Strategjia Dhe Plani I Veprimit Për Arsim Profesional Dhe Trajnim Në Kontekst Të Mësimit Të Përjetshëm 2013 - 202-Maqedoni

STRATEGJIA PËR ARSIM PROFESIONAL DHE TRAJNIM 2013 - 2020
PROJEKT VERSIONI FINAL
STRATEGJIA PËR ARSIM PROFESIONAL DHE TRAJNIM NË

KONTEKST TË MËSIMIT TË PËRJETSHËM
2013 - 2020
ME PLAN AKSIONAR (shtojcë)
PROJEKT-DOKUMENT i Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës

I përgatitur me ndihmën e Fondacionit Evropian për Trajnim (ETF)
Shkup, 2013
1
Përmbajtja
Lista e shkurtesave
Mirënjohje dhe falënderim
Rezyme përmbledhëse
1. Sfond............................................................................................................................. 8
1.1. Pse kemi nevojë për një Strategji në APT...............................................................9
1.2. Jeta dhe puna ndryshojnë .....................................................................................9
1.3. Epokë e re – shkathtësi të reja ............................................................................12
1.4. Strategjia për ATP në kontekst ndërkombëtar ....................................................15
2. Sistemi për APT- karakteristikat kryesore, mundësitë dhe sfidat ...........................19
2.1. Ambienti në të cilin funksionon APT-ja.................................................................21
2.2. Struktura e sistemit të APT-së..............................................................................25
2.3. Avancimi dhe tranzicioni......................................................................................31
2.4. Atraktiviteti i APT-së.............................................................................................32
2.5. Legjislativi.............................................................................................................36
2.6. Sfidat.................................................................................................................... 37
3. Korniza e Strategjisë.....................................................................................................46
3.1 Parimet udhëzuese................................................................................................48
3.2 Vizioni dhe objektivat e Strategjisë.......................................................................49
4. Sistemi i ardhshëm i ATP-së.........................................................................................51
4.1 ATP në funksion të fuqizimit të kohezionit dhe inkluzionit social .........................51
4.2 Arsim dhe trajnim profesional atraktiv..................................................................54
4.3 Cilësia dhe relevanca – garanci për konkurrencë .................................................60
4.4 Qeverisja e mirë, resurset, kapacitetet dhe përgjegjësitë e sistemit të ardhshëm të
ATP-së....................................................................................................................65
5. Zbatimi efektiv dhe efikas i Strategjisë dhe Planit aksionar për ATP ........................70
6. Fazat e zbatimit të Strategjisë......................................................................................71
Referenca
2
SHKURTESA
АPRM Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë

BPV Bruto Prodhimi Vendor
BZHA Byroja për Zhvillimin e Arsimit
VMJI Validimi i mësimit joformal dhe informal
AL Arsimi i lartë
SLP Specializimi i lartë profesional
ESHS Enti Shtetëror i Statistikave
QSHP Qendra Shtetërore e Provimeve
ISHA Inspektorati Shtetëror i Arsimit
MP Mësimi i Përjetshëm
KSEATP Sistemi Evropian i Kredive në Arsimin dhe Trajnimin Profesional
PRE Pir-rivju evropian
EQAVET Korniza Evropiane për Sigurimin e Cilësisë në Arsimin dhe Trajnimin Profesional (më
parë EQARF)
ЕTF Fondacioni Evropian për Trajnim
BE Bashkimi Evropian
BNJVL Bashkësia e Njësive të Vetëqeverisjes Lokale
ZHVP Zhvillimi i vazhdueshëm profesional
МЕ Monitorimi dhe evaluimi
PM Provimi i mjeshtërisë
MASH Ministria e Arsimit dhe Shkencës
МPPS Ministria e Punës dhe Politikës Sociale
MF Ministria e Financave
ANPAEM Agjencia Nacionale për Programe Arsimore Evropiane dhe Mobilitet
QDN Qendra e Dialogut Nansen
MJI Mësimi joformal dhe informal
ON Observatori nacional
KAEAL Këshilli për Akreditim dhe Evaluim të Arsimin të Lartë
ARR Arsimi i të rriturve
SC Sigurimi i cilësisë
NVA Nevoja të veçanta arsimore
TP Tregu i punës
APT Arsimi profesional dhe trajnimi
AM Arsimi i mesëm
AMP Arsimi i mesëm profesional
AMP -2v Arsimi i mesëm profesional dyvjeçar
AMP-3v Arsimi i mesëm profesional trevjeçar
SHMP Shkollat e mesme profesionale
SHM Shkollat e mesme
APT Arsimi profesional teknik
3
CEDEFOP Qendra Evropiane për Zhvillimin e Arsimit dhe Trajnimit Profesional

QARR Qendra për Arsimin e të Rriturve
QAPT Qendra për Arsim Profesional dhe Trajnim
4
Mirënjohje dhe falënderim
Autorët e Strategjisë për arsim dhe trajnim profesional u falënderohen institucioneve dhe
individëve, të cilët ishin të angazhuar në mënyrë aktive në hulumtim për nevojat e këtij studimi
dhe dhanë një kontribut të çmuar për formësimin e saj.
Mirënjohje e veçantë i takon ministrit të Arsimit dhe Shkencës z. Pençe Kralev, znj. Eduarda
Castel Branco – koordinatore e projektit dhe z. Manfred Valenborn nga ETF-ja. Falënderim të
posaçëm meriton kryetarja e Këshillit për Përpilimin e Strategjisë, z-nj. Elena Ivanovska,
anëtarët e Këshillit, këshilltari i ministrit të Arsimit dhe Shkencës, z. Igor Nikollovski, si dhe
drejtori i Qendrës për Arsim Profesional dhe Trajnim z. Zeqir Zeqiri dhe të punësuarit në
Qendër, për kontributin e tyre në koordinimin dhe përkrahjen e procesit gjatë përpilimit të
Strategjisë.
Strategjia nuk do të ishte aq gjithëpërfshirëse po të mos ishte kontributi i të punësuarve në

Qendrën për Arsim Profesional dhe Trajnim, i përfaqësuesve të Agjencisë së Punësimit në
Republikën e Maqedonisë dhe përfaqësuesve të Odës Ekonomike të Maqedonisë. I
falënderojmë për kontributin e tyre në grumbullimin e të dhënave dhe sigurimin e kushteve për
një punë efikase në terren.
Mirënjohje dhe falënderim edhe për kontributin e çmuar që dhanë anëtarët e ekipit të
ekspertëve: Dr. Avzi Mustafa, Dr. Natasha Angelloska-Galevska, Dr. Elizabeta Tomeska, Dr.
Elena Rizova dhe Mr. Sonja Andonova. Për koordinimin e procesit gjatë përpilimit të Strategjisë
Mirënjohje edhe për Mr. Elena Mishiq. Një falënderim i veçantë edhe për ekspertët
ndërkombëtarë – anëtarët e ekipit, z. Boshtjan Zgonc-Rozman, z. Elido Bandelj dhe Mr.Mirjana
Kovaç.
Gjithashtu, mirënjohje edhe për udhëheqësin e ekipit të ekspertëve, Dr. Zoran Vellkovski i cili
kontributin e të gjithë pjesëmarrësve në përpilimin e Strategjisë e shndërroi në këtë formë.
5
Rezyme përmbledhëse
Arsimi profesional dhe trajnimi është sistem i cili gjatë dekadave të fundit në Republikën e
Maqedonisë është nën presion të madh për t’u modernizuar. Përskaj proceseve globale në
fushën e ekonomisë dhe politikës, inovacionet teknologjike shkaktuan ndryshime të shpejta në
llojin e vendeve të punës, si dhe në përmbajtjen e punës në ekonominë nacionale, duke bërë
ndryshime permanente në kërkesën për kualifikime dhe shkathtësi të reja; tregu i hapur
shkaktoi edhe zgjerimin e mundësive për plasman pune të individit, si në nivel nacional, ashtu
edhe në atë ndërkombëtar, ndërsa kompleksiteti i kërkesës për shkathtësi të reja në tregun e
punës në mënyrë dramatike e determinon strukturën, organizimin dhe përmbajtjen e arsimit
profesional dhe trajnimit.
Sistemi aktual i arsimit profesional dhe trajnimit në vend manifeston dobësi si në planin
sistemor, ashtu edhe në atë programor. Numri i madh i personave të pakualifikuar, relevanca
problematike e plan-programeve aktuale mësimore, joatraktiviteti i arsimit profesional dhe
trajnimit për të rinjtë dhe të rriturit, bashkëpunimi i dobët ndërmjet institucioneve arsimore
dhe sektorit të biznesit, nevoja për profile dhe shkathtësi të reja për vazhdimin e arsimit
dhe/ose tranzicioni i suksesshëm i tregut të punës dhe proceset integruese evropiane,
imponojnë nevojën për modernizimin e arsimit profesional dhe trajnimit.
Kjo Strategji duhet të kontribuojë që arsimi profesional dhe trajnimi të shndërrohet në një
faktor kyç në zhvillimin e fuqisë punëtore, në sendërtimin e ekonomisë, e cila do ta shfrytëzojë
më mirë kapitalin njerëzor dhe do të evoluojë në drejtim të bazës së informacioneve dhe
njohurive, në përforcimin e produktivitetit individual dhe shoqëror, në zhvillimin ekonomik dhe
rritjen e standardit në vend, në përmirësimin e cilësisë së jetesës, në realizimin e plotë të
participimit social, në punësim, në përforcimin e kapaciteteve punuese dhe zhvillimin
profesional të të rinjve dhe rriturve, si dhe në realizimin e mobilitetit në nivel nacional dhe
ndërkombëtar.
Kjo Strategji dhe masat e parapara në të, duhet të mundësojnë që arsimi profesional dhe
trajnimi ta fuqizojë atraktivitetin, relevancën dhe cilësinë, si dhe të jetë faktor kyç në
promovimin e suksesit afarist, konkurrencës dhe inovacionit. Kështu të rinjve dhe të rriturve
duhet t’u ofrohen mundësi të ndryshme dhe fleksibile për nxënie dhe për të arritur shkathtësi,
të cilat do të jenë të nevojshme në zhvillimin e karrierës dhe do të nxisin frymën sipërmarrëse
duke inkurajuar pjesëmarrjen e tyre në arsim dhe trajnim të mëtejmë, si dhe duke kontribuar
për qytetari aktive dhe formësim personal, por edhe të promovojë cilësi të lartë dhe inkluzion
social, të kontribuojë për më tepër kapacitete punuese, mobilitet dhe siguri në vendin e punës,
të përmirësohet kështu anticipimi dhe menaxhimi me ndryshimet në tregun e punës dhe të
nxitet konkurrencën afariste.
6
Gjatë periudhës së ardhshme duhet të ndërmerren masa dhe aktivitete në katër fusha
themelore të cilat duhet të kontribuojnë në realizimin e gjendjes së dëshirueshme në arsimin
dhe trajnimin profesional, si:
- Fuqizimi i rolit të arsimit profesional dhe trajnimit në realizimin e kohezionit social në vend
dhe parandalimi i përjashtimit social të të rinjve dhe të rriturve për shkak të mungesës së
kualifikimeve dhe shkathtësive për ta realizuar participimin në punë dhe përmirësimin e
cilësisë së jetesës në përgjithësi,
- Fuqizimi i atraktivitetit të arsimit dhe trajnimit profesional nëpërmjet ngritjes së vetëdijes
tek opinioni për mundësitë e tij, krijimi i shtigjeve të ndryshme fleksibile për nxënie dhe
udhëheqje profesionale në kontekst të të mësuarit jetët përjetshëm dhe për zhvillimin e
kompetencave themelore për mësim të përjetshëm,
- Përmirësimi i cilësisë së arsimit dhe trajnimit profesional nëpërmjet vendosjes së një sistemi
për sigurimin e cilësisë dhe zbatimin e një pedagogjie të re, si dhe të relevancës së tij për
nevojat e tregut të punës, gjë që është garanci për konkurrencë,
- Fuqizimi dhe ripërtëritja e mekanizmave për menaxhim të mirë, për shfrytëzimin e
resurseve, për fuqizim të kapaciteteve dhe të përgjegjësisë në sistemin e ardhshëm të ATP-
së dhe fuqizimin e dialogut social.
7
1. Sfond
Strategjia për arsim profesional dhe trajnim në kontekst të mësimit të përjetshëm dhe Planit
aksionar rezulton nga një analizë sistematike të sistemit të arsimit profesional dhe trajnimit,
mbi bazën ku definohen drejtimet e ardhshme të zhvillimit të këtij nënsistemi arsimor.
Strategjia synon të përmirësojë efikasitetin në funksionimin e sistemit ekzistues të APT-së në
aspekt të cilësisë së zbatimit dhe rezultateve, përkatësisht në aspekt të efektivitetit dhe
relevancës së tij te të rinjtë dhe të rriturit, si dhe në tregun e punës dhe arsimin e
vazhdueshëm.
Pas bisedimeve ndërmjet Qendrës për Arsim Profesional dhe Trajnim dhe ETF, si dhe në
konsultim me Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës, në vitin 2011 u dakorduan për të hartuar një
Strategji dhe Plan aksionar për APT-në, duke u bazuar në një hulumtim gjithëpërfshirës
kolaborativ të sistemit ekzistues të APT-së, duke përfshirë edhe konsultimet me palët e
interesuara dhe grupet e interesit. U formua Grupi Koordinues 1 për të mbështetur dhe të
koordinuar procesin. Më vonë, Ministria e Arsimit dhe Shkencës formoi Këshillin për
Strategjinë2, i cili rregullisht realizonte takime për të monitoruar dhe harmonizuar procesin me
aktivitetet tjera të Qeverisë së Republikës së Maqedonisë. Aktivitetet e Këshillit kontribuan për
të fuqizuar procesin e hartimit të Strategjisë për APT-në, si dhe ngritjen e kapaciteteve për
përmirësimin e mëtejmë të sistemit të APT-së në vend.
ETF ka mbështetur tërë procesin e hartimit të Strategjisë dhe Planit aksionar për APT dhe
siguroi ndihmë financiare për punën e ekipit të ekspertëve të pavarur lokal, të cilët kanë kryer
aktivitete që rezultoi me një draft version final të Strategjisë për APT dhe Planit të saj aksionar.
Këto aktivitete përfshinë një proces gjithëpërfshirës dhe pjesëmarrës të konsultimeve në mbarë
vendin, duke përfshirë të gjitha palët e interesuara kryesore, organet relevante qeveritare,
donatorë, ekspertë, partnerët socialë dhe komunitetin e biznesit, si dhe komunitetin e arsimit
profesional dhe trajnimit.
Në fazën e hulumtimit janë realizuar analiza, si: dokumentacione relevante për reformë,
raporte, analiza, evaluime të mëparshme, të dhëna statistikore, si dhe të dhënat e mbledhura
përmes hulumtimit në terren nga ekipi hulumtues. Fokus i veçantë u vu në bashkëpunimin
ndërkombëtar në APT, tendencat dhe praktikat në APT, në Evropë dhe vendet tjera të botës.
Strategjia ofron një pasqyrë të situatës dhe analizë të pikave kritike, si dhe ofron zgjidhje të
mundshme për të krijuar sistem të qëndrueshëm dhe efektiv për arsimin profesional dhe
trajnimin në Republikën e Maqedonisë.
1
Grupin koordinativ e përbëjnë përfaqësues nga ekipi i ekspertëve dhe të punësuarit në Qendrën për Arsim Profesional dhe
Trajnim.
2
Palët e përfshira të përfaqësuara në Këshillin e Strategjisë janë Ministria e Arsimit dhe Shkencës, Ministria e Punës dhe
Politikës Sociale, Ministria e Ekonomisë, Qendra për Arsim Profesional dhe Trajnim, Byroja për Zhvillimin e Arsimit, Qendra për
Arsimin e të Rriturve, Enti Shtetëror i Statistikave, Bashkësia e Njësive të Vetëqeverisjes Lokale, Agjencia e Punësimit në
Republikën e Maqedonisë, Oda Ekonomike, si dhe Udhëheqësi i ekipit të ekspertëve.
8
Strategjia paraqet një produkt nga kërkimi kolaborativ (bashkëpunues) duke u fokusuar në
perceptimet e palëve të interesuara për situatën në APT dhe ndikimi i tij ndaj sferës sociale,
ekonomike dhe arsimore në vend, duke i përfshirë: mësimdhënësit dhe nxënësit në APT,
drejtorët e shkollave me APT, profesorët universitar dhe studentët, shoqatat dhe asociacionet
profesionale, autoritetet e arsimit, OJQ-të, përfaqësuesit e sektorit të biznesit, pushteti lokal,
institucionet ndërkombëtare të përfshira në APT, dhe një numër të madh të personave të tjerë
të cilët në mënyrë direkte ose indirekte janë të përfshirë në APT ose i përdorin rezultatet e tij.
Hulumtimi është kryesisht cilësor dhe në të, përveç dokumenteve për reforma dhe të dhënave
statistikore janë përdorur edhe analizat dhe të dhënat e fituara përmes intervistave, anketave
dhe fokus grupeve. (Aneks1)
1.1 Pse kemi nevojë për një Strategji në APT
Në përpjekje për të zgjidhur problemet në vend dhe për të ndërtuar një "arkitekturë" të fortë
dhe funksionale, jo vetëm nacionale, por edhe evropiane, sistemi i arsimit profesional dhe
trajnimit (APT) në vazhdimësi përballet me një sfidë serioze për t'u përgjigjur në pyetjen: Si
duhet të vendoset, çfarë mekanizma duhet pasur në dispozicion dhe drejt cilëve objektiva
duhet të tentojë për t’i përgatitur të rinjtë dhe të rriturit për të gjitha sfidat dhe ndryshimet me
të cilat ata po ballafaqohen dhe do të ballafaqohen në jetën e tyre? Ndryshe nga e kaluara, sot,
arsimi duhet të realizojë dy objektiva kryesore: i pari, bazohet në vlerat globale dhe në funksion
të drejtimeve kryesore zhvillimore të cilat janë karakteristike për botën moderne të globalizuar
(bashkëpunim, harmonizim, konkurrencë, integrim, etj). Dhe, i dyti, bazohet në kulturën
nacionale dhe vlerat, si dhe në funksion të zgjidhjes së problemeve në nivel nacional dhe
drejtimet e zhvillimit. E gjithë kjo, duhet të bëhet me respektimin konsekuent të parimeve të
solidaritetit dhe drejtësisë sociale. Gjithashtu, duke e kombinuar efikasitetin, përshtatshmërinë
dhe kreativitetin.
Përveç kësaj, APT nuk kontribuon vetëm në zhvillimin individual nëpërmjet arritjeve arsimore,
por njëkohësisht fuqizon mundësitë për nxënësit në tregun e punës dhe konkurrencë më të
madhe në ekonomi. Gjithashtu, inovacionet dhe reformat në APT trajtohen në këtë kontekst
socio-ekonomik.
1.2 Jeta dhe puna ndryshojnë
Çfarë arsimimi dhe trajnimi mund të presim në vitet e ardhshme, i cili ende nuk është i qartë
(dukshëm) për të gjithë. E ardhmja e afërt na rrethon me të gjitha ndikimet sociale dhe
teknologjike në vend dhe jashtë tij. Përreth nesh ndodhin segmente të shpejta dhe dinamike të
ndryshimeve dhe çdo ditë e ndryshojnë mënyrën e të jetuarit, menduarit, punës dhe nxënies.
Të ballafaquar me sfidën e proceseve të globalizimit (ekonomik, politik, arsimor, kulturor dhe

mjedisor), të cilat karakterizohen me një ekspansion të shpejtë nga arritjet shkencore dhe
9
inovacionet, zhvillimit dinamik të teknikës dhe teknologjisë, zhvillimit ekonomik dhe

strukturave organizative. Inovacionet е përditshme tregojnë se koha e tyre është gjithnjë e më
e rëndësishme dhe shkurtër, gjegjësisht periudha e shfaqjes së këtyre risive teknologjike,
integrimi dhe zbatimi i tyre, si dhe zëvendësimi i tyre me teknologji të reja i bën minimale dhe
më të vjetruara më shpejtë sesa ishte në të kaluarën dhe ç’priste bota. Atë që e kualifikojmë si
evoluim në teknikë dhe teknologji, në fakt shkaktoi një revolucion në jetën e përditshme dhe
punën tonë. Një gjë është e sigurt se, asgjë nuk është e sigurt, e qëndrueshme dhe lehtë e
parashikueshme. Ne, vazhdimisht jemi të rrethuar nga ndryshimet e llojllojshme, prandaj edhe
duhet të hapërojmë bashkë me ndryshimet.
Jetojmë në një kohë të turbulencave të theksuara ekonomike të ndjekura nga krizat të cilat
vështirë parashikohen. Bota në vitin 2012 u përball me sfida serioze në aspektin e punësimit
dhe me një deficit të lartë të vendeve të punës. Tre vjet nga kriza e vazhdueshme në tregun
global të fuqisë punëtore shkaktoi një rritje të papunësisë prej 27 milionë persona, e cila, në
bazë të projektimit nga ILO, kjo shifër deri në vitin 2016 do të arrijë deri 206 milionë në mbarë
botën.3
Në vitin 2011, në botë, 74.800.000 të rinj nga mosha 15-24 janë të papunë, gjë që, nga viti 2007
paraqet një rritje prej më shumë se 4 milionë të rinjve. Shkalla globale e papunësisë te të rinjtë,
prej 12.7%, është më e lartë për një përqindje nga niveli para krizës. Në nivel global, të rinjtë,
pothuajse tre herë më shumë kanë gjasa të mbesin papunë se sa të rriturit. Skenarët e
padëshirueshme, në kontekstin e zhvillimeve aktuale, japin pak shpresë për përmirësim të
ndjeshëm të mundësive për punësim të të rinjve në të ardhmen e afërt. 4
Për shkak të lidhshmërisë së ekonomive të vendeve evropiane, kriza shkaktoi një reagim
zinxhiror që nuk kurseu asnjë vend nga pasojat e padëshirueshme në të gjitha sektorët. Ashtu
siç theksohet në "Evropa 2020"5, kriza ekonomike i fshiu vlerat e qëndrueshme të rritjes
ekonomike dhe krijimin e vendeve të reja të punës, të cilat ishin rezultat i punës së vendeve
evropiane gjatë dekadës së fundit. BPV i BE-së, në vitin 2009, shënoi rënie prej 4%, ndërsa
prodhimi industrial shënoi rënie në nivelin e viteve të nëntëdhjeta të shekullit XX. Kjo krizë
shkaktoi papunësi për 23 milion njerëz ose 10% nga popullsia aktive në vendet evropiane.
Financat publike pësuan një goditje të rëndë, me një deficit mesatar prej 7% nga BPV-ja, ndërsa
niveli i borxhit arriti mbi 80% nga BPV-ja. Thjesht thënë, dy vjet e krizës rrënuan konsolidimin
fiskal nga njëzet vitet e kaluara.6
Konstatimi i përgjithshëm me të cilin të gjithë pajtohen është se, kohën e sodit e karakterizon
intelektualizmi i profesionit dhe punës. Ekonomia, në të kaluarën, konkurrencën e saj e kërkonte
3
ILO (2012): Global Employment Trends 2012 - Preventing a deeper jobs crisis, International Labour Office, Gjenevë
4
Njëjtë
5
European Commission (2010): EUROPE 2020 - A strategy for smart, sustainable and inclusive growth, Брисел, 3.3.2010,
COM(2010) 2020 final
6
Njëjtë
10
në prodhimin masiv, fuqinë punëtore të lirë, lëndët e para, energjinë, teknologjinë, më vonë
edhe në automatizimin. Ekonomia e sodit, konkurrencën dhe esencën e saj e kërkon në
teknologjinë digjitale, njohuritë dhe inovacionet. Ajo ka një orientim sipërmarrës dhe është e
fuqizuar me lidhshmëritë dhe bashkimin e bizneseve dhe partneriteteve strategjike.
Zbulimet teknologjike informative, posaçërisht teknologjitë mobile, mundësuan që puna të jetë

sa më pak e varur nga koha dhe hapësira. Jemi dëshmitarë të ndryshimeve dinamike në
strukturën, përmbajtjen dhe proceset e punës. Puna, sot, është më komplekse nga aspekti
kognitiv, e cila kërkon punë ekipore dhe bashkëpunim, dhe është më tepër e varur nga
shkathtësitë sociale dhe kompetencat teknologjike. Ajo është më mobile dhe më pak e varur
nga gjeografia, për dallim nga e kaluara. Andaj, ka nevojë për reformim të shpejtë të tregut të
fuqisë punëtore për të funksionuar më mirë dhe të tregojë interes të veçantë për të
përmirësuar shkathtësitë.
Edhe një trend tjetër që fuqishëm e ka kapluar opinionin botëror dhe kreatorët e politikave në
vendet e mbarë botës, ajo është rritja e fuqisë punëtore që në mënyrë shtesë bën trysni ndaj
sistemeve të arsimit dhe trajnimit dhe ofertës së vendeve të punës. Sipas raporteve të
Kombeve të Bashkuara, në dekadat e fundit, popullata e aftë për punë në nivel global ka
shënuar rritje për rreth 600 milionë njerëz. 7 Në të njëjtën kohë, numri i të punësuarve në
sektorin informal shënon trend të rritjes dhe është në korrelacion të drejtpërdrejtë me gjendjen
ekonomike.8 Kjo situatë është shkaktuar për shkak të rënies së natalitetit, vazhdimin e moshës
për dalje në pension dhe rritjen e jetëgjatësisë së popullatës.
Të njëjtin trend e hasim edhe në vendin tonë. Siç mund të shihet nga tabela 1.1. pjesëmarrja e
popullatës së aftë për punë (15-64 vjet) në vitin 2002 është 68,29% e cila shifër gradualisht
shënon rritje për çdo vit, dhe në vitin 2012 arrin në 71,08%.
Tabela1: Popullatë e aftë për punë në Maqedoni (mosha 15-64 vjet)

Viti Popullata Popullatë e aftë Meshkuj Femra %
për punë
20129 2 059 79410 1 464 629 742 418 722 210 71,10
201111 2 058 539 1 457 219 738 210 719 009 70,78
201012 2 055 004 1 447 957 733 393 714 564 70,46
200213 2 022 547 1 381 352 698 997 682 355 68,29
77
Unesco (2012): Transforming Technical and Vocational Education and Training Building skills for work and life, United Nations
Educational, Scientific and Cultural Organization, Paris 2012
8
OECD (2009): Development Centre Studies Is Informal Normal?: Towards More and Better Jobs in Developing Countries
9
Enti Shtetëror i Statistikave , kumtesë – popullatë aktive në Republikën e Maqedonisë, rezultate nga fuqia punëtore, tremujori
IV, viti 2012, 18.03.2013
10
Sipas Eurostat, në dispozicion: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&language=en&pcode=
tps00001&tableSelection=1&footnotes=yes&labeling=labels&plugin=1
11
Enti Shtetëror i Statistikave, kumtesë – popullatë aktive në Republikën e Maqedonisë, rezultate nga fuqia punëtore, tremujori
IV, viti 2011, 18.03.2013
12
Enti Shtetëror i Statistikave, anketë nga fuqia punëtore, 2010, pasqyrë statistikore: Popullata dhe statistikat sociale, Shkup,
nëntor 2011
11
Ky trend paraqet një sinjal alarmues në fushën e arsimit dhe trajnimit. Është e qartë se
popullsia e rritur gjithnjë e më shumë do të merr pjesë në fuqinë punëtore, ku fuqimisht
promovohet rëndësia e arsimimit të të rriturve dhe nevoja që arsimi joformal të integrohet në
sistemin global arsimor. Nga ana tjetër, bëhet problematike procesi i krijimit të vendeve të reja
të punës dhe punësimit, sidomos për të rriturit që kanë humbur vendin e punës ose përsëri
kthehen në tregun e punës.
Koha e re kërkon vendosmëri dhe qëndrueshmëri. Ndryshimet në jetë dhe punë, të gjithëve na
vë para një provimi serioz të cilit me kohë duhet t’i përgjigjemi. Në vend që t’i presim
ndryshimet, të gjithë duhet të hapërojmë me to, t’i hasim dhe të ndërmarrim gjithçka që është
e nevojshme për të siguruar zhvillim të ekonomisë sonë dhe mirëqenie për të gjithë. Ashtu siç
thuhet në parathënien e Strategjisë evropiane 2020 „Kriza është një thirrje për zgjim, moment
kur mësojmë se të vepruarit e zakontë na shpie drejt rënies graduale, deri te rëndësia e shkallës
së dytë në rendin e ri global...Ky është momenti i së vërtetës...tani është momenti kur duhet të
jemi të guximshëm dhe ambiciozë “14
Në të ardhmen, e cila sjell shumë gjëra të paparashikueshme, nuk ka dyshim se, prosperitetin e
vendit tonë duhet kërkuar në konkurrencën globale të ideve, njohurive dhe shkathtësive. Ne
kemi nevojë për t’i përmirësuar shkathtësitë e njerëzve tanë dhe t’i adaptojmë ndaj kërkesave
specifike të ekonomisë së re, dhe t’i përforcojmë kapacitetet tona për hulumtim dhe zhvillim.
Këto janë shtyllat mbi të cilat duhet ndërtuar të ardhmen tonë.
1.3 Epokë e re – shkathtësi të reja
Shkalla e lartë e papunësisë, progresi teknik dhe globalizimi nga njëra anë, dhe riorganizimi i
proceseve të prodhimit dhe plakja e popullsisë në anën tjetër, në mënyrë të konsiderueshme e
ndryshuan kërkesën për shkathtësi gjatë dekadave të fundit. Si rezultat i këtyre trendeve
afatgjate, sipas analizës së CEDEFOP, nuk është e sigurt se shkathtësitë dhe kualifikimet e
arritura në sistemin arsimor do të jenë në gjendje t’i plotësojnë nevojat aktuale dhe të
ardhshme, që do të thotë se, ekziston një mundësi e paekuilibruar e mëtejme dhe zbrazëtirë
në zinxhirin e kërkesës për shkathtësi.15
Shndërrimi i njohurive punuese në aftësi punuese potencon nevojën për një fuqi punëtore që
do zotërojë jo vetëm njohuritë e specializuara dhe relevante për vendet e punës, por edhe
njohuritë dhe shkathtësitë e përgjithshme për t'iu përshtatur teknologjive të reja dhe të
13
Enti Shtetëror i Statistikave, Regjistrimi i popullatës, amvisërive dhe banesave në Republikën e Maqedonisë, 2002
14
José Manuel Barroso, Raporti i Komisionit, Evropa 2020 – Strategjia për rritje të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse, Bruksel,
2010
15
CEDEFOP (2012): From education to working life - The labour market outcomes of vocational education and training,
Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2012
12
ndryshojë realitetin në të cilin manifestohen. Sot, më shumë se kurrë, është e rëndësishme që

të gjithë qytetarët të kenë një arsim dhe trajnim me cilësi të lartë për t’u pajisur me
kompetenca kryesore16 të cilat iu duhen të jenë ekonomikisht aktive dhe me kompetenca
punuese për t’iu përmirësuar jetën në përgjithësi.
Si pasojë e kësaj, çdo vend, duhet të fokusohet në rritjen e vazhdueshme të fuqisë punëtore me
njohuri, shkathtësi dhe qëndrime të cilat nuk mund të arrihen vetëm nëpërmjet sistemit të
arsimit formal.
Për tejkalimin e disparitetit (pabarazisë) ndërmjet ofertës arsimore dhe kërkesës arsimore,
Komisioni evropian, në vitin 2008, filloi me zbatimin e iniciativës “Shkathtësi të reja për vende
të reja të punës” (New Skills for New Jobs). Qëllimi i kësaj iniciative është të mundësohet
promovimi i anticipimit më të mirë të nevojave për shkathtësi në të ardhmen, për të zhvilluar
një harmonizim sa më të mirë ndërmjet shkathtësive dhe nevojave të tregut të punës, si dhe
tejkalohet hendeku në mes botës së punës dhe arsimit.17
Kështu, për BE-në, anticipimi dhe harmonizimi i tregut të punës dhe shkathtësive të nevojshme
u ngritën në një prioritet të lartë. Për këtë qëllim, Komisioni Evropian, në të ardhmen, do të
mbështesë krijimin e këshillave sektoriale për shkathtësi në nivel evropian, në rast kur nisma
vjen nga palët e interesuara, siç janë partnerët socialë apo observatorët. 18 Në këtë kontekst,
shumë vende të BE-së kanë vendosur zyrat, këshillat apo observatorët për anticipimin e
shkathtësive të cilat do të jenë të nevojshme për tregun e punës nëpërmjet përpjekjeve të
përbashkëta të përfaqësuesve të tregut të punës dhe ofruesve të shërbimeve arsimore dhe
trajnuese.
Për të siguruar një kombinim të vërtetë të shkathtësive është edhe një ndër prioritetet e BE-së.
Për të realizuar këtë angazhim, është e duhur që sistemi i arsimit dhe trajnimit të ofrojë një
përzierje të vërtetë të shkathtësive, duke përfshirë kompetencat e rëndësishme digjitale dhe
transversale, njohuri mediale dhe komunikim në gjuhë të huaj. Andaj, sistemi duhet të sigurojë
që të rinjtë që përfundojnë arsimin e mesëm dhe të lartë, të zotërojnë shkathtësi dhe
kompetenca të nevojshme për të bërë tranzicionin e shpejtë dhe të suksesshëm drejt
punësimit.19
Beteja kundër braktisjes së hershme të shkollimit dhe arritjet e ulëta arsimore në shkathtësitë
themelore, siç është shkrim-leximi, matematika dhe shkenca, duke përfshirë edhe të rriturit,
16
Nën kompetenca nënkuptohen aftësia që në mënyrë përkatëse të zbatohet nxënia në kontekst të definuar (arsim, punë,
zhvillim personal ose profesional). Terminologjia e përgjithshme profesionale për APT mund të shihet në: CEDEFOP (2008):
Terminology of European education and training policy, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities,
2008
17
European Commission (2010): Agenda for new skills and jobs: EU sets out actions to boost employability and drive reform,
Strasburg, 23 nëntor 2010
18
COM(2008) 868, 16.12.2008. Council conclusions of 9.3.2009 and 7.6.2010. 'New Skills for New Jobs: Action Now' Expert
Group Report, shkurt 2010
19
Strasburg , 23 nëntor 2010
13
është një element thelbësor për përfshirje, punësim dhe rritje ekonomike. Trajnimi i
vazhdueshëm duhet të arrijë pikën e referimit prej 15% nga të gjithë të rriturit që marrin pjesë
në të mësuarit e përjetshëm.20
Të rriturit me të arritura të ulëta arsimore kanë shtatë herë më pak shanse që të vazhdojnë
arsimin e tyre dhe trajnimin sesa ata me arritje më të larta arsimore, me çka iu reduktohen
shanset për të arritur shkathtësitë e nevojshme të reja. 21 Kjo qasje kërkon bashkëpunim më të
mirë ndërmjet të gjitha palëve të interesuara, sidomos tregut të punës dhe arsimit, si dhe për
të kapërcyer qasjet tradicionale për përcaktimin e shkathtësive vetëm nëpërmjet mësimit
formal.
Në kohë të fundit, rëndësi e veçantë i jepet fuqizimit të kompetencave sipërmarrëse te të rinjtë

dhe të rriturit. Sipërmarrësia gjithnjë e më tepër kuptohet si agjent i zhvillimit të ardhshëm.
„Nëse Evropa dëshiron të mbetet konkurruese, duhet të investojë në njerëzit e saj, shkathtësitë
e tyre, aftësinë e tyre për t’u përshtatur dhe aftësinë e tyre për të shpikur. Kjo do të thotë se, ne
duhet ta inkurajojmë ndryshimin e vërtetë të mënyrës së të menduarit në Evropë në raport me
qëndrimet sipërmarrëse, kjo fillon me instalimin e frymës sipërmarrëse nga arsimi i hershëm
dhe mëtutje.“ 22
Aplikimi i qasjeve të bazuara në kompetenca dhe shkathtësi do të shkaktojë ndryshime të

rëndësishme në sistemin e arsimit, tregun e punës, si dhe në ndërveprimin e tyre. Ndryshimet
priten edhe në funksionimin e agjencive të punësimit, vlerësimin e shkathtësive, dizajnimin e
profileve, realizimin e trajnimeve, bashkëpunimin midis ofruesve të arsimit dhe trajnimit, punën
e qendrave për këshillim të karrierës, etj. Është e nevojshme për të fuqizuar edhe
bashkëpunimin në mes agjencive të punësimit dhe qendrave të karrierës dhe/ose drejtimit
profesional, për të siguruar se klientët (të rinjtë dhe të rriturit) do të marrin informacionet e
vërteta për tregun e punës dhe mundësinë për vazhdimin e arsimit dhe trajnimit.
Është e rëndësishme që gjatë periudhës së ardhshme do të jetë që punëdhënësit të

inkurajohen të bashkëpunojnë, investojnë dhe të marrin pjesë në aktivitetet e arsimit dhe
trajnimit, posaçërisht në arsimin profesional dhe trajnimin dhe arsimin e lartë. Ky partneritet,
duhet të rezultojë me një zhvillim të vazhdueshëm dhe përtëritjen e profileve arsimore, për
zbatimin e plan-programeve multidisiplinare dhe kualifikimeve, dhe për të lehtësuar nxënien
bazuar në punë.23 Për këtë qëllim, duhet të ndërmerren veprime, që do të thotë, zbatim efektiv
i aranzhmaneve legjislative, institucionale dhe financiare për APT të vazhdueshëm, si dhe
inkurajim i kompanive dhe individëve (përmes stimulimeve) për të investuar në zhvillimin e
20
Konkluzione të Këshillit për "Strategic Framework for European cooperation in education and training ET(2020)" (doc.
9845/09)
21
22
European Commission - Press release, Entrepreneurship education on the increase, Bruksel, 13 prill 2012
23
14
shkathtësive, duke përfshirë njohjen dhe validimin e të mësuarit paraprak, si dhe përdorimin e
qasjeve përkatëse drejt karrierës dhe këshillimit të përjetshëm.24
Një numër i madh i analizave tregojnë se shkathtësitë e zbatuara, siç janë lexim me kuptim dhe
matematika, kanë një rëndësi më të madhe në të gjitha nivelet arsimore nga njohuritë
thelbësore, edhe pse këto njohuri, ende janë fundamentale për aftësitë e fuqisë punëtore të re
që në mënyrë efektive t’i kryhen detyrat. Punëdhënësit gjithnjë e më tepër theksojnë se,
shkathtësitë e aplikuara, siç janë: njohja e gjuhës së huaj, të menduarit kritik dhe zgjidhjen e
problemeve, komunikimi verbal dhe me shkrim, puna ekipore, bashkëpunimi, diversiteti, aftësia
për të përdorur teknologjinë informatike, lidershipi, kreativiteti dhe inovacioni, aftësia për
mësim të përjetshëm, vetëdrejtimi, profesionalizmi, etika e punës, etika dhe përgjegjësia sociale
janë cilësitë që punëdhënësit i kërkojnë nga punonjësit e ardhshëm.25
1.4 Strategjia e APT-së në kontekst ndërkombëtar
Dokumentet e rëndësishme kohëve të fundit që dalin nga Bashkimi Evropian ofrojnë kornizën
në të cilën sajohet dhe zbatohet Strategjia për APT-në. Vëmendje e veçantë i është kushtuar
Procesit të Kopenhagës dhe Komunikatës nga Brizhi, të cilat i fuqizojnë objektivat e
përgjithshme për të gjitha sistemet e APT-së në Evropë. Republika e Maqedonisë, si një vend
nënshkrues, duhet të marrë parasysh dhe kujdeset që Strategjia për APT të realizojë një
harmonizim me ta, sidomos në pikëpamje të objektivave të sistemit të APT-së. Duke pasur
parasysh se, Republika e Maqedonisë është pjesë e Evropës dhe ndan problemet e njëjta dhe të
ngjashme në arsimin profesional dhe trajnimin, rekomandimet që dalin nga dokumentet
evropiane dhe trendet të cilat janë baza e reformave në APT në vendet e Evropës, përbëjnë
edhe platformën themelore mbi të cilat janë dhënë zgjidhjet në këtë Strategji.
Strategjia e APT-së në kontekst të mësimit të përjetshëm është e bazuar në marrjen e

përgjegjësisë për realizimin e politikave globale që kanë të bëjnë me këtë sferë, nga të gjithë
aktorët në shtet, të cilët janë lidhje të drejtpërdrejtë ose indirekte me arsimin profesional dhe
trajnimin. Në këtë kuptim, shteti duhet të marrë përgjegjësinë për realizimin e objektivave,
parimeve dhe rekomandimeve të përcaktuara që janë të projektuara në dokumentet
ndërkombëtare për zhvillimin e arsimit në Evropë dhe botë. Qasjet strategjike, prioritetet dhe
rekomandimet e përmbajtura në: Programin "Arsim për të gjithë" (2000),26 Objektivat e
24
Unesco (2012): Transforming Technical and Vocational Education and Training Building skills for work and life, United Nations
Educational, Scientific and Cultural Organization, Париз 2012
25
The Conference Board, Corporate Voices for Working Families, the Partnership for 21st Century Skills, and the Society for
Human Resource Management (2006): Are They Really Ready To Work? Employers’ Perspectives on the Basic Knowledge and
Applied Skills of New Entrants to the 21st Century U.S. Workforce, survey, ISBN No. 0-8237-0888-8
26
UNESCO (1990): World Conference on Education for All - Meeting Basic Learning Needs, Xhomtien, Tajlandë, 5-9 mars
15
Mijëvjeçarit (2000) të OKB-së27, Agjenda e Lisbonës (1997 dhe 2001) 28, Deklarata e Kopenhagës
(2002)29, Memorandum për mësim të përjetshëm (2000), 30 Komunikata e Mastrihit (2004)31,
Komunikata e Bordos (2008)32, Komunikata e Brizhit (2010) 33, Procesi i Torinos (2010)34, Arsimi
dhe trajnimi – 2020 i Komisionit Evropian35 dhe dokumentet nga Procesi i Bolonjës36 paraqesin
kornizë referuese në të cilën përshkruhen pjesa më e madhe e objektivave, të cilat, shteti dhe
sistemi i tij arsimor duhet t’i realizojë gjatë periudhës së ardhshme.
Strategjia për APT-në e Republikës së Maqedonisë paraqitet në kushte të aktiviteteve intensive

në këtë fushë, në kontekst më të gjerë evropian. Bazuar në objektivin themelor, i cili doli nga
Strategjia e Lisbonës, "Evropa për t'u bërë më konkurruese dhe ekonomi më dinamike në botë
e aftë për një rritje të qëndrueshme ekonomike me më shumë vende pune dhe më të mira dhe
një kohezion më të madh37 vendet e Bashkimit Evropian zhvilluan një proces dinamik të
nismave për reformimin e sistemeve të APT-së. Pika fillestare ishte se, "edhe pse autoritetet
nacionale janë përgjegjëse për arsimin dhe trajnimin, disa sfida janë të përbashkëta për të
gjitha vendet anëtare: shoqëritë të cilat plaken, deficiti i shkathtësive në fuqinë punëtore dhe
konkurrenca globale kanë nevojë për një përgjigje të përbashkët dhe vendet të mësojnë njëri
nga tjetri”. Përveç kësaj, theksi u vu edhe mbi të mësuarit e përjetshëm, i cili duhet të bëhet një
realitet në të gjithë Evropën dhe që shihet si një çelës për rritjen ekonomike dhe hapjen e
vendeve të reja të punës, si dhe për mundësitë për pjesëmarrje të plotë të personit në jetën
shoqërore.
27
UNDP (2000), Millennium Development Goals (MDG) - United Nations Millennium Declaration, Samiti i Mijëvjeçarit në Nju
Jork, 6-8 shtator
28
EC (1997), Convention on the Recognition of Qualifications Concerning Higher Education in the European Region, Lisbon;
Commission of the European Communities (2001), Report from the Commission: The Concrete Future Objecti ves of Education
Systems, Bruksel, 31.01.2001, COM(2001) 59 Final
29
European Council (2002): Declaration of the European Ministers of Vocational Education and Training, and the European
Commission, convened in Copenhagen on 29 and 30 November 2002, on enhanced European cooperation in vocational
education and training - “The Copenhagen Declaration”, Kopenhagë
30
Maastricht Communiqué, on the Future Priorities of Enhanced European Cooperation in Vocational Education and Training
(VET), 14 dhjetor 2004 (http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/vocational/maastricht_en.pdf)
31
32
The Bordeaux Communiqué on enhanced European cooperation in vocational education and training, Communiqué of the
European Ministers for vocational education and training, the European social partners and the European Commission, takim
në Bordo më 26 nëntor 2008 për shqyrtimin e prioriteteve dhe strategjive të Procesit të Kopenhagës
33
The Bruges Communiqué on enhanced European Cooperation in Vocational Education and Training for the period 2011-2020,
Communiqué of the European Ministers for Vocational Education and Training, the European Social Partners and the European
Commission, takim në Brizh më 7 dhjetor 2010 për shqyrtimin e qasjes strategjike dhe prioritetet e Procesit të Kopenhagës për
2011-2020
34
The Torino Process, достапно на: http://www.etf.europa.eu/Web.nsf/pages/Torino_Process_EN
35
The Council of the European Union (2009): Notices from European Union Institutions and Bodies, Council conclusions of 12
May 2009 on a strategic framework for European cooperation in education and training (‘ET 2020’), Official Journal of the
European Union (2009/C 119/02)
36
Bologna Process European Higher Education Area: në dispozicion: http://www.ehea.info/
37
Commission of the European Communities (2001), Report from the Commission: The Concrete Future Objectives of Education
Systems, Bruksel, 31.01.2001, COM(2001) 59 Final
16
Strategjia e APT-së mbështetet në konkluzionet dhe rekomandimet që dalin nga Deklarata e

Kopenhagës në të cilën thuhet se, "kalimi drejt një ekonomie të bazuar në dije e cila do të jetë
në gjendje të rritjes së qëndrueshme me më shumë vende pune dhe më të mira, si dhe
kohezion më të madh, sjell sfida të reja për zhvillimin e burimeve njerëzore.” 38 Pjesa kryesore e
këtyre përpjekjeve duhet të jetë "zhvillimi i cilësisë së lartë të arsimit profesional dhe
trajnimit... veçanërisht në drejtim të fuqizimit të inkluzionit social, kohezionit, mobilitetit,
kapaciteteve punuese dhe konkurrencës.“39 Ndërsa, Komisioni Evropian thekson rëndësinë e
fuqizimit të menaxhimit dhe qeverisjes së institucioneve të arsimit dhe trajnimit dhe zhvillimin
e sistemeve të efektshme për të siguruar cilësi. Gjithashtu, është theksuar rëndësia e fuzionit të
nevojave të ardhshme për shkathtësi dhe nevojat e tregut të punës në procesin e planifikimit
në arsim dhe trajnim.40 Zbatimi i objektivave të Lisbonës, siç përcaktohet në Komunikatën e
Mastrihtit mund të arrihen nëpërmjet "fuqizimit të kontributit të sistemeve dhe institucioneve
të APT-së, ndërmarrjeve dhe partnerëve socialë" përmes: përdorimit të instrumenteve të
përbashkëta, lehtësimeve tatimore, përfshirjen më të madhe të njerëzve me nevoja të
ndryshme, si dhe përmes partneriteteve për sigurimin e cilësisë, etj.41
Rekomandimet nga Bordo (2008), e vënë fokusin e iniciativave në zbatimin e mjeteve dhe
skemave për promovimin e bashkëpunimit në fushën e APT-së në nivel nacional dhe evropian,
në përmirësimin e cilësisë dhe atraktivitetit të sistemeve nacionale për APT, gjithashtu në
përmirësimin e lidhjeve midis APT-së dhe tregut të punës, si dhe fuqizimin e sistemimit të
bashkëpunimit evropian.42
Dy vjet më vonë, ministrat e Arsimit të vendeve anëtare i shqyrtuan prioritetet e ardhshme për
arsimin profesional dhe trajnim, të vërtetuara në Kopenhagë, me miratimin e Komunikatës së
Brizhit, dhe duke ja definuar objektivin deri në vitin 2020, sistemet evropiane të APT-së të
bëhen më tërheqëse, më relevante, me orientim për karrierë, më inovative, më të kapshme
dhe më fleksibile, dhe më të suksesshme sesa në vitin 2010.43
38
European Council (2002): Declaration of the European Ministers of Vocational Education and Training, and the European
Commission, convened in Copenhagen on 29 and 30 November 2002, on enhanced European cooperation in vocational
education and training - “The Copenhagen Declaration”, Kopenhagë
39
Njëjtë
40
41
42
The Bordeaux Communiqué on enhanced European cooperation in vocational education and training, Communiqué of the
European Ministers for vocational education and training, the European social partners and the European Commission, takim
në Bordo më 26 nëntor 2008 për shqyrtimin e prioriteteve dhe strategjive të Procesit të Kopenhagës
43
The Bruges Communiqué on enhanced European Cooperation in Vocational Education and Training for the period 2011-
2020, Communiqué of the European Ministers for Vocational Education and Training, the European Social Partners and the
European Commission, 7 dhjetor 2010
17
Prioritetet që dalin nga Procesi i Kopenhagës paraqesin pjesë përbërëse nga strategjia bazike e
BE-së "Arsim dhe trajnim 2020" 44 në të cilën vendet anëtare qartë paraqesin vizionin e tyre për
arsimin dhe trajnimin në vitin 2020, shprehur përmes angazhimeve:
 të bëhen realitet mësimi i përjetshëm dhe mobiliteti;
 përmirësimi i cilësisë dhe efikasitetit të arsimit dhe trajnimit;
 promovimi i barazisë, kohezionit social dhe qytetarit aktiv;
 përforcimi i kreativitetit dhe inovacionit duke përfshirë sipërmarrësinë në të gjitha nivelet e
arsimit dhe trajnimit.
Në këtë drejtim, një nga prioritetet më të rëndësishëm të çdo vendi, duke përshirë edhe
Republikën e Maqedonisë, do të jetë fuqizimi i sistemit të APT-së që t’iu përgjigjet sfidave në
mënyrë përkatëse me vendosjen e një strukture fleksibile organizative dhe zhvillimin e
mekanizmave dhe instrumenteve të cilat me kohë do të mundësojnë ofrimin e shkathtësive të
nevojshme në tregun e punës dhe në jetë në përgjithësi, si dhe të kontribuojë në realizimin e
standardeve të përcaktuara në “Arsim dhe trajnim 2020“ (shih: Korniza 1).
Korniza 1: BE “Arsim dhe trajnim 2020” përcaktues /gjendja: 21/03/201345

1. Deri në vitin 2020 të paktën 95% nga fëmijët e moshës prej 4 vjet deri në vitin kur duhet të fillojnë arsimin e
detyrueshëm duhet të participojnë në arsimin e hershëm të fëmijëve. Pjesëmarrja në arsimin e hershëm të fëmijëve
është 29,6% përkundër përqindjes së BE-27 prej 92,3% 46 kjo tregon se duhet të bëhen përpjekje shtesë për të arritur
nivelin e BE-së
2. Deri në vitin 2020, përqindja e 15 vjeçarëve me aftësi të pamjaftueshme për lexim, matematikë dhe shkencë
duhet të jetë nën 15%. Me pjesëmarrjen e vendit në PISA 2015 do të mundet të vërtetohet suksesi i vërtetë i vendit në
drejtim të këtij standardi.
3. Deri në vitin 2020 përqindja e njerëzve që para kohe e braktisin arsimin duhet të jetë më pak se 10%. Braktisje e
parakohshme e arsimit47 shënon një progres prej 10,8% ndërmjet 2006 dhe 2012 (prej 22,8 në 12,0%). Vendi tregon
sukses më të mirë sesa mesatarja e BE-27 (12,9%). Treguesi për popullsinë femërore është disi më i keq për dallim nga
treguesi për meshkujt.
4. Deri në vitin 2020, përqindja e popullsisë së moshës 30-34 me arsim të lartë duhet të jetë të paktën 40%.
Ndërmjet viteve 2006 dhe 2012 është shënuar një rritje prej 10.3% dhe arriti në 21% (në krahasim me mesataren e BE-
27 prej 35.5%, 2012)48. Në përputhje me trendet e vendeve tjera, treguesi për popullsinë femërore është më i lartë.
5. Deri në vitin 2020 të paktën 15% e të rriturve duhet të marrin pjesë në të mësuarit e përjetshëm. Kjo pjesëmarrje
është 3.3% në krahasim me mesataren e BE-së prej 9.3%. Vendi ka shënuar rritje prej 2.3% në 3.3% ndërmjet viteve
2005 dhe 2009 (duke tejkaluar shumë vende nga Evropa Juglindore, si dhe Turqinë). 49 Të dhënat për vitin 2011
tregojnë një rritje prej 3.4%.50
44
45
Country summary box taken from: ETF (2013), Torino Process 2012, former Yugoslav Republic Macedonia, forthcoming.
46
European Commission, Education and Training Monitor 2012, SWD(2012) 373/2. qasje më: 18/03/2013, në dispozicion:
http://ec.europa.eu/education/news/rethinking_en.htm
47
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/europe_2020_indicators/headline_indicators
48
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin=0&pcode=t2020_41&language=en
49
Enti Shtetëror i Statistikave, Gjendja prej 16.11.2012; Sipas Entit Shtetëror të Statistikave, pjesëmarrja në mësimin e
përjetshëm paraqet pjesëmarrje të personave prej moshës 25-64 vjeçe të cilët marrin pjesë në procesin e arsimit dhe trajnimit,
në popullatën e përgjithshme nga i njëjti grup moshe.
50
Enti Shtetëror i Statistikave, Gjendja prej 16.11.2012; Sipas Entit Shtetëror të Statistikave, pjesëmarrja në mësimin e
përjetshëm paraqet pjesëmarrje të personave prej moshës 25-64 vjeçe të cilët marrin pjesë në procesin e arsimit dhe trajnimit,
18
6. Të paktën 20% nga studentët e diplomuar dhe 6% nga të rinjtë të moshës 18-24 vjeçare me një kualifikim
profesional fillestar duhet të kenë kaluar një periudhë studimi jashtë vendit. Education and Training Monitor 2012
i Komisionit Evropian tregon se, të dhënat për të diplomuarit nuk janë në dispozicion për shumë vende dhe nuk është e
mundur të përcaktohet niveli i këtij standardi. Nëse shihen të dhënat mbi regjistrimin, vendi tregon një sukses relativ,
me 6.6% (2010) nga të gjithë studentët të cilët janë regjistruar në arsimin e lartë në ndonjë vend anëtare të BE-së, EEA
apo vend kandidat.51
7. Pjesëmarrja e të punësuarve nxënës dhe studentë të diplomuar (nga mosha 20-34 vjeçe), të cilët kanë braktisur
arsimin dhe trajnimin jo më shumë se tre vjet para vitit referues duhet të jetë të paktën 82%. Në vitin 2011,
shkalla e përgjithshme e punësimit (popullsia 20-64) ishte 48.4% (ndërsa vetëm 38.8% për femra), gjë që është i ulët në
krahasim me mesataren e BE-27 prej 75,2% ( dhe 62 3% për femra)52.
2. Sistemi i APT-së – Karakteristikat kryesore, mundësitë dhe sfidat
Kriza e sotme ekonomike globale ka shkaktuar dhe pritet të gjenerojë trysni shtesë mbi arsimin
profesional dhe trajnimin në vend. Pritet një sfidë e madhe për APT-në të jetë përshtatshmëria
e atyre personave që do t’i humbasin vendet e tyre të punës në kushte të reduktimit të
resurseve financiare publike dhe private. Andaj, APT-ja duhet të tregojë gatishmëri për t’iu
dhënë kompetenca të mjaftueshme dhe aftësi për mobilitet në punë dhe të mësuarit atyre të
rinjve dhe të rriturve të cilët janë ose do të jenë në procesin e të mësuarit. Në ç’masë APT-ja do
të mund ta realizojë detyrën e tij të re, kjo, kryesisht varet nga politika arsimore, nga
përkushtimi dhe kapaciteti i atyre që zbatojnë zgjidhjet më të mira dhe aftësia që në mënyrë
efikase të shfrytëzohen resurset dhe kapacitetet me të cilat disponon vendi.
Paralelisht me ndërhyrjet ekonomike dhe politike, vendi përballet me sfidat për përmirësimin e
cilësisë dhe efikasitetit të arsimit profesional dhe trajnimit. Vendi insiston që këtë sistem
arsimor ta adaptojë dhe harmonizojë me standardet të cilat janë specifike për vendet e BE-së.
Në vitet e kaluara, vendi zbatoi një numër të madh reformash dhe aktivitetesh në APT. Këto
reforma i karakterizojnë:
- përpjekja për fuqizimin e legjislativit të APT-së;
- ndryshimet në strukturën e arsimit profesional dhe trajnimit, edhe nëpërmjet:
- rritjes së kohëzgjatjes së arsimit të obligueshëm përmes futjes së arsimit të
mesëm të obligueshëm;
- futjes së kurrikulave me kohëzgjatje të ndryshme dhe për nivele të ndryshme të
kualifikimeve;
- vendosjes së arsimit të të rriturve si element përbërës në sistemin e
përgjithshëm arsimor;
- plotësimit të rrjetit të institucioneve publike arsimore me institucione në
qeverisje private;
në popullatën e përgjithshme nga i njëjti grup moshe.

51
European Commission, Education and Training Monitor 2012, SWD(2012) 373/2. qasje më: 18/03/2013, në dispozicion:
http://ec.europa.eu/education/news/rethinking_en.htm. стр. 41
52
http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/refreshTableAction.do?tab=table&plugin=0&pcode=t2020_10&language=en
19
- zbatimit (futjes) të maturës shtetërore dhe vlerësimit ekstern (të jashtëm);

- fillimit të definimit të Kornizës Nacionale të kualifikimeve;
- në vitin 2012 u fuqizua puna e standardeve të reja të profesioneve, kualifikimeve dhe
janë rividuar planet mësimore për profile të caktuar kryesisht në APT 2-vjeçar dhe APT
3-vjeçar;
- aplikimit të decentralizimit në menaxhimin dhe qeverisjen, si dhe transferimin e
kompetencave dhe përgjegjësive nga niveli qendror në atë lokal
- ndryshimit të sistemit të financimit;
- përmirësimit të pajisjeve dhe kapaciteteve fizike në institucionet e APT-së;
- orvatjes për fuqizimin e partneritetit social nëpërmjet firmosjes së memorandumeve
konkrete ndërmjet ministrive dhe organeve profesionale përgjegjëse për APT-në dhe
odave, si dhe ndërmjet SHMP dhe kompanive;
- fuqizimit të kapaciteteve institucionale për mbështetjen e APT-së (Këshill dhe Qendër
për APT-në, Këshill dhe Qendër për Arsimin e të Rriturve, etj);
- iniciativave për modernizimin e institucioneve për APT;
- përtrirjen e kurrikulave (ndryshimi i objektivave, futjen e lëndëve të reja, qasja
ndërdisiplinore, përshtatjen e kurrikulumit me nevojat e klientëve, etj);
- zbatimit të trajnimit për mësimdhënësit në arsimin e mesëm profesional;
- orvatjes për krijimin e shkollave inkluzive;
- përpjekjes për përfshirje aktive të palëve relevante në proceset e vendimmarrjes dhe
zhvillimit;
- hyrjes së kapitalit privat në arsimin profesional dhe trajnimin;
- orientimit drejt efikasitetit të politikave arsimore.
Pyetjet e tipit: Si të përpilohet një kurrikulum efikas i cili do t’i plotësojë nevojat për një numër
më të madh klientësh (nxënës, prindër, punëdhënës, institucione arsimore, shoqërinë në
përgjithësi)? Çfarë arsimi inicial është i nevojshëm për mësimdhënësit dhe si të instalohet një
sistem efikas dhe dinamik për zhvillim profesional të mësimdhënësve? Si të riorganizohet
administrata e shkollës? Cili është roli i inspektoratit të arsimit? Si të grumbullohen
informacione për punën e shkollave dhe destinacionet e nxënësve pas diplomimit të tyre? Si të
përfshihen palët relevante të interesuara jo vetëm në punën dhe vendimmarrjen e vendimeve
në shkolla, por edhe në ndërtimin e politikave arsimore? Si të sigurohet cilësi e lartë në nxënie?
Si të vendoset dialog efektiv arsimor dhe kush duhet të merr pjesë në të? Si të vendoset një
menaxhment efikas i reformave? etj, ende e tërheqin vëmendjen e ekspertëve dhe
institucioneve kompetente.
2.1 Ambienti në të cilin funksionon APT-ja
Arsimi profesional dhe trajnimi funksionon në një ambient i cili është nën ndikim të një numri të
madh faktorësh të cilët e vënë para sfidës APT-në për ndryshimin dhe përmirësimin funksional
të tij.
20
Problemi më i madh me të cilin ballafaqohet vendi është shkalla e lartë e papunësisë. Shifra
shkalla zyrtare e papunësisë sipas anketës së fuqisë punëtore (definicioni i ILO) në tremujorin e
tretë të vitit 2012 është 30,6%53 dhe është më e larta në Evropë.
Tabelë 2: Indikatorët kryesor për tregun e punës në Maqedoni54
Popullata aktive Shkalla e të

Popullata e aftë Shkalla e Shkalla e të
Viti Të punësuarve
për punë Gjithsej Të papunë aktivitetit papunëve
punësuar (15-64)
2004 1594557 832281 522995 309286 52,2 32,8 37,2

2005 1607997 869187 545253 323934 54,1 33,9 37,3
2006 1618482 891679 570404 321274 55,1 35,2 36,0
2007 1628635 907138 590234 316905 55,7 36,2 34,9
2008 1633341 919424 609015 310409 56,3 37,3 33,8
2009 1638869 928775 629901 298873 56,7 38,4 32,2
2009/IV 1642360 921534 622720 298814 56,1 37,9 32,4
2010/IV 1652026 954928 659557 295371 57,8 39,9 30,9
2011/IV 1659180 937326 639340 297986 56,5 38,5 31,8
2012/III 1 670 550 940 657 652 498 288 159 56,3 39,1 30,6
Burim: Enti Shtetëror i Statistikave
Në tremujorin e tretë nga viti 2012 shkalla e aktivitetit është 56,3%, ndërsa hendeku i gjinisë në
aktivitet është 22,2%.55 Pjesëmarrja e grave në popullsinë e përgjithshme aktive në RM në
tremujorin e tretë të viti 2012 është 38,9%, ndërsa pjesëmarrja e burrave është 61,1%. Shkalla e
grave në aktivitet është më e ulët në krahasim me të burrave, kjo është rezultat i rolit
tradicional familjar të gruas në shoqëri, posaçërisht te gratë e pakicave etnike, me çka edhe
shkalla e tyre e punësimit është larg shkallës së punësimit të burrave (47,4%) dhe është
30,8%.56
Papunësia më tepër është e shprehur te të rinjtë e moshës 15-24 vjeçe, me një shkallë
papunësie prej 52,1%.57
Nga numri i përgjithshëm i të papunëve, numri më i madh prej tyre është personat të cilët kanë
mbaruar arsimin e mesëm katërvjeçar (42,00%) dhe personat me arsim më të ulët 58 (42,27%).59
53
Enti Shtetëror i Statistikave (2012): Tregu i punës, Popullata aktive në Republikën e Maqedonisë, Rezultate nga anketa e
fuqisë punëtore, tremujori III
54
Enti Shtetëror i Statistikave, Tregu i punës – popullatë aktive në Republikën e Maqedonisë, rezultate nga fuqia punëtore,
tremujori III i vitit 2012
55
56
57
58
Ka të bëjë për personat me arsim të mesëm trevjeçar, fillor, me arsim jo të plotë fillor dhe persona të paarsimuar.
59
21
Papunësia është më e theksuar në mjediset urbane (65,75%), 60 gjë që është e kuptueshme duke
marrë parasysh faktin se kriza ekonomike dhe tranzicioni më tepër i goditi kapacitetet e mëdha
industriale të cilët akumulonin pjesën më të madhe të fuqisë punëtore. Pjesëmarrje më të
madhe në numrin e përgjithshëm të të papunëve janë personat me shkathtësi të ulëta (63,0%),
ndërsa numri i personave me shkathtësi të larta është (37,0%).61
Sipas kohëzgjatjes së papunësisë, 82,6% prej të papunëve të cilët presin një kohë të gjatë punë;
62,21% prej të papunëve të cilët presin punë më tepër se 4 vjet. 62 Sipas të dhënave nga fundi i
vitit 2009, kjo përqindje është më e lartë te personat me arsim jo të plotë fillor (72,40%) dhe
personat pa arsim (61,16%).63
Në kushte të abstenimit arsimor, vjetërsimi i shpejtë i njohurive dhe dinamika e shpejtë e

zhvillimit teknologjik, si dhe pritja e gjatë për punë paraqesin një problem serioz. Kjo rezulton
me kompetenca të vjetruara, respektivisht zvogëlimin e aftësisë për punë. Përqindja e
papunësisë afatgjate është shumë e lartë në krahasim nga përqindja e vendeve të Evropës
Qendrore dhe Lindore – 55,3% në vitin 2002 dhe nga përqindja në vendet e BE-së- 40,2%.
Shqetëson fakti se dy të tretat nga të papunët presin punësim më të tepër se 4 vjet. Nga aspekti
i kompetencës së tyre për punë dhe mundësisë për punësim kjo është një shifër pothuajse e
pafavorshme.
Në Republikën e Maqedonisë, në vitin 2011, shkalla e punësimit të personave me arsim terciar,

edhe pse më e lartë, është zvogëluar për 1.5% në krahasim me vitin 2010. Shkalla e të
punësuarve me arsim të mesëm, e cila konsiderohet si niveli minimal dhe e patjetërsueshme
për pjesëmarrje në rrjedhat shoqërore është 58.3%, derisa më e ulët është shkalla e të
punësuarve me arsim fillor 34.3%64
Numri më i madh nga të punësuarit (51,86%) janë të punësuar në sektorin e shërbimeve,

ndërsa 29,04% janë të punësuar në sektorin e industrisë dhe 19,09% në sektorin e bujqësisë. 65
Edhe pse mungojnë të dhëna precize, mbizotëron mendimi se një numër i madh i të i të
papunëve të paraqitur janë të angazhuar në ndonjë aktivitet ekonomik, e ashtuquajtur
“ekonomi e zezë”. Hulumtimet e Agjencisë së Punësimit tregojnë se një pjesë e madhe nga të
papunët paraqiten vetëm për shkak të asistencës sociale.
Në vitin 2011, në Agjencinë e Punësimit të Republikës së Maqedonisë ishin të regjistruar gjithsej

225347 kontrata të reja për marrëdhënie pune me kohë të pacaktuar dhe caktuar dhe
punësime sezonale. Nga numri i përgjithshëm i të punësuarve të ri, 38,20% janë me kohë të
pacaktuar, ndërsa pjesa tjetër është me kohë të caktuar dhe kryerjen e punëve sezonale.
60
Burim: Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Gjendja nga 08.01.2010
61
Burim: Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Gjendja 31.10.2012
62
Enti Shtetëror i Statistikave, Tregu u punës, anketë për fuqinë punëtore 16.11.2012
63
Burim: Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Gjendja 31.12.2009
64
Enti Shtetëror i Statistikave, zhvillim i qëndrueshëm, 2012, Shkup, 2012
65
Llogaritur sipas: Entit Shtetëror të Statistikave, Tregu i punës, anketë për fuqinë punëtore, 2010
22
Krahasuar me vitin e kaluar vërehet rritje të numrit të kontratave për marrëdhënieve pune për
3,07%.66
Struktura arsimore e të punësuarve tregon se 24,50% nga të punësuarit kanë të mbaruar

arsimin fillor, ndërsa 12,36% kanë të mbaruar arsimin e mesëm trevjeçar, me arsim të mesëm
katërvjeçar janë 42,17% nga të punësuarit, ndërsa 20,96% nga të punësuarit janë me arsim
post-sekondar apo të lartë.67 Në krahasim me vitin 2009 dhe 2010, shënohet një rritje e të
punësuarve me arsim të mesëm katërvjeçar dhe arsim të lartë, për dallim nga të punësuarit me
arsim fillor.
Zhvillimi i ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme, si dhe rritja e sektorit industrial dhe të
shërbimeve në një shkallë shumë të vogël ndikojnë në drejtim të rritjes së shkallës së
punësimit, për shkak të zhvillimit të ngadalshëm ekonomik të vendit dhe potencialeve të
dobëta financiare të popullatës.
Në kohë të fundit, sektori privat i ofron popullatës mundësi të vogla për punësim e shoqëruar
me ndjenjën e pasigurisë te të punësuarit. Edhe pse, pjesëmarrja e të punësuarve në sektorin
privat u rrit prej 41,6% në vitin 1999 në 74,96% në vitin 2011, 68 sektori privat nuk arriti t’i
absorbojë personat të cilët i humbën vendet e tyre të punës si pasojë e krizës ekonomike dhe
tranzicionit.
Sipas numrit të punësuarve, pjesëmarrje më të madhe prej 78,51% kanë kompanitë prej 1-9 të
punësuar. Mandej vijojnë kompanitë pa të punësuar (ose kompanitë të cilët nuk i kanë treguar
të dhënat për të punësuarit) me 14,24%, kompanitë prej 10-19 të punësuar me 3,29%,
kompanitë prej 20-49 të punësuar me 2,08%, kompanitë prej 50-249 të punësuar me 1,6%, dhe
kompanitë mbi 250 të punësuar me 0,27%. 69 Numri më i madh prej kompanive kanë prej 1-9 të
punësuar, që do të thotë koncentrimi më i madh i të punësuarve është në sektorin tregtar,
zejtar dhe të shërbimeve.
Distribuimi territorial i popullatës tregon një disproporcion të theksuar; 57,8% nga popullata e
përgjithshme jeton në qytete (gjithsej 34), ku koncentrimi më i madh është në kryeqytet, Shkup
(20,5%). Një numër i madh nga popullata që jeton në fshatra (gjithsej 1728) janë ose plotësisht
janë të boshatisura (141 vendbanime) ose kanë një numër të vogël të banorëve dhe së shpejti,
për shkak të strukturës së tyre të plakjes (popullata e mplakur), gjasat janë të mëdha të mbeten
pa asnjë banor (455 vendbanime kanë nën 50 banorë, ndërsa 180 vendbanime tjera kanë nën
100 banorë). Nga ana tjetër, në një numër relativ të vogël të fshatrave (kryesisht gjenden në
66
Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë: Pasqyrë nga kërkesat e regjistruara për marrëdhënie pune nga evidenca
dhe jashtë evidencës të personave të papunë gjatë periudhës 01.01.2010-31.12.2010 dhe 01.01.2011–31.12.2011
67
Enti Shtetëror i Statistikave, Tregu i punës, popullata aktive, tremujori III, 2012
68
Njëjtë.
69
Enti Shtetëror i Statistikave, Subjekte afariste, Gjendja: 25.02.2011
23
pjesën veriperëndimore dhe perëndimore të vendit), është prezent një koncentrim i madh i
popullatës.70
Në aspektin e popullsisë së mplakur, në periudhën 2000-2011, pjesëmarrja e popullsisë së re (0-

14 vjet) në numrin e përgjithshëm shënon rënie prej 22.28% në vitin 2000, 71ndërsa 17.3% në
vitin 2011,72 ndërsa pjesëmarrja e popullatës së vjetër (65 dhe mbi kaq vjet) u rrit nga 9,98% në
vitin 200073 në 11.8% në vitin 2011.74
Një numër i madh i popullatës në moshë mbi 15 vjet (41,67%) kanë nivel të ulët arsimor; prej
tyre, 2,24% aspak nuk kanë arsim, 8,01% nuk kanë të mbaruar arsimin fillor, ndërsa 31,41%
kanë mbaruar vetëm arsimin fillor75. Të tjerët, 9.42% kanë mbaruar arsim të mesëm trevjeçar,
34,39% arsim të mesëm katërvjeçar, ndërsa vetëm 2,47% kanë mbaruar arsim post-sekondar
dhe 12,05% kanë mbaruar arsim të lartë. 76 Në periudhën prej vitit 2002 deri 2011, numri i
personave me arsim të ulët është zvogëluar për 8,23%, ndërsa numri personave me arsim të
lartë është rritur për 5,02%. Nga ana tjetër, përqindja e personave me arsim të lartë në
kontingjentin e të papunëve, për të njëjtën periudhë është rritur për 8,23%, ndërsa përqindja e
personave me arsim të ulët është zvogëluar për 11,05%. 77 Një trend i tillë qartë tregon se gjatë
periudhës së ardhshme personat me shkathtësi të larta do të bëjnë presion më të madh ndaj
tregut të punës dhe proceseve të punësimit.
Në aspekt të pjesëmarrjes së të rriturve në proceset e të mësuarit të përjetshëm, përparimi

është i vogël gjatë periudhës së kaluar. Në vitin 2011, 3,4% nga të rriturit janë përfshirë në
format e arsimit të të rriturve.78 Në krahasim me vendet e BE-27, me një përqindje prej 8,9%
kemi një përqindje të vogël. Vende të caktuara në BE më e kanë tejkaluar përcaktimin për
pjesëmarrje në të mësuarit e përjetshëm i parashikuar për vitin 2020 prej 15%, si për shembull:
Danimarka (32,3%), Zvicra (29,9%), Suedia (25,0%) edhe shumë vende tjera, ndërsa një pjesë e
vendeve, ngjashëm si ne, duhet të bëjnë përpjekje të mëdha për të arritur përcaktimin e
70
Enti Shtetëror i Statistikave, Maqedonia në numra 2011
71
Llogaritur sipas: Enti Shtetëror i Statistikave, PC-AXIS dokumente për sferën e kërkuar: Përqindja e popullatës, Popullata në
Republikën e Maqedonisë në 30.06 sipas grup moshave specifike, gjinisë, sipa komunave dhe ndarjes territoriale nga viti1996,
sipas viteve, në dispozicion: http://makstat.stat.gov.mk/pxweb2007bazi/Database/Statistikë sipas sferave /Popullata /Përqindja
e popullatës.asp
72
Enti shtetëror i Statistikave, http://www.stat.gov.mk/OblastOpsto.aspx?id=2 (gjendja prej 30.06.2011)
73
Llogaritur sipas: Enti Shtetëror i Statistikave, PC-AXIS dokumente për sferën e kërkuar: Përqindja e popullatës, Popullata në
Republikën e Maqedonisë në 30.06 sipas grup moshave specifike, gjinisë, sipa komunave dhe ndarjes territoriale nga viti1996,
sipas viteve, në dispozicion: Statistikë sipas sferave /Popullata /Përqindja e popullatës asp
74
Enti Shtetëror i Statistikave, http://www.stat.gov.mk/OblastOpsto.aspx?id=2 од 17.06.2012
75
Enti Shtetëror i Statistikave, МАКStat Baza: Popullata e aftë për punë sipas aktivitetit ekonomik, gjinia dhe përgatitjes
shkollore, Gjendja prej 04.12.2012
76
Enti Shtetëror i Statistikave, MAKStat Baza: Popullata e aftë për punë sipas aktivitetit ekonomik, gjinisë dhe përgatitjes
arsimore, Gjendja 04.12.2012
77
Njëjtë.
78
Enti Shtetëror i Statistikave, Tregu u punës, Anketë e fuqisë punëtore, 2011, Sipas Entit Shtetëror të Statistikave, pjesëmarrje
në të mësuarit gjatë gjithë jetës paraqet pjesëmarrje të personave në moshë prej 25-64 vjeç të cilët marrin pjesë në procesin e
arsimit dhe trajnimit, nga popullata e përgjithshme nga grup mosha e njëjtë.
24
parashikuar, si për shembull, Republika e Bullgarisë (1,2%), Greqia (2,4%), Hungaria (2,7%) dhe
Rumania (1,6%).79
2.2 Struktura e sistemit të APT-së
Në korniza globale, çdo sistem i arsimit profesional dhe trajnimit përbëhet nga më shumë ose
më pak nivele arsimore të organizuara apo strukturuara dhe aktivitete që synojnë për t’iu
siguruar njerëzve njohuri, shkathtësi dhe kompetenca të nevojshme për të kryer punën ose
përmbledhjen e vendeve të punës, pa marrë parasysh se a shpijnë deri te kualifikimi formal.
APT-ja është i pavarur nga vendi, mosha apo karakteristikat tjera të pjesëmarrësve dhe nivelit
të mëparshëm të kualifikimit. Arsimi profesional dhe trajnimi mund të jetë i drejtuar drejt një
pune specifike apo i drejtuar drejt një spektri më të gjerë të profesioneve. Vlera kryesore e
arsimit profesional dhe trajnimit për individët, ndërmarrjet dhe shoqërinë është i pranuar
gjerësisht dhe konsiderohet si një element kyç i të mësuarit të përjetshëm. 80
APT-ja ka forma të ndryshme në vende të ndryshme dhe, gjithashtu, brenda një vendi të
caktuar. Ai mund të organizohet si një trajnim para-profesional për t’i përgatitur të rinjtë për
kalimin e tyre në programet e arsimit profesional dhe trajnimit në nivel të shkollës së mesme.
APT-ja iniciale shpie drejt diplomës së nivelit të mesëm. Kjo mund të jetë e bazuar në shkollë,
në kompani, ose një kombinim i të dyjave (si në sistemin e dyfishtë).81
Arsimi dhe kualifikimet në APT arrihen përmes: aftësimit profesional 82, arsimi i mesëm
profesional trevjeçar dhe katërvjeçar, arsimi profesional post-sekondar (arsim i specializuar dhe
provimi i mjeshtërisë) dhe arsimi i lartë profesional (shkollat e larta profesionale publike dhe
programet profesionale universitare të cilat nuk janë pjesë e programeve profesionale
akademike).
79
EUROPEAN COMMISSION: Education and Training Monitor 2012, Rethinking education: investing in skills for better socio-
economic outcomes, Стразбур, XXX, SWD(2012) 373/2
80
Sipas: Vocational education and training – key to the future, Lisbon-Copenhagen-Maastricht: mobilising for 2010,
Cedefop synthesis of the Maastricht Study, Luxembourg: Office for Official Publications of the European
Communities, 2004
81
Njëjtë
82
Kjo formë e ATP-së realizohet me anë të provimit për aftësim profesional të cilin e realizojnë odat rajonale të zejtarëve,
respektivisht odat ekonomike
25
Në dy dekadat e fundit, sistemi i arsimit profesional dhe trajnimit në vendin tonë është objekt i
reformave dhe është nën ndikim të vazhdueshëm social dhe tregtar për modernizimin e
mëtejshëm. Realizimi i objektivave në Programin nacional për zhvillimin e arsimit e përbënte
kornizën e ATP-së në të kaluarën. Si pasojë e kësaj, u bënë ndërhyrjet e mëposhtme:
- Legjislativi: u miratua Ligji për arsim profesional dhe trajnim, u fut arsimi i obligueshëm i
mesëm;
26
- Politikat: u miratua Koncepcioni për maturën shtetërore, maturën shkollore dhe

provimet përfundimtare në arsimin e mesëm; u miratua Koncepcioni për aftësim
profesional me kohëzgjatje dyvjeçare; u miratua Koncepcioni për APT për profesione; u
miratua Koncepcioni për arsim post-sekondar;
- Fuqizimi institucional: janë themeluar Qendra për Arsim Profesional dhe Trajnim dhe
Këshilli për arsim profesional dhe trajnim dhe Qendra për Arsimin e të Rriturve dhe
Këshilli për arsimin e të rriturve; janë futur trajnime për kandidat për drejtor të
shkollave të mesme dhe dhënia e provimit për drejtor;
- Programore: janë harmonizuar një pjese e plan-programeve arsimore për profilet
arsimore në arsimin teknik; në strukturën programore të arsimit teknik është rritur
përfaqësimi i trajnimit praktik (20%); janë ridefinuar drejtimet (prej 24 në 14) dhe
profilet arsimore (prej 64 në 45) në arsimin teknik, si vazhdim i reformës FARE; është
hartuar Metodologjia e standardeve të profesioneve; janë hartuar 30 standarde të
profesioneve në arsimin teknik dhe 51 standarde të profesioneve për APT-në për
profesione dhe aftësim profesional me kohëzgjatje dyvjeçare; është përpiluar
Metodologjia për zhvillim të programeve arsimore; janë përpiluar standarde për
mbajtjen e trajnimit praktik të nxënësve te punëdhënësit;
- Sistemore: në rrjedhë është modernizimi i kurrikulave për arsim të mesëm profesional
për profesione dhe për aftësim profesional me kohëzgjatje dyvjeçare. Metodologji e re e
hartuar për përpilimin e standardeve të profesioneve (2009) mbi bazën e së cilës janë
zhvilluar standardet e profesioneve për 13 fusha profesionale, paraqet risi në APT. Për
dallim nga e kaluara, me këtë Metodologji është zbatuar qasja e bazuar në kompetenca
nëpërmjet një procesi dinamik të dialogut social dhe përfshirje aktive të një numri të
madh të partnerëve kryesorë në nivel nacional dhe me një fokus të veçantë të nevojave
të tregut të punës gjatë viteve të ardhshëm. 83 Një qasja e tillë është në përputhshmëri
me tendencat e vendit për praktikimin e standardeve të cilat zbatohen në Bashkimin
Evropian dhe përpjekjet për modernizimin e APT-së.
2.2.1 Aftësimi profesional
Format më të ulëta të arsimit profesional është aftësimi profesional (AP), i cili është i dedikuar
për të rriturit dhe jep nivele të ulëta të kualifikimeve ose aftësim për vende pune. Përdoruesit
më të shpeshtë të kësaj oferte janë personat pa kualifikime. Gjatë vitit 2011, 163 persona
morën pjesë në këtë formë të trajnimit profesional, ose 0.29% nga të gjithë përdoruesit e APT-
së, në raport të atij viti.
2.2.2 Arsimi i mesëm profesional
83
Shih: Qendra për Arsim Profesional dhe Trajnim (2012): Rezultate nga Twinning Projekti “Mbështetje për modernizimin e
sistemit të arsimit dhe trajnimit”
27
Platforma bazë mbi të cilën ndërtohet sistemi i APT-së është arsimi i mesëm profesional me
kohëzgjatje katërvjeçare dhe trevjeçare, ndërsa arsimi i mesëm profesional dyvjeçar është në
fazë të zhvillimit duke ndjekur koncepcionin e ri.
Arsimi i mesëm, në vend, realizohet në 99 shkolla publike (10 shkolla shtetërore, 21 shkolla të
qytetit të Shkupit, dhe 68 shkolla komunale) si dhe 13 shkolla private. 84
Sipas programeve mësimore të cilat realizohen në shkollat publike, në 16 shkolla mësimi

realizohet në gjimnaze, në 40 shkolla realizohet arsimi profesional, në 34 shkolla realizohen
plane mësimore të gjimnazit dhe arsimit profesional, ndërsa 4 shkolla janë për nxënësit me
nevoja të veçanta, ndërsa 5 shkolla artistike.85
Numri i shkollave të mesme sipas drejtimeve janë 86: për bujqësi-veterinari 11, pylltari–
përpunimi i drurit 8, gjeologji-miniera dhe metalurgji 7, makineri 25, elektroteknikë 20, kimi-
teknologji 15, tekstil- lëkurë 17, grafikë 7, shërbime personale 9, ndërtimtari-gjeodezi 8,
komunikacion 11, hoteleri-turizëm 12,ekonomi-juridik dhe tregti 17, shëndetësi 16, gjimnaz
sportiv 3, arsim artistik 6.87
Në Republikën e Maqedonisë ka 13 shkolla të mesme private, prej të cilave në 6 shkolla

organizohet arsim profesional (drejtimi ekonomi-juridik dhe tregti, shërbime personale,
shëndetësi, komunikacion, dhe hoteleri-turizëm). 88
Niveli i ulët arsimor te një pjesë e popullsisë në vend dhe numri i madh i nxënësve që braktisin
ose nuk vazhdojnë shkollimin, pas përfundimit të arsimit të detyrueshëm fillor, e detyroi
Qeverinë e Republikës së Maqedonisë që në vitin 2006 të zbatojë rritjen e arsimit të
detyrueshëm me përfshirjen e shkallëve nga arsimi i mesëm.
2.2.3 Arsimi profesional post-sekondar
Ligji për APT parashikon dy forma të arsimit dhe aftësimit profesional post-sekondar,
përkatësisht provimi i mjeshtërisë (PM) dhe specializimi (S). Me dhënien (kalimin) e provimit të
mjeshtërisë (për të cilin trajnimi zgjat 2 vite) arrihet e drejta për të trajnuar nxënësit në APT-në
formal. Megjithatë, provimi i mjeshtërisë për disa vite nuk është aktiv dhe përdoret gjithnjë e
më pak si mënyrë për të përmirësuar arsimin. Specializimi (i cili zgjat 1 vit) mundëson thellimin
e njohurive profesionale dhe arritjen e një grup shkathtësish operacionale. Ky lloj i arsimit për
84
Sipas konkursit për regjistrimin e nxënësve në shkollat e mesme publike në vitin shkollor 2012/2013 në Republikën e
Maqedonisë, Ministria e Arsimit dhe Shkencës
85
Njëjtë
86
Njëjtë
87
Numri i shkollave tregon në sa shkolla realizohen programet nga drejtimi përkatës. Në një shkollë mund të realizohen
programe nga më shumë drejtime.
88
Enti Shtetëror i Provimeve i Republikës së Maqedonisë, shkolla fillore dhe të mesme në fillim të vitit shkollor 2011/2012,
2.4.12.04/718
28
një kohë të gjatë tregon një numër të madh dobësish dhe realizohet sipas programeve të
përpiluara në vitin 1989. Arsyeja më e zakonshme për të përdorur këtë lloj arsimi post-sekondar
është mundësia për përparim ose punësim në ndonjë vend më të mirë pune.
Në arsimin post-sekondar, në vitin 2011, 449 persona (45 gra) janë pajisur me arsim të
specializuar.89 Të dhënat për provimin e mjeshtërisë nuk janë në dispozicion, por procesi i
konsultimeve të gjera tregon se, pas konkretizimit të procedurave në vitin 2010, nuk është
mbajtur asnjë provim i mjeshtërisë.
2.2.4 Arsimi i lartë profesional
Sipas Ligjit për arsim të lartë në vend ekzistojnë universitete dhe shkolla të larta profesionale. 90
Në rrjetin e institucioneve të larta me arsim profesional ekzistojnë shkolla të pavarura të larta
private me arsim profesional të cilat paraqesin njësi organizative në kuadër të universiteteve
ekzistuese. Numri i vogël i shkollave të larta profesionale në vend nuk jep mundësi për
pjesëmarrje masive të të rinjve në arsimin e lartë profesional. Në arsimin e lartë profesional në
vitin akademik 2010/2011 janë regjistruar 2102 persona, prej të cilëve 1853 në shkollat e larta
publike profesionale, ndërsa 249 në shkollat e larta private profesionale ose 3,32% nga numri i
përgjithshëm i studentëve në arsimin e lartë në vend. 91
Paralelisht, në shkollat e larta profesionale paraqiten edhe programe studimore profesionale

dhe janë me kohëzgjatje trevjeçare kundrejt programeve akademike nga cikli i parë të cilat janë
me kohëzgjatje trevjeçare dhe katërvjeçare. Nuk ka pasqyrë të qartë për numrin e studentëve
të cilët mësojnë programet studimore për arsim të lartë profesional në kuadër të fakulteteve
përkatëse. Që arsimi profesional dhe trajnimi të ketë më tepër qasje te të rinjtë, vendi bën
përpjekje për rritjen e kuotave për regjistrim në programet studimore profesionale. Sipas
numrit të vendeve të lira për regjistrim në ciklin e parë të studimeve në vitin 2011/12
programet studimore profesionale me kohëzgjatje trevjeçare morën pjesë me 5,01% nga numri
i përgjithshëm i vendeve të lira për regjistrim në universitetet publike. 92
Forma më të shkurtra të arsimit profesional dhe trajnimit në një nivel të lartë nuk ekzistojnë.
Shpesh, programet studimore profesionale në arsimin e lartë japin kualifikim të lartë
profesionale dhe janë të destinuara për plasman në tregun e punës.
Është e qartë se sistemi i arsimit profesional dhe trajnimit është shumë i varfër në ofertën e tij.
Ekziston një hendek i madh në hapësirën e arsimit të mesëm profesional dhe arsimit të lartë
89
Enti Shtetëror i Statistikave, Kumtesë , 2012
90
Duhet përmendur se shkollat e larta profesionale dhe programet profesionale në arsimin e lartë edhe pse janë të dedikuara
për plasman në tregun e punës, sipas legjislativit, nuk kanë tretman të institucioneve në kuadër të sistemit të APT-së.
91
Enti Shtetëror i Statistikave, Kumtesë, 2012
92
Qeveria e Republikës së Maqedonisë, Vendimi për numrin e studentëve për regjistrim në vitin e parë në institucionet e
publike me arsim të lartë, 2011/2012, 1.03.2011
29
profesional, si në aspektin e institucioneve, ashtu edhe në aspektin e shfrytëzuesve/nxënësve.

Provimi i mjeshtërisë dhe specializimi, si përfaqësues të vetëm në këtë hapësirë, me të gjitha
dobësitë e tyre, janë vetëm një reflektim i zbehtë i një sistemi të arsimit profesional post-
sekondar dhe trajnimit.
Është evidente se APT-ja post-sekondar ende nuk është i etabluar në arsimin e lartë. Edhe
përskaj ekzistimit të shkollave të larta profesionale (të pavarura ose si pjesë e universiteteve)
ato rregullohen me Ligjin për arsim të lartë, i cili nuk bën një dallim të qartë ndërmjet
institucioneve profesionale dhe akademike dhe programeve.
E njëjta vlen edhe për studimet profesionale me kohëzgjatje trevjeçare në kuadër të
universiteteve. Zbatimi i rekomandimeve që dalin nga Procesi i Bolonjës nuk krijoi një dallim të
qartë në mes programeve akademike dhe profesionale. Në procesin e reformës, universitetet
theksin e vënë në programet akademike, ndërsa programet profesionale nuk kanë një drejtim
të qartë dhe janë në një numër më të vogël në krahasim me të kaluarën. Duke pasur parasysh
shtimin e kërkesave për punësimin e punëtorëve të cilët posedojnë shkathtësi më të larta dhe
kualifikime, zhvillimi i sistemit post-sekondar dhe arsimit të lartë profesional paraqitet një ndër
prioritetet në të ardhmen.
2.3 Avancimi dhe tranzicioni
Në aspektin e mobilitetit/tranzicionit vertikal të shfrytëzuesve të APT-së, është dhënë mundësi

për progres vertikal (nga një nivel i ulët në një nivel më të lartë të arsimit), me plotësimin
paraprak të kushteve të caktuara, pra duke marrë (dhënë) provimet diferenciale. Për shembull,
nxënësit të cilët kanë përfunduar arsimin profesional trevjeçar kanë të drejtë duke kaluar
provimet diferenciale të vazhdojnë arsimin e tyre në arsimin profesional katërvjeçar, ndërsa
mandej të hynë (marrin) edhe provimin shtetëror, ose provimin përfundimtar, i cili mundëson
që të aplikojnë për regjistrim në universitet. Njëjtë është rasti edhe me arsimin e lartë, dallimi
është vetëm në atë se, përparimi bëhet nëpërmjet njohjes së kredive. Studentët e diplomuar në
ciklin e parë të studimeve profesionale (trevjeçare) kanë mundësi të kalojnë në cikël të dytë të
studimeve – studime të specializuara profesionale njëvjeçare. U ofrohet mundësia që me
dhënien e provimeve diferenciale të transferohen në programet studimore akademike.
Problematike është edhe mobiliteti horizontal në arsimin e mesëm, ku mungojnë mekanizma

për lehtësimin e këtij procesi. Në këtë mënyrë, një numër i madh i nxënësve nuk kanë mundësi
për t’u transferuar nga arsimi profesional në arsimin e gjimnazit, dhe anasjelltas. Planet
mësimore në arsimin e mesëm nuk janë të moduluara dhe nuk janë të dizajnuara sipas kredit
sistemit. Kjo paraqet pengesë për ato nxënës të cilët dëshirojnë të ndryshojnë llojin e arsimit.
Në atë mënyrë humbet shumë kohë dhe mjete, ndërsa njohuritë nga të nxënit e mëhershëm
shpesh mbesin të papranuara.
30
Mobiliteti horizontal në arsimin e lartë zhvillohet nëpërmjet pranimit të kredive. Për dallim nga
arsimi i mesëm, këtu kemi një sistem më transparent dhe dinamik të mobilitetit në nivel
nacional dhe ndërkombëtar.
Tranzicioni nga arsimi i mesëm në atë të lartë deri në vitin 2006 ishte 46%, ndërsa në vitin 2009
u rrit në 85% (sipas Kumtesës së Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës prej 29 korrik 2009), ndërsa
sipas informacioneve të fundit në vitin 2012 kjo shifër ka arritur në mbi 90%. Kjo rritje,
gjithashtu, është rezultat i politikës arsimore shtetërore, ku u ndërmor një aksion i gjerë për
rritjen e numrit të institucioneve me arsim të lartë në vend.
Në të njëjtën periudhë janë formuar edhe një numër i madh i universiteteve private dhe
shkollave të larta profesionale. Zgjerimi i rrjetit të institucioneve në arsimin e lartë dhe masat e
Qeverisë/Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës për zvogëlimin e çmimit të studimeve, janë
shkaqet kryesore për përmirësimin e shkallës së transferimit të nxënësve nga arsimi i mesëm në
arsimin e lartë.93
Modulimi është një risi relative në vendin tonë. Arsimi i lartë filloi të reformohet me modulimin
e programeve studimore dhe futjen (aplikimin) e EKTS ( European Credit Transfer System)
Megjithatë, edhe pas 10 viteve ende ekzistojnë probleme në korrektësinë e zbatimit të
rekomandimeve të Bolonjës. Ende ekzistojnë programe studimore të cilat nuk janë të
dizajnuara sipas ngarkesës së studentëve dhe sipas karakteristikave të profilit të mbaruar i cili
bazohet në rezultatet e nxënies.
2.4 Atraktiviteti i APT-së
Në ç’masë sistemi i APT-së është atraktiv për të rinjtë dhe të rriturit? Nga tabela 3 mund
të shihet se, koncentrimi më i madh i personave të përfshirë në sistemin e arsimit
profesional dhe trajnimit është në arsimin profesional me kohëzgjatje katërvjeçare
(85,85%), ndërsa në arsimin e mesëm profesional trevjeçar paraqitet një trend i
zvogëlimi të numrit të nxënësve. Në krahasim me vitin 2007 94 kur në këtë lloj të arsimit
ka pasur 7052 nxënës, numri i tyre në vitin 2011 është zvogëluar për 28,27% dhe është
5058 nxënës. Në nivel të arsimit profesional post-sekondar ka një përfshirje të vogël
vetëm në pjesën e arsimit të specializuar, ndërsa në pjesën e provimit të mjeshtërisë në
vitin 2011 nuk ka të paraqitur asnjë nxënës.
Tabela 3: Pasqyrë e nxënësve dhe studentëve në arsimin profesional dhe trajnim në Republikën e Maqedonisë /201195
93
ЕТF (2010): Evaluimi kolaborativ i ndikimit të arsimit të mesëm të reformuar profesional katërvjeçar, Shkup
94
Enti Shtetëror i Statistikave: Shkolla fillore dhe mesme në fund të vitit shkollor 2006/2007, Pasqyrë statistikore nr.
2.4.8.03, Shkup, qershor 2008
95
Enti Shtetëror i Statistikave: Shkolla fillore dhe mesme në fund të vitit shkollor 2010/2011 Pasqyrë statistikore nr.
2.4.12.06/720, Shkup, qershor 2012
31
Llojet e arsimit dhe aftësimit Numri i %

Nivele
profesional nxënësve/studentëve
Aftësimi profesional 163 0,29
Arsimi i mesëm AMP - trevjeçar 5058 8,88
profesional AMP - katërvjeçar 48882 85,85
Shkolla të mesme speciale 287 0,50
Arsimi profesional post- Arsimi i specializuar 449 0,79
sekondar Provimi i mjeshtërisë 0 0
Arsimi i lartë Shkolla të larta profesionale 2102 3,69
profesional
Gjithsej 56941 100,00
Në pasqyrën e numrit të studentëve në arsimin e lartë profesional janë prezantuar të dhëna

vetëm për studentët në shkollat e larta publike dhe private profesionale. Në vitin 2011, në
shkollat publike profesionale kishte 1853 studentë, ndërsa në shkollat e larta private
profesionale ka 249 studentë. Për shkak të mospasjes së një pasqyrë të qartë për numrin e
studentëve në programet profesionale universitare me kohëzgjatje trevjeçare nuk janë
paraqitur në këtë tabelë.
Nga pasqyra e numrit të nxënësve në sistemin e APT-së mund të konkludohet se ekziston një
dobësi në fushën e arsimit profesional post-sekondar. Të dy format në të cilat paraqitet ky
nënsistem tregojnë dobësi dhe është evidente se nuk janë aq atraktive sa duhet për të rinjtë
dhe të rriturit.
Raporti i numrit të nxënësve në mes arsimit profesional dhe të gjimnazit në vitin 2001 ishte 70%
në arsimin profesional dhe 30% në arsimin e gjimnazit. Ndërkohë, interesi për gjimnaz, (ku
është rritur edhe numri i klasave në gjimnaz) ky raport shënon rënie. Sot, ai raport është
58,39% kundrejt 40,45% në favor të arsimit profesional.96
Tabela 4: Nxënës në arsim të mesëm sipas llojit të arsimit
2007/200897 2008/200998 2009/201099 2010/2011100 2011/2012101

Lloji i arsimit
Gjithsej Gjithsej Gjithsej Gjithsej Gjithsej
Arsimi i mesëm / gjithsej 94545 93843 95343 94155 93064
Arsimi në gjimnaz 38214 38373 38527 38013 37646
Arsimi i artit 854 1015 1221 1071 1080
Arsimi profesional 55477 54455 55595 55071 54338
nxënësit në % në arsimin profesional 58,7% 58,0% 58,3% 58,49 58,39
Nga të dhënat e paraqitura mund të përfitohet një përshtypje e gabuar për interesin e
nxënësve për mësim dhe përzgjedhjen e drejtimit të tyre në arsimin e mesëm. Ekziston një
96
Enti Shtetëror i Statistikave i RM-së, Kumtesë: Popullsia dhe statistika sociale 2.4.12.04/718
97
Enti Shtetëror i Statistikave i RM-së, shkollat fillore dhe mesme në fillim të vitit shkollor (për 2008, 2009 и 2010 година)
98
Njëjtë, 2009
99
Njëjtë, 2010
100
Enti Shtetëror i Statistikave i RM-së, Kumtesë: Popullsia dhe statistika sociale, 2.4.11.04/683
101
Enti Shtetëror i Statistikave i RM-së, Kumtesë: Popullsia dhe statistika sociale, 2.4.12.04/718
32
trend evident për rritjen e interesit të nxënësve për t’u regjistruar në gjimnaz gjatë dekadës së
fundit. Megjithatë, duke pasur parasysh kuotat e kufizuara për regjistrim në gjimnazet, një
pjesë e nxënësve të cilët nuk arrijnë të regjistrohen, zakonisht për shkak të suksesit të dobët,
sipas ndonjë rregulli regjistrohen në shkollat e mesme profesionale. Duke pasur parasysh se
rrjeti i shkollave të mesme është projektuar kryesisht për arsimin profesional (relikt nga e
kaluara), kapacitetet publike janë të kufizuara në 1390 klasa për gjimnaz dhe 2047 klasa për
arsimin profesional.102 Kur mundësitë për regjistrim në gjimnaz do të ishin më të mëdha, është e
logjikshme të supozohet se korrelacioni mes arsimit në gjimnaz dhe arsimit profesional do të
ishte në favor të gjimnazit.
A është atraktiv arsimi profesional për të rinjtë? Përgjigja për fat të keq shpesh është negative.
Me përjashtim të drejtimit të shëndetësisë dhe drejtimit ekonomi-juridik dhe tregti, drejtimet
tjera janë më pak tërheqëse për të rinjtë. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për programet e
APT-së me kohëzgjatje më të shkurtër (2 ose 3 vjet).
Vlerësimi i ulët i këtyre kualifikimeve në tregun e punës kontribuon që të rinjtë të regjistrohen

në programet teknike me qëllim të vazhdimit të arsimit të tyre. Një ekonomi e fuqishme mund
t’i bëjë tërheqëse kualifikimet e ulëta, por ekonomia e dobët ndikon negativisht në
atraktivitetin e tyre tek të rinjtë.
Një fenomen tjetër që kontribuon për të fituar një pasqyrë të gabuar për interesin e të rinjve
për arsimin profesional. Për shembull, të rinjtë në disa vendbanime të vogla nuk kanë mundësi
të përzgjedhin në mes arsimit në gjimnaz dhe atij profesional ose të përzgjedhin një shkollë
profesionale sipas interesit të tyre, sepse në atë vend ka vetëm një lloj të shkollës profesionale.
Këta nxënës mund të zgjedhin për të udhëtuar ose banojnë në një vend tjetër ku ka një shkollë
e cila i plotëson interesat e tyre. Në aspektin e fuqisë së dobët financiare të familjeve, shumica
e këtyre të rinjve vendosin t’i shfrytëzojnë shërbimet e shkollës në mjedisin e tyre, dhe pse kjo
nuk është interesi i tyre i vërtetë. N jë fenomen i tillë ndikon negativisht ndaj transferimit të
nxënësve të diplomuar në arsimin e lartë. Shpesh këta nxënës bëjnë përzgjedhjen e
programeve studimore të cilat nuk korrespondojnë me karakterin e arsimit të mesëm të cilin e
kanë vizituar, por e reflektojnë interesin e tyre të vërtetë për nxënie. Në një studim, një pjesë e
studentëve dhe nxënësve të papunë me deklaratat e tyre konfirmuan konstatimin e paraqitur.
Përskaj masave pozitive të cilat ndërmerren për të kompensuar këtë zbrazëtirë (transport falas,
libra falas, strehim në konvikte, bursa, etj.), megjithatë ky fenomen ende është i pranishëm në
vend. Kjo e aktualizon çështjen për karakterin e shkollave të mesme në vendbanimet më të
vogla në vend dhe programet të cilat akumulojnë një numër të vogël nxënësish.
Tabelë 5: Shkolla të mesme të rregullta, paralele, nxënës dhe mësimdhënës
SHKOLLA Paralele nxënës mësimdhënës

gjithsej nxënëse Nxënës të cilët kanë gjithsej Me orar të Me orar të
102
Enti Shtetëror i Statistikave i RM-së, shkollat fillore dhe mesme në fillim të vitit shkollor 2011/2012, Kumtesë,
2.4.12.04/718
33
mbaruar plotë shkurtuar

gjithsej femra Gjiths femra gjiths femra gjithsej femra
ej ej
1998/1999 96 2902 89775 43653 21510 - 5557 3012 - - - -
2003/2004 96 3032 93791 44887 23621 11341 5863 3278 4891 2716 972 562
2004/2005 100 3134 94053 44701 24225 11312 5946 3375 5107 2875 839 500
2005/2006 101 3184 93908 44530 25588 11763 6136 3432 5277 2930 859 502
2006/2007 104 3219 93763 44334 25629 11794 6280 3541 5311 2961 969 580
2007/2008 107 3237 92753 44387 24700 11463 6438 3714 5529 3149 909 565
2008/2009 110 3295 93164 44643 24210 11543 6832 3953 5810 3342 1022 611
2009/2010 111 3372 95343 45820 25345 11941 7008 4041 6001 3404 1007 637
2010/2011 114 3 441 92848 44773 24846 7197 4225 6113 3574 1084
Burim Enti Shtetëror i Statistikave, 2001; 2009; 2010; 2011, 2012. Të dhënat janë për shkollat e mesme të rregullta
Gjatë periudhës prej viti 1998 deri 2011 numri i shkollave është rritur, ndërsa numri i nxënësve,
me disa oscilime është stabil. Raporti ndërmjet nxënësve meshkuj dhe femra tregon një
pjesëmarrje të madhe të nxënësve femra prej 45-48% gjatë gjithë periudhës. Paralelisht me
zgjerimin e rrjetit të shkollave të mesme rritet edhe numri i kuadrit mësimdhënës.
Graf. 2: Nxënës në shkollat e mesme profesionale sipas drejtimit dhe periudhës103
1 Bujqësi-Veterinari
2 Pylltari-Përpunimi i drurit
3 Gjeologji-Miniera-Metalurgji
4 Makineri
5 Elektroteknikë
6 Kimi-Teknologji
7 Tekstil-Lëkurë
8 Grafikë
9 Shërbime personale
10 Ndërtimtari –Gjeodezi
11 Komunikacion
12 Hoteleri-Turizëm
13 Ekonomi-Juridik dhe Tregti
14 Shëndetësi
Të dhënat tregojnë se, një numër i madh i nxënësve është i koncentruar në drejtimin
shëndetësi, ekonomi-juridik dhe tregti, në drejtimin e elektroteknikës dhe makinerisë. Kjo nuk
do të thotë se, këto drejtime janë më atraktive nga drejtimet tjera. Kjo është rezultat edhe i
kapaciteteve për realizimin e një drejtimi të caktuar. Në rrjetin e shkollave, më tepër është
prezent drejtimi i makinerisë i cili ofron edhe më shumë vende të lira për regjistrim. Por, rënie
më të madhe në interesin për regjistrim, pikërisht është në këtë drejtim. Është e dukshme edhe
rënia e interesit për drejtimet bujqësi-veterinari, gjeologji-miniera-metalurgji, grafikë, kimi-
103
Enti Shtetëror i Statistikave: gjendja për vitin 2001 dhe 2011
34
teknologji, ndërtimtari-gjeodezi dhe pjesërisht në drejtimin e elektroteknikës, ndërsa pjesërisht

është rritur interesi për drejtimin shërbime personale, komunikacion, pylltari-përpunimi i drurit.
Strukturimi i rrjetit dhe kapaciteteve në APT është proces i ndërlikuar i cili mund të shkaktojë
një sërë efektesh negative në institucionet e APT-së për shkak të mundësisë së humbjes së
vendeve të punës, nevoja për rikualifikim, sigurimin e kuadrit të ri, pajisjes së re, financa shtesë,
etj. Për shkak të këtyre arsyeve, shpeshherë ky proces anulohet dhe nuk zbatohet. Megjithatë,
dallimi i dukshëm ndërmjet interesit dhe ofertës meriton një shqyrtim dhe analizë të
mëtejshme të rrjetit të përgjithshëm shkollor në raport me çështjet deri në cilën masë kjo
korrespondon me interesat dhe nevojat e të rinjve dhe të ekonomisë, si dhe rentabilitetit
financiar. Përparësitë e ofruara nga ky proces janë shumë më të mëdha se efektet negative.
Shpallja e arsimit të mesëm për të detyrueshëm, që nga viti 2008, ka një efekt pozitiv, jo vetëm
në shkallën e vazhdimit të arsimit nga ai fillor në të mesëm, i cili dukshëm është përmirësuar në
95% në vitin 2011, por edhe në uljen e shkallës së braktisjes së arsimit të mesëm. Nga të dhënat
për 2010/2011, mund të shihet se arsimin e mesëm e kanë ndërpre 1496 (1,61%) nxënës, 104 gjë
që, për një cikël i shkollimit është midis 4% dhe 5% në nivel të më tepër gjeneratave. 105 Duke
pasur parasysh se, me ndryshimet në Ligjin për arsim të mesëm janë parashikuar dënime për
ata prindër të cilët nuk i dërgojnë fëmijët e tyre në shkollë të mesme, si dhe me masat pozitive
për të mbështetur grupet e rrezikuara (transport falas, bursa, tekste shkollore falas, etj.), kjo
rënie në braktisjen e shkollimit edhe pritej.
Por, edhe përskaj përpjekjeve të bëra për të zvogëluar numrin e nxënësve që ndërpresin
shkollimin e tyre, përfshirë përmirësimin e kapaciteteve infrastrukturore, duke siguruar libra
falas, bursa dhe transfere të kushtëzuara në të holla për nxënësit dhe familjet e tyre me status
të rrezikuar social, trendi i përfshirjes së përgjithshme ose braktisjes gjatë shkollimit, edhe pse
zvogëlohet, përsëri vazhdon të jetë ngarkesë për sistemin e APT-së.
2.5 Legjislacioni
Pavarësisht nga fakti se në të kaluarën janë bërë ndryshime të caktuara në legjislacion, një
pjesë e dobësive të vjetra janë të pranishme edhe sot. Numri më i madh i ndryshimeve kanë të
bëjnë në çështjet sistematike. Për shembull, si reflektime më të rëndësishme nga këto
ndryshime mund të veçohen: themelimi i institucioneve profesionale për të mbështetur arsimin
profesional dhe trajnimin, si Qendra për Arsim Profesional dhe Trajnim, Qendra Shtetërore e
Provimeve dhe Qendra për Arsimin e të Rriturve të cilat dolën nga Enti i dikurshëm Pedagogjik i
Republikës së Maqedonisë, veprimtaria e Byrosë për Zhvillimin e Arsimit (EP i dikurshëm) është
e rregulluar me ligj të veçantë, është miratuar Ligji i veçantë për arsimin profesional dhe
trajnimin, për herë të parë është miratuar edhe Ligj për arsimin e të rriturve, filloi të zbatohet
edhe matura shtetërore në arsimin e mesëm, u rrit kohëzgjatja e arsimit të detyrueshëm nga
104
Enti Shtetëror i Statistikave: “Shkolla fillore dhe të mesme në fund të vitit shkollor 2010/2011, Shkup, Qershor 2012
105
Nxënës që braktisin mësimin janë ato nxënës të cilët me dokumente çregjistrohen gjatë vitit shkollor.
35
tetë në nëntë vjet, ndërsa nga viti 2007 me shpalljen e arsimit të mesëm të detyrueshëm, arsimi
i detyrueshëm nga nëntë u rrit në 13 vjet, filloi zbatimi i vlerësimit ekstern si formë e kontrollit
të cilësisë së arsimit fillor dhe të mesëm, u miratua edhe Ligj i ri për arsimin e lartë në pajtim
me rekomandimet e Procesit të Bolonjës, etj. Megjithatë, pavarësisht numrit të madh të
ndërhyrjeve të suksesshme, çështje të caktuara nga sfera e arsimit mbeten të parregulluara ose
jo sa duhet të rregulluara.106
Ligji për arsim profesional dhe trajnim është i paqartë dhe ka nevojë për ndryshimin e tij.
Kështu siç është, ai më tepër i ngjan një Ligji për Qendër për Arsim Profesional dhe Trajnim sesa
një Ligji për arsim profesional dhe trajnim. Kompetencat e organeve të ndryshme relevante për
APT-në janë të rregulluara me ligje të ndryshme që krijon hapësirë për një sërë pasaktësish në
aspektin e funksionimit të tyre. Relacioni i tij me Ligjin për arsim të mesëm dhe Ligjin për arsim
të të rriturve është i paqëndrueshëm dhe i paqartë.
Analizat tregojnë se ka një paqëndrueshmëri të pjesshme dhe përputhje të kompetencave të

organeve dhe institucioneve të ndryshme të cilat veprojnë në këtë sektor. 107 Shpesh,
ndryshimet në Rregullore nuk janë ndjekur dhe ndryshimet me kohë në aktet nënligjore,
veçanërisht ato që i rregullojnë kompetencat dhe përgjegjësitë në nivel shtetëror, lokal dhe
shkollor, ku krijohen kontradikta dhe mospërputhje në zbatimin e dispozitave ligjore dhe
ngadalësim i ndërhyrjeve. Shembulli më i qartë i kësaj mospërputhjeje është precizimi i
kompetencave të Qendrës për Arsim Profesional dhe Trajnim, Byrosë për Zhvillimin e Arsimit,
Qendrës për Arsimin e të Rriturve dhe Inspektoratit Shtetëror të Arsimit.
Pozicioni i paqartë institucional i Qendrës për Arsim profesional dhe Trajnim, si institucion më i
rëndësishëm në APT ende ekziston. Qendra ende nuk ka autonominë e saj institucionale dhe
financiare dhe ka dobësi në drejtim të kapaciteteve fizike, udhëheqëse dhe kuadrove. Kjo, në
aspekt të planifikimit dhe realizimit të aktiviteteve të saja, ka një ndikim negativ.
2.6 Sfidat
2.6.1. Nevoja për shkathtësi të reja
Punësimi në Maqedoni ngadalë fillon të kërkojë shkathtësi më të larta dhe arsim të lartë. Sipas
analizës së nevojave nga shkathtësitë e kërkuara në tregun e punës në 2011/2012 108, përgatitur
nga Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, pjesa dërmuese nga pritjet për
punësime të reja, gjatë 12 muajve të ardhshëm, sipas shkallës së njohurive të nevojshme
(arsimit), do të kërkohen persona të cilët kanë mbaruar arsim të mesëm (67,3%), kryesisht në
106
Shih më tepër: ЕТF (2010) : Evaluimi kolaborativ i ndikimit të SHMP 4 vjeçare të reformuara, Shkup
107
ЕTF (2010): ЕТF (2010): Evaluimi kolaborativ i ndikimit të arsimit të mesëm të reformuar profesional katërvjeçar,
108
Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë: Raporti Nacional nga analiza për nevojat e shkathtësive në tregun e punës
në Republikën e Maqedonisë për vitin 2011/2012
36
veprimtarinë e prodhimit, tregtisë, transportit dhe ndërtimtarisë, personat me arsim të

mbaruar fillor (15,7%), kryesisht në industrinë e prodhimit, bujqësisë, gjuetisë, pylltarisë dhe
ndërtimtarisë. Ka pak kërkesa për persona me arsim të lartë (9,9%), kryesisht në industrinë e
prodhimit, në veprimtarinë profesionale, shkencore dhe teknike, tregti, si dhe në veprimtarinë
financiare dhe veprimtarinë e sigurimit.
Nga analiza e njëjtë mund të shihet se punëdhënësit më tepër theksojnë nevojën për njohjen e
gjuhëve të huaja (anglisht, gjermanisht, italisht) njohja e aplikacioneve bazë kompjuterike, si
dhe njohuri të arritura nga teknologjia informatike, shkathtësi komunikative, të jenë ambicioz,
të kenë përgjegjësi, besueshmëri, precizitet, punë ekipore, shkathtësi për futjen dhe leximin e
të dhënave, fleksibilitet, shkathtësi për shitje dhe marketing, si dhe shkathtësi për menaxhim. 109
Një hulumtim i kryer në vitin 2012, për qëllimet e kësaj Strategjie, ndër tjerash, u bënë edhe
kërkesa për freskimin e informacioneve për shkathtësitë e kërkuara të dëshirueshme për punë
dhe punësim në sektorin e biznesit në vend.110 Në një nga instrumentet hulumtuese,
komunitetit të biznesit iu ofrua listë me 32 shkathtësi të dëshirueshme për t’i vlerësuar
prioritetet e punës së kompanisë dhe procesin e saj të punësimit. Rezultatet tregojnë se në
ekonominë tonë, posedimi i diplomës ende ka ndikim të madh ndaj proceseve të punësimit
dhe punës. Afër 96% e punëdhënësve vlerësojnë se, një aplikues për punë dhe/ose punëtori
duhet të ketë diplomë për arsim të mbaruar përkatës.
Është e qartë se sektori i biznesit në vendin tonë ende ka besim në kualifikimin e certifikuar dhe
pret që sistemi formal i arsimit dhe trajnimit të tejkalojë këtë hendek ndërmjet ofertës dhe
kërkesës së shkathtësive. Mundësitë për aplikimin e mekanizmave për vlerësimin e
shkathtësive të arritura jashtë sistemit formal, ende nuk kanë vend në mjedisin tonë.
Përveç kësaj, sektori i biznesit i vlerëson lartë kompetencat profesionale fundamentale (për
drejtimin) dhe ato specifike (për profesionin) kompetencat profesionale. Në listën e cilësive
prioritare te kompanitë e vogla dhe të mesme dominojnë këto kërkesa: posedimi i patentë
shoferit, aftësia për zgjidhjen e problemeve, aftësi të mira komunikative, njoha e gjuhëve të
huaja, qëndrim profesional ndaj punës, aftësi për punë nën presion, shkathtësi për njohjen e e
gabimeve, aftësi për pranimin e kritikave dhe të mësuarit nga ato. Cilësitë tjera janë renditur në
kategorinë “më pak të nevojshme”. Për dallim nga ato, kompanitë e mëdha, përveç cilësive të
përmendura, fuqishëm potencojnë edhe kërkesën që kandidatët/punonjësit të posedojnë
vetëbesim, aftësi për punë ekipore dhe përshtatshmëri.
Cilësitë e tilla si: shkathtësitë matematikore, shkathtësitë sipërmarrëse, kultura e përgjithshme,

shkathtësitë udhëheqëse, njohuri dhe shkathtësi informatike, janë të ranguara shumë ulët sipas
prioritetit të tyre. Kjo duket e çuditshme, për shkak se duhet marrë në konsideratë edhe
karakteristikat e ekzemplarit i cili përmban studime, si dhe një pasqyrë të përgjithshme të
109
Hulumtim anketues zbatuar në vitin 2011, bazë e ekzemplarit prej 2956 subjekteve afariste (ndërmarrjeve).
110
Ekzemplari reprezentativ përfshiu 110 kompani të vogla, të mesme dhe të mëdha të përfshira me kërkimet në 6 lokacione
me teknika të ndryshme dhe instrumente.
37
ekonomisë në vend. Pra, bëhet fjalë për kompani të vogla dhe mesme dominante, të cilat janë
reprezente edhe për kompanitë tjera të vogla dhe mesme të cilat marrin pjesë me mbi 90% në
numrin e përgjithshëm të kompanive në vend. Sipas rregullit, ato janë kompani të cilat kanë
numër të vogël të të punësuarve dhe kryejnë veprimtari prodhimi ose shërbimi.
Nga ana tjetër duhet ditur se një pjesë më e madhe nga prodhimi nacional (i matur si bruto
prodhim, sipas çmimeve bazë) bazohet në përmbajtjen teknologjike të ulët (45%), ndërsa 43%
qind është prodhim teknologjik i mesëm dhe vetëm 1% është prodhim teknologjik i lartë. 111 Nuk
duhet të na habisë kur në kushte të tilla mungon dominimi i prodhimit të teknologjisë së lartë
që zakonisht përfshin aplikimin e TI dhe teknologjisë së lartë dhe të sofistikuar, si dhe pozitën e
shkathtësive matematikore, sipërmarrëse dhe informatike. Megjithatë, kjo aspak nuk e
zvogëlon rëndësinë e zhvillimit të këtyre shkathtësive/kompetencave, për shkak se, zhvillimi i
ekonomisë në vend ka vetëm një mënyrë, aplikimin e teknologjisë së lartë të prodhimit.
Prandaj, politikat në arsim dhe trajnim duhet të orientohen drejt së ardhmes dhe zhvillimit të
kompetencave të dëshiruara.
Përveç shkathtësive të nevojshme për punë të suksesshme, e një rëndësie të veçantë është
zhvillimi i shkathtësive për vazhdimin e arsimit. Analiza tregoi se nxënësve të APT-së, të cilët
regjistrohen në universitet, iu mungojnë shumë shkathtësi të nevojshme për vazhdimin e
suksesshëm të arsimit. Sipas mendimit të profesorëve universitar, këto nxënës shumë pak
posedojnë shkathtësitë e tipit: aftësi për menaxhimin me kohën, shkathtësi udhëheqëse, etikë
të fuqishme për punë, aftësi për të pranuar kritika dhe të mësojnë prej saj, aftësi hulumtuese,
aftësi për zgjidhjen e problemeve, aftësi e të menduarit logjik, shkathtësi e njohjes së gabimeve,
aftësia për të punuar nën presion, njohja e kulturës së gjerë, pavarësi, shkathtësi për prezantim,
etikë profesionale dhe shkathtësi për t'u përballur me situata të vështira. Në aspekt të
shkathtësive të cilat studentët nuk i posedojnë, gjysma nga profesorët universitarë theksojnë
se, para se gjithash, ato janë shkathtësi sipërmarrëse. Shkathtësitë interpersonale, shkathtësitë
komunikative, shkathtësitë matematikore, njohja e gjuhëve të huaja, etj, janë shumë pak të
vlerësuara.
Pavarësisht se nuk janë të përfaqësuara në një përqindje të lartë të përgjigjeve, universiteti

është i kënaqur me shkathtësitë dhe cilësitë e tipit: vetëbesim (61.5%), aftësi për punë ekipore
(53.8%), njohuri dhe shkathtësi informatike (53.8 %), dëgjueshmëri (46.2%) dhe qëndrim pozitiv
(46.2%).
Rezultatet tregojnë se arsimi i mesëm profesional ka problem në ofrimin e shkathtësive dhe

cilësive të cilat janë të nevojshme për vazhdimin e suksesshëm të arsimit. Në kushte kur
destinimi dominues është arsimi i lartë për nxënësit të cilët kanë mbaruar arsimin e mesëm,
tregon qartë nevojën për fuqizimin e shkathtësive/cilësive te nxënësit të cilëve iu është i
nevojshëm.
111
Mojsoska – Bllazhevski, N., Kostadinov, A., Greg, K., von Ueksul, Е. (2012): Politikat për shkathtësi në drejtim të diversifikimit
ekonomik në Republikën e Maqedonisë, , International Labour Organization; Ekipi për mbështetje teknike të punës së mirë dhe
Zyra për Evropën Qendrore dhe Lindore. – Shkup, 2012, fq. 12
38
Strategjia ka nevojë për të bërë të ditur këtë fakt dhe të rekomandojë masa për të tejkaluar
hendekun ndërmjet kërkesës dhe ofertës së shkathtësive, domethënë, konvergjenca e tre
llojeve të shkathtësive: të certifikuara (shkathtësi të cilat i parasheh certifikata/diploma),
personale (shkathtësi të cilat me të vërtetë i posedon çdo person) dhe tregtare (shkathtësi të
cilat i kërkon tregu i punës).112:
2.6.2. Bashkëpunimi me sektorin e biznesit
Bashkëpunimi me sektorin e biznesit dhe realizimi i mësimit praktik është komponenti më

problematik në APT. Kësaj çështjeje, në të ardhmen, duhet t’i kushtojmë vëmendje të veçantë.
Problemet janë të ndryshme: vështirësi në gjetjen e partnerëve në sektorin e biznesit, vështirësi
në planifikimin e dinamikës së realizimit të trajnimit praktik, mungesë të mjeteve (materialit
shpenzues) për zbatimin efektiv të mësimit praktik nëpër shkolla, teknika e vjetërsuar të cilën e
përdorin nxënësit në procesin e mësimit praktik nëpër shkolla dhe dukshëm dallohet nga ajo e
cila përdoret në kompanitë, motivim i dobët i kompanive për një bashkëpunim më të madh me
shkollat, etj.
Në kohë të fundit realizohet me sukses bashkëpunimi në mes institucioneve arsimore dhe

sektorit të biznesit, në nivel të politikave dhe rregullativave ligjore. Për fat të keq, një numër i
madh i dispozitave të përmbajtura në këto rregullativa nuk janë plotësisht të operacionalizuara
duke shkaktuar zbatim të dobët në praktikë. Për shembull, Qendra për Arsim Profesional dhe
Trajnim ka nënshkruar një sërë memorandumesh për bashkëpunim me palët e interesuara në
APT, por niveli i realizimit ende nuk ka treguar rezultate. Njëjtë është rasti me Ligjin për arsim
profesional, ku në nenin 11 paraqitet mundësia e Odave të paraqesin propozime deri te Qendra
për Arsim Profesional dhe Trajnim për ripërtëritjen e plan-programeve mësimore në APT dhe të
paraqesin propozime për përpilimin e standardeve të reja për profesione. Kjo mundësi në
praktikë nuk realizohet. Në njëjtin Ligj në nenin 15 theksohet mundësia që punëdhënësit të
shfrytëzojnë përfitime (lehtësime financiare, tatimore dhe doganore) nëse përfshihen në
realizimin e mësimit praktik të nxënësve nga APT-ja. Edhe kjo mundësi deri më tani nuk është
shfrytëzuar për shkak të mungesës së mekanizmave të definuara për zbatimin e tij.
Arsimi dhe sektori i biznesit realizojnë një bashkëpunim më dinamik dhe strategjik në arsimin e
lartë. Të motivuar nga detyrimet ligjore dhe nevoja për shkathtësi të reja për vendet e reja të
punës, universitetet janë duke bërë përpjekje të mëdha për intensifikimin e bashkëpunimit me
komunitetin e biznesit. Kjo përfshin zhvillimin e formave nëpërmjet të cilave studentëve do t’iu
afrohet bota e punës dhe do të përforcohen kapacitetet e tyre punuese. Përpjekjet për të futur
një qasje sistematike në kohë të fundit japin rezultate përmes lidhjes së marrëveshjeve midis
universiteteve, odave ekonomike dhe sektorit të biznesit.
112
Vellkovski, Z. (2005): Lacrimae mundi, Byroja për Zhvillimin e Arsimit, Shkup
39
2.6.3. Mësimi praktik dhe trajnimi
Arsimi profesional dhe trajnimi përbëhet nga arsimi i përgjithshëm, arsimi profesional- teorik,
mësimi praktik, i cili përfshin pjesën teorike të trajnimit praktik, dhe trajnimin praktik.
Ndarja dhe pjesëmarrja e mësimit praktik në planet mësimore duhet të pësojnë ndryshime.
Shtrirja e tij është i rividuar në arsimin profesional dhe trajnimin e programeve dyvjeçare dhe
trevjeçare, por ka nevojë edhe për rishikim në arsimin profesional teknik dhe trajnimin, ku
shkollohet pjesa më e madhe e nxënësve të shkollave të mesme. Pjesëmarrja aktuale e mësimit
praktik në arsimin profesional teknik është nga 9% deri 20% dhe ka nevojë për rritje. Tendencat
globale tregojnë se, punëdhënësit më tepër preferojnë punësime me kualifikime teknike, me
çka fuqizojnë mundësinë për tejkalimin e këtyre kualifikimeve në tregun e punës. Për këtë
qëllim, pavarësisht të arritjes së kompetencave për vazhdimin e arsimit, është e
patjetërsueshme, të fuqizohet arritja e kompetencave/shkathtësive të cilat mundësojnë
tranzitimin e suksesshëm në tregun e punës.
Planifikimi i trajnimit praktik është një problem në vete. Për shkak të ngurtësisë së planit
mësimor, është vështirë të bëhet planifikimi i mirë i trajnimit praktik. Koncentrimi dhe orari
kohor i mësimit praktik më tepër varet nga karakteri i profilit, dhe gatishmëria e kompanive për
t’iu përshtatur orarit i cili është i parashikuar në planin mësimor. Në këtë pjesë, duhet futur një
shkallë më të lartë të fleksibilitetit dhe t’iu sigurohet mundësia shkollave për të vendosur në
mënyrë sa më të pavarur për kohën kur do të realizohet trajnimi praktik dhe ta përputhin së
bashku me partnerët e tyre të biznesit, duke respektuar kërkesat themelore për zbatimin
cilësor të trajnimit praktik.
Kapacitetet fizike në APT janë një problem shtesë. Është e nevojshme përmirësimi i situatës në
SHMP me laboratorë, punëtori, objekte mësimore, pajisje dhe material shpenzues. Kjo
ndërhyrje do të mundësojë ngritjen e cilësisë së mësimdhënies dhe fuqizimin e praktikës
shkollore. Duhet merret parasysh edhe mundësia për shfrytëzimin e kapaciteteve të cilat i
posedojnë kompanitë dhe përfshirja e tyre në procesin e arritjeve të kompetencave praktike
dhe profesionale nga ana e nxënësve, me çka do të lehtësonin koston për këtë qëllim.
Praktika është e përfshirë në programet arsimore dhe është pjesë e masave aktive për punësim
në nivel shtetëror dhe lokal. Praktika është e destinuar kryesisht drejt nxënësve/studentëve dhe
të papunët. Punëdhënësve, programi i praktikës, iu mundëson të identifikojnë kuadrin e aftë të
ardhshëm. Prandaj, në këtë sferë, edhe shteti edhe programet zhvillimore ndërmarrin iniciativa
për nxitjen e praktikës.
Përfitimi i përvojës së punës me anë të trajnimit nëpërmjet voluntarizmit i margjinalizon

nxënësit dhe studentët në APT. Pozicioni aktual i voluntarizmit mundëson të praktikuarit vetëm
në organizatat jofitimprurëse. Ashtu që, iu shkurtohet mundësia nxënësve dhe studentëve të
diplomuar nga APT-ja të marrin pjesë në voluntarizëm në kompanitë përkatëse në drejtimin e
40
tyre, të cilat janë institucione fitimprurëse, që t’i përforcojnë shkathtësitë dhe përfitojnë
përvojë pune, me çka në procesin e punësimit ka rëndësi të madhe.
2.6.4. Plan-programet mësimore
Analizat tregojnë se ka dobësi në përpilimin e planeve mësimore dhe definimin e profileve në

APT, për shkak të mungesës së analizave cilësore të tregut të punës dhe nevojat e tij. Rëndësia
e profileve të cilat dalin nga APT-ja për tregun e punës dhe llojet e kompetencave të cilat i
posedojnë nxënësit dhe studentët e diplomuar dhe aplikimi i tyre në kushte të teknologjive të
reja, janë sfidat kryesore të cilat qëndrojnë para sistemit të APT-së.
Struktura aktuale e sistemit të APT-së nuk mundëson reagim të shpejtë dhe në kohë të
ndryshimeve, në kërkesën për profile dhe shkathtësi të reja. Mungesa e procedurave të shpejta
për ndryshimin e plan-programeve mësimore, futjen e profileve të reja dhe fshirjen e profileve
të panevojshme, si dhe mungesa e mekanizmit për parashikimin e nevojave të tregut të punës
paraqesin “pengesa” në funksionimin e sistemit të APT-së.
Në këtë kuptim, hulumtimi konstaton nevojën për ndryshimin e procedurave për ndryshimin e
plan-programeve mësimore. Ata vazhdojnë të jenë të ngadalta dhe të qëndrueshme, të cilat
ndikojnë negativisht ndaj mundësisë që kurrikulat në kohë të përputhen me kërkesat e
ndryshueshme. Procedurat e tilla nuk mundësojnë reagim të shpejtë të APT-së ndaj
ndryshimeve në sektorin e biznesit dhe arritjen e një shkalle të lartë të relevancës.
2.6.5. Cilësia
Kontrolli i cilësisë në APT në vend është i rregulluar me dispozitat e Ligjit për ndryshimin dhe
plotësimin e Ligjit për arsim të mesëm113, Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për arsim
të mesëm,114 Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për arsim të mesëm, 115 Ligjin për
inspektimin e arsimit116 dhe Rregulloren për inspektim integral,117 Ligjin për arsim profesional
dhe trajnim118 dhe indikatorët për cilësi të punës së shkollave.119
Edhe pse sigurimi i cilësisë në APT pjesërisht është e rregulluar me akte ligjore dhe nënligjore,
megjithatë duket se kjo çështje është një nga dobësitë më mëdha në APT-në e vendit. Për
shembull, Ligji për arsim profesional dhe trajnim nuk i referohet çështjes për sigurimin e
cilësisë.
113
G. Zyrtare e RM-së nr. 67/04,/ 04.10.2004 . nen. 50 për ndryshimin e nen. 108
114
G. Zyrtare e RM-së nr. 35/ 23.03.2006, nen. 89-b
115
G. Zyrtare e RM-së nr. 33/ 9.03.2010, 29, parag. 2
116
G. Zyrtare e RM-së nr.52 / 04.07.2005
117
G. Zyrtare e RM-së nr. 86/06, Shkup
118
G. Zyrtare e RM-së nr.71 / 08.06.2006
119
RM, Ministria e Arsimit dhe Shkencës, ISHA, Shkup
41
Kontrolli i cilësisë në APT zbatohet në mënyrë interne (vetëvlerësim) dhe eksterne (vlerësim
integral). Vetëvlerësimi si praktikë e rregullt për definimin e drejtimeve zhvillimore në
institucionet e APT-së ende nuk është gjallëruar dhe shërben vetëm si pjesë e evaluimit
integral.
Kontrolli ekstern i cilësisë është i definuar me rolin e Inspektoratit Shtetëror të Arsimit. Me

zbatimin e evaluimit ekstern integral, Inspektorati zbaton detyrën për kryerjen e
mbikëqyrjes/kontrollit të cilësisë në institucionet e APT-së. Rregullorja për mënyrën dhe
procedurën e kryerjes së mbikëqyrjes së inspektimit nga ana e inspektoratit arsimor 1 2 0 i
referohet vetëm evaluimit integral pa e trajtuar çështjen e sigurimit të cilësisë, me fokus të
veçantë ndaj indikatorëve të përpiluar për cilësi të punës së shkollave. Për fat të keq, një pjesë
nga indikatorët e definuar për cilësi nuk janë përkatës për APT-në, janë shumë të përgjithshme
dhe pak përshtaten me kornizën referente evropiane për cilësi në APT.
Përveç sistemit për kontroll të cilësisë në APT-në e vendit nuk ekziston sistem për mbështetje
dhe/ose sistem për sigurimin e cilësisë, i cili çështjen për sigurimin e cilësisë do ta
decentralizojë dhe do ta përfshijë në një participim aktiv në një gamë të gjerë të palëve të
interesuara në procesin e fuqizimit të cilësisë në APT.
Përveç sistemeve për kontroll/sigurim të cilësisë, rolin kryesor në fuqizimin e cilësisë në APT e
kanë mësimdhënia, nxënia edhe mësimdhënësit, si bartës të këtij aktiviteti.
Procesi i konsultimeve tregoi se cilësia e APT-së nuk është në nivel të duhur, as nga aspekti i
kapaciteteve punuese dhe kompetencat profesionale të cilat janë në dispozicion të të
diplomuarve, as nga kompetencat të cilat janë në dispozicion të të rinjve për vazhdimin e
arsimit. Mësimdhënia dhe nxënia në APT tregojnë dobësi, si në aspektin e përdorimit të
modeleve dhe strategjive bashkëkohore për nxënie, ashtu edhe në aspektin e mënyrave të
vlerësimit të të arriturave të nxënësve.
Arsimi inicial i mësimdhënësve dhe instruktorëve në APT tregon dobësi në aspekt të cilësisë së
kompetencave pedagogjike-didaktike dhe andragogjike me të cilat disponojnë mësimdhënësit
aktual dhe të ardhshëm. Kualifikimi pedagogjik i kuadrit të mësimdhënësve dhe instruktorëve,
si pjesë e sistemit për trajnim inicial i atyre që studiojnë në fakultetet e mësuesisë dhe jo
mësuesisë, tregon mospërputhje gjatë dekadave të fundit të cilat ende nuk janë tejkaluar. Një
sistem i tillë, as për së afërmi nuk i plotëson nevojat për formimin e një mësimdhënësi apo
instruktori kompetent dhe afektiv në APT.
Procesi i konsultimeve ka nxjerr në pah se mësimdhënësit në APT si nevojë më të madhe për

ndryshime potencojnë: përmirësimin e mësimit praktik/bashkëpunimi me sektorin e biznesit
(57,57%), ndryshimin e plan-programeve mësimore (51,51%), ndryshimin e profileve arsimore
120
G. Zyrtare e RM-së nr. 86/2006.
42
(48,48%), përmirësimin e teksteve shkollore dhe pajisjeve/mjeteve didaktike (48,48%) dhe

fuqizimin e buxhetit shkollor 45,45%).
Çështja e librave është një problem që shpesh theksohet në APT. Shumë kohë harxhohet rreth
diskutimeve, sa dhe çfarë libra janë të nevojshëm në arsimin profesional. Fokusi i tepruar ndaj
librit është i lidhur me idenë e pakompromistë se, mësimdhënia dhe nxënia shërbejnë për
realizimin e përmbajtjeve nga librat, në vend të zhvillimit të kompetencave të nxënësve. Pa
margjinalizimin e rëndësisë së librit, duhet thënë se objektivi i mësimdhënies së orientuar,
është i bazuar në rezultatet e të nxënit, e konsideron librin vetëm si një prej burimeve të
shumta për mësimdhënie dhe nxënie. Një qasje e tillë në plan të parë do t’i vë kompetencat që
nxënësit duhet t’i fitojnë dhe do të çlirojë tensionin rreth librave dhe fokusimin e tepërt të
mësimdhënësve në to.
Qasja e mësimdhënies dhe nxënies duhet t’i braktisë botëkuptimet tradicionale për fokusim në
kompetencat themelore dhe specifike profesionale. Qasjet e reja pedagogjike mbajnë llogari
edhe për shkathtësitë e fuqisë punëtore, të cilat vazhdimisht ridizajnohen që të theksohet
fleksibiliteti dhe rëndësia e kompetencave transversale, siç janë: zgjidhja e problemeve,
menaxhimi me ndryshimet, shkathtësi sipërmarrëse, shkathtësi komunikimi, punë ekipore,
raporti me bashkëpunëtorët dhe klientët, njohuri informatike dhe të informacionit, kreativitet,
vetëbesim, etikë profesionale, etj. Kërkesat e tilla duhet të gjejnë përgjigje në objektivat dhe
përmbajtjet e mësimdhënies dhe nxënies në arsimin profesional dhe trajnimin.
2.6.6. Financimi dhe decentralizimi
Problemi i financimit është një ndër temat kryesore që i preokupon pjesëmarrësit në APT.
Gjendja aktuale tregon se, Ministria e Arsimit dhe Shkencës në masë të madhe i mbulon
shpenzimet për financimin e APT-së, mbi bazën e programeve për punë dhe buxhetit vjetor të
cilin e miraton Qeveria. Financimi i institucioneve të APT-së bëhet sipas metodologjisë për
vërtetimin e kritereve të shpërndarjes së bllok dotacioneve për arsim të mesëm sipas
komunave dhe qyteti të Shkupit. 121 Komunat pranojnë bllok dotacione nga ana e Ministrisë së
Arsimit dhe Shkencës të cilat kryesisht përdoren për rroga, transport të nxënësve dhe për
ngrohje të objekteve. Një pjesë e këtyre mjeteve janë të dedikuara për çështje zhvillimore. Një
pjesë nga shpenzimet operative për materiale mbulohen nga ana e vet shkollave ose nga ana e
komunave.
Komunat janë në një dialog permanent me institucionet e pushtetit për rritjen e resurseve
financiare në komunat dhe përmirësimin e metodologjisë për vërtetimin e kritereve për
shpërndarjen e bllok dotacioneve, me theks të veçantë në dallimet dhe specifikat e komunave
121
Buxheti i RM-së për vitin 2011 dhe 2012, Rregullorja për metodologjinë e shpërndarjes së bllok dotacioneve në arsimin e
mesëm, G. Zyrtare e RM-së 176/2011; intervista me drejtorë, pasqyra e buxheteve shkollore
43
dhe institucioneve arsimore.122 Për këtë qëllim, gjatë periudhës prej vitit 2009 deri në vitin
2013, Qeveria ndërmori masa për përforcimin e fuqisë financiare në komunave, nëpërmjet. 123
- Rritjes permanente të përqindjes së të hyrave nga tatimi i vlerës së shtuar të cilën komunat
e marrin në vlerë prej 3% (në vitin 2009), në 3,4% (në vitin 2010), në 3,7% (në vitin 2011) në 4%
(në vitin 2012), si dhe në 4,5% (në vitin 2013), me çka u sigurua rritje e të ardhurave në
buxhetin komunal;
- Janë rritur të ardhurat në dobi të komunave nga shitja e tokës ndërtimore në proporcion
20 : 80
- Janë rritur të ardhurat në dobi të komunave nga koncesionet dhe lëndët e para minerale në
proporcion 22 : 78;
- Nga viti 2013 janë siguruar edhe të ardhura tjera nga koncesioni i ujërave për shfrytëzimin e
resurseve ujore për prodhimin e energjisë elektrike të cilat do të shpërndahen në proporcion
50%:50% (deri në vitin 2016 shpërndarja do të bëhet në proporcion 25% për komunat dhe 75%
për Buxhetin shtetëror. 124
Si shtesë e këtyre masave sistematike Qeveria, me borxhe nga institucionet ndërkombëtare

financiare zbaton projekte për të intervenuar në arsim, të kahëzuara në rekonstruktimin e
shkollave fillore dhe të mesme, pajisja e kabineteve shkollore,
ndërtimin dhe rekonstruktimin e sallave sportive, terreneve për tenis, hapja dhe pajisja e
laboratorëve, etj. 125
Pritet që këto masa të kontribuojnë në përforcimin e fuqizimit financiar të komunave, me këtë

edhe rriten mundësitë e tyre për një mbështetje më dinamike dhe më cilësore të arsimit
profesional dhe trajnimit. Është me rëndësi që komunat t’i fuqizojnë kapacitetet e tyre për
shfrytëzimin e burimeve lokale me qëllim që të rrisin mundësitë e tyre për mbështetje.
Gjatë periudhës së kaluar, ndarja e mjeteve për arsim oshte prej 5% deri 6% nga BPV-ja, që
është në nivel me vendet e zhvilluara të OECD. 126 Totali i përgjithshëm i shpenzimeve dhe
shpenzimet e përgjithshme për APT-në iniciale është rëndë të llogariten, për shkak se janë pjesë
nga mjetet e përgjithshme për financimin e arsimit të mesëm, post-sekondar, dhe arsimin e
lartë ose janë pjesë e masave për intervenim dhe projekteve ndërkombëtare dhe nuk ka një
ndarje të qartë në financimin e arsimit të përgjithshëm dhe atij profesional në të gjitha nivelet
në vend.
Financimi publik i APT-së së vazhdueshëm kryesisht bie mbi Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës
(përmes funksionimit të Qendrës për Arsimin e të Rriturve) dhe Ministrisë së Punës dhe
Politikës Sociale përmes programeve të masave aktive për punësim. Agjencia e Punësimit, e cila
financohet nga buxheti shtetëror dhe burimet e veta (anëtarësia, pagesa nga shfrytëzuesit, etj)
122
BNJVL, Buletini, korrik 2012
123
Ministria e Financave – Sektori për buxhet dhe fonde, mendim nga shkresa e Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës nga shkurti i
vitit 2013, 21 mars 2013
124
Njëjtë
125
Njëjtë
126
Njëjtë
44
në një pjesë të madhe mbulon trajnimin për punësim, rikualifikimin dhe trajnimin për arritjen e
shkathtësive të nevojshme për tregun e punës për personat e pakualifikuar dhe personat me
kualifikime të ulëta.
Përveç financimit nga buxheti shtetëror, në APT, derdhen edhe mjete tjera shtesë nga projektet
e ndryshme (shpesh të realizuara nga ana e donatorëve ndërkombëtarë) dhe fondeve të
ndryshme nga ministritë e ndryshme në Qeveri.
Një pjesë e shkollave realizojnë aktivitete me vetëfinancim (trajnime për klientët të jashtëm,
shërbime të ndryshme profitabile dhe plasman të produkteve). Për fat të keq, këto praktika
janë të rralla.
Gjatë periudhës së kaluar doli në pah se zbatimi i proceseve të decentralizimit nuk do të thotë
vetëm shpërndarje e thjeshtë e fuqisë (pushtetit), por edhe shpërndarje e përgjegjësive të cilat
në mënyrë të drejtpërdrejtë e determinojnë statusin dhe rolin e pushtetit të qendrave lokale
politike dhe administrative. Marrja e përgjegjësive në fushën e arsimit nga ana e pushtetit lokal,
domethënë, edhe marrje e përgjegjësisë për financimin e tij.
Në kushte kur rriten mjetet e dedikuara nga shteti drejt komunave mund të pritet që edhe
mbështetja financiare nga pushteti lokal për APT-në duhet të rritet. Mirëpo, edhe përskaj kësaj,
procesi konsultativ tregoi pakënaqësi nga shkollat për APT-në nga sistemi i financimit. Më tepër
pakënaqësia është fokusuar në mungesën e mjeteve për zhvillimin e këtyre çështjeve, për
pajisje dhe material shpenzues.
Kjo tregon se ekzistojnë çështje të hapura në relacion shtet, pushtet lokal dhe shkollat e APT-së,
në pjesën e financimit, me çka aktualizohet kërkesa për fuqizimin e dialogut ndërmjet palëve të
përfshira.
3. Korniza e Strategjisë
Strategjia për APT paraqet opeacionalizimin e mëtejshëm të objektivave strategjike dhe

detyrave të definuara në “Programin nacional për zhvillimin e arsimit në RM 2005-2015“, 127 dhe
“Koncepcionin nacional për arsim profesional dhe trajnim”. 128 Këto dokumente i pasqyrojnë
rekomandimet e përmbajtura në iniciativat evropiane për zhvillimin e ATP-së, siç janë: Lisbona
(2000), Kopenhaga (2002), Mastriht (2004), Helsinki (2006), Bordo (2008) dhe Brizh (2010).
Rekomandimet e miratuara dhe të cilat i orientojnë aktivitetet e Bashkimit Evropian në fushën e
modernizimit dhe reformave të arsimit profesional dhe trajnimit, me theks të veçantë
Komunikata e Brizhit, e përbëjnë platformën themelore mbi të cilat janë ofruar zgjidhjet në këtë
Strategji.
127
Programi Nacional për zhvillim të arsimit në RM 2005-2015, Ministria e Arsimit dhe Shkencës, 2005, Shkup
128
Koncepcioni për APT në RM, Ministria e Arsimit dhe Shkencës, 2010, Shkup
45
Strategjia i ka parasysh edhe zgjidhjet e përfshira në dokumentet tjera strategjike, të miratuara

nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë, të cilat kanë të bëjnë me sektorët e ndryshëm, siç
janë: punësimi, zhvillimi ekonomik, zbutja e varfërisë, etj. Në përpilimin e Strategjisë janë marrë
parasysh edhe përvojat nga proceset reformuese në sistemin e arsimit në Republikën e
Maqedonisë, si dhe rezultatet nga projektet e financuara nga bashkësia ndërkombëtare në këtë
fushë, të iniciuara dhe të zbatuara me ndihmën e Fondacionit Evropian për Trajnim, Programet
FARE, KARDS dhe IPA, Programi GTZ, USAID, si dhe projekte dhe programe tjera të nga ana e
Qeverisë së Republikës së Maqedonisë dhe Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës, në
bashkëpunim me Byronë për Zhvillimin e Arsimit dhe Qendrën për Arsim Profesional dhe
Trajnim
Kjo Strategji është përpiluar mbi bazën e konsultimeve me publikun profesional dhe bartësit e
politikave rreth ardhmërisë së ATP-së në vend.
Strategjia propozon një sistem i cili do të jetë mirë i pozicionuar që në mënyrë përkatëse t’iu
përgjigjet sfidave të vërtetuara momentale dhe ardhshme. Harmonizimi i propozuar është i
bazuar mbi strukturën fleksibile institucionale dhe zhvillimin e mekanizmave dhe instrumenteve
të cilat do të mundësojnë me kohë arritjen e shkathtësive të nevojshme për tregun e punës, si
dhe për vazhdimin e arsimit dhe jetës në përgjithësi. APT i propozuar do të jetë një lidhje e
vazhdueshme dinamike ndërmjet tregut dhe shoqërisë si tërësi. Ndryshimet që ndodhin në të
gjitha sferat e imponojnë nevojën për krijimin e një sistemi të tillë i cili mundet me kohë të
reagojë dhe zbatojë ndryshimet me qëllim të mbajtjes së kësaj lidhjeje dhe APT-ja të plotësojë
rolin e vet të një distributori të fuqisë punëtore kompetente, nga njëra anë, dhe të përgatisë
persona për vazhdimin e suksesshëm të arsimit, nga ana tjetë.
3.1. Parimet udhëzuese
Parimet bazë mbi të cilat bazohet reformimi dhe modernizimi i arsimit profesional dhe trajnimit
në kontekst të mësimit të përjetshëm, duhet t’i pasqyrojë situatat dhe tendencat bashkëkohore
në APT, në zhvillimin ekonomik, politik dhe kulturor të vendit. Gjithashtu, edhe trendet e dala
nga proceset globale dhe konteksti ndërkombëtar, si dhe interesat e palëve të përfshira.
Arsimi profesional dhe trajnimi bazohet mbi këto parime:
Cilësi: Parimi i cilësisë është parimi kryesor sipas të cilit duhet të funksionojë APT-ja.
APT duhet të jetë në përputhje me standardet e cilësisë të cilat zhvillohen në aspekt
ndërkombëtar dhe me mekanizmat për sigurimin e cilësisë përkatëse për këtë nënsistem të
arsimit dhe trajnimit. Përmirësimi i cilësisë në APT do të reflektojë rritjen e besimit ndaj APT-së
dhe atraktivitetin e tij më të madh.
46
Relevancë: APT-ja duhet të jetë relevant për plasmanin e suksesshëm të të rinjve dhe të
rriturve në fushën e punës, arsimin e tyre të mëtejshëm dhe jetën në përgjithësi, si dhe t’iu
përgjigjet kërkesave të cilat dalin nga tregu i punës dhe shoqëria.
Qasje kolaborative (bashkëpunimi): Arsimi profesional dhe trajnimi duhet të zhvillohet në

marrëdhënie partneriteti me palët e interesuara: Qeverinë, sektorin e biznesit, sindikatat,
asociacionet e punëdhënësve, odat ekonomike, institucionet shkencore-hulumtuese, ofruesit e
shërbimeve në APT, pushtetin lokal, komitetet sektoriale, prindërit dhe fëmijët. Qasja
kolaborative në krijimin e politikës arsimore dhe në realizimin e APT-së është qasja e vetme e
mundshme për të ardhmen e paparashikuar.
Decentralizimi: Decentralizimi në APT mund të kontribuojë në përmirësimin e efikasitetit,

fleksibilitetit dhe reagimit me kohë të sistemit ndaj ndryshimeve në sektorin ekonomik dhe
sektorin e përgjithshëm shoqëror. Sistemi i APT-së i aftë që me kohë t’iu përshtatet kërkesave
të ndryshueshme është dhe do të mbetet një sektor i njohur me prioritet. Decentralizimi në
arsim mundëson rishpërndarjen e kompetencave dhe përgjegjësive për çështjet kryesore
arsimore, siç janë:
 kontrolli dhe cilësia e arsimit;
 avancimi profesional i mësimdhënësve;
 disponimi i financave;
 zhvillim i APT-së;
 (de)balancë ndërmjet fuqisë punëtore dhe ofertës lokale për punë, si dhe mundësitë për
arsim të cilat janë në dispozicion për të rinjtë dhe rriturit;
 avancimi dhe shfrytëzimi efikas i rezultateve nga hulumtimet dhe inovacionet;
 cilësia e bashkëpunimit ndërmjet arsimit dhe ekonomisë;
 menaxhimi me resurset në dispozicion dhe kapacitetet njerëzore;
 revidimi sa më i shpejtë i standardeve të profesioneve, profileve arsimore, programeve
mësimor dhe moduleve;
 hapja e plan-programeve mësimore;
 koordinim sa më i mirë në revidimin dhe funksionimin e rrjetit të institucioneve të APT-
së, etj.
Inkluziviteti dhe barazia: APT-ja duhet të jetë në dispozicion për çdo person në vend
pavarësisht moshës, gjinisë, gjendjes sociale, përkatësisë fetare, pengesës fizike apo
intelektuale, përkatësisë politike apo ideologjik, etj. Kjo do të thotë realizimi i së drejtës të
çdonjërit për arsim në përputhje me interesat dhe nevojat e tij. APT-ja i reflekton masat dhe
cilësitë për integrim sa më të mirë të çdonjërit në ekonomi, shoqëri dhe jetë në përgjithësi.
Diversiteti arsimor institucional dhe programor: APT-ja duhet të jetë ashtu i vendosur që t’i
përmbushë nevojat e të gjitha grupeve nën rrezik, siç janë: të punësuarit dhe të papunët,
personat të cilët përsëri kyçen në tregun e punës, të papunët afatgjatë, persona me pengesa në
zhvillim, personat të cilët para kohe e braktisin arsimin, etj. Sistemi i APT-së duhet të zhvillojë
47
rrjet të institucioneve me arsim dhe programe të ndryshme të cilat do të kenë për objektiv
institucionet me arsim të ndryshëm: 1) plotësimin e nevojave ekonomike dhe shoqërore, dhe 2)
plotësimin e nevojave të grupeve të ndryshme shfrytëzuesish.
Efektiviteti dhe llogaridhënia: Monitorimi i drejtë i progresit të APT-së duhet të rezultojë me

dëshmi transparente dhe të cilat lehtë janë në dispozicion për publikun dhe palët e interesuara.
Llogaridhënia, e bazuar në realizimin e objektivave afatshkurta dhe afatgjata duhet të jetë pjesë
përbërëse dhe e pandashme e APT-së dhe institucioneve që e mbështesin APT-në. Sistemi i
ardhshëm i APT-së kërkon një menaxhim kompetent dhe transparencë të rezultateve dhe të
arriturave. Shfrytëzimi efikas i financimit dhe diversifikimi i burimeve të financimit (nacionale,
ndërkombëtare, private dhe publike, qendrore dhe komunale, dhe vet të fituara nëpërmjet
aktiviteteve të ofruesve të shërbimeve) është mënyra e vetme për arritjen e rezultateve më të
mira të dëshirueshme në një mjedis me resurse të pamjaftueshme.
3.2 Vizioni dhe objektivat e Strategjisë për APT-në
Intervenimet në arsimin profesional dhe trajnim duhet të rezultojnë me një sistem i cili do t’i
pasqyrojë kërkesat dhe vizionin e të gjithë banorëve në vendin tonë dhe dëshirat që arsimi
profesional dhe trajnimi i ardhshëm të jetë destinacion atraktiv për të rinjtë dhe të rriturit, me
një cilësi, ku do t’i aftësojë personat që të adaptohen dhe të ndryshojnë ardhmërinë e tyre të
paparashikueshme.
APT-ja do të jetë një faktor kyç në zhvillimin e fuqisë punëtore, në mëkëmbjen e ekonomisë e cila
më së miri e shfrytëzon kapitalin njerëzor dhe evalvon drejt një bazamenti të informacioneve
dhe njohurive. Gjithashtu, edhe në fuqizimin e produktivitetit individual dhe shoqëror, në
zhvillimin dhe rritjen ekonomike, në promovimin e cilësisë jetësore, në arritjen e participimit të
plotë social, në punësim, në rritjen e kapaciteteve punuese dhe zhvillimin profesional të të rinjve
dhe të rriturve dhe arritjen e mobilitetit në nivel nacional dhe ndërkombëtar.
Cili është objektivi i APT-së? Ekzistojnë më tepër se një përgjigje për këtë pyetje. Nëse pyetet
sektori i biznesit, atëherë objektivi i APT-së duhet të jetë që t’i aftësojë nxënësit për një plasim
të suksesshëm në tregun e punës (Homo faber, Homo technologicus), që t’iu ofrojë njohuri dhe
shkathtësi të nevojshme të cilat i kërkojnë punëdhënësit. Për universitetet, objektivi i APT-së
duhet të jetë që t’i aftësojë nxënësit për vazhdim të suksesshëm të arsimit të tyre dhe zotërimin
e njohurive shkencore (Homo scientificus, Homo educanus). Për prindërit e të rinjve të cilët
ndjekin APT-në, është me rëndësi që APT-ja t’i plotësojë dëshirat dhe preferencat e fëmijëve të
tyre dhe t’iu mundësojë ardhmëri të sigurt dhe cilësore. Për politikanët, objektivi i APT-së
shpesh ndryshon dhe varet prej interesit të tyre. Nëse flasin për ekonominë, atëherë, sipas tyre,
APT-ja duhet të përgatisë punëtorë të aftë. Në këtë drejtim, vazhdimisht drejtohen apele deri te
të rinjtë që të regjistrohen në APT. Por, nëse flasin për arsimin e lartë, atëherë APT-ja duhet t’i
aftësojë për vazhdimin e suksesshëm të arsimit. Shumë rrallë theksojnë se APT-ja duhet të
48
formësojë një personalitet të pavarur dhe kreativ (Homo sentimentalis, Homo creator), me
potenciale të cilat do t’i mundësojë realizim të suksesshëm të rolit të tij qytetar dhe shoqëror
(Homo politicus, Homo socius) dhe kompetenca për ndërtimin e një kulture përkatëse jetësore
(Homo amans). Rrallë, shumë rrallë, këto objektiva përmenden bashkë.
APT-ja duhet të shikohet në kontekst të konceptit të të mësuarit të përjetshëm, trajnimin e

njeriut i cili do të jetë i aftë që vazhdimisht të mësojë (Homo discens).
APT-ja duhet të shndërrohet në një opsion atraktiv dhe i vlefshëm për të rinjtë, dhe një mundësi
efektive për rifreskimin e shkathtësive/ritrajnimi i të rinjve dhe të rriturve në mjediset urbane
dhe rurale, kështu duke kontribuar në konkurrencën e të punësuarve dhe të kapaciteteve
punuese të atyre që kërkojnë punë.
Që të mund të realizohet vizioni i arsimit profesional dhe trajnimit në vend. Strategjia për APT
në kontekst të të mësuarit të përjetshëm ka për qëllim t’i realizojë këto objektiva:
• të përforcojë atraktivitetin, relevancën dhe cilësinë e APT-së dhe t’i mundësohet të ketë
një rol kryesor në promovimin e suksesit afarist, konkurrencës dhe inovacioneve.
• t’iu ofrohet të rinjve dhe të rriturve mundësi të ndryshme dhe fleksibile për nxënie që të
arrijnë shkathtësi të cilat do t’iu nevojiten për zhvillimin e tyre në karrierë dhe të cilat do
të stimulojnë një frymë sipërmarrëse, duke nxitur pjesëmarrjen e tyre në trajnim dhe
arsim të mëtejshëm, dhe duke kontribuar për qytetari aktive dhe formësim personal.
• të promovohet cilësi dhe inkluzion social, të kontribuohet në më tepër kapacitete
punuese, mobilitet dhe siguri të vendit të punës, të përmirësohet anticipimi dhe
menaxhimi me ndryshimet e tregut të punës dhe të nxitet konkurrenca afariste.
4. Sistemi i ardhshëm i APT-së
Analiza e sfidave dhe trendeve të sistemit të APT-së në vend i cili mbështetet në bazën e kësaj
Strategjie zbulon nivele të ndryshme dhe në pjesë të ndryshme të sistemit të APT-së, vështirësi
dhe pika kritike për ndërhyrje. Nëse dëshirojmë që arsimin profesional dhe trajnimin ta
vendosim në nivelin e dëshiruar dhe nëse dëshirojmë që arsimi profesional dhe trajnimi në të
ardhmen të ketë rolin e një gjeneratori të ndryshimeve dhe të jetë një "fabrikë" për prodhimin
e të rinjve dhe të rriturve të arsimuar dhe të shkathët, të cilët jo vetëm që adaptohet në
realitetin e ardhshëm të paparashikuar, por do të jenë në gjendje edhe ta ndryshojnë dhe
ripërtërisin, atëherë, këto janë fushat prioritare të Strategjisë së propozuar:
1. APT-ja në funksion të fuqizimit të kohezionit social dhe inkluzionit social

2. Atraktiviteti i APT-së
3. Cilësi dhe relevancë në APT si garanci për konkurrencë
49
4. Menaxhim i mirë, me resurset, kapacitetet, dhe përgjegjësi në sistemin e ardhshëm të

APT-së.
Elaborimi i çdo sfere prioritare duhet t’i jep objektivat dhe masat e patjetërsueshme të cilat do
të realizohen në të ardhmen.
4.1. APT-ja në funksion të fuqizimit të kohezionit dhe inkluzionit social
Arsimi profesional dhe trajnimi duhet ta fuqizojë funksionin e vet për të parandaluar
përjashtimin e mundshëm social. Në vend, kemi një numër të madh personash të cilët nuk
posedojnë asnjë kualifikim (41,67% nga popullata e aftë për punë 129). Nëse këtyre personave iu
shtohen edhe personat të cilat kanë kualifikime të ulëta të cilët nuk kërkohen në tregun e punë
dhe ata të cilat kanë të mbaruar arsimin në gjimnaze, atëherë numri është tejet shqetësues, për
shkak se ata nuk janë konkurrues në tregun e punës dhe rëndë mund të integrohen në të.
Andaj, ekziston një rrezik i madh nga përjashtimi i tyre social. Në të ardhmen kjo popullatë
duhet të jetë në fokusin e zhvillimit dhe zbatimit të politikave për arsim, trajnim dhe punësim.
Në kuadër të kësaj kategorie të larmishme të personave me rrezik të përjashtimit social janë

personat me shkathtësi të ulëta, kryesisht ata që para kohe e kanë braktisur shkollimin ose e
kanë braktisur sistemin e arsimit dhe trajnimit pas mbarimit të arsimit të obligueshëm. 130
Zvogëlimi i numrit të personave që para kohe e braktisin shkollimin në vendin tonë është masë
e rëndësishme për përparimin e shkathtësive të popullatës, rritjen e shkallës së punësimit dhe
promovimin e inkluzionit social. Në vitin 2011, personat që para kohe e braktisën arsimin është
13.5% nga numri i përgjithshëm i personave të cilët nuk kanë asnjë ose kanë arsim fillor, në
raport me popullatën e përgjithshme nga grupi i moshës së njëjtë. 131 Në periudhën prej vitit
2002 (30,1%) deri në vitin 2011, kjo përqindje është zvogëluar për 16,6%. Një zvogëlim i tillë
është rezultat i rritjes së viteve në arsimin e obligueshëm dhe përfshirjen e arsimit të mesëm në
të.132 Braktisja e arsimit më tepër është e theksuar te gratë (15%) për dallim nga meshkujt
(12%).133 Sipas strategjisë evropiane, deri në vitin 2020 përqindja e personave që para kohe e
braktisin arsimin duhet të jetë nën 10%.134
129
Enti Shtetëror i Statistikave, Anketë për fuqinë punëtore 2011, Shkup, 2012
130
Mendohet për ato persona të cilat janë shkolluar në sistemin ku arsimi i obligueshëm ishte 8 vjet.
131
Enti Shtetëror i Statistikave, Gjendja, 16.11.2012; Sipas Entit Shtetëror të Statistikave, indikatori definohet si pjesëmarrje e
personave në moshë prej 18 deri 24 vjet të cilët nuk kanë asnjë ose më tepër arsim fillor, në raport me popullatën e
përgjithshme nga grupi i moshës së njëjtë.
132
Enti Shtetëror i Statistikave, Maqedonia në numra, 2012
133
Enti Shtetëror i Statistikave, Gratë dhe meshkujt në Republikën e Maqedonisë, 2012
134
European Commission (2010): EUROPE 2020 - A strategy for smart, sustainable and inclusive growth, Bruksel, 3.3.2010
50
Përkundër vëmendjes që duhet t’iu përkushtojmë personave që para kohe e braktisin

shkollimin dhe personave me nivele të ulëta të shkathtësive themelore, duhet të kujdesemi
edhe për grupet tjera te të cilët ekziston rreziku nga përjashtimi social, ku përfshihen: gratë (në
rajone dhe te grupet etnike me një shkallë të lartë papunësie), personat që kanë humbur
vendin e punës dhe përsëri kërkojnë punë, të papunët afatgjatë, përfaqësuesit e pakicave
etnike, të kthyerit nga jashtë që kanë fituar kualifikime apo shkathtësi, personat me handikap
arsimor për shkak të riorganizimit industrial, punëtorët e moshuar, të rinjtë të cilët
ballafaqohen me probleme gjatë tranzicionit për të punuar, njerëz me kufizime zhvillimore, etj.
Për të gjithë këta njerëz duhet të ndërmerren masa për të parandaluar ose zvogëluar rrezikun e
përjashtimit të tyre social.
Në kohë të fundit, gjithnjë e më tepër potencohet rëndësia e njohjes së validimit të

kompetencave në një numër të madh të vendeve evropiane. Shpesh ndodh që personat të
fillojnë një proces të caktuar të nxënies dhe mandej ta braktisin. Për atë kohë, ato kanë arritur
njohuri të caktuara dhe shkathtësi, të cilat humbën në hapësirën e abstinencës arsimore. Të
rinjtë dhe të rriturit arrijnë njohuri dhe shkathtësi në rrugë formale, joformale dhe informale.
Në këtë proces investohen mjete të rëndësishme, energji dhe kohë, të cilat nuk vlerësohen dhe
të cilat nuk mundësojnë përmbushjen e kushteve formale për punësim dhe/ose punë. Një
realitet i tillë se, njohuritë dhe shkathtësitë krijohen edhe jashtë arsimit dhe trajnimit formal
shkaktoi që, pothuajse, të gjitha vendet në Evropë të zhvillojnë dispozita ligjore dhe juridike për
njohjen e tyre, pa marrë parasysh se a janë arritur në rrugë formale, joformale apo informale.
Një politikë e tillë nxit punësim dhe inkluzion, duke fuqizuar njëherë edhe vetëbesimin të
shfrytëzuesve individual.
Nga ana tjetër, kornizat e reja për njohjen e nxënies joformale kërkojnë reforma për futjen e
sistemit për sigurimin e cilësisë dhe fuqizimin e besimit të patjetërsueshëm, për ngritjen e
formave të reja të vlerësimit të bazuar në kompetenca dhe trajnim flekisibil dhe të
modularizuar, dhe për fuqizimin e individëve dhe institucioneve të cilët janë të përgatitur të
marrin pjesë në paradigmën e re dhe të kenë dobi nga e njëjta.
Marrja e masave në këtë plan do të udhëhiqet nga vendosja e sistemit për arsim profesional
dhe trajnim në vendin tonë. Së pari, fokusi do të vendosej mbi njohjen dhe pranimin e niveleve
më të ulëta të shkathtësive të arritura në rrugë të nxënies joformale dhe informale.
Për fuqizimin e kësaj sfere me prioritet, gjatë periudhës deri në vitin 2020 duhet të realizohen
këto objektiva dhe masa:
A1: Përforcimi i monitorimit ndaj personave të cilët para kohe e braktisin AMP
 Deri në vitin 2015 të krijohet një sistem për vrojtimin e nxënësve në APT
 Deri në vitin 2015 të krijohen mekanizma dhe praktika shkollore për detektimin e
nxënësve nën rrezik që ka mundësi të braktisin arsimin para kahe
51
A2: Përforcimi i shërbimit këshillimor në SHMP
 Deri në vitin 2015 të angazhohet dhe trajnohet kuadër për kryerjen e punës
këshillëdhënësen SHMP
A3: Parandalimi i braktisjes së parakohshme të arsimit
 Deri në vitin 2014 të fuqizohet dhënia e bursave nxënësve me status të rrezikuar

social
 Deri në vitin 2015 të kyçen mediatorë arsimor si mbështetje shtesë e arsimit fillor për
mbajtjen dhe përfundimin e nxënësve romë në arsimin fillor dhe tranzicioni i tyre i
suksesshëm në arsimin e mesëm
 Deri në vitin 2015 të kyçen mediatorë arsimor si mbështetje shtesë e arsimit të
mesëm për mbajtjen dhe përfundimin e nxënësve në romë arsimin e mesëm dhe
tranzicioni i tyre i suksesshëm në arsimin e lartë
A4: Përkrahje e nxënësve me nevoja të veçanta arsimore
 Deri në vitin 2015 të sigurohet trajnimi i mësimdhënësve në APT për punë me

nxënësit me NVA në shkollat e rregullta
 Deri në vitin 2020 të adaptohen plan-programet mësimore në shkollat e rregullta për
nxënësit me NVA
 Deri në vitin 2016 të përmirësohen kapacitetet fizike në SHMP të rregullta për
nxënësit me NVA
A5: Përforcimi i integrimit dhe kohezionit ndëretnik në ATP
 Deri në vitin 2015 të fillojë realizimi i aktiviteteve të përbashkëta mësimore dhe

jashtë mësimore në SHMP për shkak të fuqizimit të integrimit dhe kohezionit
ndëretnik, duke përfshirë edhe trajnimin praktik (mësim praktik, praktikë
profesionale dhe praktikë feriale)
A6: Përforcimi i kapaciteteve punuese në fuqinë punëtore
 Deri në vitin 2020 në kontinuitet të zbatohet trajnimi i të rinjve dhe të rriturve pa

kualifikime në nivel ISCED 3 dhe më lartë
 Deri në vitin 2016 të organizohen dhe të fillojnë të zbatohen kurse të shkurta,
dinamike dhe fleksibile për arritjen e shkathtësive të cilat përshtaten me nevojat e
tregut të punës për të rinjtë dhe të rriturit me kualifikime
52
A7: Vendosja e sistemit për validim (vërtetim) të nxënies joformale dhe informale (VNJI)
 Deri në vitin 2015 të bëhet analiza e mundësive për vendosjen e një sistemi për
validim i nxënies joformale dhe informale (VNJI)
 Deri në vitin 2018 të zhvillohen procedura, mekanizma dhe programe për VNJI në
kuadër të KNK, në bazë të kurrikulave të bazuara në kompetenca/rezultate nga
nxënia dhe procedura përkatëse për vlerësim
 Deri në vitin 2020 të sigurohet zbatimi i sistemit të VNJI-së
4.2. Atraktiviteti i arsimit profesional dhe i trajnimit
Janë të dukshme dobësitë në procesin e zhvillimit të plan-programeve mësimore. Kritika të

ashpra mund të dëgjohen edhe në lidhje me mësimin praktik, nevoja për të futur lëndë të reja,
rishikimi i proporcionit ndërmjet lëndëve të përgjithshme dhe atyre profesionale, nevoja për
futjen e profileve të reja, fuqizimi i arritjeve të shkathtësive nga ana e nxënësve, me një theks të
veçantë, shkathtësive të buta (shkathtësi komunikimi, puna ekipore, shkathtësi ndërpersonale,
shkathtësi për lidership, menaxhimi i kohës, etj.) nevoja për libra, etj.
Arsimi profesional dhe trajnimi duhet të jetë një destinacion atraktiv për të rinjtë dhe të rriturit
dhe të rrisë vlerën e vet në opinion, si një instrument për zhvillimin individual dhe shoqëror. Në
këtë kontekst, duhet të zhvillohet një sistem i cili do të ofrojë shtigje dhe mënyra të ndryshme
për nxënie te të rinjtë dhe të rriturit, i cili do të jetë i hapur dhe në dispozicion për të gjithë,
pavarësisht gjinisë, gjendjes fizike dhe sociale, përkatësisë etnike dhe fetare, dhe i cili do të
bashkëpunojë me tregun e punës dhe do të jetë në funksion të zhvillimit të vendit.
APT-në duhet ta shndërrojmë në një vend të këndshëm për nxënie, inovacion, hulumtim dhe
arritje e shkathtësive kryesore të cilat janë të patjetërsueshme për një tranzicion të suksesshëm
në nxënien e mëtejme dhe/ose në punë dhe në jetë në përgjithësi.
Për fuqizimin e kësaj fushe prioritare, gjatë periudhës deri në vitin 2020 duhet të realizohen
këto objektiva:
Objektivi B 1. Ngritja e vetëdijes publike për atraktivitetin dhe mundësitë e APT-së
Për të pasur në ATP atraktiv, ndër tjerash, duhet të ndërtojmë mekanizma të fuqishëm të cilat
përforcojnë dhe përmirësojnë mësimin praktik të nxënësve dhe trajnimin nëpërmjet punës, me
qëllim të përgatitjes dhe integrimin sa më të mirë të tyre në botën e punës. Jashtëzakonisht
është e rëndësishme që të aplikohen edhe masa stimulative për sektorin e biznesit për shkak të
përfshirjes dhe bashkëpunimit sa më të madh të tij me APT-në, si dhe modele të ndryshme të
trajnimit praktik, si për shembull, modeli i shërbimit si çirak (nxënia e zanatit si çirak).
53
Ngarkesa e nxënësve është edhe një tjetër faktor i cili e determinon atraktivitetin e APT-së.
Plan-programet mësimore janë voluminoze dhe i ngarkojnë të rinjtë shumë më tepër se sa
nxënësit në gjimnaz. Hulumtimi ka treguar një pakënaqësi të madhe në mesin e nxënësve,
profesorët dhe stafin menaxhues nga ngarkesa dhe vëllimi i mësimit i parashikuar me plan-
programet mësimore. Kjo situatë i margjinalizojnë përpjekjet për të zbatuar modele
bashkëkohore në mësimdhënie, aktivitete jashtë mësimdhënies, nxënie të bazuar në hulumtim
dhe interaksion më të fuqishëm në proceset e mësimdhënies dhe nxënies.
Mundësitë për transit në arsimin e lartë, gjithashtu, ndikojnë ndaj atraktivitetit të APT-së.
Paraqiten probleme edhe gjatë realizmit të maturës shtetërore. Për shkak të dallimeve në
kohëzgjatje të lëndëve që mësohen, e të cilat janë të parapara që të përfshihen në kuadër të
dhënies së provimit shtetëror, nxënësit nga arsimi profesional teknik janë në një disavantazh në
krahasim me nxënësit e gjimnazit. Përveç kësaj, Ligji mbi arsimin e lartë i cili rregullon
tranzitimin e nxënësve nga arsimi i mesëm profesional në arsimin e lartë mundëson regjistrim
në studime universitare edhe me maturë të mbaruar (dhënë) shkollore ose provim
përfundimtar. Në këtë mënyrë margjinalizohet rëndësia e maturës shtetërore që e bën të
diskutueshëm funksionin e saj në sistemin e arsimit.
Në mungesë të një sistemi të zhvilluar për arsim post-sekondar dhe arsim të lartë profesional
dhe trajnim, presioni kryesor i nxënësve të diplomuar nga shkollat e mesme që vazhdojnë
arsimin e tyre në arsimin e lartë akademik. Kjo praktikë, pavarësisht përpjekjeve tona për të
rritur numrin e personave me arsim të lartë, shkakton probleme të caktuara, si për shembull:
margjinalizohet rëndësia e maturës shtetërore, e cila është e parashikuar si një kusht për
transferim në arsimin e lartë dhe e zhvlerëson zbatimin e saj. Gjithashtu, zvogëlohet motivimi i
nxënësve për dhënien e maturës shtetërore për shkak të mundësisë për tranzitim edhe me
maturë shkollore ose provim profesional. Në tregun e fuqisë punëtore paraqitet një vakuum i
personave me kualifikime të shkollës së mesme që në mënyrë plotësuese i ngarkon proceset e
punësimit dhe plotësimin e kërkesave të tregut të punës. Tranzitimi i personave me
kompetenca më të ulëta drejtpërdrejtë ndikon ndaj uljes së cilësisë në arsimin e lartë, etj.
Një situatë e tillë duhet të korrigjohet me revidimin e konceptit të maturës shtetërore në

pjesën e APT-së dhe ndërmarrjen e masave që ajo t’i ketë parasysh specifikat e arsimit
profesional teknik. Ndërsa, nga tjetër duhet të aplikohen mekanizma të cilat do ta përmirësonin
atraktivitetin e arsimit të lartë, por edhe përshtatshmërinë e tranzitimit. Futja e niveleve më të
larta të arsimit profesional dhe trajnimit, respektivisht arsimit post-sekondar dhe arsimit të
lartë profesional dhe trajnimit, do ta zbutë presionin ndaj programeve akademike universitare
dhe t’u mundësojë të rinjve dhe të rriturve të ndërtojnë një karrierë profesionale, të avancohen
në drejtimin e tyre dhe jashtë programeve akademike universitare.
Një situatë e tillë shkakton atraktivitet të zvogëluar të APT-së për të rinjtë dhe të rriturit. Nuk
është një destinacion atraktiv për to dhe presioni për regjistrim në arsimin e mesëm profesional
është shumë më i vogël për dallim të regjistrimit në gjimnaze. Prandaj, duhet të ndërmerren
masa për rritjen e atraktivitetit të tij.
54
Për realizimin e këtij objektivi, gjatë periudhës deri në vitin 2020 duhet të ndërmerren dhe
realizohen masat në vijim:
 Deri në vitin 2014 të përcaktohet ngarkesa optimale e nxënësve në APT

 Deri në vitin 2013 të bëhet revizioni i maturës shtetërore dhe adoptomi i saj në specifikat
e SHMP
 Deri në vitin 2013 të bëhet analiza e efekteve nga zbatimi i mundësisë ligjore për
regjistrim në universitet me dhënien e maturës shkollore ose provimit përfundimtar
 Deri në vitin 2015të ndërmerren aktivitete për ngritjen e vetëdijes dhe atraktivitetit të
ATP-së në publik
 Deri në vitin 2020 në mënyrë të vazhdueshme të modernizohen pajisjet dhe laboratorët
në SHMP
 Deri në vitin 2016 të nënshkruhen marrëveshje për rritjen e atraktivitetit në veprimtarinë
hulumtuese-inovative nëpërmjet bashkëpunimit sistematik dhe strukturor ndërmjet
laboratorëve universitar, laboratorëve të ri në SHMP dhe qendrave hulumtuese në
industri
 Prej vitit 2014 deri në vitin 2020 vazhdimisht të organizohen gara rajonale/shtetërore
për inovacione për nxënësit nga SHMP sipas drejtimeve
 Deri në vitin 2018 të zhvillohet sistem për monitorim/vrojtim të proceseve (avancimi i
nxënësve dhe puna e institucioneve të ATP-së) dhe rezultatet (destinacionet e nxënësve
që kanë mbaruar arsimin)
Objektivi B 2. Ndërtimi i shtigjeve të ndryshme fleksibile dhe udhëheqja profesionale në

kontekst të të mësuarit të përjetshëm
Arsimi profesional dhe trajnimi duhet t’i plotësojë nevojat dhe interesat e grupeve të ndryshme
shfrytëzuesve. Proceset globale, plakja e popullatës, kriza ekonomike dhe zhvillimi i
mahnitshëm tekniko-teknologjik, si dhe dinamika e të jetuarit në përgjithësi, vazhdimisht
prodhojnë fokus grupe të ndryshme, siç janë: punëtorët e moshuar, personat që kthehen në
tregun e punës, të papunët afatgjatë, etj. Këto grupe dallohen nga shfrytëzuesit e ri të ATP-së
në raport me historinë arsimore, paranjohuritë, përvoja, ambiciet, dëshirat dhe motivet. Arsimi
dhe trajnimi i tyre nuk mund ta ndjekë strukturën tradicionale të sistemit të ATP-së dhe
modelet e nxënies të cilat praktikohen. Prandaj, është e nevojshme zhvillimi i shtigjeve dhe
mundësive të ndryshme për arsim dhe trajnim të cilat do t’iu ndihmojnë këtyre grupeve të
arrijnë shkathtësi ose të njëjtat t’i përmirësojnë, të cilat mund të arrihen nëpërmjet aplikimi të
shkallës së lartë të fleksibilitetit në aksesin dhe ofrimin e shërbimeve arsimore.
Aplikimi i shtigjeve fleksibile për nxënie të cilat nënkuptojnë integrimin e nxënien formale,
joformale dhe informale dhe zhvillimi i bazës institucionale për realizimin e nxënies dhe
trajnimit do të jenë prioritet në të ardhmen. Shtigjet e tilla për nxënie dhe trajnim janë të
rëndësishëm për këto grupe dhe do të kontribuojnë në rritjen e atraktivitetit, efikasitetit dhe
55
rentabilitetit të arsimit profesional dhe trajnimit. Në këtë mënyrë në masë të madhe realizohen
përpjekjet për rigjallërimin e konceptit të mësuarit të përjetshëm. Shtigjet fleksibile për nxënie
janë fundamentale edhe për nxënësit e rinj.
Oferta arsimore mund të fuqizohet me adoptimin e kurrikulave nga kërkesat rajonale dhe lokale
dhe nevojave individuale, me futjen e programeve modulare për nxënie dhe trajnim, me futjen
e programeve të reja të bazuara në kompetenca, akumulimin dhe transferimin e kredive, si dhe
me ringjalljen e arsimit profesional post-sekondar dhe trajnimit. Andaj, duhet pasur kujdes për
t’u zgjeruar mundësitë për arritjen e shkathtësive në rrugë të kurseve të shpejta dhe shkurta, si
shtesë e SHMP ose pjesë e sistemit joformal për arsim dhe trajnim. Instalimi i programeve të
tilla do ta bëjë sistemin e APT-së më fleksibil dhe do ta rrisë ofertën arsimore, si dhe mundësitë
për reagim të shpejtë dhe plotësimin e kërkesave të tregut të punës me shkathtësitë e
nevojshme.
E një rëndësie të veçantë është kompletimi i procesit për hartimin e Kornizës nacionale të
kualifikimeve. Ajo paraqet bazë mbi të cilën do të bazohet rishikimi i niveleve të kualifikimeve,
standardeve të kompetencave, hartimi i plan-programeve dhe kurrikulave të reja, përmirësimi i
mobilitetit vertikal te personat e përfshirë në arsim dhe trajnim, si dhe qartësimin e
perceptimeve për dallimet ndërmjet programeve akademike dhe profesionale, etj.
Shteti duhet të tregojë kujdes jo vetëm për personat që janë në procesin e rregullt arsimor, por
edhe për ata që janë në procesin e punës. Është e patjetërsueshme të tërhiqet vëmendja drejt
arsimit profesional dhe trajnimit te të punësuarit e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme dhe te
punëtorët e moshuar. Potencialin që e bartin kompanitë duhet të shfrytëzohet në
transformimin e tyre në organizata të cilat mësojnë. Vendi i punës duhet të zhvillohet si një
mjedis për ofrimin e shërbimeve për orientim profesional dhe trajnim, ndërsa partnerët socialë
duhet t'u japin përparësi informacioneve, mbështetjes dhe orientimit profesional.
Në të ardhmen, fokusi i vëmendjes sonë duhet të jenë shkathtësitë për të menaxhuar me

karrierën dhe nxënien. Në këtë drejtim kemi probleme të cilat paraqiten gjatë procesit të
përzgjedhjes së profesionit të ardhshëm nga të rinjtë. Mungojnë të dhëna dhe informacione
relevante dhe në kohë për mundësitë të cilat ofrojnë tranzitimin drejt tregut të punës dhe
vazhdimin e arsimit. Futja e orientimit profesional në arsimin fillor, zhvillimi i qendrave për
karrierë dhe serviset studentore në arsimin e mesëm dhe të lartë, si dhe qendrat për zhvillimin
e reurseve njerëzore në pushtetin lokal do të jenë aktivitete të rëndësishme në të ardhmen.
Duhet t’iu ofrojmë mbështetje të rinjve për zhvillimin e identitetit të tyre qysh nga arsimi fillor,
dhe mbështetje në planifikimin e karrierës së tyre gjatë arsimit të mesëm, si dhe ndihma ndaj të
rriturve për ndryshimin e karrierës. E gjithë kjo duhet të rezultojë me zbulimin e hershëm të
interesave dhe rrethanave për planifikimin dhe menaxhimin e mënyrës së jetesës, punës dhe
karrierës.
realizohen këto masa:
56
 Deri në vitin 2015 të hartohet dhe zbatohet metodologjia për rishikim të programeve
mësimore sipas parimit e nxënies së bazuar në kompetenca/rezultate nga nxënia dhe
modularizimi me qëllim të adoptimit me trendet evropiane për zbatimin e EQAVET
 Deri në vitin 2016 të rrumbullakohet procesi i zhvillimi të standardeve për profesione dhe
programeve mësimore për arsimin e mesëm profesional 2, 3 dhe 4 vjeçar
 Deri në vitin 2014 të bëhet evalvimi i efekteve nga puna e qendrave ekzistuese për
karrierë në AMP
 Deri në vitin 2016 qendrat për karrierë të funksionojnë në të gjitha SHMP
 Deri në vitin 2015të zhvillohen mekanizma për ofrimin e informacioneve dhe udhëheqjes
profesionale të nxënësve në AMP dhe njohja e tyre me mundësitë në karrierë
 Deri në vitin 2016 të vendosen mekanizma për ofrimin e informacioneve dhe udhëheqjes
profesionale të nxënësve nga arsimi fillor dhe njohja me mundësitë në karrierë
 Deri në vitin 2015 futja e “shërbimit si çirak” si model i mësimit praktik në APT
 Deri në vitin 2015 të futet modeli i “shërbimit si çirak” i cili kombinon trajnimin dhe
punën praktike si praktikë e cila shpie drejt njohjes së kualifikimit në pajtim me PAM
ekzistuese, aftësimin për punë dhe forma tjera të trajnimit joformal
 Deri në vitin 2016 të bëhet rishikimi i legjislativit, akteve nënligjore, procedurave dhe
programeve për arsim post-sekondar në pajtim me Koncepcionin për arsim post-
sekondar dhe KNK (niveli 5 nga KEK ose më lartë)
 Nga viti 2013 deri në vitin 2020 të punohet në fuqizimin e mobilitetit të mësimdhënësve,
instruktorëve dhe nxënësve në APT me anë të bashkëpunimit ndërkombëtar, nxënie dhe
punë te institucionet partnerë për APT dhe kompani, duke përfshirë edhe trajnimin
praktik (trajnimi praktik, praktika profesionale dhe praktika feriale jashtë vendit).
Objektivi B 3. Zhvillimi i kompetencave kryesore për të mësuarit e përjetshëm – vizë për

ardhmërinë
Hulumtimet e deritanishme kanë treguar se zhvillimi i kompetencave profesionale që kanë të

bëjnë me ndonjë profesion paraqet dimensionin kryesor të inovacionit në arsimin profesional
dhe trajnimin. Kushtet e ndryshuara kërkojnë që kompetencat e përgjithshme dhe profesionale
të integrohen dhe të jenë pjesë e kurrikulave në APT, ndërsa konteksti në të cilën zhvillohet
nxënia të ketë reflektim në rezultatet nga nxënia.
Kurrikulat duhet t’i plotësojnë kërkesat për zhvillimin e kompetencave të nevojshme

profesionale të cilat kërkohen në tregun e punës ose në sektorët të cilat janë jashtë kufijve
nacionale. Detektimi me kohë ose parashikimi i kompetencave të cilat do të kërkohen në tregun
e punës është i patjetërsueshëm për zhvillimin e ekonomisë, fuqisë punëtore dhe shoqërisë në
përgjithësi. Ato duhet të jenë të identifikuara dhe të merren parasysh në procesin e reformimit
të kurrikulave në APT dhe trajnimin e vazhdueshëm të të rinjve dhe rriturve.
57
Kurrikulat duhet t’i zhvillojnë kompetencat kryesore për të mësuarit e përjetshëm, të cilat iu
mundësojnë të rinjve dhe të rriturve të arrijnë shkathtësi themelore të cilat do të ndihmojnë në
krijimin e një baze të shëndoshë për jetën dhe punën e mëtejme. Ato janë: kompetenca për
komunikim në gjuhën amtare; kompetenca për komunikim në gjuhë të huaj, kompetenca për
matematikë dhe kompetenca themelore për shkencë dhe teknologji; kompetenca për
digjitalizim, kompetenca për të nxënie se si të mësohet, kompetenca sociale dhe qytetare.
Ndjenjë për iniciativë dhe sipërmarrësi,135 dhe vetëdije kulturore dhe shprehje.
Veçanërisht e rëndësishme është sipërmarrësia në arsim dhe trajnim që të përforcohet në të

gjitha nivelet, duke përfshirë shkollat, universitetet dhe APT-në në përgjithësi. Sipas iniciativës
për rishikimin e arsimit (Rethinking Education Initiative) të Komisionit Evropian, "Kjo do të
inkurajojë institucionet arsimore për të zhvilluar qasje sipërmarrëse në fushën e lidershipit,
zhvillimin e mësimdhënësve, si dhe zbatimin e programeve mësimore." 136 Zhvillimi i
sipërmarrjes nuk duhet të varet vetëm nga cilësia e zbatimit të lëndëve individuale në arsimin
fillor dhe të mesëm. Ajo duhet të jetë një proces që do të realizohet me anë të kurrikulave dhe
të jetë pjesë përbërëse e punës së të gjithë mësimdhënësve, pavarësisht nga nënsistemi
arsimor (fillor, i mesëm, post-sekondar, i lartë) dhe pavarësisht nga mënyrat e realizimit
(mësimi i rregullt, aktivitete jashtë mësimore, projekte, hulumtime, etj). Prania e saj duhet të
fuqizohet edhe në trajnimin fillestar të mësimdhënësve për të gjitha nivelet e arsimit.
Në të ardhmen, përmes proceseve të validimit dhe vlerësimit të efekteve nga mësimdhënia dhe
rezultatet e nxënies në APT duhet të promovohet procesi i detektimit të nivelit të zhvillimit të
kompetencave kryesore te nxënësit në APT. Megjithatë, duhet të kujdesemi që mësimdhënësit
të posedojnë kompetenca të patjetërsueshme për ndërtimin dhe transferimin e kompetencave
kryesore për të mësuarit e përjetshëm te të rinjtë dhe të rriturit nëpërmjet proceseve të
mësimdhënies dhe nxënies, dhe të zbatojnë strategji përkatëse për nxënie dhe praktika për
vlerësim dhe validim.
Për realizmin e këtij objektivi, gjatë periudhës deri në vitin 2020 duhet të ndërmerren dhe
 Deri në vitin 2016 të bëhet rishikimi i programeve studimore i trajnimit inicial i

mësimdhënësve në APT për përfshirje të kompetencave për të mësuarit të përjetshëm
135
Ndjenja e iniciativës dhe sipërmarrësie ka të bëjë me aftësitë e individit që idetë t’i transferojë në aksion. Përfshin
kreativitet, inovacion dhe ndërmarrja e rreziqeve, si dhe aftësi për planifikim dhe menaxhim me projekte për shkak të realizimit
të objektivave dhe detyrave. Kjo iu ndihmon individëve, jo vetëm në jetën e përditshme në shtëpi dhe shoqëri, por edhe në
vendin e punës ashtu që bëhen të vetëdijshëm në kontekst të punës së tyre dhe të aftë për t’i arritur mundësitë, kjo paraqet
bazë për shkathtësitë dhe njohuritë më specifike të cilat janë të nevojshme për kryerjen e aktivitete ose kontribuojnë për
aktivitet shoqëror ose komerciale. Duhet të përfshijë edhe vlerat etnike dhe të promovojë qeverisje të mirë. Në Key
Competences for Lifelong Learning – A European Framework, aneks drejt Recommendation of the European Parliament and of
the Council of 18 December 2006 on key competences for lifelong learning, Official Journal of the European Union of 30
December 2006/L394.
136
Deklarata për shtyp e komisarit Vassiliou за Rethinking Education, Strasburg, 20 nëntor 2012
58
 Deri në vitin 2016 të bëhet rishikimi i kurrikualve në APT për përfshirje të kompetencave
dhe shkathtësive për të menaxhuar me karrierën
 Deri në vitin 2018 të realizohet trajnimi i mësimdhënësve në APT për zhvillimin e
kompetencave për të mësuarit e përjetshëm dhe shkathtësi për të menaxhuar me
karrierën në mësimdhënie dhe aktivitete jashtë mësimdhënies
 Prej vitit 2014 deri në vitin 2020 të futet nëpërmjet qasjes së kurrikulave dhe të fuqizohet
nxënia e sipërmarrësisë që nxit vetëbesim, mendim kritik, kreativitet, njohuri ekonomike
dhe financiare, njohje të natyrës së punës, shkathtësi komunikative, etj.
4.3. Cilësia dhe relevanca – garanci për konkurrencë
Përmirësimi i atraktivitetit, qasjes dhe cilësisë së APT-së jashtëzakonisht janë të nevojshme që

t’i mundësohet arsimit profesional dhe trajnimit të ketë një rol kryesor në strategjitë e të
mësuarit e përjetshëm dhe të mundësojë promovimin e barazisë, suksesit afarist, konkurrencës
dhe inovacionit, dhe të krijojë mundësi për të rinjtë dhe të rriturit që të arrijnë shkathtësitë e
nevojshme për zhvillim në karrierë, të marrin pjesë në trajnim, të jenë qytetarë aktiv dhe të
arrijnë formësimin personal. Kjo kërkon ngritjen e cilësisë në APT, nëpërmjet avancimit të
cilësisë dhe kompetencave të mësimdhënësve, trajnuesve/instruktorëve dhe stafit udhëheqës
nëpër shkolla, me futjen e shtigjeve fleksibile për të gjitha nivelet arsimore dhe ngritjes së
vetëdijes në opinion për mundësitë të cilat i ofron APT-ja.
Cilësia si një vlerë supreme në çdo sistem dhe nënsistem arsimor, shtrihet në të gjitha masat e
prezantuara në këtë Strategji, nga njëra anë, dhe mbështetet në bazë të objektivave specifike,
nga ana tjetër, të cilat kanë për qëllim përmirësimin e mësimdhënies praktike dhe trajnimit,
sigurimin e transferimit dhe miratimit të kompetencave thelbësore, përmirësimi i
menaxhimitdhe mbështetja e sistemit të APT-së, etj. Për të siguruar se cilësia kërkohet dhe
arrin rezultate, duhet të zhvillohen procedura përkatëse, mekanizma dhe instrumente, të
organizuara në sistem për sigurimin e cilësisë.
Për fuqizimin e kësaj fushe prioritare, gjatë periudhës deri në vitin 2020 duhet të realizohen
këto objektiva.
Objektivi C1. Sigurimi i cilësisë
Përveç mësimdhënësve dhe instruktorëve cilësor dhe mirë të motivuar, cilësia në APT kërkon
krijimin e një sistemi të sigurimit të cilësisë, e cila nënkupton monitorim të qëndrueshëm dhe
sistem vlerësimi të bazuar në proceset dhe rezultatet e APT-së, i cili do të vlerësojë situatën në
APT, ndikimi i programeve të reja ndaj nxënësve, ndaj tregut të punës dhe ndaj arsimit të lartë,
me kohë do t’i regjistrojë dhe në kohë do të përgjigjet në sinjalet kthyese të cilët i dërgojnë
59
shfrytëzuesit e APT-së – nxënësit, punëdhënësit, universitetet, shkollat dhe palët tjera të

interesuara.
Sistemi i sigurimit të cilësisë i cili duhet të instalohet në mbështetje të përmirësimit të cilësisë

së APT-së si garanci për kompetenca punuese dhe konkurrencë, duhet t’i respektojë kërkesat
dhe parimet specifike:
- SC duhet të jetë pjesë përbërëse dhe integrale e menaxhimit dhe zhvillimit për ofruesit e
shërbimeve të APT-së dhe të nxitë përgjegjësi dhe transparencë;
- Politikat dhe procedurat për SC duhet të harmonizohen me KNK-në dhe sistemin nacional
për ECVET (Sistemi Evropian i Kredive në APT) në nivel nacional, dhe me EQARF (Korniza
Evropiane për Sigurimin e Cilësisë) në nivel evropian, dhe në mënyrë të drejtë t’i trajtojnë
dimensionet hyrëse, proceduese dhe hyrëse, me theks të veçantë rezultatet dalëse, duke
përfshirë edhe destinacionet e nxënësve që kanë mbaruar arsimin.
- Procedurat për SC duhet t’i bashkojnë mekanizmat interne dhe eksterne dhe të veprojnë si
një platformë për kyçjen dhe fuqizimin e palëve të përfshira.
- Kyçja e Republikës së Maqedonisë në rrjetin EQAVET.
SC i prek të gjitha palët e interesuara, duke ofruar një pasqyrë të vazhdueshme në cilësinë e
APT-së dhe identifikimin e procedurave për përmirësimin e tij. Për këtë qëllim, shteti do të
ndërmarrë masa vendosjen e procedurave, mekanizmave, instrumenteve dhe praktika
bashkëpunuese për vrojtim, vlerësim, dhe fuqizim të cilësisë në APT, për të siguruar
konkurrencë jo vetëm në planin individual, por edhe në planin e përgjithshëm shoqëroro-
ekonomik.
 Deri në vitin 2015 të definohet sistemi dhe korniza për sigurimin e cilësisë në APT, i cili
integron mekanizma interne dhe eksterne dhe i përfshin palët e përfshira, dhe i cili
korrespondon me EQAVET
- Në vitin 2013 të ridefinohen indikatorët për sigurimin e cilësisë në pajtim me KEK, EQARF
dhe KNK
 Deri në vitin 2015 të përgatiten instrumente për vrojtimin dhe kontrollin e realizimit të
trajnimit praktik
 Deri në vitin 2015 të vendoset sistem për zhvillim profesional dhe të karrierës të
mësimdhënësve dhe instruktorëve në APT
 Deri në vitin 2016 të realizohet trajnim didaktik të inspektorëve të ISHA
 Prej vitit 2014 deri në vitin 2020 të sigurohet pjesëmarrje e vazhdueshme e Republikës së
Maqedonisë në vlerësimet ndërkombëtare për cilësinë e arsimit (PISA)
60
 Prej vitit 2014 deri në vitin 2020 të sigurohet fuqizimi i kompetencave teknologjike të të
punësuarve në të gjitha sektorët strategjik të definuara në Strategji për promovimin e
eksportit 2011
Objektivi C 2. Shkathtësi të reja nëpërmjet pedagogjisë së re
Kërkesat për ndërtimin e shkathtësive të reja përfshin ndryshimin e mënyrave aktuale të arsimit
dhe nxënies - kërkon një pedagogji të re. Nëse kërkesat e reja janë të përqendruara në
fuqizimin e llojeve të ndryshme të kompetencave, domethënë, fuqizimin e kompetencave
fundamentale, afër profesionale dhe transversale, atëherë duhet menduar mirë se a thua
struktura momentale organizative e mësimdhënies dhe nxënies, si dhe modelet për nxënie
përshtaten me kërkesave të reja.
Përfshirja e teknologjisë informatike e përshtatshme për arsimin profesional dhe trajnimin në

proceset mësimore, punuese dhe afariste është e një rëndësie të veçantë për të ardhmen e
sistemit të APT-së. Nxënia e mbështetur nga teknologjia informatike e fuqizon inovacionin në
mësimdhënie dhe nxënie, si në ATP inicial, ashtu edhe në atë të vazhdueshëm. Kështu, ajo jo
vetëm që ndihmon për të kuptuar më mirë gjërat, por edhe për të zhvilluar kompetencat e IT-së
te nxënësit në një kontekst të dhënë. IT nuk mundet dhe nuk duhet të jetë objekt vetëm i
mësimit teorik dhe zbatimit të operacioneve themelore; duhet të “ketë gjallëri” në punën e
përditshme të mësimdhënësve dhe nxënësve, dhe të paraqet një realitet ose simulim të
destinacioneve të ardhshme, para se gjithash për vendet e punës ndaj të cilave aspirojnë.
Për të shfrytëzuar këtë potencial, duhet rishikuar roli i mbështetjes për mësimdhënësit dhe
instruktorët, të zhvillohen modele të reja të krijimit dhe përdorimit të përmbajtjeve, të
zhvillohen metoda të reja pedagogjike dhe të promovohet pjesëmarrje më e madhe e sektorit
të biznesit. Mësimdhënia dhe nxënia nuk duhet të vonohen pas ndryshimeve në punën dhe
jetën e përditshme, ata duhet të zhvillohen së bashku me ta. Ata duhet të konsiderojnë në stilet
e jetesës të cilat i kanë të rinjtë dhe në mënyrë racionale t’i shfrytëzojnë në proceset e nxënies.
Zbatimi i modeleve mësimore që i kanë parasysh stilet e jetesës së të rinjve (shfrytëzimi i
rrjeteve sociale, përdorimi i internetit, preokupimi me telefoninë celulare, shoqërimet
joformale, preferencat vlerësuese, etj.) e që dallohen nga stilet e jetesës të gjeneratave më të
vjetra, mundëson atraktivitet më të madh të APT-së, efekte më të mëdha në procesin e nxënies
dhe trajnimit dhe motivim më të madh te të rinjtë për mësim.
Vlerësimi i arritjeve të nxënësve duhet të ndryshohet. Mënyra e deritashme e vlerësimit dhe

notimit në mënyrë dominante është i fokusuar në kontrollin se sa nxënësit i kanë mësuar
përmbajtjet nga libri, kryesisht përmes testeve të diturisë. Një qasje e tillë fuqizon memorizimin
nga ana e nxënësve dhe shpërfillje të funksionalitetit të nxënies. Në të ardhmen më tepër duhet
61
të koncentrohemi në zhvillimin e modeleve për vlerësim të cilat do t’i kenë parasysh

kompetencat e nxënësve (njohuri, shkathtësi dhe qëndrime), që do të pasqyrojnë qëllimin e
APT-së dhe do të jenë në një lidhje më të ngushtë me tregun e punës dhe jetën në përgjithësi.
E gjithë kjo implikon intervenime në arsimin inicial dhe trajnim të mësimdhënësve dhe
instruktorëve. Kjo duhet t’i përgatitë mësimdhënësit për punë efikase me të rinjtë dhe të
rriturit në kontekst të kushteve të ndryshuara të punës dhe jetesës. Trajnimi i mësimdhënësve
duhet të kuptohet edhe trajnim në kompani, gjatë dhe pas arsimit të mbaruar inicial. Kjo
kërkesë është veçanërisht e rëndësishme për mësimdhënësit të cilët realizojnë mësimin praktik.
Qasja e re ndaj pedagogjisë nënkupton edhe mbështetje dhe shërbime përkatëse të cilat i
ofrojnë organet profesionale përgjegjëse për zhvillimin e kurrikulave dhe monitorim. Në këtë
kuptim, duhet të përforcohen kapacitetet e Qendrës për Arsim Profesional dhe Trajnim,
Qendrës për Arsimin e të Rriturve, dhe Byrosë për Zhvillimin e Arsimit nëpërmjet avancimit të
mëtejmë të shkathtësive të këshilltarëve për zhvillim inovativ të kurrikulave, duke përfshirë
edhe ECVET dhe programe për nxënie nga distanca për të rriturit, dhe vlerësimin e nxënësve
dhe kursistëve/vizitorëve bazuar në kompetenca.
Shprehja “Organizata e cila mëson“ thekson nevojën që kompanitë dhe të punësuarit e tyre të
kyçen në procesin e vazhdueshëm të nxënies si burim dhe vend për përmirësimin e
performancës. Ky koncept mundëson që mësimdhënia dhe nxënia në APT të realizohet
nëpërmjet mënyrave inovative të lidhmërisë dhe bashkëpunimit ndërmjet kompanive dhe
ofruesve të shërbimeve arsimore. Promovimi i punës ekipore, partneritetet të cilat mësojnë, si
dhe pjesëmarrja më aktive e të punësuarve nga kompanitë në mësimdhënie dhe nxënie në
institucionet arsimore në masë të madhe do të rrisë cilësinë e nxënies.
 Nga viti 2014 deri në vitin 2020 vazhdimisht duhet të sigurohet fuqizimi i kompetencave
andragogjike të mësimdhënësve për APT
 Nga viti 2013 deri në vitin 2020 në kuadër të mësimdhënies vazhdimisht duhet të
avancohet inovacioni dhe fryma e sipërmarrësisë përmes trajnimit të mësimdhënësve në
APT për mësim përmes hulumtimit
 Nga viti 2014 deri në vitin 2020 vazhdimisht duhet të sigurohet fuqizimi i kompetencave
të mësimdhënësve në APT për zhvillim dhe zbatim të modeleve të reja, për zhvillim të
kompetencave të nxënësve në nxënie dhe për mësim të përshtatur sipas stileve të tyre të
të jetuarit
 Deri në vitin 2015 të modernizohet notimi në APT
 Deri në vitin 2016 të avancohet cilësia e librave shkollorë dhe pajisjeve mësimorë për APT
, me çka do nxitet zhvillimi i kompetencave
62
 Deri në vitin 2016 të sigurohet fuqizimi i cilësisë së instruktorëve dhe mësimdhënësve, të

cilët realizojnë mësim praktik në APT
 Deri në vitin 2020 të sigurohet zhvillim i mësimit nga distanca në APT
Objektivi C3. APT-ja relevant për tregun e punës
Medoemos duhet të bëhet një analizë e tregut të punës, e cila do të përgatitet përmes një
dialogu të hapur me komunitetin e biznesit, si pikë nismëse për zhvillimin e plan- programeve
mësimore. Kurrikulat në APT janë të vjetra për më shumë se një dekadë. 137 Pra është fjala për
një periudhë të gjatë, meqenëse ndërkohë gjërat janë ndryshuar në masë të madhe. Nevojat
për dituri dhe shkathtësi të reja, për profile dhe teknologji të reja në masë të madhe kanë
pësuar ndryshime. Sektori i biznesit bën me dije se profilet, të cilat i ofron APT-ja nuk i
përmbushin nevojat e tyre, jo vetëm në kontekst të shkathtësive të nevojshme, por edhe në
aspekt të llojeve të profileve.138 Kjo dukuri drejtpërsëdrejti ndikon në atraktivitetin e APT. Në të
ardhmen është e patjetërsueshme që secili plan mësimor të harmonizohet me tendencat në
sferën e dhënë profesionale dhe të mundësojë përputhshmëri të lartë me planet mësimore, të
cilat realizohen në vendet evropiane. Rrjeti i APT-së duhet të përputhet me mjedisin ekonomik,
demografik dhe kulturor, në të cilin vepron. Vlerësimi i zhvillimit të forcës së punës dhe
shkathtësive duhet ta ndjek logjikën e rëndësisë së zhvillimit vendor dhe ekonomisë vendore në
kontekst të zhvillimit ekonomik të shtetit. Planifikimi i profileve arsimore dhe i shkathtësive, të
cilat do të jenë të nevojshme në të ardhmen, para së gjithash duhet të mbështetet në nevojat
vendore dhe planet zhvillimore.
Për sa u takon mekanizmave për intervenim në kurrikulum, shihet qartë se Qendra për Arsim
Profesional dhe Trajnim, si institucion kompetent për kurrikulin, duhet ta fuqizojë prezencën
dhe veprimtarinë e vetë në terren. Ka nevojë për kontakte më të shpeshta mes shkollave dhe
punëdhënësve. Vetëm në terren mund të vërehet se si funksionon kurrikuli dhe cilat sugjerime,
gjegjësisht çka rekomandojnë palët përkatëse.
Për realizimin e këtij qëllimi, në periudhën deri në vitin 2020 duhet të ndërmerren dhe të
 Në vitin 2013 të zbatohet Korniza Nacionale e kualifikimeve në APT
137
Për momentin bëhet revizion të profileve arsimore në arsimin profesional 3 vjeçar dhe trajnim dhe përpunohen standardet
për secilin profil. Mirëpo profilet arsimore në arsimin e mesëm profesional 4 vjeçar dhe arsimin pas shkollës së mesme janë të
vjetërsuara dhe nevojitet revision dhe disenjim sipas metodologjisë së re.
138
Ky konstatim është dhënë në Evaluimin e reformuar APT nga viti 2010 dhe u vërtetua edhe me hulumtimin e realizuar për
nevojat e Strategjisë.
63
 Deri në vitin 2018 duhet të harmonizohen programet ekzistuese mësimore dhe

studimore në APT të harmonizuar me KNK-në
 Deri në vitin 2015 duhet të përmirësohet procesi i përgatitjes, zbatimit dhe përfshirjes së
palëve përkatëse në analizat e tregut të punës, profileve, diturive dhe shkathtësive të
nevojshme
 Deri në vitin 2016 të fuqizohen kapacitetet e Qendrës për Arsim Profesional dhe Trajnim
dhe Agjencisë së Punësimit në Republikën e Maqedonisë, me qëllim që të parashikohen
shkathtësitë e nevojshme
 Deri në vitin 2016 të krijohet bashkëpunim sistematik ndërmjet Agjencisë së Punësimit
në Republikën e Maqedonisë, Qendrës për Arsim Profesional dhe Trajnim dhe
institucioneve për arsim të mesëm, me qëllim që vazhdimisht të ndiqet situata në lidhje
me nevojat e arritjeve të shkathtësive dhe shkëmbimit të informacioneve për nevojat e
tregut të punës dhe aftësimin për punën e nxënësve të diplomuar dhe arsimin e tyre të
mëtejmë
 Nga viti 2014 deri në vitin 2020 vazhdimisht duhet të fuqizohet relevanca e kurrikuleve
në APT
 Nga viti 2013 deri në vitin 2020 do të fuqizohet relevanca dhe funksionaliteti i rrjetit të
arsimit të mesëm profesional për arsim të mesëm me plan operativ për përshtatje
graduale drejt nevojave të ekonomisë vendore dhe planeve zhvillimore lokale
 Deri në vitin 2015 të rritet cilësia e mësimit praktik të nxënësve në APT
 Në vitin 2013 të rritet vëllimi i mësimit praktik në arsimin e mesëm profesional teknik
 Në vitin 2013 të vërtetohen mekanizmat për fuqizimin e pjesëmarrjes në sektorin e
biznesit në mësimin praktik të nxënësve në APT
4.4. Menaxhimi i mirë, resurset, kapaciteti dhe përgjegjësia në sistemin

e ardhshëm për APT
Operacionalizimi i Strategjisë dhe ndërtimi i sistemit të ardhshëm të APT-së në vendin tonë

është në varësi të drejtpërdrejtë nga sistemet e drejtimit/menaxhimit në APT, resurseve në
dispozicion, kapaciteteve fizike dhe njerëzore të institucioneve dhe organeve profesionale, të
cilat drejtpërsëdrejti janë të përfshira në APT, të cilat duhet ta marrin barrën kryesore në
implementimin e Strategjisë dhe delegimin e kompetencave dhe përgjegjësive.
Zhvillimi i kësaj sfere prioritare do të varet drejtpërdrejti nga suksesi i realizimit të këtyre
objektivave:
Objektivi D 1: Përmirësimi i efikasitetit të Kornizës Nacionale për drejtim/menaxhim dhe

mbështetje të APT-së (Governance)
64
Shtrirja institucionale në APT i vuan pasojat e kapaciteteve të dobëta dhe pasigurisë në

realizimin e përmbushjes reale të funksioneve. Shpjegimi i kompetencave institucionale dhe
bashkëveprimi i ndërlidhur me politikat në APT ka rëndësi të veçantë në drejtim të përmirësimit
të bashkëpunimit mes organeve kyçe dhe llogaridhënies së tyre. Rekomandohet konsolidimi i
shtrirjes institucionale në bazë të analizës përkatëse të bazës juridike dhe vlerësimit paraprak të
impaktit.
Qendra për Arsim Profesional dhe Trajnim nuk posedon kapacitete të mjaftueshme fizike në
krahasim me përgjegjësinë për arsim profesional dhe trajnim në shtet. Kushtet për sa i përket
hapësirës, pajisjeve, materialeve, mjeteve motorike, pajisjeve për TI, etj., patjetër të
përmirësohen, që të mund Qendra në mënyrë më cilësore ta kryejë funksionin e vetë. Po ashtu,
numri i të punësuarve në Qendër është simbolik, për shkak të vëllimit dhe karakterit të
detyrave, të cilat duhet t’i kryejnë ata. Rritja e numrit të të punësuarve është më se i
domosdoshëm, rritja e këtillë duhet të drejtohet në bazë të kritereve për kompetenca
profesionale. Përveç kësaj, puna e Qendrës duhet të organizohet sipas kritereve të kryerjes së
shërbimeve për qëllime paraprakisht të orientuara. Në praktikë, një qasje e tillë do të rezultojë
me krijimin e procedurave për planifikim institucional dhe individual dhe raportim të detyrave
të kryera, me çka pritet të përmirësohet suksesi institucional dhe individual në punë dhe
llogaridhënie. Kjo do të kontribuojë të eliminohet dukuria, sipas së cilës të punësuarit merren
më një mori çështjet, të cilat aktualisht shkaktojnë barrë të madhe.
Ka nevojë të krijohet një njësi e veçantë për ndjekje të rregullt të gjendjes së arsimit
profesional, trajnimit dhe të tregut të punës. Për momentin, Qendra nuk ka shërbim të tillë, e
as ndonjë person përgjegjës për kryerjen e kësaj detyre, ndonëse është e patjetërsueshme për
nevojat e Qendrës. Zgjidhja e mundshme për këtë do të ishte harmonizimi me aktivitetet më të
reja të BE-së (për shembull hulumtimi i CEDEFOP, Skills Panorama) dhe aktivitete tjera, që kanë
të bëjnë me iniciativën për vende të reja të punës, shfrytëzimin e fondeve të programeve të BE-
së dhe formimin e Këshillit për kualifikime, që do të realizonte bashkëpunim dinamik me
sektorin e biznesit dhe do të bënte analiza relevante lidhur me ofertën e APT-së në raport me
nevojat për kualifikime/shkathtësi në sektorin e biznesit.
Në veçanti është me rëndësi që Qendra për Arsim Profesional dhe Trajnim të arrijë pavarësi
financiare në raport me Byronë për Zhvillim të Arsimit në pajtim me autonominë e tij
profesionale. Situata e tanishme në masë të madhe krijon probleme në punën e Qendrës dhe e
pengon zhvillimin e saj në një partner aktiv drejt proceseve të konsolidimit, bashkëpunimit,
hulumtimit dhe implementimit, si dhe në kontekst të bashkëpunimit dhe rrjetëzimit
ndërkombëtar.
Disa nga problemet, me të cilat ballafaqohet Qendra për Arsim Profesional dhe Trajnim kanë të
bëjnë me Qendrën për Arsimin e të Rriturve. Meqenëse në të ardhmen pritet shumë nga kjo
Qendër në sistemin e APT-së, duhet të ndërmerren hapa plotësuese për fuqizim të resurseve
fizike dhe njerëzore. Punësimet e bazuara në kompetencë dhe shërbimet e orientuara, po ashtu
do ta fuqizojnë planifikimin institucional dhe individual, raportimin dhe llogaridhënien e
65
institucionit, ndërsa bashkëpunimi i fuqizuar me Qendrën për Arsim Profesional dhe Trajnim
është me rëndësi kyçe për të ardhmen e këtij institucioni.
Për realizimin e këtij qëllimi deri në vitin 2020 duhet të ndërmerren dhe realizohen këto masa:
 Deri në vitin 2014 duhet të harmonizohen terminologjia nacionale për APT me atë të BE-
së
 Në vitin 2013 të fuqizohet mbështetja legjislative e APT-së dhe eliminimi i dyfishimit të
kompetencave të institucioneve dhe organeve profesionale në shtet, gjegjësisht
përshpejtimi i procedurave për ndryshimin e profileve arsimore
 Deri në vitin 2018 të fuqizohen resurset materiale dhe njerëzore të Qendrës për Arsim
Profesional dhe Trajnim në pajtim me Strategjinë për zhvillim të Qendrës për Arsim
Profesional dhe Trajnim
 Deri në vitin 2018 të fuqizohen resurset materiale dhe njerëzore të Qendrës për Arsim të
të Rriturve
 Deri në vitin 2014 duhet të përcaktohen mekanizmat dhe instrumentet për përmirësimin
e funksionit strategjik këshillëdhënës në APT
 Nga viti 2014 deri në vitin 2018 duhet të implementohen aktivitete për ngritjen e
vetëdijes së shfrytëzuesve të APT-së dhe ofruesve të shërbimeve për veprimtarinë e
Qendrës për Arsim Profesional dhe Trajnim dhe Qendrën për Arsim të të Rriturve
 Në vitin 2013 duhet të bëhet analizë e nevojave dhe duhet të realizohen aktivitete për
përmirësim të kapaciteteve të institucioneve kompetente për vlerësim, planifikim dhe
zhvillim
Objektivi D2: Fuqizimi i dialogut social
Menaxhimi i APT-së anekënd botës gjithnjë e më tepër operon në më shumë nivele dhe
ndërmjet palëve përkatëse, ndërsa përmirësimet më të reja të kornizës ligjore në vend i
vërtetojnë angazhimet për përfshirje sistematike të bashkësive kyçe dhe palëve përkatëse,
komunave dhe organeve relevante shtetërore si dhe agjencive për politikbërje, që janë
përgjegjëse për APT-në.
Shumë është me rëndësi që të intensifikohet dialogu social në vendin tonë në kuadër të

proceseve për menaxhim të APT-së. Duhet të avancohet roli i palëve përkatëse, që në masë të
konsiderueshme është dhënë në realizimin dhe shfrytëzimin e rezultateve të funksionimit të
sistemit të APT-së edhe atë përmes pjesëmarrjes së tyre në miratimin e politikave për
menaxhim me APT. Në këtë mënyrë do të fuqizohet shkalla e përgjegjësisë për intervenime në
APT dhe efektet e tyre, si dhe mundësia për pjesëmarrje më aktive të palëve përkatëse në
funksionimin e APT-së.
66
Duhet të avancohet më tepër niveli i pjesëmarrjes së sektorit të biznesit në menaxhimin dhe

marrjen e vendimeve në mjediset e shkollave profesionale dhe në procesin e sigurimit të
cilësisë përmes zbatimit të masave legjislative dhe zbatimit të metodave dhe mekanizmave të
reja për bashkëpunim. Statusi i sektorit të biznesit si palë e interesuar duhet të lëviz në drejtim
të partnereve të APT-së.
Në periudhën e implementimit të Strategjisë do të jetë e domosdoshme që më tej të fuqizohet

korniza ligjvënëse dhe mekanizmat për implementim dhe efektuim të stimulimeve për
partneritet në të gjitha nivelet, me qëllim që të sigurohet bashkëveprimi efektiv ndërmjet
shkollave, nxënësve dhe punëdhënësve, gjegjësisht të minimizohet kualifikimet dhe
shkathtësitë e papërshtatshme, të cilat mjaft keq ndikojnë në ambientin e punësimit.
Për realizimin e këtij qëllimit, në periudhën deri në vitin 2020 duhet të ndërmerren dhe
 Deri në vitin 2018 duhet të fillohet modeli evropian inspektim nga kolegët e të njëjtit
nivel (Peer-review) për sigurim të cilësisë në APT
 Deri në vitin 2015 duhet të formohet Këshilli për kualifikime
 Në vitin 2014 duhet të formohet Observimi Nacional në kuadër të QAPT-it
 Deri në vitin 2015 duhet të formohen këshillat profesionale në APT
 Deri në vitin 2015 duhet të formohen qendra komunale për planifikim të zhvillimit të
resurseve njerëzore (si pilot aktivitet)
 Në vitin 2013 duhet të krijohen kushte për bashkëpunim të përmirësuar dhe pjesëmarrje
në bashkësinë e biznesit për menaxhimin me AMP-në përmes ndryshimeve në
legjislacion.
Objektivi D 3: Përmirësimi i efikasitetit dhe mbështetjes së APT-së në nivel vendor
Financimin e APT-së publike e bën Qeveria. Medoemos nevojiten angazhime serioze, për shkak
të diversitetit të burimeve dhe skemave financiare, por gjithashtu duhet të zhvillohen
mekanizma për shfrytëzimin e tyre“si modele të ndarjes së shpenzimeve ndërmjet partnerëve
të ndryshëm në procesin arsimor – shteti, sektori i biznesit dhe individët dhe fondacionet –
ashtu që financimi publik ndihmon në krijimin e financimit komplementar të sektorit privat”. 139
Në kontekst të bartjes së kompetencave në nivel vendor, qeverisja vendore duhet të nxitet dhe
interesohet, me qëllim që të sigurojë resurse plotësuese për ta mbështetur zhvillimin vendor të
APT-së, ndërsa kompanitë e përfshira “duhet t’i rrisin investimet e APT-së iniciale, gjegjësisht
përmes përfshirjes në modelet alternative për trajnim, por edhe përmes mbështetjes së
shkollave me pajisje adekuate”140. Vetë ofruesit e shërbimeve arsimore duhet të nxiten dhe
139
European Commission: Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European
Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: Rethinking Education:Investing in skills for better socio-
economic outcomes, Strasburg, 20.11.2012, COM( 2012) 669 final
140
Njëjtë.
67
shpërblehen për inicim dhe zhvillim të aktiviteteve për gjenerim të mjeteve shtesë, të cilat jo
vetëm që do të mundësojnë, që të punësuarit të shpërblehen dhe motivohen për angazhimin
shtesë, por gjithashtu duhet të shfrytëzohen për përmirësimin e cilësisë dhe relevancës së
arsimit dhe trajnimit, që iu ofrohet të gjithë recipientëve në kuadër të institucionit.
Njëkohësisht duhet të ndërmerren masa për intensifikim të lidhjeve mes financimit,

prioriteteve strategjike dhe menaxhimit të ndryshimeve të planifikuara. Menaxhimi i
ndryshimeve duhet të përfshijë mekanizma dhe procedura, të cilat do të garantojnë se
rezultatet e aktiviteteve i reflektojnë qëllimet e planifikuara dhe vlerësohen në bazë të këtyre
qëllimeve. Menaxhimi efikas me ndryshimet mund të arrihet përmes krijimit të qëllimeve dhe
detyrave transparente, monitorimin dhe evaluimin e rezultateve përkatëse dhe krijimin e
procedurave të qarta për raportim të të arriturave dhe mekanizmave, të cilat garantojnë
përgjegjësi për rezultatet.
Në drejtim të përmbushjes së këtij qëllimi deri në vitin 2020 duhet të ndërmerren dhe
realizohen këta masa:
 Deri në vitin 2015 të realizohet trajnim për fuqizim të kapaciteteve të kuadrit drejtues në
AMP
 Në vitin 2013 përmes ndryshimeve në legjislacion do t’u jepen mundësi institucioneve për
AMP në mënyrë të pavarur ta ndajnë kohën e paraparë në planin mësimor për mësim
praktik
 Në vitin 2013/14 përmes ndryshimeve në legjislacion duhet dhënë mundësi të fuqizohet
roli i pushtetit vendor në APT
 Në vitin 2013/14 përmes ndryshimeve në legjislacion duhet të jepen mundësi për fuqizim
të financimit të APT-së nga pushteti vendor
 Deri në vitin 2018 do të krijohen kushte për fuqizim të mbështetjes financiare të sektorit
të biznesit të APT-së
5. Implementimi efikas dhe efektiv i Strategjisë dhe Planit aksionar

për APT
Strategjia për arsim profesional dhe trajnim paraqet një pjesë të angazhimeve të gjithanshme të
shtetit për fuqizim të ekonomisë dhe për fuqizim të cilësisë së zhvillimit shoqëror në përgjithësi.
Andaj, kjo Strategji është pjesë integrale e planeve shtetërore për zhvillim në periudhën në
vijim, pra është njëra ndër strategjitë shtetërore për tërheqje të donacioneve dhe ndihmës nga
vendet e jashtme. Për ta përmbushur këtë Strategji duhet të arrihet marrëveshje koherente
ndërmjet agjencive/sektorëve dhe bashkëpunim për të siguruar implementimin e saj, e
shoqëruar me fuqizimin e kapaciteteve të ekspertëve nacional në APT. Implementimi i
Strategjisë dhe zhvillimi i arsimit profesional paraqet proces të ndërlikuar, që determinohet nga
68
shumë faktorë dhe skajshmërisht varet nga qasja profesionale dhe kompetenca e realizuesve të
qëllimeve dhe masave të parapara. Pra, nevojiten kapacitete të përbashkëta për monitorim të
implementimit të saj.
Për nevojat e implementimit efektiv dhe efikas të Strategjisë për arsim profesional dhe trajnim
në kontekst të mësimit të përjetshëm, qysh në fillim nevojitet të realizohen këta qëllime:
 Në vitin 2013 të formohet Këshilli për implementim të Strategjisë për APT

 Në vitin 2013 të organizohet konferenca donatore për koordinim dhe mbështetje për
implementim të Strategjisë dhe Planit për veprim të APT-së
6. Fazat e implementimit të Strategjisë

Implementimi i Strategjisë për arsim profesional dhe trajnim dhe Plani aksionar në kontekst të
mësimit të përjetshëm do të realizohet në disa faza:
1. Prezantimi dhe diseminimi i Strategjisë për APT dhe PA

Kjo fazë parasheh krijimin e materialit informativ (moto, afishe, broshura, video
prezantime, ueb faqe etj.) me qëllim që të sigurohen informacione që kanë të bëjnë me
Strategjinë për APT dhe të përfshira në të. Qëllimi final është ngritja e vetëdijes së
opinionit më të gjerë në lidhje me rëndësinë e rezultateve të pritura dhe masave të
parapara, si dhe mobilizimi dhe mbështetja e saj. Ky aktivitet do të realizohet përmes
shërbimeve informative të Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës/Qeverisë së RM-së me
mbështetjen profesionale të Qendrës për Arsim Profesional dhe Trajnim.
Përveç kësaj nevojiten takime rajonale informative dhe tryeza të rrumbullakëta me

ofruesit e shërbimeve të APT-së, me pjesëmarrje të palëve përkatëse, në veçanti në
sektorin e biznesit. Qëllimi i këtyre takimeve është të shkëmbehen vizionet dhe qëllimet
e dhëna në Strategjinë për APT me grupet, të cilat do t’i implementojnë aktivitetet dhe
masat, si dhe do të kenë dobi nga rezultatet e pritura. Qendra për Arsim Profesional dhe
Trajnim është institucion përgjegjës për realizimin e këtij aktiviteti. Menaxherët e
shkollave, arsimtarët dhe instruktorët, nxënësit dhe palët tjera përkatëse duhet të
informohen me kohë dhe të përfshihen në mënyrë aktive, me qëllim që të shmanget
imazhi i inovacionit dhe reforma që vjen nga lartë (top down) dhe të fuqizohet ndjenjë e
pronësisë.
2. Formimi i Këshilli i për ndjekjen e implementimit të Strategjisë për APT

Ky Këshill është organ për bashkëveprim në nivel më të lartë mes agjencive të bartësve
të vendimeve dhe përbëhet nga përfaqësues të institucioneve kyçe drejtpërsëdrejti
përgjegjëse për aspekte të caktuara të arsimit profesional dhe trajnimit, gjegjësisht
69
Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës, Ministrisë së Punë dhe Politikës Sociale, Ministrisë
së Ekonomisë, Ministrisë së Financave, Qendrës për Arsim Profesional dhe Trajnim,
Qendrës për Arsimin e të Rriturve të plotësuar me përfaqësues të bashkësisë së biznesit.
Po ashtu, është e patjetërsueshme që anëtarët e këtij organi të kenë kohë të
mjaftueshme, shkathtësi dhe sisteme për kryerje efikase të detyrave. Këshilli do të
detyrohet ta ndjek dhe koordinojë procesin e implementimit të Strategjisë,
grumbullimin e informacioneve kthyese nga terreni dhe harmonizimin me strategjitë
sektoriale, që ndikon në sistemin e APT-së ose vetë Strategjia për APT ndikon në ta, si
dhe shqyrtimi dhe revizioni (nëse është e nevojshme) në kontekst të tejkalimit të
pengesave të mundshme. Ky Këshill në bazë të qëllimeve dhe masave të parapara në
Strategji dhe të operacionalizuara në Planin aksionar kompetencat për realizimin e
aktiviteteve ua delegon institucioneve dhe/ose personave përkatës. Në bazë të
raporteve të realizuesve të deleguar, të mbështetura në rezultatet e realizimit të
planeve të punës për secilin qëllim dhe/ose masë, merr vendime për përmbushjen,
vazhdimin, revidimin ose ndryshimin e intervenimeve.
Në lidhje me takimet dhe debatet e tyre Këshilli mund të ftojë përfaqësues të

donatorëve kyç dhe partnerëve tjerë relevantë ndërkombëtarë në lidhje me takimet dhe
debatet.
3. Implementimi i Strategjisë për APT

Përgjegjësinë për këtë pjesë e kanë institucionet/personat e ngarkuar për secilin
qëllim/masë.
4. Ndjekja dhe implementimi i Strategjisë për APT

Do të bazohet në raporte të rregullta me shkrim dhe me gojë të realizuesve të emëruar
të Këshillit. Raportet do të dorëzohen në çdo tre muaj.
5. Pasqyrim afatmesëm të implementimit të Strategjisë për APT

Kontrollimi nga ekspertë të pavarur do t’i evaluojë rezultatet e intervenimeve të gjysmës
së periudhës së paraparë për implementim sipas mundësisë gjatë vitit 2017.
Njëkohësisht pritet të sjell rekomandime për ndryshime të mundshme të Planit
aksionar, t’i revidojnë rezultatet e drejtpërdrejta afatshkurtra, nëse ka nevojë, me qëllim
të implementimit më të suksesshëm të gjysmës së dytë të periudhës së paraparë të
realizimit.
6. Evaluimi dhe implementimi i Strategjisë për APT

Evaluimi do të fokusohet në vlerësimin e rezultateve konkrete të intervenimeve. Nën
drejtimin e Këshillit, evaluimi do të kryhet nga ekspertë të pavarur me mbështetje
logjistike nga Qendra për Arsim Profesional dhe Trajnim.
Me rëndësi është që në këtë proces më mirë dhe në mënyrë më efektive të shfrytëzohen edhe
programet e duhura për financim të BE-së në sferën e arsimit dhe trajnimit, punësimit,
70
hulumtimit dhe sipërmarrësisë. Po ashtu, duhet të shfrytëzohen edhe mundësitë për ndërtim të
kapaciteteve në dispozicion, në kuadër të bashkëpunimit me BE-në në sferën e arsimit dhe
trajnimit, si për shembull, cilësia në APT dhe kualifikimet/KNK.
Kjo Strategji për herë të parë ofroi perspektivë afatgjatë për reformat sektoriale në APT dhe për
harmonizim të kontributit dhe planifikimit të partnerëve ndërkombëtarë në lidhje me sistemin
e APT-së në vend. Koordinimi ndërmjet donatorëve mund në mënyrë koherente të strukturoret,
ndërsa intervenimet dhe financimet në reformat e APT-së mund të harmonizohen me politikat
e përgjithshme sektoriale dhe me prioritetet e parapara në këtë Strategji. Implementimi i
Strategjisë për APT do të ketë shumë dobi nga harmonizimi i financimit nga donatorë. Detyrimi i
institucioneve të sistemit të APT është sigurimi i parakushteve për koherencë dhe
qëndrueshmërinë e të arriturave dhe rezultatet e projektit.
Rezultati përfundimtar dhe të arriturat e Strategjisë për APT do të varet nga raporti profesional
dhe përkushtimi i të gjithë pjesëmarrësve të detyruar për realizim të aktiviteteve. Duke pasur
parasysh rëndësinë e madhe, që tani në vend i kushtohet arsimit profesional dhe trajnimit,
presim mbështetje të fuqishme, përkushtim dhe qasje konstruktive të të gjitha palëve,
pavarësisht nga dallimet që ekzistojnë. Pra, në rend të parë është përmbushja e këtij objektivi.
71
Referencat
1. Agjencia e Punësimit e Republikën së Maqedonisë, Raporti Nacional nga analiza e

nevojave për shkathtësi në tregun e punës në Republikën e Maqedonisë, për vitin
2011/2012;
2. Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, fluksi i njerëzve në të dhënat e të
papunëve me arsim të mesëm profesional të mbaruar (sipas profilit dhe profesionit)
mosha prej 19 vjet, në vitin 2009
3. Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Gjendja, 03.02.2010
4. Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Pasqyrë e kërkesave të regjistruara të
bazuara në marrëdhënie pune nga evidenca dhe jashtë evidencës të të papunëve gjatë
periudhës prej 01.01.2009 deri 31.12.2009
bazuara në marrëdhënie pune, sipas distancës nga marrëdhënia e mëparshme e punës
gjatë periudhës prej 01.01.2009 deri 31.12.2009
bazuara në marrëdhënie pune nga evidenca dhe jashtë evidencës të të papunëve gjatë
periudhës prej 01.01.2008 deri 31.12.2008
9. Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Pasqyrë nga personat e papunë me
arsim të mesëm profesional të mbaruar, 31.12.2009
arsim të mesëm profesional të mbaruar, sipas profilit të përgatitjes shkollore, koha e
pritjes, 31.12.2009
11. Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Pasqyrë nga personat e papunë,
31.12.2009
12. Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Pasqyrë nga personat e papunë, sipas
strukturës së moshës, 31.12.2009
shkallës së arsimit, 31.12.2009
përkatësisë etnike, 31.12.2008
15. Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Pasqyrë nga personat e papunë,
31.12.2008
shkallës së arsimit, 31.12.2008
72
kohës së pritjes për punësim, 31.12.2008
arsim të mesëm profesional, 31.12.2009
arsim të mesëm profesional, sipas strukturës së moshës, 31.12.2009
arsim të mesëm profesional, sipas kohës së pritjes për punësim, 31.12.2009
arsim të mesëm profesional, sipas përkatësisë etnike, 31.12.2009
arsim të mesëm profesional, sipas profilit të përgatitjes shkollore, strukturës së moshës,
31.12.2009
arsim të mesëm profesional të mbaruar, sipas profilit të përgatitjes shkollore, kohës së
pritjes për punësim, 31.12.2009
24. Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Raporti Nacional nga analiza e
nevojave për shkathtësi në tregun e punës në Republikën e Maqedonisë, Shkup,
Qershor 2008.
25. Agjencia e Punësimit në Republikën e Maqedonisë, Pasqyrë nga personat e papunë,
sipas strukturës së moshës, 31.12.2008
26. BNJVL, Buletini, Korrik 2012;
27. Bologna Process European Higher Education Area, në dispozicion http://www.ehea.info/
28. Buxheti i RM-së për 2011 dhe 2012, Dispozita mbi metodologjinë për shpërndarjen e
bllok dotacioneve në arsimin e mesëm, “G. Zyrtare e RM-së”176/;
29. CEDEFOP (2012): From education to working life - The labour market outcomes of
vocational education and training, Luxembourg: Publications Office of the European
Union, 2012
30. Cedefop (2012):Trends in VET policy in Europe 2010-12 - Progress towards the Bruges
communiqué, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2012
31. COM(2008) 868, 16.12.2008. Council conclusions of 9.3.2009 and 7.6.2010. 'New Skills
for New Jobs: Action Now' Expert Group Report, Feb. 2010
32. Commission of the European Communities (2001), Report from the Commission: The
Concrete Future Objectives of Education Systems, Brussels, 31.01.2001, COM(2001) 59
Final
33. Commission of the European Communities Brussels, 30.10.2000 Sec(2000) 1832
Commission Staff Working Paper - A Memorandum on Lifelong Learning
34. Commission of the European Communities, Proposal for a Recommendation of the
European Parliament and of the Council on the establishment of a European Quality
Assurance Reference Framework for Vocational Education and Training, Brussels,
9.4.2008
35. Commissioner Vassiliou's press statement on Rethinking Education, Strasbourg, Tuesday
20 November 2012
73
36. Communiqué of the European Ministers for vocational education and training, the
European social partners and the European Commission, THE BORDEAUX
COMMUNIQUÉ, on enhanced European cooperation in vocational education and
training, Bordeaux, 26 November 2008
37. Council conclusions on the "Strategic Framework for European cooperation in education
and training ET(2020)" (doc. 9845/09)
38. Council notices from European union institutions and bodies - Council conclusions of 12
May 2009 on a strategic framework for European cooperation in education and training
(‘ET 2020’), Official Journal of the European Union, 2009/C 119/07
39. EACEA P9 Eurydice, Key Data on Education in Europe 2009, July 2009
40. EC (1997), Convention on the Recognition of Qualifications Concerning Higher
Education in the European Region, Lisbon; Commission of the European Communities
(2001), Report from the Commission: The Concrete Future Objectives of Education
Systems, Brussels, 31.01.2001, COM(2001) 59 Final
41. ECOTEC, Beyond the Maastricht Communiquй: developments in the opening up of VET
pathways and the role of VET in labour market integration - Consolidated Final Report,
2008
42. Enti Shtetëror i Statistikav, Kumtesë: Studentë të regjistruar në shkollat e larta
profesionale dhe fakultete në Republikën e Maqedonisë në vitin akademik 2008/2009
(cikli i parë i studimeve), Shkup, 24.02.2010
43. Enti Shtetëror i Statistikave, Anketë për fuqinë punëtore 2011, Shkup, 2012
44. Enti Shtetëror i Statistikave, Banorët, në dispozicion:
http://www.stat.gov.mk/OblastOpsto.aspx?id=2 prej 17.06.2012;
45. Enti Shtetëror i Statistikave, Gratë dhe burrat në Republikën e Maqedonisë, 2012
46. Enti Shtetëror i Statistikave, Kumtesë Popullata dhe statistika sociale, 2.4.11.04/683
47. Enti Shtetëror i Statistikave, MAKStat baza: Popullata e aftë për punë sipas aktivitetit
ekonomik, gjinisë dhe shkollomit, Gjendja nga 04.12. 2012
48. Enti Shtetëror i Statistikave, PC-AXIS dokumente nga sfera e kërkuar: Vlerësimet e
popullatës, Popullata në Republikën e Maqedonisë më 30.06 sipas grup moshave
specifike, sipas gjinisë, komunave dhe ndarjes territoriale nga viti 1996, sipas viteve
49. Enti Shtetëror i Statistikave, Raport vjetor, Shkup 2004/05/06/07;
50. Enti Shtetëror i Statistikave, Regjistrimi i vitit 2002
51. Enti Shtetëror i Statistikave, Subjektet afariste, Shkup 12.03.2010
52. Enti Shtetëror i Statistikave, Shkolla fillore dhe të mesme në fillim të vitit shkollor
2010/11
53. Enti Shtetëror i Statistikave, Shkolla fillore dhe të mesme në fund të vitit shkollor
2009/10
54. Enti Shtetëror i Statistikave, Shkollat fillore dhe mesme në fillim të vitit shkollor (për
2008, 2009 dhe korrik 2010)
55. Enti Shtetëror i Statistikave, Shkollat fillore dhe mesme në fillim të vitit shkollor
2009/2010
2008/2009, korrik 2010
74
2011/2012, Kumtesë 2.4.12.04/718
2009/2010
59. Enti Shtetëror i Statistikave, Shkollat fillore dhe mesme në fund të vitit shkollor 2007/08,
Shkup, korrik 2009
60. Enti Shtetëror i Statistikave, Shkollat fillore dhe mesme në fund të vitit shkollor
2008/2009
61. Enti Shtetëror i Statistikave, Tregu i punës, Anketa e fuqisë punëtore, 2011
62. Enti Shtetëror i Statistikave, Tregu i punës, Gjendja, 12/2012;
63. Enti Shtetëror i Statistikave, Tregu i punës, Popullata aktive në Republikën e
Maqedonisë, Rezultate nga anketa e fuqisë punëtore, tremujori III 2012
64. ETF (2012): Skills Needs Forecast and Qualifications System, March 2012
65. ETF (2013a), Human Resources Review Report of the former Yugoslav Republic of
Macedonia, Turin, 2012, forthcoming
66. ETF (2013b), Torino Process 2012, former Yugoslav Republic Macedonia, forthcoming
67. ETF, Raport për tregun e punës në Republikën e Maqedonis, Versioni final 28 qershor -
30 shtator 2005;
68. ЕTF (2010): Evoluimi kolaborativ(bashkëpunues) i ndikimit të arsimit të mesëm
profesional katërvjeçar të reformuar, Shkup
69. ЕТF (2012): Korniza ligjore dhe vendosja institucionale, Mars 2012
70. European Commission - Press release, Entrepreneurship education on the increase,
Brussels, 13 April 2012
71. European Commission (2010): Agenda for new skills and jobs: EU sets out actions to
boost employability and drive reform, Strasbourg, 23 November 2010
72. EUROPEAN COMMISSION (2010): EUROPE 2020- A strategy for smart, sustainable and
inclusive growth, Brussels, 3.3.2010, COM(2010) 2020 final
73. European Council (2002): Declaration of the European Ministers of Vocational Education
and Training, and the European Commission, convened in Copenhagen on 29 and 30
November 2002, on enhanced European cooperation in vocational education and
training - “The Copenhagen Declaration”, Copenhagen
74. Government of the Republic of Macedonia, Ministry of Education and Science,
Development and state of the Adult Learning and Education (ALE), National report of
the Republic of Macedonia, April 2008
75. ILO (2012): Global Employment Trends 2012 - Preventing a deeper jobs crisis,
International Labour Office Geneva
76. José Manuel Barroso, Raport i Komisionit, Evropa 2020 – Strategjia për një rritje të
mençur, qëndrueshëm dhe inkluziv, Bruksel, 2010
77. Konkurs për regjistrimin e nxënësve në shkollat e mesme publike në vitin shkollor
2009/2010 në Republikën e Maqedonisë, Ministria e Arsimit dhe Shkencës, 2010
78. Konkurs për regjistrimin e nxënësve në shkollat e mesme publike në vitin shkollor
2011/2012 në Republikën e Maqedonisë, Ministria e Arsimit dhe Shkencës, 2012;
79. Kumtesa e Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës/29 Korrik 2009
75
80. Ligji për arsim profesional dhe trajnim (Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 71/
08.06. 2006)
81. Ligji për arsim të lartë (G. Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 35 prej 14.03.2008)
82. Ligji për arsim të mesëm (G. Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 52 / 2002)
83. Ligji për arsimin e të rriturve (G. Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 07/Janar 2008);
84. Ligji për Byronë për Zhvillimin e Arsimit (G. Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 37/
28.03. 2006);
85. Ligji për Inspektoratin e Arsimit (G. Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr. 52/04.07.
2005)
86. Ligji për ndryshim dhe plotësim të Ligjit për arsim profesional dhe trajnim (G. Zyrtare e
Republikës së Maqedonisë nr. 117/18 09.2008);
87. Ligji për ndryshim dhe plotësim të Ligjit për arsim të mesëm (G. Zyrtare e Republikës së
Maqedonisë nr. 49 /2007 );
88. Ligji për Qendrën Shtetërore të Provimeve (G. Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr.
142/10.11.2008);
89. Maastricht Communiqué, on the Future Priorities of Enhanced European Cooperation in
Vocational Education and Training (VET), 14 December 2004, në dispozicion:
(http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc/vocational/
maastricht_en.pdf);
90. Manfred Wallenborn Æ Stephen P. Heyneman 2009: Should vocational education be
part of secondary education?, Springer Science+Business Media B.V. 2009
91. Ministria e Arsimi dhe Shkencës, Rregullore për mënyrën e dhënies së provimit dhe
vlerësimi i të arriturave të nxënësve nga provimi përfundimtar në arsimin e mesëm
profesional me kohëzgjatje katërvjeçare, Gazeta Zyrtare e RM-së, nr. 45/04.04.2008;
92. Ministria e Arsimit dhe Shkencës (2005), Programi Nacional për zhvillimin e Arsimit në
Republikën e Maqedonisë 2005-2016, Shkup
93. Ministria e Arsimit dhe Shkencës (2010), Koncepti i arsimin dhe trajnimit profesional në
Republikën e Maqedonisë, Shkup
94. Ministria e Arsimit dhe Shkencës / Byroja për Zhvillimin e Arsimit, Koncepti për mturën
dhe provimin përfundimtar në arsimin e mesëm me kohëzgjatje katërvjeçare në
Republikën e Maqedonisë, Shkup, 2007
95. Ministria e Arsimit dhe Shkencës e Republikës së Maqedonisë, Kumtesë, 06.11.2008
96. Ministria e Arsimit dhe Shkencës, Rregullore për ndryshim dhe plotësim të Rregullores
për mënyrën e dhënies së provimit dhe vlerësimin e rezultateve të nxënësve nga
provimet e maturës shtetërore në gjimnaz dhe arsimin e mesëm profesional, Gazeta
Zyrtare e RM-së, nr. 61/15.05.2009;
Zyrtare e RM-së, nr. 68 /03.06.2008;
për mënyrën e organizimit dhe zbatimit të kontrollit të të arriturave të suksesit të
76
nxënësve, si dhe mënyra e përcaktimit të notës përfundimtare të nxënësit në shkollat e

mesme publike, Gazeta Zyrtare e RM-së, nr. 61/15.05.2009;
për mënyrën e organizimit dhe zbatimit të kontrollit të të arriturave të suksesit të
nxënësve, si dhe mënyra e përcaktimit të notës përfundimtare të nxënësit në shkollat e
mesme publike, Gazeta Zyrtare e RM-së, nr. 165/30.12.2008
100.Ministria e Arsimit dhe Shkencës, Rregullore për ndryshim dhe plotësim të Rregullores
Zyrtare e RM-së, nr. 140 /21.11.2007;
101.Ministria e Arsimit dhe Shkencës, Rregullore për strukturën, organizimin dhe realizimin e
provimit të mjeshtërisë, Gazeta Zyrtare e RM-së, nr. 36 /17.03.2008;
102.Ministria e Arsimit dhe Shkencës, Rregullore për strukturën, organizimin dhe realizimin e
provimit për aftësim profesional Gazeta Zyrtare e RM-së, nr. 29/27.02.2009;
103.Ministria e Financave e Republikës së Maqedonisë, Buletini, Janar 2010
104.Ministria e Financave e Republikës së Maqedonisë, Kumtesë, 03.10.2008
105.Ministria e Punës dhe Politikës Sociale e Republikës së Maqedonisë, Strategjia për
zhvillimi demografik në Republikën e Maqedonisë– 2008-2015, Shkup, 2008
106.Mojsoska-Blazevski, Nikica; Kostadinov, Aleksander; Gregg, Con; Von Uexkull, Erik;
Mechkaroska-Simjanoska, Natasha (2012): Politikat e shkathtësive në drejtim të
diversifikimit ekonomik në Ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë, International
Labour Organization; Ekipi për mbështetje teknike të punës së mirë dhe Zyra për
Evropën Qendrore dhe Lindore. – Shkup: MOT, 2012, str.12
107.MoVE-iT project, Overcoming Obstacles to Mobility for Apprentices and Other Young
People in Vocational Education and Training, Summary Report, April 2007
108.OECD (2009): Development Centre Studies Is Informal Normal?: Towards More and
Better Jobs in Developing Countries;
109.OECD, Education at a Glance 2009, OECD Indicators, September 2009
110.OECD, Learning for Jobs, OECD Policy Review of Vocational Education and Training,
INITIAL REPORT, October 2009
111.Phillip Brown, David Ashton and Hugh Lauder (2010): Skills are not enough: the
globalisation of knowledge and the future UK economy, Praxis, UK Commission for
employment and skills, No. 4 / March 2010
112.Programi Nacional për zhvillimin e arsimit në Republikën e Maqedonisë 2005-2015,
Ministria e Arsimit dhe Shkencës, 2005
113.Qendra Shtetërore e Provimeve të Republikës së Maqedonisë, Të dhëna mbi dhënien e
provimit të maturës shtetërore, në vitin 2009
114.Qeveria e Republikës së Maqedonisë, vendimi për numrin e studentëve të regjistruar në
vitin e parë në institucionet publike të arsimit të lartë, 2011/2012, 1.03.2011;
115.Recommendation of the European Parliament and of the Council on the establishment
of a European Quality Assurance Reference Framework for Vocational Education and
Training, 18 June 2009
77
116.The Bordeaux Communiqué on enhanced European cooperation in vocational education

and training, Communiqué of the European Ministers for vocational education and
training, the European social partners and the European Commission, meeting in
Bordeaux on 26 November 2008 to review the priorities and strategies of the
Copenhagen process
117.The Bruges Communiqué on enhanced European Cooperation in Vocational Education
and Training for the period 2011-2020, Communiqué of the European Ministers for
Vocational Education and Training, the European Social Partners and the European
Commission, meeting in Bruges on 7 December 2010 to review the strategic approach
and priorities of the Copenhagen process for 2011-2020
118.The Conference Board, Corporate Voices forWorking Families, the Partnership for 21st
Century Skills, and the Society for Human Resource Management (2006): Are They
Really Ready To Work? Employers’ Perspectives on the Basic Knowledge and Applied
Skills of New Entrants to the 21st Century U.S. Workforce, survey, ISBN No. 0-8237-
0888-8
119.The Council of the European Union (2009): Notices from European Union Institutions
and Bodies, Council conclusions of 12 May 2009 on a strategic framework for European
cooperation in education and training (‘ET 2020’), Official Journal of the European Union
(2009/C 119/02)
120.The Torino Process, http://www.etf.europa.eu/Web.nsf/pages/Torino_Process_EN
121.UNDP (2000), Millennium Development Goals (MDG) - United Nations Millennium
Declaration, Millennium Summit in New York, 6-8 September
122.UNDP, Raport i Republikës së Maqedonisë për objektivat e zhvillimit gjatë Mileniumit.
Shkup, 2005
123.Unesco (1990): World Conference on Education for All - Meeting Basic Learning Needs,
Jomtien, Thailand, 5-9 March
124.Unesco (2012): Transforming Technical and Vocational Education and Training Building
skills for work and life, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization,
Paris 2012
125.Vellkovski, Zoran (2005): Lacrimae mundi, Byroja për Zhvillimin e Arsimit, Shkup
78

Strategjia Dhe Plani I Veprimit Për Arsim Profesional Dhe Trajnim Në Kontekst Të Mësimit Të Përjetshëm 2013 - 202-Maqedoni

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Strategjia Dhe Plani I Veprimit Për Arsim Profesional Dhe Trajnim Në Kontekst Të Mësimit Të Përjetshëm 2013 - 202-Maqedoni

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strategjia Dhe Plani I Veprimit Për Arsim Profesional Dhe Trajnim Në Kontekst Të Mësimit Të Përjetshëm 2013 - 202-Maqedoni

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STRATEGJIA PËR ARSIM PROFESIONAL DHE TRAJNIM 2013 - 2020

PROJEKT VERSIONI FINAL

STRATEGJIA PËR ARSIM PROFESIONAL DHE TRAJNIM NË

ME PLAN AKSIONAR (shtojcë)

PROJEKT-DOKUMENT i Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës

АPRM Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë

CEDEFOP Qendra Evropiane për Zhvillimin e Arsimit dhe Trajnimit Profesional

Mirënjohje dhe falënderim

Strategjia nuk do të ishte aq gjithëpërfshirëse po të mos ishte kontributi i të punësuarve në

1.1 Pse kemi nevojë për një Strategji në APT

1.2 Jeta dhe puna ndryshojnë

Të ballafaquar me sfidën e proceseve të globalizimit (ekonomik, politik, arsimor, kulturor dhe

inovacionet, zhvillimit dinamik të teknikës dhe teknologjisë, zhvillimit ekonomik dhe

Zbulimet teknologjike informative, posaçërisht teknologjitë mobile, mundësuan që puna të jetë

Tabela1: Popullatë e aftë për punë në Maqedoni (mosha 15-64 vjet)

1.3 Epokë e re – shkathtësi të reja

ndryshojë realitetin në të cilin manifestohen. Sot, më shumë se kurrë, është e rëndësishme që

Në kohë të fundit, rëndësi e veçantë i jepet fuqizimit të kompetencave sipërmarrëse te të rinjtë

Aplikimi i qasjeve të bazuara në kompetenca dhe shkathtësi do të shkaktojë ndryshime të

Është e rëndësishme që gjatë periudhës së ardhshme do të jetë që punëdhënësit të

1.4 Strategjia e APT-së në kontekst ndërkombëtar

Strategjia e APT-së në kontekst të mësimit të përjetshëm është e bazuar në marrjen e

Strategjia për APT-në e Republikës së Maqedonisë paraqitet në kushte të aktiviteteve intensive

Strategjia e APT-së mbështetet në konkluzionet dhe rekomandimet që dalin nga Deklarata e

Korniza 1: BE “Arsim dhe trajnim 2020” përcaktues /gjendja: 21/03/201345

2. Sistemi i APT-së – Karakteristikat kryesore, mundësitë dhe sfidat

në popullatën e përgjithshme nga i njëjti grup moshe.

- zbatimit (futjes) të maturës shtetërore dhe vlerësimit ekstern (të jashtëm);

2.1 Ambienti në të cilin funksionon APT-ja

Tabelë 2: Indikatorët kryesor për tregun e punës në Maqedoni54

Popullata aktive Shkalla e të

2004 1594557 832281 522995 309286 52,2 32,8 37,2

Në kushte të abstenimit arsimor, vjetërsimi i shpejtë i njohurive dhe dinamika e shpejtë e

Në Republikën e Maqedonisë, në vitin 2011, shkalla e punësimit të personave me arsim terciar,

Numri më i madh nga të punësuarit (51,86%) janë të punësuar në sektorin e shërbimeve,

Në vitin 2011, në Agjencinë e Punësimit të Republikës së Maqedonisë ishin të regjistruar gjithsej

Struktura arsimore e të punësuarve tregon se 24,50% nga të punësuarit kanë të mbaruar

Në aspektin e popullsisë së mplakur, në periudhën 2000-2011, pjesëmarrja e popullsisë së re (0-

Në aspekt të pjesëmarrjes së të rriturve në proceset e të mësuarit të përjetshëm, përparimi

2.2 Struktura e sistemit të APT-së

- Politikat: u miratua Koncepcioni për maturën shtetërore, maturën shkollore dhe

2.2.1 Aftësimi profesional

2.2.2 Arsimi i mesëm profesional

Sipas programeve mësimore të cilat realizohen në shkollat publike, në 16 shkolla mësimi

Në Republikën e Maqedonisë ka 13 shkolla të mesme private, prej të cilave në 6 shkolla

2.2.3 Arsimi profesional post-sekondar

2.2.4 Arsimi i lartë profesional

Paralelisht, në shkollat e larta profesionale paraqiten edhe programe studimore profesionale

profesional, si në aspektin e institucioneve, ashtu edhe në aspektin e shfrytëzuesve/nxënësve.

2.3 Avancimi dhe tranzicioni

Në aspektin e mobilitetit/tranzicionit vertikal të shfrytëzuesve të APT-së, është dhënë mundësi

Problematike është edhe mobiliteti horizontal në arsimin e mesëm, ku mungojnë mekanizma

2.4 Atraktiviteti i APT-së

Llojet e arsimit dhe aftësimit Numri i %

Në pasqyrën e numrit të studentëve në arsimin e lartë profesional janë prezantuar të dhëna

Tabela 4: Nxënës në arsim të mesëm sipas llojit të arsimit

2007/200897 2008/200998 2009/201099 2010/2011100 2011/2012101

Vlerësimi i ulët i këtyre kualifikimeve në tregun e punës kontribuon që të rinjtë të regjistrohen