Gender Normative/Cisgender – mga taong tugma
ang kasarian ng ipanganak, at tugma sa gender
identity at gender expression.
Gender Fluidity – mas malawak at mas pabago-
bagong gender expression. Ang mga interes at
kilos ay pabago-bago araw-araw.
Closeted o in the closet – tumutukoy sa taong
itinatago ang kanyang sexual orientation.
Coming out – paraan kung saan kinikilala,
tinatanggap at ipinagmamalaki ng mga lesbian, gay
at bisexual ang kanilang gender identity.
Sex Reassignment Surgery (SRS) – isang paraan
ng pagbago sa ari sa pamamagitan ng plastic
surgery.
ARALIN 3.2: Mga Isyu at Hamong Pangkasarian
Ang Binary at Gender Spectrum
- Malinaw ang paninindigan ng Pilipinas ukol sa
kasariang bilang Katolikong bansa. Makikita rin ito
sa mga polisiya ng pamahalaan.
- Nakasaad sa Saligang Batas ng Pilipinas na
“kinikilala ng Estado ang tungkulin ng kababaihan
at kalalakihan.”
Gender Expansiveness – tumutukoy sa
kahulugan ng kasariang mas malawak na
pagkaunawa at mga kaugalian.
Mga Isyu at Hamon: Ang Katayuan ng mga
Nonbinary
Sa Pilipinas
- Ang pagbaba ng katayuan ng Pilipinas ay
maaaring matukoy sa kadahilanang may kawalan
ng batas na kumikilala at nagtatanggol sa mga
nonbinary.
- Makikita sa pagsusulong at proteksiyon sa mga
lokalidad kagaya ng Quezon City kung saan
gumawa ang siyudad ng ordinansang nagpapataw
ng parusa sa diskriminasyon sa mga nonbinary sa
pagbibigay ng trabaho.
- Sa ilalim ng Family Code of the Philippines,
isinasaad na ang pag-aasawa ay ang pagsasama
ng babae at lalaki. Ito ang dahilan kung bakit hindi
makamit ng mga nonbinary ang karapatang legal
na magkasamang pagmamay-ari ng ari-arian.
- Hindi sila maaaring ikasal na kailangan para sa
magkasamang pag-aari o conjugal ownership.
Sa Ibang Bansa
- Ang mga bansang Costa Rica(2020),
Equador(2019), Australia(2017) at Colombia(2016)
ang pinakahuli sa mga bansang kumilala sa legal
na pagpapakasal ng mga nonbinary.
- Bagama’t pinapayagan ang kasal ng mga
nonbinary sa mga bansang ito, nagkakaiba ang
mga probisyon sa ilalim ng kanilang mga batas.
Nagkakaiba rin sila sa probisyon ng pag-ampon,
diborsyo, pagmamana at ang probisyon para sa
mga relihiyon.
- Sa US, kinikilala ang same sex marriage. Noong
Hunyo 26, 2015, nagbaba ng desisyon ang US
Supreme Court na pinapayaganang same sex
marriage sa lahat ng estado sa US.
Ang Simbahan at ang Gender Spectrum
- Ang relihiyon ang pinakamahalaga at
pinakaimpluwensiyang institusyon sa buhay ng tao.
Pinaniniwalaang ang buhay ng tao ay nakasalig sa
pananampalataya at doktrina ng relihiyon.
- Ang mga Pilipino ay binubuo ng 80% Kristiyano,
9%Protestante at 8% ang pangkat na hindi
Kristiyano.
- Sa aklat na Homosexuality and the Catholic
Church, niliwanag ng Simbahang Katoliko ang
kahulugan ng Homosexuality. Ayon sa aklat, ito ay
atraksyon sa kabilang kasarian at ito ay bunga ng
kakulangan sa maayos na relasyon ng magulang
ng may kaparehong kasarian.
- Para sa simbahang Katoliko, ang kalinisan o
kadalisayan ay paraan upang maalis ang pagkaakit
sa parehong kasarian.
- Sa kabuoan, hindi tinatanggap ng simbahan ang
mga gawaing homosexual.
SAMAHAN NG LGBTQ+ SA PILIPINAS
LADLAD PARTYLIST
BUKAS ISIP. BUKAS PUSO. - Itinatag noong
Setyembre 1, 2003 sa pangunguna ni Danton
Remoto na naglalayong mapangalagaan ang
Karapatan ng mga LGBTs sa pamamagitan ng pag-
angat ng kaalaman ukol sa LGBTs at iba’t ibang
isyu na kanilang nararanasan.
- Nagsagawa rin ng mga programa na may
kinalaman sa kabuhayan at pagbibigay ng
suportang panlipunan.
University of the Philippines Babaylan - Ang
pangunahin at pinakamatagal na Samahan para sa
LGBTQ+ sa buong UP System sa bansa. Ang
Samahan ay nabuo sa paniniwala na ang lahat ng
tao anuman ang lahi, nasyonalidad, relihiyon at
kasarian ay nararapat na may pagkakapantay-
pantay kaya naman, nilalayon nitong isulong at
pangalagaan ang Karapatan ng LGBTQ+.
Lagablab - Isang kalipunan ng mga Samahan ng
LGBTQ kasama ang mga indibidwal na LGBTQ at
mga taga-suporta nito na ang pangunahing layunin
ay ang isulong at pangalagaan ang mga Karapatan
at pangunahing Kalayaan ng mga LGBT sa
pamamagitan ng paggawa o pagsuporta sa mga
patakaran, ordinansa at batas.
Galang - Samahang nakatala sa Security and
Exchange Commission na naglalayong
mapangalagaan ang mga Karapatan ng mga
maralitang tagalungsod na bahagi ng LGBTQ na
kadalasang biktima ng diskriminasyon,
nakararanas ng kakulangan sa edukasyon,
kalusugan at hanapbuhay.
Opentable Metropolitan Community Church -
Isang ecumenical at progresibong kristyanong
simbahan na tumatanggap ng LGBTQ at mga
pamilya nito. Pinagtutuonan ng simbahan ang
pagmamahal bilang pinakamahalagang moral at
kanila namang tinututulan ang pagbubukod o
exclusion sa mga LGBTQ.
ARALIN 3.3: Iba’t ibang Isyung Pangkasarian at
Gender
Violence Against Women - ANG ISYUNG
PATULOY NA KARAHASAN (VIOLENCE) SA MGA
KABABAIHAN
Ayon sa United Nations Population Fund
(UNFPA) noong 2012, ang karahasan laban sa
kababaihan (violence against women o VAW) ay
isa sa kaawa-awang karanasan ng mga babae na
bunga ng gender discrimination.
Sinasalamin at pinagtitibay ng gender-based
violence o VAW ang inequality sa magkaparehong
gender.
RA – 9262 – Anti-Violence Against Women and
Their Children Act of 2004.
ANG ISYU NG PROSTITUSYON
- Pagbebenta ng mga Serbisyong seksuwal
(selling of sexual services.)
- “The world’s oldest profession.”
- Itinuturing ng maraming Lipunan ang mga
prostitutes bilang madumi, mababa,
masama, at ilegal.
- Noong 2017, umaabot sa mahigit-kumulang
110 bansa sa buong daigdig ang may
umiiral na batas na nagdedeklarang labag
sa batas o ilegal ang prostitusyon.
- Ang mga taong nasa ganitong hanapbuhay
ay itinuturing na kriminal at imoral.
- Ang mga prostitutes ay nagiging biktima ng
karahasan, sexually-transmitted diseases,
at eksploytasyon ng mga criminal
syndicates at korupsiyon ng mga pulis at
may kapangyarihan.
- Ayon sa mga nagsusulong ng
dekriminalisasyon ng prostitusyon, ang mga
prostitutes ay hindi dapat ituring na kriminal
kundi biktima ng eksploytasyon" sanhi ng
umiiral na “social at economic injustice” sa
lipunan.
- Kung kaya, sa llang mga bansa, sa halip na
ideklarang gawaing kriminal at ilegal ang
pagpasok sa prostitusyon, kanilang
pinagtibay ang batas na kumikilala sa
legalisasyon ng prostitusyon
- Sa pagsasalegal ng prostitusyon,
nagkaroon ng alituntunin at mekanismo na
nagpapatupad ng regulasyon na
nangangalaga kapwa sa mga ,karapatan at
kapakanan hindi lamang ng mga prostitutes
kundi ng publiko sa pangkalahatan tulad ng
pagkalat ng sexually-transmitted diseases
(STDs).
- Noong 2017, tinatayang nasa humigit 15
bansa sa daigdig ang may umiiral na patas
sa legalisasyon ng prostitusyon o “sex
trade.” Kabilang sa mga bansang jto ang
Denmark, Costa Rica, Finland, Argentina,
New Zealand, Australia, Belgium, Germany,
Netherlands, Brazil, Ecuador, Greece,
Colombia, Canada, at France.
ANG ISYUNG REPRODUCTIVE HEALTH
- Malalim ang epekto ng violence against
women sa reproductive health ng babae
kabilang ang ukol sa unwanted
pregnancies, restricted access sa mga
contraceptive at impormasyon sa
pagpaplano ng pamilya, di ligtas na
aborsiyon matapos ang unwanted
pregnancies, at kaligtasan sa mga sexually
transmitted infections tulad ng HIV/AIDS.
- Sa mga bansa sa daigdig kasama na ang
Pilipinas, ang pagsasabatas ng
Reproductive Health (RH) Law partikular
ang Republic Act 10354 (Responsible
Parenthood and Reproductive Health Act of
2012) noong Disyembre 2012 ay isang
napakalaking isyu bunga ng banggaan ng
mga nagtutunggaling panig.
- Bilang isang “Catholic majority nation,”
naging pangunahing oposisyon sa
pagpapatibay ng RH Law ang herarkiya ng
 Simbahang Katoliko at mga organisasyong - Sa Pilipinas, tanging ang kinikilala ng batas
nasa ilalim nito. sa paghihiwalay ng mag-asawa ay ang
- Sa kabilang dako, sa mga tagasuporta ng annulment at legal separation.
pagsasabatas ng RA 10354, ito ay isyung - Sa ilalim ng batas, maaaring isagawa ang
pagsusulong ng reproductive rights ng annulment sa pamamagitan ng dalawang
kababaihan at sa kabuoan ay isyung pang- proseso o pamamaraan: annulment of
gender at pangkababaihan. Sa marriage at declaration of nullity of
pagpapatibay ng RH Law, tinitiyak lamang marriage.
nito ang universal access sa iba’t ibang - Sa proseso ng annulment of marriage, ito
pamamaraan ng contraception. ay ang pagpapawalang-bisa ng hukuman
- Sa kabuoan, ang RH Law ay pagpapatibay, ng isang balidong kasal (valid marriage)
at pagkilala ng batas at pamahalaan sa batay sa mga kadahilanang kinikilala ng
reproductive rights ng kababaihan kung batas.
saan sila ay binibigyan ng sariling
Mga Kinikilalang Batayan o Grounds para sa
kalayaang makapili ng angkop na
Annulment
contraception, bilang at agwat ng anak, at
makapagpasiya sa kanyang sariling - (1) Kawalan ng parental consent sa mga
katawan. naikasal na wala sa legal na edad;
- (2) pagkabaliw (insanity);
ANG ISYUNG SAME-SEX MARRIAGE,
- (3) pandaraya (fraud)
DIBORSYO, AT ANG PAGTUTOL NG
- (4) force, intimidation at undue influence;
SIMBAHANG KRISTIYANO
- (5) pagkabaog (impotence);
Sa paghahangad na magkaroon ng gender - (6) sexually transmitted diseases (STD).
equality, ang dalaway napakalaking isyu pa rin sa
Samantala, sinasagawa naman ang declaration on
Pilipinas na may kaugnayan sa kasarian at gender
the nullity of marriage sa mga sitwasyon sa isang
ay ang legalisasyon ng diborsyo (divorce) sa
kasal na itinuturing na walang bisa (null and void).
kababaihan at same-sex marriage, sa mga
LGBTQIA. Matapos aprobahan ng hukuman ang annulment,
ang dating mag-asawa ay kapwa parehong
Balakid sa legalisasyon
maaaring muling ikasal at magkaroon ng mga
- Simbahan bagong asawa.
- Batayang institusyong panlipunan
Legal separation - ay ang proseso kung saan
- Presyur
kinikilala ng batas (judicially recognized) ang
- Batas
paghihiwalay ng mag-asawa ng hindi
- Sa ilalim ng kasalukuyang batas at aral ng ipinawawalang-bisa ang kasal. Tanging ang
Simbahang Katoliko, binibigyang kahulugan ang ipinawawalang bisa (terminated) lamang sa legal
kasal bilang pagsasama lamang ng dalawang tao separation ay ang marital obligation na magsama
na nagmula sa magkaibang kasarian (heterosexual sa isang bubong (live together) bilang mag-asawa
couples) at hindi ang nagmula sa magkaparehong (bilang husband at wife) at ang kanilang property
kasarian (homosexual couples). relations.
- Sa Simbahang Katoliko, ang pamilya at kasal ay
kapwa itinuturing na banal (sacred) na hindi dapat
ang tao o batas ang nagpapasiya ng paghihiwalay
sapagkat ang pagsasama ng dalawang tao sa
pamamagitan ng seremonya ng kasal ay may
basbas o pagbubuklod mismo na isinagawa ng
Diyos.
ANG ISYU NG DIBORSYO
- Sa buong daigdig, tanging ang Pilipinas
ang nag-iisang estado na kasapi ng United
Nations, matapos ang legalisasyon sa
diborsiyo ng Malta noong 2011 at ang
Vatican City na isang ecclessiastical state,
ang hindi pinapayagan sa batas ang
diborsiyo.
- Ang diborsiyo na kilala rin bilang dissolution
of marriage ay ang pagpapawalang-bisa o
terminasyon ng kasal (marriage) o marital
union sa ilalim ng batas ng isang partikular
na bansa o estado.
- Sa mga bansa na kinikilala ng batas ang
monogamy o pagkakaroon ng iisang asawa,
pinapayagan ang diborsiyo ang sinuman sa
dalawang dating mag-asawa na muling
maikasal at magkaroon ng mga bagong
asawa.