Początek i koniec tekstu

J. Maćkiewicz „Jak pisać teksty naukowe”

1. Początek tekstu – o różnych możliwościach zaczynania

Akapit inicjalny – początek artykułu. Ma zwabić czytelnika, przyciągnąć uwagę, zmusić do

przeczytania całości.

Początek tekstu ma także na celu przygotować czytelnika do odbioru trudnych i

skomplikowanych treści, wprowadzić w tok autorskich rozważań. (dotyczy się szczególnie
tekstów niepublicystycznych, naukowych)

Otwiera wypowiedź, dlatego musi być ściśle – treściowo i formalnie – powiązana z dalszym
ciągiem.

Dobry wstęp powinien dać się odłączyć od tekstu. Jeśli skreślenie go, czy odcięcie
spowoduje, że praca będzie nadal równie zrozumiała i dobrze zbudowana, oznacza że
początek był niewłaściwy.

Dwa typy czynników decydujące o wyborze efektywnej formuły początkowej:

- wiedza potencjalnego czytelnika, jego potrzeby zainteresowania
- cechy tekstu:
- dominujące w nim funkcje (tekst prezentujący o funkcji informacyjnej czy
tekst argumentacyjny o funkcji nakłaniającej)
- gatunek tekstu (artykuł naukowy, rozprawka, szkic itd.)
- charakter tekstu (teoretyczny czy materiałowy)
- tematyka
- zakładany schemat kompozycyjny
- przewidywalną długość
Przykłady:
Pierwsze zdanie akapitu sygnalizuje charakter początku. Pokazuje różnorakie możliwości
kształtowania tej części wypowiedzi.

Istnieją przynajmniej trzy typy początku:

- o początku stanowiącym tło tekstu
- o początku będącym prezentacją tekstu
- o początku będącym rozpoczęciem tekstu

Początek traktowany jako tło pozwala na usytuowanie problematyki tekstu w kontekście –

przestrzennym, czasowym, problemowym. Nie może być za szeroki, nie może posiadać zbyt
rozlegle zarysowanego tła, na którym szczegółowy temat znika. Czasami nawet temat ten nie
pasuje do tła. We wstępie powinny pojawić się jedynie zagadnienia, które zostaną
wykorzystane w dalszej części pracy.
Tło chronologiczne – koncentracja na momentach ważnych dla zjawiska stanowiącego temat
pracy.
Tło problemowe – ukazanie problemów ogólnych, których szczególnymi przejawami są
problemy w pracy uwzględnione. (Wyobrażenie sobie wiedzy potencjalnego czytelnika).
Wstęp nie powinien przekraczać 15-20% całości tekstu.

Początek jako prezentacja tekstu, wykorzystywany w pracach naukowych – początek

nakierowany na potrzeby czytelnika, ściślej czytelnika określonego typu. Takiego, który od
razu chce wiedzieć o czym będzie artykuł. W formach dłuższych informuje o tym
przedmowa, w krótszych początkowy akapit.
Informacje zawarte na początku:
- informacje o temacie, o problematyce;
- informacje o stosunku piszącego do tematu, o aspektach problemu, wyjaśnienie dlaczego
piszący zajął się tym tematem, dlaczego tak go ujął;
- krótki plan tekstu

Początek będący rozpoczęciem tekstu, używany w esejach jak i tekstach naukowych.

Rozpoczęcie polega na wejściu w tekst, na energicznym otwarciu tematu. Wejście w tekst
może stać się i stwierdzenie ogólne, jakiś szczegół.
Wyjście od ogółu – np. podanie tezy pracy. Dobry początek dla tekstu argumentacyjnego.
Innym przykładem jest wykorzystanie tytułu, przeanalizowanie go, zdefiniowanie głównego
pojęcia, jakie się w nim pojawia.
Wyjście od szczegółu – zainteresowanie czytelnika. Służą temu dane statyczne, szokujące
fakty, błyskotliwe paradoksy, metafory, cytaty itp. Unika się od rozpoczynania anegdotą lub
żartem. Początek wykorzystywany w tekstach popularnonaukowych.

Należy unikać wielosłowia. Głównym celem jest jak najszybsze wprowadzenie w temat.

Pierwsze zdanie pierwszego akapitu do niczego nie nawiązuje, nie mogą znaleźć się w nim
konektywy, elipsy, inwersje. Poprzedzone jest jedynie przez tytuł, do którego można się
odwołać treściowo, lecz nie formalnie.

Budując początkową część tekstu należy pamiętać o trzech zasadach:

- cześć wstępna nie może być zbyt długa.
- część wstępna nie może oddzielać się od reszty tekstu.
- część wstępna powinna w pewien sposób wiązać się z częścią końcową.

2. Koniec tekstu – o różnych możliwościach zakończenia

Ostatni akapit jest równie ważny jak pierwszy.

Teksty materiałowe, faktograficzne powinny kończyć się wnioskiem.

W wypowiedziach długich i skomplikowanych efektywnym finałem bywa streszczenie

głównych myśli.

Wyliczenia naruszają strukturę tekstu, przerywają jego płynność.

Koniec – teza, koniec – konkluzja, koniec – streszczenie to różne przejawy tej samej strategii,
zakończenia w postaci podsumowania. W zakończeniach tego typu obowiązuje jedna zasada,
podsumowuje się to, co zostało wypowiedziane.

Tekst może konczyć cytat.

Teksty naukowe najczęściej kończą się przytoczeniem wypowiedzi specjalisty w danej

dziedzinie.
Nie należy przepraszać za jakośc tekstu, zbyt wąski zakres, sposób ujęcia tematu,
Końca tekstu nie wolna pominąć. Jest to integralna część całości. Sposób zamknięcia całości
powinien być staranie dobrany.

Od udanego zakończenia należy w dużej mierze kompozycyjna jakość tekstu i jego

skuteczność informacyjna lub perswazyjna.

3. Początek a koniec tekstu

Początek tekstu należy powiązać z jego końcem. Może mieć ono charakter treściowy,
zakończenie nawiązuje do myśli zawartych we wstępie. Może mieć charakter treściowo-
formalny, gdy w zakończeniu powracają cytaty, kluczowe wyrazu, wyrażenia pojawiające się
na początku. Taki powrót wzmacnia spójność i zwartość tekstu.
 „Jak dobrze pisać. Od myśli do tekstu.”

1.4.3 Po co jest zakończenie

1.4.4 Rodzaje zakończeń

- zakończenie zamknięte: wynika z całości wypowiedzi, nawiązuje do jej początku. Bywa
podsumowaniem tekstu lub jego puentą.
- zakończenie-podsumowanie – wykorzystywane w pracach materiałowych czy
faktograficznych (podsumowaniem są wnioski wyciągane na podstawie przytoczonych
danych), lub w naukowych tekstach problemowych oraz tekstach argumentacyjnych
(podsumowaniem są konkluzje wynikające z przedstawionych dowodów).
- zakończenie-puenta – przybiera różne formy. Dobrym pomysłem jest odpowiednio dobrany
cytat.