Pojęcie tekstu

Zdunkiewicz - Jedynak

ZNACZENIE TEKSTU. TEKST JAKO PRZEDMIOT BADAŃ NAUKOWYCH.

Tekst - textus, pierwotnie oznaczający „tkanina”

Powszechnie używany w znaczeniu szerszym, w odniesieniu do kultury, będący
dobrem zbiorowym i wynikiem twórczości wielu ludzi.
Lub w znaczeniu węższym, określającym mówioną lub pisaną, strukturę znakową,
stanowiącą całość informacyjną.

Teoria tekstu zaczęła się pojawiać dopiero w wieku XX, przełom lat 60/70.

Zyskuje on rożne nazwy: gramatyka tekstu, teoria tekstu, lingwistyka tekstu,

tekstologia.

Tekstologia językoznawcza - nauka o tekście;

Tekstologia lingwistyczna - dziedzina tradycyjnie zajmująca się edytorstwem
tekstów.

Polska teoria tekstu dzieli się na trzy szkoły;

- szkoła warszawska
- szkoła lubelska
- szkoła katowicko-opolska

FUNKCJONALNY I TRANS-ZADANIOWY KIERUNEK BADAŃ NAD TEKSTEM

Pierwszy chronologicznie kierunek:

- funkcjonalny - informatywność tekstu i funkcja komunikatywna
Tekstem - tekst
Tekstem - odnosi się do systemu językowego
Tekst - odnosi się do konkretnej realizacji

- trans-zadaniowy
Rozwinięcie teorii składnia zdania w taki sposób, aby można było za jej pomocą
opisać strukturę tekstu.
Tekst traktowany jest jako jednostka języka lub wytwór językowy.
Te formalne powiązania (kohezja) decydują o tym, że zbiór zdań postrzegany jest
przez nas jako całość.

Aktualne rozczłonkowanie zdania

Rozczłonkowanie gramatyczne zdania na podmiot i orzeczenie - punkt wyjścia i cel

wypowiedzi

Rozczłonkowanie na przedmiot wypowiedzi i informację o przedmiocie wypowiedzi -

podmiot psychologiczny i orzeczenie psychologiczne.
Aktualne rozczłonkowanie zdania - wyższe, niż składniowe piętro struktury zdania.
Później opisywano to jako funkcjonalna perspektywa zdania.

- Punkt wyjścia (to o czym się mówi)

- Jądro wypowiedzi, informacja o temacie, stanowiąca informacyjną nowość.
Odpowiadają im różne pary terminów: temat - remat; datum - novum; topic - focus.

Szyk wyrazowy - aktualna funkcja elementów zdania.

Uprzywilejowana jest pozycja końcowa zdania, remat.

Funkcje teksów

Funkcje według R. Jakobsona

Kontekst Poznawcza
Komunikat Konatywna (inpresywna)
Poetycka Kontakt
Nadawca Fatyczna
Emotywna Kod
Odbiorca Metajęzykowa

Funkcje według R. Grzegorczykowej

PRAGMATYCZNY (KOMUNIKACYJNO-DZIAŁANIOWY) KIERUNKE BADAŃ NAD

TEKSTEM

Z badań przeprowadzanych nad językiem mówionym, rozwinął się inny kierunek

badań tekstologicznych, pragmatyczny (komunikacyjno-działaniowy)
Badacze tego tekstu traktują tekst jako zdarzenie komunikacyjne i skupiają się na
wytworze działania jak i okolicznościach jego powstania.

Spójność globalna (koherencja) - tekst został skonstruowany według wewnętrznego

planu semantycznego, który odbiorca musi zrekonstruować w procesie odbioru.

Dyskurs - dynamiczne ujęcie tekstu

Pojęcie dyskursu w pragmatycznej teorii tekstu.

Tradycyjne pojęcie dyskursu - tylko mówienie.

Nowe znaczenie odnosi się do produktu językowego wraz ze wszystkimi elementami

aktu komunikacji, w szczególności z kontekstem pozajęzykowym. Składają się na
niego: okoliczności, role społeczne rozmówców, intencje nadawcy, itp.

SPÓJNOŚĆ TEKSTU (KOHERENCJA I KOHEZJA)

Spójność oparta jest na trzech jednościach.

- tekst skonstruowany jest przez jeden podmiot mówiący;
- tekst adresowany do jednego odbiorcy;
- tekst dotyczy jednego, dowolnie szerokiego tematu, rozwijanym w zaplanowany
sposób;

Wymienione właściwości tworzą rodzaj spójności nazywany koherencją, spójnością

semantyczną lub globalną.
Zdaniem badaczy, to właśnie spoistość treściowa jest warunkiem wystarczającym, by
zbiór słów mógł być rozpoznany jako tekst.

Kohezja / spójność linearna lub strukturalna - teksty, w których spójność wyraża się
przez pewne właściwości formalne następujących po sobie zdań.
STRUKTURA I DELIMITACJA TEKSTU. MATATEKST

Każdy tekst posiada strukturę, mniej lub bardziej wyraźną. Wiąże się ona z
uwydatnieniem poszczególnych elementów treści oraz ze sterowaniem uwagą
odbiorcy.

Delimitacja tekstu odgrywa szczególną rolę komunikacyjną w strukturze tekstu.

Obecność wykładników jego punktów granicznych: początek i koniec.

Środki metatekstowe - niosą informacje o całym tekście lub - częściej - o jego

składnikach, pełnią funkcję komentarza wobec samego tekstu.
Na metatekst składa się tranzycje, tworzące ramę tekstu uwydatnienia poszczególnych
elementów kompozycji. Tworzą go także wyrażenia metatekstowe, podkreślające
dystans nadawcy do przedmiotu wypowiedzi: innymi słowy, wreszcie, rzekomo. Jak i
wyodrębnione kompozycyjnie części tekstu, jak: tytuł, motto, przypisy, zestawy
biograficzne, fragmenty cudzysłowowe.