Wirtualny mikroskop.

Tkanki roślinne

Wprowadzenie
Przeczytaj
Symulacja interaktywna I
Symulacja interaktywna II
Dla nauczyciela
 Wirtualny mikroskop. Tkanki roślinne

Pelargonia przywędrowała do Europy w XVII w. z południowej Afryki. Roślina ta charakteryzuje się

intensywnym, eterycznym zapachem, który powstaje dzięki specjalnym komórkom tkanki wydzielniczej –
włoskom.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Tkanki roślin utworzone są z zespołów komórek połączonych ze sobą przestrzennie

i charakteryzujących się podobną strukturą oraz pochodzeniem. Można je podzielić na trzy
zasadnicze typy: tkankę okrywającą, przewodzącą i wzmacniającą. Wykształcenie tych
tkanek pozwoliło roślinom na opanowanie środowiska lądowego. Pod względem zdolności
do podziałów tkanki roślinne dzieli się na twórcze i stałe. Cechą charakterystyczną tkanek
twórczych są intensywne podziały tworzących je komórek, prowadzące do wzrostu rośliny.
Komórki, które tracą zdolność dzielenia się, ulegają zróżnicowaniu w komórki tkanek
stałych. Proces dojrzewania komórek wiąże się z przemianami strukturalnymi, takimi jak
zmiany: kształtu i wielkości komórek, składu chemicznego ściany komórkowej, ilości
i wielkości wakuoli. Z kolei tkanki stałe zbudowane są z komórek przystosowanych do
pełnienia określonej funkcji. Zazwyczaj nie mają one już zdolności do podziałów. Do tkanek
stałych zalicza się tkanki: miękiszowe, okrywające, wzmacniające, przewodzące
i wydzielnicze.

Dokładne poznanie budowy tkanek roślinnych jest możliwe dzięki obserwacjom

mikroskopowym.
Twoje cele

Przeanalizujesz zasady przygotowania preparatu mikroskopowego.

Rozpoznasz komórki kamienne na preparacie mikroskopowym miąższu gruszy.
Dokonasz obserwacji mikroskopowej włoska pelargonii.
Wymienisz nazwy kilku barwników histologicznych i określisz efekt barwienia
wybranych związków chemicznych.
Przeczytaj

E-materiały powiązane z tematem

Budowa i funkcje Struktura Leukoplasty – Tkanki

ściany i funkcje plastydy przewodzące
komórkowej chloroplastów zapasowe i wiązki
roślin przewodzące

Tkanki Tkanki Tkanki Tkanki

wzmacniające miękiszowe okrywające okrywające
wtórne pierwotne

Tkanki Tkanki Klasyfikacja Wytwory skórki

merystematyczne merystematyczne tkanek roślinnych pędu i korzenia
wtórne pierwotne i ich znaczenie
Obserwacja mikroskopowa tkanek roślinnych

Do obserwacji struktur tkankowych i komórkowych używa się głównie mikroskopów (z gr.

mikros – mały, skopeo – patrzę, obserwuję) – przyrządów optycznych pozwalających na
otrzymywanie powiększonych obrazów obiektów niewidocznych gołym okiem. Najczęściej
stosowanym mikroskopem do obserwacji tkanek roślinnych jest mikroskop świetlny, który
wykorzystuje wiązkę światła przechodzącą przez specjalny układ optyczny, tworzony przez
zestaw soczewek umieszczonych w obiektywie i okularze.

Taka obserwacja jest jednak utrudniona, gdyż komórki i ich elementy nie wykazują różnic
w absorpcji promieniowania elektromagnetycznego. Przekłada się to na brak wyraźnego
kontrastu między poszczególnymi elementami. Nie ma więc możliwości rozróżnienia
szczegółów budowy danej tkanki czy też elementów komórki. Z tego powodu w preparatach
mikroskopowych niezbędne jest zastosowanie barwników histologicznych, które wybarwiają
komórki wraz z ich elementami strukturalnymi, a tym samym umożliwiają ich dokładną
obserwację i identyfikację.

Barwniki histologiczne

Barwniki histologiczne to związki chemiczne wykorzystywane w mikroskopii świetlnej do

wybarwiania struktur komórkowych i tkankowych. Typowy barwnik zawiera dwie grupy
chemiczne: chwytną i barwną. Część chwytna łączy się z elementami komórkowymi
o określonym składzie chemicznym, natomiast barwna absorbuje światło o określonej
długości fali, dzięki czemu możliwe jest dostrzeżenie wybarwionych struktur.

W zależności od struktury, jaką się będzie obserwować, należy zastosować odpowiedni

barwnik histologiczny. Do wykrywania amyloplastów, czyli leukoplastów magazynujących
skrobię, stosuje się jodek w jodku potasu, który barwi skrobię na kolor od jasnoniebieskiego
do granatowego. Celulozowe ściany komórkowe wykrywa się za pomocą roztworu chlorku
cynku z jodem, pod wpływem którego ściany komórkowe zbudowane z celulozy wybarwiają
się na kolor fioletowy. Ściany komórkowe inkrustowane ligniną po zastosowaniu
floroglucyny z kwasem solnym barwią się na kolor czerwony. Natomiast ściany komórkowe
adkrustowane suberyną pod wpływem sudanu III nabierają barwy żółtoczerwonej.
Barwienie różnicowe

Aby odróżnić od siebie poszczególne struktury komórkowe i tkankowe, dany preparat

należy potraktować jednocześnie dwoma różnymi barwnikami – jest to tzw. barwienie
różnicowe. Dzięki tej technice można odróżnić m.in. zdrewniałe ściany komórkowe, które
pod wpływem safraniny barwią się na kolor czerwony, od celulozowych ścian
komórkowych, które pod wpływem zieleni świetlistej barwią się na kolor niebieskozielony.
Innym przykładem barwników stosowanych w barwieniu różnicowym są: karmin ałunowy,
barwiący ściany celulozowe na kolor czerwony, oraz zieleń metylenowa, barwiąca
zdrewniałe ściany komórkowe na kolor zielony.

Jak przygotować preparat mikroskopowy z miąższu owocu

gruszy oraz epidermy pelargonii?

Na szkiełko podstawowe nanieś zakraplaczem kroplę wody.

Za pomocą skalpela odetnij cienki fragment miąższu owocu gruszy z okolicy

gniazda nasiennego lub fragment epidermy pelargonii, a następnie umieść go
w kropli wody.

Igłą laboratoryjną rozłóż równo odcięty fragment tkanki roślinnej w centralnej

części szkiełka podstawowego.

Ustaw szkiełko nakrywkowe pod kątem 30° w stosunku do szkiełka

podstawowego, a następnie delikatnie połóż je na preparacie.

Sprawdź, czy nie powstały pęcherze powietrza między szkiełkiem

podstawowym a nakrywkowym. Jeśli powstały, spróbuj je usunąć poprzez
delikatne przesuwanie, palcem owiniętym w ręcznik papierowy, po powierzchni
szkiełka nakrywkowego z jednej strony na drugą lub wykonaj preparat
ponownie.

Ważne!
 Podczas przygotowywania preparatu istnieje ryzyko pojawienia się artefaktów, np.
pęcherzyków powietrza. Jest to bardzo częste zjawisko towarzyszące samodzielnemu
sporządzaniu preparatów. Duża liczba artefaktów uniemożliwia przeprowadzenie
obserwacji mikroskopowych. W takiej sytuacji należy spróbować usunąć pęcherzyki
powietrza poprzez delikatne ruchy góra‐dół, lewo‐prawo szkiełka nakrywkowego lub
wykonać preparat na nowo.

Barwienie safraniną z zielenią trwałą

Przygotowanie roztworu do barwienia

Przygotuj 0,1‐procentowy roztwór barwiący safraniny przez dodanie 20 mg safraniny

w proszku do zlewki o pojemności 100 ml i wlanie 20 ml wody destylowanej.
Wymieszaj.
Przygotuj 0,1‐procentowy roztwór barwiący zieleni trwałej poprzez przeniesienie do
innej zlewki o pojemności 100 ml 20 mg zieleni trwałej i dodanie 20 ml wody
destylowanej.
Wymieszaj.
Przefiltruj oba roztwory barwiące przez bibułę filtracyjną.

Przygotowanie szkiełek do obserwacji

Zanurz skrawki w 0,1‐procentowym roztworze zieleni trwałej na 5–10 minut.

Przepłucz szkiełka 0,1‐procentowyn kwasem octowym przez 10–15 sekund.
Zanurz szkiełka w 0,1‐procentowym roztworze safraniny na 20–30 minut.
Przepłucz skrawki wodą destylowaną.
Zamknij preparat poprzez nałożenie na szkiełko podstawowe szkiełka nakrywkowego.

Wyniki barwienia
Celulozowe ściany komórkowe pod wpływem zieleni trwałej barwią się na kolor
niebieskozielony. Natomiast zdrewniałe ściany komórkowe pod wpływem safraniny barwią
się na kolor czerwony.

Komórki o celulozowych ścianach komórkowych występują m.in. w: tkankach

merystematycznych, epidermie, ryzodermie, tkankach miękiszowych, kolenchymie i łyku.
Z kolei komórki o zdrewniałych ścianach komórkowych obecne są m.in. w: sklerenchymie
i drewnie.

Słownik
artefakty

struktury obserwowane w preparatach mikroskopowych powstałe podczas

przygotowywania preparatów, niewystępujące w żywych komórkach lub tkankach
kolenchyma (zwarcica)

jednorodna tkanka wzmacniająca, zbudowana z żywych, wydłużonych komórek

otoczonych celulozową ścianą komórkową z charakterystycznymi zgrubieniami; na
podstawie położenia zgrubień wyróżnia się m.in. kolenchymę kątową i płatową; pełni
funkcje mechaniczne
sklerenchyma (twardzica)

(gr. sklerosis – skamienienie) jednorodna tkanka wzmacniająca, zbudowana z martwych

komórek o silnie zdrewniałych i wtórnych ścianach komórkowych; występuje w dwóch
formach: jako włókna i sklereidy (np. komórki kamienne); pełni funkcje mechaniczne
safranina

zasadowy barwnik organiczny, trwały

(odporny na działanie światła, wody, mydła
itp.) stosowany w histologii i cytologii,
używany podczas barwienia kontrastowego;
wiąże się z DNA i innymi polianionami
tkankowymi oraz składnikami ligniny
i plastydami w tkankach roślinnych

Wzór strukturalny safraniny.

Źródło: NEURO ker, Wikimedia Commons, domena
publiczna.

zieleń trwała

niebieskozielony barwnik rozpuszczalny w alkoholu; może być stosowany z safraniną jako

barwnik do tkanek roślinnych
Symulacja interaktywna I

Wirtualny mikroskop

Symulacja 1

Za pomocą wirtualnego mikroskopu przeprowadź obserwację komórek kamiennych w miąższu

owocu gruszy (Pyrus). Zwróć uwagę na ich kształt oraz wybarwienie.

Obserwacja komórek kamiennych w miąższu owocu gruszy (Pyrus) pod mikroskopem świetlnym. Okular
mikroskopu powiększa obraz 10×. Barwienie safraniną z zielenią trwałą.
Źródło: Ilona Kruk, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Oblicz wielkość powiększenia obrazu, jeśli podczas obserwacji zastosowano obiektyw

o powiększeniu 20×, a mikroskop jest wyposażony w okular o powiększeniu 10×.

Polecenie 2

Wyjaśnij, jaką funkcję pełnią komórki kamienne w miękiszu owoców gruszy.

Polecenie 3

Wykonaj w zeszycie schematyczny rysunek przedstawiający komórki kamienne w miąższu

owocu gruszy. Zwróć uwagę na kształty tych komórek, grubość ich ściany komórkowej oraz
ułożenie. Zapisz powiększenie, z którego dokonano obserwacji komórki. Zrób zdjęcie,
a następnie umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Symulacja interaktywna II

Wirtualny mikroskop

Symulacja 2

Za pomocą wirtualnego mikroskopu przeprowadź obserwację budowy włoska

wielokomórkowego pelargonii (Pelargonium). Zwróć uwagę na jego kształt, wielkość oraz
lokalizację.

Obserwacja włoska wielokomórkowego pelargonii (Pelargonium ) pod mikroskopem świetlnym. Okular

mikroskopu powiększa obraz 10×. Preparat przyżyciowy.
Źródło: Paweł Jarzembowski, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1

Przeciągnij prawidłowe nazwy i podpisz elementy budowy włoska wielokomórkowego

pelargonii (Pelargonium).




olejek eteryczny epiderma komórka włoska

Źródło: Paweł Jarzembowski, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, licencja: CC BY-SA 3.0.

Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: biologia

Temat: Wirtualny mikroskop. Tkanki roślinne

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym

i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Cele kształcenia - wymagania ogólne

III. Rozwijanie myślenia naukowego; doskonalenie umiejętności planowania

i przeprowadzania obserwacji i doświadczeń oraz wnioskowania w oparciu o wyniki
badań. Uczeń:

5) przeprowadza celowe obserwacje mikroskopowe i makroskopowe.

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

IX. Różnorodność roślin.

2. Rośliny lądowe i wtórnie wodne. Uczeń:

3) rozpoznaje tkanki roślinne na preparacie mikroskopowym (w tym wykonanym

samodzielnie), na schemacie, mikrofotografii, na podstawie opisu i wykazuje
związek ich budowy z pełnioną funkcją;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Przeanalizujesz zasady przygotowania preparatu mikroskopowego.

Rozpoznasz komórki kamienne na preparacie mikroskopowym miąższu gruszy.
 Dokonasz obserwacji mikroskopowej włoska pelargonii.
Wymienisz nazwy kilku barwników histologicznych i określisz efekt barwienia
wybranych związków chemicznych.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem komputera;
ćwiczenia interaktywne;
rozmowa kierowana;
symulacja;
ćwiczenia laboratoryjne;
obserwacja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
zestaw do przygotowania preparatu mikroskopowego z tkanki roślinnej (zob. materiały
pomocnicze – zał. 1), mikroskopy;
zestaw do barwienia safraniną z zielenią trwałą (zob. materiały pomocnicze – zał. 2).

Przed lekcją:

1. Uczniowie przypominają sobie informacje na temat tkanek roślinnych oraz wytworów

skórki pędu i korzenia.
2. Nauczyciel przygotowuje na zajęcia akcesoria i preparaty do przygotowywania
preparatu mikroskopowego z tkanki roślinnej (dla każdej grupy) oraz barwienia
safraniną z zielenią trwałą (jeden zestaw) – zob. materiały pomocnicze.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:
 1. Uczniowie z pomocą nauczyciela formułują cele lekcji oraz określają kryteria sukcesu.
2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel prowadzi pogadankę, zadając pytania:
– Jakie występują rodzaje wytworów skórki?
– Jakie wyróżniamy rodzaje włosków wytwarzanych przez rośliny?
– Jaki typ włosków może występować u pelargonii, biorąc pod uwagę jej cechę
charakterystyczną, czyli mocny zapach liści?
Nauczyciel w razie potrzeby naprowadza uczniów na prawidłową odpowiedź,
a następnie przedstawia im informacje na temat przystosowania budowy pelargonii do
środowiska życia i zapowiada, że uczniowie wykonają preparat mikroskopowy z tej
rośliny.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie dzielą się na 4‐osobowe grupy. Każdy zespół otrzymuje zestaw do

przygotowania preparatu mikroskopowego. Uczniowie przygotowują preparat według
instrukcji zawartej w sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel w razie potrzeby służy pomocą.
2. Nauczyciel lub chętny uczeń przedstawia proces przygotowywania barwnika do
preparatu mikroskopowego, zgodnie z instrukcją zawartą w sekcji „Przeczytaj”.
Uczniowie barwią swoje skrawki w przygotowanym roztworze i w grupach obserwują
preparaty pod mikroskopem. Chętni uczniowie wskazują rozpoznane tkanki roślinne.
3. Uczniowie za pomocą wirtualnego mikroskopu przeprowadzają obserwację komórek
kamiennych w miąższu owocu gruszy (Pyrus), zwracając uwagę na ich kształt oraz
wybarwienie. Następnie wykonują polecenie nr 2: „Wyjaśnij, jaką funkcję pełnią
komórki kamienne w miękiszu owoców gruszy” oraz polecenie nr 3: „Wykonaj
w zeszycie schematyczny rysunek przedstawiający komórki kamienne w miękiszu
gruszy. Zwróć uwagę na kształty tych komórek. Zapisz powiększenie, z którego
dokonano obserwacji komórki. Zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym
polu”. Chętne osoby przedstawiają swój rysunek na forum klasy.
4. Uczniowie za pomocą wirtualnego mikroskopu przeprowadzają obserwację budowy
włoska wielokomórkowego pelargonii (Pelargonium), zwracając uwagę na jego kształt,
wielkość oraz lokalizację. Następnie wykonują polecenie nr 1: „Przeciągnij prawidłowe
nazwy i podpisz elementy budowy włoska wielokomórkowego pelargonii
(Pelargonium)”. Wybrane osoby przedstawiają swoje rozwiązanie na forum klasy.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi uczniów o rozwinięcie zdań: „Dziś nauczyłem/nauczyłam się…”,

„Zrozumiałem/zrozumiałam, że…”, „Zaskoczyło mnie…”, „Dowiedziałem/dowiedziałam
się...”.

Praca domowa:

1. Wymyśl własne zadanie odnoszące się do jednej z symulacji interaktywnych, dotyczące

budowy komórek kamiennych gruszy lub włoska wielokomórkowego pelargonii, i na
 kolejnych zajęciach daj je do rozwiązania osobie z pary.

Materiały pomocnicze:

Jane B. Reece i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy
REBIS, Poznań 2021.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.
Załącznik 1. Zestaw do przygotowania preparatu mikroskopowego z tkanki roślinnej.
Plik o rozmiarze 77.23 KB w języku polskim

Załącznik 2. Zestaw do barwienia safraniną z zielenią trwałą.

Plik o rozmiarze 95.25 KB w języku polskim

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

Nauczyciel może wykorzystać medium zamieszczone w sekcji „Symulacja interaktywna

I” na zajęciach dotyczących tkanek roślinnych oraz na lekcji „Wytwory skórki pędu
i korzenia i ich znaczenie”.